AUS19442 SOMALI PUBLIC Output P160456 Somali PDF

Public Disclosure Authorized
Warbixinta Lr: AUS

S19442


M
Muuqaalka
a sabo
oolnim
mada Soom
maaliyya
20166
Xog
gta laga hellay heerka 1-aad ee s ahanka sarre ee Soom
maaliya
.
June, 22017
Sabooolnimada iyoo Sinaanta Duunida ee Afrika, Afrika

.

.
.
Heerka Cabirka:
.
Qiimayntaani waa wax soo saaray ka y imid shaqaalaha Banigaga caalamiga ah ee dibu dhiska iyo
horumarinta oo ka tirsan Baanka Aduunka. Waxa warbixintaan ku qoran, waxay ka turjumayso iyo
qoraalkeeduba kama turjumayaan agaasimayaasha hawl fulinta ee baanka aduunka ama xubno ka socda
dawladda. Baanka aduunku ma damaanad qaadayo saxnaanta xogta ka midka ah shaqadaan. Xuduudaha,
midabada, cadadaka iyo warbixinaha tusinaya eek u saabsan sumad kasta oo shaqadaan la xiriirta oo ay
go’aan ku gaari karaan qayb ka mid ah Baanka aduunka, taasoo khusaynaysa sharci ahaanshaha xuduud
kasta ama qoraal ama aqbalaad xududahaan ah.
This volume is a product of the staff of the International Bank for Reconstruction and Development/ The World
Bank. The findings, interpretations, and conclusions expressed in this paper do not necessarily reflect the views
of the Executive Directors of The World Bank or the governments they represent. The World Bank does not
guarantee the accuracy of the data included in this work. The boundaries, colors, denominations, and other
information shown on any map in this work do not imply any judgment on the part of The World Bank
concerning the legal status of any territory or the endorsement or acceptance of such boundaries.
.
Xuquuqda qoraalka:
.
Xuquuqda agabka qoraalkaan ku jira waa mid ilaashan, in la minguuriyo ama la turjumo qayb ahaan ama
dhamaantiis iyadoon ogolaansho sharci laga helin sharciga ku haboon. Bangiga caalamiga ah ee dibu dhiska
iyo horumarinta ee ka tirsan Baanka Aduunku wuxuu dhiiri gelinayaa baahinta shaqadaan iyo in si caadi ah uu
u oglaan doono in qayb ka mid ah shaqadaan dib loo soo saaro.
The material in this publication is copyrighted. Copying and/or transmitting portions or all of this work without
permission may be a violation of applicable law. The International Bank for Reconstruction and Development/
The World Bank encourages dissemination of its work and will normally grant permission to reproduce portions
of the work promptly.
Ogolaanshaha in la koobiyeysto ama in dib loo daabaco qayb ka mid ah shaqadaan, fadlan waxaad codsi
warbixintiisu dhamays tiran tahay u diraysaa xarunta aqbalaysha xuquuqda qoraalka ee cinwaankeedu yahay
222 Rosewood, Drive, Danvers, MA 01923, USA, Telefoonka 978 – 750 – 8400, Fax 978 75 4470,
http://www.copyright.com/.
Su’aal kastoo la xiriira xuquuqda iyo bixinteed, oo ay ka mid tahay bixinta xuquuqda, waa in la ogaysiiyaa
xafiiska daabacadda, Baanka Aduunka, 1818 H Street NW, Washington, DC 20433, USA, Fax 202 – 522 –
2422, email pubrights@worldbank.org.

.

Warbixintaan waxaa diyaariyey Utz Pape (TTl: oo ah dhaqaale yahan, GPV01 kaasoo uu gacan ka helay Mario Di
Filippo ( (la taliye, PV01), Gonzalo Nunez (La taliye, GPV01) iyo Philip Randolph Wllburg (La taliye GPV01).
Cutubka ku aadan carruurta iyo saboolniada waxaa qoray Pamela Dale oo ah khabiir dhinaca ilaalinta bulshada
oo ka tirsan hay’adda UNICEF iyo Gonzalo I. Nunez, waxaa maal geliyey UNICEF. Kooxdu waxay ku
bahadsanyihiin xogtay geliyeen iyo talooyinka ka yimid Pamela Dale, Luca Parisotto ( la taliyaha GPV01),
Menaal Ebrahim ( la taliye, GPV01), Sydeha Iqbal (la taliye GPV01) iyo Verena Phipps (Sarkaal sare oo ku
takhasusay la talinta horumainrta bulshada, GSU07) sidoo kale waxaa gacan dib u eegay Kevin Carey (Dhaqaale
yahan, GMF07) iyo Kinnon Scott (Dhaqaale yahan, GPV04).

Madaxweyne ku xigeen Makhtar Diop
Agaasimaha wadanka Bella Bird
Agasimaha sare Carolina Sanchez‐Paramo
Maamulaha fulinta Pierella Paci
Hogaamiyaha kooxda shaqada Utz Pape

.
1
Document of the World Bank
.
Dul maris ku aadan fulinta
1. Soomaaliya waxay ka soo kabanaysaa 25 sano oo deganaan la’aan siyaasadeed iyo dhibaato
dhaqaale laakiin waxaa adag maqnaanshaha xogta cadaynaysa aasaaska qorshaynta. Dagaaladda
sokeeye iyo isku dhacyada soo bilowday 1991 waxay kala googooyeen wadanka, waxay xididada u
suubeen hay’adihii siyaasaeed iyo inay abuureen dayacnaan badan oo si baahsan uga jirta wadanka.
Dagaladu waxay gooyeen tirooyinkii kaabayaasha dhaqaalaha iyo awoodda, waxayna abuureen
bananaansho xog tirokoob oo ay keentay maqnaanshaha xog rasmi ah oo la isku halayn karo.
Maqnaanshaha wax meteli kara sahan ku aadan wax haysiga qoyska ma badnayn kaasoo lagu ogaanayo
heerka saboolnimada. La’aanta warbixinaha heerka ayaa khatar ku ahaa jaan goynta iyo fulinta
siyaasadaha iyo barnaamijyada loo bahan yahay si loo taageero adkaysiga dhaqaalaha iyo horumarinta,
sidoo kale waxay abuurtay madax wareer ku aadan taakulaynta.
2. Gobolku wakhtigan wuxuu wajahaya abaar daran oo wakhti dheer taagnayd, tanoo ka dhigtay kala
bar dadka wadanka kuwo ku sugan xaalad khatar ah, inta badan dhulka miyiga ah iyo meelaha ay
degan yihiin barakacayaashu. Haqab beelka cuntada ee gobolka ayaa ka sii darayey, tanoo ay ugu
wacan tahay roobabkii dai jiray intii u dhaxaysay bilaha Oktoobar, 2016 iyo March, 2017, waxaa
hooseeyey heerka roobabkii la rajaynayey xilliga bilaha Abriil ilaa Juun 2017, in ka badan 6 milyan oo qof
ayaa ku sii sugnaan doona cuno yari ba’an. Juquraafii ahaan, abaartu waa tan ugu daran ee sida daran u
saamaysa koonfurta dagaaladii ka hor gobollada Bay iyo Bakool, sidoo kale dhul daaqsimeedka Waqooyi
Bari, waxayna keentay dalagyadii oo baaba’a iyo xoolihii oo dhinta. Wax soo baxaya ayaa la filayaa inay
hoos u dhacaan 10.6 % 2017. Taasoo ay raacdo qiimaha cuntada daruuriga ah oo aad kor ugu kaca,
awooda wax iibsiga qoyska oo yaraata. In ka badan rubuc milayn qof ayaa mar horeba abaartu
barakicisay.
2
Qoraalka Baanka Aduunka
.
SSawirka 0.1: Sah
hanka tilmaama
aya wax haysiga
a qoyska Sooma
aaliya oo ay ka mid tahay habkka quudashada
a.

Fiiro gaar ah: Xuduudaha
a muuqaalkaanii tusinayo waa ssiday xuduudahha gobolladu ah
haayeen dagaallka ka hor, mana loo baahna
in lagu dabbakho xuduuda
aha rasmiga ah ama ma ahan mid ka turjumaysa rayi cid ka a mid ah Baankka Aduunka, taaasoo qusaysa
xaaladaha a xuduudaha am
ma wax xadidaa
adda xuduudaha a; Xigasho; Qorraayaasha

3. Sahan nka xogtiisu sarayse ee B Baanka Aduu unku Soomaaaliya ka fuliyyey waxay b bixinaysaa xo og tayo leh

si loo sh
heego baahida barnaam mijyada adkaysiga si loogga hor tago masiibooyin nka bani’aad damka uga
imanayaa abaaraha d dhici doona w wakhtiyada ssoo socda. SSanadkii 2013 3, sahan laguu sameeyey m maaliyadda
wax hayysiga qoyskaa oo Baankka Aduunku fuliyey, laaakiin laga qaaaday keliyaa dadka tiraade dadka
Soomaalliyeed eek u nool Waqooyi Galbeed. Si loo soo afjaro maqn naanshaha xogta, Baankaa Aduunku
wuxuu fuliyey hirarkkii ugu horeeeyey ee sahamo tayo saree leh xilliga gguga ee 2016. Sahanku w waxaa laga
qaaday 4 4.9 milyan oo
o Soomaali aah, mana ahaayn mid ka haadlaysa dadkka reer guuraaaga ah iyo SSoomaalida
ku nool meelaha aaan la gaari kkarin ee colaaaduhu ka jiiraan. Warbiixintaani waxxay bixisay markii ugu
horeeyeyy heerka sabboolnimada dadka Soom maaliyeed mu uuqaalka ay leedahay xoog sal u ah, taasoo ku
saabsan habka dejin nta xogta iyaadoo la bar bar dhigay wixii ka soo
o baxay sahaankii ka soo baxay xog
baaristii Waqooyi G Galbeed laaa sameeyey sanadkii 2 2013. Waxayy muujinayssaa saboolnimada iyo
heerkooda nololeed,, iyadoo xooggga la saarayyo arrimaha kku aadan ilaaalinta bulshada iyo xawaaaladaha, ka
hor intuu usan bilaamaan colaaduhu u. Heerka lab baad ee xog b barista heerkkeedu sareeyye waxaa la q qorsheeyey
xagaagii 2017 iyadoo o lagu fidiyeyy meelaha xo ogta laga raad dinayo reer gguuraaha. W Waxaana la siiyey fursad
lagu ogaanaayo saam maynta dhibaaatooyinka taagan
t ay kku yeesheen hab nololeedka iyo in la sheego
barnaam mijyada adkayysi ee mustaq qbalka.
Soomaaaliya wa
aa mid ka
amid ah wadama ada ugu liiita dhina
aca horum
marinta
ee wa
adamada Afrika eee ka hoosseeya Saxxaaraha.
4. Dadkka Soomaaliyyeed waxay ka mid yihiin kuwa ugu
u badan ee dakhliga ay heli karaan yar yahay
wadamaada Afrika iyo helitaankaa aasaaska kkaabayaasha dhaqaalahaa. Helitaanka aasaaska kaaabayaasha
nolosha sida biyaha, nidaamka faaya dhawr, laymanka korantada iyo jidadka oo aah kuwa ugu u badan ee
3
.
sida weyyn ay baahid

doodu u sii kordhayso hheerarka horrumarinta go oboladda Soo omaaliya, kh
haas ahaan
meelahaa miyiga ah. K Keliya 58 % iyo 10 % dadka Soomaaliyeed ayaa heeli kara ilahaa biyaha iyo ffaya dhawr
hagaagsaan, marka lo oo bar bar dh higo cel celiska 69 iyo 25 % wadamad da dadka dakkhligoodu ho ooseeyo ee
saxaarahha ka hooseeeya. Horumarinta helitaaanka biyahaa iyo faya ddhawrka waxxay muhiimaad weyn u
leeyihiin dhaqaalahha iyo horumarka bulsh ho. Biyaha iyyo saxadu w
waxay lagam ma maarmaaan u yihiin
caafimaaadka qofka, ssidoo kale haawlihiisa waxx soo saar ayyey muhiim u u yihiin, sida beeraha, biyyo la’aanta
iyo saxa xumidu waaxay samayssay sida carrruurta kuwaasoo kordh hiyey cuduraada biyaha kka dhasha.
Waxaa intaas dheerr, yaraanshah ha helitaanka adegyadaaan waxay waax yeelaysaaa wakhtiga ccarruurtu u
bahan yiihiin helitaannka biyaha aaasaasiga ah iyo nadaafad dda ay u bahaan yihiin. Arrrintaan oo caarruurta ku
reebaysaa saamayn ccaafimaad iyo o qoondayntta wakhtiga, biyaha tayaadoodu hoosseeyaan iyo adeegyada
saxada ooo xun waxayy saamayn ku u yeelanaysaa helitaanko ooda tacliin.
Figure 0.2: Poverty incideence in Somali reegions (% of po
opulation).

Fiiro gaar
r ah: Dhacdooyiink saboolnima
ada ee halkaan lagu qoray wa
axaa ku jira barakacyaasha go
obolkasta dega
an, xuduudka
maabkaan n ka muuqda w wuxuu tusinayaa a siday ahayd xxududaha Gobo olada Soomaaliyya dagaalka ka a hor iyo mana ahan mid ka
turjumayssa xuduudaha ra asmiga ah, ama a mid loo qaada an karo rayi ay qabaan qayb kka mid ah Baankka Aduunka oo quseeya wax
ka mid ah xuduudaha hab bkay u dejisan yyihiin. Xigasho;

5. Sabooolnimadu waaxay ku baah hday dhamaaan qayb kasttoo ka mid ah nolosha So oomaalida kaa hor 2016
oo ay tahay tan dhib baatada hadd da jirtaa ee ttaagani soo bilaamatay. Saboolniadaa, waxaa lagu u qeexayaa
marka ceel celis ahaan
n kharashka qofku isticm
maalo uu ka yyar yahay heeerka sabooln nimada ugu h hoseeya ee
hab caalami ahaan ah lagu qiimeeeyey, kaasoo o ah 1.90, heeerkaan oo aah kan lagu cabiro saboolnimada oo
nadkii 2011 PPP. Sidookaale wuxuu laa xiriira in laa tix geliyo tirada
ahaa san t dadka soomaaliyeed, heerka
cabirka o
oo ka imanayya 26 ilaa 70 %. Kala duw wanaanshahaa goboleed heeerka saboolnimada ee u u dhexeeya
Waqooyyi Bari 27 % iyyo Waqooyi Galbeed 50 %, waaka sii kala badan miyiga iyo magaalooyin nka oo kala
2 %. Magaalooyinka Waqooyi Bari heerka saboo
ah 45/52 olnimadu waa 26% halkaa Muqdishana ay tahay
57%. Miyyiga Waqooyyi bari heerkka saboolnim mada 34% hallka Waqooyi galbeed tah hay 61%. Sabboolnimada
ugu daraani waxay haaysataa dadkka barakacayaasha ah iyaadoo 7 ka mid ah 10kii qo of ee barakac ahi yihiin
4
.
kuwo ay haysato saboolnimo darani, halka 1.1 milyan oo qof oo qiyaas ahaan ah 9% tirada dadka
Soomaaliyeed ay yihiin kuwo gudaha ku barakacsan.
6. Sinaan la’aanta waxay ka hoosaysaa wadamada dakhligoodu hooseeyo ee ka hooseeya Saxaaraha.
Gini lifaaqeedu, wuxuu cabirayaa sinaan la’aan dakhliga dadka ay quutaan ee ah kharashka bulshada
dhexdeeda, waana 37, marka la bar bar dhigo qiimaha cel celis ahaan oo ka hooseeya 42 wadamada
dakhligoodu hooseeyo ee wadamada ka hooseeya Saxaaraha. Sinaan la’aanta wadamada saxaaraha ka
hooseeya ee dakhligoodu hooseeyo oo heerkoodu yahay 33 oo ah Mali, 56 Jamhuuriyadda bartamaha
Afrika, iyadoo ay raacaan 16 ilaa 26 wadan oo lifaaqyadoodu aysan sinayn una dhexeeya 35 iyo 49.
Marka loo soo noqdo gudaha bulshada Soomaaliyeed, sinaan la’aanta waa mid aad ugu badan
magaalooyinka marka loo eego wax haysiga qoyska miyiga ku nool, marka la xisaabinayo magaaooyinka
iyo meelaha miyiga ah waa kuwo kala duwan., saboolnimada iyo sinaan la’aantun waa mid si cad isugu
xiran. Gobolka waqooyi bar, oo ah meesha saboolnimada ugu hoosayso, waa meesha sinaan la’aantu
ugu hoosayso, waxaa raaca waqooyi galbeed iyo Moqdisho, iyadoo saboolnimada iyo sinaan la ‘aanta
nolosha ee ka jirta meelaha lagu barakacay aad uga korayso qayb kastoo kale (Sawirka 0.3)
7. Saboolnimada wax haysiga qoyska wuxuu la xiriiraa arrimaha saboolnimada lacagta iyo sida ay u
adagtahay inay uga qayb qaataan shaqooyinka suuqa laga heli karo. Saboolnimadu waa mid ah
dhinaca aqoonta, in qofku leeyahay tayada ugu hoosaysa ee tacliinta uu heli karo, iyo inuu ku noolaado
hoy tayadiisu liidato, oo ay ka mid tahay inuusan heli karan biyo hagaagsan iyo adeegyada faya dhawrka.
Arrintaa xiriir kala dhexeeya saboolnimada dhaqaalaha iyo midda aan dhaqaalaha ahayn waxay
tilmaamysaa wax haysi la’aanta ka jirta gudaha iyo gobollada. Saboolnimada wax haysiga qoyska waxay
la xiriirtaa shaqada suuqa ee dakhligu ka soo galo oo ay hoosayso iyadoo ay raacdo xoogga shaqo ee ay
kaga qayb gelayaan shaqooyinka oo isna hooseeya iyo shaqo la’aanta suuqa ka jirta oo koraysa.
Sawirka 0.3: Sinaan la’aanta iyo saboolnimada ka dhex jirta gudaha
gobollada Soomaaliya.
40 Xeryaha
Barkacayaash
Mogadishu a
Waqooyi
35
GINI index (0‐100)
Galbeed
Waqooyi bari Waqooyi
galbeed
30
Waqooyi bari
25
Rural areas
20
0 20 40 60 80
Arrimaha saboolnimada (% tirada dadka)
Xigasho: Qorayaasha xisaabiyey.
8. Kor u qaadista ka qayb galka suuqa shaqada, khaas ahaan haweenka, waxay muhiim u noqon
doontaa gaarista higsiga horumarinta dhaqaalaha. Saboonimadu waxay soo xoogan xiriir ula leedahay
shaqooyinka suuqyada yaal ee aan la rabin, sababo kala duwan ayaana arrimahaan baahidooda keentay
iyadoo ay tahay fahamka. Hab wanaagsan oo lagu heli karo caafimaadku waxay yarayn kartaa fir fircooni
5
.
la’aanta shaqadaa ee ay sababtay bukaanka iyo jirada qofka, tanoo ka mid ah qodobada ugu waaweyn
ee ka dhigay ragga soomaaliyeed kuwo aan firfircoonayn. Horumarinta deganaan siyaasadeed sidoo kale
waxay xalin kartaa khataraha ka imanaya nabad la’aanta, arrinta kale ee weyn ee sababta u ah wax
qabad xumida, Dhinaca haweenka, shaqooyinka guryaha waa kuwa ugu waaweyn ee ka hor taagan inay
si hagaagsan uga qayb qaataan xooga shaqada iyo shaqaalaynta dakhliga ka soo gelaya.
Saboolnimada ka jirta gobollada Waqooyi Galbeed ee dhacday intii u

dhaxaysay 2013 iyo 2016 inkastoo ay hoos u dhigtay xawaaladuhu
laakiin saboolnimada ka jirta wax haysiga qoysaska miyiga waa mid
khatar badan, cidlana looga tegey
9. Goboollada Soomaaliyeed ee Waqooyi Galbeed waxaa laga diwaan geliyey in gargaar heerkiisu
yahay dhex dhexaad ay heleen intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016, waxayna taasi keentay in
saboolnimadu hoos u dhacdo qiyaasta 5% meelaha magaalooyinka iyo miyiga ah, laakiin weli
waxay ku jiraan saboolnimo intooda badani. Isbeddelka saboolnimada waxaa kaliya oo lagu baran
karaa gobolka Waqooyi Galbeed, oo ku noolyihiin kaliya rubuc ka mid ah Soomaalida, taasoo ah
meesha sahanka cabirka saboolnimada laga fuliyey sanadkii 2013. Arrimaha saboolnimadu inkastoo
ay hoos uga dhaceen wax haysiga qoyska magaalooyinka iyo miyigaba, laakiin weli waxay si baahsan
ugu baahaysaa dhulka miyiga ah; meelaha magaalooyinka, arrimaha saboolnimadu waa 52% sida
sahanka 2016 la sameeyey yahay, waxayna hoos uga soo dhacday 57% oo ay ahayd sahankii 2013 la
sameeyey, marka la bar bar dhigo sahanka 2016 la sameyeey oo 64% dhulka miyiga ah waxay hoos
uga soo dhacday 69% oo ay ahayd sahankii 2013 la sameeyey. Wax haysiga qoyska magaalada keliya
ma ahan saboolka laakiin celceliskooda wakhtiga gaaban ay uga soo baxayaan saboolnimada ayaa
sidoo kale balaaran oo ah 24% marka loo bar bar dhigo meelaha magaalooyinka ah oo ah 19 %, siday
sheegayso sahanka la sameeyey 2016, inay si dhamays tiran meesha uga saaran saboolnimadana
waa mid weli aan la gaarin, cel celiska saboolnimadu wakhti gaaban ay hoos u dhacday ee 29% hoos
uga soo dhacday sahankii 2013, tanoo ka badan meelaha magaalooyinka oo ay hoos saboolnimadu
uga soo dhacday 20% sahankii la sameeyey 2013, waxay tusinaysaa in hoos u dhaca saboolnimada
maaliyaddu ay meelaha miyiga ah aad ugu balaaran tahay.
6
.
Sawir 0.4: Qiimaynta saboolnimada gobolka Waqooyi Galbeed.
100
90
Arrimaha saboolnimada (% Tirada dadka)
80
70 69
64
60
57
53
50
40
30
20
Urban Rural
10
0
2013 2016

Xigasho: Qorayaasha xisaabiyey.
10. Hoos u dhaca saboolnimada miyiga lalama xiriirinayo xawaaladaha, halka meelaha
magaalooyinka saboolnimadu korortay dadka qaata. Intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016,
dhacdooyinka saboolnimada waxay ku kordheen wax haysiga qoysaska magaaloyinka 8% kuwaasoo
helay xawaalado, waxayna 9& saboonimadu hoos u dhacday 9% dhibcood dadka iyagu
magaalooyinka degan ee aanhelin xawaaladaha. Meelaha miyiga ah, dhacdooyinka saboolnimadu
waxay si balaaran hoos ugu dhaceen 23% kkuwa helay xawaaladaha iyo kuwa aan caadi ahaan helin
oo 4% ah. Qaybta qoysaska saboolka ah ee helaya xawaaladuhu waxay la mid yihiin kuwa 2013 iyo
2016, laakiin celceliska qadarka la helay ayaa hoos u dhacay. Kororka saboolnimada ee
magaalooyinka ee dadka hela xawaaladaha waxaa lagu sharaxi karaa saamayn kala duwan oo ay la
kulmeen dadka magaalooyinka ku nool oo ka gudbay saboolnimada aysan ugu baahanyn
xawalaadaha inay ku sii tiirsanaadaan iyo qoysas kale oo ku nool magaalooyinka oo Iyana bilaabay
inay helaan xawaaladaha, kuwaasoo celi celiskoodu yar yahay. Waxaa intaa dheer, farqiga u
dhexeeya magaalooyinka iyo miyiga marka la eego saamiga qoysaska helaya xawaaladuhu waxay
hoos u dhigeen qoysaska saboolka ah iyo kuwa saboolka aan ahayn inta u dhaxaysa 2013 iyo 2016.
11.Hoos u dhaca saboolnimada meelaha miyiga ah lama xiriirto xawalaadaha, halka meelaha
magaalooyinka saboolnimada ka jirtaa ay kor dhisay dadka helaya. Intii u dhaxaysay 2013 ilaa 2016,
dhacdooyinka saboolnimadu waxay kordheen 8% oo ay ku kordheen wax haysiga qoysaska
magaalooyinka ee hela xawaaladaha, iyo iyadoo 9% ay hoos uga dhacday qoysaska magaalooyinka ee
aan helin xawaaladaha. Meelaha miyiga ah, dhacdooyinka saboolnimadu waxay si balaaran hoos ugu
dhaceen 23% iyagoo helay xawaalado iyo inta dhex dhexaadka ah ee aan helin xawaalado oo tiradoodu
tahay 4%. Qaybta saboolniamda qoysaska hela xawaladaha waxay ahayd isku mid sanadihii 2013 iyo
2016 laakiin celi celis xadiga lacagaha la helayo waxay noqdeen kuwo hoos u dhacay. Kororka
magaalooyinka ee dadka saboolka noqonaya ee ka mid ah kuwa hela xawaladaha waxaa lagu sharici
karaa waxyaab sababa oo kala duwan iyadoo dadka xawaaladaha hela qaarkood ay ka gudbeen
saboolnimada aysana u sii baahanayn ku tiirsanaanta xawaaladaha iyo iyado qoysas cusub oo sabool
ahaa ay bilaabaan inay helaan xawaaladaha. Hoos u dhaca saboolnimada qoysaska miyiga lama xiriirto
xawalaahada, taasoo la mid ah tirada qoysaska helaya xawaladaha, taasoo cel celis ahaan aad u yar.
7
.
Waxaa intaas dheer, farqiga u dhexeeya miyiga iyo magaalada ee qaybta qoysaska helaya xawaalahada
oo hoos u dhigtay saboolnimada iyo qoysaska aan saboolka ahayn intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016
12. Dadka saboolka ah ee miyiga ah ayaa sii kordhay marka loo eego dhinaca waxbarashada iyada oo
la tixraacayo dadka saboolka ah iyo kuwa magaalooyinka inta u dhexeysa 2013 iyo 2016.
Akhris/qorista waxay kororta 10% meelaha magaalooyinka ah iyadoo kor uga soo kacday 48 %
gaartayna 58% iyo 6% oo ay ku darsantay qoysaska aan saboolka ahayn ee magaalooyinka, iyadoo
kor uga soo kacday 56% ilaa 62% intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016. Kor u kaca wax akhriska/qoraalka
ee magaalooyinka waxaa sabab u ah heerarka sare ee tacliinta, iyadoo qaybta dadka magaalooyinka
ku nool ee waxbarasho aan helin ay hoos uga soo dhaceen 44%, ayna gaartay 41% isla wakhtigaan
sahanka lagu guda jiray.Qaybaha balaaran ee saboolnimada miyiga ma haystaan wax tacliin ah siday
sheegayso sahankii 2016 oo ahaa 65% marka loo bar bar dhigo 2013 sahankii ahaa oo ahaa 54%.
Isbedelka heerka wax baasho waxaa lagu macnayn karaa isbedelka hab samaysan bulshada
magaaloyinka iyo miyiga ku nool. Sabllnimada miyiga ee Waqooyi Galbeed waxay u muuqata mid sii
kordhaysa marka laga saaro arrimaha wax barashada, taasoo sii adkaynaysa jidkooda ay uga
baxayaan saboolnimada.
Sawirka 0.5: Tirada dadka waxbarasho la’aanta ah. Sawir 0.6: Aada iskuulada.
70 66
70 65 62 61
60 57 57
60 54 55 54
% of population aged 6‐25
52
51
47
% tirada dadka
50 50 44
44
40
40 37 40
30 30
20 20
10 10
0 0
Urban: Poor Urban: Non‐ Rural: Poor Rural: Non‐ Urban: Poor Urban: Non‐ Rural: Poor Rural: Non‐
poor poor poor poor
2013 2016 2013 2016

Xigasho: Qorayaasha xisaabiyey. Xigasho: Qorayaasha xisaabiyey.
13. Si loo yareeyo sinaan la’aanta iyo saboolnimada, in la helo iyo in la gaari karo adeegyada
muhiimka, khaas ahaan wax barashada, waxaa waajib ah in la hor mariyo saboolnimada qoyska.
Heerarka waxbarasho xumi ee ka taagan saboolnimada miyiga waxaa caadi ahaan sabababay iyadoo
ay yartahay helitaanka ikuullo. Intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016, ka qayb galka iskuulada ee meelaha
magaalooyinka dadka ku nool tiradoodu way korotay, waxay u badnaayeen dadka deggan dhulka
aan miyiga ahayn ee aan tirade dadka saboolka ahayn., halka ay hoos u dhacday qiyaastii 8%, tanoo
tiradu markii hore ahayd 52%, haddana gaartay 44% meelaha miyiga. Bixinta helista iyo ka
faa’iidaysga waxbarashada, adeegyada kale ee aasaasiga ah, waxaa muhiim ah in la helo wax ka soo
baxa suuqa shaqada iyo in kor looga soo qaado qosyasaka saboolnimada. Sanadkii 2016, kala bar
tirade carruurta Soomaaiyeed ee gaartay da’dii waxbarashada maysan aadin iskuul, tanoo ay ugu
wacan tahay arrimaha xanuunnno, macalin la’aan, dhaqaale la’aan iyo iyagoo aan wax taageero ah
ka helin guriga. Kuwa helay waxbarashana waa wiilasha marka loo eego gabdhaha, waxaa taas la
mid ah heerka hogaan ee guryaha ee u dhexeeya ragga iyo haweenka. Waxayna sii cadaysay kuwa
8
.
saboolka ah iyo qoysaska nugul, tan iyo inta gaaritaankooda tacliineed uu hooseeyo, iyo hoosaynta
gaaritaankooda ay ugu gudbin karanaa jiilasha. Kala duwanaanshaha joogtada ah ee dhianca wax
barashada ee u dhaxaysa qoysaska saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn oo ay weheliso
heerarka shaqo la’aanta ah ee ka jirta dhulka miyiga, waxay noqon kartaa mid sii socota iyadoo
farqiguna sii kordhayo. Intaas kadib, caqabadahaan waa in sida ugu dhakhsaha badan xal loogu helo
ay la socdaan barnaamijyo lagu gaarayo miyiga oo lagu siinayo adeegyo iyo xaalado lagu hormarin
karo tacliintooda iyo in la abuuro fursado waxbarasho.
Xawaaladuhu waa muhiim, waxayna hormariyaan dakhliga dhaqaalaha
bulshada, laakiin badanaa ma gaaraan kuwa aadka u baahan.
14.Xawaaladuhu waxay waxtar muuqda ka geystaan sama falka, shanti qoys ee Soomaalida ah mid ka
mid ah ayaa wax ka hela xawaladaha iyo dad badan oo lacago ka hela ayaa si weyn ugu tiirsan
habkaan kala gudbinta lacagta. Xawaaladuhu waa il muhiim ah oo dakhligu ka soo galo qoys ka mid ah
shanti qoys ee Soomaalida kuwaas wax ku hela, ahaanshaha isha ugu weyn ee dakhli oo ay wax ku
helaan kala bar nolosha qoysasku. Iyadoo cel celis ahaan qiimaha sanadkii xawaalahada laga helo ay
tahay US$233 dakhliga qofeed ee dadka xawaladaha wax ku hela, lacag kala gudbintaan waxay ka dhigan
tahay 37% cel celiska kharash ee qoysaska. Soo jeedinta in dadka xawaaladaha wax ku helaa ay si xoogan
ugu tiirsan tahay xawaladaha iyo duruufaha ay ugu nugul yihiin inay lumiyaan isha dakhli. Haddii aysan
xawaalado jirin, qaar badan oo ka mid ah nolosha qoysasku waxay ku dhici lahayd saboolnimo. Xaqiiq
ahaan, qoysaska wax ku helaha xawaaladaha way ka yar yihiin kuwii wax ku heli jiray sanadkii hore
kuwaasoo inta badan ah kuwo sabool ah, soo jeedinta ku aadan dadaalka qoysaska si loo meeleeyo
wareerka ka haysa dakhliga. Daraasada tayadeedu waxay taageeraysaa figradda ah in dakhliga
xawaladaha ku yimaadda uu u yahay muhiim wax haysiga qoyska. Qoysask badan oo wax ku hela ayaa
ku tiirsan hal lacag soo diro iyo iyagoon aqoon siday u isticmaalaan iyo isha adeegyadaan dakhli ka
yimaadaan. Sidaas oo kale, marka xawaaladuhu ay kor u qaadaan gargaarka qoysaska waxay nasiib u
tahay inay helaan, tanoo meesha ka saaraysa abuurista dakhli, waxayna ku ridaysaa saboolnimo haddii
ay lumiyaan dakhligaas ka soo gala xawaaladda.
9
.
Sawir 0.7: Astaamaha qoysaska qaata. Sawirka 0.8: Qiimaha iyo dhacdooyinka xawaaladaha
70 350
Wakhtigan qiimaha US$ hantida qof
60 300
[CELLRANGE
[CELLRANGE
% tirada qoysaska
50 ] ]
250
[CELLRANGE
[CELLRANGE]
sanadkii
40
200 ]
[CELLRANGE
[CELLRANGE
30 [CELLRANGE ] ]
150
]
20
100
10 [CELLRANGE
]
50
0
Female Enrollment Literacy rate 0
headed rate
0 10 20 30 40
Recipients Non‐recipients % tirada qoysaska xawaaladah alcagta ka hesha
Isha xogta: Qorayaasha xisaabta. Isha xogta: Qorayaasha xisaabta.
15. Qoysaska raasamaalka leh caadi ahaan waa kuwa magaalooyinka, oo hanti leh, waxaa hogaamiya
haweenka, waana kuwo wax bartay, laakiin markay timaaddo hab dhaqan ahaan shaqada suuqa taal
qosaskaani ma ahan mid ka duwan qoysaska aysan waxba soo gelin. 26% qoysaska waxaa hogaamiya
haween wax ku hela xawaaladaha, marka la bar bar dhigo 17% oo ay hogaamiyaan qoysaskaas raggu.
Qoysaska xoolaha leh iyo kuwa magaaloyinka inta badan caadi ahaan waxay wax ku helaan xawaaladaha
iyo iyagoo hela cadad badan oo lacag ah. Qoysaskaan wax helaan caadi ahaan waxay carruurtooda ku
geeyaan iskuulada iyo inay wax badan ku kharash gareeyaan waxbarashada, ayna gaar ka yihiin qoysaska
ay hoosayso wax helkoodu. Iyadoo loo marayo xawaaladaha, dadka ay yartahay wax helkoodu waxay si
balaaran uga haraan faa’iidada tacliinta marka loo bar bar dhigo qoysaska aan saboolka ahayn.
Saamaynta helitaanka xawaaladaha ay ku leedahay hab dhaqanka shaqada suuqa waxay ku xiran tahay
haddii xubnaha qoyska ay lacagahaan u adeegsadaan inay joojiyaan dakhligii ka soo gelayey shaqada
suuqa ama ay iska bedelaan hawlahihii shaqada, hadday ku tiirsanaan karaan dakhliga ka soo gala
xawaaladaha. Ugu danbayn helista dakhliga xawalaadaha wuxuu hoos u dhigaa ka qayb galka shaqada
muruq maalka ah iyo iyadoo lacagta xawaaladah alaga helaa yarayso saacadihii qofku shaqaynayey.
Inkastoo xaqiiqda xawaaladuhu tahay isha ugu weyn ee dakhliga qoysasa badan, hadana ma jirto wax
isbedel ah oo ay ku keentay ka qayb galka xoogga shaqada iyo saacadaha shaqada oo u dhexeeya kuwax
xawaaladaha wax ku hela iyo kuwaan ku helin, sidaa darted, wax haysiga qoysasku inta badan
isticmaalka xawaaladuhu waa in lagu kabto dakhliga ka soo xerooda shaqada.
16. Suuqa shaqada ee Soomaaliya ma lahan fursado badan oo lagu kala doorto shaqooyin la isku
bedesho. Xaqiiqada ah in qoysas badani ay ku tiirsan yihiin xawaaladaha oo ah isha ugu muhiimsan
ee dakhliga ayaa markhaati u ah in aysan ka jirin fursado shaqo suuqa Soomaliyeed. Waxa kale oo ay
soo jeedineysaa in qoysasku aanay si fudud u qaadan karin shaqada ama saacado dheeraad ah si ay
hoos ugu dhigaan ku tiirsanaanta xawaaladaha, iyagoo bixinaya caddayn dheeraad ah oo ay u nugul
yihiin inay waayi karaan. Iyadoo xawaaladuhu yihiin isha ugu muhiimsan ee dakhliga lagu helo,
helitaanka fursadaha shaqo oo liita ayaana saamaysan wax haysiga qoysas badan oo Soomaaliyeed,
helitaankooda ama yeysan heline. Talaabada ah in la hor mariyo helitaanka waa mid muhiim ah si
loo gaaro taakulayn joogto ah wakhtiga dheer ee soo socda.
17. Iyadoo ay helayaan wax ka yar qiimaha saboolnimada iyo gaajada,
10
.
18. Iyada oo dadka qaata ay u nugul yihiin faqriga iyo gaajada, xawaaladuhu waxay u adeegaan sidii
farsamooyin adkeysi leh. Dhacdooyinka saboolnimadu waa 18% inay ka hoosayso qoysaska qaata
(37% kuwa qaata; 55% kuwa aan qaadan). Kuwa wax ku hela xawaaladah ayaa heerkooda isticmaal
ka koreeyaa, waxayna joogto la noqdaan gaajo bisha badhkeeda aysan waxba helin iyo iyagoo aan
haysan wax lacag ah oo ay ku iibsadaan cunto. Xawaaladuhu waxay siiyaan qoysaska dakhli si ay uga
tiirayan saboolnimada iyo gaajada. Tani waxay noqon kartaa arin muhiim ah oo dhinaca u riixaysa
xaaladaha sida abaarta hadda jirta, taasoo awoodda qoysaska ee wax iibsiga hoos u dhigtay.
19. Xawaaladdu ma ahan kuwo aad u baahsan, oo yaraynaya saboolnimada dadka aadka u sii nugul
eek u nool xeryaha lagu barakacay. Halka ay qoysaska ku nool xeryaha lagu barakacay yihiin kuwa
ugu sii sabool san, keliya 7% dad ka mid ah ayaa wax ka hela xawaaladaha. Inta badan qoysaska
barakacayaasha ah ee wax ku hela xawalaadahana sanad kasta waxay helaan hoos ayay u sii
dhacdaa marka loo eego sanadkii ka horeeyey, taasoo adkayn karta in wax la bixin karo laga dhigo.
Cadadka ay helaan ma ahan mid wax tar leh oo yaraynayaa saboolnimada haysata qoysasaka
barakacayaasha waayo eheladoodu waa kuwo sabool ah oo aan iyaga waxba dhaamain, cel celiska
maalinle ee dakhliga qof ahaan ka soo gala qoysaska saboolka ah ee ku nool xeryaha lagu barakacay
waa 14% waxay ka tahay quudkooda marka loo eego heerkooda saboolnimo.
Sawirka 0.9: Saboolnimada iyo gaajada ka dhex jirta dadka xawaaladaha wax ka hela iyo
kuwaan wax helin.
60
Often (>10x)
50
Sometimes (3‐10x)
% wax haysiga qoyska
40
Rarely (1‐2x)
30
20
10
0
Recipients Non‐ Recipients Non‐ Recipients Non‐
recipients recipients recipients
Poverty Hunger Lack of money for food
Isha xogta: qorayaasha xisaabinta.
20. Muuqaalka xawaaladaha eek u aadan sida lacagta la isu gudbiyo lagu bixiyo waxay la micno tahay
habka adkaysiga ee looga kabanayo dhibaatada, laakiin waxay yihiin kuwo si balaaran aan looga wada
helayn badi bulshada aadka u nugul, waxayna tahay in kiiskaa laga dhigo mid barnaamij ah oo
bulshada lagu ilaalinayo si loo dhiso hab balaaran oo u adkaysi dhibaatooyinka ah. Qiimaha isu geynta
ah ee guud ee xaawalahada laga helo waa in loo bedeli karaa hab taxadar leh. Qiimaha warbixintan
waxay ka hoosaysaa habka lagu cadeeyey ilaha kale ee xogaha laga hayo arrintaan, tanoo ay ugu wacan
tahay warbixinaha hoose laakiin weli si guud loo xigan karo.
21.Kuwa wax ku hela xawaladuhu waa ka ilaalin wanaagsan yihiin markay timaada dhinaca lacagta iyo
dhaqaalaha kale ee aan lacagta ahayn, waxayna ka dejisaa khataraha dhibaatooyinka taagan ee abaarta
11
.
socotaa ka mid tahay. Cadaymahaan waxay tusinayaan in dadka xawaladaha wax ku helaa ay wax ka
qabtaan dhibaatooyinka argagaxa leh ee jira. Laakiin dadka xawaladah a wax ku helaa u adkaysigooda
dhibaata ma ahan mid xoog badan waxayna ku tiirsan yihiin dakhli dad qurbo joog ah oo aan xaaladoodu
deganayn iyo hubaal la’aan ku hareeraysan lacagaha loo dirayo Gobolada ee ka imanaya. Siyaasado
jihaynaya fududaynta iyo yaraynta khataraha lacagaha lagu kala gudbiyo xawaaladaha ayaana yarayn
kara noocyada dayac laakiin ma gaari karaan heerka loo baahan yahay. 15% saboolnimad iyo 7 % wax
haysiga dadka barakacayaasha ayaa xawaaladaha wax ku hela, helitaanka kaalmada noocaan oo kale ah
waxaan wax ku helin dad badan oo ah kuwa baahida ugu daran u qaba. Tanina waah ab guud oo aan
ahayn mid adkaysi keenaya waxaana lagu xalin karaa iy adoo loo marayo hab toosan iyo muuqaal la
qiyaasi kara oo ah muuqaal lacagaha lagu kala gudbinayo si loo yareeyo waxyaabaha degdegga ah
baahiyaha aasaasiga ah, khaas ahaan dhibaatooyinka wakhtigaan taagan.
Daqiiqad kasta caruurta Soomaaliyeed ma aadan iskuulada. Khaas

ahaan carruurta qoysaskoodu saboolka yihiin, tanina waxay abuuri
kartaa saboolnimo wakhti dheer ahl.
22. Sida qaybo badan oo dunida ah, carruurta Soomaaliyeed waxay khaas u yihiin inay yihiin kuwo
sabool ah. 58% carruurta soomaaliyeed ee ka year 14 sano iyo 46 % dhallinyarada da’doodu u dhaxayso
15 – 24 waxay ku nool yihiin qoysas kharashkay quutaan oo ka hooseeyo heerka saboolnimada caadiga
ah. Habka guud ee lagu helayo hab wanaagsan oo xaaladaha samafal ah ee gobolka Waqooyi Barri,
heerka ugu hooseeya ee saboolnimada ilmaha iyo dhalinyarada waa kuwo laga helaya goobahaas.
Saboolnimada carruurta iyo dhalinyarada aad ayey ugu hoosaysaa qoysaska yar yar, wax haysiga
qoysaska ay hogaamiyaan dad wax bartay, iyo qiysaska xawaaladaha wax ku hela.
Sawir 0.10: Saboolnimada carruurta ee gobolka. Sawir 0.11: Saboolniyada dhalinyarta heer gobol.
100 100
Overall average
Dhacdooyinka saboolnimada (% carruurtan)
90 90
Overall average
Dhacdooyinka saoobllnimada (%
80 80
70 70
60
dhalinyarta)
60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0

Isha xogta: Qoraayaasha xisaabiyey. Isha xogta: Qorayaasha xisaabiyey
23. Guud ahaan 4 ka mid ah shanti carruur ah ayaa laga saaray hal darajo. 79% carruurta iyo 85%
dhalinyarta ayaa laga saaray ugu yaraan hal darajo, halka 47 iyo 54 % laga saaray laba darajo ama
wax ka badan. Ka saaristaani waxaa xoogga lagu saaray meelaha miyiga ah ee Waqooyi Galbeed iyo
dadka ku jira xeryaha lagu barakacay. Carruurta, Isticmaalka wax‐soo‐saarka ayaa ah nooca ugu
badan ee laga mamnuucay magaalooyinka iyo xeryaha barokacayaasha, iyada oo la'aanta helitaanka
12
.
ilo biyood oo hagaagsan ay ugu badantahay meelaha baadiyaha ah. Waxaa intaas raaca oo aysan
helayn warbixinaha, ka faa’iidaystayaasha ayaa aad ugu haboon inta badan dhalinyarta ku nool
Muqdisho iyo magaalooyinka Waqooyi Galbeed. La’aanta helitaanka ialaha biyo nadiif ah waa
dhibaatada labaad ee ugu weyn ee ka jirta dhulka miyiga ah ee Waqooyi galbeed, Waqooyi bari iyo
xeryaha dadka barakacay degan yihiin.
24. Ku dhowaad kala bar carruurta iyo dhalinyarta Soomaaliya ma haystaan wakhtigaan iskuula ay
dhigtaan, iyo aadistooda iskuul waxay ku sii daran tahay qoysaska saboolka ah. Waxbarashadu waa
qalab xoog badan oo lagu hor mariyo badhaadhahada mustaqbalka da’yarta. Sidaa darted, 47%
carruurta iyo 45% dhalinyartadu ma aadan iskuulo, aadista iskuulada xeryaha lagu barakacay kuwa ku
noolna waa ka sii hooseeyaan. Intaas waxaa dheer, carruurta saboolka ahi waa kuwa ay adagtahay inay
aadan iskuulo 46% ayeyna ka yar yihiin marka loo bar bar dhigo carruurta qoysaska aan saboolka ahayn
oo iyaga 63% ay aadan iskuulada. Sidaa darted, carruurta ka soo jeeda qoysaska saboolka ah waxa
wajahayaan dhibaato weyn oo ku aadan siday uga gudbi lahaayeen saboolnimada mustaqbalka markay
qaan gaarka noqdaan. Carruurta iyo dhalinyarta ka tirsan qoysaska noloshoodu ku tiirsan tahay
lacagahay xawaaladaha ka helaan waxay wax badan ku kharash gareyaan wax barashada marka loo eego
kuwa aan wax ka helin xawaaladaha, khaas ahaan qoysaska sii saboolka ah. Aadista iskuulada waa mid
ka siidheeraanaysa 30% inay ka yaraato carruurta iyo dhalinyarta ka soo jeeda qoysaska waalidkood
aysan wax tacliin ah lahayn. Sababha ugu waaweyn ee aysan uga qayb gelayn iskuulka waa jiro, macalin
la’aan, dhaqaale la’aan iyo dhalinyarta dhexdeeda, siday u heli lahaayeen cid ka caawisa guriga.
Ujeedada dadaalada ee lagu kordhinacyo tacliinta waa inay noqdaan in xoogga la saaro sidii ay u aadi
lahaayeen waxbarashada.
Sawir 0.12: Carruurta iskuulka dhigata. Sawir 0.13: Dhalinyarta iskuulka dhigata.
80 80
Dhigashada iskuulka (% Carruurta
Dhigashada iskuulka (% Dhalinyarta)
Overall average Overall average
70 70
60 60
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0

Isha xogta: Qorayaasha tira koobay Isha xogta: Qorayaasha tirakoobay.
25. Carruurta saboolka ah iyo carruurta ku jirta xeryaha barakaca inta badan waxay ku koraan
deegaan ay aad u liidato duruufahooda saxo, tanoo ay kala kulmaan dhibaatooyin samayn ku yeesha
caafimaadkooda iyo wax soo saarkooda Mustaqbal. Wax ka yar kala bar carruurta iyo dhalinyarta ayaa
biyahay cabaan ka hela ilaha tuubooyinka. Carruurta iyo dhalinyarta ku nool dhulka miyiga ah waxaa aad
ugu adag inay helaan biyo la daaweeyey, waxayna biyaha isticmaalaan biyo aan wanaagsanayn oo aan
bed qabin. Badi carruurta iyo dhalinyarta ku nool xeryaha barakaca iyo qaybaha dhulka miyiga ah ee
Waqooyi Galbeed waxay ku tiirsan yihiin ilo biyo ah oo ay meelo kale ka helaan. Biyaha iyo xaaladaha
13
.
fayadhawr waxay yeelan karaan saamayn balaaran oo ku aadan caafimiadka iyo wax soo saarka
mustaqbalka uu qofku leeyahay, taasoo xiriir la leh xaalaadaha saboolnimo ee mustaqbalka. Kala
duwanaanshaha goboleed iyo xaaladaha adag, khaas ahaan xeryaha dadka barakacay degan yihiin iyo
dhulka miyiga ah ee Waqooyi Galbeed, waxay ka dhigayaan kuwo aad u adag in kor looga soo qaado
saboolnimada wax haysiga qoysaska.
26. In la dhantaalo saboolnimada ayaa u baahan hagaajinta xaaladaha carruurta iyo dhallinyarada,
gaar ahaan marka la tix geliyo waxbarashada. Duruufaha hadda lagu jiro, carruurtu waxay ku tahay
khasaaro inay ku koraan, carruurta ka timid qoysaska saboolka ahi waxay wajahayaan khasaaroaad u
daran si loo tir tiro saboolnimada iyo wax la’aanta. Faa’iido daradaan waxay saamayn ku
yeelanaysaa saboolnimada noloshooda markay waaweynaadaan. Iftiinkooda waxa hor taagan
dhalinyarta soomaaliyeed, waxayna noloshoodu noqonaysa caqabad aan xad lahayn oo hor taagan
horumarkooda. La’aanta fursado waxbarasho iyo adeegyada guud ee nolosha waa in la xaliyaa
wakhtigaan iyadoo loo samaynayo hab raac iyo barnaamijyo khaas u ah oo lagu abuurayo duruufo
sahlaya iyo fursado faa’iido darada iyo dhalinyarta wax looga qabanayo. Muhiimaddana waa in la
saaraa barnaamijyo ujeedadoodu tahay sidii looga gudbi lahaa habka saboolnimada ah ee fac ka fac
la isugu gudbinayo ee ay keentay heerka hooseeya ee waxbarashada, caafimaad darada iyo
xaaladaha saboolnimo ee wax haysiga qoyska.
Barnaamijyada ilaalinta bulshad waxay gaari karaan kuwa aadka ugu

baahan, iyo iyagoo caawinaya in laga gudbo saboolnimada jiilasha,
laakiin waxay ku imaan karaan qiimo badan.
27. Maqnaanshaha wax tar leh, dhismaha barnaamijyada adkaysiga ee ilaalinaya bulshada oo sii
xumanaya oo keenay dhibaatada ka taagan aasaaska nolosha, waxayna ka dhigtay in malaayiin qof oo
Soomaali ah ay ku sugan yihiin khatar wakhtigaan ay keentay abaarta daran ee hadda taagani. Xogta
la ururiyey 2016 waxay tusinaysaa in tirade balaaran ee muujinaysa siday u nugushahay wax haysiga
qoyska ay ku timid la’aanta helitaanka fasamo wax tar leh oo ay kula tacaalaan dhibaatada. Jawaabta
arrintaan ka dhalatayna waxay noqotay in dad badani ay khatar wajahaan bilowga sanadka 2017 iyadoo
abaaro darani socdaan. Dhibtada wakhtigaan taagani ee abaarta ka dhalatay cimiladii El nin waxay socon
doontaa iyadoo tusaale u ah heerka adkaysi ee dadka soomaaliyeed ay u leeyihiin abaaraha
mustaqbalka soo socda. Si looga gudbo dhibaatada hadda taagan aysana u soo noqon, dejinta hab
wanaagsan oo lagu higsanayo iyo barnaamijyo ilaalin wax tar leh oo ku shaqayn kara hab gudaha
bulshada wax tar u leh waxay noqon doonaan kan keliya ee lagula tacaali karo arrimaha si looga hor tago
macaluusha soo noqnoqtay iyo guud ahaan in la furo hab joogtaynaya sidii loo yarayn lahaa
saboolnimada iyo hab lagu wadaago qaninimada.
28.Xawaladuhu waxay caawin karaan inay fududeeyaan dhibaatada jirta iyo inay hor mariyaan
xaaladaha sama fal, weli waa kuwo ay xadidan tahay saamaynta ay ku leeyihiin dadka nugul.
Xawaaladuhu waa kuwo aan heer Dhexe ahayn, mana ahan kuwo gaara qoysaska wax haysigoodu nugul
yahay. Int abadan waxay wax ku bixyaan hab isugu xiraan qabiil, waxay Meesha ka saaraan xaqiiq ahaan
kuwa wax kasta oo xiriir taageero oo ay ka heli lahaayeen bulshada lumiyey. Welina ku dhowaad 43%
tirade dadka Soomaaliyeed waa sabool iyo inaysan helin wax xawalad ah. Waxaa intaas dheer,
xawaaladuhu waa kuwo aan deganayn, sidaa adarteed ma noqon karaan kuwo lagu cabiro baahida.
Tusaale ahaan, isbedelka sharci ee sharciyada baanaka caalamiga ah ee lacag kala gudbinta waxay u
14
.
keeneen Soomaaliya hubaal la’aan ku wareegsan xawaaladaha wakhtiga arrimaha degdegga ah ee
abaaruhu jireen.
29. Barnaamijyada ilaalinta bulshada ee dhianca hufnaanta sida lacag kasha oo si toos ah loo
wareejiyo waxay caawin kartaa in la gaaro bulshada aadka u nugul. Marka deeq bixiyayaasha taageera
dadka Soomaaliyeed ay tix gelinayaan, tayada gudaha ee caqabadaha waxay wiiqi kartaa wax tarka
barnaamijyada ama ay dib u ridi kartaa fulintooda. Sidaa darted, barnaamijyada lagu ilaalinayo
hufnaanta bulshada waxay u wanaagsanaan karaan hab lagu gaarayo kuwa nugul. Halka lacagaha
kaashka ah ee tooska loo diro ay yihiin kuwo xadidan, khaas ahaan meelaha adeegyadu aysan ka jirin ee
aan la gaari karin iyaguna aysan adeegyada heli karayn, samaynta qiimaha iyo saamaynta
barnaamijyadaan waxay bixinayaan heer caawinaya in si ka wanaagsan loo fahmo aas aaska lagu fulin
karo dariiqyo kale oo ku aadan barnaamijyada lagu ilaalinayo bulshada. Dirista lacagaha naqadka ah waa
dariiqa keliya iyo habka la falanqeeyey ee loogu bahan yahay inuu bixinayo qaab dhismeed isku dhafan
iyo hab fulineed ku aadan barnaamijyada lagu ilaalinayo bulshada.
30. Si balaaran wuxuu u higsanayaa barnaamijka ilaalinta bulshadu in lagu y areeyo saboolnimada
qiyaasta 19%, iyadoo laga soo kaxaynayo 51%, lana keenayo 32%, waxaa ku baxaya kharas badan
oo qiyaas ahaan gaaraya US$1.9 bilyan. Marka la eego saboolnimada baahsan ee qotada dheer,
barnaamijka ilaalinta bulshadu wuxuu tix gelinayaa saamaynta ay leedahay saboonimadu taasoo u
bahan dhaqaale joogto ah. Adeegsiga qaybaha lagu kala cadaynayo wax haysiga qoyska si loo gaaro
qoysaska saboolka ah, hab isu eeg oo sanadle ah oo qoyskii ku heli karo oo lagu dirayo US$ 157,
tanina waxay yarayn kartaa saboolnimada 19%. Saboolnimada ka dhex jirta qoysaska ugu nugul ee
ah kuwa ku nool dhulalka miyiga ah iyo xeryah lagu barakacay waxaa qorshahaani hoos u dhigi karaa
saboolnimadooda 26 iyo 22%, si guud. Iyadoo barnaamijyadaani u higsanayaan si mug dheer,
waxaay jiri doona dayacnaan; 27% qoysaska saboolka ah waxay noqon doonaan kuwo laga saaray,
halka 31$ qoysaska aan saboolka ahayna noqon donaan kuwo lagu daray barnaamijka. Qiimaha
barnaamijkan oo kale, US $ 1.7 bilyan, oo ka dhigan qiyaastii 22 boqolkiiba wax soo saarka guud ee
GDP, waana mid aad u sarreeya oo ka mid ah kaalmada horumarinta ee baaxadda weyn ee rasmiga
ah iyo gargaarka rasmiga ah ee dawladda oo ah$ 1.3 bilyan, kaasoo la helay sannadkii 2015.
Heerkaani wuxuu bixinayaa figrad ku aadan dadaalada iyo ilaha dhaqaale ee loo bahan yahay si wax
looga qabto saamaynta saboolnimada.
15
.
Sawirka: 0.14: Saamaynta SSNs eek u aadan dhacdooyinka Sawirka: 0.15: Qiimaha SSNs ee dhamaan gobollada
saboolnimada. Soomaaliya.
80 2.0
71
Dhacdooyinka saboolnimada (% tirada
70 1.8 1.7
63 61
Billion current US$ per year
60 1.6 1.5
51 52
49 1.4
50 45 46 47
44 43
40 1.2
40 38 1.0
dadka)
32 33 1.0 0.871
30 25 28 26 0.7 0.7
0.8
18 20 0.5 0.6
20 0.6 0.5
0.4 0.3 0.3 0.4
10 0.2 0.2
0.2 0.1 0.1
0
0.0
Overall Urban Rural IDP
Settlements
Settlements
Current PMT: Avg. poverty gap
PT: Avg. poverty gap PMT: twice avg. poverty gap PMT: twice avg. poverty gap PT: twice avg. poverty gap
PT: twice avg. poverty gap PMT: Avg. poverty gap PT: Avg. poverty gap
Isha xogta: Qorayaasha tirade ururiyey. Isha xogta: Qorayaasha tirade ururiyey.
31. Lacagta yar ee la diro waa mid qiimaheedu yar yahay laakiin wax kama tarayso inay saboolnimada
daran ka saarto. Yaraynta qiimaha lacagta la dirayo oo la gaarsiiyo US$80 calaa qof waxay kala bar ka
dhigaysaa yaraynta saboolnimada waxayna noqonaysaa US$ 871 milyan. Sidaa darted, dirista lacagtaan
keliya waxay saboolnimada dhimaysa 12%, iyadoo ka soo qaadaysa 21%, kenaysana 44%, iyadoo ay ku sii
neganayanaan saboolnimada kuwii sida isku mid ah sanadlaha loogu tala galay in loogu diro USD$ 157.
Waxaa intaas dheer, heerka saboolnimadu wuxu la xiriira heerka nolosha, waana in loola dhaqmaa
sidaas. Intaas waxaa dheer, qiimaha rasmiga ah ee la dirayo waa inuu ku salaysnaataa qoraalka
tilmaamaya baahiyaha iyo qiimahooda.
Sidoo kale, qaabka bartilmaameedku wuxuu u baahan yahay inuu ka soo baxo ujeedo ku saabsan
barnaamijka ilaalinta bulshada. Bartilmaameedkuna keliya yahay dadka aadka saboolka u ah oo la
gaarsiiyo cadad balaaran oo lacag loo diro ah, taasoo noqon karta mid si balaaran ugu tiirsan ujeedada.
32. Ka hor tagista saboolninada waktiga ay dhibta jirta sida abaarta waa mid qiimo badan ku kacaysa
marka loo eego xilliga caadiga ah ee eel ala tacaalayo saboolnimada ku dhisan wax haysiga qoysaska.
Dhismaha hanaan u adkaysi abaaraha ah waa mid muhiim u ah in laga hor tago ilaalinta hantida la
haysto oo noqota mid la iibiyo wakhtiga dhibaatadu jirto. 10% isticmaalka
Dhibaatada isticmaalka boqolkiiba 10 ee wakhtiga xaaladda adag dhammaan qoysaska ayaa kordhin
doona kharashka barnaamijka ilaalinta bulshada si loo yareeyo fakhriga isla heerkaas 32 boqolkiiba oo
ka yimid US $ 1.7 bilyan illaa $ 2 bilyan. Waxaana muhiim ah inaysan wax weyn ahayn 10% kororka
kharash ee wakhtiyada adag marka la bar bar dhigo barnaamijka ilaalinta bulshada oo uu ka noqonayo
17%. Adkaysigaan balaarani waxa uu yhaay in tiro badan oo qoysas ay mar horeba sabool ahaa 2016
laakiin ay tahay in kor looga soo qaato saboolnimada ay keentay dhibaatada hadada taagan ee ah
abaarta.
Falanqayn qoto dheer waxay bixin doontaa caddayn balaaran oo ku
saabsan siyaasad ah talooyin gaar ah oo ku saabsan dhimista
saboolnimada.
16
.
33. Qiimaynta saboolnimada soomaaliya ee la qosheeyey waxay bixinaysaa xog dheeraad ah oo ku
saabsan habka ugu wanaagsan ee loo sheegi karo siyaasadaha iyo barnaamijyada. Muuqaalka
saboolnimadaani waxay xoogga saaraysaa tirooyin qeexan si loo bixiyo faham ku aadan shayga
saboolnimada iyo tilmaamaha kale ee arriimaaha dhaqan dhaqaale. Falanqaynta waxaa loo
adeegsanayaa ina lagu dejiyo talo bixin guud oo ah tan loo qaadayo barnaamijyada yaraynta
saboolnimada. Falanqaynta qotoda dheer oo la raaciyey soo jeedimo ku qoran cutubka fariimaha
muhiimka ah ee la diyaariyey, waxay faa’iido u leeyihiin hirka labaad ee tirada sahanka Soomaaliya
kaasoo la fuliyey xilliga xaagaaga ee sanadka 2017.

17
.
Hordhac
1. Soomaaliya waxay ka soo kabanaysaa deganaan la’aan siyaasadeed oo ka jirtay wax ka badan 20
sano. Markuu wadanku xornimada qaatay 1960, soomaaliya waxay ugudubtay nidaam keli talis ah,
kaasoo bur buray ugu danbayn 1991. Dagaalkii sokeeye ee ka danbeeyey wuxuu xididada u siibay habkii
dawladda Dhexe iyo isagoo abuuray marnaan awoodeed, waxaana meeshiisii buuxiyey kooxo
dagaalamaya. Intii u dhaxaysay 1995 iyo 200 Soomaaliya waxay gashay marxalad ay ku abuurmeen
maamul goboleedyo. Soomaaliland oo ah jamhuuriyad iskeed gooni ugu go’day waxay ku dhawaaqday
madax banaani 1991, waxaa ku xigay Puntland oo kaga dhawaaqday isaamul goboleed gobollada
Waqooyi Bari sanadkii 1998. Wakhtigaan, amaanka ayaa soo roonaaday, kobaca dhaqaalaha ayaana si
tartiib ah u hagaagayey, halka barakaca guduhu uu kordhay. Tusaalihii ugu horeeyey ee isku dyaga
dawlad dhexe wuxuu noqotay dawladdi federaalka kumeel gaarka ahayd oo la dhisay 2004, laakiin
deganaan la’aanta siyaasadeed iyo qul qulatooyinku waxay noqdeen kuwo sii socda, gaar ahaanna
gobollada koonfureed. Sanado badan oo dib u dhaca iyo dhamaasnaha wakhtigii loo qabtay awoodda
DFKM, waxaa sanadkii 2012 la abuuray dawladda fedeeraalka Soomaaliya oo ay xigtay xoogaa wakhti
deganaan ah. Kadib doorashooyin nabad ah oo sanadka 2016 dhacay, dowlad cusub ayaa la dhisay
sanadka 2017, taasoo balan qaaday inay bilaabayso habab dhinaca horumarinta ah.
2. Wakhti badan oo ay jirtay deeganaan la’aan waxay abuurtay dayacnaan balaaran oo ku timid 12ka
milyan ee dadka Soomaaliyeed. Marka loo eego qiyaasta tirakoobka dadka ee ay samaysay hay’adda
taranka iyo tirakoobka qaramada midoobay ee UNFPA, kaasoo ay soo saartay 2012, 42% dadka
Soomaaliyeed waxay ku nool yihiin magaalooyinka, 23% waxay ku nool yihiin miyiga, 26% waa xoolo
raacato, 9% oo wax yar ka badan hal milyan oo qof waa kuwo gudaha ku barakacay. Duleedada meelaha
magaalooyinka ka baxsan ah, saddex nooc ooh ab nololeed ah ayaa ka samaysan inta badanna muliyey
dhulka, goobaha dhuleed ee xoolo dhaqatada iyo xoolo dhaqato beeralayda, qaybaha kaloomaysatada
ee xeebaha. Dhinaca koonfurta webiyadda Jubba iyo Shabeelle waxay bixiyaan waraabka beeraha
joogtada ah.
3. Qaybaha sida gaarka loo leeyahay waxaa fir fircooni dheeraad ah siiyey wakhtiga dheer ee ay
maqan tahay nidaam dawladeed oo shaqeeya. Wakhtigii lagu jiray dagaalka sokeeye iyo
maqnaanshaha dawladdi dhexe, dhaqaalaha Soomaaliya wuxuu ahaa mid si tartiib ah u korayey1.
Habkaanna waxaa lagu qeexi karaa xilligii burburka dawladda oo ka dhashay markii ay duntay nidaamkii
dawliga ahaa ee hore2 . Kicinta wadanka ee ku aadan ganasiga gaarka loo leeyahay keliya ma hormarin
wax qabadka dhaqaalaha sidookale waxay qabteen adeegyo dhinaca dadweynaha ah oo ay ahayd inay
dawladda bixiso. Hawlo badan oo dhinaca dhaqaalaha ah oo ay ku jiraan war is gaarsiinta, ganacsiga
lacag kala gudbinta, dhoofka xoolaha iyo adeegyada koranto ee gudaha ayaa wakhtiyadaa si wanaagsan
u koray. Burburkii dawladdu kaliya ma dhalan burburka dhaqaale waxay kale oo keentay in gebi ahaanba
dadkii xirfadda lahaa ee soomaaliyeed ay wadanka ka baxaan, halka qayb kalena ay dhibaato ku noqotay
wax helistoodii, waxayna tani abuurtay in si baahsan loogu tiirsanado waxa dibadda ka yimaadda ee
xawaaladaha la soo marsiiyo. Xawaaladha ayaa kor u kacay si la taaban karo kor ugu kacay 1990, iyagoo
kor u qaaday qaaday 24% dakhliga was soo saarka gudaha GDP ee wadanka 20151. Hab aan nidaam
dawli ahayn oo ku salaysan qaab qabiil ayaana bixiyey hab amaan ah oo lagu ilaalinayo xuquuqda
hantida iyo meel marinta heshiisyada.
18
.
4. Wax soo saarka gudaha Soomaaliya GDP waxaa lagu qiyaasay US$ 6.2 Bilyan sanadkii 2016, tanoo
u dhiganta in calaa qof dadka Soomaaliyeed dakhliga sanadkii soo gala uu yahay US$5031. Wakhtigaan
waxaa lagu tilmaami karaa dakhliga soo gala qofka in ay ka mid yihiin kuwa ugu liita wadamada Afrikada
Saxaaraha ka hooseeya, dhaqaalaha Soomaaliya wuxuu si aad ah uga balaaran yahay wadamada
Gaambiya, Jamhuuriyadda Dimoqoraadiga ee Koongo, laybeeriya, Madagascar, Malai, Niger,
Jamhuuriyadda Bartamaha Africa iyo Burundi, wuxuuna joogaa heerka 9kaaga ee ah wadanka ugu
saboolsan gobolka (Sawirka 0.1). dakhliga qofka Somaaliyeed cel celis ahaan 20 ilaa 40 % ayuu ka
horeeyaa dakhliga guud ee wax soo saarka wadanka GDP, waxayna ku timid xawaaladaha oo u
ogolaaday inay kor u qaadan hab dakhkli ku soo galo oo ku cabiran dakhliga guud ee wadanka GDP.
Marka loo eego inta badan arbixinaha qiyaaseed ee Baanka aduunku soo saaray, Soomaaliland wax soo
saarkeeda gudaha waxaa lagu qiyaasay sanadkii 2012 US$ 1.6 Bilyan, halka maamul goboleedka
Puntland wax soo saarkiisa gudaha lagu qiyaasay US$ 1.3 bilyan sanadkii 20102.
Sawirka 0.1: Wax soo saarka gudaha GDP, Wadamada dakhligoodu
hooseeyo ee ka hooseeya Saxaaraha.
1,000
Average regional value
800
GDP ee qof US$
600
400
200

Isha xogta: SHFS 2016 iyo xog dejinta Baanka aduunka.
5. Lacagaha qurba joogtu ku soo diraan xawaaladaha waxay sal dhig dhexe u yihiin dhaqaalaha
Soomaaliya, taasoo ka dhigan labada dhinaca ee gargaarka caalamiga ah iyo maalgashiga tooska ah ee
shisheeyaba inay ku timaado1. Lacagaha xawaladaha lagu helo waxaa lagu qiyaasi karaa maanta inta u
dhaxaysa 1.2 iyo 2 bilyan oo dollarka maraykanka, taasoo u dhiganta 23 ilaa 38 % wax soo saarka guud
ee wadanka. Xawaaladuhu waa isha dakhli ee muhiimka u ah ee ay ku tiirsan yihiin dhaqaalaha qoysas
badan, waxay ka difaacaan dhibaatooyinka ay keenaan abaaraha, ganacsiga la xanibay, samafalka
qabiilka dhexdiisa. Lacagaha tooska uga yimaada xaawaaladaha waxaa si toos ah loogu sticmalaa wax
barashada, caafimaada iyo qaybo ka mid ah maal gashiga, iyo inta badan guryaha la degayo, waxayna
Soomaaliya ka dhigtay xawaaladu inay qiimo sare iyo maaliyada balaaran oo ganacsi ku samayso.
6. Gobolku wakhtigaan wuxuu wajahayana abaar daba dheeraatay, taasoo ka dhigtay kala bar tirade
dadka wadaka ku nool kuwo khatar daran ugu jira macaluul, dadka ugu daran ee dhibaatadaani sida
daran u samaysayna waa kuwa ku nool miyiga iyo xeryaha lagu barakay. Haqab beelka cuntada ee
gobolka ayaa ka sii darayey iyadoo ay ugu wacan tahay roobabkii xilligii dayrta di’i lahaa ee bilihii
Oktoobar ilaa Diiseembar 2016 oo yaraaday. Sidoo kale waxa ala sadaaliyey in roobabkii gu’ga ee da’i
lahaa inta u dhaxaysa bilaha Abiirl iyo Juun ee 2017 ay ka hooseeyaan heerarkii laga filayey. Marka loo
eego xogta barnaamijka cuntada aduunka ee WFP, bishii Janaayo 2017 qiyaasta 3 milyan oo qof ayaan
19
.
quudan karin ugu yaraan cuntada maalintii ay u baahan yihiin, halka 3.3 milyan dad ka banana ay u
bahan yihiin gargaar si looga hor tago inay ku dhacaan khatar. Siday sheegayso shabakaddaha ka digista
haqab beelka cuntada ee FEWSNET iyo FSNAU, macaluushu caadi ahaan waxay dhacdaa marka xilli
roobaadka xilliga gu’ga ee ah bilaha Apriil iyo Juune 2017 ay ka hoos maraan heerkii caadiga ahaa ee la
filayey. Juquraafi ahaan abaartu waxay si xun u saamaysaa gobollada dagaaladu la degeen ee koonfurta
ku yaal ee Bay iyo Bakool, sidoo kale dhul daaqsimeedka ku yaal Waqooyi Bari, tanoo ku riixday inay
baaqdaan dalagyadii beeraha iyo dhimashada xoolaha, wixii soo baxayey ayaana hoos u dhacay 10.6%
sanadka 2017 siday sheegayso warbixin gudaha Baanka Aduunku ka soo saaray oo uu arrintaan ku
qiimaynayo. Marka la isu geeyo qiimaha raashinka oo aad u koreeya aana sugnayn, awooda wax haysiga
wax iibsi ee qoysasak. Waxaa intaas dheer 257 kun oo qof ayaa noqday kuwo ku barakacay gudaha, ayna
barakiciyeen abaaruhu1.
7. Maqnaanshaha xog sahan oo raasmiya oo laga ogaan karo heerka wax haysiga qoyska ayaa
keentay inaan wax badan laga ogayn inta ay le’eg tahay saboolnimada. Sahan dhinaca dhaqan
dhaqaalaha Soomaaliya oo la qaaday 2002 ayaa ahaa kii ugu danbeeyey ee si guud uga hadlayey
Soomaaliya. Xogtaas jirtayna ilaheedu inta badan waxay ku xadidan tahay dhianca cuntada iyo nafaqada
sahan ah oo ay fuliyeen hay’adda FSNAU oo dhinaca haqabeelka cuntada ka shaqaysa iyo hay’adda
cuntada iyo beeraha qaramada midoobay ee FAO, waxaa kaloo jira sahamo aan xoog badnayn oo ay
fuliyeenhay’addaha ka hawl gala gudaha Soomaaliya. Sanadkii 2012, markii ugu horaysay ee guud ahaan
tirade dadka wadanka ku nool sahan qiimayn ah lagu sameeyey (PESS waxaa loo diyaariyey hab tira
koob. Soomaaliland waxay fulisay sahan dhaqaalaha wax haysiga qoyska ah oo la yiraahdo (SLHS) kaasoo
ay fulisay 2013, kaasoo abuuray wax badan oo tilmaamo loo baahan yahay ah, oo ay ka mid yihiin
qiimaynta saboolnimada, laakiin tusalayaasha lagu soo qaatay ma metelaan, mana ah kuwo si guud u
daboolaya xoolo raacatada iyo dadka gudaha ku barakacay (Sawirka 0.2). maqnaanshaha xogta waxay
daahisay qaabaynta iyo fulinta siyaasadaha iyo barnaamijyada loo baahan yahay si loo taageero
horumarinta dhaqaalaha iyo n la caawiyo dhibaatooyinka argagaxa leh ee dhacaya.
20
.
SSawir 0.2: Xogta
a sahanka ee da
aboolaysa wax h
haysiga qoyska ee gobollada SSoomaaliya.

Ogsoonow w: xududaha jaa
antuskaan ka mmuuqda waa kkuwa ka turjum
maya sida xuduu
udaha Soomaa aliya ee goboladu ahaayeen
dagaalka kka hor, mana aahan mid ka tuju umaysa sida ra
asmiga ah ee xu uduudaha hadd da jiraa yihiin, ama kama turjumaysa aragti
Baanka Adduunku qabo oo o ku salaysan sid
da xuduudaha SSoomaliya xaala adaheedu ay taahay wakhtigaa an:
Isha xogta
a: Qorayaashaa tirakoobka sam meeyey

8. Baanka aduunku wuxuu fuliyyey hirkii uggu horeeyey ee sahanka tirade Soom maaliya sanaadka 2016.

Sahanka waxaa laga qaaday 4.117 oo qoys oo o laga soo kaala ururshey miyiga iyo go oobaha magaalooyinka
ah, sidooo kale xeryahha dadka barrakacay degaan yihiin. Juq quraafi ahaann wuxuu horumariyey xogtii ay lagu
ururiyey SLHS sanadkkii 2013 (Saw wirka 0.2). sid
daa darted, ttusmada ku qorani weli m ma ahan mid d si buuxda
u meteli karta tiradee dadka Soom maaliya, iyaddoo laga saarray wax hayssiga qoysaskka xoolo raaccada ah iyo
kuwa ku u nool goobaaha aan nabaaddu ka jirin ee amaan aahaan aan la tegi karin (LLifaaqa)1. Sid daa darted,
xogta la soo bandhiggay waxa loo turjuman kaaraa iyadoo llagu tix gelin nao magaaloo oyinka iyo m miyiga sidoo
dka ku nool xeryaha laggu barakacayy oo laga qaaday sahan
kale dad nka. Ogaanshaha la xiriiira xoga la
dhamaan n tirade dad
dka Soomaaliiya kelia waxxaa lagu sam
mayn karaa h
hab la siiyeyy taxadar kaasoo ah in
bulshadaa xoolo raacadatu ay caaadi ahaan kaa duwan yihiin kuwa maagaalooyinka, kuwa ku nool dhulka
magaalo wa xeryaha, waxaana so
oyinka ka baxxsan iyo kuw oo raaca dad
dka ku nool ggoobaha aan n amaanka
ahayn, sidaa darted meelahaas laama helin xo ogtooda. Xitaaa meelaha aamaan ahaan n ladan, waxaay tahay in
xalal cusub la horm mariyo oo looga horteegayo caqab badaha ay abuureen
a arrimaha burrburka iyo
mada xogta kkaabayaasha dhaqaalaha ee ay ka miidka yihiin m
daciifnim maqnaanshah ha hab tusaale ah oo la
raaci karo (Shaxda 1). Guusha sahankaan la fuliyey w waxay bixinaaysaa fursad si loo fuliyyo sahamo
dheeraad ah oo lagu balaarinayo meelaha xoggta laga helaayo. Wareegaa labaad ee h hirka sahankaa waxaa ku
ona markii u
jiro doo ugu horaysayy tirade dad dka xoolo raaacatada ahh sidoo kale xog dheeraaad ah oo
magaalo ooyinka iyo m
meelaha miyyiga ah. Sahaankaana waxxaa laga maal gelinayaa sanduuqa maaliyadda
m
wadajirkka ah ee SOomaaliya, waxxaana la rajayynayaa in la ffuliyo xagaagga sanadka 2 2017.
9. Gobo ollada Soomaaaliya waxaaa lagu soo ururiyey hab juquraafi ah h oo la isugu

u ururiyey, w waxaana ay
yihiin; W
Waqooyi Galbeed, Waq qooyi Bari, M
Muqdisho iyyo Xeryaha ay degan yyihiin barakaacayaashu.
Waqooyyi galbeed w
waxaa ku jiraa gobollada dagaalka ka hor ahaa A
Awdal, Sanaaag, Sool, Toggdheer iyo
Waqooyyi Galbeed. Waqooyi B Bari waxaa ku jira go obollada Nu ugaal, Bari iyo Mdugu u, xeryaha
21
.
barakacayaasha waxaa ku jira dhamaan degsiimooyinka dadka gudaha ku barakacay degan yihiin ee ku
kala yaal Muqdisho, Waqooyi Galbeed, iyo Waqooyi bari. Ugu danbayna Muqdisho waxaa ku jira
dhamaan qoysaska degan caasimadda oo aku jiraan degsiimooyinka barakacayaasha1. Waxaa dheer
juquraafi ahaan gobollada Soomaaliya, tirade dadka Soomaaliyeed waxaa loo qaybiyey saddex heer oo
qaybaha nolosha ah, magaalooyinka, miyiga iyo degsiimooyinka lagu barakacay. Sahankaan hirkiisu
sareeyo ee Soomaaliya waxaa laga qaaday 4.9 milyan oo Soomaali ah. Dadka xoolo dhaqatadfa ah iyo
Soomaalida ku nool meelaha dagaaladu sameeyeen ee aan la gaari karin oo tiro ahaan 6.5 milyan
kuwaasoo sahanka heerka koowaad uusan gaarin (Sawirka 0.3)2.
SHAXDA 1: HABABKA LOO MARAY DHAMAYNTA CAQABADAHA LAGU URURINAYO XOGTA
Xog ururinta goboladda Soomaaliya waa caqabad, taasoo ay ugu wacan tahay amaan darada ka jirta
meelaha qaar. Wakhtiga kulamada tooska ahina waa kuwo yar, iyadoo 60 daqiiqo ay qaadatay, halka
sida caadiga ah su’aalaha sahanka ee la qaadayo ay wakhtigay qaataan tahay 90 ilaa 120 daqiiqo.
Sidoo kale waxaa xadidan oo adag habka lagu gaarayo goobaha xogta lagu ururinayo si loo ogaado
tayada xogta. Caqabadahaani waxay ahaayeen kuwo laga gudbay, waxaana looga gudbay hab la
hormariyey oo lagu qaado ururinta xogta loo adeegsaday sahanka oo noqotay 60 daqiiqo, iyo
qaabayn hab nidaam kormeer oo wakhtiga saxda ah ee xogta la qaadayo ah.
Sahankaan waxaa lagu fuliyey iyadoo la isticmaalay qalab sahanka shaxda ah (CAPI). Waraysiyada
waxaa lagu qaaday iyadoo la adeegsaday qalabka lagu ururiyo xogta CTO oo ah mid shaxda xogta u
gudbinaya xarun dhexe oo ah hab isku xiran. Sidoo kale waxaa caawinayey hanaanka isgaarsiinta ee
meelaha fog fog lagala socdo ee GPS kaasoo lagu daba gelayey qalabka loo adeegsanayo xogta oo ah
hab bog isku xiran ah, sumadaynta waxaa loo adeeganayey hab tirooyin ah oo lagu cadaynayo iyo
hab ilaalin oo ah barnaamij leh hab deegaan amaan ah oo tirooyinkoodu ku shaqayn karaan
Hababkaan cusub waxaa lagu tijaabiyey sahamo guur guura oo Muqdisho ah, fulinta hababkaanna
waxaa loo adeegsaday hirka sahanka koowaad ee Soomaaliya si loo xaqiijiyo tayada xogta inkastoo
ay jirtay xadidaan gudaha oo lala socday, iyadoo kaabayaasha la bixiyey ee habkaan cusub ee xogta
lagu ururinayo ay buuxisay farqiyadii muhiimka ahaa ee jiray. Habkaan la dejiyey wuxuu fududeeyey
maamulka tayada xogta, habka loo qaadayo iyo tirade. Habka sahanka loo qaadayo ee loo
adaeegaday qalabkaani wuxuu yahay mid buuxinaya habka ku salaysan waraysiga oo 60 daqiiqo ah.
Guusha fulinta ee laga gaaray kaabayaasha sahankaan waxay bixisay fursad si loo fuliyo hirar
dheeraad ah oo lagu balaarinayo sahanka.
10. Muuqaalka saboolnimada ee lagu soo bandhigay qiimayntii hore ee Soomaalia ee ahayd xaaladah
sama falka. Qaab dhismeedka muuqaalka saboolnimada waa dariiqyadaan soo socda: Qaybta I cabirka
lacagta iyo hantida aan lacagta ahayn ee qeexaysa saboolnimada ka jirta gobollada Soomaaliya, sidoo
kale qiimaynta xaaladaha samafal ee gobolka Waqooyi Galbeed intuu u dhaxaysay sanadaha 2013 iyo
2016. Qaybta II falan qayn ku aadan faahfaahnita mawducyada la doortay; doorka iyo dhaqdhaqaaqa
22
.
xawaaladaha, saboolnimada carruurta iyo dhalinyarada iyo talaabooyinka lagu ilaalinaya bulshada si kor
loogu qaado adkaysiga iyo yaraynta saboolnimada.
Sawir 0.3: Tebinta SHFS.
3.50
Share of population covered in SHFS
tirada malaayiinta ah 3.00
Population not covered
2.50
2.00
1.50
1.00
0.50
0.00

Isha xogta: Qoraha tirakoobka

23
.

Qayb I: Waribin ku saabsan saboolnimada

24
.
1. Saboolnimada lacagta
FARIIMAHA MUHIIMKA AH
Saboolnimadu waa mid il biriqsi kasta ku sii fidaysa nolosha Soomaalida, iyadoo inata
badan 1 kii qof ee ka mid ah saddexdii qofka uu wajahayo xaalad saboolnimo oo daran.
Noocyada saboolnimada waxaa loo qiimeeyaa heerarka kala duwanaanshaha dadka Soomaaliya,
heerka ka imanaya 26 ilaa 70 %, oo ay soo raacdo heerarka Gobolada ee ay ku kala duwan yihiin
miyiga iyo meelaha magaalooyinka. Fiditaanka saboolnimada iyo farqiga saboolnimada caadi ah
ee 22% waxay haysaa Soomaali badan oo aad uga fog inay ka baxaan saboolnimada.
Soomaalida ku nool degsiimooyinka lagu barakacay waa kuwa sida daran ay ugu fidayso,
ahna kuwa ku sii hoobanaya saboolnimada. 7 ka mid ah 10 qof ee dadka barakacay ah waxay
ku nool yihiin saboolnimo iyo 1 ka mid ah 2dii qof ee dadkaan ahi wuxuu ku sii nool yahay
saboolnimo aad u liidata, waxayna sidaas ku noqdeen inay yihiin dadka ugu saboolsan eek u nool
wadamada dakhligoodu hooseeyo ee saxaahara ka hooseeya.
Sinaan la ‘aantu waa midda ugu hoosaysa marka loo fiiraiyo wadamada dakhligoodu
hooseeyo ee Afrika, laakiin in badan oo aan sabool ahayn ayaa khatar ugu jira inay ku
hoobtaan saboolnimo haddii ay dhacdo xaalad naxdin lah oo lala kulmay. Iyadoo la raacayo
lifaaqa Gini oo ah 37%, sinaan la’aanta waxaa loo tix geliyaa wixii ka hooseeya cel celis ahaan
42%. Sinaan la’aanta, waxayna tahay in dadka aan xitaa saboolka ahayn ee Soomaaliyeed aysan ka
fogayn heerka saboolnimada. Tani waxay ku timid, 10% dhacdooyinka argagaxa leh ee dhacaya
oo kor u qaatay heerka saboolnimada 6%
Wax badan oo laga fahamayo qiimaynta waxaa ku jiro doona qiimaynta saboolnimada
Somaaliya inay la xiriirta xogta lagu ururiyey hirka 1 iyo hirka 2 ee SHFS. Qiimaynta waxaa
loo tix gelin doonaa hab qaan gaar ah oo u dhiganta cabirka ku aadan saboolnimada lacagta ah ee
ka dhex jirta heerarka dhaqaalaha ee wax haysiga qoyska.falan qaynta waxaa sidoo kale lagu fidin
doonaa hab ku aadan muuqaalka bulshada nugul iyo saamaynta ay abaartu ku reebtay aasaaska

11. 2 qof ee Somaali ah 1 ka mid ah ayaa sabool ah, iyadoo ay raacdo in saddex meelood dadka ay
haysato xalad saboolnimo oo aad u liidata. 51% tirade dadka Soomaaliyeed waxay ku nool yihiin
xaalado saboolnimo (Sawirka 1.5), sida lagu qeexay isu geynta guud ee dakhliga qofku uu maalintii
isticmaal ee ah kharashka oo ka hooseeya heerka caalamiga ah ee laynka loo dejiyey saboolnimada ooo
ah US$ 1.90 sanadkii 2011 (PPP), kaasoo la mid ah 34,341 oo shillin in qofka Soomaaliga ahi uu maalintii
isticmaalo sida ay sheegayso qiimaynta sanadkii 2016 (Shaxda 2). Waxaa intaas dheer, 31% dadka
Soomaaliyeed inay isticmaalkooda lacageed maalintii uu ka yar yahay qofkii 1.25 dollar, sida lagu
cadeeyey xogta 2011 PPP, tani waxay ka dhigtay inay ku jiraan xaalado saboolnimo oo aad u daran.
25
.
Heerka 31% ee isu geynta tirade dadka Soomaaliyeed, oo ah saboolnimo daran waxay ka dhigaysaa in ay
si buuxda tiradaani u tahay 60% in dadka Soomaaliyeed yihiin kuwo sabool ah. Tan iyo inta la isla arkay si
baahsan in dadka Soomaaliyeed yihiin tiro ahaan kuwo sabool ah, inta badan saboolnimada daran ee ay
wajahayaan, waxay noqonaysaa inay la tacaalaan wakhti kooban waxay isticmalayaan, haddii ay ka
badbaadaan inay ku hoobtaan saboolnimo (Sawir 1.8).
12.Saboolnimada sii baahaysa, oo lagu daray farqiga ka jira saboolnimnada, waxayka dhigtay
Soomaali badan kuwa aad uga fog inay ka soo kabtaan saboolnimada. Dhamaan farqiga saboolnimada
ee ah Soomaaliya oo sabool nimadeedu tahay 22% marka heerka saboolnimada la eego ama 7,383 oo
shillin Soomaali ah maalintii, halka farqiga saboolnimadu ka jiro waxaa tilmaamaysa cabirka cel celiska
farqiga u dhexeeya isu geynta guud ee kharashka isticmaal ee saboolnimada iyo heerka saboolniada,
iyadoo boqolkiiba lagu qiimaynayo heerka saboolnimada. Farqiga u dhexeeya 22% ee saboolnimada
waxaa la soo jeediyey in ay dad badani ka fog yihiin heerka saboolnimada iyo inay u bahan yihiin koror la
taaban karo oo ku aadan isticmaalkooda dhaqaale si ay uga baxaan saboolnimada, waxayna la xiriirtaa
xaqiiqda ah in Soomaali badani ay ku nool yihin heerka saboolnimada daran. Darxumada saboolnimada,
waxaa lagu qiyaasay 11.4 %, waxaana lagu qiimeeyey qaybaha isticmaalka dhaqaale ee ka dhex jirta
tirade dadka saboolka ah. Sida heerka qoraal ee cadaynaya xaaladaan; haddii saboolnimada si toos ah
loo abaaro, iyadoo sanadkiiba lagu bixinayo aduun gaaraya 1.3 bilyan oo dollarka maraykanka waxa
lagama maarmaan noqon lahaa in dhamaan dadka Soomaaliyeed laga saaro saboolnimada (Fiiri cutubka
6. Ilaalinta bulshada).
26
.
Sawirka 1.1: Isbarbardhiga saboolnimada wadanka. Sawir 1.2: Is bar bar dhigga saboolnimada iyo dakhliga wax
80 soo saarka wadanka GDP.
Dhacdooyinka saboolniada (% tirada
80
Madax tiriska saboolnimada (% tirada
Avg Regional Poverty [CELLRANG
60 E]
60
SOM
dadka)
[CELLRANG
40 [CELLRANG E]
dadka)
40 E]
[CELLRANG
20 E]
20
0
200 400 600 800 1,000
GDP per capita (2015, US$)
Isha xogta: Qoraha tirade iyo xogta furan ee baanka aduunka.
Isha xogta: Qoraha tirade iyo xogta furan ee Baanka
Aduunka.
Sawirka 1.3: Is bar bar dhigga farqiga saboolnimo ee wadanka Sawir 1.4: Is bar bar dhigga farqiga saboolnimada iyo wax soo
ka jira . saarka wadanka GDP.
40
40
[CELLRANG
Farqiga sabolnimada (% heerka
E]
Poverty gap (% of poverty line)
Avg Regional Poverty Gap
30
saboolnimada )
SOM [CELLRANG
20 20 E] [CELLRANG
E]
10
[CELLRANG
E]
0 0
200 400 600 800 1,000

Isha xogta: Qoraha tiriyey iyo Xogta furan ee Baanka Aduunka. Isha xogta: Qoraha tiriyey iyo xogta furan ee Baanka
Aduunka.
13. 51%, heerka saboolnimada ee u degsan cel celiska goboleed ee wadamada uu dakhligoodu
hooseeyo ee ka hooseeya Saxaaraha Afrika. Qiyaasta tirade dadka saboolka ah ee saboolnimada ee
celceliska ahaan tiradooda dadka dakhligoodu hooseeyo eek u nool wadamada qaaradda Afrika ee ka
hooseeya Saxaaraha, waxay ku salaysan tahay qiyaasta ugu danbaysa ee laga heli kara xogta furan ee
Baanka Aduunka, taasoo ah 51%, waxayna la mid tahay madax tiriska dhamaan saboolnimada dadka
Soomaaliyeed (Sawirka 1.1). xiriirkaan sidoo kale wuxuu tusayaa marka la maamulayo wax soo saarka
gudaha ee wadamada heerkooda dakhliga qof (sawir 1.2). sidaa darted, waxaa jira arrimo u bahan tix
gelin oo ah kala duwanaanshaha marka lala soconayo wadamada wax soo saarkooda gudaha ee GDP
(sawirka 1.2). Sidaa darted, waxaa jira arrimo la tix gelin karo oo ah kala duwanaanshaha habka ay taal
saboolnimada ka jirta wadamada ka hooseeya Saxaarah cel celis ahaan. Dhinaca lacagta, Soomaaliya
waxaa loo tix gelin karaa inay ka wanaagsan tahay qaab ahaan wadamada ugu saboolsan sida Burundi
iyo Malawi, kuwaasoo tirade dadkooda 78% ay ku nool yihiin saboolnimo. Taas bedelkeed, heerka
saboolnimada Soomaaliya waa 17% waxaana ka sareeya wadanka la deriska ah ee Itoobiya oo ay tahay
27
.
34%, 30% oo ay tahay Simbabwi. Hab muuqaal la mid ah, farqiga saboolniada Soomaaliya ee ah 22%
wuxuu ku salaysan yahay wadamada ka hooseeya Saxaaraha ee dakhligoodu hooseeyo cel celis ahaan
20%, iyadoo ay jirto mar kale kala duwanaansho balaaran oo la xiriirta heerka cel celis ee goboleed
(sawirka 1.3 iyo sawirka 1.4).
14.Kala duwanaanta saboolnimada waxaa loo tix gelin karaa tirade dadka Soomaaliya, heerka ka
bilaamanaya 26 ilaa 70%, oo ay raacdo qaybaha goboleed ee ay dheertahay heerarka u dhexeeya
magaalooyinka iyo miyiga. 1 ka mid ah labadii qof eek u nool goboladda Koonfur Galbeed iyo 57% oo
Muqdisho ku nool waxay ka hooseeyaanheerka saboolnimada, waxayna ka dhigaysaa inay laba goor ka
saboolsan yihiin tirade 26% saboolka ah eek u nool gobollada Waqooyi Barri (Sawirka 1.5). xiriirkaani
sidoo kale wuxuu keenayaa farqiga u dhexeeya saboolnimada (Sawirka 1.6). xaqiiq ahaan, saboolnimada
Waqooyi bari waxay inta badan la mid tahay saboolnimada wadanka deriska ah ee Itoobiya oo ah 34%
marka loo fiiriyo gobollada kale ee Soomaaliya. Heerka saboolnimada ee 52% iyo farqiga saboolnimada
ee tilmaantiisu tahay 20%, tirada dadka ku nool miyiga waa kuwo sabool ah marka loo eego kuwa
magaalada, 45% iyo 17%, ayeyna kala yihiin. Sidaa darted, kala duwanaanshahaani waa mid aan la
higaadin karin marka loo fiiriyo kala duwanaanshaha ka jira gobollada kale.

Sawirka 1.5: Dhacdooyinka saboolnimada. Sawirka 1.6: Farqiga saboolnimada.
100 60
Farqiga saboolnimada (% heerka
Overall average
80
45 Overall average
saboolnimada)
60
dadka )
30
40
15
20
0 0

Isha xogta: Qoraha tirada. Xogta isha: Qoraha tirada.
15. Saboolnimadu waa mid si balaaran u baahsan, hoosna ugu sii dheer degsiimoyinka
barakacayaasha. Mar horeba 4 qof ee ka mid ah barakacayaasha 3 ka mid ah ayaa sabool ah iyo 2 dii qof
ee baraka kacayaasha ka mid ahna mid ka mid ah ayaa saboolnimo ba’an ku sugan, tanoo la mid ah
saddex meelood oo laba meelood ayaa dadkaani yihiin sabool, tani waxay la xiriirta cel celiska farqiga
saboolnimada ee 36% (Sawirka 1.5, Sawirka 1.6 iyo Sawirka 1.8), duruuf ahanta, sinaan la ‘aanta ka dhex
jirta dadka barakacay waa mid koraysa marka loo fiiriyo qaybaha kale ee dadka Soomaaliyeed (Sawir
1.10). wax haysiga qoysaska barakacay waxay ka mid yihii nkuwa ugu saboolsan dadka, marka la bar bar
dhigo wadamada dakhliga dadka soo galaa uu liito ee ku yaal wadamada ka hooseeya saxaaraha
(Sawirka 1.1 iyo sawirka 1.3), waxayna yihiin kuwo si gaar ah khatartoodu u korayso marka la eego
dhibaatooyinka hadda taagan, waxayna u bahan yihiin gurmad degdeg ah in loo sameeyo.
28
.
SHAXDA 2: HEERKA CAALAMI EE SABOOLNIMADA
Heerka caalamiga ah ee lagu calamadeeyey heerka saboolnimada waxaa la soo saaray sanadkii 1990
oo ahayd warbixinta horumarinta aduunka, iyadoo ujeedadu tahay cabirka heerka saboolnimo ee
wadamada kala duwan, iyadoo la isticmaalayo 33 hab oo lagu qiimeeyo heerka qaran ee
saboolnimada kuwaasoo lakala isticmalayey sanadihii 1970maadkii iyo 1980maadkiid (waxaana loo
adeegsanayey dhaqaalaha hormaray iyo kuwa hadda horaraya). Ravallion, Datt, iyo Vn de Walle
waxay soo jeediyeen US$0.76 maalintii dakhliga maalintii qofka soo gala sanadkii 1985. Waxayna tan
ku soo bandhigeen hab ay u dejiyeen si loogu saadaaliyo tusaale loo adeegsado heerka wadamada
ugu saboolsan.
W axaa ku xigay, waxay soo jeediyeen heer ka koreey oo ah US$1.02 maalintii kaasoo laga helayo
tiroyin badan oo calamiya tan iyo intii lagu tusaaleyey heerka saboolnimo ee wadamada dakhligoodu
hooseeyo iyo in laga dhigo US$1 maalinttii heerka. Sanadkoo dhana, heerka saboolnimada waxaa dib
loo eegaa saddex goor, intii la dejiyey hanaanka cusub ee PPPs ee uu noqday mid la heli karo. Markii
ugu horeeyey wuxuu ka soo bilowday US$1 wuxuuna tegey US$1.08 sanadkii 1993 isticmaal dakhli ee
qofka maalintii, kadibna wuxuu tegay US$1.25 sanadkii 2005 isticmaala dakhli ee qofka maalintii, ugu
danbayna oo hadda ahna waxaa lagu qiimeeyaa isticmaalka qofdakhliga malintii soo gala US$1.90,
heerkaan oo la dejiyey sanadkii 2011. Heerkii US$1.25 ee saboolnimada waxaa loo qeexay cel celiska
heerka saboonimo eeqaran ee lagu cabiro shan iyo toboanka wadan ee ugu saboolsan *Eeg Ravallion
et al. 2009). Is bar bardhigga heerka calami ee wakhtiga lagu cabiro saboolnimada waxay la mid tahay
bandhiga 1). Qaadashada heerarka qaran ee saboolnimada waxaa lagu qiimaynayaa sicir bararkii jiray
2011; 2( iyadoo loo bedelayo heerka saboolnimada ee rasmiga ah oo ay tahay isticmaalak inta dollar
ee qofku maalintii uu kharash gareeyo, 3) waxaana la is bar bar dhigayaa tusaalooyin fudud oo ku
aadan heerarka 15 heer qaran oo saboolnimada lagu cabiro, tani waxay jawaabteedii noqontay
US$1.88 qofkii inuu maalintii isticmaalo, tanoo wareegeedu ku soo ururay US$1.90.
Kordhinta heeraka calamiga ah ee qiimaynta saboolniada wuxuu ka soo bilowday 1.25 ilaa uu gaaray
1.90 dollara, waxaana inta badan loo qaataa heerka ugu hooseeya ee dollar ee ay lacag ahan wax ku
iibsan karaan wadamada ugu saboolsani. Tani waxay u dhigantaa in la yiraahdo in 1.90 dollar 2011 ay
tahay sida ugu wanaagsan ee ah inta ugu haboon ee agab uu qofku ku iibsan karo marka laga soot
ago 1.25 dollar oo ahayd sanadkii 2005.
Tirada dadka soomaalida ah, saboolnimada waxaa lagu qiimeeya isticmaalka qiimaynta
saboolnimada heer calami. Haddii saboolnimada heer calami lagu qeexay sanadkii 2011 kharashka
qofka maalintii ku baxa 1.90 dollarka maraykanka ah, waxaa waajib ah in loo bedelo lacagaha loo
isticmaalo cabirka lagu qaaday sahankaan. Marka ugu horaysa cabirka 2011 ayaa loo bedelayaa shillin
Soomaaliga intuu ahaa 2011 iyadoo loo isticmalayo qiimaynta kharashaka qofka soomaaliga ah ku
baxa maalintii. Marka xigta isbedelka awoodda wax iibsi ee shillinka Soomaaliga ayaa loo tix geliyaa
qiimaynta lagu sameeyo sicir bararka laga soo bilaabo 2011 ilaa 2016. Tan saddexaad, heerka
saboolnimada waxaa loo dib loogu bedelaa lacagta dollar. Waxaana jawaabtu noqonaysaa herka
saboolnimada US$1.47 sanadkii 2016 inuu qofka maalintii isticmaalo.
29
.
16. Kala duwanaanshaha balaaran ee heerka saboolnimada marka la is bar bar dhigayo kala
duweanaanshaha gobollada Soomaaliya. Kala duwanaanshahaani wuxuu ku salaysan yahay farqiga u
dhexeeya magaalada iyo meelaha miyiga ah. Guud ahaan 4tii qof saddex ka mid ah dadka ku nool
xeryaha lagu barakacay ayaa ku nool saboolnimo iyadoo celi celiska farqiga u dhexeeyaana yahay 36%.
Saboolnimada Waqooyi Galbeed iyo Muqdisho waxay laba goor ka badan tahay,laba goorna ka sii gun
dheertahay saboolnimada ka jirta Waqooyi Bari (Sawirka 1.5 iyo sawirka 1.6). heerarka hooseeya ee
dhacdooyinka saboolnimada ee Waqooyi bari waxaa taageeraya tilmaamo samala oo kale (eeg cutubka
2. Heerka kala duwanaanta iyo lifaaqa B. dhacdooyinka hooseeya ee saboolnimada ee gobolka waqooyi
bari ayaana lagu faahfaahiyey). Saboolnimada dhulka miyiga ah waa mid si balaaran uga jirta miyiga iyo
magaalooyinkaba, laakiin kala duwanaanshahaani waa mid aan la xusi karin sida kala duwanaanshaha
gobolladu yahay.
Sawir 1.7: Saboolnimada daran Sawir 1.8: Saboolnimada aadka u daran
40 100
Saboolnimada daran (% tirada dadka 80
Tirooyinka saboolnimada daran
30 Overall average
Overall average
60
20
40
10
20
0 0

Isha xogta: qoraha tirooyinka. Isha xogta: qoraha tirooyinka
Sinaan la’aanta iyo nuglaanta dhibaatooyinka
17. Cabirka ku aadanwadaagista aan saboolnimada ahayn hadda waxay ka koraysaa heerka
saboolnimo, dad badan ayaa u nugu inay ku hoobtaan saboolnimo haddii ay dhacaan dhibaatooyin.
Qayb wayn oo ka mid ah dadka Soomaaliyeed waxay ku nool yihiin kaliya wax ku filan noloshooda,
waxaana loo tix gelinayaa inay yihiin kuwo aan sabool ahayn. Isu geynta kharashka ay isticmaalaan
maalintii wuxuu qiyaas ahaan yahay 10% dadka aan saboolka ahayn waana 10% heerka saboolniada,
halka 19% oo ka mid ah 20% heerka saboolnimada ay ka yihiin, inay sabool noqdaanna waamid aad ugu
dhow. Inta hada ka koraysa heerka saboolnimada iyo iyo inay ka baxaan saboolnimada, dadka
qaybahaan ah waxaa loo qeexay inay yihiin kuwa u nugul inay saboolnimo ku hoobtaan, haddii ay
dhacaan wax aan la filayn oo ku yimaadda waxay quudanayaan (sawirka 1.9). waxaa raaca 10%
dhibaatooyinka ku yimaadda waxay isticmaalaan inay ku riixi karo inay ku kororto saboolnimadu 6%,
taasoo ka dhigaysa tirada 57% iyo 20% dhibaatooyinka dhaca waxay ku siyaasiydaan oo noqonaysa 4%,
taasoo korhdinaysa 61%. Tani waxay la xiriirtaa cadaymaha laga hayo dhibaatooyinka hadda taagan.
Taasoo ay keeneen xilliyo badan oo aan la helin wax roobab ah iyo abaarta oo sii bahaysa si daranna u sii
saamaynaysa awoodda wax iibsi iyo haqab beelka cuntada qaybo balaaran oo bulshada ka mid ah,
tanina waa dhacdooyin la xaqiiqsan karo saamayntooda.
30
.
18. Sinaanla’aanta waa mid aad ugu hoosaysa wadamada dakhligoodu hooseeyo ee Afrika,
Soomaaliduna caadi ahaan waxay si guud u wadaagaan hab qaraabo oo heerka helista quutka. Sinaan
la’aanta dadka soomaaliyed ka dhex jirta waxaa lagu cabiriay lifaaqa Gini, waana 37% (Sawirka 1.10 iyo
sawirka 1.11). oo ah qoraalka. Kani wuxuu si cad uga hooseya inta badan sinaanla’aanta wadamada
dakhligoodu hooseeya ee ka hooseeya saxaaraha Afrika, sida Ruwanda (50%) ama Jamhuuriyadda
Bartamaha Afrika 56%. Taa bedelkeeda, heerarka sinaan la’aanta waxay la mid yihiin dalalka ugu
hooseeya marka la bar bar dhigo saamiga, sida wadanka deriska ah ee Itoobiya oo ay sinaan la’aantu
tahay 33%. Heerarka hooseeya ee sinaan la’aanta waxaa loola jeedaa heerarka kala duwan ee dadka
Soomaaliyeed, taasoo ah qaar badan oo sabool ah iyo qaar badan oo aan sabool ahayn heerarkooda
wax haysi ee heerka kharash ay isticmaalaan. Xaqiiqdii inta badan dadka Soomaaliyeed qiyaas ahaan
waxay noqonayaan 79% in noloshoodu ay ka hoosayso in qofkiiba maalintii uu isticmaalo wax ka yar
3.10 dollar sida qiyaaasta saboolnimada ee 2011 la sameeyey, mid ka mid ah saameynta sinnaan
la'aanta dhexdhexaadka ah ee ay ku leedahay heerarka hooseeya ee isticmaalka qulqulka ay
tahay qeybo muhiim ah oo ka mid ah dadweynaha, waxayna ka sarreeysa khadadka
saboolnimada, taas oo u dhiganta halista sare ee dhibaatooyinka horay looga hadlay.
31
.
Sawirka 1.9: Saamaynta saboolnimada argagaxa leh ee dhibaatooyika
ka dhasha.
Dhacdooyinka saboolnimada (% tirooyinka
90
80
70
60
50
dadka)
40
30
20
10
0
Poverty incidence in 2016 10% shock 20% shock
Source: Authors’ calculation.
Shaxda 1.1: Isu geynta cel celiska isticmaalka rasmiga ah ee dakhliga qofku maalintii quuto sanadka 2016, kaasoo ah dollar.
Q5 Cabirka
Gobol Q1 (Miisaanka Q2 Q3 Q4 (Miisaank miisaanka

hoose) a kore) hoose/kore
Mogadishu 0.54 0.92 1.20 1.84 3.58 6.6
Waqooyi bari 0.92 1.58 2.09 2.79 4.90 5.3
Waqooyi galbeed 0.61 1.01 1.43 2.07 3.65 6.0

Magalo 0.62 1.09 1.58 2.29 4.09 6.6
Miyig 0.65 0.97 1.38 1.93 3.31 5.1
Barakacayaasha 0.33 0.62 0.91 1.35 2.53 7.6

Celceliska guud 0.52 0.94 1.38 2.05 3.76 7.2
Isha xogta: Qoraha xisaabiyey.
19. Saboolnimada iyo sinaan la’aanta waa mid si muuqata xiriir u leh. Waxaa cad inay soo shaac
baxayso marka la bar bar dhigo sinaan la’aanta ka jirta qaybaha kale ee gobolka iyo aasaaska nololeed;
meelaha aad saboolka u ah iyaga laftigoodu waa kuwo aan sinayn. Sabllnimaduna ugu danbayn waa mid
si balaaran uga jirta Waqooyi Bari, taasoo sidoo kale sinaan la’aantu ay hoosaysa marka la fiiriyo sida uu
qorayo lifaaqa tilmaamaha Gini 32%. Halkaan wax haysiga qoyska ee ku xusan Q5 (20% ugu sareeya ee
kharasha ay isticmaalaan) waxay ku quutaan cel celis ahaan 5 koor wax ka badan wax haysiga qoysaska
ku xusan Q1 (tan ugu hoosaysaana waa 20%). Taas bedelkeed, degsiimooyinka dadka baray waa kuwa
ugu sii saboolsan iyo sidoo kale inay yihiin kuwa ugu daran ee sinaan la’aantu ka jirto, sida uu ku xusay
Gini lifaaqa waa 38%, wuxuuna ku xusay lifaaqa Q5 in wax haysiga qoysasku ay 7% ka koreeyaan
kharashkay isticmaalaan marka la bar bar dhigo qoysaska ku xusaan Q1 (sawirka 1.11 iyo shaxda 1.1).
xiriirka farqi ee u dhexeeya saboolnimada iyo sinaan la’aanta waxaa lagu cadaynayaa heerka wax
quudasho ee saboolka ka dhex jirta; goboladda meelaha saboolnimadu sida balaaran uga jirto, waa
meelaha ay sinaan la’aantu aad u korayso, waxaa yeelay saboolnimada ayaa ka dhigaysa waxay quutaan
inay aad yartahay, waxayna tahay xalaadooda wax haysiga qoysku mid aad u sii xumanaysa (shaxda 1.1).
32
.
Sidaa daarteed, waxaaa cad in qaar ka mid ah gobolladda Soomaalid da ay muuqaato sinaan laa’aantooda
kuwa kale, isbedelad daani waa ku uwo ka dhex jira meelo heerarkoodu hooseeyo, kkhaas ahaan marka la is
bar bar dhigo nooccyada sinaan n la’aanta tusaaloyinka loo soo qaaatay ee waadamada ka hooseeya
saxaarah ha Afrika ee d
dakhligoodu hooseeyo. Iyyadoo taas laa tix raacyo ssinaan la’aaaanta ugu saraaysa waxaa
laga ogaaaday degsiim
mooyinka baarakacayaash ha kuwaasooo weli ka ho
ooseeya heerarka cel ceelis ee lagu
qiyaasayy qaybaha.
Sawirka 1.10: Saboolnimad
da iyo sinaan la
l ‘aanta u dh
haxaysa Sawiirka 1.11: Qayb a.
binta isticmaalka
gobolada. 100
0
40 [CELLRANG
E]
[CELLRANG 800
E]
[CELLRANG
% tirada dadka
35
Lifaaqa GINI (0‐100)
E] 600
[CELLRANG [CELLRANG No
orth East
E] E] 400 Mo
ogadishu
30 [CELLRANG
G
E] No
orth West
200
25 IDP
P
Setttlements
0
Urban areas
0 1 2 3 4 5
Rural areas
20 ccelceliska isticmaaala rasmiga ah
0 20 40 660 80 (dakhhliga qofka ee maalinlaha 2016 US$)
Dh
hacdooyinka sabo
oolnimada (% tiraada dadka Isha xogta: Qoraha xisaabiyey.
oraha xisaabiyeyy.
Isha xogta; qo
20. Sinaaan la’aanta kka jirta meellaha magaalo ooyinka waaa mid ka saraaysa marka la bar bar dh higo dhulka

miyiga aah, waxaanaa taas hagayya qaninimada qofeed eee dadka maagaaloyinka ku nool. Haalka dadka
miyiga ku nool guud ahaan ay yih hiin kuwo saabool ah marrka loo eego meelaha maagaalooyinkaa oo madax
tiriska saaboolnimadaa miyiga tahaay 52%, halkka 45% tahaay magaalooyyinka, heerkka isticmaalkooda waa
mid isku u dhafan iyyo mid ay h
hoosayso sin naan laaantu (GINI; Miyiga 33%, m magaalada 3 36%). Kala
qaybsanaantaani waaxaa keenay qaninimada qofeed. Halka xubnaha wax haysigaa qoysaska ee ku xusan
Q1 ay kaa hooseeyaan n 20% heerkkooda kharassh ee ay quuttaan, inta baadannalama kala saari kharashka ay
isticmaalaan magaalada iyo meelaha miyiiga (miyiga US$0.65, magaalada
m U
US$0.62), waax haysiga
qosyaskaa ku xusan Q Q5 (inta ugu ssaraysa waa 20%), meelaaha magaalooyinka isticm maalkoodu w waa 24% oo
ay ka baadan yihiin dhulka miyiga ah (miyigga US$3.31, magaalada US$ 4.09; shaxda
s 1.1). Qoraalka,
isbedelada guud ee xiriirka ka d
dhexeeya sab boolnimada iyo sinaan la’aanta sidooo kale waxaay ka jirtaa
magaalo ooyinka iyo mmeelaha miyigga ah, taasoo o ah mid qof f qof ah.
Tilmaa
amaha qoysaska saboolka
a ah
21. Qoyssaska saboo
olka ahi waaa kuwo kaa badan qo oysaska aan n saboolka ahayn. Sab boolnimada
dhaqaalu uhu waxay ku
k sii kororttaa inta qoyyska tiradiisaa le’eg tahayy, iyadoo tirradaas u sii kordhaysa
haddanaa caadi ahaan n waxay tilm
maantaa tirad da xubnaha q qoyska ee ku u tiirsan isla q qoyska. Cel ccelis ahaan
qoyska SSoomaaliga aahi wuxuu kaa kooban yahay 5.3 xubn nood (shaxda 1.2). kala duwanaansh haha tirada
qoyska eee u dhaxayssa qosyaska aan saboolka ahayn waaa kuwo laga tira koobay gobolalda iyyo mid laga
sameeyeey kala duwaanaanshaha magaalada iyo miyiga (qoysska saboolka ahi tirro ahaan waaa 6.2, kan
saboolkaa ahayna waa 4.7; shaxda A.1 ee lifaaqa). Degsiim mooyinka baarakacayaash ha kala duwaanaansha u
dhexeeyya tirooyinka qoysaska saaboolka ah iyyo kuwa aan saboolka ahayn waa (girrada qosyaskka saboolka
33
.
ah 5.7 xubnood, kuwa aan saboolka ahayna 5.1) waana kuwo ka yar marka loo eego tirooyinka kale ee
meelaha kale laga ogaaday. Qayb ahaan, tan waxaa ugu wacnaankara qaabka dhismeekda qoyska
markay noqota degaanka barakaca. Qoysaska saboolka ahi waxaa ku tiirsan tiro badan oo dad ah marka
loo eego qoysaska aan saboolka ahayn (shaxda 1.3). heerka ku tiirsanaanta da’da, waxaa lagu qeexay
heerka carruurta iyo dadka waaweyne ee ku tiirsan heerka shaqo ee dadweynaha, waa 1.7 qoysaska
saboolka ah marka la bar bar dhigo 1.1 oo ah qoysaska aan saboolka ahayn. Cel celis ahaan, qoysaska
saboolka ahi waxay laba goor ka caruur badan yihiin qoysaska aan saboolka ahayn, iyadoo carruurtooda
da’dooduna u dhaxayso da’doodu 0 ilaa 14, halka qoysaska saboolka ah ee degan degsiimooyinka lagu
barakacay ay saddex goor ka caruur badan yihiin qoysaska aan saboolka ahayn. Tani waxay
tilmaamaysaa in carruurtu si aan kala sooc lahayn ay saboolnimadu u saamaynayso, arrinta ku xusan
cutubka 5. Carruurta iyo dhalinyarta saboolka ahi waxay saboolnimadoodu sii noqonaysaa mid sii dun
dheeraata.
34
.
Sawirka 1.12: cabirka saboolnimda ee madax tiriska qoyska ee dhedig/laboodka.
60
54
49
50
% qoysaska
40
30
23
20
20
13
11
10
0
Poverty Headcount Poverty Gap Povety Severity
Female Household Head Male Household Head

Isha xogta: qoraha tirooyinka .
Shaxda 1.2: fooyinka muujinaya qoysaska: tirada iyo cabirka da’ ee ku tiirsan.
Gobolada Tirada qoyska Da’da ku tiirsan
All Poor Non All Poor Non
Poor Poor
Waqooyi bari 5.1 6.5 4.8*** 1.5 2.3 1.4
Magalo 5.0 6.5 4.7*** 1.5 2.4 1.3
Miyi 5.3 6.5 5.0* 2.0 1.8 2.0
Waqooyi galbed 5.7 7.1 4.8*** 1.3 1.7 1.1
Magalo 5.81 7.4 4.8*** 1.3 1.7 1.0
Miyi 5.16 6.0 4.3*** 1.5 1.7 1.2
Mogadishu 4.8 5.5 4.0*** 1.4 1.9 0.9

Magalo 5.3 6.5 4.6*** 1.4 1.9 1.1
Miyi 5.2 6.1 4.6*** 1.6 1.7 1.6
Barakacayaasha 5.5 5.7 5.1 1.3 1.6 0.7

Celcelis guud 5.3 6.2 4.7*** 1.4 1.7 1.1
*, **, ***Tilmaanta cad ee tani waa 10%, 5%, iyo 1% heerka la xaqiijiyey.
Isha xogta: Qoraha tirooyinka.
22. Qoysaska ay hogaaminayaan haweenku waa kuwo saboolnimadoodu yartahay. Wakhtigaan kala
bar tirada qoysaska Soomaaliyeed waxaa hogaamiya haween, waxayna qoysaskaan 5% ay ka yar yihiin
cel celiska saboolnimada (dhacdooyinka saboolnimada ee qoysaska haweenka hogaamiyaan waa 49%,
kuwa raggu hogaamiyaanna waa 54%, sawirka 1.12). Faahfaahin dheeraad ah oo arintaan ku sabsan waa
arrinta tilmaamaysa in qoysaska ay hogaaminayso haweenaydu ay uga badan yihiin lacag helka dhinaca
xawaaladaha ah marka loo eego ragga, muranka tan sii xoojinaya wuxuu yahay in da’dii shaqada ee
raggu ay ku baxday meelo kale, hal ku dhegana ku qoran cutubka 4. Xawaaladaha ayaa sii wadi doona
sahanka. Intaas waxaa dheer, isku dhafka celceliska guud wuxuu muujinayaa niyad jab aad u sarreeya oo
ka jira gobollada kala duwan iyo degsiimooyinka lagu barakacay ee u qaybsan miyiga iyo mgaalooyinka.
35
.
Qoysaska ay hogaamiyaan haweenku waxaa loo tix geliyaa inay ka saboolnimo yar yihiin meelaha miyiga
iyo Waqooyi bari. Waxaana ka saboolsan in badan qoysaska magaalooyinka iyo kuwa barakacayaasha ee
ay hogaamiyaan raggu. Marka la eego degsiimooyinka barakacayaasha sidookale waxaa u badan
hogaamintooda haweenka; 10kii qoys ee ku jira xeryaha barakacayaasha ee ku yaal meelaha
magaalooyinka ka baxsan 6ka mid ah waxaa hogaamiya haween, marka la bar bar dhigo 10kii qoys ee
magaalooyinka oo shan ah iyo degsimooyinka barakaca magaalooyinka oo 10kiiba saddex ah.
Shaxda 1.3:Isticmaalka rasmiga ah (Dakhliga qofka soo gala maalintii, 2016 US$).
Celcelis guud oo isticmaalka rasmiga ah
Qaybgta qoyska ee
Gobol haweenka
Qoysaskay Qoysaskay Tirada kala
hogamaiyaan %
hogaamiyaan hogaamiyaan duwanaansh
raggu dumarku o ee %
Waqooyi bar 61.0 2.4 2.5 4
Magalo 59.6 2.5 2.5 1
Miyi 69.2 1.5 2.3 51***
Waqooyi galbeed 56.2 1.76 1.75 0
Magalo 56.0 1.84 1.79 ‐2
Miyi 57.2 1.35 1.52 13**
Mogadishu 36.0 1.6 1.6 ‐4

Magalo 51.0 1.9 2.0 4
Miyi 60.9 1.4 1.8 31***
Barakacayaasha 31.4 1.2 1.0 ‐21***

Heerka celcelis 47.7 1.7 1.8 9
*, **, *** Tilmaamaha cadaynaya heerka 10%, 5%, iyo 1% heerka la xaqiijiyey.
Isha xogta: Qoraha tirooyinka.d
23. Saboolnimada lacagta waa mid la xiriirta natiijooyinka ka sii daraya ee dhinacyada daryeelka,
halka ay hoosays, ayna ka gun gaaban tahay dadka hela xawaaladaha. Dadka Soomaaliyeed ee
saboolka ah waxaa aad ugu liita nay helaan adeegyada, inay ka baxaan waxbarasho xumada iyo inaysan
helin fursadaha shaqo ee suuaqa. Cutubka 2. Welweika jira waxaa si faahfaahinaya cabbir la’aanta
faahfaahinta ku aadan saboolnimada agabka aan lacagta ahayn. Marka saboolnimada madax ka tiris laga
dhigo heerkeeda waxay noqonaysaa in dadka xawaaladaha wax ka helaa ay saboonimada uga
hooseeyaan 18% kuwa aan ka helin. Waxayna tani ka dhigan tahay in dadka saboolka ah ee xawaaladaha
wax ka helaa ay u dhow yihiin inay ka baxaan saboolnimada. Cutubka 4. Xawaaladaha ayaa faahfahin
dheeraad ah sii raadinaya kaasoo ah xiriirka ka dhexeeya xawaaladaha, lacagaha iyo saboolnimada aan
lacagta ahayn iyo adkaysiga dhibaatooyinka.
36
.
2. Cadaynta waayidda aasaaska nolosha
FARIMIAHA MUHIIMKA
Saboolnimadu waxay sii xoogleha ula xiriirta waxa ka soo baxa suuqa shaqada, heerka
waxbarashada iyo helitaanka hoy wanaagsan iyo kaabayaasha dhaqaalaha. Dadka ku nool
Waqooyi bari, oo ah meesdha saboolnimadu aysan aad u baahsnayn, ahayna mid gun dheer,
waxay tahay meesha ugu saraysa ee heerka shaqaalaynta, helista waxbarashadda iyo helitaanka
biyaha nidaamka saxada. Dadka ku nool barakacayaasha oo ah meelaha saboolnimadu ugu liidato
ayaa ah meelaha dadka silica ku nool ee aan waxba haysani ku sugan yihiin.
Kor u qaadista in si fir fricoon looga qayb qaato suuqa shaqada waa qodobka ugu
muhiimsan ee hormarinaya faya qabka iyo yaraynta sinaan la’aanta dhaqaalaha. Waxyaabaha
ugu daran ee sida xun u saameeya ka qayb galka xoogga shaqada waa waxyaabaha la xiriira nabad
la’aanta ka dhalata isku dhacyada iyo naafanimada, qayb kasta oo ka mid ah qaybahaan waxay
noqonaysaa inay yeelato wax ka qabad u gaar ah oo loo maraya talaabooyinka ilaalinta bulshada.
Maal gelinta kaabayaasha dhaqaale ee aasaaska ah, sida biyaha, nidaamka faya dhawrka iyo
waxbarashada ayaa ah kuwa sida xoogan loogu baahi badan yahay guud ahaan goboladda
Soomaaliya, khaas ahaan dhulalka miyiga ah. Tirada dadka soomaaliyeed waxay si xun uga
danbeeyaan wadamada afrika ee dakhligoodu hooseeyo markay noqoto helitaanka biyaha, saxada
iyo helitaanka waxbarashada.
Qiimaynta ku aadan saboolnimada ee la sameeyey waxay bixin doontaa xog dheeraad ah oo
ay ka mid tahay sidii xoogga loo saari lahaa kala qaybsanaanta sabooimada ee ku salaysan
dhinaca dhedig laboodka iyo faahfaahinta ku aadan falanqaynta waxbarashada oo ay ka mid
tahay cadaynta waxabarashada – helitaanka caafimaadka. Qiimaynta dhedig laboodka waxaa
ku jiri doona qaybaha saboolnimada ee aan lacagta ahayn iyo qiimaynta dhedig/laboodka
saamaynta ay ku yeelatay saboolnimadu iyadoo la ilaalinayo helitaanka waxa la rabo sida
waxbarashada. Falanqaynta dhedig laboodka sidookale waxaa lagu lafa guri doonaa faahfaahin
badan oo la xiriirta doorka haweenka laga siiyey dhaqaalaha oo ayuga jiran wax ku kordhinta
qaybaha aan rasmiga ahayn iyo ku tiirsanaanta beerashada taasoo aan si toos ah ula fal geleyn
tirooyinka shaqada suuqa. Falanqaynta waxbarashada waxay cadayn doonta qaybfaha
waxbarasahda sidoo kale qiyaasaha loogu celinaya waxbarasahda hab faham wanaagsan leh oo
wax tar u leh tirada dadka ka qayb gelaya si loo hormariyo wax soo saarka waxbarashada oo

24. Saboolnimada dhinaca lacagta iyo ta aan lacagta ahayn waxay si xoogan ula xiriirta saboolnimada
wax haysiga guriga oo inta badan siyaaba badan u noqda mid aan waxba haysan. Tirada dadka
soomaaliyeed, ma helaan warbixinaha ay ku cadayn karaan wax la’aanta guryahooda haysata 71%
qoysasaka ma helaan warbixinaha. Saboolnimada dhinaca maaliyadda ah waa tanlabaad ee ugu caansan
wax la’aanta qoysaska, waxayna saamaysay 45% qoyska Soomaaliyeed. La’aanta helitaanka horumarinta
37
.
ila nolosha ee biyaha iyo waxbarashaduna waxay saamaysay 41 iyo 36% qoysaska soomaaliyeed,
waxaana ay ku caddahay (sawirka 2.1). qoysaska miyiga, la’aanta ilaha biyaha oo hormarsan ayaa ah
dhibaatada ugu daran ee wax la’aanta ah ee haysata, iyadoo in ka badan 10kii qof 9ka mid ah aysan
haysan adeegyada biyaha. Halka 3qii qof laba ka mid ahi aysan haysan wax biyo ah, eeg Sarika 2.2.
saboolnimada sida xoogan u tilmaamaya wax laa’aanta aan ahayn maaliyadda. Qoysaska ku nool
meelaha miyiga aiyo degsiimooyinka barakaca waxay yihiin kuwo fara maran marka loo eego qoyasaska
ku nool Waqooyi bari, Waqooyi galbeed iyo Muqdisho (shaxda A.3 ee lifaaqa).
Wax qorista iyo waxbarashada
25. Heerka wax akhriska iyo aaditaanka waxbarashada ee dadka Soomaaliyeed waa mid si aad ah uga
hoosaysa marka loo eego wadamada kale ee Afrika ee ay ku nool yihiin dadka dakyligoodu hooseeyo,
marka la eego xisaabaadka kala duwan ee wax soo saarka dalka GDP. 55% dadka soomaaliyeed ayaa
wax akhrin karna, waxna qori kara, marka loo bar bar dhigo qiimaha 56% wadamada Afrika ee saxaaraha
ka hooseeya ee dakhligoodu hooseeyo. 16% dadka Soomaaliyeed ayaa dhamaystay waxbarashada
dugsiga sare halka marka la bar bar dhigo wadamada ka hooseeya Saxaaraha ee Afrika ay dhamaysteen
34%, halka 7% ay tahay tirada dadka helay waxbarashada jaamacadda ee heerka koowaad, marka loo
eego wadamada ka hooseeya saxaahara oo 19% ay barteen (Sawirka 2.3), sawirka 2.4 iyo sawirka 2.5).
heerka wax akhris ee ka muuqada falanqayntaan wuxuu leeyahay xad, waxaana la waraystay dad aan
shaqayn iyo kuwo iskood waraysi uga bixiyey wax haysiga qoyska.
Sawirka 2.1: Abla ablaynta wax la’aanta .

100
80
% of households
60
40
20
0
NE Urban NE Rural NW Urban NW Rural Mogadishu Urban Rural IDP Camps Overall
Monetary Poverty Education Water Information

Figure 2.2: Multidimensional deprivations.
100
80
% of households
60
40
20
0
NE Urban NE Rural NW Urban NW Rural Mogadishu Urban Rural IDP Camps Overall
At least 1 At least 2 At least 3 All 4
38
.
Isha xogta: Qoraha tirooyinka
26. Soomaalida saboolka ah waakuwa ugu hoseeya ee wax akhrin kara iyo waxbarasho hela marka loo
eego dadka aan saboolka ahayn, iyo farqiga u dhexeeya waxbarashada ee ka jira gobolada iyo kan u
dhexeeya magaalooyinka iyo miyiga ayaa isna aad u sareeya, sidaa darteed waxaa inta badan dabada
ka riixaya habka samaysan oo ah mid aan la heli karin. 48% dadka saboolka ah ayaa wax akhrin kar,
waxna qori kara marka la bar bar dhigo dadka aan saboolka ahayn oo wax akhrin karna waxna qori kara
oo tiradoodu tahay 62% (sawirka 2.7). 513% oo ka mid ah dadka saboolka ah ee Soomaaliyeed ayaa
dhamaystay waxbarashada dugisga hoose, marka la bar bar dhigo dadka aan saboolka ahayn oo ay
dhamaysteen 18% (sawirka 2.8 iyo sawirka A.1 ee lifaaqa). Keliya 5 iyo 3 % dadka saboolka ah ayaa
dhamaystay waxbarashada dugsiga sare iyo heerka saddexaad ee waxbarashada, marka la bar bar dhigo
9 iyo 8 % oo ah dadk aan saboolka ahayn (Sawirka A.2 ee ku jira lifaaqa). Farqiga waxbarasho ee u
dhexeeya miyiga iyo meelaha magaalooyinka ah ayaa ah mid aad u balaaran marka loo eego farqiga
waxbarasho ee u dhexeeya dadka saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn, khaas ahaan jaamacadda
iyo waxbarashada dugsiga sare. Dadka ku nool Waqooyi bari, oo ah meesha saboolnimadu aysan
baahsanayn, aysana qoto dheerayn, ayaa ah halka ugu saraysa ee dadka wax qora iyo waxbarashada
dugsiga hoose dadku dhamasytaan, qiyaasta 10% iyo 3% ayey kala sareeyaan qiyaasta guud. Waxaa la
mid ah dadka ku nool Muqdisho waxay haystaan heerka ugu sareeya ee dadka dhamaystay
waxbarashada dugsiga sare iyo heeraka saddexaad ee waxbarashada. Meelaha miyiga ah ee Waqooyi
bari waxay tusinayaan inay aad u korayso heerka wax akhriska iyo waxbarashada dugsiyada hoose
marka loo bar bar dhigo meelaha miyiga ee Waqooyi Galbeed. Dadka ku nool degsiimooyinka lagu
barakacay oo ah meelaha saboolnimada darani ka jirto iyo farqiga aadka u sareeya, waa kuwa
heerkooda wax akhris uu aad u hooseeyo, 14% ayeyna ka hooseeyaan cel celis ahaan.

Sawir 2.3: Heerka wax akhris ee wadamada ka hooseeya Sawir 2.4: Aadista waxbarashada (dugsi hoose) wadamada ka
saxaaraha ee dakhligoodu hooseeyo. hooseeya saxaaraha ee dakhligoodu hooseeyo.
100
100
[CELLRANGE 80
80
% tirada dadka
]
% tirada dadka
[CELLRANGE [CELLRANGE]
] 60 [CELLRANGE]
60
[CELLRANGE
][CELLRANGE 40
40 ]
[CELLRANGE
] 20 [CELLRANGE] [CELLRANGE]
20
[CELLRANGE]
0
0
200 400 600 800 1,000
200 400 600 800 1,000
Isha xogta: Qoraha tirada iyo xogta furan ee Baanka Aduunka .
Isha xogta: qoraha tirada iyo xogta furan ee Baanka Aduunka
27.Saboolnimadu waxay si xoogan ula hartaa in carruurta la qoro iskuulada, qoysaska saboolka ahi
waa kuwo aan lacag ku kharash garayn waxbarashada. Qoysaska saboolka ahi waxay cel celis ahaan oo
ah US$25 sanadkii ku bixiyaan waxbarashada, marka loo bar bar dhigo qoysaska aan saboolka ahayn oo
39
.
iyagu US$47 ku bixiya waxbarashada (sawirka 2.11). keliya 2dii cunug ee Soomaalida ah mid keliya ayaa
la geeyaa iskuulka tanoo ah qiyaasta 52.9%, tanoo qayb ka noqonaysa cel celiska 70% wadamada
dakhligoodu hooseeya ee Afrika (sawirka 2.6). qiyaasta 63% carruurta ku nool guryaha saboolka (Sawirka
2.9). farqiga weyni wuxuu soo if baxaa markay noqto diwaan gelinta iyo kharashadka lagu bixinayo
waxbarashada guud ahaan gobollada kala duwan. 10kii caruur ah lix ka mid ah ayaa iskuulada la geeyaa
Waqooyi Bari iyo Waqooyi Galbeed, marka la bar bar dhigo Muqdisho iyo degsiimooyinka lagu
barakacay oo keliya 4 la geeyo. Qoysaska ku nool Waqooyi bari waxay ku bixiyaan waxbarashada wax ka
badan 50% iyo wax ka badan 100% qosyaska Waqooyi Galbeed iyo Muqdisho. Kala duwanaanta ku
biirista iskuulada ee u dhaxaysa wiilasha iyo gabdhaha ayaa aad u yar marka loo eego qoysaska saboolka
ah iyo kuwa aan saboolka ahayn. Cel celis ahaan, 4% ayaa wiilasha ka badan yihiin gabdhaha ku biiraya
waxbarashada, farqiga ugu hooseeyaa wuxuu ka jiraa Muqdisho iyo Waqooyi Bari. Wiilasha ku nool
degsiimooyinka lagu barakacay ayaa iyagu ka yar gabdhaha markay noqoto ku biirista iskuulada (sawirka
2.10). Qoysaska ay hooyooyinka hogaamiyaan ayaa aad ay ugu yartay carruurtooda ku biirista
waxbarashada marka la bar bar dhigo qoysaska ay hogaamiyaan raggu ee Muqdisho iyo degsiimooyinka
lagu barakacay, halkaasoo saboolnimada ka jirtaa ay aad u liidato (sawirka 2.12).
Sawir 2.5: aaditaanka waxbarashada (Dugsiga sare) Sawirka 2.6 Ku biirisata iskuulada (Dugsiyada hoose)
wadamada dakhligoodu hooseeyo ee ka hooseeya saxaaraha. wadamada ka hooseeya saxaaha ee dakhligoodu yar yahay.
100 100
[CELLRANG [CELLRANG
80 80 E] [CELLRANG
% darruurta da'doodu tahay 6‐14
E]
E]
% tirada dadka
60 60
[CELLRANG
40 [CELLRANGE E]
40 [CELLRANG
]
E]
20 20
[CELLRANGE [CELLRANGE
[CELLRANGE
[CELLRANGE
] ]
0 ] ] 0
200 400 600 800 1,000 200 400 600 800 1,000
GDP per capita (2015, US$) GDP per capita (2015, US$)
Isha xogta: Qoraha tirooyinka iyo xogta furan ee Baanka Isha xogta: Qoraha tirooyinka iyo xogta furan ee Baanka
Aduunka. Aduunka .
Sawirka 2.7:Wax qorista. Sawir 2.8: Aadista waxbarshada dugsiga hoose.
80 20
60 15
% Tirada dadka
% tirada dadka
40 10
20 5
0 0
Poor Non Poor Overall Poor Non Poor Overall

Isha xogta: Tirada qoran. Isha xogta: tirada qoran
Sawirka 2.9: Tirada saxda ah ee ku biirtay waxbarashada Sawir 2.10: Tirada rasmiga ah ee ku biirtay waxbrashada
dugsiyada hoose. dugsiyada hoose, oo ah imisaa wiilal ama gabdho ah.
40
.
80 80
% of children aged 6‐14
% of children aged 6‐14
60 60
40 40
20 20
0 0
Poor Non‐Poor Overall Women Men Overall

Isha xogta: Tirada la qoray. Isha xogta: tirada la qoray.

Sawir 2.11: Inta qoysku kharash ku bixiyo waxbarashadfa. Sawirka 2.12: Tirada saxda ah ee isu diwaan gliesay iskuulada
80 hoose inta wiilal ah iyo inta gabdho ah.
80
% carruurta da'doodu tahay 6‐14
60
60
US$ sanadkii
40
40
20
20
0 0
Poor Non‐Poor Overall

Woman Man Overall

Isha xogta: Tirooyinka qoran. Isha xogta: Tirooyinka qoraha.
SHaqaalaynta iyo ka qayb galka suuqa shaqada
28. Heerka ka qayb galka xoogga shaqada iyo shaqaalaynta ee Soomaaliya waa mid hooseeya marka
loo eego wadamada Afrika ee dakhligoodu hooseeya. Keliya 4tii qof mid ka mid ah ee gaaray da’dii
shaqada ayaa si fir fircoon uga qayb qaata shaqada, ama shaqo ayuu haystaa ama wuu raadinayaa
todobadii sano ee ugu danbaysay, marka la bar bar dhigo heerka cel celis 76% wadamada dakhligoodu
hooseeyo ee ka hooseeya saxaaraha (Sawirka 2.13). Waxaa intaas dheer, ka qayb galka xooga shaqada
cel celis ahaan oo u dhexeeya 65 iyo 68% 21 wadan oo ka mid ah 25ka wadan ee loo isticmaalay is bar
bardhigga ee qiimaynta. Waxaa taas la mid ah keliya 10 Soomaali ah 2 ka mid ah ayaa la shaqaaleeyey,
marka loo bar bar dhigo 70% oo ah wadamada Afrika ee ka hooseeya saxaaraha ee dakhligoodu
hooseeyo (sawirka 2.14). Heerka shaqaalynta cel celis ahaan waxay u dhaxaysaa 57 iyo 83% 22 wadan
oo ka mid ah 25ka wadan ee loo isticmaalay is bar bardhigga
29. Xanibaadaha sahanka waxay damanad qaadayaan taxadaro laga turjuman karo oo tilmaamaya
shaqada. Warbixinta ku aadan ka qayb galka xoogga shaqada iyo shaqaalaynta waxay noqon kartaa mid
hoosaysa waayo labada sahan ayaa xadidnaani ka jirtay sida lagu helayo. Marka koowaad, tilmaamaha
shaqada ee laga helay xubnaha qoysaska waxay ku jawaabeen marka sahanka la samaynayey iyagoo ku
41
.
hadlaya codka qof kale oo xubin ka ah qoyska, intii qofkastaa uu jawaab ka bixin lahaa waxa isaga kaga
aadan. Marka labaad, qayb ahaan oo aan hawl gal ahayn 20%, tusaale ahaan kuwa aan raadinayn
shaqaalaynta ama soo shaqeeyey wakhti la tix raaco “ oo ilaalinaya qoyskiisa” sababta ugu weyn ee
aysan waxba u qabanayn waxay ku sheegeen inay ka mid tahay arrimo la xiriira dhaqaale la’aan haysata
qoyska. Labadaan qodobka waxay keeni karaan in qiimayn la’aan lagu sameeyo ka qayb galka xoogga
shaqada iyo shaqaalaynta.
30. Qoysaska saboolka ahi waa kuwo ay ku adagtahay helista shaqada marka la bar bar dhigo kuwa
aan saboolka ahayn. Cel celis ahaan, shaqaalynta ka dhex jirta saboolka waa 9% inay ka yar yihiin
qoysaska aan saboolka ahayn (sawirka 2.15). heerka shaqaalayn ee ka jirta magaalooyinka iyo meelaha
miyiga ah, sidoo kale kala duwanaanshaha gobolada oo dhan waa mid si cad farqigeedu u jiro, inkastoo
heerka heerka hoose ee saboolnimada ee dadka ku nool magaloyinka ay jirto. Ka qayb galka xooga
shaqada oo koreeya waxay xiriir toos ah la leedahay heerka saboolnimada, marka laga qayb galo xooga
shaqada suuqa waxaa aad kordhaya dadka aan saboolka ahayn ee goboladda dhamaan degsiimooyinka
barakaca iyo meelaha miyiga ah ee Waqooyi bari.
31. 5tii qof ee qaan gaar ah mid ka mid ah ayaa banaanka ka ah xoogga shaqada isagoo maaraynaya
qoyskiisa. Qaan gaarka qoysaskooda ka shaqeeyana waxay u badan yihiin dhulka miyiga ah. Ka qayb
galka xoogga shaqada iyo shaqaalayntu waxay noqon kartaa fahmid, sidaysan ugu jirin Soomaalida iyagu
ilaaliyo guryahooda, kaasoo ay ka mid noqon karaan hawlaha dhaqaale ahaan ay ugu tiirsan yihiin sida
beeraha iyo xoolaha. Run ahaan, hawsha gurigiisa ee shaqada ahi waa mid aad ugu saraysa meelaha
miyiga ah 26% waxayna ku yartahay magaalooyinka oo ay tahay 18P%. degsiimooyinka lagu barakacayna
waa 15%, Muqdisho waa 11%. Dhamaan, kuwa gurigooda hawshiisa ka shaqeeya waxay yihiin kuwo aad
u liita oo saboolnimo u weheliso iyo mana isaga gudbi karaan gobollada. Waqooyi bari iyo waqooyi
galbeed, qoysaska saboolka ah waxay aad ugu badan yihiin kuwa qoysaskooda shaqadiisa ka shaqeeya,
halka xiriirka ka jira meelaha magalooyinka sida Muqdisho iyo degsiimooyinka barakaca ay ka yartahay
(Sawir 2.17).
Sawirka 2.13: Ka qayb galka xooga shaqada ee wadamada Sawir 2.14: Shaqaalynta wadamada dakhligoodu yar yahay ee ka
dakhligoodu yaryahay ee ka saxaaraha ka hooseeya. hooseeya saxaaraha.
100
100
[CELLRANGE]
[CELLRANGE] [CELLRANG [CELLRANG
% tirada dadka da'da shaqada gaaray
80 [CELLRANGE]
[CELLRANG E]
% Tirada dadka da'da shaqada gaaray
80 E]
E]
60
60
40
40
[CELLRANGE]
20
[CELLRANG
20
E]
0
200 400 600 800 1,000 0
GDP per capita (2015, US$) 200 400 600 800 1,000
Isha xogta: Isu geynta qoraalka iyo xogta furan ee Banka Aduunka S:
Isha xogta: Isu geynta qoraalka iyo xogta furan ee Baanka
Aduunka .
42
.
Sawirka 2.15: Shaqaalaynta Sawirka 2.16: Xooga ka qayb gal ee shaqada .
40
40
% of working age population
30
20
20
10
0
0

Isha xogta: Isu geynta qoraalka. Isha xogta: Isu geynta qoraalka.
32. Suuqa shaqada ee Soomaaliya waxaa ka jira farqi weyn oo dhinaca dhedig/laboodka ah, sida
cadaymaha la hayaa tilmaamayaan waxaa shaqada aad ugu yar ka qayb galkeeda heerka haweenka.
Xooga ka qayb galka shaqada ee ragga waa 32%, marka loo bar bar dhigo 18% oo haweenka.
Shaqaalaynta ragga dhexdooda waa 32%, waxayna saddex goor ka badan yihiin haweenka (Sawirka
2.18). farqiga dhedig labaood ee ka jira shaqaalynta waa 23%, kanoo aad ugu wada sareeya dhamaan
gobolkasta 4% ama miyi magaalo 3% kala qayb sanaanteeda. Gobolka waqooyi bari ayaana ah meesha
ugu hoosaysa ee farqiga u dhexeeya shaqaalaynta ragga iyo dumarka uu ugu yar yahay.
Sawir 2.17:Shaqada guriga.
30
% Tirada da'da gaartay da'da shaqada
20
10
Poor Non Poor Overall

Isha xogta: Xisaab qoraha.
33. Kala duwanaanshaha dhedig laboodka sidoo kale waa mid ka dhex muuqada ragga iyo haweenka
Soomaaliyeed marka suuqa shaqada banaanka laga joogo, sida cadaymuhu tilmaamayaan kala
duwananashah waxaa sababay shaqo la’aanta. Heerka kala duwanaanshaha shaqaalaynta, xaaladaha
shaqo la’aan oo aad u koreeya kuna kala duwan ragga iyo haweenka (sawirka A.3 iyo sawirka A.4 ee
lifaaqa ku jira). Ilbiriqsi kasta haweenka shaqada guriga waa sababata ugu weyn ee ka saaraysa xoogga
shaqada, marka loo bar bar dhigo 6% shaqo la’aanta ragga. Dhinaca kale, keliya 19% oo haweenka aan
shaqayn ah ayaa iskuul aaday, sababta ugu weyn ee ka danbaysa sahqa la ‘aantooda waa taas, marka la
43
.
bar bar dhigo 57% ragga aan shaqayn. In ka badan 16% haweenka aan shaqayn iyo 30% haweenka aan
sahqayn ee ku nool Muqdisho waxay sheegeen inaysan raggu u ogolaan, tanoo ah sababta ugu weyn ee
shaqo la’anta dhigtay. Halka farqiga u dhexeeya gabdhaha iyo wiilasha ee aadista iskuulada da’dooduna
tahay 6 ilaa 14 jir ay tahay mid yar oo ah 4% (sawirka 2.10), farqiga u dhexeeya aadisa iskuulada ee ragga
iyo haweenka ee la xiriirta shaqo la’aanta raga iyo haweenka waxay la xiriirtaa fursadaha waxbarasho ee
haweenka Soomaaliyeed markay gaaraan qaan gaarka.
Sawirka 2.18: Shaqaalaynta dhedig/laboodka. Sawir 2.19: Ka qayb galka xoogga shaqada dhedig/laboodka.
40 60
40
20
20
0 0
Women Men Women Men

Overall women Overall men Overall women Overall men
Isha xogta: Qoraha xisaabta. Isha xogta: Qoraha xisaabta.
34. Sida laga warbxiiyey heerka hooseeya ee ka qayb galka xooga shaqo ee haweenka inay xiriir la
leedahay doorka dhaqaalaha ee haweenka. Halka tilmaamaha warbixintu soo jeedinayso in haweenku
ay inta badan yihiin shaqo la’aan iyo inay ka shaqeeyaan hawsha guriga, daraasado kale ayaa soo
jeediyey in in haweenka Soomaaliyeed aad uga shaqeeyaan dhinaca ganacsiyada gaarka loo leeyahay.
Waxay gaaraan qaybo aan caadi ahayn iyo hal abuuro ganacsi, laakiin sidoo kale waxay door ka
ciyaaraan wax soo saarka beeraha iyo hawlaha xoolaha. Xadidnaanta xogta sidaan ku soo sharaxnay kor
waxay
35. Bugtada, naafanimada iyo cabsida dhinaca isku dhacayda ahi dhamaan waa qodobo muhiim ah oo
ka hor taagan ragga inay ka qayb qaataan xoogga shaqada marka loo eego dumarka oo iyagu kaga
badan xilliyadddan goobaha shaqada. Amaan daridda ay keentay isku dhacyada waxaa waxaa lagu
sheegay 6% inay keentay shaqo la’aanta ragga marka loo bar bar dhigo oo keliya ah 4% halka ay
haweenka ka yihiin kuwo la dayaci karo. Waxaan la yaab ahayn, in isku dhacyada la xiriira amaan
daradda ay saameeyeen afartii nin ee Soomaalida ah mid ka mid ah, markay noqoto go’aaka ninku ku
qaadanayo inuu xoogga shaqada banaanka ka joogo gudaha Muqdisho. Marka ay jirto arrin la xiriirta
bugtada oo ah sababta shaqo la’aanta ku riixaysa ragga iyo baahida lagu dersayo adeeg caafimaad oo
lagu gaarayo qaybtaan ragga ah si dhibtaas wax looga qabto. Halka naafanimada ama bugtada aysan si
toos ah xiriir ula lahayn saboolnimada, amaan darada qul qulatooyinku keeneen ayaase si balaaran xiriir
ula leh xaladaha dadka Soomaaliyeed. 4tii qof ee Soomaali ah 3 ka mid ah ayaa sheegay in amaan
darada iyo isku dhacyadu yihiin sababta ugu weyn ee shaqo la’aanta saboolnimada keentay sababtay,
marka loo bar bar dhigo heerka qaran (sawirka 2.20).
44
.
Sawirka 2.20: Heerka saboolniada madax tiriska ee ka dhashay sababaha shaqo la’aanta.
80
% Tirada shaqo la'aanta
60
40
20
Overall, inactive Overall

Isha xogta: Qoraha tirooyinka.
Helitaanka kaabayaasha iyo tayada guryaha
36.Qoyska SOomaalidu wxuu si ba’an uga hooseeya wadamada dakhliga soo galaa hooseeyo dhinaca
helitaanka si loo hormariyo ilaha biyaha iyo adeegyada faya dhawrka. Horumarinta lagu helayo biyaha
iyo saxadu waa qodobada muhyiimka u ah dhaqaalaha iyo horumarinta bulshada. Biyaha iyo saxadu
waxay lagama maarmaan u yihiin faya qabka qofka, sidoo kale hawlaha wax soo saar ee qofka, sida
beeraha. Biyo la’aanta iyo la’aanta adeegyada saxo waxay kor u qaadaan in carruurta ay ku dhacaan
cudurada biyaha ka dhasha. Waxaa intaas dheere, haddii helitaanka adeegyadaani hooseeyaan waxay
saameeyaan wakhtiga carruurtu ay u bahato in la shaqaaleeyo si loogu qanco aasaaskooda biyaha iyo
saxo ee ay u bahan yihiin,iyadoo carruurta ka saamaynaysa caafimaadka iyo wakhtiga la meelaynayo,
tayada biyaha oo liidata iyo adeegyada faya dhowrka oo aan jirin waxay saamayn ku yeelanayaan
aadiska waxbarashada. Keliya qiyaastii 60% qoysaska Soomaaliyada ahaa hela biyo nadiif ah, marka loo
bar bar dhigo 70% wadamada saboolka ah ee Afrika. Heerka qoysaska Soomaalida waxay 8 goor ka
hooseeyaan cel celiska wadamada saxaaraha ka hooseeya ee dakhligoodu yaryahay markay noqoto
helitaanka adeegyadaan, marka la bar bar dhigo 25% oo ah cel celis ahaan wadamada saboolka ah ee
Afrika. Tirada dadka SOomaaliyeed heerka ay ka joogaan wadamada Saxaaraha ka hoose ee dkahligoodu
yar yahay waa mid laba goor ka sii hooseeya markay noqoto heerka saxada iyo helitaanka biyo nadiif ah.
45
.
Sawirka 2.21:Helitaanka lagu hormarinayo biyaha ee wadamada Sawir 2.22: Helitaanka lagu hormarinayo saxada ee

saboolka ah ee ka hooseeya Saxaaraha Afrika wadamada dakhligoodu hooseeyo ee saxaaraha ka
100 [CELLRANGE hooseeya .
] 100
80
[CELLRANGE 80
[CELLRANGE ]
% qoysaska
60 ]
[CELLRANGE [CELLRANGE
% qoyasska
60
] ]
40
[CELLRANGE
40 ] [CELLRANGE
20 ]
20
[CELLRANGE
0 [CELLRANGE [CELLRANGE ]
200 400 600 800 1,000 0 ] ]
GDP per capita (2015, US$) 200 400 600 800 1,000

Isha xogta: Qoraha tirada iyo xogta furan ee Baanka Aduunka. GDP per capita (2015, US$)
Isha xogta: Qoraha tirada iyo xogta furan ee Baanka
Aduunka .
Sawirka 2.23:Helitaanka horumarinta ilaha biyahar. Sawirka 2.24:Helitaanka horumarinta saxada.
100 20
80
15
60
10
40
5
20
0 0

Isha xogta: Qoraha tirooyinka. Isha xogta: Qoraha tirada .
37. Helitaanka si loo hormariyo ilaha biyaha si hagaasan qaybaheeda ee miyiga iyo meelaha
magaalooyinka, waxay tilmaamaysaa xogtu in maqnaanshaha kaabayasha qaybtaani yihiin
dhibaatada ugu weyn ee ragaadisay. 70% ee dadka ku nool magaaloyinka waxay heli karaan ilaha
biyaha, marka loo bar bar dhigo 21% qoysaska ku nool miyiga iyo 40% oo ah qoysaska ku nool
degsiimooyinka lagu barakacay. Waxaana keenaya farqigaan balaraan ee ka dhex jira miyiga iyo
magaalada helitaanka ilaha biyaha waa xaaladaha ku wareegsan sama helka dhulka miyiga, halkaas ay
aad u adagtahay ilaha biyaha laga helayo. Heerarka la xiriira waxyaabaha aan lacagta ahayn ee
tilmamaya tacliinta iyo shaqaalynta ayaana ah mid ku yar, qoysaska ku nool Waqoyi Bar waxaa sahanka
tilmamaya inay heerkooda hooseeya sinaan la ahaan helista ilaha biyaha ee ka dhex taagan miyiga iyo
magaalada. Xaqiiq ahaan, 7 ka mid ah 10 qof ee Soomaalida ah ee ku nool magalooyinka Waqooyi Bari
waxay helaan biyo, halka 5ka mid ah tobankii qof ee miyiga goboladaas ku nooli ay iyaguna helaan
biyaha, dhianca waqooyi galbeed 52% guryaha magaalooyinka iyo 9% dadka ku nool miyga ayaa la
sheegay inay heli karaan ilaha biyaha (sawirka 2.23)
46
.
Sawir 2.25: Tayada kore.
100
80
% qoysaska
60
40
20
0
Urban Rural IDPs Urban Rural IDPs Urban Rural IDPs
Metal Sheets Plastic Sheet or cloth Harar (Somali traditional)
Poor Non‐Poor

Isha xogta: Tirooyinka qoraha
Sawirka 2.26:Tayada sagxadda hoose.
80
60
% Qoysaska
40
20
0
Urban Rural IDPs Urban Rural IDPs Urban Rural IDPs
Cement Mud Tiles (ceramic)
Poor Non‐Poor

Xogta: Tirooyinka qoraha.
38. Waxaa la mid ah, kala duwanaanshuhy waa kuwo ku qeexan helitaanka ku aadan adeegyada lagu
hormarinayo faya dhowrka, labada qaybeed ee dadka saboolka ah iyo kuwa aan ahayn, iyo farqiga u
dhexeeya magaalada iyo miyiga. Qaybaha balaaran ee kala duwan ee helitaanka lagu hormarinayo
saxada dadka ku nool meelaha miyiga ah si loo helo nidaam la hormariyey oo saxada ah, marka la bar
bar dhigo 13% oo ah meelaha magaalooyinka. Qaybaha goboladda kala duwan ee Soomaaliya tiro ahaan
waa kuwo aan sugnayn. Qiyaasta 14, 12 iyo 11% dadka ku nool Waqooyi Bari, Muqdisho iyo Waqooyi
gableed caadi ahaan waxay heli karaan nidaamk faya dhowr. Helitaanka faya dhworka nidaamka lagu
hormarinayona waxaa si xoog leh ugu baahan dadka saboolka ah. Dhamaan wax ka yar 5% dadka
qoysaskoodu saboolka yahay ayaa sidoo kale ka hor maray helitaanka faya dhworka, marka la bar bar
dhigo qoysaska aan saboolka ahayn (sawirka 2.24)
39.Tayada guryaha ayaa waxaa saameyey saboolnimada. Inta badan guryaha Soomaalida ee qoysaska
soomaalidu haystaan, saqafka guryaha waxaa saran jiingad. Meelaha magaalooyinka, 85 iyo 86 %
qoysaska saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn waxaa guryaha u saaran jiingad. Meelaha miyiga ah
iyo barakacayaasha, saqafka jiigadda wuxuu tilmaamaya in qoyska uu gurig au saran yahay uusan ahayn
47
.
sabool. 71% qoysaska aan saboolka ahayn ee ku nool miyiga waxay guryaha saartaan jiigadda, marka loo
bar bar dhigo qoysaska saboolka ah waxay ka yihiin 40%. Qiyasta 56% qoysaska aan saboolka ahayn ee
ku nool xeryaha barakaca waxay iyana guryaha saartaan jiigadaha, marka loo bar bar dhigo qoysaska
saboolka ah ee kunool xeryahaas waxaa tiradoodu noqonaysaa 33% (Sawirka 2.25). inta badan guryaha
qoysaska Soomaalida, sibidka dhulka waxaa la dhigaa shamiito, 66 iyo 72% qoysaska saboolka ah iyo
kuwa aan saboolka ahayn ee ku nool meelaha magaalooyinka ah. Waxaa taas la mid ah jiingadaha,
qoysaska aan saboolka ahayn ee kunool miyiga iyo meelaha lagu barakacay guryahoodu inta badan
waxay guraha sagxadooda dhigaan shamiito (54 % iyo 25% qoysaska saboolka ah). Qosyaska saboolka ah
waxaa guryahooda sagxaddiisa ay tahay meel banaan (54 iyo 32% ayeyna ka tahay qoysaska aan
saboolka ahayn (Sawirka 2.26)
40.Kharashaadka agabka korantada waa tilmaamo xoogan oo wanaagga qoysaas Soomaalida.
Kharashaadka ku baxa aaladaha koranta waxaa qayb ahaan ay u isticmalaan isku xirka helitaanka
kaabayaasha korantada. Cel celiska kharashaadka aladaha koranda ku baxa qofkii 31 dollar weeye
sanadkii, tanoo tusinaysa baaxadda kala duwanaanta u dhaxaysa saboolka iyo qoysaska aan saboolka
ahayn. Qoysaska aan saboolka ahayn waxay ku kharash gareeyaan korantada celi celis ahaan 47 dollar,
marka loo bar bar dhigo qoysaska saboolka ah oo iyagu kharash gareeya 9 dollar keliya. Kala
duwanaanshaha qoysaska saboolka aa ahayn ee magalooyinka ku nool wax saa I sii weyn ma ahan
marka loo fiiriyo sida ay ukala duwan yiyiin qoysaska saboolka ah ee magaalooyinka gobollada kala
duwean ku ool. Kharashka ay ku bixiyaan korantada qoysaska aan saboolka ahayn ee magaalooyinka
degan cel celis ahaan wuxuu u dhexeeyaa 57dollar sanadkii gobolka Waqooyi bari, Muqdishana 61 dollar
marka la bar bar dhigo Waqooyi Galbeed 13 dollar iyo Muqdisho 18 dollar oo qoysaska saboolka ahi ku
kharash gareeyaan korantada. Sida ay helitaanka saxada iyo biyuhu ku yihiin, isticmaalka korantada
dhulka miyiga ah waa mid hagaajinaya xaaladaha faya qab, iyadoo dhaqaalaha ay haystaan uu yahay mid
aad u yar. Isticmaalka agabka korantada ee qofkii waa 2 dollar sanadkii qoysaska saboolka ah ee ku nool
miyiga, marka loo bar bar dhigo qoysaska aan saboolka ahayn ee ku nool miyiga (sawirka A.5 ee la socda
lifaaqa.
Helitaanka caafimaadka
41. Helitaanka caafimaadka wuxuu caadi ahaan ku koreeyaa meelaha magaalooyinka ah. Isbitaaladu
inta badan waxay ku yaalaan meelaha magaalooyinka ah, caadi ahaan carruurta ku dhalata
magaalooyinka waxay u badan yihiin kuwo ku dhasha isbitaalada ama goobaha bukaan socodka marka
loo bar bar dhigo carruurta ku dhalata dhulka miyiga ah. Waxaa taas la mid ah, helitaanka biyaha, saxada
iyo korantada, helitaanta isbitaalada ama goobaha bukaan socod eegaha caadi ahaan uma kala duwan
qoysaska saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn ee ku nool magaalooyinka, laakiin kala
duwanaanshaha waxaa la tix gelin karaa markay noqoto meelaha miyiga iyo degsiimooyinka lagu
barakacay (Sawirka 2.28). cadaymahaani waxaa taageraya qoraalada ku aadan in meelaha dhaqaaluhu
yar yahay keliya aysan qoysasku awoodin inay helaan adeegaan.
42.Qoysaska saboolka ahi wax yar ayey ku bixiyaan adeegyada caafimaadka marka loo eego qoysaska
aan saboolka ahayn. Cel celis ahaan sanadkii kharashaadka ay ku bixiyaan caafimaadka qiyaastii waa 2
dollar iyo 8 dollar qofkii ka mid ah kuwa saboolka ah ama kuwa aan saboolka ahayn, (sawirka 2.7).
qoysaska aan saboolka ahayn ee ku nool Waqooyi bari magaaloyinkooda waxay qiyaastii caafimaadka ku
kharash gareeyaan sanadkii 11 dollar iyo 12 dollar oo magaalooyinka ah, qiyaasta 60 ilaa 90% qoysaska
aan ahayn saboolka ee degan Waqooyi galbeed iyo Muqdisho. Kharasha caafimaadka ee ku baxa dadka
48
.
saboolka ahi wuxuu la mid yahay inta la soo gudbiyey. Qoysaska saboolka ah ee Waqooyi bari qofkii
waxay kharash gareeyaan qiyaastii 3.6 dollar waa kuwa magaalooyinka degane iyo 3.3 oo ah kuwa
miyiga degan sanadkiiba, halka qoysaska Waqoyi galbeed iyo Muqdisho ay kharash gareyaan 2 dollar,
waa kuwa magaalooyinka degane, miyiga Waqooyi galbeed 1.2, miyiga Muqdishana 2.6. Markaad fiiriso
kala duwanaanshaha kuwa saboolka ah iyo kuwaan ahayn, waxaa jira xoogaa kala duwanaan ah oo ku
aadan kharashaadka ay ku bixiyaan caafimaadka oo u dhexeeya saboolka iyo qoysaska aan saboolka
ahayn ee ku nool degsiimooyinka lagu barakacay, 1 dollar waa kuwa saboolka ah, 1.2 dollarna waa kuwa
aan saboolka ahayn. Waxaa intaas dheer cadaymaha la helay ee lagu soo xusay cutubkii hore (sawirka
1.9 iyo shaxda 1.1), waxaa jira kala duwanaan yar oo kharashaadka caafimaadka ku baxa una dhexeeya
qoysaska saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn ee ku wada nool degsiimooyinka lagu barakacay,
waana tilmaan heerkeeda sareeyo oo tilmaamaysa sida aysan kala duwanaanta labada qaybood u kala
fogayn iyo inay yihiin kuwa uga nugul qoysaska aan saboolka ahayn ee ku nool degsiimooyinka lagu
barakacay.

Sawir 2.27: Cel celiska kharashka caafimaadka ee sanadkii. Sawir 2.28: Carruurta ku dhalata isbitaalka ama goobaha
bukaan socodka.
14
100
12
10 80
% of born children
8
US$ per capita
60
6
4 40
2 20
0
0


49
.
3. Qiimaynta lagu wanaajinayo xaaladaha gobolka Waqooyi Galbeed
Dhacdooyinka saboolnimada ee la yareeyey intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016 oo ka soo degtay
69 % timidna 64% meelah amiyiga ah iyo 57% ilaa 52% oo ah meelaha magaalooyinka. Hoos
u dhaca arrimaha saboolnimadaan waxaa la mid ah meelaha miyiga ah iyo magaalooyinka, laakiin
saboolnimadu waxay weli si balaaran uga jirtaa meelaha miyiga ah. Isla wakhtigaan, farqiga
saboolnimada ayaa hoos loo dhigay inta u dhaxaysa 29% oo la keenay 24% meelaha miyiga ah,
meelaha magaalooyinka qaybo ka mid ahan 20 ilaa 19%. Sidaa darteed, saboolnimada lacagta ah
ayaa si weyn hoos loogu dhigay miyiga marka loo eego magaalooyinka.
Hoos u dhaca saboolniada miyiga ma ahan mid lala xiriirinayo xawaaladaha, halka meelaha
magaalooyinka kororka saboolnimada lala xiriiriyo habka wax looga helo xawaaladaha. Intii
u dhaxaysay 2013 iyo 2016 dhacdooyinka saboolnimada ayaa kor u kacay 8% qoysaska
magaalooyinka ku nool ee wax ka hela xawaaladaha, iyo 9% hoos u dhac saboolnimada ah oo ku
timid qoysaska magaalooyinka ku nool ee aan xawaaladaha wax ka helin. Meelaha miyiga ah,
hoos u dhaca saboolnimada waa mid balaaran 23% kuwa wax ku hela xawaaladaha, iyo 4% oo ah
kuwa aan ku hwelin wax xawaaladaha. Kororka saboolnimada ee magaalooyinka waxaa lagu
sharixi karaa saamayn kala duwan oo la xirirta in magaalooyinka dadka degan ee wax ku hela
xawaaladaha ay ka kobcaan xawaaladah oo aysan u sii baahnaan inay ku tiirsanaadaan wax badan
iyo qoysaska kale e saboolka ah ee ku nool magaalooyinka oo iyana bilaaba inay wax ku helaan
xawaaladaha. Hoos u dhaca saboolnimada miyiga ma ahan mid ay sababtay xawaaladaha iyadoo
ay weli tiro isku mid ahi xawaaladaha lacago ka helaan, taasoo cel celis ahaan yarayd.
Farqiga waxbarasho ee saboolka miyiga waa mid balaaran intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016.
Halka dad ku nool meelaha magaalooyinka ay ku sii badanayaan inay noqdan kuwo wax qora
2013 iyo 2016, qoysaska saboolka ah ee miyiga wa kuwa wax qoristoodu yartahay. Kororka
heerka wax akhris ee magaalooyinka waxaa caadi ahaan loo aanaynayaa heerka waxbarasho ee
sareeya, taasoo keentay in dadka aan wax baran ee magaalooyinka ay hoos u dhacdo mudadii
xilligaan lagu jiray. Meelaha miyiga, qoysaska aan saboolka ahayn waxay jooteeyeen heer isla mid
ah oo wax qorista ah, laakiin kuwa saboolka ahi waxay hoos ugu sii dhaceen 6%. Waxay balaaran
ee ay wadaagaan dadka saboolka ah ee miyga ku nooli waa waxbarasho la'aan sanadkii 2016
marka la bar bar dhigo 2013. Qoysaska saboolka ah ee miyigu waxay u muuqdaan inay
noloshooda ka saareen waxbarashada taasoo ku sii haynaysa inay ka baxaan saboolnimada.
Si loo yareeyo sinaan la’aanta iyo saboolnimada, helitaanka iyo suur galnimada adeegyada
muhiimka ah waa in la hor mariyaa qoysaska saboolka ah, iyadoo barnaamijyadaani aan laga qayb
gelin, khaas ahaan markay noqoto waxbarashada. Heerarka waxbarasho ee ku sii xumaanaya
meelaha miyiga ah caadi ahaan waxaa sababa aadista iskuulada oo yar, iyadoo hoos ay qaybtaani
ugu sii dhacday 8%. Aadista iskuuladu waxay ku korortay magaalooyinka iyo xoogaa yar oo
50
.
43. Gobolka waqooyi galbeed ee Soomaliya waxaa laga diwaan gliyey heer tayo wanaajin oo gobolku
helayo intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016. Keliya gobolka waqooi galbeed, waxaa jirtay talaabooyin sahan
cabir saboolnimada ah looga qaaday sanadkii 2013. Iyadoo la isticmaalayo tirooyin la isku bar bar dhigay
sahankii 2013 iyo 2016 (Shaxda 3), dhacdooyinka saboolnimada keena ayaa hoos u dhacay qiyaasta 69%
oo ay tagtay 64% meelaha miyiga ah, halka 57% ilaa 52% ay noqotay meelaha magaalooyinka ah.
Waxyaabaha keenay hoos u dhaca saboolnimada waa wax isku mid ah oo ka dhacay miyiga iyo
magaalooyinka (sawirka 3.1), laakiin weli saboolnimadu si balaaran ayey uga jirtaa miiga. Wax ka badan
1kii qof ee ka mid ah labada qof eek u nool magaalooyinka weli waa sabool, waxaana taas ka sii daran
3dii qof eek u nool miyiga laba ka mid ah ayaa sabool ah. Heerka celi celiska saboolnimada yaraanysa
waxay ahayd 1.5% meelahamagaalooyinka ah iyo 1.8% oo ah meelaha miyiga ah.
44.Horumarinta wanaajinta xaaladaha intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016 qoysaska inta badan ka
faa’iidaystay waa kuwa miyiga marka loo eego magaalada kuwa ku nool. Sanadii 2013 farqiga
saboolnimada waxay ahayd 20% meelaha magaalooyinka ah iyo 29% oo ah ah miyiga ah, halka 19% iyo
24% ay kala yihiin magaalooyinka iyo miyigu. Weli miyigu waa mid si balaaran ugu jira saboolnimo marka
loo eego magaalada, maadaama uu celceliska saboolnimo ka fog yahay heerka saboolnimada. Intii u
dhaxaysay 2013 iyo 2016, farqiga saboolnimada ee ka jira Waqooyi Galbeed wuxuu hoos u dhacay 5%
meelaha miyiga ah, keliya 1% meelaha magaaloyinka ah (sawirka 3.2). sidaa darted, saboolnimada
qoysaska miyiga waxay ka faa’iidaysteen wax ka badan kuwa saboolka ah ee magaalada xaaladaha lagu
wanaajinayo wakhtigaan, waxayna taasi keentay in farqigii saboolnimada ee jiray ay hoos u dhacdo, iyo
si la mid ah inay hoos u dhacdo dhacdooyinka keena saboolnimada. Celcelis ahaan, qoysaska reer miyiga
ah oo saboolka waa kuwo kharasho badan leh, waxayna markasta ku dhow yihiin saboolnimada marka
51
.
loo eego 2016, marka loo eego sannadka 2013. Qoysaska maagaalada ee saboolka ah ee ka faa’iidystay
waxay ka badan yihiin kuwa magaalada ee markay timaado horumarinta wanaajinta xaaladdaha inta
wakhtiga lagu guda jiray. Intaas kadib waxaa si balaaran hoos ugu dhacay farqiga saboolnimada iyo si la
mid ah dhacdooyinka saboolnimo. Cel celis ahaan, saboolnimada qoysaska miyga waa mid ku aadan
kharashkooda oo sareeya iyo inay noqdaan kuwo had iyo goor u dhow heerka saboolnimada sanadka
2016 marka la bar bar dhigo sanadka 2013.
Sawir 3.1: Dhacdooyinka saboolnimada 2013‐2016.
100
90
Poverty incidence (% of population)
80
70 69
64
60
57
50 52
40
30
20
Urban Rural
10
0
2013 2016
Isha xogta: Xisaabinta qoraayaasha
45.Sinaan la’aanta ayaa sidoo kale hoos u dhacday iyo iyadoo hadda magaalooyinka kaga korayso
marka loo eego miyiga. Sanadkii 2013, tirooyinka GINI, wuxuu ku cabiray sinaan la’aanta wuxuu ku
qiyaasay 43 inay tahay magaalooyinka, halka 46 ay tahay mid ka dhex jirta qoysaska, halka 34 iyo 32
goboladaani ay yihiin sanadkii 2016 (Sawirka 3.3). sinaan la’aantu waxay hoos u dhacday 2013 iyo 2016
labada dhinaca ee miyiga iyo magaalada 9% iyo 14%. Sanadkii 2013, sinaan la’aanta ka jirta miyiga waxay
ahayd mid aad uga balaaran marka loo eego magalaada, isbedel lagu soo rogay 2016. Horumarinta
xaaladaha faya qab ee intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016 ee gobolka Waqooyi galbeed waxay la xiriirtaa
yaraynta dhacdooyinka saboolnimada, sidoo kale qoysaska saboolka ah cel celiskooda kharash inuu ku
dhowaado heerka saboolnimada, taasoo ah inay helaan taageero si loo yareyo kharashaadkooda guud.
Sidoo kale in tirade 2013 ee ahayd mid balaaran caadi ah hoos loo soo dhigay 2016 markay noqoto
kharashka is bar bar dhig ay isticmaalayeen 2013.
52
.
SHAXDA 3: CREATING COMPARABLE POVERTY ESTIMATES FOR 2013 AND 2016
Cutubkaan waxaa loo adeegsaday xogta ka timid SLHS 2013 si loo fhamo isbedleada saboolnimada
iyo calaamadaha kale ee dhaqan dhaqaale ee saddexdii sano ee ka horaysay 2016. Sahankii SLHS
2013 qalinta iyo waqadaha warayisga lagu qaaday (PAPI) iyo tusaalaha qaab dhismeed ee la socday
ee ku aadan magaalada iyo meelaha miyiga ah. Qiyaasha, sahanka SHFS 2016 waxaa lagu fuliyey
iyadoo la isticmaalayo gacan laga helay aalada kaambuterka oo waraysiyada lagu qaaday (CAPI),
taasoo loo adeegsaadahay habka iyo qaab dhismeedka qoysaska miyiga ku nool. Waxaa intaas
dheere, su’aalaha waxay ahaayeen kuwo tiro ahaan kala duwan, waxaa ku jiray habka isticmaalka.
Sidaa darted, qiyaasta saboolnimada 2013 waxay ugu horayn ahayd mid la bar bar dhigo 2016 ka
hor intaan la isu keenin wixii la fuliyey.
More specifically, the originally estimated poverty incidence in 2013 is not comparable with that of
2016 for two main reasons. First, the questionnaires considered different food, non‐food and
durable items. Second, the SHFS 2016 considers a standard international poverty line while SLHS
2013 derived a poverty line based on a needs‐based approach using an average calorie intake as
reference point and an allowance for non‐food consumption.
Si la isu bar bar dhigo 2013 iyo 2016, isticmaalka isu eegidda 2013 waxaa lagu sar gooyey marka laga
saaro cuntada iyo agabka aan cuntada ahayn ee aan xogta su’aalaha lagu darin sahankii la qaadayey
2016 ( Shaxda A. 4 ee ku jirta lifaaqa). Dhacdooyinka saboolnimada waxaa la isugu geeyey heerka
isticmaalka ee caalamiga ah ee lagu qiimeeyo saboolnimada oo ah US$ 1.90 (2011 PPO) si loo qeexo
2013. Sanadkii 2011, waxay ahayd qiyaasta qiimaha saboolnimada US$1 (2011 PPP) waxayna la
qiimo tahay 10,731 Somali Shillings. Si loo helo qiimaha 2013, sicir bararka waxa lagu sheegay 58.4%
intii u dhaxaysay 2011 iyo 2013. Ugu danbayn, cel celika heerka sarifka shilling soomaaliga iyo kan
Somaliland ee Dollarku wuxuu ah waxaa lagu qiimeeyey halkii dolaar 20,360.53 shillin Somali, kan
Soomaliland halkii dollar 6,733.69. intaa kadib heerka saboolnimada sanadkii 2011 waxaa lagu sal
gooyey 1.90 iyadoo loo bedelayo sarifka shillin Soomaaliland ah ee ah 10,680.11 inuu qofkii maalintii
isticmaalo sanadka 2013 sahanka ahaa. Ugu danbayn heerka saboolnimada ee la xisaabiyey waa
agabka la isticmaalayo oo lagu daray xogta la raadiyey 2016 laakiin aan ku jirin su’aalaha xogtii la
qaaday 2013(shaxda A. 5 ee lifaaqa). Heerka cabir ee la xisaabiyey waxaa lagu qiyaasay cel celiska
isticmaal ee sanadka 2016, iyadoo xogtu dabooshay agabkii ka maqnaa xogtii 2013 su’aalaha ku
jiray. Waxaa xoogga la saaraya hab‐socodyadan caadiga ah, iyadoo lagu muujiyey in la
barbardhigayo heerka saboolnimada ee sannadka 2016‐ka oo la mid ah marka la tixgelinayo
isticmaalka wadarta guud iyo heerka caalamiga ah ee saboolnimada, iyadoolaga shidaal qaadanayo
is bar bardhigga isticmaala iyo cabirka saboolnimada (Sawirka A.6 ee ku jira lifaaqa).

53
.
46. Wax isla wadaagga balaaran ee kharashaadka ay isticmaalaan dadku wuxuu ka hooseeyaa maalintii 2
dollar marka la fiiriyo sahanka 2013 iyo 2016. Wax wadaagga dadka ee kharaashaadka maalintii ee ka
hooseeya 2 dollar wuxuu aha amid tartiid ah u kordhayey ilaa sahankaan. Intii u dhaxaysay 2013 iyo
2016 waxay ahaayeen tirooyinka miyiga iyo magaaladu kuwo isku m id ah (sawirka 3.4 iyo sawirka 3.5).
ku dhowaad 60 iyo 70% bulshada magaalada iyo miyiga waxay caadi ahaan quudanayeen wax ka yira
qiimahaan sanadkii 2016. Waxay wax yar koru kacday cel celiska, inta badan qoysaska miyiga heerka
saboolnimada ee hoos u dhaca dhacdooyinka saboolnimada iyo farqiga saboolnimada. Weli kharashka
ay isticmaalaan dadka magalaadu waa mid ka sareeya marka la bar bar dhigo kuwa miyiga. Waxaa intaas
dheere, waxaa jirta farqi barlaaran oo u dhexeeya kharashaadka ay isticmaalaan heerkooda sanadihii u
dhexeeyey 2013 iyo 2016 waxay dadka bixiyaan ama waxa ugu badan ee ay kharash gareeyaan. Waxaan
tan lagu suntay heerka kharas garayn ee cel celis ahaan meelaha magaalooyinka iyo qoysaska miyiga
sanadkii 2013.
Sawirka 3.2: Farqiga saboolnimada. Figure 3.3: Isku xidhka GINI
35 50
45 46
30 43
GINI coefficient (0‐100)
29
40
25 24 35 34
32
30
20 20 19
25
15
20
10 15
10 Urban
Urban Rural
5 Rural
5
0 0
2013 2016 2013 2016
Isha xogta: Xisaabinta qoraayaasha.
Isha xogta: Xisaabinta qoraasyaashaAuthors’ calculation.
47. Qoysaska saboolka ah ee wadaagaya waxay xawaaladah aka helaan waxay ahaayeen kuwo isku mid
ah 2013 iyo 2016, halka kuwa aan saboolka ahayn ee miyiga ku nooli kordheen iyo kuwa magaalada oo
hoos u dhacay. Ku dhowaad 16% qoysaska saboolka ah iyo 30% kuwa aan saboolka ahayn ayaa
xawaaladaha wax ku hela sanadkii 2013, keliya 6 – 7% meelaha miyiga ah. Sanadkii 2016 19% dadka
saboolka ah ee magaalooyinka iyo 23% kuwa aan saboolka ahayn ee magaalooyinka waxay helayeen
xawlaad. Halka 13% iyo 15% dadka saboolka ah ee miyiga iyo kuwa aan saboolka ahayni ay Iyana
helayeen (sawirka 3.6). qoysaska sabolka ah ee wadaaga waxaaladaha waxay ka helaan sida sahanka
2013 iyo 2016 yahay meelaha magaalooyinka iyo miyiga ma ahayn kuwo tiro ahaan kala bedelan.
Dadka aan saboolka ahayn saamiyada ay ka helaan meelaha magaaloyinka waxay hoos ugu dhaceen 7%
taas oo ku laba laamaysa meelaha miyiga ah. Dadka reer miyiga ah wali waxay helaan lacagta la soo
xawilo wax ka yar dadka magaaloyinka ku nool, marka loo fiirsho farqiga u dhaxeey lacagta xawaalada ee
reer miyigu helaan waxaa ku yimid hoos u dhac saameeyey dadka faqiirka ah iyo kuwa aan saboolka
ahayn intii u dhaxaysay 2013‐2016
54
.
48.Cadadka lacageed ee xawaaladaha laga helay waxay ahaayeen kuwo hoos u dhacay 2013 ilaa
2016, intaan ka ahayn qoysaska magaaloyinka ee aan saboolka ahayn.1 sanadkii 2013 qoysaska aan
Tirooyinkaan waxaa loo turjumi karaa si taxadar leh, iyagoo aad uga hooseeya warbixinaha laga helayo
ilaha kale. Warbixinaha ku aadan xawaaladaha ee la ururiyey waxay la mid yihiin kuwo laga qaaday wax
haysiga qoysaska. Sidaa darteed waxaa la rajaynayaa inaan keliya xoogga la saarin astaamaha qoysas gaar
ah keliya. saboolka ahayni waxay heleen cel celis ahaan qofkii lacag gaaraysa 632 dollar qoflkii, halka
meelaha miyigana ay heleen 367 dollar, waxaa raaca qoysaska saboolka oo helay 329 iyo ugu danbayn
miyiga saboolka ah oo helay 242. Saddex sano ka dib, qoysaska magaalooyinka ee aan saboolka ahayn
cel celis waxay helaan 445, qoysaska aan saboolka ahayn ee miyiga 277 dollar, halka kuwa saboolka ah
ee miyiga ku noolna cel celisa ahaan ay heleen sanadkii 238 dollar iyo kuwa saboolka ah ee
magaalooyinka 227 (sawirka 3.7). cadadka lacageed ee xawaaladaha ee qoyska helay waxay hoos u
dhacayeen si tar tiib tartiib ah laga soo bilaabo 2013 ilaa 2016 meelah amiyiga ah, qiyaasta 50 iyo 30%
oo qoysaska saboolka ah ee magaalooyinka iyo kuwa aan saboolka ahayn ee miyiga, waxaa soo raaca
isla wakhtigaan miyiga iyo qoysaska aan saboolka ahayn waxay la kulmayeen koror qiimaha
xawaaladaha ay ka helaan, taasoo ka caawin kari lahayd inaan lagu kala saari karin sida sabool ay u
yihiin sanadkii 2016. Qoysaska saboolka ah weli way helaa, cel celis ahaan qimaha ugu yar ee lacagaha
xawaladaha ay ka helaan marka loo eego qoysaska aan saboolka ahayn. weli farqiga u dhexeeya
cadadka lacageed ee la helay qoysaska saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn waam id hooseeya
meelaha miyiga ah iyo inuu koreeyo magaalooyinka intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016.

Tirooyinkaan waxaa loo turjumi karaa si taxadar leh, iyagoo aad uga hooseeya warbixinaha laga helayo ilaha kale.
Warbixinaha ku aadan xawaaladaha ee la ururiyey waxay la mid yihiin kuwo laga qaaday wax haysiga qoysaska. Sidaa
darteed waxaa la rajaynayaa inaan keliya xoogga la saarin astaamaha qoysas gaar ah keliya.
55
.
Figure 3.4: Distribution of consumption in urban areas. Figure 3.5: Distribution of consumption in rural areas.
100 100
90 90
Boqoleyda tirada dadka
80 80
Boqoleyda tirada dadka
70 70
60 60
50 50
40 40
2016 2016
30 30
20 2013 20 2013
10 10
0 0
0 2 4 6 8 10 12 0 2 4 6 8 10 12
Kharashka maalintii qofka ku baxa Kharashka maalintii qofka ku baxa
(2011 US$ PPP) (2011 US$ PPP)

Isha xogta: Xisaabta qoraayaasha. Isha xogta: Xisaabta qoraayaasha.
Sawirka 3.6: Qoysaska hela xawaaladda. Sawirka 3.7:Qiimaha lacagaha xawaladaha laga helays.
% Qoysaska wax ku hela xawaaladaha
35
700
Qiimaha dakhli ee qofka sanadkii (2011 US$
30 632
30 600
25 23 500 455
19
20 400 367
329
PPP)
16 15
15 13 277
300 242
227 238
10 200
7
6
5 100
0 0
poor poor poor poor
2013 2016 2013 2016

Isha Xogta:Xisaabta qorayaasha. Isha xogta: Xisaabta qoraayaasha.
48. Meelaha magaalooyinka ah, dhacdooyinka saboolnimada waxay kku sii kordhayaan qoysaska,
kuwa wax ku hela xawaaladaha iyo kuwaan ku helinba. 2013 dhacdooyinka saboonimadu waxay
ahaayeen kuwo aad gu sareeya qoysaska magaalooyinka dhexdooda kuwaasoo aan wa xku helin
xawaaladaha, waxayna ahaayeen 62% marka loo eego kuwa aan waxba helin (41%). Sanadkii 2016
farqiga u dhexeeya qoysaska kuwa xawalahda wax ku hela iyo kuwaan ku helin ee magaalooyinka waa
hooseeyey, tan intii dhacdooyinka saboolnimada ee qaybtaan lagu suntay 49%, waxay markii danbe
noqdeen 53% (Sawirka 3.8). saddexdii sano ee la soo dhaafay, dhacdooyinka saboolnimada waxay
kordheen 8% qoysaska xawaaladaha wax ku hela, iyo hoos u dhac ah 9% kuwa magaalooyinka ee aan
xawaaladaha wax ku helin. Wax wadaagga qoysaska saboolka ah ee xawaaladaha wax ka hela waxay la
mid ahayd tirade 2013 iyo 2016, laakiin celcelis ahaan cadadka la helay hoos ayuu u dhacayey marka la
eego qoysaska saboolka ah ee magaalooyinka (Sawir 3.7). kororka saboolnimada ee magaalooyinka
waxaa lagu sharxi karaa saamayno kala duwan oo ay ka mid tahay dadka magaalooyinka xawaladaha
wax ku hela oo qaarkood ka gudba, iyagoona ka kabta saboolnimada aysanna u sii baahanayn inay ku sii
56
.
tiirsanaadaan xawaaladaha iyo qoysaska kale ee saboolka ah ee magalooyinka oo Iyana bilaaba inay wax
ku helaan xawaaladaha.

49. Meelaha miyiga ah, dhacdooyinka saboolnimadu waxay hoos ugu dhaceen si balaaran markay
helaan xawalaadaha lacagaha la isugu diro iyo kuwa aan helin oo Iyana xooga ay hoos uga dhacdo.
Sanadkii 2013 dhacdooyinka saboolnimada waxay ahaayeen kuwo aad u sareeya marka loo eego dadka
wax ku helo xawaaladaha (79%), iyagoo aad uga koreeya kuwaan wax ku helin oo ahaa 65% qoysaska
qarabada la aha kuwa xawaaladaha wax ku hela ee miyiga waxay gaaraysaa (55%, sawirka 3.8).
dhacdooyinka saboolnimadu waa kuwo si balaaran hoos ugu dhacay (dhibcaha 23%) kuwa xawaaladaha
wax ku hela iyo heer iska dhexe oo ah kuwa aan ku helin ee ku nool miyiga taasoo ah dhibcaha 4%.
Yaraanshaha saboolnimada ee meelaha miyiga ah waxaa ugu wacan iyadoo qoysaska xawaaladaha wax
ku helaa ay isla wadaagaan qoysaaska saboolka ah ee iyagu aan waxba ku helin, tirooyinka ay yihiinnna
ma kala saarin xogta sahanka ee la qaaday sanadaha 2013 iyo 2016, celi celiska qofkii cadadka lacag ah
ee uu helo sanadkii 2016 (sawirka 3.6 iyo sawirka 3.7). waxaa intaas dheere, farqiga u dhexeeya miyiga
iyo maalada ee dhianca wadaagista dhaqaalaha lagu helo waxaawlahada waa mid yar marka ay noqoto
kuwa saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016.
Sawir 3.8: Saboolnimada iyo xawaaladaha.
90
80 79
70 69
65
60 62
dadka)
55
50 53
49
40 41
30
2012 2013 2014 2015 2016 2017
Urban: Received remittances
Urban: Not received remittances
Rural: Received remittances
Rural: Not received remittances

Isha xogta:Tirooyinka qoraha.
50.Qoysaska inta badan ay hogamiyaan haweenka ee magaalooyinka iyo qoysaska saboolka ah ee
miyiga. Sanadkii 2013 qiyaasta 47% qoysaska magaaloyinka ku nool ee haweenka ay hormuudka ka
yihiin, halka 45% qoysaska miyiga iyo ugu dhowaan 56% kuwa aan saboolka ahayn ee miyiga. Sannadkii
2016, boqolkiiba qoysaska ay haweenay hogaaminaysay haweenaydu waxay si joogto ah ugu tiirsan
tahay dadka aan reer miyiga ahayn (55 boqolkiiba), halka kuwa saboolka ah ee miyiga iyo kuwa
magaalooyinka ay isku mid ka yihiin wax la wadaagista kuwa aan saboolka ahayn; si balaaran saboolka
miyiga, oo ay soo raacaan kuwa aan saboolka ahayn ee magaalada iyo kuwa asaboolka ah ee magaalada
59% iyo 55% qoysaska ay hogaamiyaan haweenka waa u kala gooni. Miyiga iyo qoysaska saboolka e ay
hogaamiyaan haweenka sanadkii 2016 marka loo eego 2013 dhibcaha kordhay waa 13%. Wax wadaagga
qoysaska magaalada ee saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn ayaa Iyana kordhay 8 iyo 9 dhibcood
%, waana kuwa ay haweenka hogaamiyaan sida ku cad xogta 2016. Keliya qoysaska aan saboolka ahayn
ee meelaha miyiga ku nool ayaa la wadaaga qoyasaka haweenka hogaamiyaan 2013 iyo 2016 sida xogtu
57
.
sheegayso. Kororka qoysaska ay hormoodka ka yihiin haweenka waxaa loo macnayn karaa iyadoo ay aad
u korayso maqnaanshaha ragga, waxa ugu weyn ee loo aanayn karana waa tahriibka oo duruufta
keentay tahay isku dhacyada socda iyo abaaraha (fiiri cutubka 4. Xawaaladaha). Tanina waa mid
taageeraysa xaqiiqda ku aadan xaaladda dhamaan dadka Soomaaliyed, waxaa jira kala duwanaan 21%
ee qaybaha ragga qaan gaarka ah ee da’doodu tahay inta u dhaxaysa 25 ilaa 64 jirka ah, qoysaska
haweenka ay hormuudka ka yihiin ee xawaaladaha wax ka hela iyo kuwa aan ka helin sida sahanka 2016
tilmaamayo waxay ku xusan yihiin (shaxda A. 7, lifaaqa la socda).

Sawirka 3.9: Qoysaska ah maamulaan haweenka. Sawirka 3.10:Tirada qoysaka.
70 8 7.4 7.4
% Qoysaska ay maamulaan haweenka
59 6.7
60 57 56 7
55 55
5.9 5.9
Cel celiska tirada qoyska
47 47 6
50 45 5.1
5 4.7
40 4.3
4
30
3
20
2
10 1
0 0
poor poor poor poor
2013 2016 2013 2016
Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha.
Sawirka 3.11: Heerka wax akhris. Sawirka 3.12: Aadista iskuulada.
70 70 66
62 62 61
58 60 57 57
60 56 54
% tirada dadka da'doodu tahay 6‐25
52
48 46 47 50
50 44
41
% wax akhris
40 40
35
30 30
20 20
10 10
0 0
poor poor poor poor
2013 2016 2013 2016
51. Qoysasku wa kuwo ka y araa 2016 marka la bar bar dhigo 2013, marka laga reebo qoysaska
saboolka ah ee magaalada degan. Cel celis ahaan, qoysaska magaalooyinka waxaa lagu tirakoobay 7.4
iyo 5.9 oo kala ah kuwa saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn sanadkii 2013, halka meelaha miyiga
58
.
ahna 6.7 ay ahaayeen kuwa saboolka ah, halka kuwa aan saboolka ahina ahaayeen 5.1 qof. Sanadkii
2016 tirada qoysaska saboolka ah ee ku nool magaalooyinka waxay ahaayeen kuwo balaaran 7.4,
iyadoo kuwa saboolka ah ee miyiguna ahaayeen 5.9 iyo kuwa aan ahayn saboolka ee magaalooyinka iyo
meelaha miyiga ah oo kala ah 4.7 iyo 4.3. cel celiska tirade qoysasak miyiga waxay hoso u dhaceen hal
qof, halka qosyaska saboolka ah ee magaalooyinku ay weli yihiin tiradii ay horay u ahaayeen (sawirka
3.10). Hoos u dhaca balaran ee ku timid tirade xubnaha qoysaska magaalooyinka iyo kuwa aan saboolka
ahayn waxaa lala xiriirinayaa arrimaha tahriibka sida sahanka 2016 sheegayo, iyadoo qaybtaani yihiin
kuwo shaqooyin ka hela suuqyo kale. Tani waxay xiriir la leedahay qiimaha sare ee xawaaladaha laga
helo ee qoysasku helaan sida sahanka 2016 sheegayo (sawirka 3.7 US$455 qofkii 2016, halka US$ 367 ay
ahayd 2013). Qoysaska saboolka ahi weli waa kuwa ka balaaran tiro ahaan kuwa aan saboolka ahayn iyo
sidoo kale cel celiska ahaan tirade qoysaska miyigu ee ku nool gobolka Waqooyi Galbeed waa kuwo ka
balaaran qoysaska magaalooyinka ku nool.

52. Heerka wax qoris ayaa hoos u dhacday qosyaska saboolka ah ee miyiga Waqooyi Galbeed ku nool.
In ka badan kala bar dadka aan saboolka ahayn ee magaalooyinka waa kuwo wax qorayey sanadkii 2013
waxayna ahayd tiro ahaan 56%, in ka yar kala bar qoysaska saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn ee
miyiga waxay kala ahaayeen heerkoodu 48 iyo 46% iyo qiyaasta 41% qoysaska saboolka ah ee miyiga.
Sanadkii 2016 ku dhowaad 2dii qof ee ka mid ah 3dii qof ee ku nool Waqooyi Galbeed waxay ahaayeen
kuwo wax akhriya tan oo kala ahayd (58% oo saboolka ah iyo 62% oo ah kuwa aan saboolka ahayn, halka
wax ka yar kala bar qoysaska saboolka aan ahayn ee meelaha miyiga ku nool ay ahayd heerka wax
akhriska taasoo ahayd 47%, iyo keliya qiyaasta 1kii qof ee ka mid ah 3dii qof ee saboolka ah kuna nool
miyiga oo ay tahay 35% (sawirka 3.11). tirade dadka wax akhriya waxay korotay 10% dhibcood dadka
saboolka ah ee magaalooyinka iyo 6% dhibcood oo dadka magaalooyinka ku nool ee aan saboolka ahayn
intii u dhaxaysay 2013 ilaa 2016. Meelaha miyiga ah, qoysaska aan saboolka ahayn waxay joogteeyeen
isla tiro isku mid ah heerka wax akhriska, iyadoo weli qoysaska saboolka ahi ay yihiin kuwoo ay hoos u
sii dhacday 6% dhibcood. Kororka wax akhriska heerkeeda ee magaalooyinka waxaa sabab u ah
waxbarashada sare, tan iyo inta dadka wadaaga aysan waxbarasho lahayn meelaha miyiga ah ayna hoos
u dhacay 44% ilaa 41% wakhtiga shankaan lagu jiray. Heerka wadaagista miyigu ma ahan wax
waxbarasho ku aadan 65% marka la bar bar dhigo 2013 oo ay ahayd 54%. Is bedelka heerka waxbarasho
waa loo aanaynayaa kala duwanaanshaha habka ay u maaraynayaan dadka magaalada iyo kuwa miyigu.
Qoysaska saboolka ah ee miyigu waa kuwo inta badan aan ku jirin saaxada waxbarasha ayna ku
adagtahay inay helaan, tanoo sii adkaynaysa inay ka baxaan saboolnimada.

59
.
Sawir 3.13:Ka qayb galka xoogga shaqada.
35
32
30
25 23 22
% xooga shaqada
20 21 21
20 17
16
15
10
0
Urban: Poor Urban: Non‐ Rural: Poor Rural: Non‐
poor poor
2013 2016
Isha xogta: Xisaabinta qoraayasha.
53. Heerarka waxbarasho ee ka sii daraya ee dhulka miyiga ah waxaa loo aanaynayaa heerka aadista
iskuulada oo hoosaysa. Sanadkii 2013 ku dhowaad 3dii qof laba ka mid ah dadka da’doodu u dhaxayso 6
jir ilaa 25 ee iskuulada aada kuna nool magaalooyinka iyo kuwa aan saboolka ahayn ee miyiga ayaa
iskuulo aaday, halka keliya 2dii qof ee saboolka miyiga ku nool ahi 1 ka mid ahi aaday iskuulada. Sanadkii
2016 aadis iskuulada waxay ahayd mid koraysa meelaha magaalooyinka taasoo tiradu ahayd 66% waa
dadka aan saboolka ahayne iyo 62% dadka saboolka ah, waxaa raacda miyiga iyo kuwa aan saboolka
ahayn oo ahayd 54%, iyo kuwa aboolka miyiga ku nool oo ah 44% (sawirka 3.2). intii u dhaxaysay 2013
iyo 2016 aadista iskuulada magaalooyinka waa kordheen, waxaana raacda Iyana dadka saboolka aan
ahayn ee miyiga ku nool oo Iyana ay korortay, halka ay 8% hoos u dhacay dadka saboolka ah ee miiga ku
nool. Helitaanka iyo suurta gal nimada adeegyada muhiimka ah waa in la hormariyaa marka ay noqoto
qoysaska saboolka ah. Bixinta adeegyadaani waxay la mid tahay in ay ka faa’iidaysanayaan
waxbarashada, iyado aadeegyada kale ee aassaasiga ah, kuwaaso muhiim u ah inay shaqo wax ka soo
baxaan la helo iyo in qoysaska kor looga soo qaado saboolnimada. Waxayna tani cadaynaysaa in sabool
la sii ahaado, dadkuna ay sii nuglaadan ay ku xiran tahay tan iyo ina gaaritaankooda waxbarasho uu
hooseeyo, iyo heerkaan hoosayn oo ay u sii gudbinayaan jiilasha soo socda (eeg cutubka 5.
Saboolnimada carruurta iyo dhalinyarada).

54. Xoogga looga qayb gelayo shaqada ayaa hoos u dhaca magaalooyinka iyo inuu kordhay miyiga.
Dhamaan xooga shaqada looga qayb gelayo waa id hooseeya gobolka Waqooi Galbeed. Sanadkii 2013
qiyaasta 5tii qof ee ah dadka gaaray da’da shaqada 1 oo ka mid ah ayaa shaqaynayey meelaha
magaalooyinka iyo dadka saboolka aan ahayn ee miyiga, halka keliya 17% dadka saboolka ah ee miyiga
ay ahayd. Sanadkii 2016 xoogga shaqada looga qayb gelayaa wauxuu ahaa 32% meelaha aan saboolka
ahayn ee miyiga marka la eego da’da dadka shaqayn karan, inta u dhaxaysa 21 – 22% oo ka mid ah
qoysaska saboolka ah e miyiga iyo kuwa magaalooyinka ee aan saboolka ahayn, iyo qiyaastii 16% dadka
saboolka ah ee magaalooyinka (Sawirka 3.13). xoogga shaqada looga qayb gelayo wuxuu hoos u dhacay
intii u dahxaysay 2013 iyo 2016 qiyaasta 4 iyo 2% markay noqoto dadka saboolka ah ee magaalooyinka
iyo kuwa aan saboolka ahayn. Meelaha miyiga, way korodtay qiyaastii 5% dhibcood qoysaska saboolka
ah iyo 11% dhibcood kuwa aan saboolka ahayn. Heerka hooseeya ee xoogga shaqada looga qayb gelayo
60
.
meelaha magaalooyinka waxaa jaan gooyo dadka la shaqaaleeyo oo yar 12.9% sanadkii 2013 iyo 3.8%
2016. Meelaha miyiga ah waxay kor u kacday xoogga shaqada ay uga qayb gelayaan arrin ay ugu wacan
tahay dadka aan shaqayn (0.3% 2013 iyo 5% sanadkii 2016, waxaa weli taas loo tix gelin karaa xooga
shaqada. Xoogga shaqada looga qayb geliyo wuxuu ahaa mid koreey meelaha magaalooyinka ah marka
loo eego meelaha miyiga ah sanadkii 2013, tanise hadda way is bedeshay marka laga hadlayo sahanka la
sameeyey 2016. Sidoo kale ka qayb galka shaqada ayaa koreeya meelaha aan saboolka ahayn marka loo
fiiriyo kuwa saboolka ah ee ku nool Waqooyi Galbeed. Wax ka qabashada kala duwanaashaha dhianca
wax barashada ee u dhexeeya saboolka iyo kuwa aan saboolka ahayn oo ay soo raacdo xooga shaqada
looga qayb gelayo oo hooseeya, haddii ay sii socdaan arrimahaan waxay sii qoto dheeraynayaa kala
qaybsanaanta gobolka ka jirta ee ka dhexeeya miyiga iyo magaalada. Sanadkii 2016, sababaha ugu waa
weyn ee shaqo la’aanta bulshada Soomaaliyeed dhexdeeda sahankii la sameeyey waxay noqotay
bugtada iyo fayo qab la’aanta, is diwaan gelinta iskuulka, tahriibka iyo shqada guriga. Abuurista
fursadaha shaqaalaynta iyo dadka lagu soo daro xoogga shaqada waxay noqon kartaa tiirka udub
dhexaadka u ah wax kastoo ah istiraatijiyadda lagu yaraynayo saboolnimada gudaha Waqooyi Galbeed.

61
.

Qaybta II: Mawduucyo qodo dheer oo la doortay
62
.
4. XAWAALADAHA
63
.
Xawaaladuhu waxay kaalin muhiim ah ka qaataa samafalka, shanti qoys ee soomaaliya mid
ka mid ah ayaa xawalaad lacag ka hela, laakiin dadka isu gudbintaas ayey si balaaran ugu
tiirsan yihiin. Xawaaladuhu waa il muhiim u ah dakhliga dadka soo gala oo tiradoodu tahay
16% qoysaska Soomaaliyeed. Ku tiirsanaanta saree e xawaaladaha waxay ku reebay dadka
saboolka ah khataro ay ku wajayaan inay noqdaan kuwo u nugul iyo inay noqdaan kuwo ku
tiirsan wax ka soo gala qurbaha iyadoo aysan cadayna suganaashaha lacagta ay ugu dirayaan
gobolkaas.
Dadka wax ku hela xawalaaduhu waa yartahay saboolnimadu, waxayse deris la noqdaan gaajo, iyo
inay helaan waxbarasho, dadka wax ku hela xawaladuhu inta badan waa kuwa magaalooyinka, hanti
leh, haween ayaana madax ka ah qoysaskaas iyo xubnahooda sida wanaagsan wax u bartay. Dhacdooyinka
saboolniadu waa 18% dhibcood dadka ugu hooseeya ee wax ku hela xawaaladaha (dadka wax hela 37%,
kuwaan helin 55%). Sidoo kale waxay deris la noqdeen gaajo inta badan kala barka dambe ee bisha. Heerka
helitaanka waxbarasho waa mid sareegya marka la eego qoysaska wax ku hela xawaaladaha, khaas ahaan
kuwa saboolka ah ee wax ku hela, waxaana la soo jeediyey qoysaska wax ku hela inaysan dejisan siday
waxbarashada uga faa’iidasan lahaayeen marka la bar bar dhigo qoysaska aan saboolka ahayn.
Qoysaska barakayaasha intooda badan waa kuwo lagu daray inay ka faa’iidaystaan xawaaladaha iyo
qoysaska barakacayaasha ah ee wax ku hela xawaaladaha ma ahan kuwo sidaas u yara sabool ah
marka loo eego kuwa aan waxba helin. Qoysaska barakacyasha ahi ugu yaraan waxbay helaan 7%, waxay
helaan lacagta ugu yar oo calaa qof sanadkii lagu qiyaasay 149 dollar, waxaana jira kiisa badan oo
muujinaya yaraanso cadadka lacagta ah ee la xiriirta sanadkii hore. Sida qoysaska kale ee xawaaladaha wax
ku hela barakacayaashu ma ahan kuwo aan sabool ahayn marka loo fiiriyo kuwa aan waxba helin. Ma
jirto farqi u dhexeeya dhinaca saboolnimada, waxay quutaan ee ugu yari waa wax ku siman heerka
saboolnimada, inta u dhaxaysa kuwa wax hela iyo kuwaan waxba helin ee barakayaasha ka id ah. Tani
xaqiiqdeedu waa mid ku aadan in qoysaska saboolka ah ee degsiimooyinka barakacayashu ay helaan wax
aad uga yar waxa badan ee baahidooda ah ee ay quutaan, taasoo hoos ugu ridaysa heerka saboolnimada.
Saamaynta xawaaladuhu ku yeeshaan hab dhaqanka shaqada suuqa waa mid guud ahaan dacan.
Marka la haysto ilo dhaqaale oo dheeraad ah oo dakhli ka soo galo oo loo marayo xawaaladaha waxay
keeni kartaa inay dadka xawaaladaha wax ku ehala ay ka fariistaan shaqadii suuqa kaasoo yaraynaya
furadaha dakhli ku abuurmi karo, tan waxaa uga sii daraya ku tiirsanaanta. Guud ahaanse ma jiraan
cadaymo lagu soo gebagebaynaya noocyadaan hab dhaqan ee ka jira dadka xawaaladaha wax ku hela,
kuwaasoo inta badan caadi ahaan xoogooda aan ku shaqaysan ama wakhti yar oo kooban shaqeeya. Sidaa
darteed, xawaaladuhu waxay keenaan inay dadka ka joogsadaan shaqyasiga marka la eeg tirada dadka
Soomaaliyeed, inkastoo aysan jirin hab muuqda lagu qaybin karo.
Xawaaladaha iyo dirista lacagaha waa kuo inta badan caadi ah, waxay u adeegi karaan farsamada
adkaysiga oo ay ku fududayn karaan dhibaatoyinka jira, laakiin helitaankoodu waa kuwoxadidan, u
dejinta arrintoodana in lagu dhiso barnaamijka ilaalinta bulshada waa mida muhiim ah. Xawaaladuhu
waxay ka hortagaan duruufaha qalafsan, waxayna hoosta ka xariiqaan sida lacagaha la soo diraa ay u dhisi
karaan adkaysiga dadka saboolka markay soo wajahdo xaalad xumi. Iyadoo dqd badan oo Soomali ahi
aysan wax ku helin xawaaladah, kana faa’iidaysan, khaas ahaan kuwa saboolka ah iyo kuwa aadka u nugul
eek u jira degsiimooyinka barakaca, waxaase jiri karta qab kale oo la saadaalin karo taasoo lacaggo naqad ah
loogu diri karo oo barnaamijkaan hoos tegaya kaasoo suurta gal ka dhigaya inay si degdeg ah aad ugu y
64
.
55. Shanti guri Soomaaliyeed guri ka mid ah wuxuu wax ka helay xawaalada 12kii bilood ee la soo
dhaafay, laakiin kala duwanaanshaha wax ku helideedu waxay u qabysan tahay 7 ilaa 32% marka
gobollada la eego, dadka weli nugu, khaas ahaan degsiimooyinka lagu barakacay kuma jiraan.
Muqdisho iyo miyiga gobollada Waqooyi Bari ayaana ah meelaha ugu badan ee dadku xawaaladaha wax
ku helaan, labadooduna waxay isku noqonayaan 23%, waxaa raaca qoysasak magaalooyinka ee Waqooyi
Galbeed oo Iyana ah 24% iyo kuwa ku nool magaalooyinka Waqooyi Bari 23% iyo miyiga Waqooyi
Galbeed oo ah 13%. Qoysaska degsiimooyinka barakaca wa kuwa ugu yar ee xawaaladaha wax ku hela
waana 7% tirade ku jirta ayaa hela, kuwanoo 50% ka hooseeyaa cel celis ahaan meelaha kale (sawirka
4.1).
Sawirka 4.1: Shaqada xawaaladaha. Sawir 4.2: Qiimaha qof xawaaladda ka helo.
35 400
qiimaha lacageed ee sanadkii
Overall Overall
30 350
300
wakhtigaan US$
25
250
% qoysaska
20
200
15 150
10 100
5 50
0 0

Isha xogta: Xisaabta qoraayaasha. Isha xogta: Xisaabta qoraayaasha.

Sawirka 4.3:Qiimaha xawaladaha qofkiiba helo wadamada la xushay.
140 131
120 107
Current US$ per capita
100
80
54 49
60 48
40
40 28
14 10
20 7 5 3 2
0

Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha iyo xogta furan ee Baanka Aduunka
56. Qiimaha lacageed ee qofku celi celis ahaan xawaaladaha ka helo, marka loo eego dadka wax ku

hela waxay noqonaysaa 233, marka cel celis ahaan lagu qiimeeyo qofka Soomaaliga ahi intuu
wakhtigaan ku helo, iyadoo lagu qiimeeyey tirade dadka dhan mid wax ku hela iyo midaan ku helinba cel
celiska waxay noqonaysaa 48 dollar (Sawirka 4.3). qoysaska wax ku hela xawaaladaha ee ku nool
magaaloyinka Waqooyi galbeed cel celis ahaan waxay helaan sanadkii 214 dollar, Waqooyi barina 276
dollar, dadka ku nool miyiga waxay helaan inta u dhaxaysa 159 iyo 191 dollar iyo xeryaha barakaca oo
65
.
Iyana hela 147 dollar (Sawirka 4.2). qoysaska miyiga ku nool iyo kuwa degsiimooyinka barakaca ku nooli
waa laga saaray caadi ahaan kuwa wax ku hela xawaaladaha, taasoo ku timid faa’iidooyinka rasmiga ah.
Qiimaha sanadkii ee qof ee dadka hadda oo loo eegay tirade dadka kuwa wax ku hela xawaaladda iyo
kuwaan helinba cel celis ahaan waa 48 dollar, tanoo wax yar ka koraysa tirade 40% oo ah qiimaynta lagu
qiimeeyey wadamada ka hooseeya Saxaaraha Afrika ee xawaaladaha wax ku hela iyo heerka wadamada
dagaladu hala keeyeen oo cel celis ahaan wax ku hela 49 dollar qofkiiba.
58.Isugaynta qiimaha lacagta xawaaladaha ay helaan dadku ayaa si taxadar leh ugu turjumaya inuu jiro
hoos u dhac lagu sheegay warbixinta iyo ilo wareedyada kale. Iyadoo lagu jaangoynayo khibrada
wadamada kale, baaritaan laga sameeyey gudaha sida heerka koowaad ee SHFS ayeey u badan tahay in
ay ka hoosayso warbixinada sheegayan qiimaha lacagta xawaaladaha soo gala dalka. Warbixinada la
helayo waxay tilmaamayaan jiritaan warbixinta marin habaabinta ah in aysan si xoogan ugu salaysnayn
kooxaha gudaha marka loo fiirsho xaqiiqoyinka la taaban karo. Ilaa iyo markaas waxaa jiray isku xirnaan
u dhaxaysa lacagaha xawaalahada ku imanaya iyo tilmaamaha kale. Inkastoo, falanqayntu ay si weyn
isugu taxalujisay isku xirkaas wakhtigaas oo natiijada ku salaysan heerarka qiimaha lacagta xawaaladu
ayaa ka dhigan in loo fahmo si taxdar ku dheehan yahay.
Cadaynta dadka qaata xawaaladaha
57. Magaalooyinka iyo qoysaska qaniga ahi intooda badan waxay helaan lacago xawaaladaha lagu soo
diro iyo inay helaan qiimaha ugu badan. Waxaa jirta xiriir ka dhexeeya cel celiska qiimaha ay nolol
ahaan helaan iyo lacagahay ku helaan xawaaladaha. Qoysaska magaalooyinka, kuwaasoo aad uga
qanisan qoysaska miyiga iyo kuwa degsiimooyinka barakacu waa kuwa inta badan xawaaladaha lacagta
ka hela, waxayna helaan lacag badan (Sawirka 4.4). xiriirka ka dhexeeya qaninimada, magaalooyinka,
miyiga iyo barakacayaasha aasaaskooda nololeed iyo helitaanka xawaaladaha waxay keenayaan in la
ogaado xaqiiqda la isku dhafi karo ee wax lagu qiimanayo. Marka ugu horaysa xawaaladuhu waxay si
toos ah wax ugu kordhiyaan dakhliga qoysaska soo gala. Qoysasku waxay u isticmaalaan waxa ka soo
gala xawaaladaha ugu yaraan qayb ka mid ah inay ku daboolaan baahiyaha aasaasia ah iyo kharashaad
maalin laha ah, kororka kharasha guriga, ayaa ka dhiga qoysaka xawaaladda wax ku hela sumad ahaan
inuu noqdo mid qani ah, taasoo ku xiran hadba inta lacagta badan ee uu ka helo xawaaladdu ay tahay.
Sidaa darted, celi celis ahaan Q5 (ugu sareeya) qoysaska oo ah labadaba kuwa wax ku hela xawaaladaha
iyo kuwa hela lacagaha ugu badan cel celis ahaan marka loo eego kuwa ugu hooseeya qiimaha dakhli ee
soo gala. Marka xigta, waa wax la aqbali karo in qoysaska hodanka ahi ay si wanaagsan uga fogeeyaan
xubanaha qoysaskooda shaqada iyo inay meesha ugu horaysa lacag ugu diraan. Tusaale ahaan, qoysaska
hodanka ah kuwa xawaladaha hela iyo kuwaan helinba, waxay leeyihiin waxbarasho wanaagsan marka
loo eego qoysaska saboolka ah (cutubka 2, kala qiimaynta wax la’aanta), waxayna xubnaha qoyskooda
uga faa’iideeyaan suuqyada shaqada ee dibadaha.

66
.
Sawir 4.4: Dhacdooyinka iyo qiimaha xawaaladaha ee dakhliga qofka ku nool magaalada,
miyiga iyo barakacayaasha.
350
Wakhtigaan US$ dakhliga qofka ee sanadkiir
300
[CELLRANGE]
[CELLRANGE]
250
[CELLRANGE]
200 [CELLRANGE]
[CELLRANGE]
[CELLRANGE]
150 [CELLRANGE]
100
[CELLRANGE]
50
0
0 10 20 30 40
% of households that received remittances

Isha xogta: Xisaabta qoraayaasha.
58. Qoysaska xawaaladaha wax ku helaa waxay helaan waxbarasho fiican. Qoysaska xubnahooda
madaxa qoyska ahi aqoon sare leeyihiin waa kuwa inta badan lacagaha xawaaladaha ku hela (sawirka
4.5), halka xubnaha qoysaska xawaaladaha wax ku helaa ay fursadaha waxbarasho ee fiican helaan.
Sidaa darted, qoysaska ay hogaamiyaan xubnaha aqoonta fiican kama helaan wax lacag ah oo badan,
waxaana kuwaan gaar u sii ah dadka jamacadaha kasoo baxay qoysaska ay hogaaminayaan kuwaasoo
hela caadi ahaan wax sare (sawirka 4.6), cel celiska qiimaha 233 dollar ayuu qofkiina noqonayaa marka
la qiimeeyo, qoysaska ay hogaamiyaan dadka jamacadhaa ka soo baxay 274 dollar ayey cel celis ahaan
xawaaladaha ku helaan. Waxaa la mid ah qoysaska xawaaladaha wax ku helaa inay 15% ka koreeyaan
markay noqoto aadista iskuulada carruurta gaartay da’dii waxbarashada, 14% ay kaga koreyaan heerka
wax akhriska iyo 26% inay ku kharash gareeyaan waxbarashada (sawirka 4.7) iyo shaxda A.6 lifaaqa
kujira). Waxaa la mid ah xogtii horay loo helay ee la xiriirtay dakhliga iyo qaninimada, kala
duwanaanshaha helista waxbarashada waxaa keenay soo jiidashada laba qodob, dhinaca waa lacagahay
xawaaladaha ka helaan oo hormarisa heerka qoysaka, waxayna keenaysa inay wax baraan carruurtooda.
Qodobka labaad waxbarashada fiican ee la helaa waxay qoyska geynaysaa boos uu ku heli karo heer
nololeed iyo inay lacag isu diraan marka ugu horaysaba.
Sawirka 4.5:Lacagta xawaaladaha ee dhedig/laboodka iyo Sawirka 4.6: qiimaha lacagta xawaaladaha ee dhedig laboodka
waxbarashada madaxa qoyska iyo waxbarashada qofka madaxa ka ah qoyska.
67
.
35 400
Wakhtigaan US$ dakhliga qofka sanadkii
Overall Overall
30 350
25 300
% qoysaska
250
20
200
15
150
10
100
5 50
0 0
Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha. Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha.

Sawirka 4.7:Cadaymaha qoysaska lacagta hela iyo kuwaan helin.
70
60
% qoysaska
50
40
30
20
10
0
Recipients Non‐recipients
59. Qoyasksa lacagaha helaa waxay ka faa’iidaystaan helista waxbarashada taasoo aad muhiim ugu ah
qoysaska saboolka ah. Heerka aadista waxbarashada ee qoysaska xawaladaha wax ka h elaa waxay ku
xusan tahay Q1 (inta ugu hoosaysa waa 20% kharashka guud ee qoyska) waxayna laba goor tani ka
badan tahay qoysaska aan waxba helin ee la mid ah (sawirka 4.8; kuwa hela: 70% kuwaan celin; 34%).
Faa’iidadaan waa mid si tartiib tartiib ah ay u helayaan qoysaska hodanka ah iyo heerka kala duwanaan
ee heerka aadista wabarashada oo Meesha ka baxda Q4 iyo Q5. Keliya waa kuwa aan wax ku helin
xawaaladaha waa xubnaha ka soo jeeda qoysaska qaniga ah kuwa ay korayso gelistooda waxbarashada.
Sidoo kale Q1 waxay ku kharash gareyaan qaybaha dakhligooda ee waxbarashada ay ku bixiyaan, marka
loo eego Q1 ee ah dadka aan waxba ka helin (Shaxda A.6 ee ku jirta lifaaqa; 73% kala duwanaanshaha).
Aqoonta xubnaha qoysaska waxay la socotaa isbedelada yimaadda, inkastoo ay yartahay in la yareeyo
(sawirka 4.9). su’aasha Q1, heerka wax akhris waa mid ku sareeya xubmaha qoysaska xawaaladaha
lacagta ka hela (kuwa lacagta hela 57%, kuwaan hellinna 32%) iyo faa’iidada oo inta badan gacanta ugu
jirta qoysaska qaniga ah. Kororka wax akhriska wuxuu la xiriiraa dakhliga, oo ay ka mid tahay kuwa
lacagaha hela. Sidaa darted, xawaaladuhu waxay siiyaan fursad ka hor tag oo qoysaskasaboolka ahi ay
uga hor tegi karaan ka faa’iidaysi la’aanta dhianca waxbarashada marka la bar bar dhigo kuwaan
68
.
saboolka ahayn. Aragtidaani waxay cadaynaysaa in su’aalo dheeraad ah looga bahan yahay sida loo
xoojin karo isku xirka u dhexeeya xawaaladaha iyo waxbarashada.

Sawirka 4.8:Heerka diwaan gelinta waxbarashada ee ay Sawirka 4.9:Heerka wax akhris ee cadaynaya dadka wax hela iyo

keentay xaaladaha lacag helista iyo heerka dakhli . cabirka dakhligooda.
100 100
90 90
80 80
70 70
% Iskuulada galay
% Wax qora
60 60
50
50
40
30 40
20 30
10 20
0 10
Q1 Q2 Q3 Q4 Q5 0
Q1 Q2 Q3 Q4 Q5
Linear (Recipients) Linear (Non‐recipients) Recipients Non‐recipients
Linear (Recipients) Linear (Non‐recipients)
Isha xogta: Tirooyinka qorayaasha.
Sawirka 4.10: Xawaaladaha la helo oo la bar bar dhigay Sawirka 4.11: Sababaha isbede ee keena cadadka lacagta
sanadkii hore . xawaaladaha .
Urban recipients
Rural recipients 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Percentage of households
IDP recipients
Non‐recipients
Change in needs for remittances
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Change in availability of remittances
Boqoleyda qoysaska Transferring remittances more difficult
Same amount as previous year Less than previous year Transferring remittances easier
More than previous year Non‐recipients in previous year Other
Recipients in previous year

Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha. Isha xogta: Tirooyinka qorayaasha.
60. Qoysaska ay hogaamiyaan haweenku waxay u badan yihiin inay helaan lacagaha xawaaladaha
lagu soo diro marka loo eego qoysaska ay hogaamiyaan raggu. 26% qoysaska ay haweenku
hogaamiyaan ayaa hela lacagaha xawaaladaha, marka loo bar bar dhigo 17% qoysaska ay raggga
hogaamiyaan (sawirka 4.7), waxaa taas la mid ah, 57% qoysasaka lacagaha xawaaladaha ka helaa waxaa
hogaamiya haween, marka la bar bar dhigo cel celiska guud ee dadka xawaaladaha wax ku hela oo dhan
48%, waa dadka hela iyo kuwaan helinba makr la isku daro. Waxaa intaas dheer qoysaska lacagaha
xawaaladaha ka hela inta badan haween ayaa hogaamiya heerkooda dakhlina sareeyaa (Sawir A.7 ee ku
jira lifaaqa). Sharaxaadda dheeraadka ah ee tan lagu cadayn kar waa in qoysaska ay hogaamiyaan
haweenku ay inta badan yihiin kuwa looga teey guryaha raggiina ay aadeen meelo kale ama shaqooyin
iyo inay soo diraan lacag ay xawaalad soo dhigaan, tanina waxay kordhisaa dakhliga. Dhacdadaani
waxay taageeraysa xaqiiqda ku aadan in qoysaska ay haweenka hogaamiyaan ay tiradoodu ka yartahay
ragga qaan gaarka ah (dadoodu u dhaxayso 25 ilaa 64) marka loo eego kuwa qoysaskoodu aysan waxba
helin ee haweenka hogaamiyaan (lifaaqa ku jira shaxda A.7; 21% ayey ka yar yihiin ragga qaan gaarka ah
69
.
ee hogaamiyaya qoysaska wax ka hela xawaaladaha). Waxaa intaas dheer, qoysaska ay hogaamiyaan
haweenku waxa si cad ug yar ragga markay noqoto xaaladda wax helka. Arimaha kale ee cadaynaya
habka dhaqan dhaqaale sida da’da qofka guriga masuulka ka ahi jiro, tirade dadka qoyska ku tirisan iyo
sida wiilasha iyo ragga waaweyni qoyska ku kala yihiin, laguma faahfaahin xogta ka hadlaysa arrimahaan.
61.Xawaaladuhu waxay joogto ku yihiin magaalooyinka iyo meelaha miyiga ah laa kiin waa kuwo isku
bedbedela degsiimooyinka lagu barakacay. 4tii qof ee ka mid ah kuwa xaawaladaha wax ku hela ee
degan magaalooyinka iyo miyiga 3 ka mid ah ayaa isku qiimo lacageed hela sanadkii la soo dhaafay iyo
wax yar oo ka mid ah kuwaan lacagta heli jiray oo helay sanadkii la soo dhaafay (4%). Taa bedelkeeda,
kala badh dadka qaata ee ku jira degsiimoyinka dadka gudah aku barakacay waxay heleen lacag ka yar
ku wii sanadkii hore ay heleen (sawirka 4.10). 26% dadka xawaladaha wax ku helay ee la waraystay
waxay sheegeen isbedelo ku aadan lacagahay helayaan (17% oo ka yar, 9% ka badan) ayey sheegeen,
waana qiyaasta kala bar wax ka hooseeya qoysaska isbedelka lacag helistu ku timid tanoo ay ugu wacan
tahay baahiyaha qoyska, lacag isu gudbintaani qayb ahaan waa mid muhiim marka qoysku ay saamaysay
xaalad daran oo markaas socota sida abaaraha hadda jira oo kale. Sidaa darted, in ka badan kala bar
dadka xawaaladaha wax ku helaa, xadiga lacagta loo diro waa mid isbedbedelaya sababa la xiriira
xaalado aan hadda la soo bandhigi karin, xadiga meelaha laga soo dirro. Khaas ahaan 17% qoysaska
lacagaha hela ayaa ka yar helay sanadkii tegey maxaa yeelay wax ku helista xawaaladaha ayaa noqday
kuwo dhib badan, waxaana loo bahan yahay in la helo dadaal siyaasadeed oo lagu hagaajinayo si sahlan
oo lagu helayo dhaqaalahaas.
Xawaaladaha, saboolnimada iyo isticmaalka
62. Helitaanka xawaaladaha ayaa si aad ah u liita, iyadoo loo tix gelinaya kala duwanaanshaha
dhacdooyinka saboolnimada ah ee gobollada. Madax ka kowga heerka saboolnimada ee dadka
xawaaladaha lacagta ku helaa waa 37%, 18% waxay ka hooseeyaan dadka aan wax ka elin xawalaadaha,
iyo saboolnimada carruurta qoysaska xaaladaha wax ku hela haysa waa 40%, iyadoo kuwa aan wax ku
helinna tahay tiradoodu 62% (sawirka 5.7). farqiga saboolnimadu 12%, qoysaska saboolka ah ee
xawaladaha wax ka helaa sidookale waa kuwo si cad ugu dhow inay ka baxaan saboolnimada marka loo
eego kuwa saboolka ah ee iyagu aan waxba ka helin xawaaladaha oo heerkoodu yahay 24%. Yaraynta
saboolnimada ayaa ugu badan magaalooyinka. Intooda badanna, waxay ku timid duruufaha qoysaska
magaalooyinka ay lacaaga yara badan uga helaan xawaaladaha marka loo eego kuwa ku nool miyiga iyo
degsiimooyinka barakaca, lacagahaan badan ee ay helayaanna waxay si xoog leh ula xiriirina yaraynta
dhacdooyinka saboolnmada (sawirka 4.13). halka kala duwanaanshaha u dhexeeya dadka wax hela iyo
kuwa saboolka ah ee aan wax helin la qiyaasi karo, farqiga saboolnimada ee u dhexeeya heerarka
gobollada waa mid aad u balaaran (Sawirka 4.21).
63.Degsiimooyinka baraka, xawaaladuhu waa ku yar yihiin iyo si aan fir fircoonayn ayeyna uga hawl
galaan yaraynta saboolnimada. Keliya 7% qoysaska barakacyaaasha ayaa wax ka hela xawaaladaha iyo
iyadoo dhacdooyinka saboolnimadu ay tahay mid isku mid ah oo aad u saraysa kuwooda hela iyo kuwa
aan helin ee ku nool degsiimooyinka barakaca, tirade 69% iyo 70% ayaana ah (sawirka 4.12). heerka
arintaan, waa saboolnimada gun dheeraatay oo ah 35% dadka hela iyo 37% oo ah dadkaan wax ka helin,
iyadoo aan tiro ahaan la kala cadayn. Sidaa darted, sida qoysaska magaalooyinka iyo miyiga ku nool, oo
xawaaladuhu ay saamayn ku yeeshaan saboolnimadooda, kuwaan barakacayaasha ee hela xawaaladuhu
ma ahan kuwo ay saamayn ku yeelanayso saboolnimadooda. Waxaa jira in yar oo ka mid ah qoysaska
barakaayaasha oo hela tiro yar iyo xadidnaan ay ku balarin karaan heerkooda wax helis. Laakiin waxaa
70
.
qaybahaan laga soo jeedinayaa faahfaahinno dheeraad suurto gal ah. Qiimaha lacageed ee qofka
sanadkii xawaaladda ka soo gala waa mid si balaaran ugu kala duwan qoysaska barackacayaasha iyo
sidoo kale si wayn uga dweyn qaybaha kale. Sanadkii qofka cadadka dhaqaale ee ka soo gala qoysaska
aan saboolka ahayn ee degsiimooyinka barakaca 22 goor ayuu ka koreeyaa qiimo ahaan kuwa saboolka
ah ee wax ku hela xawaaladaha (barakacayaasha aan saboolka ahayni waxay helaan 438 dollar sanadkii,
barakacayaasha saboolka ahina waxay helaan sanadkii 20 dollar). Is bar bar dhigga, meelaha
magaalooyinka ee dadka aan saboolka ahayni waxay helaan wax ka badan xaqiiqda kuwa saboolka ah ee
hea 1.5% (kuwa saboolka aan ahayn ee magaalooyinka waxay helaan sanadkii 276 dollar, kuwa saboolka
ah ee magaalooyinka ku noolna 186 dollar sanadkii) xaqiiqduna waa 1.08 meelaha miyiga ( miyiga aan
saboolka ahaynna 178 dollar, miyiga saboolka ah 166 dollar). Sinaan la’aanti waay ku timid cadadka
lacageed ee xawaaladaha ay ka helaan barakaayaashu, waxayna soo jeedinaysaa in qoysaska saboolka
ahi aysan wax ku filan helin si ay u yareeyaan baahidooda wakhtiga gaaan ugu ridi karta heerka
saboolnimada. Xaqiiqda jirtaa waxaa weeye, cel celiska cadadak lacageed ee xaaaladaha ay ka helaan
barakacayaasha saboolka ahi waxay dhan tahay keliya 13% cel celis ahaan farqiga u dhexeeya
saboolnimada. Wax la’aantaana waxay sidookale saamaynaysaa xaqiiqda ku wareegsan wakhtigaan oo
ah 1% in dhamaan qoysaska barakacayaasha iyo 19% kuwa wax helaa, ay tahay ishooda ugu weyn ee
dakhligu ka soo galo, marka loo bar bar dhigo kala bar dadka wax ku hela xawaaladaha tiradooda guud
(sawirka 4.21). doodadaan waxay la xiriirtaa inta badan khataraha ay ku sugan yihiin qoysaska ku nool
degsiimooyinka lagu barakacay inay yihiin kuwo si balaaran uga maqan macnaha ay u leedahay
faa’iidaha lacagaha xawaaladha lagu helo.

71
.
Sawirka
4.12: Xaaladda lagu helo dhacdooyinka Sawirka 4.13: Dhacdooyinka saboolnimada ee ku yimaadda
saboolnimada. qiimaha xawaaladaha lacagta laga helay.
80 100
DHacdooyinka saboolnimada (% tirada dadka)
Dhacdooyinka saboolnimada (% triada dadka)
Percentiles
70 90
Urban
60 80
IDP Non‐recipients
50 70
Linear (Percentiles)
60
40
50
30 Rural
40 Urban
20
30
10 20
0 10
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Percentile of remittances value per capita
Recipients Non‐recipients Overall

Sawir 4.14: Tirooyinka laga qaybiyey isticmaalka, Figure 4.15: Cumulative distribution of consumption, rural.

magaalooyinka. 100
100 90
90 80
80 70
Boqoleyda
70 60
Boqoleyda
60 50
50 40
40 30
30 20
20 10
10 0
0 0 1 2 3 4 5 6
0 1 2 3 4 5 6 Total imputed consumption (current US$)
Total imputed consumption (current US$) Rural recipients Rural non‐recipients
Urban recipients Urban non‐recipients Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha.
Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha
64. Marka dhamaan qoysaska wax ka hela xawaaladaha ay isicmaalaan wax badan marka loo eego
kuwaan waxba helin, kala duwanaashana isticmaalka wuxuu noqonayaa mid qoyska faa’iido u leh
marka ay timaado kuwa degan magaalada, kuwa degan miyiga iyo degsiimooyinka lagu barakacay,
waana kuwo meelo kala duwan ku kala gedisan. Qoysaska lacagaha ka hela xawaaladaha ee degan
magaalooyinka waa kuwo tiradoodu sarayso marka loo eego isu geynta guud ee dadka aan lacagaha ka
helin (Lifaaqa ku jira shaxda A.9). intaas waxaa dheer, qoysaska magaalooyinka isicmaalkoodu inuu
kordhay dhamaan saddexda qaybood isu geynta guud ee isticmaalka, cuntada, agabka aan cuntada
ahayn iyo hantida. Mana jirto tiro cad oo kororka agabka aan cuntada ahayn lagu isticmaalay oo ay
sameeyeen qoysaska degsiimooyinka barakaca iyo kuwa miyiga ee xawalaadaha wax ka hela. Sidaa
darted, qoysaska wax helaa waxay wakhtiyadii la soo dhaafay arkayeen kor u kaca dhianca antida iyo
isticmaalka agabyada aan cuntada ahayn. Waxaa intaas dheer, in falanqayntaaniheerka cel celis ay ayaa
cadaynaysa isbedel muhiim ah oo ku aadan cadaymahaan. Qoysaska miyiga ee wax hela wakhtiga dhexe
waxay ku kordhisaa dakhligooda inta u dhaxaysa 40 iyo 70 %tanoo ah xaqii isticmaal ay dheer yihiin
72
.
kuwaan waxba helin (sawirka 4.14). waa kuwo qani ah iyo qoysaska ugu saboolsan heerkooda kala
duwanaan meelahay kala taagan yihiin. Fasiraadda la aqbali karo ee xaqiiqdaani waxay tahay in dadka
wax qata ee miyiga ku nooli ugu saboolsan yihiin, waayo waxaan ku filnayn waxay helayaan, iyago
iyagoon waxay helayaan aan si macquul ah waxay isticmalayaan maalintii ugu bedelan karin. Qoysaks
qaniga ah ee miyiga, si ka duwan waxay u isticmaali karaan dakhligooda xawaaladaha siyaabo aan ka
turjumayn kharashaadkooda ay quudanayaan.

65. Kororka balaaran ee isu geynta guud ee isticmaalka wuxuu ku dhacaa qoysaska ugu saboolsan ee
wax hela. Heerarka ugu hooseeya qoysaska wax helaa isticmaalkoodu waa 23% inay ka badan yihiin
kuwa aan waxba helin (shaxda A.9) iyadoo ay dhianca socoto inta badan kala duwananshaha isticmaalak
agabka aan cuntada ahayn iyo hantida (sawirka 4.16). guud ahaan isticmaalka kale ee dheeraaka ahi
waxay la xiriirtaa dakhliga kale. Ti taas la mid ah, xawaaladuhu waxay si balaaran u abuuraan wadaagis
guud oo dadka saboolka ahi kharashaadokooda ku wadaagaan, xitaa hadday helaan wax yar, waxa ay
maalin kasta qimio ahaan ka helaan xawaaladda oo ay u adeegsadaan kharashkooda maalinle, taasoo
tiro ahaan 23% halka ugu saraysa iyadoo ay ka soo horjeeda halka ugu hoosaysa oo ah 58% (Sida ku
oqan lifaaqa shaxda A.8). sidaa darted marka xawaaladuhu waa kuwo si gaar ah macno ugu leh qoysaska
saboolka ay si ay u buuxiyaan baahidooda aas aasiga ah ee maalinle. Waxaana sida kale oo oran karaa,
qoysaska saboolka ahi inay yihiin kuwa ugu badan eek u tiirsan xawaaladaha, iyo kuwa ugu badan ee
sida xun ay u samaynayso haddii wax degdeg ahi ku dhacaan nidaamka u ah isha dakhliga.
66. Heerka arrintaan, daraasaddii hore waxa laga helay in qaar badan oo ka mid ah qoysaska
xawaaladaha wax ku hela ay ku tiirsan yihiin hal qof oo wax u soo diro iyo aysanna waxba ka ogayn sida
uu ku helaan aasaaska waxaan ay isticmaalaan iyo adeegayda ishaan dhaqale ee dakhliga u ah

Sawirka 4.16: Kala duwanaanshaha isticmaalak ee u dhexeeya qoysaska wax
hela iyo kuwaan wax helin.
100
Imputed food consumption
Imputed non‐food consumption
80
Assets
Isibedelka boqoleyda
60
40
20
‐20
Q1 Q2 Q3 Q4 Q5
67. Qoysasku helitaanka xawalaadha waxay u keentay inay ka yarayso gaajada. Kuwa aan helin
qiyaasta laba goor ayey ka gaajo badan yihiin kuwa wax hela bilihii la soo dhaafay. Natiijandaani waxay
ka hadlaysaa dahkliga kala duwanaanshihiisa iyo dhamaan gobollada, sidoo kale siday ukala duwan yihiin
magaalooyinka, miyiga iyo xeryaha lagu barakacay, iyadoo ay la socoto qiimaha cada ee xaawaaladuhu
siday ula xiriiro gaajada (wax ka badan 10 goor) bishii la soo dhaafay, marka loo bar ar dhigo 0.3% oo ah
kuwa xawaladaha ka hela (sawirka 4.17), bidix). Si la mid ah, 4%qoysaska lacagaha helaa lacag la’aan
73
.
ayey la noqdaan cunto la’aan, tanoo ka noqonaysa 14% kuwaan helin xawaladaha (sawirka 4.17.
habkaani sidoo kale wuxuu muujinaya xogta qoysaska tirade cunno ee ay maalmihii hore helayeen.
Carruurta ka yar shanta sano, khaas ahaan waa 2 % ayey uga dhow yihiin inay cunaan cunno ku fulan
tirade cuntada (sawkra 4.18). intaas waxaa dheer kala duwanaanshuhu waa mid la xiriir yaraan iyo
tirooyinka aan cadayn ee dhamaan qeexaya. Dhinaca kalana, tan waxaa ugu wacan hoosaynta awooda
tirade.
On the other hand, there is no information in this statistic about the quality and quantity of the meal.
Sawir 4.17: Gaajada iyo lacag la’anta si loo iibsado cunto. Sawirka 4.18: cunada maalmihii hore, caruurta iyo dadka
30 waaweyn.
Rarely (1‐2x) Sometimes (3‐10x) Often (>10x)
18
25
16
Boqoleyda qoysaska
20 14
Boqoleyda qoysaska
12
15
10
10 8
6
5
4
0 2
Recipients Non‐ Recipients Non‐ 0
recipients recipients Adults: 1 meal or less Children: 1 meal or less
Hunger Lack of money for food
Sawirka 4.19: Dhacdooyinka saboolnimada ee la xiriirta Sawirka 4.20: Dhacdooyinka saboolnimada ee ku yimaadda
xawalaad la’aanta. isbedelka cadadka lacageed ee xaawaladaha laga helay
sanadkii hore.
100
60
80
50
53 55 56 55
60 51 47.2
40
36
dadka)
40
30
20
20
0
10
0
Less than previous Same amount as More than
year previous year previous year
68. Xawaalada la’aan, kuwa hadda hela waxay noqon lahaayeen sabool sida kuwa aan wakhtigaan
helin, sida lagu calaamadiyey ku tiirsanaanta. Laba tusaale oo lagu asteeyey saamaynta xaawaladuhu
ku leeyihiin saboolnimada: tan koowaad, waxay 50% xawaaladdu waxay bixisaa kharashaka nolosha
qofka qaadanaya, iyo ta labaad, waxay yaraysaa 100% qiimaha xawaladda. Maqnaanshaha warbixinta ku
aada sida qoysaska u maareeyaan lacagaha ka soo gala xawaaladaha ee ay ugu isticmaalaan
kharashadkooda iyo isticmaalka kale sida maal gelinta. Labada kiis waxay ujeedadoodu tahay in ay u
adeegaan sidii shuruudo ku saabsan sida ay u saameyn karto dhibaatooyinka kala gedisan ee ay
74
.
saameyn karaan dadka qaata halkii loo adeegsan lahaa si toos ah. 50% yaraynta waxay hagaysaa kororka
saboolnimada oo ah 11% oo ah dadka ku hela qoysaska hela (sawirka 4.19; 36%, 47%) iyo 2% dadka
wakhtigaan (sawirka 4.19; 51%, 53%). Taas bedelkeed, 100% yaraynta ay samaysay qoysaska saboolka
ahi waxay ahaan lahaayeen sida kuwa aan helin (sawirka 4.19, kuwa hela, 56% kuwaan helin) waxayna
ku hagtaa xawalaaddu kororka dhamaan saboolniada 2% dheraad ah. Jawaabahani waa kuwo taageero
dheeraad ah ay siinayso xaqiiqda ku aadan in qoysasaka hela lacago yar oo ka hela xawaaladaha marka
loo eego sanadkii hore si cad uga sii saboolsanaa (dhacdooyinka saboolnimada; 49%) marka loo eego
kuwa hela isla qiimo isku mid ah sanadkii hore (34%), marka kuwa hela inta badan waa ay yartahay
fakhrigoodu (27%, sawirka 4.20). xiriirka isku midka ah ee ka dhexeeya waa gaajada; hos u dhaca
qiimaha xawaaladah alaga helo waxay cadaynaysaa sida dadka inta badan ay ula dersan gaajada, iyo
hoos u dhaca ku yimaadda waxyaabaha yaraynaya gaajada. Tani waxay tilmaamaysa sida balaaran ee
qoysaska ay ugu tiirsan yihii dakhliga dhaqaale ee ka soo gala xawaaladaha. Lacagahaan la soo diro
waxay si balaaran u yihiin isu geynta guud ee kharashaadka la isticmaalo, waxaa intaas dheer waxay kor
u qaadaan faya qabka qoyska iyo ilaalinta inay timaado muuqaal xun ee wax la’aanta. Isla mar ahaanta,
ku tiirsanaanta xawalaaduhu waxay ku reebtaa inay u dayacan yihiin dakhli ka yimaadda qurbaha oo aan
cago badan ku taagnayn iyo hubaal la’aan ku wareegsan gobolka lacagta loo dirayo.
Sawirka 4.21: Isha keliya ee dakhliga, bur burka gobolka. Sawirka 4.22: Isha keliya ee dakhliga, qeexidda dakhliga.
IDP Settlements Q5 (top 20)
NW Rural
Q4
NE Rural
Q3
NW Urban
Q2
NE Urban
Mogadishu (Urban) Q1 (bottom 20)
0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100%
Salaried labor Family business Salaried labor Family business

Remittances from abroad Family assistance Remittances from abroad Family assistance
Other Other

Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha. Isha xogta: Tirada qoraayaasha.
Xawaaladaha, ilaaha dakhliga iyo suuqa shaqaalaha
69.Xawaaladuhu waa il dhaqaale oo muhiim u ah dakhliga qoysaska, marka laga reebo
degsiimooyinka barakaca. Inta adan isha guud ee dakhliga ee shaqaalaha lagu bixiyo 36%, iyadoo ay ka
timaado xawaaladaha 16%, taageerada qoyska waa 12% iyo dakhli abuurka qoyska ganacsigiisa ka
yimaadda oo ah 11%. Laakiin ishaan dhaqaaluhu way ku kala duwan tahay gobollada iyo meelaha
magaalooyinka, miyiga iyo barkaacayaasha. Meelaha magaalooyinka iyo qoysaska ladani waxay ku
tiirsan yihiin inta badan shaqooyin mushahari ah iyo xawaaladaha marka loo eego miyiga iyo qoysaska
barakacayaasha. Waxaa intaas dheer, qoysaska miyiga waxay inta badan ku tiirsan yihiin taageerada
qoysak uga timaada wadanka gudihiisa (sawirka 4.21) iyo sawirka 4.22). wax yar oo barakacayaasha ay
75
.
ahaa ku tiirsan xawaaladaha, ayna yihiin ishooda keliya ee dakhligu ka soo galo. Halka keliya 7%
qoysaska barakacayashu helaan xawalaado, keliya 1% ayaa sheegay inay xawaladaha yihin dakhligooda
muhiimka, tanoo ka dhigaysa in barakacayaasha xawaaladaha wax ka helaa yihiin kuwa lacagta ugu yar
loogu soo diro.

Shaxda 4.1: Isha dakhli ee ugu muhiimsan qoysaka.
Xawaalad
Mushahar Taageero Ganacsi
ka timid Wax kale
Shaqo qoys qoys
dibadda
Guud ahaan 36% 16% 12% 11% 25%
Hela 22% 56% 6% 9% 8%
Aan helin 40% N/A 14% 12% 30%
Sawirka 4.23: Tirooyinka shaqada suuqa ee ay helaan.
70
60
50
40
30
20
10
0
Labor force Hours worked per Unemployment, 7
participation, 7 days week days (%)
(%)

70. Xawaaladuhu waa isha ugu weyn ee dakhligu ka soo galo qoysak ka badan kala bar, laakiin
adkaysigooda ku aadan lacagtaan la soo diro waxay ku reebtay inay noqdaan kuwo u nugul hadii
dhibato ku timaado dakhliga xawalaadaha. 56% ayaa ah qoysaska xawaaladuhu yihin isha ugu weyn ee
dakhli ka soo galo, waxaana la asteeyey sida ay muhiim u tahay xawaaladu waa inay abuurayso samafal.
Heerkaan, qoysas badan ayaa ku dhaca dhibaato kadib marka ay xanibaadi ku timaado dakhligoodii
xawaaladaha ka imaan jiray (shaxda 4.1). saamaynta helitaanka xawaaladuhu ay ku leedahay hab
dhaqanka suuqa shaqada waa mid aad u macquul ah. Khaas ahaan, haddii aqoontu tahay il dheeraad ah
oo dakhli ka yimaaddo, ayna tahay suuqa shaqadu mid loo adeegsado hawsheeda dakhli abuuris,
xawaaladaha waxay noqon donaa kuwa ka sii dara iyo inay abuuraan muhiimada, ku tiirsanaantooduna
noqoto ta koowaad. Tuducaan waxaan sidoo kale ku cadanaynaa xiriirka ka dhexeeya helista lacagaha
xawaaladaa iyo suuqa shaqada.

71. Dhamaan, helitaanka xawaaladuhu ma ahan mid si balaaran ugu leh saamayn xubanaha qoysaska
habkay u dhaqmaan markay noqoto suuqa shaqada. Saamaynta ku aadan helitaanka shaqada suuqa
waxaa caawinaya fahamka ku aadan heerka aqooneed iyo dabeecadda xawaaladda loogu tiirsan yahay.
Suuqa shaqada hab dhaqankiis ku aadan sida dadka xawalahda wax ku helaa u adeegsadaan helista
76
.
lacagta, u hogaansamidda ama isku bedelka heerarkooda caadiga ah ee ay nolosha ku helaan.
Fursadaha ka jira shaqada suuqa (Cutubka 2, qaybaha wax la’aanta), xubnaha qoysaska hela xawaladaha
waxay isku dyaan inay ka haraan shaqooyinka suuqa iyo inay noloshooda ku tiiriyaan xawaaladaha,
taasoo ku khasbaysa inay ku hooseeyaan ka qayb qaadaashada heerka xooga shaqada iyo raadinteeda,
waxaa hooseeya heerkooda shaqo la’aan. Waxaa taas la mid ah qoysaska xawaaladaha wax ku helaa
waxay go’aansadaan inay saacado yar shaqeeyaan iyadoo ogsoon inay helayaan dhaqaale dheeraad ah
oo uga imanaya xawaaladaha. Xaqiiq ahaan, qoysaska xawaaladaha wax ku helaa ka qayb qaadashada
shaqada suuqa waa ku yar yihiin, saacadaha shaqada iyo shaqaalaynta, laakiin keliya farqiga shaqo
la’aanta waa tiro ahaan mid heerkeedu yahay 10% (sawirka 4.23). sidaa darted, tira koobyada
shaqaalaynta ee gobolka ayaa loo tix gelinaya mid aad u kala duwan; xooga shaqada looga qayb geliya
waa qiyaasta 10% inuu ku hooseeyo xubnaha qoysaska hela xawaaladaha ee ku nool magaalooyinka
Waqooyi Bari, miyiga Waqooyi Galbeed iyo degsiimooyinka barakacayaasha, soo jeedintuna waa in
dadkaan ay isticmaalaan xawaaladaha si ay isugu bedeli karaan dakhli abuur kale oo wax ka soo galaan
(Lifaqa ku jira sawirka A.9). shaqa la’aantu waa mid hoosaysa magaalooyinka Waqooyi Bari, laakiin
waxay ku koraysaa miyiga Waqooyi Galbeed (Lifaaqa sawirka A.(). Waxaa jira sidoo kale wax aan cadayn
oo loo tix gelin karodakhliga, tanoo ah mid aan cadayn sababta ay tahay laakiin jiritaankeedu muuqdo.
Tilmaamaha xogta ku aadan saacadaha shaqada inaysa ogolaanayn falan qayn rasmiya oo ku salaysan
habka lagu eryi karo. Guud ahaan ma jirto cadaymo xooggan oo ku aadan heltiaanka xaawaluhu inay
xanibayaan suuqa shaqada.
Xawilaadda lacagta, adkaysiga iyo ilaalinta bulshada
72.Saamaynta faa’iido ee ku aadan saboolnimada iyo gaajada, xawaaladaha waxay tusinayaan sida ay
lacagaha lagu soo diraa ugu adeegi karaan hab adkaysi. Helista qaybtaan waxay calamadaynaysaa
dariiyqada kala duwan, taasoo xawilaaduhu ay kaga hor tegi karaan dhibaatooyinka adag. Marka ugu
horaysa, xawaaladuhu waxay yareeyaan saboolnimada iyo gaajada. Dhamaan qiimaha xawilaadahu waa
kuwo si toos ah xiriir ula leh wanaajinta sama falka waxa ka soo baxa iyo isbedelka qiimaha saamaynaya
heerka saboolnimada iyo haqab beelka cuntada. Marka labaad, xiriirka wanaagsan ee ka dhexeeya sama
falkau waa mid khaas u ah qoysaska saboolka ah oo ay isku gar gaaran, kkuwaas inta badan aan haysan
baahiyaha aasaasiga ah. Warbixinahaani waxay tilmaamayaan sida wayn ee ay waxtarka u leeyihiin
lacagaha tooska ah, ayna u xaliyaan saboolnimada iyo dhibaatada ka dhalata iyo inay caawiyaan sidii ay
Meesha uga saari lahaayeen wax la’aanta fakhirigu keenay.
73. Marka la fiiriyo qoysas badan oo ka maqan ka faa’iidaysiga xawaaladaha, khaas ahaan kuwa ugu
sii saboolsan buslhada iyo kuwa nugul ee degsiimooyinka barakacayaasha, waxaa loo bahan yahay in
laga mid dhigo barnaamijka ilaalinta bulshada oo la siiyo damanaad qaad ku aadan ilaalinta
saboolnimada. 8 ka mid ah 10kii qoys ayaa weli ku harsan inaysan ka faa’iidaysan wax ku helista
xawaaladaha, qoysaska saboolka ahi waa kuwa inta badan aan wax ku helin xawaaladaha 14% iyo kuwa
hadda ku hela ee laakiin khatarta ugu jira inay saboolnimo ku dhacaa, iyadoo waayaha dakhliga yar ee ka
soo gala xawaaladaha. Waxaa intaas dheer, qoysasak barakacayaasha waa kuto Iyana tiro yar wax ku
hela, qoysaska miyigu waa kuwo ugu yaraan ka faa’iidaysa xawaaladaha, waay helaan lacago yar iyo
iyagoo marar badan ka cawda inay yaraato waxay helaan. Isla markaasna, meelaha miyiga iyo khaasatan
barakacayaasha waa kuwo khatar badan ugu jira dhibaataan taagan. Gurmad degdeg ah oo ku aadan
lacag kasha oo si toos ah loogu xawilo ayaana buuxinaysa farqiga ka taagan helitaanka nolosha iyo ka
hortegista saamayn xun oo ay abaartu ku yelato iyo dhisidda adkaysi ay u yeeshaan dhibaatooyinka
77
.
noocaan ah mustaqbalka. Wax ka qabad kastoo arrintaan la xiriirta waa kan ugu wax tarka badan, sida la
saadaaliyey iyo in lagu gaari karo kuwa dayacan iyo bulshada saboolnimada goonida u noqotay ee lagu
magacaabo barakacayaasha iyo qoysasak xoolo dhaqatada ah. Sidaa darted, nooc kastoo ah barnaamijka
ilaalinta bulshadu wuxuu u bahan yahay awood dhaqaale, awood farsamo iyo kaabayaal ku filan (fiiri
cutubka 6. Faahfaahinta ku saabsan ilaalinta bulshada)

78
.
5. Saboolnimada2 carruurta iyo dhalinyarada

2
Cutubaan waxaa qoristiisa gacan ka geystay sanduuqa badbaadada carruurta ee UNICEF xafiiskeeda Soomaaliya.
79
.
Marka la eego isbedelada caalmiga ah, carruurtu waxay u badan yihiin kuwo sabool ah. 58%
carrurta iyo 46% dhalinyarta waxay ku nool yihiin qoysaska saboolka ah guryahooda.
Helitaanka guud ee xogta ee lagu wanaajin karo xaaladaha gobolka Waqooyi Bari, heerarka ugu
hooseeya ee dhacdooyinka saboolnimada ah ee carruurta iyo dhalinarada ee meelahaas.
Saboolnimada carruurta iyo dhalinyarta waa mid ku hoosaysa qoysaska yar, qoysaska ay
hogaaminayaan dad wax bartay iyo kuwa lacagaha ka hela xawaaladaha.
Mar horeba 4 ka mid ah 5tii carruur ah saboolk aah faya qabka. 79% caruurta iyo 85%
dhalinyarta waa sabool sida tan ugu danbaysa lagu xusay. Saboonimadu waxay gaar u sii tahay
miyiga waqooyiga Galbeed iyo xeryaha lagu barakacay. Carruurta saboolka ahi waa kuo
magaalooyinka iyo xeryaha lagu barakacay caadi ahaan ka muuqda, iyagoo aan haysan biyo
nadiif ah, gaar ahaan kuw aku nool miyiga.
Waxbarashadu waa qodob muhiim ah oo dhabarka ka jebinaya si socoshada saboolnimada,
ku dhowaad kala bar carruurta iyo dhalinyarta Soomaaliyeed ma aadan iskuul. 47%
carruurta iyo 45% dhalinyartama aadan iskuulo. Carruurta iyo dhalinyarta ku nool qoysaska
xawaaladaha wax ka hela waa kuwa inta badan hela fursadah aay ku aadan iskuulada, qiyaastana
13% iyo 17% ayaa helay. carruurta saboolka ah waa kuo aan iyagu tiro ahaan aadin iskuulada
46% marka la bar bar dhigo kuwa qoysaskoodu aysan saboolka ahayn 63%, carruurta iyo
dhalinyarta ku nool guryaha qofka hogaaminayaa uusan waxbarasho lahayn tirade aan ka aadin
iskuulada waa 30%. Sababta ugu weyn ee aysan iskuuladana u aadain waa bugtanimo, macalin
la’aan, dhaqaale la’aan iyo guriga oo aysan ka helin taageero.
Carruur iyo dhalinyaro badan oo abool ah ayaa ku koray caqabado ka haysta biyo iyo faya
dhowr la’aan taasoo suurto gal ah inay saamayn ku yeelatay caafimaadkooda iyo wax soo
saarkooda, khaas ahaan kuwa ku jira degsiimooyinka lagu barakacay. In ka yar kala bar
carruurta iyo dhalinyarta waxay ka cabaan biyaha ilaha tuubooyinka. Carruurta iyo dhalinyarta
ku nool miyiga ayaa aad uga yar inay helaan biyo, kuway helaanna waa kuwo aan nadiif ahayn.
Inta badan carruurta iyo dhalinyarta ku nool xeryaha barakaca iyo miyiga waqooyi galbeed
waxaa ku adag helitaanka biyaha. Kala duwanaanshaha goboleed iyo xaaladaha daran ee ka ira
xeryaha barkacayaasha iyo miyiga Waqooi Galbeed waxay adkeeyeen sidii qoysaska looga saari
lahaa saboolnimada.
Qiimaynta saboolnimada waxay sahamin doontaa faahfaahi dheeraad ah oo ku aadan sida
adhaxda looga jebin karo hab wareegga saboonimada ee jiilasha la isugu gudbinayo.
Xaaladda wakhtigaan lagu jiro carruurta iyo dhalinayradakhaas ahaan ee ka tirsan qoysasaka
saboolka ah waa kuwa aan haba yaraatee ka faaii’daysan hababka tilmaamaha. Faa’iido
daradaanna waxay keeni kartaa saboolnimao ay ku sii daahan noloshooda qaan gaarka. Marka la
eego dadka dhalinayrada ee Soomaaliyeed tani waxaynoqonaysaa caqabad aad u dhibadan,
waxayna noqonaysa wax aan caadi ahayn caqabadaha ka haysta horumarinta. Sidaa darted sinaan
la’aanta iyo farqiga jira waa in la xaliyaa hadhabkaan la soo jeediyey iyo barnaamijyada la
80
.
75. Iyadoo la eegayo isbedelada caalamiga ah, carruurta ka tirsan bulsahda Soomaaliyeed ee saboolka
ah, iyadoo dhalinyartu wax yar ka hoosayso. Carruurrta da’doodu u dhaxayso 0 ‐14 sano jir waxay
tirade dadka Soomaaliyeed ka yihiin ku dhowaad kala bar, 49% iyo wax ka badan 55% waa sabool
(sawirka 5.1 iyo sawirka 5.2). gabdhuhu waa 25%, wiilashuna waa 23% cel celiska bulshada, halka 28%
iyo 26% ay yihiin sabool, waxaa intaas dheer dhalinayrta da’doodu tahay 15 ilaa 24 waxay ka yihiin
tirade bulshada 17%, waana kuwa saboolniamdoodu xooga yar tahay 15%. Waxaala mid ah qaybaha
caruurta iyo dhalinyarta ku nool barakacayaasha, miyiga iyo meelaha magaalooyinka ah, hase yeeshee
intaa ka badan ayaa lagu tilmaamaa magaalooyinka iyo meelaha xeryaha lagu barakacay ah.

Sawirka 5.1: Tirada guud ee carruurta iyo dhalinyarta. Sawirka 5.2: Carrurta iyo dhalinayrta ka midka ah bulshada
20 saboolka ah.
18 20
Female Male 18
% tirada guud ee dadka
16
Female Male
14 16
12 14
% of the poor
10 12
8 10
6 8
4 6
2 4
0 2
0
Isha xogta: Tirooyinak qoraayaasha.
Sawirka 5.3: Saboolnimiada carruurta ee gobollada. Sawir 5.4:Saboolnimada dhalinyarta gobol ahaan.
100 100
Dhacdooyinka saboolnimada (% dhalinyarta)
Overall average
Dhacdooyinka saboolnimada (% carruurta )
90 90
Overall average
80 80
70 70
60 60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0

Isha xogta: Tirooyinka qorayaasha. Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha.
76. In ka badan kala bar carruurta iyo ku dhowaad kala bar dhalinyarta ah ee ku nool qosyaska
saboolka ah. 58% waa carruur iyo 46% oo dhalinyaro ah aaya ku nool qoysas ka hooseeya heerka
81
.
saboolnimada. Saboolnimada carruurtu waxay aad ugu saraysa xeryaha dadka barakacayaasha ah,
Muqdisho iyo miyiga Waqooyi Galbeed (Sawirka 5.3). dhalinyarta saboolka ahi sidoo kale waxay ku
saraysaa tiro ahaan degsiimooyinka barakaca iyo miyiga gobollada Waqooyi Galbeed (Sawirka 5.4). sida
la xaqiijiyey waxaa saboolnimada dhacdooyinkoodu ugu hoosaysaa gobolka Waqooyi Bari.
Saboolnimada carruurta iyo dhalinyarta tiro ahaan Meesha ugu hoosaysa waxaa sahanku ka helay
goboladaan waqooyi bar. Dhacdooyinka saboolnimada ee carruurta iyo dhalinyarada waxaa heerkooda
kor u qaadaya tirade qoysaska saboolka ah dad ahaan ku tiirsan oo aad u badan.
77.In ka badan 1 mid mid ah 3dii carruur ah iyo ku dhowaad 3dii dhalinyara ah mid ka mid ah ayaa ku
nool qoysaas xaaladooda saboolnimo ay aad u liidato. 35% carruurta iyo 27% dhalinyara ayaana ah
tirade ku nool qosyas xaladooda saboolnimo aad u liidato. Muuqaalka saboolnimo iyo saboolnimada
daran labadaba carruurta iyo dhalinyartu waa ka siman yihiin. Saboolnimada iyo fakhriga darani waa mid
ku koreeye barakacayaasha iyadoo ay soo raacaan Waqooyi Galbeed, Muqdisho iyo Miyiga Waqooyi
Galbeed, iyo meelaha miyiga ah ee Waqooyi bari (Sawirka 5.5 iyo sawirka 5.6). waxaa intaas dheera
faqiga u dhexeeya carruurtaiyo dhalinyara waa mid aad u yar markay noqoto saboolniamda daran ee
heerka saboolniamda lagu cabiro ee ah 1.9 dollar maalintii inuu qofkii cuno.
82
.
Sawirka 5.5: Saboolnimada daran ee carruurta gobol ahaan. Sawirka 5.6:Saboolnimada daran ee dhalinyarta gobol ahaan.
70 70
Dhacdooyinka saboolniamada ah ee daran e
Overall average
Dhacdooyinka saboolniamda daran (%
Overall average
60 60
50 50
(% dhalinyarta)
carruurta)
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0

Isha xogta: Tirooyinka qoraasyaasha . Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha.
Sawirka: 5.7:Saboolnimada carruurta ee dhedig laboodka Sawirka 5.8: Saboolnimada dhalinyarta eek u aadan dhedig
hogaanka qoysaska iyo xaaladaha xaawalad ee ay helaan. laboodka madaxa qoyska iyo xawaaladaha.
80 80
Overall average
Povety incidence (% of children)
70 70 Overall average
Poverty incidence (% of youth)
60 60
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0

78.Saboolnimada carruurtaiyo dhalinyartu waa mid caadi ahaan hoosaysa guryaha ay hogaamiyaan
dad wax bartay iyo kuwa lacagaha ka hela xawaaladaha. Dhacdooyinka saboolnimada carruurta waxay
ku koraysaa qoysaska ay hogamiyaan raggu iyo kuwa waan xawaaladaha lacag ka helin (Sawirka 5.7).
halka dhacdooyinka saboolnimada dhalinyartu ay isla mid ka tahay qoysaska haweenka iyo raguba
hogaamiyaan, waxayse xoogaa aad ugu sii koraysaa qoysaska aan xawaaladaha waxba ka helin (sawirka
5.8). waxaa intaas dheer, carruurta iyo dhalinayra saboolka ah waa kuwo caadi ahaan ku badan qoysaska
ay hogamiyaan dadka da’aan ka weyn 40ka sano, markastoona qoyska uu hogaamiya qof aan waxbar
baran (sawirka 5.9 iyo sawirka 5.10). tirade iyo xaaladaha tarhiibka ee dhlainyarta gurayaha lama xiriirta
saboolnimada carruurta iyo dhalinyarada.
79.Carruurta iyo dhalinyarada, saboolnimada lacagta iyo ta aan lacagta ahayn waa kuwo isku dhow.
Wax la’aanta carruurta waa kan ugu horeea ama labaad ee nooca ugu badan ee wax la’aanta ka jirta
meelaha magaalooyinka iyo xeryah alagu barakacay, halka la’aanta ilaha biyaha ay aad ugu sarayso
83
.
meelaha miyiga ah (sawirka 5.11). waxaa intaas raaca la’aanta warbixinaha, saboolnimada ku timid wax
la’aanta waxay ku badan tahay dhalinyarta Muqdisho iyo Waqooyi Galbeed ku nool, halka helitaanka
ilaha biyaha ay tahay wax la’aanta ugu badan ee miyiga Waqooyi galbeed iyo Waqooyi bari iyo qoysaska
barakacayaasha (Sawirka 5.12).

Sawirka 5.9:Saboolnimada caruurta ee sifooyinka guriga. Sawirka 5.10: Saboolnimada dhalinyara ee sifooyinka guriga.
80 80
Overall average
Dhacdooyinka saboolnimada (%
Dhacdooyinka saboolnimada (% carruurta)
Overall average
70 70
60 60
dhalinyarta)
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0

Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha . Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha.
Sawirka 5.11:Cabirka wax haysi la’aanta carruurta. Sawirka 5.12: Cabirka wax la’aanta dhalinyarta.
100 100
90 90
80 80
70 70
% Dhalinyarta
% Carruurta
60 60
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
Consumption Sanitation Water Education Information Consumption Sanitation Water

Isha xogta: tirooyinak qorayaasha. Isha xogta: tirooyinka qorayaasha.
80. Cadaymaha badan ee cabirka sabooniada tilmamaya oo ah 79% oo carruurta ah iyo 85% oo
dhalinyarta ah waa kuwo aan haysan ugu yaraan hal cabir, halka 47 iyo 54% ay yihiin labadii cabir ee
ugu danbeeyey. Wax la’aantu waxay ku xoogan tahay miyiga Waqooyi Galbeed iyo xeryaha lagu
barakacay. Tirade carruurta iyo dhalinayrada wax la’aanta kala duwani hayso waxa la siin karaa
tilmaamaha wanaagsai siday sheegayaan hadii tix gelin la siiyo wax barashada, biyaha, saxada iyo
helitaanka warbixinaha. Waxaa intaas dheer isticmalka dhaqaalaha. Saboolnimada carruurtu way ku
hoosaysaa gobolka Waqooyi Bari, halka saboolnimada dhalinyartu ay ka jirto meelaha magaalooyinka
ah (Sawirka A. 14 iyo Sawirka A .15 lifaaqa ku jira).
84
.
Sawirka 5.13:Dhacdooyinka saboolnimada, aadis iskuulada iyo tahriibka tiro ahaan

carruurta.
70
Dhadooyinka saboolnimada (%
60
50
tirada dadka)
40
30
20
10
0
0 children in the HH 1‐3 children in the HH 4+ children in the hh

Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha..
81. Dhacdooyinka saboolnimadu waa kuwo sareeyo qoysaska tirade carruurta badani joogto.
Qoysaska aysan caruuri joogin heerkooda saboolnimo waa 24%; qoysaska ay joogaan carruurta
tiradoodu tahay 1 ilaa 3 iyo 4 ama wax ka badan oo carruur ah inta badani kuwaani waa ka sabool san
yihiin kuwa tiro ahaan carruurta joogtaa yar tahay, laakiin markastoo qoyska helo carruur badan waxaa
kordhaya kharasha uu uga bahan yahay nolosha. Qoysak tiradiisu waa wax la xiriira talaabooyinka
horumarinta carruurta, qoysaska carruurta tiradoodu yartahay waxay gelin karaan wakhti badan iyo
dhaqaale badan carruurta, waxayna uga faa’iidaynayaan inay geeyaan iskuulada, helista waxbarashada,
wax soo saarka iyo isticmaalka3, ka qayb galka iskuulada iyo tahriibka dhalinyarada qoysaska kuma kala
duwan tirada carruurta uu qoyska haysto.

Sawirka 5.14 Aadis iskuulada ee carruurta gobol ahaan. Sawirka: 5.15: Ka qayb galka iskuulada dhalinyarada ee gobol
80 ahaan.
Overall average
ka qyab galka iskuulada (%
70 80
Overall average
Ka qayba galka iskuulada (%
60 70
60
carruurta)
50
50
dhalinyarta)
40
30 40
20 30
10 20
0 10
0

Isha xogta: Tirooyinka qoraha.
Isha xogta: Tirooyinka qoraha.

3
UNICEF (2012), Steelman, et al. (2002), HM Government (2014) and Bird, K. (2007).
85
.
82.Ku dhowaad kala bar carruurta iyo dhalinyarta Soomaalidu ma aadan wakhtigaan iskuul, waxaana
inta badan ugu wacan bugto, macalin la’aan, dhaqaale la’aan iyo arrimaha qaybaha dhalinayrada,
helista cid guriga ka caawisa. 47 % carruurta iyo 45% dhalinyarta ma aadan iskuulada (Sawirka 5.14 iyo
sawirka 5.15). arrimaha caafimaadku waa kuwa ugu horeeya ee ka maqan carruurta 32% iyo 35%
(Sawirka 5.16). waxaa xiga, carruura, inaysan haysan macalmiin wax bara (25 %) iyo lacag la’aan oo ah
23%,halka dhalinyartu, ay inta badan ku hawlan yihiin gacan ka geysashada shaqada guriga 17%, macalin
la’aanta 16% iyo dhaqaale la’aan 16%. Caqabadhaani waa kuwo isku mid ku ah wiilasha iyo gabdhaha. Ka
qayb galka iskuulku wuxuu isaga mid ka yhay carruurta iyo dhalinyarta, , waxaana tiro ahaan ku sii yar
carruurta barakacayaasha iyo kuwa Muqdisho, iyo dhalinyarta miyiga. Waxbarashadu waa qalab
muhiiim u ah in lagu hormariyo wanaaga Mustaqbal ee da#yarta, sidaa darted dadaal kastoo ujeedkiisa
lagu kordhinayo ka qayb galka iskuulada waa in xooga la saaraa carruurta iyo dhalinyarta
caafimaadkoodu liito, aan haysan dhaqaalaha iyo kuwa ku nool meelaha aysan macalimiin wax bartaa
joogin. Isla tusalahaan barnaamijkaan lagu daro quudinta iskuulada, duruufa lacag lagu siin akro (fiiri
cutubka 6. Ilaalinta bulshada), si shuruud la’aan ah ay ku helaan saliidaha cuntada lagu karsado iyo
hawlaaha loogu adeegaya bulshada oo ay ka mid tahay naadiyo carruurta iyo gudiyao wax barasho oo
bulshadu leedahay.
Sawirka: 5.16: Reasons for not attending school.
40
35
Child Youth
30
% of children/youth
25
20
15
10

83.Aadista iskuulada waxaa inta badan ay ku badan tahay carruurta iyo dhalinyarta xwaaaladaha ka
hela lacagaha, laakiin kuma kala duwan aadistooda dhedig iyo lab kan hogaamiya qoyska. Carruurta iyo
dhalinyarta ku nool qoysaska xawaaladaha lacagta ka helaa waa ay koraysaa iskuul aadistoodu tiro
ahaan 13 iyo 17% (Sawirka 5.17 iyo sawirka 5.18). tani waxay bixinaysaa cadaymo in xawaaladuhu ay
kaalin ka qaataan in qoysasku ay wiilashooda iyo gabdhahooda u soo diraan lacago ay ku maal geliyaan
waxbarashadooda, iyadoo ay qoysasak lacagaha helaa yihiin kuwo dakhli wanaagsan soo galo, saboolna
aysan ahayn iyo inay aad ugu yar tahay iskuul la’aantu 46% makr la bar bar dhigo qoysaska saboolka ah
63%. Sidaa darted, carruurta ka soo jeeda qoysaska saboolka ah waxay wajahaan caqabado waaweyn si
ay uga gudbaan saboolnimada marka ay gaaraan heerka dad waaweyn. Carruurtu waxay sidoo kale u
badan tahay inay ka qayb qaataan iskuulada 3 goor ama wax ka badaqn marka loo eego dhalnyarta iyo
hogaanka qoyasaska ee waaweyn. Cel celis ahaan, hogaanka qoyska ee la xiriirta ragga ama haweenka
kama muuqato kala duwananshaha saamaynta ay ku yeaelatay aadista iskuulada ee carruurta iyo
86
.
dhalinayrta, halka dhalinayrta, xaaladooda saboolnimo iyo tirade dadka qaan gaarka ah ee guriga aysan
saamayn waxa ka soo baxa aadista iskuulada.
84. Aadista iskuulada ku dhowaad 30% ayey ka yar yihiin carruurta iyo dhalinayrta qoysaskooda ay
hogaanka ka yihiin waalidka aan wax baran. Ka qayb galka iskuulka carruurta iyo dhalinyarta waa
koreeyaa qoysaska ay hogaanka ka yihiin dad wax bartay, qiyaastana waxay kala yihiin 65 ilaa 45
carruurta ah iyo 65 ilaa 46 % dhalinyarta ah iyo kuwa tiro balaaran waxa ka qoraan dadka qaan gaarka
ah ee guriga ku nooli (Sawirka 5.19 iyo sawirka 5.20). waxbaashadu waa u muhiim in laga gudbo
saboolnimada jiilasha lagu kala dhaxlo iyadoo qofka wax bartaa uu rajaynayo dakhli aad u sareeya.
Laakiin weli carruurta iyo dhalinyarta heerkooda waxbarasho hooseeyo aad uma badna fursada ay ku
aadi karaan iskuulada. Xaaladdaha hadda lagu jiro, carruurta iyo dhalinyarta khaas ahaan kuwa ka soo
jeeda qoysaska saboolka ahi kama faa’iidaystaan. Faa’iido daradaanka waxay ka turjumi doontaa inay ku
sii jirayaan saboolnimo wakhtiga nolosha qaan gaarka ay gaaraan. Muhimiadda la siiyey
barnaamijyadaan kuwaasoo ujeedokoodu tahay in dhabarka looga jebiyo hab wareega saboolnimada.
Tanoo si ba’an u samaysay da’yarta Soomaaliyeed, waxayna tani noqon doontaa caqabad ku gudban
horumarka.
87
.
Sawirka 5.17: Astaynta qoysaska inta carruuraka ee aada Sawirka 5.18: Astaynta qoysaska inta dhalinayrada ah ee aada
iskuulada . iskuulada.
80 80
Aadista iskuulada (% carruurta)
70 70
Aadista iskuulada % dhalinayta
60 60
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha. Isha xogta: tirooyinka qoraayaasha
Sawirka 5.19: Carruurta aada iskuulada ee ka asoo jeeda Sawirka 5.20: Ka qayb galka dhalinayrta ee iskuulada, kuwaasoo ka
qoysaska hogaankoodu wax bartay iyo heeraka wax qoris ee soo jeeda qoysaska hogaankoodu wax bartay iyo heeraka wax
qaangaarka guriga ku nool. akhris ee qaan gaarka guriga ku nool.
80
Aadista iskuulada % carruurta
80
70
Inta % ka aada iskuulada dhalinyarta)
70
60 60
50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0

Isha xogt: Tirooyinka qoraayaasha. Isha xogta: Tirooyinka qorayaasha.
85. Heerka dhacdooyinka saboolnimada iyo wax la’aanta kale, biyaha iyo saxada carruurta iyo
dhalinyarta waa mid aad uga sii daraysa barakacayaasha iyo miyiga Waqooyi Galbeed. Waxa ka yar
kala bar caruurta iyo dhalinyarta ayaa hela biyo lacabo, biyahaas oo ka yimaadda tuubooyin (Sawirka
5.21 iyo sawirka 5.22). carruurta iyo dhalinyarta ku nool meelaha miyiga ahi aad bay u adagtahay inay
helaan biyo la sifeeyey oo ay cabaan, kuwaasoo Meesha ay ka imanayaan ay yihiin meel la ilaaliyey. Inta
badan carruurta iyo dhalinayarta ku jirta xeryaha barakaca iyo miyiga Waqooyi Galbeed waxay ku tiirsan
yihiin biyo ka yimaadda tuubooyink, ceel gacmeedyo iyo tuubooyinka la ilaaliyey iyo kuwa aan la ilaalin,
biyaha roobka oo la qabtay iyo baabuurta booyadaha biyo lagu keeno iyo kuwo kale. Xaaladaha saxada
iyo biyaha waxay sidoo kale saamayn qoto dheer ku yalanayana caafimaadka iyo wax soo saarka, tanoo
saamayn ku yeelanaysa fursadaha dakhli abuurka iyo xaaladaha saboolnimo ee mustaqbalka.
86.
88
.
Sawirka 5.21: Biyaha iyo saxada carruurta. Sawirka 5.22: Biyaha iyo saxada dhalinayrada.
IDP Settlements IDP Settlements
NW Rural NW Rural
NW Urban NW Urban
NE Rural NE Rural
NE Urban NE Urban
Mogadishu Mogadishu
Overall Overall
0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100%
Untreated water Piped drinking water source Untreated water Piped drinking water source
Toilet: pit latrine or water closet Toilet: pit latrine or water closet

Isha xogta: Tirooyinka qorayaasha. Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha.
Sawirka 5.23: Xaaladaha guriyeynta carruurta Sawirka 5.24:Xaaladaha guriyeynta dhalinyarada
IDP Settlements IDP Settlements
NW Rural NW Rural
NW Urban NW Urban
NE Rural NE Rural
NE Urban NE Urban
Mogadishu Mogadishu
Overall Overall
0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100%
Floor: Cement or tiles Roof: metal sheets, concrete or tiles Floor: Cement or tiles Roof: metal sheets, concrete or tiles

Isha xogta: tirooyinka qoraayaasha. Isha xogta: Tirooyinka qoraayaasha.
87.Si la mid ah, xaaladaha guriyeynta waa kuwo liita ku dhowaad kala bar carruurta dhalinyarta iyo
kuwa ugu sii daran oo ah qoysasak barakacayaasha iyo miyiga Waqooi Galbeed. Inta badan carruurt
aiyo dhalinayrta waxay ku nool yihiin guryo saqafkoodu ka samaysan yahay jiingad, hoosta iyo cirifkuba
iyo sagxadda ooa h sibidh ama mar mar (sawrika 5.23 iyo sawirka 5.24). xeryaha barakacayaasha iyo
miyiga Waqooyi Galbeed, wax ka badan kala bar carruurta iyo dhalinyarta waxay ku nool yihiin guryo
hoostoodu ciid tahay ama alwaax iyo mana lahan inta badan saqaf alwaax ah ama mid balastik ah.
Xaaladaha ugu xun waa ku nool xeryaha barakacayaasha iyo miyiga Waqooyi Galbeed kuwaasoo ay ku
adagtay ahay inay ka gudbaan heerka saboolnimada ee gobolka ka jirta, haddaba iyadoo carruurta iyo
dhalinayradu wajahayaan caqabado waaweyn si loo soo afjaro, loona helo caafimaad wanaagsan, xirfad
iyo waxb arasho ayna uga faa’iidaysaan fursadaha dakhli abuurka abuuraya.
88. Dadaalada lagu guualystay si loo xaliyo saboolnimada lacagta iyo mid aan dhaqaalaha ahayn ee
gobollada Soomaaliya waxay u bahan tahay in loo khaas yeelo iyo in la siiyo taxadar dheeraad ah
saamaynta saboolnimadu ku keentay caruurta iyo dhalinayrada. Ka gudbista heerka saboolnimo waxay
89
.
u bahan tahay in la hor mariyo xaaladaha carruurta iyo dhalinyarada iyo caqabadaha lagu hormarinyo
sama falka tirade da’yarta Soomaaliyeed, kuwaasoo keliya ku kori doona wadan qaab dhismeedkiisu
sidaan yahay. Talaabada koowaad ee jihayntaani waa helitaanka xog la ururiyey oo ku filan iyo falan
qayn si loola socdo xaaladaha carruurta iyo da’yarta ee ku nool saboonimada. Waxaa intaas dheer,
yaraynta saboolnimada waxay u bahan tahay higsi looga jawaabo si loo gaaro carruurta iyo
dhalinayrada, khaas ahaan meelaha u bahan ilaalinta buslhada iyo bixinta adeegyada (arag cutubka 6.
Ilaalinta bulshada), iyadoo la xalinayo heerka waxbarasho ee hooseeya, caafimaadka liita iyo xaaladaha
guriyeynta ee carruurta iyo dhalinayrada.

90
.
6. Ilaalinta bulshada
91
.
FARIIMAH AMUHIIMKA AH
Tirade balaaran ee Soomaalida ah waxaa saameyey abaarta 2017. Haqab beelka cuntada iyo
saboolniamdu waa mid xaalkeedu daran yahay. Qoysask badan ayaa ku nool xaaladu aad u
dayacan iyo inay ku jiraan jaah wareer, hadii aan laga hortegin, si degdeg ah ayey u noqonayaan
xaladahaani masiibo bani’aadanimo, ayna ugu ridayaan malaayiin Soomaali ah macaluul.
Shabakadda bed qabka bulshada waa qalab lagu yaraynayo saboolnimada, lagu taageerayo
qoysaska nugul iyo dhismaha u adkaysiga masiibooyinka. Geeska afriaka waxaa si soo noq
noqotay u saameyey arrimaha cimilada ee Elnino. Mustaqbalka abaaraha iyo daadadka waa kuwo
la rajaynayo inay soo noq noqdaan. Tani waxay u bahan tahay in la dhiso u adkaysi oo qayb ka
ah habka lagu joogtaynayo istiraatijiyadda yaraynta saboolnimada, iyadoo la cadaynayo in xooga
la saaro arrimaha ku aadan qoysaska aadka u dacayan. Intaas waxaa dheer xaaladda hadda lagu jiro
ee walaaca leh, in loo dejiyo hab wanaagsan oo lagu higsanayo iyo hab wax tar leh oo ah
barnaamijyo lagu ilaalinyo bulshada kuwaasoo noqon doona mid kamid ah ujeedooyinka ugu
muhiimsan ee looga hor tegayo macaluusha soo noq noqoto iyo guud ahaan inay furan hab
joogtaynaya in lagu yareynayo saboolnimada iyo wadaagista badhaadhaha.
Higsiga banramijka ilaalinta bulshada wuxuu yarayn karaa saboolnimada qiyaaasta tiro ah
51 oo uu keeno 32% iyadoo ay ku baxayso qiimo dhan 1.7 bilyan oo dollar. Waxaa intaas
dheer in lagu xaliyo saboolnimada baahsan ee qotada dheer, barnaamijka ilaalinta bulshada wuxuu
xoogga saaraya saamaynta saboolnimada ee loo bahan yahay in loo helo dhaqaale rasmiya. Iyadoo
la adeegsanayo tilmaamaha guryaha si loo gaaro qoysaska saboolka ah, iyadoo la siinayo dhaqaale
isku mid cah oo calaa qof oo la gaarsiiyo dhamaan qoysaska u qalma, tanoo yaraynsa
saboolnimada 19%. Qoysaska ugu badan ee dayacan waa kuwa ku nool meelaha miyiga iyo
degsiimooyinka lagu barakacay, waxayna kfaa’iidaysan doonaa yaraynta saboolnimada 26 iyo
22%. Sidaa darteed, barnaamijkaani wuxuu caawin kari lahaa haddii si gaar ah loogu daro
qoysaska aan ku jirin. Si si barnaamijku cid kasta u gaaro, waxaa jiri karta baylaha dhan 27% oo
qoysaska saboolka ah ku aadan inaan lagu darin iyo 31% kuwa aan saboolka ahayn lagu daro.
Waxaa intaas dheer qiimaha 1.7 bilyan ee dollar guud ahaan, waxay u taagan tahay 22% dakhliga
wax soo saar ee guud ee wadanka GDP ama 130% taakkulada rasmiga ah ee horumarinta iyo
gargaarka la qoondeeyey sanadkii 2015
Ilaalinta saboolnimada wakhtiga ay tahay argagaxa sida abaarta oo kale waa mid wax ka
qabashadeedu ay aad qaali u tahay, marka la bar bar dhigo heerka caadiga ah ee dadka kor
looga soo qaadayo saboolnimada. Dhismaha u adkaysi waa muhiim si loo ilaaliyo dhaqaalaha la
haysto inuusan noqon mid la iibiyo wakhtiga dhibaatadu jirto. 10% isticmaalka wakhtiga xaaladda
xuni jirto ee dhamaan qoysaska waa mid kordha qiimah, marka barnaamika ilaalinta bulshadu si
uu u yareeo saboolnimada heer isku mid ah oo ah 32% oo ka imanaysa 1.7 bilyan taasoo bulshada
uu ilaalin sinayo 17%. Habkaan balaarani ujeedkiisu waxaa weeye in tiro balaaran oo qoysas ahi
oo horayba u ahaa sabool sanadkii 2016, laakiin ay hadda noqonayaan kuwo sabool ah ay u
keentay xaaladda daran ee abaarta ah ee hadda jirtaa.
92

.
89. Heerka saboolnimada ee ku sii balaaraya sanadkii 2016, muuqaalka saboolnimada 2017 oo halis

ah. Haqab beelka cuntada iyo gobollada Soomaaiyeed oo ku jira saboolnimo daran, waxay ka dhigtay in
kala bar dadka Soomaaliyeed ku nool yihiin saboolnimo iyo 24% qoysaska ay la derseen nooc ka mid ah
gaajo sanadkii 2016. Xaaladaha sama fal oo khatar iyo aadna u nuglaa, kuwaasoo keenay in horay looga
socdo saboolnimada. Waxaa intaas dheer xogta la ururiyey 2016 waxay tusinaysaa tiro balaaran oo
qoysaaska nugul ahi inaysan haysan si wax tar leh uga qayb ahayn barnaamijyada ilaalinta bulshada.
90. Qoysas badani waxay ku nool yihiin xaalado dayacan iyo inay wheel la noqdeen walaac. Tirada
dadka soomaaliyeed wa kuwo si guud ugu gtiirsan beeraha, xoolaha iyo dakhliga ay ka helaan
xawaaladaha.4 Xaladahaan muruda leh wxay ku riixi karaan qoysaska inay ku sii hoobtaan saboolnimo
iyo inay ku sii raadidaan kuwa aan saboolka ahayn saboonimo. Isbedelka cimilada ee ka dhashay Elnino,
taasoo ka dhalatay heerka kulaylka oogada bad weynta Baasifigga, waxay saamayn xun ku yeelatay
xaaladaha gobolada Soomaaliya. Iyadoo horaan, sababtay daadad xad dhaaf ah gobollada qaarkood sida
sanadihii 1997 ilaa 1998 iyo 2006 ilaa 2007, laakiin keliya daad ma ahan saamaynteeda, waxay kale oo
keentay in cel celiska roobabkii wadanku heli jiray ay yaraadaan iyo abaaro. Xaaladaha hadda lagu jiro ee
cimilada waxay keenayaan khatar saraysa iyo inay dhibaato ku ridaan ilaha nolsha dhaqaalaha
Soomaalida sanado badan.
91.Dadka Soomaaliyeed waa kuwo khatar ugu jira dhibaatada daran ee socota ee abaartu keentay.
Muuqaalka haqab beelka cuntada ee gobolada Soomaaliya waa mid ka sii daraya, gaar ahaan meelaha
miyiga ah oo ay ugu wacan tahay roob yaraan dhacday bilihii Oktoobar ilaa Diiseembar ee xili roobaadkii
2016, waxaa raacday saadaalin laga bixiyey roob yaraan bilihii gu’ga ee April ilaa Juun 2017. Bishii
Janaayo 2017, qiyaasta 3 milyan oo dad ah ayaan helayn cunaday u bahan yihiin, halka 3.3 milyan oo
dheeraad ahina ay u baahnaayeen in laga caawiyo macaluusha.5 Abaarta daran iyo qiimaha cuntada ee
koreeya wuxuu ku riixay wadanka macaluul xilligii 2011.6 Sanadkaas, dad badan 260 kun oo qof ayaa
dhintay intii u dhaxaysay bilihii Oktoobar 2010 ilaa bishii Abriil 2012.7 Sidaas darteed, waxaa loo baahan
yahay hanaan wanaagsan oo adkaysi.
92. Abaar aad u xun waa tan hadda sanadkaan 2017 dhacaysa, wejiga kala qaybinta haqab beelka
cuntada (IPC) waxay qeexaysay sida ay tahay xaalada daran ee jirtaa, tasoo ku salysan heerka shanaad
ee cunto la’aanta, heerarkaas oo kala ah 1 cuno yaraan, 2 walaac leh, 3 dhibaato ka taagan tahay 4, deg
deg u bahan in loogu gurmado 5. Macaluul. Khatarta macaluusha waa haddii heerka roobka uu k ahoos
maro caadi ahaan inta la ehlo xilliga gu’ga oo ah bilaha Abriil iyo Juune 2017, sida la saadaaliyey.
Qoysasku waxay lumin karayaan dhamaan dallagooda iyo xoolaha nool. Wax soo saarkuna hoos ayuu u
dhici doonaa, qiimaha cuntaduna waxay noqonaysa mid qiimaheedu kor u kaco iyo qiimaha xoolaha oo
hoos u dhaca, iyo inay imaan doonto yaraansho ku tiimaada fursadaha shaqo helista miyiga. Duruufaha
ka dhashaana, waxay noqonayaan in dadku barakaco iyo in qoysasku lumiyaan aasaaskooda nololeed.
Halka gargaar balaaran oo bani’aadanimo loo baahan yahay, waxaa intaas dheer in keenista cunto
gargaar oo loo maray hab lagu soo dejiyo aysan ahayn xalka ugu wanaagsan. Qiimaha hoos u dhac ayaa
ku imanaya, waxaase uu ku khasbayaa beeralayda gudaha inay ka baxaan suuqa. Si looga hor tago ku
tiirsanaanta heerka gargar, barnaamijka taakulaynta cuntada waa inuu noqdaa mid si adag looga taxa

4
FAO Somalia (2010).
5
http://www1.wfp.org/countries/somalia.
6
Maxwell & Fitzpatrick, M. (2012).
7
http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=44811#.WNz‐SRsrLb1.
93
.
daray iyo inay sii socota qiimaynta lagu samaynayo xaaladaha suuqa iyo haddii wax soo saarka la soo
dejinayo ama laga helayo suuqyada gudaha, tusaale ahaan in la bixiyo warqado cunto lagu qaato. Tan
iyo inta kormeerka lagu samayno suuqa iyo xaaladiisa qiimaha waxay lagama maarmaan u tahay sar
goynta iyo fulinta hab lagu fulinayo bad baadinta nolosha. Sahanka suuqa ee SHFS ay bixinayso ay
noqoto warbixinteedu mid wakhti leh iyo inay diyaar u tahay in la isticmaalo (Shaxda 4).
94
.
BOX 4:
4 REAL‐TIME TRACKINGG OF MARKETT PRICES
Si loo h
helo dariiq looo maro horrumarinta, in n la soo far aageliyo waxay ku tiirsan ttahay suuqa iyo sida
looga fac
f celinayo isbedelada ku yimaaddaa suuqa. Ta iyo 2016, saahanka suuq qa Soomaaliyye eek u
astaysaan xogta hirrka SHFS waaxaa loo fuliinayey todobbaadle lagula socday is bedelada iyyo xogta
qiimahha suuqa oo laga fulinayyey 14 magaaalo. Waxaana loo dejiyyey qaabka xogta
x suuqa hab ku
salaysaan wax soo saarka
s iyo ad
deegyada. Ascaarta
A waxxaa ka id ah xoolaha, cun
ntada sida fiiraleyda,
caanahha, agabka aaan cuntada aahayna waxaa ka mid ah dharka, wax la isku qurxiiyo, agabyada kalena
sida ku
uwa korantad da loo isticmaalo, adeegyyada kale sida matooradaa gawaarida lagu dayac tiiro kuwa
ganacssiga iyo aan gganacsiga ahaaynb.
Xogtaaani waxay biixinaysaa istticmaal wanaaagsan oo kku aadan xaaladaha lagu u wajahayo abaarta
daran taasoo saam maysa dadka SOomaaliyeeed 2017. Qiimaha wuxu uu ahaa mid d degan, inkaastoo ay
jireen dhibaatooyin, ma jirin wax cunto yaraan aah oo suuqyad da ah. Sidaaa darteed su uuqyada
magaalooyinku waa
w kuwo shaqaynayey iyyo in laga h helayey wax soo saarka gudaha halkka cunta
yaraanntu inta badaan ay ka taaggnayd meelaaha miyiga aah. Tan iyo in
ntas la soo ffara geliyey iyo
i hawl
gelintaa suuqyada. WWarbixinta iyyo wakhtiga aay ahayd waxxaa laga heli karaa lifaaqaaan hoose.
http://ww
ww.thesomallipulse.com

95
.
93. Inkastoo xawaaladuhu ay gacan ka geysan karaan yaraynta dhibaatada iyo hormarinta xaaladaha
samal fal, waxaa laga dhigi karaa hab dhexe iyo inaysan keliya higsigooda laga dhigin qoysaska nugul.
Qoysaska saboolka ahi waxay wajahayaan caqabado badan marka loo eego kuwa aan saboolka ahayn si
ay ugu guulaystaan dirista qof wax soo saar leh iyo inay ku helaan xawaaladaha tageero aasaaska
nolosha ah. Qaar ka mid ah caqabadaan waxay la xiriiraan la’aanta hanti bulsho, ilo maal gelin iyo
xirfado looga bahan yahay in lagu helo shaqo. Xaaladaha ka dhashay, qoysaska saboolka ahi waa kuwo
aan caadi ahaan xawaaladaha wax ku helin. Inkastoo aysan badanaa wax ku helan taasi waxay noqotay
inay sabool sii ahaataan iyo inay noqdaan qoysaska ugu nugul. Keliya 15% qoysaska saboolka ah ee
SOomaaliyeed ee ku kala nool gobolaada ayaa wax ka hela xawaaladaha. Xawaaladuhu kale waxay u
nugul yihiin dhibaatada, waxaa intaas dheer inay yihiin kuwo hubaal la’aan iyo deganaan laa’ani ka jirto.
Tusaale ahaan marka sharciyada bangiyada calamiga ahi is bedelaan waxay samaynaysa lacag dirista
Soomaaliya taasoo ku keenaysa xawaaladaha hubaal la’aan wakhtiyada arrimaha degdegga ah sida
abaaruhu jiraan.
94. Ilaha kale ee taageeraya waa kuwa ka imanaya deeq bixiyaaasha, isku dubaridkooduna waa mid aad
u tamar daran markay timaaddo awoodooda ay gudaha kaga shaqaynayaan. Bulshada calamka waa
xubin muhiim ah, laakiin kala duwanaashaha barnaamijyadooda ayaa xadidaya saamaynta ay
yeelanayaan. Waxaa jira talaabooyin kala duwan oo qaab ahaan socda sida lacago kaash ah iyo nooc
lacag diris oo ay fuliyaan hay’addo aan dawli ahayn iyo kuwo caalami ahi sida Save the Children, BRCis,
CONCERN, World Visio, ADESO, ACtED iyo kuwo kale.8 Farsamada isku dubaridka waxaa lagu abuuray
nidaam loo maray habka qaramada midoobay ay ugu yeertay kooxda lacagaha ku shaqeeya si looga hor
tago in dadaalada la isaga daydo. Sidaa darteed, talaabooyinkaan waxay noqdeen kuwo aan lagala
socon karin awoodooda gudaha si ku filan in adeegyada loogu diray dadka aadka u nugul. Waxaa intaas
dheer, caqabadaha ka imanaya dhaqaalaha siyaasadaysan kaasoo dhaawici kara wax tarka barnaamijka
ama dib u ridi kara fulintiisa. Sidaa darteed barnaamijyada shabakadda bed qabka bulshada waxay
noqon karaan talaabo kale oo wanaagsan oo si hagaagsan loogu fahmi kara aasaaska loo marayo si loo
hagaajiyo talaabooyinka barnaamijka.
Shabakadda badbaadinta bulshada
95.Barnaamijyada iyo siyaasadaha looga gudbayo saboolnimada iyo kordhita adkaysa waa u muhiim
xogahaani. Shabakadda badbaadinta bulshada (SSN waxay u adeegi kartaa hab kale oo talaabooyin
loogu qaadayo wakhti gaaban gargaarka bani’aadanimo iyo faham ku aadan horumarinta wakhtiga
dheer iyo istiraatijiyadda aasaaska nolosha, halka ay ciyaarasyo doro wax ku ool ah oo ku bixinayso
horumarinta u adkaysiga abaaraha iyo kordhita samafalka. Cadaymaha degdegga ah ee
sheekooyinkooda lagu guulaystay waxay ka imanayaan sida la isugu dhafay wadamada dakhligoodu
hooseeyo iyo kuwa meel dhexaadka ah ee la isugu keenay SSNs inay ka duulaan ubucda qorshaha
horumarinta..9 faahfaahinta barnaamijyadan ee wadan laga keenayo mid kalena loogu gudbinayo waxay
ku xiran tahay baahiyahooda, joogtaynta iyo awoodahooda. Qaar waxay xoogga ku saaraan shaqo
abuurka, sida shaqada dawladda (sida Latvia iyo barnaamijka de Apoyo Temporal al Ingreso in Salvador)
iyo barnaamijyada heerarka shaqada (trabajar ee Arjantiina ka socda), kaasoo keliya xooga saaraya
shaqaalah xirfadoodu hoosayso iyadoo loo marayo mashaarii kaabayaasha dhaqaalaha ah (Barnaamijka

8
World Bank (2017).
9
Hill, Olinto, Pape, Sherpa, & Sohnesen (2015).
96
.
shabakadda bed qabka wax soo saarka ee Itiiboya). Kuwa kalena waxaa ujeedadoodu tahay horumarinta
carruurnimada, sida barnaamijyada quudint iskuulada ee Kenya ka socda oo kale, cuntada iskuulada
(Bolsa Familia ee Baraasiil), cuntada xarumaha carruurta lagu dhalo ee Honduras iyo cunto qaybinta ka
jirta marinka Gaza ee Falastiin, iyo kuwo kale. Waxaa jira barnaamijyo kale oo lagu taageero qoysaska
iyadoo la siinayo lacago sharci ku xiran iyo kuwo aan shardi ku xirnay, guno bulsho ama nooc la siinayo
sida cunto ama barnaamijyo kale oo bulshadalagu caawinaya sida guriyeyn , waxbarasho iyo in laga
dhaafo lacagta waxbarashda.10
96. Qorshaha horumarinta dawladdu ee taageeray fulinta barnaamijka SSN kaasoo tayo gelinaya
muwaadiniinta iyo horumarinta dawladnimada. Soomaaliya qorsha horumarinta ee 2017 ilaa 2019
wuxuu xoogga saarayaa arrimaha ku aadan xal u helida saboolnimada iyo dhismaha in bulshadu adkaysi
yeelato, wuxuuna cadaynayaa arimaha ku aadan dhedig laboodka iyo sinaan la’aanta kale, mid ka mid
siyaasadaha ugu muhiimsan ee uu higsanayo inuu fuliyo waa habka ilaalinta buslhada, si loo yareeyo
dyacnaanta iyo in laga taageero bulshada dhibaatooyinka gudaha iyo dibadda uga imanaya. Horudhaca
ku aadan SSN sidoo kale wuxuu metlaaya in si toos ah iyo si cad loo meeleeyo khayraadka dhaqaalaha
iyo sidaa darteed in muwaadiniintu ay awood u yeeshaan iyo taageero xoogan maamulka.
97.Habka wanaagsan ee loo dejiyey SSN wuxuu kor u qaadi karaa wax soo saarak meelaha miyiga ah iyo
kor u qaadista xirfadaha meelaha magaalooyinka. Itoobiyaha gudaheeda, barnaamijka bed qabka wax
soo saaraka wuxuu tusiyey in la arki karo waxa laga gaaray labada dhianca ee haqab beelka cuntada iyo
wax soo saarka dhulka. Meelaha miyiga ah, oo ay saboolnimadu aad u saraysay, si hagaagsan ayaa loogu
qaabeeyey wax soo saarka, kaasoo loo adeegsaday SSN si loo kordhiyo wax soo saarka dhulka iyadoo loo
marayo maal gelin dhulka lagu sameeyo, iyo horumarinta helitaanka suuqa iyo jidadka gudaha
wanaajintooda. Magaaloyinkana waxaa laga abuuray fursado badan iyo dejinta helitaanka xirfado kala
duwan oo ay heleen dadka ka yimid miyigu. Barnaamijka SSN oo ku dhisa hab isu gudbin lacageed oo ay
dhianca socota tababar xirfadeed iyo tababaro ganacsi waxaa ujeedkeedu yahay in lagu abuuro iyo in
kor loogu qaado xirfadaha. Tani waxay caawinaysaa inay yarayso farqiga u dhexeeya waxbarashada iyo
xirfadaha suuqa heli kara.11
98.Falanqaynta ilaalinta bulshada waxaa u taagan cutubkaan kaasoo la xiriira arrimaah ku aadan
saboolnimada iyo lacagaha la isu diro. Habka xooga lagu saarayo ee ku aadan habka loogu gudbinayo
waxa aan lacagta ahayn dadka saboolka ah. Noocyadaan wax gudbin waxay noqon karaan hab
wanaagsan, sida meelaha miyiga ah ee aan lahayn kaabayaasha dhaqaalaha. Sidaa darteed, habkaan
gudbintu wuxuu la mid yahay xawaaladda lacagta oo kale, wuxuu ka imanaya meel la yaqaan, iyadoo la
ogyahay saamaynta uu ku yeelanayo saboolka, waxaana la siinaya qoondayn dhaqaale si la mid ah tan
qoyska. Habkaan wuxuu metlaayaa cadaymaha ku aadan keliya saamaynta tooska ah ee uu yeelanayo.
Halka falanqyanta xaladan ku aadan saboolnimada lacagta iyo tilamaaha kale ay isaga mid ka yihiin
arrimaha la xiriira waxbarashada iyo arrimaha caafimaadka. Waxaa intaas dheer lacag dirista waxay
keliya leedahay hal ujeedo iyo falan qayn badan oo loga bahan yahay sida loo bixiyey, iyo habka loo
dejiyey iyo fulinteed ku aadan barnaamijka ilaalinta bulshada. Sidoo kale wax kastoo SSN waa wakhti
gaaban mawduuciisu oo lagu gaarayo iyo in lagu taageerayo bulshada nugul iyo wakhtiga dheer qaybta
ah oo ku aadan in la dhiso nidaam iyo gaaritaanka xuduudka loo dejiyey ujeedooyinka. Ugu danbayn

10
World Bank (2012).
11
Hill, Olinto, Pape, Sherpa, & Sohnesen (2015).
97
.
jawaabaha qayb ahaan waa kuwa wajahan guud ahaan dadka Soomaaliyeed. Kuwaasoo u turjumi kara
taxdarka la siinayo xanibadaha ay u taagan tahay waxa ku qoran xogtaaqni.
99.Saamaynta SSN waxaa lagu qiimayn karaa shuruudaha lagu yaraynayo saboolnimada, halka qiimaha
qalabka iyo maaliyadda la tix gelinayaa ay qeexi donaan waxa la arko. Barnaamijak SSN waxaa lagu cabiri
karaa habk caadi ahaan loo dejiyey sanado badan, sida dirista lacagta oo laga dhigo mid xasiloon iyo
saadaalinta faa’iidada. Barnaamijkaan waxaa looga bahan yahay inuu helo dhaqaale ku filan oo lagu
fuliyo ujeedooyika iyo inay noqdaan qayb ka mid ah qorshaha maaliyadeed ee wakhtiga soo socda. Wax
kastoo maaliyad ah oo barnaamijka SSN lagu bixiyoiyo waxa ssida joogtaha uu ugu bahan yahay ugu
yaraan tayada lacagta. Waxaa intaas dheer, fulintaas waxaa looga bahan yahay in lagu hormariyo awood
farsamo, tayo maamul oo heer dhexe iyo heer gudo ah, sidoo kale kaabayaal ku filan. Falanqayntani
waxay xooga saari doontaa saamaynta iyo muuqaalka uu bixinayao ee aas aaska ay u tahay cadaymaha
doodaha ku aadan barnaamijyada ilaalinta bulshada Soomaaliyeed. Faahfaahinta intaas dheer waxa
looga bahan doonaa in la dejiyo barnaamij cad oo ilaalinta bulshada ah.
100. Wax qabadka iyo qiimaha ku filan qalabka SSN waxaa lagu qabtay hab daboolaya iyo xog baxday.
Caqabadda ugu weyn marka la dooranayo ka faa’iidaystayaasha barnaamijka SSN ee lagu saxayo
higsaga wakhtiga ee loo so jeediyo koox ka faa’iidaysanaysa. Kaasoo ay ku jiraan mutadawiciinta iyo
qoysaska saboolka ahi keliya iyo in laga saaro kuwa aan qaybahaan loo kala saarin. Ku darista khaladka
ah waxay la xiriirtaa in si aan caday loogu daro barnaamijka kuwo aan sabool ahayn, halka si khalad ah
looga saaro kuwo sabool ah. Wuxuu ka waramayaa waxay la xiriirtaa qaybaha u qalma inay ka
fa’iidaystaan ee loo doortay iyadoo loo marayo farsamo lagu gaarayo. Falanqayntu waxay qeexaysa daah
ka rogga la xiriirta labada dhinaca tirada guud ee dadka iyo sidoo kale arinta la xiriirta dadka saboolka
ah. Xogta waxaa lagu qeexay saamiga u dhexeeya tirada guud ee dadka aan saboolka ahayn, kuwaasoo
si dadban loo gaarayo iyo tirada guud ee dadka banraamijka SSN uu gaarayo. Iyadoo jawaabtu
saamayntaa tahay gaarista barhaanimkja inuu noqdo mid wax lumistiisu yartahay.
U dejinta SSN gobollada Soomaaliya
101. Dejinta qiimaynta labada farsamo ee la higsanayo iyo labada qiime ee la dirayo; Higsiga
wanaagsan (PT) iyo habka tijaabada isku xirka (PMT), midkastaa waxaa lagu dirayaa cadad isku mid ah
oo la gaarsiinayo cel celiska farqiga saboolnimada iyo laba goor qiime ah. Fulinta sida hagaagsan loo
gaaray banraamijka SSN wuxuu u bahan yahay doorashada kooxda ku haboon ee ka faa’iidaysanaysa iyo
nooca, sidoo kale lacagta la dirayo. Qiimaynta SSN ee cutubkaan ku qoran waxay ka kooban tahay waxa
aan la gudbinayn iyo lacagaha isku midka ah ee la dirayo ee loo dirayo dadka u qalma ee helaya isla
qiimo isku mid ah. Noocaan SSN waxaa loo isticmaalay dejinta, iyagoo ahaa kuwa qalab ee ugu tayada
yar iyo iiyagoo inta badan loo adeegsaday wadamada saboolka ah, inkastoo aysan meteli karn habka ugu
wanaagsan mawduuca Soomaaliya. Haddana waxaa intaas dheer, labada qiime ee la is bar bar dhigay,
lacag diristu ay la mid tahay cel celiska farqiga saboolnimada oo ah 0.22 inuu qofku sanadkii isticmaalo
ama 80 dollar sanadkii. Iyo laba goor cel celiska farqiga saboolnimada 0.43 qofkii uu maalintii istimcaalo
ama sanadkii 157 dointa ay llar.
102. Habka haboon ee higsiga wuxuu daboolayaa saboolka iyo adeegyada kala duwan ee qoraalka ah.
Isagoo isticmaalaya habka haboon ee higsiga, keliya qoysaska saboolka ah ayaa ku jira halka ku wa
saboolka ah laga saarayo barnaaijka SSN. Habka haboon ee higsigu ma ahan mid la arki karo hawl
galkiisa, waxaana adag inay cadeeyaan qoysaska saboolka ahi, intay raadinayaan dakhiloogda ama
98
.
isticmaalak si ay u noqdaan kuwa u qalma iyo inay helaan lacag loo soo diray ama ka faa’iidayste. Sidaa
darteed isda kale ii wax tarka leh waa qaybaha qoraalka ee hababka kale ah, tan iyo inta la bixinayo
suurta galnimada saamaynta uu qiimaha ugu hooseeya ku yeelanayo barnaamijak SSN.
103. Habka PMT wuxuu la xiriira in si fudud loo cadeeyo hab raaca lagu xushay ka faa’iidaystayaasha,
iyadoo aan weli cid lagu darin iyo si khalad ah cid looga saaro. Dejinta hab raaca qoysak, si fudud ayaa
loo cadayn kara aiyo in ay adagtahay in si khaldan xog loo bixiyo, waxaa laga helayaa qoyska 12.
Astaamahaani waa kuwo isku xiraya samalka qoyska iyo waxa la xiriira dhacdooyinka saboolnimada.
Qaarkood waxay waxay la xiriiraan juquraafiga meeshaasi ku taal, tirada qoyska, lahaanshaha Ilaahay
siiyey, agabka guryaah, adeegyada saxada, helista biyo nadiif ah oo la cabo, iyo kuwo kale. Iyadoo la
isticmaalayo liis cadaymo ah. Qaar ka mid ah qoysaska ayaa loo dooran karaa ka faa’iidaysayaal xitaa
haddii ay asan ahayn sabool, halka kuwa kalena aysan u qalmin, xitaa haddii isticmaalkooda kharash oo
ka hooseeyo heerka saboolnimada. Caqabadaha ugu waaweyn ee la cadayn karo kuwaasoo ah tilmaahaa
ugu wanaaggsan ee isku xira samafalka (shaxda5). Sidaa darteed PMT waxaa looga cawdaa ka saarista
qoysaska aan saboolka ahayn oo laga saaro barnaamijka. Iyadoo ay ugu wacan tahay caqabadaha la
cadeeyey ee saxda ah ee ka faa’iidaystaha laga helay iyadoo loo marayo habka calamadaha ah ee u
degsan qoyskad. Faa’iidada koowaad waa in PMT uusan muhiim u ahayn inuu ka saaro qoysaska nugul,
tusaale ahaan, qoysaska wax yar ka koreeya heerka saboolnimada. Waxaa intaas dheer, wuxuu soo
saaraa fikir sinaan ah, inta qoysaska u qalma la cadaynayo iyadoo loo marayo hab la heli karo xog soo
gudbintooda.
104. La yaab ma lahan. Habka PT in lagu gaaro hab sare oo ah yaraynta saboolnimada marka loo eego
nidaamka PMT. Jawaabaha ka soo baxay waxay tilmaamayaan in habka ugu wanaagsan ee barnaamijka
SSN uu yahay PT kaasoo yarayn kara dhacdooyinka saboolnimada qiyaasta 11 iyo 26%, iyadoo ku xiran
qiiaha la bixiyey, halka MPT ay tahay 7 iyo 20%, (Sawirka 6.1). waxaa la mid ah, PT inay yarayso farqiga
sabolnimada 10 iyo 17%, waxayna ku xiran tahay cadadka lacagta la diray, iyo MPT oo yaraysa 9 iyo 15%
(sawirka 6.2). marka loo bar bar dhigo magaalada iyo meelaha miyiga ah, MPT waxay ku wax tar badan
tahay qoysaska ku nool degsiimooyinka lagu barakacay, si loo gaaro yarynta saboolnimada oo loo maray
PMT waxayna u dhowatahay qayb ahaan PT. tan waxaa lagu sharxi karaa tilmaamaha qoysak kuwaasoo
inta badan ku dhow waxyaabaha la xiriira saboolnimada ka jirta degsiimooyinka barakaca,
magaalooyinka iyo meelaha miyiga ah.
105.

12
Schnitzer (2016).
99
.
SHAXDA 5: QIIMAYNTA WAXAY U BAHAN TAHAY (PMT)
Si loo cadeeyo qimaynta waxay u bahan yihiin ka faa’iidaystayashu, qoyskasta waxaa la kala qaybiyey
siduu sabool u yahay ama siduusan sabool u ahayn, taasoo ku qotonta waxa uu quuto siday ula
xiriirto heerka saboolnimada. Heerka saboolnimada ee lagu cabiray cel celiska kharashka ku baxay
looma isticmaali karo waayo waxaa lagu dhisay xogo farsamo oo kala duwan (eeg lifaaqa D. habraaca
wakhtigan ee isticmaalka) iyo calamadaha qoysak. Sidaa darteed heerka kharashka ay isticmaalaan
dadka waa mid la adeegsaday. Heerka saboolnimada ee la xiriirtana waxaa lagu jaan gooyey iyadoo
loo fiirinayo cabirka u dhexeeya cel celiska aasaaska waxay quutaan iyo isu geyn ta guud waxay
quutaa.
Kadibn, habka macquulka ah ee lagu dhisay sahanka si loo saadaaliyo ahaanshaha sabool, waxaa la
tix geliyey calaamado ka muuqda oo la cadeeyey. Habkaan, lix nooc ayaa lagu cadeeyey calamadaha
oo ay ka mid yihiin, goobta uu degan yahay, gobolka iyo inuu miyi magaalo ama barakace yahay, ii.
Qoyska wuxuu quuto: tirada qoyska iyo cabirka ku tiirsan iii. Cadaynta madaxa qoyska, dhediglab iyo
waxbarashada iv, cadaynta guriga uu degan yahay, dhulka agabka u yaal, lahaanshaha guriga iyo
nooca guriga; v. dakhliga; xubnaha qoyska ee shaqeeya iyo haddii qoysku wax ku helo xawaalad iyo
vi. Gaajada; haddii qoysku la soo kulmay bilihii la soo dhaafay gaajo.
Qiyaasta saxda ee la adeegsaday si loo saadaaliyo heerka qoysak uu suurta gal ku yahay inuu sabool
yahay (shaxda A. 11 ee lifaaqa ku jirta). Waxaa loo doortay ka faa’iidayste haddii lagu qiimeyey inuu
yahay sabool, ayna saboolnimada la mid tahay wax ka sareeya 0.42. tani waxaa lagu qeexay in la
yareeyo khaladaadaka ka saarista iyo durasita (xiriirka). Xaalada caadiga ah ee saboolnimada qoyska
waxaa la bar bar dhigay liiska qoysaska loo doortay barnaamijka si loogu adeegsado qiyaasta ay tahay
inuu ku yahay sabool, calamadaha qoyskaanina ku salaysan yahay. Tani waxay bixinaysaa qiimayn ku
aadan saamaynta barnaamijka SSN, qiimaha iyo wax qab adka, sida lagu cabary xoga la soo uruiyey
iyo waxa la helay.

106. Ilaalinta bulshada ee yaraynsa saboolnimada 40 ama 25% waxay ugu yaraan qiimaha ku
kacayaa noqonayaa 745 ama 1.490 milyan oo dollar. .13 Barnaaijka SSN ee bixinaya qaabka isu eg ee
lagu siinayo lacagaha qoysaska saboolka ah ee gobolada soomaaliya ku nool (kuwaasoo xoga lagu
sheegay ama aan lagu sheegin) waxay gaari karaan heerka ugu sareeya ee yaraynta saboonimada oo ah

13
Muhiimadda SSNs waxaa loo tix gelinayaa dhamaan gobollada Soomaaliya, kuwa xoga SSFS 2016 ay ka hadlayso
iyo kuwaysan ka hadlayn. Yaraynta saboolnimada waxaa loo adeegsanayaa inay tahay mid kawada hawl gelaysa
dhamaan gobollada. Taasoo macnaheedu yahay SSNs waxay noqon dontaa saamaynta yaraynta saboolnimada heer
isku mid ah meelaha aan sahanka laga qaadin. Cabirka miyiga, magaalooyinka iyo barakacayaasha aan laga qaadin
xoga SHFS 2016, si loo xisaaboyo qiimaha SSNs ee dhamaan gobollada. Waxaa ka mdadka xoolo reer guuraaga ah
kuwaasoo loo tix geliyey qiimaha ku baxaya dhulka miyiga ah.
100
.
26% dhibcood oo ah dhacdooyinka saboolnimada. Tani waxay la mid noqonaysaa haddii qoysaska si cad
loo qeexo iyo in loo tix geliyo si siman oo lacagaha lagu gaarsiiyo laba goor cel celis ahaan farqiga
saboolnimada (sawir 6.1). farsamadaan algu gaarayo, yaraynta saboolnimada ee dhulka miyiga ah waxaa
qiimaheedu ku kacayaa 369 ama 737 milyan oo dollarka maraykanka waxay ku xiran qiimaha loo diray,
halka 281 ama 562 milyan oo dollar oo magaaloyinka ah iyo 95 ama 191 milyan oo dollar oo
degsiimooyinka lagu barakacay laga rabo (sawirka 6.3)

Figure 6.1: Impact of SSNs on poverty incidence. Figure 6.2: Impact of SSNs on poverty gap.
80 40 37
71
70 35
63 61
60 30
51 52
49 47
50 44 45 46 25
43 22 22 22
40 20
40 38
32 33 20 17
30 25 28 26 13
15 11
18 20 11 11 10 10
20 8 9
10 7 6
10 4 5
5 3 2
0
0
Settlements
Current PMT: Avg. poverty gap Settlements
Current PMT: Avg. poverty gap
PT: Avg. poverty gap PMT: twice avg. poverty gap
PT: Avg. poverty gap PMT: twice avg. poverty gap
Source: Authors’ calculation. PT: twice avg. poverty gap
107. Yaraynta saboolnimada ee meelaha miyiga ah waa mid qiimo badan ku kacaysa marka loo eego
meelaha magaalooyinka iyo degsiimooyinka lagu barakacay. Iyadoo la tix gelinayo lacagaha la bixiyey
oo maalintii qofkii ay tahay 0.22 dollar. Hanaanka PT waxaa lagu gaaraya si balaaran yaraynta
saboolnimada magaaloyinka 12% iyadoo ay raacdo barakacayaasha 10% iyo ka dib meelaha miyiga ah
9%. Keliya marka la tix gelinayo marka laba goor la diro lacag cel celis ahaan farqiga saboolnimada,
yaraynta saboolnimada waa mid si balaaran wax uga taraysa meelaha miyiga ah 32%, 27 iyo 24
magaaloyinka iyo barakacayaasha kala ah. Tan waxaa lagu sharaxay habka farqiga saboolnimada ka dhex
jira xeryaha barakaca iyo meelaha miyiga ah oo ay raacdo magaalooyinka 37, 20 iyo 17%, taasoo
muujinaysa in si balaaran loogu bahan yahay in qayb kasta cadad lacageed oo balaaran oo diro ama la
dhaafsiiyo heerka saboolnimada meelaha miyiga iyo barakacayaasha (sawirka 6.1 iyo 6.2). kadibna la
isku jamciyo qiimaha tirada dadka saboolka ah ee meel kasta joogan (si balaaran loola wadaago meelaha
miyiga ah), jawaabaha ka soo baxa qiimaha yaraynta saboolnimada ee hoos imanaya hanaanka PT
wuxuu ugu yaraa afar iyo saddex goor ku sareeyaa miyiga iyo magaalada marka loo eego barkacayaasha
(sawirka 6.3).14
108. Habka PMT wuxuu yarayn karaa saboolnimada 51 isagoo geynaya 44% ama 32% isagoo ku
yaraynaya qiimaha 871 ama 1.741 milyan oo dollar. Muuqashada PMT waxaa lagu gaarayaa in lagu

14
Dadka saboolka ah ee sugan dhamaan gobollada Soomaaliya waxaa wax loogu qaybiyey habkaan soo socda: 50%
meelaha miyiga ah oo ay ku jiraan xoolo raacatadu, 38% magaaloyinka iyo 13% xeryaha lagu barakacay. Qimaha la
bixiyey wuu laban laabmay
101
.
yarayn karo saboolnimada 44% guud ahaan gobollada Soomaaliya iyadoo la adeegsanayo 871 milyan oo
dollar haddii la siiyo qof kasta, loogan adhigo dakhligiisa soo gala qayb ka mid ah, tanoo cel celiska
sinaanta heerka saboolnimada simaysa. Haddii qiimahaan la laban laabana, PMT wuxuu si qodo dheer u
sii yaraynayaa saboolnimada qiyaasta 19 ilaa 32, kaasoo qaadanaya qime ay tahay 1.741 milyan oo
dollar (sawirka 6.3). tani marka waxay cadaynayaa in 3 qof ee ku nool miyiga ama magaalada mid ka mid
ahi la cadeeyey heerkiisa saboolnimada, halka weli 2 qof ee ka mid ah dadka barakayaasha uu yahay mid
sabool ah.
109. Dhamaan gobollada Soomaaliya, xogta PMT waxay ka hadlaysaa 37%, 73% waa kuwo sabool
ah, iyo 27 % aysan ahayn kuwo sabool ah, tani waxay ku timid sirta laga ogaaday xogta. Hanaanka
hoos imanaya PMT ee ah farsmada lagu higsanayo qiyaasta 5tii qof ee saboolka ah ee soomaalida ahi
mid ka mid ah inuusan ku jirin barnaamijka SSN. Halka 3dii qof ee soomalida ah ee loo doortay inay ka
faaiidaystaan barnaaijka 1 ka mid ahi uusan nqoon doonin saboolka, marka laga hadlayo goboladaan
(Sawirka 6.4), xitaa haddii ay yihiin kuwo dayacan. Xogta weyn ee la helay waa sida ay u balaaran tahay
xaaladah miyiga, gaar ahaan calamadaha lagu arkay qoysaska siday u kala duwan yihiin kuwa miyiga iyo
maagaladu. Adeegsiga heerarka kala duwan ee lagu kala cadaynayo ka faa’iidaystayaasha waxay
ogolaanayaan in la yareeyo khaladaadka looga saarayo dad u qalma barnaamijka, laakiin waxay
markasta la imanaysaa qiimo sareeyo marka lagu darayo wax kastoo khalad ah iyo sidoo kale qiimaha
barnaamijka la sii balaariyo.

110. Qiimaha lagu yaraynayo saboolnimada 1% dhibcood ugu yaraan wuxuu u bahan yahay 62
milyan oo dollar, laakiin wuxuu hadii la sii kordhiyo wuxuu u bahanayaa 106 milyan oo dollar. Qayb
kastoo ka mid ah barnaamijka SSN wuxuu qiimahiisa noqonayaa 62 milyan oo dollar oo ah 1% heerka
yaraynta saboolnimada, laakiin wuxuu noqon karaa qiyasta 106 hadii lagu sar gooyo hanaanka PMT.
Qimaha la rabo in lagu higsado PT waa 1.7 goor inuu ka badan yahay kan PT, maxaa yeelay wuxuu
hagayaa in lagu daro iyo in la saxo khaladaadka lagaga tegey dad, halka warqaduhu aysan yeelkanayn
wax khalad ah, weli barnamaijka PT ma ahan mid cad oo la dooran karo iyo isagoo kaleiya loogu hawl
galo qayb ahaan. Sidaa darteed, 27% dadka saboolka ahi kuma jiri doonaan barnaamijka SSN iyo 31% oo
ah kuwa lagu daray ma noqon donaan kuwa saboolka ah (sawir 6.4). khaladaadka looga saaray dad waa
la yarayn karaa laakiin wuxuu kordhin karaa qiimaha barnaamijka.

102
.
Sawir 6.3: Qiimaha SSNs dhamaan gobollada Soomaaliya.
2.0
1.8 1.7
Balayiinta wakhtigaan US$ sanadkiiba
1.6 1.5
1.4
1.2
1.0
1.0 0.9
0.7 0.7
0.8
0.5 0.6
0.6 0.5
0.4 0.3 0.3 0.4
0.2
0.2
0.2 0.1 0.1
0.0
Overall Urban Rural IDP Settlements
PMT: twice avg. poverty gap PT: twice avg. poverty gap
PMT: Avg. poverty gap PT: Avg. poverty gap
111. Marka la eego siday u qoto dheertahay saboolnimada ka jirta gobollada SOomaaliya, qiimaha
qaybtaan lagu yaraynayo saboolnimada waxay qeexaysa cadadka lacagta la dirayo ee la kordhinayo,
waxayna hoos imanaysaa labada qaybood ee kala ah PT iyo PMT. Qiimaha qaybtaani wuxuu xiriir la
leeyahay qiimaha halka milyan ee dollar ee noqonaya 1% heerka yaraynta saboolnimada. Qimahaaani
waa 17% ayuu ka yar yahay PT iyo 25% oo uu yahay PMT marka lacagaha la dirayo yihiin kuwo is le’eg si
laba goor loo yareeyo farqiga saboolnimada, marka la bar bar dhigo in la diro 0.22 dollar qofkii maalintii
(Sawirka 6.3). habka lagu gaarayo PT, qimahiisu waa 1% heerka yaraynta saboolnimada kaasoo ay ku
baxayso aduun gaaraya 67 milyan oo dollar oo loo diray si isku mid ah cel celis ahaan farqiga
saboolnimada, halka 56 milyan lagu diray 0.43 dollar qofkii maalintii. Waxaa intaa s dheer, qaybta
qiimaha PMT ee lagu higsanayo habkaan waa 121 milyan oo dollar haddii si isku mid ah lacagta loogu
dirayo farqiga saboolnimada iyo 91 milyan oo lagu dirayo si isku mid ah laba goor farqiga saboolnimada.
Qiimaha badan ee la diray 157 dollar qofkii sanadkii waxay caawin kartaa kuwa aadka saboolka u ah,
laakiin waxay dhaafi kartaa baahida kharash si ay uga baxaan saboolnimada qoysaska saboolka ahi.
Sidaa darteed, dirista lacagta 80 dollar sanadkii keliya waxay yarayn kartaa saboolnimada 51 ayna
geynaysaa 44% iyo in ay joogtayso 12% dadka laga kor looga soo qaaday heerka saboolimada ee qiimo
isku mid ah loo diray kaasoo ah 157 dollar qofkii in sanadkii la siiyo.
103
.
Sawirka6.4: Caymiska, baxsiga iyo hoos u dhigista PMT. Sawirka 6.5: Qiimaha iyo saamaynta dadalada yaraynta

saboolnimada iyooo loo marayo barnaamijyada SSN.
100
60
86
Dhacdooyinka saboolnimada % tirada
90
dadka) kadib marka la soo saaray SSN
78 PMT ‐ avg
80 73 50
poverty gap
70 63 61 PMT ‐ twice
Boqoleyda
[CELLRANGE
[CELLRANGE
60 40 [CELLRANGE
[CELLRANGE
] [CELLRANGE the avg
]]
50 ]]
[CELLRANGE poverty gap
40 [CELLRANGE
37 37 35 30 ] [CELLRANGE
[CELLRANGE
]
[CELLRANGE
40 31 ]
[CELLRANGE
28 ]]
[CELLRANGE
27 26 25 [CELLRANGE
]
30 22 [CELLRANGE
]]
[CELLRANGE
14 20 [CELLRANGE ]]
[CELLRANGE
20
[CELLRANGE
]
] [CELLRANGE
[CELLRANGE
10 PMT ]
10 [CELLRANGE
]]
0 PT ]
Settlements 0
Coverage (% poor) Coverage (% population) 0 500 1,000 1,500 2,000 2,500
Under‐coverage Leakage Total cost (million US$)
112. Iyadoo la raacayo habka PMT, qiimaha balaaran ee lacagta ah ee la dirayo iyo qimaha, waxaa
adkanaysa inay noqoto si balaaran inay u yarayso saboolnimada. Dadaalada yaraynta saboolnimada
waxay ku xiran tahay awooda dhaqaale (Sawirka 6.5). kala duwanaanshaha arrimaha la xiriira yaraynta
saboolnimada ee lagu gaaray barnaamijka SSN ee u dhexeeya kala duwanaanshaha iyo balaarinta PMT
oo ah sida qiimaha la dirayo loo kordhiyey. Barnaaijka SSN wuxuu taageeri doonaa dadalada lagu
yaraynayo saboolnimada iyo kordhinta adkaysiga uu siinayo qoysaska ku jira xaaladaha nugul. Ilaa hadda
wuxuu noqoday mid adag inuu si baahsan u yareeyo saboolnimada isagoo lagu diray qiimao ka
danbeeya laba goor cel celiska farqiga saboolnimada qoysaska qaar waxay u bahan karaa wax badan oo
loo diro si ay u gaaraan heerka saboolnimada iyo kuwa kale ee qoysaska saboolka ah oo aan lagu daran
habka lagu gaarayo ee ah PMT. Qiimaha badan wuxuu kor dhin karaa kharashka iyo inuu ka dhigo
barnaamijka mid aan wax tar lahayn inuu si hagaagsan u yareeyo saboolnimada. Barnaamijka aan lacago
isku mid ah lagu dirayn waxay noqon karaan talaabo kale laakiin inta badan waa kuwo fulintoodu ay
adagtahay.
113. Ilaalinta saboolnimada wakhtigeeda ay tagan tahay heerka xun sida xilligaan abaarta waa mid
inta badan qiime badan ku kacaysa marka loo eego xilliga caadiga ah ee kor looga soo qaadayo
qoysaska saboolnimada. Dhisidda adkaysiga wuxuu muhiim u yahay in la ilaaliyo hantida inaysa noqon
mid la iibiyo xilliga dhibaatu jirto. Qiyaasta s10% ayey korortaa isticmaalka qoyska ee hantiada uu hasyto
marka dhibaatada lagu jiro, taasoo ku kordhinaysa qiimaha banramaijka ilaalinta bulshada si loo yareeyo
saboolnimada heer isku mid ah 32% iyadoo la adeegsanayo aduunka dhan 1.7 bilyan oo dollar, wuxuuna
gaaraya 2 bilyan oo dollar. Waxaa muhiimi ah in la ogsoonaado xilliga adaga kororka kharahska iuu ka
noqon karo barnaamijka ilaalinta bulshada dhaqaalaha loogu tala galay 17%. Qiimaha sidaan u badan
wuxuu ku yimid tirada balaaran ee qoysaska ee horayba sanadkii 2016 u ahaa sabool, laakiin ay suurto
gal tahay in dhibaatada jirtaa ay ku sii riixdo saboolnimo kale, dhibaatadaas oo ay keentay abaarta
hadda taagani.
104
.
7. Gebagebo
114. Hirka 1 ee sahanka sare ee Soomaaliya, la fuliyey bilihii Febaraayo iyo Maarso ee 2016, wuxuu
bixinayaa xog xaasaasi ah oo ku aadan saboolnimada iyo qodobada kale ee muhiimka ah ee
tilmaamaya dhaqan dhaqaalaha bulshada. Maqnaanshaha sahan metelaya wax haysiga qoyska ma
ahan mid si guud looga og yahay wax ku saabsan bulshada soomaaliyeed. Warbixin la’aanta waxay ka
hor tagtay sar goynta iyo fulinta siyaasadaha iyo barnaamijyada loogu baahan yahay in lagu taageero
adkaysiga dhaqaalaha iyo horumarinta, sidoo kale taageerista dhacdooyinka argagaxa leh. Hirka
koowaad ee SHFS wuxuu buuxiyey farqi daran oo ka jiray xogta, taaso ka imanaysa qiyaasta
saboolnimada lagu qaybin karo heerka wax soo saarka dalka ee GDP. Xogtu waxay daaha ka rogtay
duruufaha ay ku sugan yihiin nolosha wax haysi ee qoyska Soomaaliyeed wakhtigaan ku nool yahay
iyadoo ay goboladu dhexda ugu jiraan abaar daran iyo macaluul ku habsatay.
115. Qayb badan oo ka mid ah bulshada Soomaaliyeed waxay ku nool yihiin saboolnimo, iyaga iyo
caruurtoodu iyo iyadoo dadka barakacay ay si gaar ah u sii saamaysay. Saboolnimadu waxay ku sii
fidaysaa daqiiqad kasta nolosha dadka Soomaaliyeed sanadka 2016 iyo ka hor dhibaatadaan. 51% tirada
dadka waxay ka hooseeyaan heerka caalamiga ah ee saboolnimada loo dejiyey iyadoo 31% ay
wajahayaan xaalad saboolnimo oo aad u daran. 58% carruurta SOomaaliyeed waxay ku nool yihiin guryo
sabool ah, iyo 1kii qof ee ka mid ah saddexdii qofba uu yahay mid aad u sabool ah, sidoo kale
saboolnimadu way ku kala duwan tahay bulshada Soomaaliyeed dhexdeeda, heerka cabir ee 26 ilaa
70%. Wax haysiga qoyska ee dadka ku jira xeryaha barakaca waa kuwa ugu daran ee saboolnimadu si
xun u saamaysay. Sida farqiga saboolnimadu ugu kala dhexeeyo gobollada waa Waqooyi Bari 27%,
Waqooyi galbeed 50% oo isaga aad saboolnimadu ay ugu balaaran tahay miyiga iyo magalada ayna kala
tahay 45 iyo 52%. Meelaha magaalooyinka, heerka saboolnimada waqooyi bari 26%, Muqdishana waa
52%. Dhulka miyiga ah heerka saboolnimadu Waqooyi bar 34%, Waqoyi galbeedkan waa 91%. Hadii la
rabo in adhaxda laga jebiyo saboolnimada wareegeeda waxaa loo bahan yahay in la hor mariyo
xaaladaha ay ku sugan yihiin carruurta iyo dhalinyaradu. Caqabadahaan waxay noqon doonaan kuwo si
tartiib tartiib ah ula kora qaab dhismeedka gobolada SOomaaliya. Muhiimadda waa in la siiyaa
barnaamijka, ay ujeedadiisu tahay si la isugu duwo hanaan adhaxda looga jebinayo saboolnimada,
iyadoo la xalinayo heerka tacliin yaraan, caafimaad darada iyo duruufaha nololeed ee qoyska ee haysta
carruurta iyo dhalinyarada.
116. Inta badan saboolmada dhinaca dhaqalaha, waxay keentay dad badan oo Soomaaliyeed aysan
helin adeegyada aasaasiga ah ee nolosha, sida wax barashada, biyo nadiif ah iyo warbixinah ay uga
baahan yihiin warbaahinta. Guryaha aan saboolka ahayni waxay haystaan heer sare oo wax barasho ah,
heerkooda wax akhris/qoraalna waa sareeyaa, waxay aadaan waxbarashada iyo iyagoo helo tayo
wanaagsan oo duruufaha nolosha ah sida biyo nadiif ah iyo faya dhawr wanaagsan. 9 ka mid ah 10 qof
ee waxaysiga qoysaska Soomaalida waa sabool, iyadoo saboolnimadu tahay mid daran. 40% wax haysiga
qoysaska soomalida ma haystaan ilo biyo nadiif ah ay ka helaan iyo abaarta oo si daran ugu yeelatay
saamayn helitaanka biyaha. Sidaa darteed helitaanka biyo nadiif ah oo la cabo waxay noqonaysaa
siyaasadda koowaad ee la siinayo mudnaanta, taasoo lagu wajahayo dhibaatada hadda taagan. Maal
gelinta kaabayaasha dhaqaalaha ee aasaasiga ah sida nidaamka faya dhawr, laymanka korantada iyo
jidadka ayaa si daran loogu bahan yahay guud ahaan gobollada Soomaaliya, khaas ahaan dhulka miyiga
ah. Guud ahaan, dadka Soomaaliya waa kuwo ugu hooseeya dhinaca saboolnimada wadamada Afrika
markay noqoto dakhliga qofka soo gala dhinaca taakulada aan dhaqaalaha ahayn ee qofka soo gala.
105
.
117. Si loo yareeyo sinaan la’aanta dhaqaalaha iyo saboolnimada, helitaanka iyo suurta galnimada

adeegyada muhiimka u ah qoysaska saboolka waa in la hor mariyaa, inta barnaamijyadaani ay iyaga
cidla uga tegayaan, khaas ahaan heerarka waxbarashada. Farqiga waxbarashada waa mid si balaaran
uga jira dadka saboolka ah ee miyiga ku nool ee gobolka Waqooyi Galbeed, sida sahanka 2013 iyo 2016
tusinayo. Boqoleyda dadka ah ee wax akhrin kartaa waa mid meel uun taagan marka loo eego cid kastoo
ka mid ah dadkaan, laakiin dadka xoolo dhaqatada ah. Isbede lagu sameeyo wakhtis kooda ayaa keeni
kara in heerkooda waxbarasho lagu bedelo guud ahaan dadka Soomaaliya. Dadka miyiga ku nooli waxay
si baahsan u wadaagan waxbarasho la’aan marka la isu bar bar dhigo sahankii 2016 iyo kii 2013.
Waxaana keenay inay xumaada heerarka waxbarasho ee reer guuraaga saboolka ah waa iyagoo aan
aadin iskuulada. Intii u dhaxaysay 2013 iyo 2016 ka qayb galkooda iskuulada dadka xoolo dhaqatada ah
ee kunool gobolka Waqooyi Galbeed waa kuwo kordhay, waxaana tan ay gaar u sii tahay qoysasaka
miyiga ku nool ee aan saboolka ahayn, halka ay saboolnimada miyiga ay hoos u dhacay. Dadkan waxaa si
badan looga saaray waxabarashada gobolka Waqooyi Galbeed ka jirta taasoo sii adkaysay habkay uga
bixi lahaayeen saboolnimada. Kala duwanaanshaah joogtada ah ee arrimaha waxbarashada ee u
dhaxaysa dadka saboolka ah iyo kuwa aan saboolka ahayn ee ah qoysaska, oo ay weheliso shaqo
la’aanta ka taagan miyiga, waxay sii joogtayn kartaa inay sii adkayso farqiga jira. In la bixiyo helitaanka
iyo hab looga faa’iidayso wax arashada iyo adeegyada kale ee aasaasiga ah waxay muhii u tahay in la
gaaro wax wanaagsan oo ka soo baxa shaqada iyo in qoysaska saboolka ah kor looga soo qaado fakhriga
ragaadiyey. Sanadkii 2016, ku dhowaad kala bar dadka gaaray da’dii waxbarashada maysan aadin wax
iskuulo ah taasoo ay ugu wacan tahay xanuunno, macalin la’aan iyo dhaqaale la’aan iyo sidoo kale wax
gacan ku siiya taas oo guriga aysan joogin. Cadaymahaani waa kuwa muujinaya dacyanaanta saboolnimo
ee qoysaska, inta helitaanka waxbarashadu ay hoosayso, waxayna saboolnimadaas u sii gudbinayaan
jilashooda ku xiga.

118. Gaaritaanka suuqa shaqada, khaas ahaan dhalinyarta iyo haweenka, waxay si daran ugu baahan
yihiin inay ku hor miryaan faya qabka xaaladahooda. Saboolnimadu waxay si xoogan xiriir ula leedahay
waxa ka soo baxa suuqa shaqada ee aan la rabin.qoysaska saboolka ahi waa kuwa ugu yar ee ka qayb
qata suuqa shaqada iyo heerka ugu hooseeya ee shaqaalaynta. Kor u qaadista inay si fir fircoon uga qayb
qaataan Soomaalidu suuqa shaqada waa qodobka ugu muhiimsan ee lagu hormarin karo faya qabka iyo
waxa keliya ee hoos u dhigi kara sinaan la’aanta dhaqaalaha. Sababaha kala duwanaanshaha shaqa
la’aanta waxaa loo bahan yahay in lagu xaliyo hab faham leh oo lagu gaari karo.dhibatoyinka inta badan
khatarta ah ee ku wajahan ka qayb galka xoogga shaqada waa habka kala duwanaansho ee ku salaysan
dhedig laboodka, arrimaah la xiriira amaan darada ay keenen isku dhacyada iyo naafanimada, qayb kasta
oo ka mid ah xaladahan waxay u bahan tahay in la siiyo wax cad oo wax looga qabto.

119. Qoysas badan ayaa aad ugu nugul saamaynta ay ku yeelatay abaaraha daran ee jira
wakhtigaan. Qoysas badan oo aan ahayn wakhtigaan sabool ayaa ku nool wax ka yara koreeya heerka
saboolnimada kuwaasoo ku jira xaalada wel wel leh, taasoo ay u keentay abaarta taagani, heerka
saboolnimada waxaa laga rajaynayaa inay si cad kor ugu kacdo. Khaas ahaan 10% kuwa wel welika qaba
6% ay kor u kacdo saboolnimadu. Qiyaastaani waxay la xiriirtaa heerka lagu qiyaasay saamaynta ay
yeelatay abaarta hadda taagani, taasoo la filayo in wax laga qabto si loo yareeyo 10.6% marka loo fiiriyo
qiimaynta gudaha uu ka sameeyey Baanka Aduunku. Xaaladdu waa mid si gaar ah ugu sii xun qoysaska
degmsiimooyinka barakacayaasha iyo carruurta, kuwaasoo ay abaartu si daran u wax yeelaysay.
106
.
Macaluusha aan laga hor tegiinna waxay dib dhaca balaaran ku keentay heerarka nolosha sanadihii la

soo dhaafay.

120. Qaabka ay leedahay dhibaatada hadda taagani, sahaminta suuqu waxay muhiim u tahay dejinta
iyo fulinta talaabooyinka lagu badbaadinayo nafaha. Si loogu gudbo hab joogto ah oo loo qaadayo
hormarinta, wax ka qabashadu waa inay ku tiirsanaaytaa arrimaha ku saabsan suuqa iyo ka fal celinta is
bedel dhab ah oo lagu sameeyo degenaanta suuqa. Tan iyo sanadkii 2016, sahanka suuqa ee SHFS ee
lagu samaynayey heerka sarifka suuqa iyo xogta qiimaha suuqa waxaa si joogto ah looga qaadayey 16
goobood oo ka mid ah magaalooyinka. Sahanka suuqa ee SHFS wuxuu bixiyey warbixino wakhtiyeysan
iyo xog diyaar u ah in lagu isticmaalo waxa ka jira. Xogahaani waxay wax tar u lahaayeen aragtida wax
looga qaban ayo abaarta daran taasoo si daran u saamaysay dadka Soomaaliyeed sanadka 2017.
Qiimaha wuxuu ahaa mid degan, inkastoo ay ku xeeraayeen dhibaatooyin, ma jirin wax kala go’ ah oo
wax soo saarka suuqa imanaya ku yimid. Sidaa darteed, suuqyada magaaloyinku waa shaqaynayeen,
wax soo saarkuna wuxuu ahaa mid la heli karo, halka cunta la’aanta ugu badani ay ka taagnayd dhulka
miyiga ah. Barnaamijyada taakulaynta cuntada waa in laga taxadaraa, waana in si joogto ah loo
qiimeeyaa isbedelada suuqa, iyo haddii wax soo saarku yahay mid dibadda laga soo dejiyey ama uu
yahay cuntada gudaha ka soo baxday, tusaale ahaan marka la bixinayo warqadaha raashinka lagu
bixinayo.

121. Xawaaladaha iyo dirista lacagaha waa kuwo guud – waxayna u yihiin adeeg si fudud u keenaya
u adkaysi dadku u yeeshaan dhibaatada taagan, laakiin inta badan meelaha dayacnaantu ka jirto ma
ahan kuwo hela xawaalado iyo lacago loo diro. Saboolnimada iyo gaajadu waa kuwo caadi ahaan ku
hooseeya dadka xawaaladaha wax ku hela marka la bar bar dhigo kuwaan wax ku helin, sidoo kale
dadkaasi waxay haystaan waxbarashada. Sidaa darteed wakhtigaan wax ka badan 20% qoysaska wax ku
hela xawaladaha dhamaan, inta badan dadku dib uguma soo laaban karaan arinta ku aadan xawaladaha
ee dhibaatada jirta ay kula tacalayaan. Waxaa intaas dheer, dadka nugul intooda badan, khaas ahaan
degsiimooyinka lagu barakacay waa kuwo ay yartahay waxay ka helaan xawaaladaha, waxa ayna helaan
lacago yar iyo waxaana si badan ay dhibaato ugu qabaan hoos u dhaca qiimaha xawaaladaha ay ka
helaan. Isla ar ahaantaa waxaa la mid ah meelaha miyiga iyo khaas ahaan barakacayaashu waa kuwo ku
jira khataro ka soo wajahaya dhibaatooyinka hadda taagan, iyadoo abaarta mar horeba ay ku
barakaceen dad ka badan 257 kun oo qof. Deeq bixiyayaashu waxay taageerada ku bixiyaan lacag naqad
ah oo toos ay ugu gudbiyaan, iyagoo gaaraya dadka aadka u bahan, tani soo kale waa mid aad muhiim u
ah.

122. Maqnaanshaha dhismaha barnaamijyo wax tar leh oo adkaysiga ah waxay keeneen dabeecad

ah argagax leh sida abaaraha oo noqday kuwa ku rida maalaayin qof oo Soomaali ah khatar, una
baahda in wax laga qabto. Xogta la ururiyey sanadkii 2016 waxay tusinaysaa in tiro balaaran oo
qoysaska nugul ahi aysan heli karin barnaamijyo wax tar leh oo ku aadan ilaalinta iyo wanaajinta
bulshada. Dhibaatadaha argagaxa leh ee hadda taagan ee ay keentay abaarta sababteeda ay leedahay
cimilada Elnino waa mid sii socon doonta, sii tijaabin doontana heerka adkaysi ee dadka Soomaaliyeed u
yeelan doonaan mustaqbalka. Wax ka qabashada dhibaatada argagaxa leh ee hadda taagan,
qaabaynteeda ku aadan sida ugu wanaagsan ee loo wajahi karo iyo barnaaijyada ilaalinta bulshada ee
waxtarka leh waxay ku shaqayn karaan hab loo diyaariyey oo gudaha ah kaasoo noqon kara sida ugu
107
.
wanaagsan ee keeni karta ujeedo looga hor tegi karo macaluusha soo noq noqotay iyo guud ahaan inay
furto hab joogto ah oo lagu abaaro yaraynta saboolnimada iyo wadaagista qaninimada.

123. Shabakadda badbaadinta bulshada waa qalab yaraynaya saboolnimada iyo inuu taageero
qoysaska nugul. Barnaamijyada ilaalinta bulshada ee la gaaray waxay yarayn karaan saboolnimada,
iyagoo ka soo qaadaya 51%, keenayana 32%, kaasoo qimahiisu noqonayo 1.7 bilyan dollarka
Maraykanka ah. Saboolnimada baahsan ee qotada dheer, barnaamija ilaalinta bulshadu wuxuu si tix
gelin leh saamayn ugu yeelanaya saboolnimada, kaasoo looga bahan doono in dhaqaalo lagu bixiyo.
Adeegsiga calmadaha muujinaya wax haysiga qoysaska si loo gaaro qoysaska saboolka ah, loona
mideeyo dakhliga sanadka loo dirayo oo ah 157 qofkii, kaasoo ah waxa la siinayo dhamaan qoysaska u
qalba si loo yareeyo saboolnimada 19%. Inta badan qoysaska saboolka ah ee meelaha miyiga iyo
degsiimooyinkalagu barakacay waxay ka faa’iidaysan karaan yaraynta saboolnimada 26 iyo 22 %. Sidaa
darteed, barnaamijyada waxaana tan caawinaysa in lagu daro qoysaska dibadda ka ahaa barnaamijka.
Haddii ay jirto barnaamij lagu gaarayo, waxaa jiri donta lumid gaaraysa 27% oo ku imanaysa qoysaska
saboolka ah ee aan ku jirin iyo 21% qoysaska aan saboolka ahayn ee ka midka ah barnaamija. Waxaa
intaas dheere, qiimaha hanti ee 1.7 bilyan waa mid balaaran, waxayna ka noqonaysaa dakhliga guud ee
wadanka 22% GDP ama 130% waxa rasmi ahaan loo helo sanadkii ee taakulaynta horumarinta iyo
gargaarka la helay sanadkii 215.

124. Ka hortegista saboolnimada wakhtiga ay wel welka leedahay sida marka abaaraha jiraan waa

mid qiimaheedu koreeyo marka loo eego xilliga caadiga ah ee qoysaska saboolnimadu hayso kor loo
soo qaadayo. Dhisidda hanaanka adkaysiga waa mid muhiim u ah in la hor tago hantida la rabi karo in
laga ilaaliyo in la iibiyo wakhtiga dhibaatadu jirto. 10% ayaa wakhtiga dhibaatadu jiro isticmaalka
qoysasku kordhaa kharashaadkoodu, tanoo keenaysa in barnamaijka ilaainta bulshada si loo yareeyo
sabolnimad uu isaguna heerkiisu noqdo mid la kordhiyo 32% lacagta ah 1.7 bilyan, lagana dhigo 2 bilyan
oo dollar. Waxayna kordhinaysaa 10% xilliga adag in qoysaska ay ka helaan barnaamijyada ilaalinta
bulshada 17%. Waxaana arintaan keenaya heerka qoysaska saboolka ahaa sanadkii 216, ee ay haddana
saboolnimadu ku sii riixday dhibaatada taagan ee ay ka midka tahay abaaraha hadda jiraa.

125. Hirka 2 ee sahanka SHFS wuxuu bixin doonaa joogtayn wakhti oo ku aadan nuxurka qoraal ee
ku aadan dhibaatada taagan. Marka la wajahayo xaalado degdeg ah, warbixinta la helayaa waa mid
muhiim ah si loo qaabeeyo siyaasadaha iyo barnaamijyad si loo helo taageero rasmiyo oo la siinayo
bulshada ku jirta xaaladaha dayacan. Siyaasadaha ku salaysan cadaymaha iyo isbedelo rasmiyo oo lagu
bedelo xaaladaha dadka Soomaaliyeed waxay u bahan tahay in la wajaho isbedel lagu sameeyo
muuqaalka dadka saboolka ah, si loo helo hab wanaagsan oo loo adeegsado khayraadka gudaha iyo kan
ka yimaada bulshada caalamka. Sahanka heerkiisu sareeyo wuxuu maamulay inuu soo xiro farqiga xogta
laakiin abaarta taagan xaaladuhu waa kuwo is bedbedela, khatarna ku ah in ay sii xumeeyaan
saboolnimada. Sahanka waxaa maal geliyey sanduuqa wada jirka ah ee Soomaaliya, waxaana laga
rajaynayaa in la maamul xagaaga 20147. Waxaana lagu fidinayaa juquraafi ahaan meelaha uu dabooli
karo oo ay ka mid tahay bulshada baadiyaha ku nool iyo inuu bixiyo habka ugu wanaagsan ee lagu
joogtaynaya fahamka dhibaatada ka taagan gobollada Soomaaliya.

108
.
126. Muqaal hordhaca, oo ah qayb ka mid ah nuxurka sahanka hirka 2, wuxuu siin doonaa cod
Soomalida aan ku jirin tirada. Qayb ahaan ururinta xogta ku jirta hirka 2, sahanka jawaabtiisu waxay
noqon doontaa inuu bixiyo muqaal hor dhac ah oo ka turjumaya habka maalinle ee nololeed. Halka
xogtu ay sheegaysa warbixino muhiim ah oo ku aadan siyaasadaha horay loogu soconayo, awoodda
muuqaalka horudhaca ahi waxa laga qabtay sida nolosha bani’aadamku u adagtahay iyo duruufaha ku
wareegsan.

127. Sahanka hirka 2 wuxuu bixin doona, markii ugu horaysay aragti ka hadlaysa xaaladaha sida
balaaran dadku u wajahayaan iyo dayaca ka jira bulshada soomaaliyeed ee xoolo dhaqatada ah oo ay
ka mid tahay guur guurkooda. Reer guuraagu waa saddex meelood oo meel tirada dadka Soomaaliyeed,
waxyar ayaana lag ogyahay saboolnimadooda, faya qaobkood aiyo baahiyaha ka dhex jira. Sahanka hirka
2 waxaa ku jiro doona waraysi wareegaya oo la isku dayayo in lagu buuxiyo farqiga ka jira qaab nololeed.
Iyadoo loo marayo istidmaalka hab qalab farsamo dayax gacmeed ah lagu sawiray, kooxda hawshaan
qabanaysaa waxay qeexay habka aasaaska joogtada ah ee dadka reer guuraha ah noloshoodu tahay,
iyagoo bixinaya warbixin qiimo leh, tusaale ahaan gargaarka degdegga ah iyo adeegyada loo dirayo
dadkaan, dadkaan oo ah kuwa ugu daran ee abaartu sida daran u saamaysay.

128. Qiimaynta heerka saboolnimada Soomaaliya waxaa lagu qeexi doonaa sahanka hirka 1 iyo hirka
2 ee sida qotoada dheer loogu doortay mawduucyada iyo dejinta barnaamijyo cad iyo siyasada ku
aadan tala bixinaha. Qiimaynta saboolnimada waxaa lagu tix gelinta doonaa tusaale loo soo qaadanayo
dadka waaweyn oo lagu qimaynayo talaabooyinka saboolnimada dhinaca maliyadda ah ee haysata,
taasoo la xiriirta tix gelinta heerka dhaqaalaha qoyska, sida ay inta badan muuqaal ahaan ugu nugul
yihiin dadku iyo qiimaynt asaamaynta abaartu ku yeelatay aasaaska nolosha. Sidoo kale kala
duwanaanshaha dhedig labood ee saboolnimada waxaa lagu faahfaahin donaa xog faahfaahsan oo ay ku
jirto cadaynta waxbarashada, caafimaadka. Doorka hawenka ee dhinaca dhaqaalaha waa mid lagu
sharaxi doona inta haweenku ka qayb qaataan qaybaha caadiga ah iyo heerkooda joogtaynta beerista,
taasoo aan si toos ah ula fal gelin tirooyinka lagu daray shaqada suuqa. Falan qaynta waxbarashadu
waxay qiimayn doontaa joogtaynta waxbarashada sidoo kale qiimaynta habka wanaagsan ee fahamanka
waxbarashada ee muhiimka ay u tahay in lagu hor mariyo waxa ka soo baxa waxbarashada iyadoo
xoogga la saarayo xiriirka ka dhexeeya waxbarashada iyo caafimaadka. Doorka ay bixinayaan
xawalaaduhu waxaa lagu qiimayn doonaa iyadoo la tix gelinayo isbedeladeeda iyo saamaynta. Qiimaynta
saboolnimada waxa lagu sharxi doonaa faafaahino dheeraad ah oo ku aadan barnaamijyadaani siday u
yarayn karaan heerka gudbinta calamiga ah ee saboolnimada. Doodaha ku aadan barnaaijyada ilaalinta
bulshadu waxaa lagu fudin doonaa iyadoo la tix gelinayo muhiimadaha kala duwan ee ku aaadan
dadaalada lagu ilaalinayo bulshada, dejintooda iyo siday xiriirka ula leeyihiin saboolnimada. Meelaha
xoogga la saari doono waxaa kamid noqon doona barakacayaasha iyo sida xalka waara ee loo heli karo
uu u muuqan karo.
109

AUS19442 SOMALI PUBLIC Output P160456 Somali PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

AUS19442 SOMALI PUBLIC Output P160456 Somali PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Public Disclosure Authorized

Warbixinta Lr: AUS

3. Sahan nka xogtiisu sarayse ee B Baanka Aduu unku Soomaaaliya ka fuliyyey waxay b bixinaysaa xo og tayo leh

sida weyyn ay baahid

Saboolnimada ka jirta gobollada Waqooyi Galbeed ee dhacday intii u

Daqiiqad kasta caruurta Soomaaliyeed ma aadan iskuulada. Khaas

Barnaamijyada ilaalinta bulshad waxay gaari karaan kuwa aadka ugu

8. Baanka aduunku wuxuu fuliyyey hirkii uggu horeeyey ee sahanka tirade Soom maaliya sanaadka 2016.

9. Gobo ollada Soomaaaliya waxaaa lagu soo ururiyey hab juquraafi ah h oo la isugu

Poverty incidence in 2016 10% shock 20% shock

20. Sinaaan la’aanta kka jirta meellaha magaalo ooyinka waaa mid ka saraaysa marka la bar bar dh higo dhulka

Monetary Poverty Education Water Information

At least 1 At least 2 At least 3 All 4

Poor Non Poor Overall Poor Non Poor Overall

Poor Non‐Poor Overall Women Men Overall

Poor Non‐Poor Overall

Poor Non Poor Overall Poor Non Poor Overall

Poor Non Poor Overall

Women Men Women Men

Sawirka 2.21:Helitaanka lagu hormarinayo biyaha ee wadamada Sawir 2.22: Helitaanka lagu hormarinayo saxada ee

Poor Non Poor Overall Poor Non Poor Overall

Poor Non‐Poor Overall

56. Qiimaha lacageed ee qofku celi celis ahaan xawaaladaha ka helo, marka loo eego dadka wax ku

Sawirka 4.8:Heerka diwaan gelinta waxbarashada ee ay Sawirka 4.9:Heerka wax akhris ee cadaynaya dadka wax hela iyo

Sawir 4.14: Tirooyinka laga qaybiyey isticmaalka, Figure 4.15: Cumulative distribution of consumption, rural.

Salaried labor Family business Salaried labor Family business

Consumption Sanitation Water Education Information Consumption Sanitation Water

Sawirka 5.13:Dhacdooyinka saboolnimada, aadis iskuulada iyo tahriibka tiro ahaan

0 children in the HH 1‐3 children in the HH 4+ children in the hh

89. Heerka saboolnimada ee ku sii balaaraya sanadkii 2016, muuqaalka saboolnimada 2017 oo halis

Sawirka6.4: Caymiska, baxsiga iyo hoos u dhigista PMT. Sawirka 6.5: Qiimaha iyo saamaynta dadalada yaraynta

117. Si loo yareeyo sinaan la’aanta dhaqaalaha iyo saboolnimada, helitaanka iyo suurta galnimada

Macaluusha aan laga hor tegiinna waxay dib dhaca balaaran ku keentay heerarka nolosha sanadihii la

122. Maqnaanshaha dhismaha barnaamijyo wax tar leh oo adkaysiga ah waxay keeneen dabeecad

124. Ka hortegista saboolnimada wakhtiga ay wel welka leedahay sida marka abaaraha jiraan waa

You might also like