Ekonomski fakultet

Univerzitet u Beogradu

Turizam kao deo nacionalne ekonomije

Igor Kovačević
Asistent
Ekonomika turizma
Karakteristike razvoja turizma prethodne
Jugoslavije

2
 Karakteristike turističke politike – ex Ju

- Zauzimala je važno mesto na međunarodnom tržištu i uvrstila se do

na 25. mesto vodećih turističkih destinacija

- Ostvaruje 1.1 % ukupnih prihoda međunarodnog turizma

- Ostvaruje 2.2% ukupnog broja turista

- 1.4 mil ležaja = 25.9% osnovni + 74.1% komplementarni (!!!)

- Najveći deo kapaciteta u Hrvatskoj (66%), Srbiji (8%)

- Prosečna veličina 233 ležaja

- Stepen popunjenosti 20.8%

3
 Karakteristike turističke politike – ex Ju

Organizacija državnih organa za turizam

- Turistički savez Jugoslavije

- Privredna komora Jugoslavije

- Savezni komitet za turizam

4
 Karakteristike turističke politike – ex Ju

Turistički promet

- 20.5 mil turista, 100.3 mil noćenja, dužina boravka 4.9 dana

-42 % su strani turisti koji su ostvarili 49% noćenja

- Hrvatska je imala najveći broj turista, pa sledi Srbija

- Primorska mesta ostvaruju 70% ukupnog prometa turista

- Izražena letnja sezona (71.6% broj noćenja)

5
 Karakteristike turističke politike – ex Ju

Različite mere stimulisanja turističke privrede

- Regresi ugostiteljskim preduzećima za popuste koji su davali

domaćim turistima na pansionske usluge od 40% do 60%

- Stimulacije inicijativnim turističkim organizacijama za izgradnju

kapaciteta za smeštaj i ishranu domaćih turista

- Odobravanje kursne razlike za ostvareni devizni priliv radi razvoja

inostranog turizma

- Poreske olakšice

6
 Karakteristike turističke politike – ex Ju
Društveni plan razvoja

-Beneficirane kamate (smanjuju redovnu kamatnu stopu):

Dodatna – stimuliše izgradnju i modernizaciju osnovnih kapaciteta
namenjenih stranim turistima

Uvećana dodatna

Anticipativna dodatna – kamata od 2.5% koja se obračunava unapred

za ceo period, sa rokom vraćanja 15-25 godina

Regresna – odobravaju republike i opštine investitorima u ukupnoj

visini od 2%

- Retencione kvote: mogućnost korišćenja 20-60% od iznosa deviznog

priliva za sopstvene potrebe 7
Srbija danas

8
 Uvod
Turizam je jedna od najdinamičnijih privrednih grana u svetu

Uprkos krizi, evidentan je rast prometa i prihoda od međunarodnog

turizma

Izraženi multisektorski efekti razvoja turizma, kroz direktne, indirektne

i indukovane uticaje, i to na BDP, zaposlenost, investicije i dr.

Turizam bitan aspekt razvijanja privrede

 Turizam u svetu
Turizam je rastući i dinamičan deo globalne privrede

U poslednjih nekoliko godina nastavljaju se trendovi rasta i

restrukturiranja tržišta:

• Više od milijarde inostranih turista (1.135 miliona turista)

• Prihod od turizma od 1.400 milijardi dolara (porast od 4%)

• Tržišne zvezde: Azija i Pacifik (u toku 20 godina prešle put od

izuzetno nerazvijenih do uspešnih turističkih destinacija)

• Tržišni lider: Evropa (52% učešća u prometu, 46% u prihodima)

Ali, Evropa kao tradicionalno receptivno tržište ulazi u fazu

stagnacije životnog ciklusa
 Turizam u svetu
80

Odnos učešća u turističkom prometu razvijenih i nerazvijenih zemalja

70

60
% učešće u turističkom prometu

50

40

30

20

10

0
1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012
Godina

Razvijene privrede Privrede u razvoju

 Turizam u Srbiji
Turizam u Srbiji prolazi kroz snažno restrukturisanje ponude i izvora
tražnje
Turistički dolasci
100%

50%

0%
2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012

Dolazi do značajnog slabljenja domaćeg turističkog prometa, a raste

priliv stranih turista
 Turizam u Srbiji
Značajno je porastao broj dolazaka stranih turista sa 7% do 42%
(165.676 u 2000., 696.045 u2007.,921.768 u 2013)

Značajno je porastao broj noćenja stranih turista sa 5% na 30%

(431.093 u 2000., 1.475.675 u 2007., 1.988.393 u 2013)

Prosečna stopa rasta dolazaka stranih turista iznosi 14,11%

Eksponencijalni rast osvaren je u 2007. godini, kada je broj noćenja

stranih turista u odnosu na baznu 2000. godinu povećan za 224%

Broj dolazaka domaćih turista ostvaruje prosečnu negativnu stopu

rasta od -3,44%
 Turizam u Srbiji
2006-2008 ukupno ostvaren broj noćenja stranih turista rastao brže od
broja dolazaka, jer u periodima rasta standarda, izdaci za turizam rastu
brže od nivoa rasta prihoda.

2008-2011 usled ekonomske krize smanjuje se broj noćenja stranih

turista, što potvrđuje činjenicu da se usled smanjenja dohotka prvo
smanjuju izdaci koji se zadovoljavaju iz diskrecionog dohotka

Bez privlačenja stranih gostiju turističke destinacije u Srbiji bi se suočile sa

velikim padom prometa

Pojačani devizni priliv lokalne turističke privrede i ulazak u zonu

rentabilnog poslovanja

Raste značaj turizma kao izvozne privredne grane

 Paradoksi razvoja turizma Srbije
Opšti statistički pokazatelji govore o restrukturisanju prometa, sa domaćih
na strane turiste, kao i rastu prihoda od turizma, i povećanju broja
preduzetnika

Ali, ako posmatramo statistiku broja zaposlenih dobijaju se kontradiktorni

podaci
Republika
Srbija 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Usluge
smeštaja i 37940 35908 30166 27869 26964 24736 24290 23644 22520 20863 20392 20306
ishrane

Broj direktno zaposlenih u turizmu se smanjio i u 2012. godini taj je broj

na nivou od 53% broja zaposlenih u 2000. godini

Povećavanje broja privrednih subjekata, a smanjenje broja radnika?

 Efekti razvoja turizma na ekonomiju Srbije
Prema podacima WTCC:

U 2014. godini turizam direktno doprinosi sa 1,8% BDP-u Srbije

Indirektni efekti na BDP iznose 2.6%, a inducirani efekti 0.9%.

Totalni uticaj turizma na BDP Srbije iznosi 5.4% u 2012.

Procena je da je u Srbiji direktno od turizma generisano 32.100 radnih

mesta , što predstavlja udeo od 2.4% u ukupnom broju zaposlenih

Dodatnih 48.100 radnih mesta je generisano kroz indirektne efekte

razvoja turizma (u ostalim privrednim granama)

Procena je da će do 2023 turizam generisati 7.7% radnih mesta

 Efekti razvoja turizma na ekonomiju Srbije
Napominjemo da domaća statistika prati samo direktni doprinos bruto
domaćem proizvodu

Prate se samo usluge smeštaja i ishrane, što predstavlja parcijalno

praćenje ove delatnosti

Najmanje što je neophodno dodati su usluge transporta putnika, usluge

turističkih agencija, druge turističke usluge (vodiči, zabava, rekreacija)

Pa ipak, i tako parcijalno posmatranje pokazuje dinamiku razvoja turizma

Učešće usluga smeštaja i ishrane u BDP

2001. 0,8%,
2005. 1,0%
2012. 1,1%. (36 milijardi dinara)
 Efekti razvoja turizma na ekonomiju Srbije
Turizam je u Srbiji bio često citiran kao jedan od prioritetnih razvojnih
sektora u privredi Srbije

Međutim, statistički podaci o učešću ukupnih troškova za razvoj, podsticaj

i promociju turizma Srbije ne pokazuju takvo opredeljenje (0.4%)

Uprkos ograničenim sredstvima, sledeći uputstva iz Strategije i usvojenih

master planova, u međuvremenu unetih u Zakon o turizmu, Srbija je
razvijala devet odabranih turističkih proizvod
 Turistički proizvodi

Kratki gradski odmori (City Break)

Poslovni turizam (MICE)
Događaji i manifestacije (Events)
Kružne ture (Touring)
Aktivni odmori (Incentives)
Medicinski turizam (Spa i Welness)
Seoski turizam (Rural tourism)
Nautički turizam (Nauthical tourism)
Planine i jezera (Nature based tourism)
 Turistički klasteri

Beograd

Vojvodina

Jugozapadna Srbija

Jugoistočna Srbija
 Investicije u razvoj turističke infrastrukture
Investiranje u razvoj turizma (komunikativna i receptivna infrastruktura)
bazirano je na aktivnostima i javnog i privatnog sektora

Učešće javnog sektora se javlja u destinacijama koje se nalaze u inicijalnim

fazama životnog ciklusa

Slučaj Stara planina:

• država investirala u kreiranje strateških i master planova, izgradnju

bazičnih infrastrukturnih objekata, podizanje prvih, kao i izgradnju i
regulisanje skijaške infrastrukture

• Država na sebe morala da preuzme najveće inicijalne troškove razvoja

destinacije i time preuzme rizik.

• Sa druge strane, država je ovim investicijama kreirala povoljniju startnu

poziciju za buduće investitore
 Zašto investirati u turizam Srbije
Okretanje međunarodnog tržišta turizma Srbiji kao novoj destinacijama, i
kvalitativna očekivanja tražnje u pogledu infrastrukture

Prepoznavanje potencijala srpskog tržišta od strane međunarodnih investitora

kao i domaćih investitora, usled niske startne pozicije i ograničenog kapaciteta

Strateška i master dokumenta daju okvire razvoja prioritetnih destinacija, što

olakšava proces odabira razvojnog modela i modela rada

Nedovoljna prisutnost međunarodnih lanaca hotela daje mogućnost za

diversifikaciju portfolija unutar samog tržišta

Izražen razvoj kongresne industrije

Prioritizacija ostalih turističkih proizvoda čini da razvojni projekti izvan

Beograda takođe budu interesantni stranim investitorima
 Karakteristike srpskog investicionog tržišta
U velikim gradovima evidentan je razvoj hotela više kategorije (4*)

Nedostaci u postojanju brendiranih hotela od 3*, a čije investicije se

polako najavljuju

Domaći hoteli dodatno popunjavaju ostala tržišta izvan administrativnih

centara

U ostalim destinacijama takođe je moguće očekivati investicije u razvoj, ali

i rekonstrukciju hotelskog sektora, ili eventualnu privatizaciju
 Karakteristike srpskog investicionog tržišta
U periodu 2011. do 2014. godine realizovane ili su u procesu realizacije
investicije koje su u potpunosti promenile strukturu turističkog proizvoda,
pre svega Beograda, ali i ostalih destinacija

Do 2011. godine - brend tri međunarodna lanca (Hyatt Regency, Holiday

Inn i Best Western)

Od 2011.godine - Starwood - the Luxury Collection, Falkenstainer

Michaeler Tourist Group, IHG Crowne Plaza, Rezidor Radisson Blue,
Cortyard by Marriott, IHG Holliday Inn Express, Kempinski hotel
 Nedostaci turizma Srbije

Visoki troškove ulaganja investitora u edukaciju osoblja kako bi se

standardi usluge doveli na međunarodni nivo

Nepovoljna politička klima prema turizmu, marginalizacija kao privredne

grane i neopravdano zanemarivanje uticaja

Primer:

U jesen 2013 godine Vlada je donela predlog da se stopa PDV na usluge

smeštaja poveća za neverovatnih 400%, i to sa 8% na 20%
 Zaključak
Uprkos ambivalentnom stavu o razvoju i efektima turizma, turizam je
sektor koji se u velikoj meri razvijao u poslednjih desetak godina

Čak i kao nepotpuni, zvanični podaci pokazuju pozitivne efekte razvoja

turizma

Prema ovim podacima, trend rasta učešća usluga smeštaja i ishrane u BDP
se nastavlja u 2012. godini i iznosi 36 milijardi dinara odnosno 1,1%

Najznačajnije rezultate turizam pokazuje u porastu deviznog priliva, koji je

prema podacima Narodne banke Srbije u 2013.godini bio 1.052.884.000
dolara (7.2% ukupnog izvoza)

Državna podrška i nacionalni turistički marketing pratili su Strategiju

razvoja turizma, pa je iz tih razloga, pad domaćeg turističkog prometa je
više nego kompenzovan rastom inostranog
 Zaključak
Ukupan doprinos turizma BDP-u Srbije (direktan, indirektan i indukovan)
iznosio je 5.4% u 2012, a direktno od turizma je generisano 32.100 radnih
mesta i 48.100 indirektnih radnih mesta

Procene budućih ukupnih efekata koji je dao WTTC, daju argumente da se

ovaj sektor mora, u najmanju ruku, ravnopravno posmatrati sa ostalim
sektorima srpske privrede
 Zaključak
Turizam je do sada uživao snažnu investicionu podršku od strane države

U narednom periodu, ovaj vid državne podrške je moguće zameniti:

• podrškom kroz institucionalne mehanizme
• podrškom kroz međunarodne projekte
• podrškom kroz pojačanu promociju i unapređenje prodaje srpskih
turističkih proizvoda

Ukoliko, medjutim, turistička privreda bude tretirana na način na koji se to

radilo u drugoj polovini 2013. godine, velika je verovatnoća da će
pozitivna kretanja usmerenog rasta i razvoja iz proteklog perioda zameniti
stagnacija i devijantni (divlji) neodrživ razvoj kroz aktivnosti sive
ekonomije
 Ekonomski fakultet
Univerzitet u Beogradu

Hvala

Igor Kovačević