Izolacija nadzemnih elektroenergetskih vodova je u principu vazduh.

Međutim, na mjestima gdje se provodnici postavljaju na stubove neophodno ih je

izolovati izolatorima. Izolatori električno odvajaju (izoluju) provodnike od stubova
i njihovih uzemljenih djelova. Istovremeno izolatori imaju važnu mehaničku ulogu,
time što težinu provodnika, kao i dodatni teret (usled vjetra, leda, snijega) sa
provodnika prenose na stub. Izolatori moraju imati odgovarajuća električna i
mehanička svojstva i moraju biti otporni na atmosferske i hemijske uticaje, ne
smiju pretjerano brzo stariti u pogonu i moraju biti ekonomični.
Klasični materijal za izradu izolatora je porcelan. Za izradu izolatora
upotrebljava se i:
-steatit, koji ima veću mehaničku čvrstoću, pa se upotrebljava kada postoje
potrebe za povećanom mehaničkom čvrstoćom,
-staklo kaljeno na poseban način. Prednost izolatora od stakla je što su sva
oštećenja vidljiva, dok porcelanski izolatori mogu biti loši a na oko neoštećeni.
Danas se najviše upotrebljavaju porculanski izolatori. Porculan ima dobra
mehanička i električna svojstva i hemijski je veoma postojan. Vanjska površina
porculanskog izolatora je glazirana (obično smeđe boje). Glazura je veoma glataka i ne
propušta vlagu u unutrašnjost porculana. Dobro izrađen porculanski izolator ima životnu
dob i do 30 godina. Ako glazura na izolatoru ispuca, vlaga se uvuče u izolator i on izgubi
izolacionu moć. U novije vrijeme upotrebljavaju se staklo i steatit za izradu izolatora.
Prednosti staklenih izolatora u odnosu na porculanske je jednostavnost i brzina njihove
izrade. Pri električnom proboju stakleni izolator rasprskava i tako omogućava lakše
pronalaženje mjesta kvara i brže otklanjanje kvara.Stakleni izolator primjenjujemo kod
vodova svih napona. Steatit u odnosu na porculan ima veću mehaničku čvrstoću. Izolatori
od steatita uglavnom se upotrebljavaju u električnim postrojenjima visokog napona za
unutrašnju montažu.
Prema načinu kako nose provodnike izolatori se dijele:
- provodne
- potporne
- viseće(lančaste)

Provodni izolatori
Provodni izolatori imaju ulogu da izoluju neizolovane provodnike od zida ili
metalanih delova u postrojenjima. Koriste se pri prolazu provodnika iz jedne prostorije u
drugu, iz jednog dela oklopljenog postrojenja u drugi ili iz postrojenja u slobodan prostor.
Mogu biti za unutrašnju montažu i oni kod kojih je bar jedna polovina napolju. Mogu biti
za okrugle provodnike i za pljosnate provodnike. Provodni izolatori imaju tri
karakteristične veličine:
-nazivni napon,
-minimalna prelomna sila
-nazivna struja
 Potporni izolatori
Potporni izolatori nose sabirnice i ostale neizolovane provodnike u postrojenju. Oni
izoluju provodnike od uzemljenih dijelova i preuzimaju na sebe sile koje djeluju na
sabirnice pa se biraju na osnovu tih sila i na osnovu naznačenog napona sabirnica.

Viseći(lančasti) izolatori

Na dalekovodima i postrojenjima u kojima su sabirnice izvedene od užeta, kao

nosači sabirnica i izolatror upotrebljavaju se viseći izolatori. Viseći izolatori se dijele na:
- kapaste,
- masivne
- štapne
Kapasti izolatori su u stvari izolatorske jedinice od porculana ili stakla koje se
međusobno spajaju u izolatorske lance. Lančana izolatorska jedinica sastoji se od
porculanskog ili staklenog tijela, metalne kape i čeličnog tučka. Broj kapastih članaka u
izolatorskom lancu zavisi od najvišeg napona i otpornosti na bočna naprezanja (vjetar).
Izolatorski lanac se sastoji od potrebnog broja izolatorskih članaka (npr., za 35 kV
vod izolatorski lanac se sastoji od 3 kapasta izolatora, a u slučaju električno pojačane
izolacije od 4 kapasta izolatora). U tabeli je dat tipičan broj izolatora u zavisnosti od
naponskog nivoa.
 Un[kV] Broj izolatora
do 35 2 (3)
35 3 (4)
110 7 (8)
220 13(15)
400 2x17 (19)

Na slici je dat izgled kapastog izolatora tipa U120B (oznaka prema IEC standardu).

U srednjenaponskim vodovima (10, 20, 35 kV) upotrebljavaju se potporni i viseći

izolatori. Potporni izolatori se pričvršćuju čvrsto u stubnu konstrukciju. Potporni izolatori
se primjenjuju samo u vodovima srednjeg napona dok se viseći upotrebljavaju i u
vodovima srednjeg i visokog napona. Najpoznatiji potporni izolatori su: VHD ( PS ) i LSP
( izolatori sa punim jezgrom ).
U tabeli su date karakteristike kod nas najčešće korištenih potpornih izolatora u
srednjenaponskim mrežama.
 Za određeni vod biraju se odgovarajući tipovi izolatora, pri čemu se vodi računa o
mehaničkim i električnim opterećenjima tog voda.

Mehaničko dimenzionisanje
Potporni izolatori na nosećim stubovima moraju biti takvih dimenzija da prelomno
opterećenje iznosi najmanje 2,5 puta težine provodnika sa dodatnim opterećenjem, sa
tim što se ako je opterećenje provodnika usled delovanja vjetra veće, uzima u obzir to
veće preopterećenje. Potporni izolatori na zateznim stubovima moraju biti takvih
dimenzija da prelomno opterećenje iznosi najmanje 2,5 puta sila zatezanja provodnika.
Kapasti izolatori, u izolatorskim lancima na nosećim stubovima moraju biti takvih
dimenzija da imaju elektromehaničko, odnosno mehaničko opterećenje najmanje tri puta
veće od težine provodnika sa dodatnim opterećenjem, s tim što se, ako je opterećenje
provodnika usled delovanja vetra veće, uzima u obzir to veće opterećenje. Kapasti
izolatori, odnosno kapasti izolatori u izolatorskim lancima na zateznim stubovima moraju
biti takvih dimenzija da imaju elektromehaničko, odnosno mehaničko opterećenje
najmanje tri puta veće od sile zatezanja provodnika.

Masivni i štapni izolatori, odnosno masivni i štapni izolatori u izolatorskim lancima

na nosećim stubovima moraju biti takvih dimenzija da imaju prekidno opterećenje
najmanje tri puta veće od težine provodnika sa dodatnim opterećenjem, s tim što se, ako
je opterećenje provodnika usled delovanja vjetra veće, uzima u obzir to veće opterećenje.
Masivni i štapni izolatori, odnosno masivni i štapni izolatori u izolatorskim lancima na
zateznim stubovima moraju biti takvih dimenzija da imaju najmanje tri puta veće prekidno
opterećenje od sile zatezanja provodnika. Takođe dozvoljena je upotreba višestrukih
izolatorskih lanaca pod uslovom da je u normalnom stanju osigurana ravnomerna
raspodela opterećenja na pojedine izolatorske lance.

Električno dimenzionisanje
Stepen izolacije voda (snižen ili pun stepenj izolacije) bira se s obzirom na
izloženost atmosferskim ili sklopnim prenaponima, način uzemljenja neutralne tačke i
vrstu prenaponske zaštitne naprave ako je primenjena. Na vodovima ili delovima vodova
u predelima sa povećanim stepenom zagađenosti atmosfere (npr. u blizini obale mora,
hemijske industrije, toplana, cementara i dr.) moraju se upotrebiti specijalni izolatori sa
produženom strujnom stazom. Položaj izolatora, odnosno izolatorskog lanca na vodu
mora biti takav da bitno ne smanjuje njegova izolaciona svojstva.

Elektromehaničko pojačavanje izolacije

Izolacija voda pojačava se, po potrebi, mehanički, električno, odnosno mehanički
i električno.
Izolacija voda je mehanički pojačana ako se
a) za potporne izolatore upotrebe dva ili više izolatora, tako da, u slučaju preloma
jednog izolatora, preostali izolatori budu dimenzionisani da preuzmu opterećenje,
uzimajući u obzir raspodelu opterećenja na neoštećene izolatore;
b) za viseće izolatore, odnosno izolatorske lance upotrebe dva lanca ili više
lanaca,a ako se prekine jedan lanac, preostali lanci mogu biti opterećeni najviše sa pola
iznosa od elektromehaničkog opterećenja, odnosno minimalnog prelomnog opterećenja.
Izolacija je električno pojačana ako se:
a) za potporne izolatore odabere izolator za prvi viši izolacioni nivo, odnosno
izolator sa povećanom dužinom strujne staze;
b) za masivne i štapne izolatore odabere izolator sa povećanom dužinom strujne
staze;
c) za kapaste izolatore, odnosno kapaste izolatore u izolatorskim lancima stavi
jedan članak više, nezavisno od naponskog nivoa.

Učvršćenje provodnika
Na potpornim izolatorima nosećih stubova provodnici se, po pravilu, vezuju
mekanom žicom od istog ili sličnog materijala od kog su i provodnici. Prečnik žice ne sme
biti manji od 2,5 mm. Na ugaone stubove provodnik se postavlja tako da je potporni
izolator u tupom uglu i da je veza rasterećena. Na zateznim stubovima provodnici se
učvršćuju na potporne izolatore omčom koja je zatvorena spojnicama ili vezom. Kleme i
ostali metalni delovi u sastavu izolatorskih lanaca, kao i oprema za učvršćenje zaštitnog
užeta moraju biti takvih dimenzija da izdrže mehanička opterećenja s mehaničkim
faktorima sigurnosti od najmanje 2,5 s obzirom na silu kidanja. Kleme i ostali metalni
delovi za učvršćenje provodnika i zaštitnog užeta moraju biti izrađeni od istog ili sličnog
materijala od kog su provodnici, odnosno zaštitna užad ili od čelika pocinkovanog vrućim
postupkom, odnosno od nerđajućeg čelika.. Kod višestrukih izolatorskih lanaca, pri
prekidu jednog lanca metalni delovi ostalih lanaca moraju biti takvih dimenzija da izdrže
opterećenja s mehaničkim faktorom sigurnosti od najmanje 1,7 s obzirom na silu kidanja.
Sila izvlačenja iz nosećih stezaljki za provodnike i zaštitnu užad ne smije biti manja od
60% sile zatezanja.
Za dalekovode napona 35 kV i više upotrebljavaju se izolatorski članci, od kojih se
sastavljaju izolatorski lanci. Izolatorski lanci obično imaju veći broj izolatorskih članaka,
ali mogu se sastojati i od svega jednog članka. Upotreba izolatorskih lanaca sastavljenih
od članaka ima mnogo dobrih strana. Izolatori nisu mehanički napregnuti na savijanje, pa
se mogu upotrijebiti po potrebi dugi lanci (i po nekoliko metara), kako to već zahtijeva
napon dalekovoda. Ako se jedan članak ošteti ili probije, ostali članci će dati dovoljnu
električnu čvrstoću dalekovodu do prve prilike za popravak,a pri popravku dovoljno je
zamijeniti samo oštećeni članak. Ako se dalekovod privremeno stavlja u pogon sa
smanjenim naponom (npr. sa 35 kV, a građen je za 110 kV), može se privremeno u
izolatorske lance montirati manji broj članaka. Konačno, ako se u jednom rasponu prekine
provodnik, na nosnom će se stubu izolatorski lanac otkloniti i tako smanjiti naprezanje
provodnika, za koji nosini stub nije konstruisani.
Pojedini članci izolatora spajaju se umetanjem batića u zdjelicu te osiguranjem
spoja odgovarajućim osiguračem. Lako sastavljanje i rastavljanje kapastih članaka bitno
je za montažu i zamjenu oštećenih djelova, pa je preciznost obrade spojnih dijelova
izuzetno važna. Radi boljeg održavanja sigurnosnih razmaka kod najjačih vjetrova koriste
se zavješenja u obliku slova V sa dva izolatora (a nagnutost izolatora doprinosi boljem
samočišćenju). Za sastavljanje u kompletan lanac koristi se ovjesni i zaštitni pribor. Kada
se zbog velikih vertikalnih opterećenja koriste dvostruki izolatorski lanci, oni se na
krajevima povezuju odstojnicima. Na krajevima lanace se postavljaju rogovi koji
osiguravaju da eventualni proboj odvede luk kroz vazduh bez oštećenja površine
izolatora. Kod viših napona se takođe postavljaju torusni potencijalni prsteni koji
onemogućavaju visoke jačine polja na metalnim dijelovima ovjesa koji su obuhvaćeni
prstenom. Na donjem dijelu izolatora nalazi se klema za provodnik. Klema može biti po
funkciji nosna ili otponska(otpusna). Nosne (čvrste) stezaljke fiksno drže provodnik, ali su
najčešće gibljivo ovješene o izolatorski lanac. Otponske (otpusne) stezaljke dopuštaju
provodniku da prokliza iz utvrđene pozicije kad sila natezanja provodnika s jedne strane
premaši određenu vrijednost i povuče izolatorski lanac. Radi toga se smanjuju sile koje
djeluju na nosne stupove. Na zateznim (rasteretnim) stubovima izolatorski lanci vise
gotovo vodoravno, a zatezna klema čvrsto drži provodnik. Provodnik tu prelazi u
kratkospojni provodnik(most) koji slobodno visi ispod izolatora. Pri tome se vodi računa o
sigurnosnom rastojanju spojnih provodnika(mostova) od uzemljenih metalnih djelova
stuba.
U područjima gdje dolazi do onečišćavanja površine izolatora zahtijeva se i
određena dužina klizne staze, to veća što je veći stepen onečišćenja. To u stvari znači
da se prelazi na upotrebu maglenih izolatora. U područjima s veoma velikim
onečišćenjem umjesto toga se u posljednje vrijeme upotrebljava premaz izolatora
silikonskom mašću, koji se premaz obnavlja obično svake godine. Taj premaz odbija
vlagu i sprečava da se stvori vodljiva staza po površini izolatora, pa ne dolazi do preskoka
iako su izolatori onečišćeni. Stakleni izolatori izrađuju se samo kao kapasti, i to bilo kao
obični bilo kao magleni. Najveća im je prednost pred porculanskim izolatorima što nikakva
ispitivanja za vrijeme pogona nisu potrebna, jer i najmanje oštećenje stakla na bilo kojem
mjestu dovodi do rasprskavanja čitavog staklenog tijela i do otpa danja vanjskih staklenih
dijelova, pa je takav izolatorski članak već izdaleka uočljiv.
Na višim nadmorskim visinama treba voditi računa o tome da je zrak rjeđi i da lakše
dolazi do preskoka. Kod ovjesnih izolatora treba odabrati toliki broj članaka u lancu da se
postigne potrebni podnošljivi napon. Nažalost napon u izolatorskom lancu se ne podijeli
podjednako na sve članke, nego najveći dio napona preuzima najdonji članak (najbliži
vodiču). Zbog toga treba ispitivanjem utvrditi podnošljivi napon za lance s različitim
brojem članaka, i samo to može činiti osnovu za izbor broja članaka. Pri tome treba
ispitivati kompletan lanac zajedno s ostalom opremom (rogovima, prstenima), jer sve to
utječe na podnošljivi napon.