INTERNACIONALNI UNIVERZITET U NOVOM PAZARU

PRAVNI FAKULET
DEPARTMAN NIŠ
Odsek za kriminalistiku
I godina studije

Osnovne akademske studije

Predmet: USTAVNO PRAVO
Profesor: Doc. dr Biljana Pulevska

Student: Stefan S. Đordjević

Broj indeksa: 2-1105/09

OMBUDSMAN
-seminarski rad-

Niš,maj.2010.
Prof.Dr Biljana Pulevska Ustavno
pravo

SADRŽAJ

Uvod.....................................................................................................................................3
Ombudsman u svetu.............................................................................................................4
Ombudsman u Srbiji i AP Vojvodini...................................................................................5
Delatnost zastupnika građana..............................................................................................7
Zaključak..............................................................................................................................9
Literatura............................................................................................................................10

Stefan Đorđević Seminarski rad: Ombudsman 2

Prof.Dr Biljana Pulevska Ustavno
pravo

UVOD

Ombudsman kao nezavisna institucija koja kontroliše rad izvršnih vlasti radi
zaštite ljudskih prava je relativno novijeg datuma. Reč "ombudsman"* u švedskom jeziku
označava osobu koja „ima sluha za narod".
Ombudsman je institucija švedskog porekla koja je uvedena 1809. godine u cilju
kontrole izvršne vlasti od strane parlamenta.
Ombudsman kao parlamentarni poverenik imao je za zadatak da spreči neprimenjivanje
zakona od strane upravnih vlasti i kralja, zahvaljujući ovlašćenju da od njih zahteva
izveštaje o primeni zakona, kao i ovlašćenja da pokreće odgovarajuće postupke radi
utvrđivanja odgovornosti upravnih službenika3.
Proteklo je više od 100 godina do momenta kada je uspostavljena u još nekoj
državi izuzev Švedske. Tokom druge polovine XX veka, naročito u njegovoj poslednjoj
četvrtini, došlo je do prave ekspanzije ombudsmana u mnogim državama, tako da danas
ovaj organ postoji u više od dve trećine država članica Organizacije Ujedinjenih Nacija.
Nadležnosti i funkcije institucije ombudsmana su u tom periodu postepeno modifikovane
jačanjem njene uloge u zaštiti i unapređenju ljudskih prava, tako da je danas smisao
postojanja ombudsmana praktično neodvojiv od zaštite ljudskih prava.
Danas je ombudsman inokosni državni organ koji se stara o zaštiti i unapređenju
ljudskih sloboda i prava.

3
Ratko Marković: Ustavno pravo i političke institucije

Stefan Đorđević Seminarski rad: Ombudsman 3

Prof.Dr Biljana Pulevska Ustavno
pravo

OMBUDSMAN U SVETU

U zakonodavstvima širom sveta normirane su različite organizacije ove institucije

( u Austriji je ova institucija kolegijalno telo) kao i različiti nazivi za ombudsmana:
-„branilac naroda“ - Defensor del pueblo u zemljama španskog govornog
područja, kao što su Španija, Argentina, Peru i Kolumbija.
-„parlamentarni zastupnik za administraciju“ - Parliamentary Commissioner for
Administration, Šri Lanka, Velika Britanija.
-„zaštitnik stanovnika“ - Protecteur du Citizen, Kanada.
-„branilac građana“ - Difensore Civico, Italija.
-„zaštitnik građana“ u Srbiji.
Od momenta kada se institut ombudsmana pojavio on je u stalnoj ekspanziji,i
njegov uticaj je sve veći i veći4.

4
Ratko Marković: Ustavno pravo i političke institucije

Stefan Đorđević Seminarski rad: Ombudsman 4

Prof.Dr Biljana Pulevska Ustavno
pravo

OMBUDSMAN U SRBIJI I AP VOJVODINI

Institucija ombudsmana je u pravni sistem Autonomne Pokrajine Vojvodine i

Srbije prvi put uvedena 2003. godine, uspostavljanjem Pokrajinskog ombudsmana kao
nezavisne i samostalne institucije koja štiti ljudska prava kontrolom nad zakonitošću,
celishodnošću i efikasnošću rada organa uprave i drugih nosilaca upravnih i javnih
ovlašćenja.
U pravni poredak Republike Srbije institucija Zaštitnika građana uvedena je
2005. godine kada je donet Zakon o Zaštitniku građana. Postojanje ove institucije
potvrđeno je i Ustavom Republike Srbije iz 2006. godine. Zaštitnika građana bira i
razrešava Narodna skupština Republike Srbije, kojoj je ombudsman dužan da podnosi
godišnje izveštaje o radu. Sadašnji, prvi republički zaštitnik građana Saša Janković,
stupio je na dužnost 23.07.2007. godine polazući zakletvu pred Narodnom skupštinom.
Pokrajinski ombudsman je uveo i neke novine u način rada državnih institucija
u oblasti ljudskih prava i među prvima pokrenuo neka ranije zanemarena pitanja. Tako je
aktivnosti usmerene na podizanje svesti javnosti o ozbiljnosti nasilja u porodici kao vida
kršenja ljudskih prava, kao i na povezivanje i koordinisanje institucija u Vojvodini radi
suzbijanja porodičnog nasilja započeo još krajem 2004. godine. Do tada pojava van
fokusa interesovanja institucija i javnosti postala je tema kojoj se posvećuje sve više
pažnje.
Krajem 2007. godine tim stručnjaka je, uz podršku Pokrajinskog ombudsmana i
Pokrajinskog sekretarijata za rad, zapošljavanje i ravnopravnost polova, pripremio
strategiju za suzbijanje nasilja u porodici u Vojvodini za period 2008-2012, koja se
trenutno nalazi u skupštinskoj proceduri.
Ombudsman je i nosilac projekta „Ombudsman kao medijator“ u okviru kojeg
je, uz podršku Vlade Kraljevine Norveške i u saradnji sa Nansen dijalog centrom iz
Norveške, tokom prve dve godine trajanja projekta, veštinama medijacije obučio oko 140
osoba, usmerenih na medijaciju u zajednici. U saradnji sa novosadskom kancelarijom
Helsinškog odbora za ljudska prava Srbije, Pokrajinski ombudsman je realizovao
projekat „Pravo na prava“ u okviru kojega je sa učenicima određenih razreda u svim

Stefan Đorđević Seminarski rad: Ombudsman 5

Prof.Dr Biljana Pulevska Ustavno
pravo

osnovnim i srednjim školama u Vojvodini (ukupno oko 450 škola) tokom školske godine
realizovano po 6 radionica na različite teme u oblasti ljudskih, prvenstveno, dečjih prava.
Institucija ombudsmana i njeno uvođenje u pravni prostor Republike Srbije
predstavlja jasan znak i jedan je od ključnih dokaza da je i na ovim prostorima prihvaćen
evropski orijentisan demokratski razvoj društva i države. Ustanovljenje institucije
ombudsmana čija se uloga sastoji u tome da se, kao nezavisaan i samostalan državni
organ, bavi unapređenjem i zaštitom ljudskih prava i sloboda pokazuje da je u Republici
Srbiji, odnosno u AP Vojvodini jasno istaknuta namera poštovanja, zaštite i unapređenja
prava koja su slepa za boje i pravac, koja ne poznaju ni desno ni levo, nego samo ono što
je ljudsko.
U okviru ove materije institucija Pokrajinskog ombudsmana u svom radu
postupa po predstavkama građana koji smatraju da su njihova prava povređena, ili da je
došlo do nepravilnosti u radu organa uprave. Osim toga, Pokrajinski ombudsman je
ovlašćen da i po službenoj dužnosti (ex officio) istražuje potencijalna kršenja ljudskih
prava i nepravilnosti u cilju povećanja pravne sigurnosti i bolje zaštite prava građana.
U kancelariji Pokrajinskog ombudsmana pored samog Ombudsmana, postoji
još pet zamenika, od kojih su dva zamenici opštih nadležnosti. Poslovi koje obavlja
zamenik opštih nadležnosti definisani su dvostruko:
-zamenici su nadležni da obavljaju poslove koje Odluka o Pokrajinskom
ombudsmanu predviđa za Pokrajinskog ombudsmana, izuzev poslova koji su rezervisani
isključivo za Pokrajinskog ombudsmana, dok je istovremeno njegova nadležnost i
negativno određena u odnosu na poslove koji su prvenstveno vezani za zaštitu prava
nacionalnih manjina, ravnopravnost polova i prava deteta (što, naravno, ne znači da se u
svom radu ne susreće i sa tim pitanjima)5.
Ovako definisana nadležnost za posledicu ima činjenicu da se najveći broj
predstavki podnesenih Porkajinskom ombudsmanu odnosi na pitanja koja se nalaze u
delokrugu opštih nadležnosti.

5
Ratko Marković: Ustavno pravo i policičk institucije

Stefan Đorđević Seminarski rad: Ombudsman 6

Prof.Dr Biljana Pulevska Ustavno
pravo

DELATNOST ZASTUPNIKA GRAĐAN

Zaštitnik građana postupa u okviru Ustava, zakona, drugih propisa i opštih akata
kao i ratifikovanih međunarodnih ugovora i opšteprihvaćenih pravila međunarodnog
prava. Posebnu pažnju posvećuje zaštiti: prava pripadnika nacionalnih manjina, prava
deteta, prava osoba sa invaliditetom, prava lica lišenih slobode i ravopravnosti polova.
On postupa po pritužbi građana (usmenoj ili pismenoj pritužbi Službi zaštitnika građana,
koja po pravilu ne sme biti anonimna, i mora biti krajnje sredstvo) ili po sopstvenoj
inicijativi, po pitanjima vezanim za nepropisan rad: organa uprave, republičkog javnog
pravobranioca, odnosno organa i organizacija koja vrše javna ovlašćenja. Pritom se u
obzir uzima i obaveza navedenih organa da pri postupanju sa strankama postupaju sa
savesnošću, stučnošću, nepristrasnošću, delotvornošću, uz etičnost i neizbezno
poštovanje dostojanstvenosti stranke.
Po pažljivo razmotrenoj pritužbi zaštitnik građana je ovlašćen da na uviđene
propuste upozori nadlezne organe i zatraži od njih da propuste isprave. Ukoliko to ne
učine on može preduzeti radikalnije mere kao što su obaveštavanje Skupšine, Vlade i
javnosti, odnosno preporučivanje da se utvrdi odgovornost rukovodilaca organa uprave.
Osim ovog procesnog ovlašćenja zaštitnik građana ima pre svega savetodavna ovlašćenja
u oblasti unapređenja ljudskih prava, delujući preventivno i edukativno. Zaštitnik građana
nije ovlašćen da kontroliše rad predsednika Republike, Vlade, Narodne skupštine,
Ustavnog suda i sudova i javnog tizilaštva.
Opšta nadležnost ombudsmana obuhvata sledeće pritužbe i žalbe gađana:
-pritužbe građana u odnosu na nadležnosti Pokrajinskog ombudsmana odnose se
na rad inspekcijskih službi, posebno građevinske i komunalne, kako opštinske tako i
pokrajinske
-najviše pritužbi je na rad opštinskih i republičkih organa vlasti u vezi sa
pitanjem službene upotrebe jezika i pisama. Pomenuti organi vlasti u mnogim
slučajevima nedosledno primenjuju propise koji regulišu službenu upotrebu jezika i
pisama nacionalnih zajednica, najčešće na štetu pripadnika nacionalnih manjina.

Stefan Đorđević Seminarski rad: Ombudsman 7

Prof.Dr Biljana Pulevska Ustavno
pravo

- pritužbe u oblasti zaštite prava deteta odnose se na siromaštvo i probleme u vezi

sa njim (npr. prava na materijalno obeštećenje porodice, dečjeg dodatka, itd.), na
postupke centara za socijalni rad (najčešće u vezi procene roditeljskih sposobnosti), te
škole (od organizcije rada sa decom i odnosa nastavnika i dece, do vršnjačkog nasilja).
Primetan je porast broja neposrednog obraćanja dece, što govori i o tome da je korpus
njihovih znanja koja se tiču dečjih prava dosegao kritičnu tačku na osnovu koje sami
procenjuju nedoslednosti i kršenja.
-žene se najčešće žale zbog problema u vezi sa radnim odnosima, penzijama i
socijalnim davanjima, zbog nerešenog stambenog pitanja i loših uslova stanovanja,
siromaštva, tačnije nezaposlenosti, nedovoljnih prihoda. Ipak, najviše pritužbi odnosi se
na porodične probleme zbog razvoda braka i poveravanja dece i nasilja u porodici. U
poslednje vreme sve su češće žalbe zbog uznemiravanja na poslu (mobinga).

Stefan Đorđević Seminarski rad: Ombudsman 8

Prof.Dr Biljana Pulevska Ustavno
pravo

ZAKLJUČAK

"Ombudsman", "zaštitnik građana", "čuvar zakonitosti" je kontrolna institucija

koja vrši nadzor nad radom pre svega organa državne uprave, javnih službi, organa
lokalne samouprave, dakle nad radom onih subjekata koji neposredno odlučuju o pravima
i obavezama građana, a čijim radom, odnosno neradom mogu biti povređena nečija
zagarantovana prava ili slobode.
To nije ni organ uprave, ni sudski, ni zakonodavni organ, kao ni organ instancione
pravne kontrole i zato nema ovlašćenja da donosi meritorne odluke o pravima i
obavezama građana, a njegove intervencije nemaju pravno obavezujuću snagu.
Njegova aktivnost se ispoljava u obliku mera upozorenja, ukazivanja, davanja
mišljenja, predloga i inicijativa. On predstavlja specifičan vid spoljne, javne kontrole rada
pre svega uprave, u funkciji zaštite i unapređenja ostvarivanja sloboda i prava čoveka, pri
čemu deluje autoritetom svoje javne funkcije. On je tipičan primer izrazavanja
demokratije u svim demokratskim zemljama.

Stefan Đorđević Seminarski rad: Ombudsman 9

Prof.Dr Biljana Pulevska Ustavno
pravo

LITERATURA

- Ratko Marković, „Ustavno pravo i političke institucije“, dvanaesto osavremenjeno

izdanje, „Sližbeni glasnik“, Beograd, 2008.
- Dragan Stojanović, „Ustavno pravo“, Izdavačka kuća „Sven-Niš“, Niš, 2009.

Stefan Đorđević Seminarski rad: Ombudsman 10