You are on page 1of 34

‫‌أ‬

‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‌أ‬
‫‌‬

‫ثَْ هللا اُوؽٖٔ اُوؽ‪ْ٤‬‬


‫حٍكذ‌رٌْ‌حر٘خث‪‌٢‬حُط‪٬‬د‌‪ٝ‬حٓؤٍ‌هللا‌إٔ‌‪ٌٛ‌ٌٕٞ٣‬ح‌حُؼخّ‌ػخّ‌ه‪ٝ‌َ٤‬رًَش‌ػِ‪‌ٌْ٤‬ؿٔ‪٤‬ؼخ‌‌‪‌،‬‬
‫ٓظـي‪‌ٕٝ‬ر‪‌ٖ٤‬أ‪٣‬ي‪ٓ‌ٌْ٣‬وٍَ‌ٓ‪ٜ‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌‪ٛ‬ـٌح‌حُٔوٍَ‌‪٣‬ؼظزَ‌ٓلظخف‌حُؼ‪٬‬هخص‌ر‪٘٤‬ي‌‬
‫‪ٝ‬ر‪ٗ‌ٖ٤‬لٔي‌‪ٝ‬ر‪٘٤‬ي‌‪ٝ‬ر‪‌ٖ٤‬حُؼخُْ‌حُوخٍؿ‪‌، ٢‬كِوي‌هِو٘خ‌هللا‌ؿَ‌‪ٝ‬ػ‪ٝ‌٬‬أ‪ٝ‬ىع‌ك‪٘٤‬خ‌حُٔ‪‌َ٤‬اُ‪٠‬‬
‫طٌ‪‌ٖ٣ٞ‬حُؼ‪٬‬هخص‌ٖٓ‌ه‪‌ٍ٬‬كخؿخص‌ح‪ٗ٫‬ظٔخء‌حُظ‪٣‌٢‬يكؼ‪ٜ‬خ‌حُظ‪ٞ‬طَ‌كظ‪٘ٗ‌٠‬زؼ‪ٜ‬خ‌‪٣‌٫‌ٖٓٝ‬ل‪‌ْٜ‬‬
‫أْٓ‌‪ٜٓٝ‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌كبٗ‪٤ٓ‌ٚ‬لَ٘‌ك‪‌٢‬اٗزخع‌طِي‌حُلخؿش‌حُظ‪َ٣‌٢‬طو‪‌٢‬ر‪ٜ‬خ‌اُ‪‌٠‬طلو‪٤‬ن‌‬
‫حٌُحص ‌‪ٝ‬ح‪٩‬ريحع ‌‪ٝ‬حُل‪٤‬خس ‌رلخػِ‪٤‬ش ‌‪٣‬ـٌ‪ٜ٣‬خ ‌رًَش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌رخُوخُن ‌ؿَ ‌‪ٝ‬ػ‪‌ ٖٓ‌ ٬‬ه‪‌ٍ٬‬‬
‫حُ‪٬ٜ‬س ‌‪ٝ‬حُيػخء‪ٌُٝ‌ .‬ح ‌كبٗ٘خ ‌رؤْ ‌طط‪‌ َ٣ٞ‬حٌُحص ‌أٍىٗخى ‌حر٘‪‌ ٢‬حُطخُذ ‌ٓ‪ٍٞ‬ىح‌ ‌رَ٘‪٣‬خ‌‌‬
‫طٔظط‪٤‬غ ‌ط‪ٞ‬ظ‪٤‬ق ‌ٓخ ‌طؼِٔظ‪ٓ‌ ٖٓ‌ ٚ‬ؼخٍف ‌‪ٜٓٝ‬خٍحص ‌طٔ‪‌ ْٜ‬ر‪ٜ‬خ ‌ر٘‪٠ٜ‬ش ‌رِيٗخ ‌‪ٝ‬أٓظ٘خ ‌‪‌ُْٝ‬‬
‫َٗىى‌ًظخرخ‌‌‪‌٢٘ٔ٣‬ػِ‪‌٠‬ح‪‌ .ٍٝ٧‬‬
‫‪ٝ‬أطويّ‌رخٌَُ٘‌ٌَُ‌ٖٓ‌ٓخ‪‌ْٛ‬ك‪‌٢‬حػيحى‌حٌُظخد‌ٖٓ‌حػ‪٠‬خء‌‪٤ٛ‬جش‌حُظيٍ‪‌‌ْ٣‬رؤْ‌طط‪‌َ٣ٞ‬‬
‫حٌُحص‌‪ٓ‌،‬ظٔ٘‪٤‬خ‌ُ‪٣ِٓ‌ْٜ‬يح‌ٖٓ‌حُظٔ‪ٝ‌ِ٤‬حٕ‌‪ٌٛ‌ٌٕٞ٣‬ح‌حُـ‪ٜ‬ي‌ك‪ِ٤ٓ‌٢‬حٕ‌كٔ٘خط‪‌ .‌ْٜ‬‬
‫فرٌق عمل القسم‬
‫د‪ .‬مالك جدٌتاوي‬ ‫د‪ .‬علً الوردانً‬ ‫د‪ٌ .‬سري عثمان‬
‫أ‪ .‬سماح عبد الغنً‬ ‫د‪ .‬صدام دراوشة‬ ‫د‪ .‬فراس طالفحة‬
‫أ‪ .‬حنان البلبٌسً‬ ‫د‪ .‬رشا فاٌد‬ ‫د‪ .‬أحمد نوافلة‬

‫‪ٝ‬كوٌْ‌هللا‌ُٔخ‌ك‪٬ٛ‌ٚ٤‬ف‌أٗلٌْٔ‌‪‌ ..ٌْ٘١ٝٝ‬‬
‫هئ‪ ٌ٤‬هَْ رط‪٣ٞ‬و اُناد‬
‫ك‪ /‬ػبكٍ ثٖ ػجل أُؾَٖ اُ‪٣ٞٚ‬ؾ‪٢‬‬

‫‌‬

‫‌د‬
‫حُل‪ٜ‬ــــــَّ ‌‬
‫اُٖلؾخ‬ ‫أُ‪ٞٙٞ‬ع‬ ‫‌‬
‫حُٔويٓش‪ ‌ ..................................................................................................‬د ‌‬
‫حُل‪ ‌ .................................................................................................َّٜ‬ؽ ‌‬ ‫‌‬
‫‌‬ ‫اُ‪ٞ‬ؽلح ا‪ٜٓ :٠ُٝ٫‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ‬
‫ٓلظ‪٣ٞ‬خص‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 1 ‌ ......................................................................................‬‬
‫ُٖٓ‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 2 ‌ ...........................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُ‪ٜ‬يف‌حُؼخّ‌ُِ‪ٞ‬كيس‪2 ‌ ...................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‌حُوخ‪ٛ‬ش‪‌ 2 ‌ ......................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ٓل‪‌ّٜٞ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ 3 ‌ ......................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ك‪‌٢‬حُظَحع‌ح‪‌ 4 ‌ ......................................................................٢ٓ٬ٓ٩‬‬ ‫‌‬
‫أ‪٤ٔٛ‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ 5 ‌ ........................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫أ‪ٛ‬يحف‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ 5 ‌ .......................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ػ٘خ‪‌َٛ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ 5 ‌ .....................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫‪‌7‬‬ ‫ه‪ٜ‬خث‪‌ٚ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ ................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫‪‌8‬‬ ‫أٗ‪ٞ‬حع‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .....................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫أٓخُ‪٤‬ذ‌(‌‪ٓٝ‬خثَ‌)‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ 10 ‌ .......................................................................‬‬
‫أ‪‌:‌٫ٝ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُِلظ‪‌ 10 ‌ ......................................)Verbal Communication(‌٢‬‬ ‫‌‬

‫ػخٗ‪٤‬خ‌‪‌‌:‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪‌ 15 ‌ .......................)Nonverbal Communication(‌٢‬‬ ‫‌‬

‫ٓؼ‪ٞ‬هخص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ 19 ‌ ....................................................................................‬‬
‫حُوخطٔش‪‌ 20 ‌ .................................................................................................‬‬
‫حَُٔحؿغ‪‌ 21 ‌ ...............................................................................................‬‬
‫‌‬ ‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُضبٗ‪٤‬خ‪ٜٓ :‬بهاد ا‪ُ٩‬وبء ‪ ٝ‬اُزول‪ٝ ْ٣‬اػلاك اُؼو‪ ٗٝ‬اُل٘‪٤‬خ‬ ‫‌‬
‫ٓلظ‪٣ٞ‬خص‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 25 ‌ ......................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ُٖٓ‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 26 ‌ ...........................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُ‪ٜ‬يف‌حُؼخّ‌ُِ‪ٞ‬كيس‪‌ 26 ‌ ...................................................................................‬‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‌حُوخ‪ٛ‬ش‪‌ 26 ‌ ......................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُٔويٓش‌‌‪‌ 27 ‌ ..............................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫‌‬

‫‌ؽ‬
‫حُل‪ٜ‬ــــــَّ ‌‬
‫اُٖلؾخ‬ ‫أُ‪ٞٙٞ‬ع‬ ‫‌‬
‫ٓل‪ٜٓ‌ّٜٞ‬خٍس‌ح‪ُ٩‬وخء‪‌ 27 ‌ ................................................................................‬‬
‫‪‌ 28‬‬ ‫أٓخٓ‪٤‬خص‌حُِٔو‪‌٢‬حُـ‪٤‬ي‌‪‌ ............................................................................‬‬
‫َٓحكَ‌ٓ‪ٜ‬خٍس‌ح‪ُ٩‬وخء‌حُـ‪٤‬ي‪‌ 29 ‌ ..........................................................................‬‬
‫حُؼ٘خ‪‌َٛ‬ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش‌ُٔ‪ٜ‬خٍحص‌ح‪ُ٫‬وخء‌‪ٝ‬حُؼَ‪‌ٝ‬حُلؼخٍ‪‌ 31 ‌ ............................................‬‬
‫ٓ‪ٞ‬ح‪ٛ‬لخص‌‌‪ٓٝ‬لخ‪‌ٍٝ‬حُؼَ‪‌ٝ‬حُلؼخٍ‪‌ 32 ‌ ...............................................................‬‬
‫ٓئَٗحص‌طلخػَ‌حُـٔ‪ٓ‌ٍٜٞ‬غ‌ٓويّ‌حُؼَ‪‌ 37 ‌ ......................................................ٝ‬‬
‫ٓ‪ٜ‬خٍس‌ًَٔ‌حُـٔ‪ٞ‬ى‌‪ٝ‬حػيحى‌حُؼَ‪‌ٝٝ‬حُظوي‪٤ٔ٣‬ش‪‌ 37 ‌ ..................................................‬‬
‫حُوخطٔش‪‌ 38 ‌ .................................................................................................‬‬
‫حَُٔحؿغ‪‌ 39 ‌ ...............................................................................................‬‬
‫‌‬ ‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُضبُضخ‪ٜٓ :‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ ٓغ ا‪٥‬فو‪ٖ٣‬‬
‫ٓلظ‪٣ٞ‬خص‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 41 ‌ ......................................................................................‬‬
‫ُٖٓ‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 42 ‌ ...........................................................................................‬‬
‫حُ‪ٜ‬يف‌حُؼخّ‌ُِ‪ٞ‬كيس‪‌ 42 ‌ ...................................................................................‬‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‌حُوخ‪ٛ‬ش‪‌ 42 ‌ ......................................................................................‬‬
‫ٓ‪ٜ‬خٍس‌حُل‪ٞ‬حٍ‪‌ 43 ‌ ..........................................................................................‬‬
‫‪‌ 46‬‬ ‫ٓ‪ٜ‬خٍس‌ح‪٩‬ه٘خع‪.........................................................................................‬‬
‫ٓ‪ٜ‬خٍس‌حُظلخ‪‌ 49 .......................................................................................ٝٝ‬‬
‫‪‌ 54‬‬ ‫ٓ‪ٜ‬خٍس‌حُو‪٤‬خىس‪..........................................................................................‬‬
‫حُوخطٔش‪‌ 57 ‌ .................................................................................................‬‬
‫حَُٔحؿغ‪‌ 57 ‌ ...............................................................................................‬‬
‫‌‬ ‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُواثؼخ‪ :‬ا‪٫‬رٖبٍ ا‪ٌُ٩‬زو‪٠ٗٝ‬‬
‫ٓلظ‪٣ٞ‬خص‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 61 ‌ ......................................................................................‬‬
‫ُٖٓ‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 62 ‌ ...........................................................................................‬‬
‫حُ‪ٜ‬يف‌حُؼخّ‌ُِ‪ٞ‬كيس‪‌ 62 ‌ ...................................................................................‬‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‌حُوخ‪ٛ‬ش‪‌ 62 ‌ ......................................................................................‬‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ح‪ٌُ٩‬ظَ‪‌ 63 ‌ .................................................................................٠ٗٝ‬‬
‫‌‬

‫‌ى‬
‫حُل‪ٜ‬ــــــَّ ‌‬
‫حُ‪ٜ‬للش ‌‬ ‫أُ‪ٞٙٞ‬ع‬ ‫‌‬
‫أ‪٤ٔٛ‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ح‪ٌُ٩‬ظَ‪‌ 63 ‌ .........................................................................٠ٗٝ‬‬ ‫‌‬
‫ه‪ٜ‬خث‪‌ٚ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ح‪ٌُ٩‬ظَ‪‌ 64 ‌ ....................................................................٠ٗٝ‬‬ ‫‌‬
‫أٌٗخٍ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‌ح‪ٌُ٩‬ظَ‪‌ 64 ‌ ........................................................................٠ٗٝ‬‬ ‫‌‬
‫ح‪ٗ٩‬ظَٗض‪‌ 68 ‌ ...............................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ح‪٥‬ػخٍ‌ح‪٣٩‬ـخر‪٤‬ش‌‪ٝ‬حُِٔز‪٤‬ش‌ُ‪ٗ٪‬ظَٗض‪‌ 69 ‌ .................................................................‬‬
‫اىٓخٕ‌ح‪ٗ٩‬ظَٗض‪‌ 72 ‌ .......................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ٓـخ‪٫‬ص‌اىٓخٕ‌ح‪ٗ٩‬ظَٗض‪‌ 72 ‌ .............................................................................‬‬ ‫‌‬
‫أػَح‪‌ٝ‬اىٓخٕ‌ح‪ٗ٩‬ظَٗض‪‌ 73 ‌ ............................................................................‬‬ ‫‌‬
‫اٍٗخىص‌ُؼ‪٬‬ؽ‌اىٓخٕ‌ح‪ٗ٩‬ظَٗض‪‌ 74 ‌ .....................................................................‬‬
‫حُوخطٔش‪‌ 75 ‌ .................................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حَُٔحؿغ‪‌ 76 ‌ ...............................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫‌‬ ‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُقبَٓخ‪ٜٓ :‬بهاد ر٘ٔ‪٤‬خ اُناد‬ ‫‌‬
‫ٓلظ‪٣ٞ‬خص‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 79 ‌ ......................................................................................‬‬
‫ُٖٓ‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 80 ‌ ...........................................................................................‬‬
‫حُ‪ٜ‬يف‌حُؼخّ‌ُِ‪ٞ‬كيس‪‌ 80 ‌ ...................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‌حُوخ‪ٛ‬ش‪‌ 80 ‌ .....................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُٔويٓش‌‌‪‌ 81 ‌ ...............................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ٓل‪‌ّٜٞ‬حٌُحص‌‪ٝ‬أٗ‪ٞ‬حػ‪‌ 81 ‌ ................................................................................ٚ‬‬ ‫‌‬
‫ح‪٩‬ك‪ٜ‬خف‌ػٖ‌حٌُحص‪‌ 82 ‌ ..................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ٓل‪‌ّٜٞ‬حُ‪ٞ‬ػ‪‌٢‬رخٌُحص‌‪‌ 85 ‌ ......................................................................…….‬‬
‫ٓل‪‌ّٜٞ‬طوي‪‌َ٣‬حٌُحص‌‪ٔٓٝ‬ظ‪٣ٞ‬خط‪ٜ‬خ‪‌ 86 ‌ .....................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُؼ‪ٞ‬حَٓ‌حُٔئػَس‌ك‪‌٢‬طوي‪‌َ٣‬حٌُحص‪‌ 87 ‌ ...................................................................‬‬ ‫‌‬

‫ر٘خء‌حُؼ‪٬‬هخص‌ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‌‪ًٔٝ‬ذ‌ح‪٥‬هَ‪‌ 88 ‌ ........................................................ٖ٣‬‬

‫‌‬

‫‌‪ٙ‬‬
‫حُل‪ٜ‬ــــــَّ ‌‬
‫اُٖلؾخ‬ ‫أُ‪ٞٙٞ‬ع‬ ‫‌‬
‫حُوخطٔش‪‌ 92 ‌ .................................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حَُٔحؿغ‪‌ 93 ‌ ...............................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫‌‬ ‫اُ‪ٞ‬ؽلح اَُبكٍخ‪ٜٓ :‬بهاد اُنًبء ا‪٫‬عزٔبػ‪٠‬‬ ‫‌‬
‫ٓلظ‪٣ٞ‬خص‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 97 ‌ ......................................................................................‬‬
‫ُٖٓ‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 98 ‌ ...........................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُ‪ٜ‬يف‌حُؼخّ‌ُِ‪ٞ‬كيس‪‌ 98 ‌ ...................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‌حُوخ‪ٛ‬ش‪‌ 98 ‌ .....................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُٔويٓش‌‌‪‌ 99 ‌ ..............................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ٓل‪‌ّٜٞ‬حًٌُخء‌ح‪٫‬ؿظٔخػ‪‌ 100 ‌ .............................................................................٢‬‬ ‫‌‬
‫حًٌُخء‌ح‪٫‬ؿظٔخػ‪‌٢‬ك‪‌٢‬ح‪‌ 100 ‌ .......................................................................ّ٬ٓ٫‬‬ ‫‌‬
‫أ‪٤ٔٛ‬ش‌‌حًٌُخء‌ح‪٫‬ؿظٔخػ‪‌ 101 ‌ ..........................................................................‌٢‬‬ ‫‌‬
‫ه‪ٜ‬خث‪‌‌ٚ‬حًٌُخء‌ح‪٫‬ؿظٔخػ‪‌ 101 ‌ .....................................................................‌٢‬‬ ‫‌‬
‫ط٘ٔ‪‌ٚ٤‬حًٌُخء‌ح‪٫‬ؿظٔخػ‪‌ 102 ‌ .............................................................................‌٢‬‬ ‫‌‬
‫أٗٔخ‪‌١‬حُزَ٘‌‪٤ًٝ‬ل‪٤‬ش‌حُظؼخَٓ‌ٓؼ‪ٜ‬خ‪‌ 102 ‌ ...................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ط‪٤ٜ٘‬لخص‌ح‪ٔٗ٧‬خ‪‌١‬حُزَ٘‪٣‬ش‪‌ 103 ‌ ..........................................................................‬‬
‫حَُٔحؿغ‪‌ 105 ‌ ................................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫‌‬ ‫اُ‪ٞ‬ؽلح اَُبثؼخ‪ٜٓ :‬بهاد أُوبثِخ اُْقٖ‪٤‬خ‬ ‫‌‬
‫ٓلظ‪٣ٞ‬خص‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 109 ‌ ......................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ُٖٓ‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 110 ‌ ...........................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُ‪ٜ‬يف‌حُؼخّ‌ُِ‪ٞ‬كيس‪‌ 110 ‌ ...................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‌حُوخ‪ٛ‬ش‪‌ 110 ‌ .....................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُٔويٓش‌‌‪‌ 111 ‌ ...............................................................................................‬‬
‫ٓ‪ٜ‬خٍس‌حُٔوخرِش‌حُ٘و‪٤ٜ‬ش‪‌ 111 ‌ .............................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ٓ‪ٜ‬خٍس‌ًظخرش‌حُٔ‪َ٤‬س‌حٌُحط‪٤‬ش‪‌ 119 ‌ ...........................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ٓ‪ٜ‬خٍس‌ًظخرش‌حُظوخٍ‪‌ 124 ‌ ..................................................................................َ٣‬‬ ‫‌‬
‫‌‬

‫‌‪ٝ‬‬
‫حُل‪ٜ‬ــــــَّ ‌‬
‫حُ‪ٜ‬للش ‌‬ ‫حُٔ‪ٟٞٞ‬ع ‌‬ ‫‌‬
‫حُوخطٔش‪‌ 128 ‌ .................................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حَُٔحؿغ‪‌ 129 ‌ ...............................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫‌‬ ‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُضبٓ٘خ‪ٜٓ :‬بهاد اُزط‪ٞ‬ع ‪ٝ‬اُقلٓخ ا‪٫‬عزٔبػ‪٤‬خ ‪ٝ‬رٌ‪ ٖ٣ٞ‬اُلو‪٣‬ن‬ ‫‌‬
‫ٓلظ‪٣ٞ‬خص‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 131 ‌ ......................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ُٖٓ‌حُ‪ٞ‬كيس‪‌ 132 ‌ ...........................................................................................‬‬
‫حُ‪ٜ‬يف‌حُؼخّ‌ُِ‪ٞ‬كيس‪‌ 132 ‌ ...................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ح‪ٛ٧‬يحف‌حُوخ‪ٛ‬ش‪‌ 132 ‌ .....................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُٔويٓش‌‌‪‌ 133 ‌ ..............................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫ٓل‪‌ّٜٞ‬حُظط‪ٞ‬ع‪‌ 133 ‌ .........................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫أ‪٤ٔٛ‬ش‌حُظط‪ٞ‬ع‪‌ 134 ‌ ..........................................................................................‬‬ ‫‌‬
‫‪‌ 134‬‬ ‫حُؼَٔ‌حُظط‪ٞ‬ػ‪‌٠‬ك‪‌٠‬حُوَإٓ‌‪ٝ‬حُٔ٘ش‌‪‌ ...........................................................‬‬
‫أٌٗخٍ‌حُؼَٔ‌حُظط‪ٞ‬ػ‪‌ 135 ‌ .....................................................................…….‌٠‬‬
‫ٓـخ‪٫‬ص‌حُؼَٔ‌حُظط‪ٞ‬ػ‪‌ 136 ‌ ............................................................................٠‬‬ ‫‌‬
‫هط‪ٞ‬حص‌ُز٘خء‌َٓ٘‪ٝ‬ع‌طط‪ٞ‬ػ‪‌ 136 ‌ .....................................................................٢‬‬ ‫‌‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ك‪‌٢‬كَ‪٣‬ن‌حُؼَٔ‪‌ 137 ‌ ............................................................................‬‬ ‫‌‬
‫حُوخطٔش‪‌ 142 ‌ .................................................................................................‬‬
‫حَُٔحؿغ‪‌ 143 ‌ ...............................................................................................‬‬
‫‌‬ ‫كُ‪ َ٤‬ا‪ْٗ٧‬طخ‬ ‫‌‬
‫اُ‪ٞ‬ؽلح ا‪ٜٓ‌:٠ُٝ٫‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪139 ‌ .................................................................‬‬ ‫‌‬
‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُضبٗ‪٤‬خ‪ٜٓ‌:‬خٍحص‌ح‪ُ٩‬وخء‌‪‌ٝ‬حُظوي‪ٝ‌ْ٣‬اػيحى‌حَُػ‪‌ٝٞ‬حُل٘‪٤‬ش‪‌ 151 ‌ .............................‬‬ ‫‌‬
‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُضبُضخ‪ٜٓ‌:‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ٓغ‌ح‪٥‬هَ‪‌ 160 ‌ .................................................ٖ٣‬‬ ‫‌‬
‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُواثؼخ‪‌:‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ح‪ٌُ٩‬ظَ‪‌ 179 ‌ ............................................................٠ٗٝ‬‬ ‫‌‬
‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُقبَٓخ‪ٜٓ‌:‬خٍحص‌ط٘ٔ‪٤‬ش‌حٌُحص‪‌ 185 ‌ ...........................................................‬‬
‫اُ‪ٞ‬ؽلح اَُبكٍخ‪ٜٓ‌:‬خٍحص‌حًٌُخء‌ح‪٫‬ؿظٔخػ‪‌ 193 ‌ ....................................................٠‬‬ ‫‌‬
‫اُ‪ٞ‬ؽلح اَُبثؼخ‪ٜٓ‌:‬خٍحص‌حُٔوخرِش‌حُ٘و‪٤ٜ‬ش‪‌ 203 ‌ ....................................................‬‬ ‫‌‬
‫اُ‪ٞ‬ؽلح اُضبٓ٘خ‪ٜٓ‌:‬خٍحص‌حُظط‪ٞ‬ع‌‪ٝ‬حُويٓش‌ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‌‪ٝ‬طٌ‪‌ٖ٣ٞ‬حُلَ‪٣‬ن‪‌ 219 ‌ .....................‬‬ ‫‌‬
‫ً‌‬

‫‌ُ‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‌ف‬
‫‌‬

‫ٓؾز‪٣ٞ‬بد اُ‪ٞ‬ؽلح‬
‫‌‬

‫ٓل‪ ّٜٞ‬ا‪٫‬رٖبٍ‬

‫ا‪٫‬رٖبٍ ك‪ ٢‬اُزواس ا‪٢ٓ٬ٍ٩‬‬

‫أ‪٤ٔٛ‬خ ا‪٫‬رٖبٍ‬

‫أ‪ٛ‬لاف ا‪٫‬رٖبٍ‬

‫ػ٘بٕو ا‪٫‬رٖبٍ‬

‫فٖبئٔ ا‪٫‬رٖبٍ‬

‫أٗ‪ٞ‬اع ا‪٫‬رٖبٍ‬

‫أٍبُ‪٤‬ت ‪ٍٝٝ‬بئَ ا‪٫‬رٖبٍ‬

‫ٓؼ‪ٞ‬هبد ا‪٫‬رٖبٍ‬

‫‪1‬‬
‫‌‬
‫‌‬

‫ىٖٓ اُ‪ٞ‬ؽلح ‪-:‬‬


‫أٓز‪ٞ‬ػخٕ‪‌,‬رٔخ‌‪٣‬ؼخىٍ‌(‪ٓ‌)4‬خػخص‌طيٍ‪٣‬ز‪٤‬ش‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫اُ‪ٜ‬لف اُؼبّ ُِ‪ٞ‬ؽلح‪-:‬‬
‫ط‪ٜ‬يف ‌‪‌ ٌٙٛ‬حُ‪ٞ‬كيس ‌اُ‪َٗ‌ ٠‬ف ‌ٓلخ‪‌ ْ٤ٛ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪ُِ‌ ٢‬طخُذ ‌حُٔظيٍد‪ٝ‌ ،‬ط‪٤ٟٞ‬ق ‌أْٓ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُؼخٓش‌‬
‫حُظ‪‌ ٢‬طوَِّد ‌اُ‪‌ ٠‬أً‪ٛ‬خٕ ‌حُط‪٬‬د ‌ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ٖٓ ‌ه‪َٗ‌ ٍ٬‬ف ‌ػ٘خ‪ٌٗٞٓٝ‌ َٙٛ‬خط‪‌ ٝ‌ ٚ‬أٗ‪ٞ‬حػ‪ٔٗٝ‌ ٚ‬خًؿ‪‌ٚ‬‬
‫‪ٝ‬ه‪ٜ‬خث‪ٝ‌ ٜٚ‬أؿَح‪ًٔ‌.ٟٚ‬خ ‌‪ٜ٣‬يف ‌اُ‪‌ ٠‬ط‪٤ٟٞ‬ق ‌رؼ‪‌ ٞ‬آُ‪٤‬خص ‌طلٔ‪‌ ٖ٤‬ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪٤ًٝ‌ ،‬ل‪٤‬ش ‌حُ‪‌ ٍٞٛٞ‬اُ‪‌٠‬‬
‫حٌُلخءس‌حُؼخُ‪٤‬ش‌ك‪‌٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .‬‬
‫ا‪ٛ٧‬لاف اُقبٕخ ‪-:‬‬
‫‪٣‬ظ‪ٞ‬هغ‌ٖٓ‌حُطخُذ‌رؼي‌ح‪ٗ٩‬ظ‪ٜ‬خء‌ٖٓ‌‪‌ٌٙٛ‬حُ‪ٞ‬كيس‌إٔ‌‪‌ٌٕٞ٣‬هخىٍح‌‌ػِ‪‌٠‬إٔ‌‌‪‌ :‬‬
‫‪٣ ‬ظؼَف‌ػِ‪‌٠‬ػِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‪ٝ‬اىٍحى‌أ‪٤ٔٛ‬ظ‪ٜ‬خ‌ك‪‌٢‬حُل‪٤‬خس‌حُؼِٔ‪٤‬ش‌‪ٝ‬حُ٘و‪٤ٜ‬ش‪‌ .‬‬
‫‪ٔ٣ ‬ظوِ‪‌ٚ‬حُطخُذ‌ح‪٧‬ىُش‌حُظ‪‌٢‬أٗخٍص‌اُ‪ٜٓ‌٠‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ٖٓ‌حُوَحٕ‌حٌَُ‪ٝ‌ْ٣‬حُٔ٘ش‌حُ٘ز‪٣ٞ‬ش‌حَُ٘‪٣‬لش‪‌ .‬‬
‫‪٣ ‬ليى‌حُطخُذ‌ػ٘خ‪‌َٛ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .‬‬
‫‪ٜ٘٣ ‬ق‌ح‪ٞٗ٧‬حع‌حُٔوظِلش‌ُٔ‪ٜ‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .‬‬
‫‪ٔ٣ ‬خٍّ‌ٓ‪ٜ‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ىحهَ‌‪ٝ‬هخٍؽ‌حُز‪٤‬جش‌حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ش‪‌ .‬‬
‫‪ٌ٣ ‬ظٔذ‌حُٔ‪ٜ‬خٍحص‌حُِلظ‪٤‬ش‌‪ٝ‬حُـ‪‌َ٤‬حُِلظ‪٤‬ش‌حُلؼخُش‌ك‪‌٢‬ػِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .‬‬
‫‪٣ ‬طزن‌حُطخُذ‌ٓ‪ٜ‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُِلظ‪٤‬ش‌‪ٝ‬حُـ‪‌َ٤‬حُِلظ‪٤‬ش‌ىحهَ‌‪ٝ‬هخٍؽ‌حُز‪٤‬جش‌حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ش‪‌ .‬‬
‫‪ٟٞ٣ ‬ق‌‌حُؼ‪٬‬هش‌ر‪‌ٖ٤‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُِلظ‪ٝ‌٠‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُـ‪ُ‌َ٤‬لظ‪‌ .٠‬‬
‫‪٣ ‬ليى‌ٓؼ‪ٞ‬هخص‌ػِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‪٤ًٝ‬ل‪٤‬ش‌ٓ‪ٞ‬حؿ‪ٜ‬ظ‪ٜ‬خ‪‌ .‬‬

‫أُْبه‪٣‬غ أٌُِٔخ ُ‪ٛ٪‬به اُ٘ظو‪ ١‬ك‪ ٢‬اُ‪ٞ‬ؽلح ا‪-: ٠ُٝ٧‬‬


‫ٓـٔ‪ٞ‬ػش ‌ٖٓ ‌ح‪٘ٗ٫‬طش ‌حُـٔخػ‪٤‬ش ‌‪ٝ‬حُلَى‪٣‬ش ‌ٖٓ ‌ه‪‌ ٍ٬‬ططز‪٤‬ن ‌حٓظَحط‪٤‬ـ‪٤‬ش ‌حُظؼِْ ‌حُظؼخ‪ٝ‌ ٢ٗٝ‬كِوخص ‌حُ٘وخٕ‌‬
‫‪ٝ‬حُؼ‪ٜ‬ق‌حٌُ‪‌ .٢٘ٛ‬‬
‫‌‬

‫‌‬
‫‌‬

‫‪2‬‬
‫‌‬

‫أُولٓخ ‪-:‬‬
‫طٌ‪ٗٞ‬ض ‌حُٔـظٔؼخص ‌حُزَ٘‪٣‬ش ‌ٖٓ ‌حُ٘ؼ‪ٞ‬د ‌‪ٝ‬حُوزخثَ ‌رَٔ‪‌ ٍٝ‬حُِٖٓ‪‌,‬ك‪٤‬غ ‌طزخ‪٘٣‬ض ‌رؼوخكظ‪ٜ‬خ ‌‪ٝ‬ه‪ٞ‬حٗ‪ٜ٘٤‬خ ‌حُظ‪‌ ٢‬ط٘ظْ‌‬
‫حُظؼخَٓ ‌ك‪ٔ٤‬خ ‌ر‪‌ ٖ٤‬ح‪٧‬كَحى‪‌.‬ك‪٤‬غ ‌‪٣‬وظِٕ ‌ًَ ‌كَى ‌حٌُؼ‪‌ ٖٓ‌ َ٤‬حُٔ٘خػَ ‌‪ٝ‬ح‪٧‬كخٓ‪ٝ‌ ْ٤‬ح‪٧‬كٌخٍ ‌ػِ‪ٗ‌ ٌَٗ‌ ٠‬ظخٓخ‌‌‬
‫ٓظٌخٓ‪ٗ‌ ‌٬‬ي‪٣‬ي ‌حُظؼو‪٤‬ي‪ٝ‌,‬حٌُ‪‌ ١‬حًظٔز‪‌ ٖٓ‌ ٚ‬ه‪‌ ٍ٬‬حُؼ‪ٞ‬حَٓ ‌حُ‪ٍٞ‬حػ‪٤‬ش ‌‪ٝ‬حُز‪٤‬ج‪٤‬ش‪‌.‬ك‪٤‬غ ‌أ‪ٛ‬زق ‌ٖٓ ‌حُ‪‌ ُٚ‌ ١ٍَٝ٠‬إٔ‌‬
‫‪٣‬لخ‪‌ ٍٝ‬حًظ٘خف ‌ٓخ ‌‪ٔ٣‬ظٌِ‪‌ ٚ‬ح‪٥‬هَ‪‌ ٖٓ‌ ٕٝ‬أكٌخٍ ‌‪ٓٝ‬ؼظويحص ‌اًح ‌أٍحى ‌حُظؼخَٓ ‌ٓؼ‪ٔ٤ُ‌ ,ْٜ‬ظط‪٤‬غ ‌رٌُي ‌إٔ ‌‪‌ٌٕٞ٣‬‬
‫ػ٘‪َٜ‬ح‌ ‌ٗخؿلخ‌ ‌ك‪‌ ٢‬اهخٓش ‌ػ‪٬‬هخط‪‌ ٚ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‌ك‪‌ ٢‬ا‪١‬خٍ ‌ٓـظٔؼ‪‌ ٚ‬حٌُ‪٣‌ ١‬ؼ‪‌ ٖ٤‬ك‪٘ٛ‌ ٖٓٝ‌.ٚ٤‬خ ‌‪ُٝ‬يص ‌حُلخؿش ‌اُ‪‌٠‬‬
‫ػِْ ‌‪٣‬زلغ ‌ك‪‌ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش ‌حُظلخػَ ‌ر‪‌ ٖ٤‬ح‪٧‬كَحى ‌ػِ‪‌ ٠‬حهظ‪٬‬ك‪٣ٝ‌ ,ْٜ‬لخ‪‌ ٍٝ‬ا‪٣‬ـخى ‌أٓٔخ‌ ‌ُِظلخ‪ٝ‌ ْٛ‬حُظ‪ٞ‬ح‪‌ َٛ‬طوظ‪‌َٜ‬‬
‫حُ‪ٞ‬هض‌‪ٝ‬حُـ‪ٜ‬ي‪ٝ‌,‬طولِ‌ك‪ٞ‬م‌حُٔؼ‪ٞ‬هخص‌ُ٘وَ‌‪ٝ‬ا‪ٜ٣‬خٍ‌ح‪٧‬كٌخٍ‌ُ‪٨‬هَ‌ر٘ـخف‌‪ٝ‬ى‪ٜٓ‌ٕٝ‬خىٓخص‌أ‪‌ٝ‬ه‪٬‬كخص‪ٌٛٝ‌,‬ح‌‬
‫‪٣‬ئًي‌أ‪٤ٔٛ‬ش‌طؼِْ‌‪ٝ‬حًظٔخد‌ٓ‪ٜ‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪.‬‬

‫‌‬
‫ٓل‪ ّٜٞ‬ا‪٫‬رٖبٍ (‪:)Communication Concept‬‬
‫‌‌‌‌‌‪٣‬ؼظزَ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ حُؼخَٓ‌ح‪ٓ٧‬خٓ‪‌٢‬ك‪‌٢‬حُؼ‪٬‬هخص‌ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش‪‌,‬ك‪‌ٜٞ‬ػِٔ‪٤‬ش‌طلخػِ‪٤‬ش‌طزخىُ‪٤‬ش‌ر‪ٗ‌ٖ٤‬و‪ٜ٣٩‌ٖ٤ٜ‬خٍ‌‬
‫ٍٓخُش‌ٓخ‌ػزَ‌‪ِ٤ٓٝ‬ش‌ٓليىس‌ُظلو‪٤‬ن‌‪ٛ‬يف‌ٓؼ‪‌ .ٖ٤‬‬
‫‪ٝ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ًٔخ ‌ػَك‪‌ (Barry) ‌ ٚ‬رؤٗ‪‌ ٚ‬طِي ‌حُؼِٔ‪٤‬ش ‌حُوخ‪ٛ‬ش ‌ر٘وَ ‌حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‌حُٔل‪ٜٓٞ‬ش ‌ٖٓ ‌ه‪‌ ٍ٬‬حٓظويحّ‌‬
‫حَُٓ‪‌ ُٞ‬حُٔ٘ظ‪ٍٞ‬س ‌‪ٝ‬ؿ‪‌ َ٤‬حُٔ٘ظ‪ٍٞ‬س ‌ر‪َ١‌ ٖ٤‬ك‪ُ‌ ٖ٤‬ظلو‪٤‬ن ‌‪ٛ‬يف ‌ٓؼ‪‌ ٖٓ‌ ٖ٤‬ه‪‌ ٍ٬‬حٓظويحّ ‌‪ٓٝ‬خثَ ‌‪ٝ‬أٓخُ‪٤‬ذ‌‬
‫ٓ٘خٓزش‪‌ .‬‬
‫‪‌ٌٖٔ٣‌ٝ‬طؼَ‪٣‬ق‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ ػِ‪‌٠‬حٗ‪ًُ‌"‌ٚ‬ي‌حُ٘٘خ‪‌١‬حٌُ‪٣‌١‬ليع‌ر‪َ١‌ٖ٤‬ك‪ٔٓٝ‌ََٓٓ(‌ٖ٤‬ظوزَ)‌ك‪‌ٍٞ‬ه‪٤٠‬ش‌ٓخ‪‌,‬‬
‫‪٣‬ظْ‌ك‪‌ٚ٤‬طزخىٍ‌حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‌‪ٝ‬ح‪٧‬كٌخٍ‌ٖٓ‌حؿَ‌طلو‪٤‬ن‌‪ٛ‬يف‌ٓؼ‪‌ٖ٤‬أ‪‌ٝ‬كَ‌ٌِٓ٘ش‌ٓخ‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪3‬‬
‫ا‪٫‬رٖبٍ ك‪ ٢‬اُزواس ا‪:٢ٓ٬ٍ٩‬‬

‫حُي‪‌ ٖ٣‬ح‪‌ ٞٛ‌ ٢ٓ٬ٓ٩‬ى‪‌ ٖ٣‬حُظٔخٓق ‌‪ٝ‬حُٔلزش ‌‪ٝ‬حُٔ‪‌ ,ّ٬‬كخ‪‌ ّ٬ٓ٩‬كغ ‌ػِ‪‌ ٠‬كٖٔ ‌حُوِن ‌‪ٝ‬حُظٔخٓق ‌‪ٝ‬حُٔلزش‌‬
‫‪ٝ‬حُيػ‪ٞ‬س‌اُ‪‌ٚ٤‬طو‪‌ّٞ‬ػِ‪‌٠‬حُلٌٔش‌‪ٝ‬حُٔ‪ٞ‬ػظش‌حُلٔ٘ش‌‪ٝ‬حُِطق‌‪ٝ‬حُِ‪ٌُُ‌.ٖ٤‬ي‌حُي‪‌ٖ٣‬ح‪‌ٞٛ‌٢ٓ٬ٓ٩‬ه‪‌َ٤‬ىُ‪‌َ٤‬حٌُ‪‌١‬‬
‫أٗخٍ‌اُ‪‌٠‬ح‪ِٞٓ٧‬د‌‪ٝ‬حُ٘‪ٜ‬ؾ‌حٌُ‪ٔٗ‌١‬ظويٓ‪‌ٚ‬ػ٘ي‌حُظ‪ٞ‬ح‪ٓ‌َٛ‬غ‌ح‪٥‬هَ‪ٌُُ‌.ٖ٣‬ي‌‪ٝ‬ؿيص‌حٌُؼ‪‌ٖٓ‌َ٤‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص‌حُيحُش‌‬
‫ػِ‪‌٠‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ك‪‌٢‬حُوَحٕ‌حٌَُ‪ٝ‌,ْ٣‬حُٔ٘ش‌حُ٘ز‪٣ٞ‬ش‌حَُ٘‪٣‬لش‌‪ٜ٘ٓٝ‬خ‪‌ :‬‬
‫‪ ‬اُزجَْ‪ٝ‌ :‬ه‪ٓ‌ َ٤‬ؼخٍ ‌ػِ‪ًُ‌ ٠‬ي‪‌ ,‬ه‪‌ ٍٍٞٓ‌ ٍٞ‬هللا ‌‪‌ ٠ِٛ‬هللا ‌ػِ‪"‌ ِْٓٝ‌ ٚ٤‬طزٔٔي ‌ك‪ٝ‌ ٢‬ؿ‪‌ ٚ‬أه‪٤‬ي‌‬
‫‪ٛ‬يهش"‪.‬‬
‫‪ ‬اُجلء ثبُزؾ‪٤‬خ ‪ٝ‬اُوك ثؤؽَٖ ٓ٘‪ٜ‬ب‪‌:‬هخٍ‌حَُٓ‪‌٠ِٛ‌ٍٞ‬هللا‌ػِ‪‌"‌ِْٓٝ‌ٚ٤‬أ‪‌٫‬أىٌُْ‌ػِ‪٢ٗ‌٠‬ء‌ُ‪‌ٞ‬‬
‫كؼِظٔ‪‌ٙٞ‬طلخرزظْ‪‌,‬حك٘‪ٞ‬ح‌حُٔ‪‌ّ٬‬ر‪‌‌."ٌْ٘٤‬ﭧﭨﭽﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ‬
‫ﰆﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﭼ النساء‪٦٦ :‬‬
‫‪ ‬اٍزقلاّ ا‪ُ٧‬لبظ اُِط‪٤‬لخ ‪ٝ‬أُ٘بٍجخ‪‌:‬هِ‪‌َ٤‬حَُكٖٔ‌ٓ‪٤‬يٗخ‌ارَح‪‌ْ٤ٛ‬ىػخ‌‪ٝ‬حُي‪‌ٙ‬اُ‪‌٠‬ح‪‌ّ٬ٓ٩‬رؤُطق‌‬
‫ح‪ُ٧‬لخظ‌‪ٝ‬هخ‪١‬ز‪‌ٚ‬رؤٍه‪‌٠‬حٌُِٔخص‌هخث‪٣‌٬‬خ‌أرض‌‪‌,‬ﭧﭨﭽﮏ ﮐ ﮑ ﮒﮓ ﮔ ﮕ‬
‫ﮖﮗﮘﮙﭼ مرٌم‪ٛٝ‌.٤٤ :‬خ‌‪ٍ‌ٞٛ‬د‌حُؼخُٔ‪٣‌ٖ٤‬ز‪٤ُٔ‌ٖ٤‬يٗخ‌ٓ‪‌٠ٓٞ‬ػِ‪‌ٚ٤‬حُٔ‪‌ّ٬‬‬
‫ً‪٤‬ق‌‪٣‬وخ‪١‬ذ‌كَػ‪ٍ‌ٕٞ‬ؿْ‌ظِٔ‪١ٝ‌ٚ‬ـ‪٤‬خٗ‪‌ٚ‬ك‪٤‬ؤَٓ‪‌ٙ‬إٔ‌‪٣‬ليػ‪‌ٚ‬رخُِ‪ٝ‌ٖ٤‬حَُكن‪ ‌,‬ﭧﭨﭽﮨ ﮩ‬
‫ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﭼ طه‪‌.٤٤ :‬ػٖ‌أر‪َ٣َٛ‌٢‬س‌ٍ‪‌٢ٟ‬هللا‌ػ٘‪‌ٚ‬هخٍ‪‌,‬هخٍ‌ٍٓ‪‌ٍٞ‬هللا‌‬
‫‪‌٠ِٛ‬هللا‌ػِ‪‌"‌ِْٓٝ‌ٚ٤‬حٌُِٔش‌حُط‪٤‬زش‌‪ٛ‬يهش"‪ٓ‌.‬ظلن‌ػِ‪ٚ٤‬‬
‫‪ ‬حسن اإلنصات والرد الحسن‪ :‬كما أمرنا هللا سبحانه وتعالى بالرد الحسن على من عادانا‬
‫والصبر على أذيته‪ ,‬ﭧ ﭨ ﭽ ﮊﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ‬
‫ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜﭼ فصلت‪ .٣٤ :‬والدليل األخر دعوة هللا سبحانه‬

‫وتعالى للبشر بالتسامح‪ ,‬ﭧ ﭨ ﭽ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ‬


‫ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆﮇ ﮈ ﮉﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐﮑ ﮒ ﮓ‬
‫ﮔ ﮕ ﭼ النور‪٢٢ :‬‬
‫‪ ‬قول المعروف والكالم الطٌب‪ :‬ﭧ ﭨ ﭽ ﯔﯕﯖﯗﯘﯙﯚ‬
‫ﯛﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﭼ البقرة‪٢٦٣ :‬‬
‫‪ٌٌٛٝ‬ح‌‪َٗ٣‬يٗخ‌ى‪٘٘٣‬خ‌ح‪‌٢ٓ٬ٓ٩‬حُل٘‪٤‬ق ‌اُ‪‌ ٠‬ه‪ٞ‬حػي ‌حُِٔ‪ٞ‬ى ‌حُو‪‌ْ٣ٞ‬ػ٘ي ‌حُظؼخَٓ ‌ٓغ ‌ح‪٥‬هَ‪ٝ‌ ,ٖ٣‬ح‪ٟ‬ؼخ ‌ك‪‌٢‬‬
‫حػظزخٍ‪١‌ٙ‬زخثغ‌ح‪ٔٗ٩‬خٕ‌‪ٝ‬أٗٔخ‪‌١‬حط‪ٜ‬خُ‪‌ٚ‬حُظخ‪َٛ‬س‌‪ٝ‬حُزخ‪٘١‬ش‪‌ .‬‬

‫‪4‬‬
‫‌‬

‫‌‬
‫أ‪٤ٔٛ‬خ ا‪٫‬رٖبٍ‪:‬‬
‫طٌٖٔ‌أ‪٤ٔٛ‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ك‪ٔ٤‬خ‌‪‌ :‌٢ِ٣‬‬

‫‪٣‌ .1‬ؼظزَاكي‪‌ ٟ‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص ‌ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش ‌حُظ‪٣‌ ٢‬ـذ ‌إٔ ‌‪٣‬ظؼِٔ‪ٜ‬خ ‌ح‪٧‬كَحى ‌رٔوظِق ‌أ‪٘ٛ‬خك‪ٞٓ‌ ْٜ‬حء ‌ًخٕ‌‬
‫حُوخىس‌أ‪‌ٝ‬أ‪٤ُٝ‬خء‌ح‪‌ٍٞٓ٧‬أ‪ٝ‬حُٔؼِٔ‪‌ٕٞ‬أ‪ٝ‬حُط‪٬‬د‌‪‌....‬اُن‪.‬‬
‫‪ .2‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‪ٓ‌ٞٛ‬ل‪‌ٍٞ‬ػِٔ‪٤‬ش‌ٗوَ ‌حُوزَحص‌ح‪ٔٗ٫‬خٗ‪٤‬ش‌ػزَ‌ح‪٧‬ؿ‪٤‬خٍ‪‌ ،‬حً‌‪٣‬ظْ ‌ٖٓ ‌ه‪‌ُٚ٬‬طزخىٍ ‌ح‪٧‬كٌخٍ‌‬
‫‪ٝ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‌‪ٝ‬ح‪٫‬كخٓ‪ٝ‌ ْ٤‬حُٔ٘خػَ ‌ٖٓ ‌كَى ‌اُ‪‌ ٠‬آهَ‪٣‌ ٫‌ ٞٛٝ‌ ،‬وظ‪‌ َٜ‬ػِ‪‌ ٠‬حٓظويحّ ‌حٌُِٔخص‌‬
‫‪ٝ‬ح‪ُ٫‬لخظ‌كو‪‌،٢‬رَ‌‪٣‬ظؼي‪ًُ‌ٟ‬ي‌اُ‪‌٠‬حُ‪ٝ‌ٍٜٞ‬ح‪ٌٗ٫‬خٍ‌‪ٝ‬حَُٓ‪ٝ‌ّٞ‬حَُٓ‪‌ُٞ‬حُٔوظِلش‪.‬‬
‫‪ٝ .3‬هي ‌أػزظض ‌رؼ‪‌ ٞ‬حُيٍحٓخص ‌إٔ ‌‪ٗ‌ ٖٓ‌ %‌ 85‬ـخف ‌حُلَى ‌ك‪‌ ٢‬ك‪٤‬خط‪‌ ٚ‬حُ٘و‪٤ٜ‬ش ‌‪ٝ‬حُؼِٔ‪٤‬ش ‌‪٣‬ظ‪ٞ‬هق‌‬
‫ػِ‪ٓ‌ ٠‬ي‪‌ ٟ‬حٓظويحٓ‪ُِٜٔ‌ ٚ‬خٍحص ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خُ‪٤‬ش ‌ٓغ ‌ًحط‪ٓٝ‌ ٚ‬غ ‌ح‪٥‬هَ‪‌ ،ٖ٣‬ك‪٤‬غ ‌‪٣‬و‪‌ ّٞ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ري‪‌ٍٝ‬‬
‫أٓخٓ‪‌ ٢‬ك‪ٗ‌ ٢‬ـخف ‌حُؼ‪٬‬هخص ‌ح‪ٔٗ٩‬خٗ‪٤‬ش ‌ك‪ٓ‌ ٢‬وظِق ‌ٓـخ‪٫‬ص ‌حُل‪٤‬خس‪‌ ،‬ك‪‌ ٖٓ‌ ٜٞ‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص ‌حُ‪٣ٍَٝ٠‬ش‌‬
‫حُظ‪٣‌ ٢‬ظؼ‪‌ ٖ٤‬ػِ‪‌ ٠‬ؿٔ‪٤‬غ ‌ح‪٧‬كَحى ‌حًظٔخر‪ٜ‬خ ‌‪ٝ‬ططز‪٤‬و‪ٜ‬خ ‌ك‪‌ ٢‬طؼخٓ‪٬‬ط‪٤ُ‌ ،ْٜ‬ظٌٔ٘‪ٞ‬ح ‌ٖٓ ‌ط٘ٔ‪٤‬ش ‌ً‪ٝ‬حط‪‌ْٜ‬‬
‫‪ٝ‬طط‪ٓ‌َ٣ٞ‬ؼخٍك‪ُ‌ْٜ‬ظلو‪٤‬ن‌ٓ‪ٜ‬خٓ‪‌ْٜ‬ػِ‪‌٠‬أك‪ٝ‌َ٠‬ؿ‪‌ .ٚ‬‬

‫أ‪ٛ‬لاف ا‪٫‬رٖبٍ‬
‫أ‪ٛ‬يحف‌ٓظؼِوش‌رخ‪ٓ٩‬ظـخرش‌ُِلخؿخص‌ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش‌‪ٝ‌،‬طظٔؼَ‌ك‪:‌‌٠‬‬ ‫‪.1‬‬
‫‪ ‬حُزوخء‌‪ٝ‬حُللخظ‌ػِ‪‌٠‬ه‪٤‬ي‌حُل‪٤‬خس‪.‬‬
‫‪ ‬حُلخؿش‌اُ‪‌٠‬ح‪ٓ٧‬خٕ‌‪ٝ‬حُ٘ؼ‪‌ٍٞ‬رخ‪ٔ١٩‬ج٘خٕ‪.‬‬
‫‪ ‬حُلخؿش‌اُ‪‌٠‬ح‪٩‬ه٘خع‪.‬‬
‫أ‪ٛ‬يحف‌ٓظؼِوش‌رخُـ‪ٞ‬حٗذ‌ح‪٩‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‌‪ٝ‌،‬طظٔؼَ‌ك‪:‌٠‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪ ‬حُظؼخ‪ٓ‌ٕٝ‬غ‌ح‪٥‬هَ‪.ٖ٣‬‬
‫‪ ‬حُللخظ‌ػِ‪‌٠‬حُٔئٓٔخص‌حُوخثٔش‌‪ٝ‬حُٔـظٔغ‪.‬‬
‫أ‪ٛ‬يحف‌ٓظؼِوش‌رخُـ‪ٞ‬حٗذ‌ح‪٫‬هظ‪ٜ‬خى‪٣‬ش‌‪ٝ‌،‬طظٔؼَ‌ك‪:‌٠‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪ ‬حُل‪‌ٍٜٞ‬ػِ‪‌٠‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‪.‬‬
‫‪ ‬ك‪‌ْٜ‬حُؼخُْ‌ٖٓ‌ك‪ُ٘ٞ‬خ‪.‬‬
‫أ‪ٛ‬يحف‌ٓظؼِوش‌رـ‪ٞ‬حٗذ‌حُظؼز‪‌َ٤‬ػٖ‌حٌُحص‪‌ .‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ػ٘بٕو ا‪٫‬رٖبٍ‬
‫طظٌ‪‌ ٕٞ‬ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ٖٓ ‌حُؼ٘خ‪‌ َٛ‬حُ‪٣ٍَٝ٠‬ش ‌ُ‪٪‬ط‪ٜ‬خٍ ‌‪‌ ٌٙٛٝ‌ ،‬حُؼ٘خ‪‌ ٌٖٔ٣‌ َٛ‬ط‪٤ٟٞ‬ل‪ٜ‬خ ‌ك‪‌٠‬‬
‫حٌَُ٘‌حُظخُ‪‌ -:٠‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪5‬‬
‫‌‬

‫أُوٍَ أ‪ ٝ‬أُٖله (‪:)Sender‬‬


‫‪‌ٞٛٝ‬حُطَف‌حٌُ‪٣‌١‬و‪‌ّٞ‬ربٍٓخٍ‌ٍٓخُش‌اُ‪َ١‌٠‬ف‌‬
‫ث‪٤‬ئخ‬
‫هعغ‬ ‫ا‪٫‬رٖبٍ‬ ‫أهَ‪ٝ‌,‬حٌُ‪َ٣ ١‬ؿذ ك‪ ٢‬حُظؤػ‪ َ٤‬ػِ‪ ٠‬ح‪٥‬هَ) ‌كَى أ‪ٝ‬‬
‫اُٖل‪ ٟ‬أ‪ٝ‬‬
‫أُوٍَ‬ ‫ٓـٔ‪ٞ‬ػش (ربٗ٘خء ٍٓخُش ‪ٗٝ‬وِ‪ٜ‬خ حُ‪٘٤ُ ٚ٤‬خًٍ‪ ٚ‬ك‪٢‬‬
‫اُزـن‪٣‬خ‬
‫اُواعؼخ‬ ‫أكٌخٍ‪ٝ ٙ‬حطـخ‪ٛ‬خط‪٣ٝ‌،‌ٚ‬ؼي حََُٔٓ حُٔل‪ ٍٞ‬حَُث‪ ْ٤‬ك‪٢‬‬
‫ػ٘بٕو‬ ‫ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬ػِ‪٣ ٚ٤‬وغ حُؼذء ح‪ً٧‬زَ ك‪ ٢‬كخػِ‪٤‬ش‬
‫ا‪٫‬رٖبٍ‬ ‫‪ًٝ‬لخءس ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‪ٝ‬حٓظَٔحٍ‪ٛ‬خ‪ٗٝ،‬ظَح ‪ٕ٧‬‬
‫أَُزوجَ‬ ‫اُوٍبُخ‬
‫ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ػِٔ‪٤‬ش ٓٔظَٔس ‪ٝ‬ىحثَ‪٣‬ش كبٕ حََُٔٓ‬
‫‪٣ ٫‬زو‪ ٠‬ى‪٘ٓ ٍٙٝ‬ل‪َٜ‬ح‌‌ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش ح‪ٍٓ٩‬خٍ ‪ٞ١‬حٍ‬
‫اُو٘بح أ‪ٝ‬‬ ‫كظَس حُظ‪ٞ‬ح‪‌َٛ‬رَ ‪٣‬ظل‪ ٍٞ‬اُ‪ٔٓ ٠‬ظوزَ ػ٘يٓخ ‪ٜ٣‬زق‬
‫اُزْ‪ِ٣ٞ‬‬
‫اُ‪ِ٤ٍٞ‬خ‬
‫حُطَف ح‪٥‬هَ َٓٓ‪ٌٌٛٝ ،٬‬ح طظزخىٍ ح‪٫‬ى‪ٝ‬حٍ ر‪ٖ٤‬‬
‫حََُٔٓ ‪ٝ‬حُٔٔظوزَ ‪ٞ١‬حٍ ػِٔ‪٤‬ش‌حُظ‪ٞ‬ح‪.َٛ‬‬
‫أَُزوجَ (‪:)Receiver‬‬
‫‪‌ٞٛٝ‬حُطَف‌حٌُ‪ٔ٣‌١‬ظوزَ‌حَُٓخُش‌ٖٓ‌حََُٔٓ‪ ٞٛٝ‌,‬أ‪٠٣‬خ ‪٣‬ظل‪ٔٓ ٖٓ ٍٞ‬ظوزَ اُ‪ ََٓٓ ٠‬ك‪ٗ ٢‬لْ‬
‫حُ‪ٞ‬هض رٔـَى حٓظوزخُ‪َُِٓ ٚ‬خُش‪ ،‬ك‪٤‬غ ‪٣‬ظزخىٍ ح‪٫‬ى‪ٝ‬حٍ ٓغ حََُٔٓ ‌‪٣ٝ‌ ،‬و‪ ّٞ‬حُٔٔظوزَ رؼيس أى‪ٝ‬حٍ‬
‫ٓ٘‪ٜ‬خ‪:‬‬

‫‪ ‬اٍزوجبٍ اُوٍبُخ‬
‫‪ ‬كي روٓ‪٤‬ي اُوٍبُخ‬
‫‪ ‬ا‪ٍ٫‬زغبثخ ُِوٍبُخ‪‌ .‬‬
‫اُوٍبُخ (‪:)Massage‬‬

‫طؼظزَ ‌حَُٓخُش ‌ٓل‪‌ ٍٞ‬ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪ٝ ,‬طؤهٌ حَُٓخُ‪ٍٞٛ ٚ‬ح ػي‪٣‬يس ٓ٘‪ٜ‬خ حٌُِٔخص ‪ٝ‬حَُٓ‪ُٞ‬‬
‫‪ٝ‬ح‪ٔ٣٫‬خءحص ‪ٝ‬كًَخص حُـْٔ ‪ٗٝ‬زَس‌حُ‪ٜٞ‬ص ‪ٝ‬حُٔئػَحص حُ‪ٜٞ‬ط‪٤‬ش ‪ ٌَٗٝ‬حُِزخّ ‪ٝ‬حُٔوظ٘‪٤‬خص حُ٘و‪٤ٜ‬ش‌‬
‫ٌَُ ٖٓ حََُٔٓ ‪ٝ‬حُٔٔظوزَ‪‌،‬رخ‪ٟ٫‬خكش حُ‪ ٠‬ح‪ٗ٩‬طزخع حٌُ‪٣‌ ١‬ظ‪ َٜٙ‬حََُٔٓ ػٖ كخُظ‪ ٚ‬حُ٘لٔ‪٤‬ش ‪ٝ‬حُظ‪٢‬‬
‫ط٘ظوَ ر‪ ٖ٤‬حََُٔٓ ‪ٝ‬حُٔٔظوزَ أػ٘خء ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‪.‬‬

‫اُو٘بح أ‪ ٝ‬اُ‪ِ٤ٍٞ‬خ (‪:)Channel‬‬


‫‪‌ ٠ٛ‬حُو٘خس ‌‪ٝ‬كِوش ‌حُ‪‌ َٛٞ‬ر‪‌ ٖ٤‬حََُٔٓ ‌‪ٝ‬حُٔٔظوزَ ‌‪ٝ‬حُظ‪٣‌ ٢‬ظْ ‌ٖٓ ‌ه‪ُٜ٬‬خ ‌ٗوَ ‌حَُٓخُش ‌ٓ‪ٞ‬حء ‌ًخٗض‌‬
‫حَُٓخُش‌ٗل‪٤ٜ‬ش‌أ‪ً‌ٝ‬ظخر‪٤‬ش‌أ‪‌ٝ‬اٌُظَ‪٤ٗٝ‬ش‌ر‪َ١‌ٖ٤‬ك‪‌٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌أػ٘خء‌ػِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .‬‬

‫‪6‬‬
‫‌‬
‫اُزـن‪٣‬خ اُواعؼخ (‪:)Feedback‬‬
‫‪٣ٝ‬و‪ٜ‬ي ‌ر‪ٜ‬خ‌ٍى ‌حُلؼَ ‌ٖٓ ‌حُٔٔظوزَ ‌ػِ‪‌ ٠‬حَُٓخُش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خُ‪٤‬ش‌‪‌ ٢ٛٝ‬ح‪ٗ٩‬خٍس ‌حُظ‪‌ ٢‬طؼزَ ‌ػٖ‌ٓي‪‌ ٟ‬ك‪‌ْٜ‬‬
‫‪ٝ‬حٓظ‪٤‬ؼخد‌حُٔٔظوزَ‌َُِٓخُش‪‌,‬ك‪٤‬غ‌طظ‪ٜ‬ق‌ػِٔ‪٤‬ش‌حُظـٌ‪٣‬ش‌حَُحؿؼش‌‪‌:‬رؤٗ‪ٜ‬خ‌ػِٔ‪٤‬ش‌آٗ‪٤‬ش‌طظْ‌ٖٓ‌ه‪‌ٍ٬‬‬
‫آٍخٍ‌حُٔٔظوزَ‌حٓظـخرخص‌ُـؼَ‌حََُٔٓ‌‪٣‬ؼَف‌أػَ‌ٍٓخُظ‪ٓٝ‌ٚ‬ي‪‌ٍٞٛٝ‌ٟ‬حُٔؼ٘‪‌٠‬حُٔطِ‪ٞ‬د‌ٓ٘‪ٜ‬خ‌‬
‫اُ‪‌٠‬حُٔٔظوزَ‪ًِٔٝ‌..‬خ‌ُحى‌حُظـٌ‪٣‬ش‌حَُحؿؼش‌‌ًخٕ‌ًُي‌أىػ‪ُ‌٠‬ظؼِ‪‌ِ٣‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‌ك‪‌٢‬حَُٓخُش‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫ث‪٤‬ئخ ا‪٫‬رٖبٍ ‪ٝ‬اَُ‪٤‬بم اُن‪٣ ١‬زْ ك‪:)Communication Environment( ٚ٤‬‬


‫‪٣‬ؼ٘‪ٌٛ‌٠‬ح‌حُـ‪‌ٞ‬حُؼخّ‌حُٔظٔؼَ‌ك‪‌٢‬حُٔل‪‌٢٤‬حُ٘لٔ‪ٝ‌٢‬حُٔخى‪‌١‬حٌُ‪٣‌١‬ليع‌ك‪‌ٚ٤‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪ٝ‌.‬طَ٘ٔ‌حُز‪٤‬جش‌‬
‫حُٔ‪ٞ‬حهق ‌‪ٝ‬حُٔ٘خػَ ‌‪ٝ‬حُظ‪ٍٜٞ‬حص ‌‪ٝ‬حُؼ‪٬‬هخص ‌ر‪‌ ٖ٤‬حُٔظ‪ًٌُٝ‌ ٖ٤ِٜ‬ي ‌ه‪ٜ‬خث‪‌ ٚ‬حٌُٔخٕ ‌ٓؼَ ‌ٓؼظ‪‌،ٚ‬‬
‫‪ٝ‬أُ‪ٞ‬حٗ‪ٝ‌،ٚ‬طَط‪٤‬ز‪ٝ‌،ٚ‬ىٍؿش‌حُلَحٍس‌ك‪‌ .ٚ٤‬‬
‫ٓجبكة ا‪٫‬رٖبٍ (‪: )Principles Of Communication‬‬
‫‪٣‬ؼظٔي‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُلؼخٍ‌ػِ‪ٓ‌٠‬ـٔ‪ٞ‬ػش‌ٖٓ‌حُٔزخىة‌ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش‌حُظ‪‌ٌٖٔ٣‌٢‬أهٌ‪ٛ‬خ‌رؼ‪‌ٖ٤‬ح‪٫‬ػظزخٍ‌كظ‪ٗ‌٠‬و‪‌ْ٤‬‬
‫حُؼ‪٬‬هش‌ر‪َ١‌ٖ٤‬ك‪‌٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ػِ‪‌٠‬أٓخّ‌ػِٔ‪‌٢‬ه‪ٌ٘٘ٔ٣‌١ٞ‬خ‌ٖٓ‌حًظٔخد‌ٓ‪ٜ‬خٍحص‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌.‬ك‪٤‬غ‌‬
‫طظليى‌ٗـخف‌ػِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ر‪‌ٖ٤‬ح‪٧‬كَحى‌ٖٓ‌ه‪‌ٍ٬‬ػيى‌ٖٓ‌حُٔزخىة‪‌,‬ك‪٤‬غ‌طظليى‌ٓزخىة‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ٖٓ‌‬
‫ه‪‌ٍ٬‬ح‪٩‬ؿخرش‌ػِ‪‌٠‬ح‪ٓ٧‬جِش‌حُظخُ‪٤‬ش‪‌ :‬‬
‫‪ُٔ ‬بما؟‌‪ٝ‬ط٘‪‌َ٤‬اُ‪ٍَٟٝ‌٠‬س‌طلي‪٣‬ي‌حُ‪ٜ‬يف‌ٖٓ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .‬‬
‫‪ٓ ‬بما‌؟‌‪ٝ‬ط٘‪‌َ٤‬اُ‪ٍَٟٝ‌٠‬س‌طلي‪٣‬ي‌ٓ‪‌ٕٞٔ٠‬حَُٓخُش‪‌ .‬‬
‫‪ٖٓ ‬؟‌‪ٝ‬ط٘‪‌َ٤‬اُ‪ٍَٟٝ‌٠‬س‌طلي‪٣‬ي‌حُ٘و‪‌ٚ‬حُٔٔظ‪ٜ‬يف‌ٖٓ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‪ٓٝ‬ؼَكش‌ه‪ٜ‬خث‪‌ .ٜٚ‬‬
‫‪٤ً ‬ق؟‌‪ٝ‬ط٘‪‌َ٤‬اُ‪‌٠‬حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش‌حُٔ٘خٓزش‌حُظ‪‌٢‬طٔظويّ‌ك‪‌٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .‬‬
‫‪ٓ ‬ز‪٠‬؟‌‪ٝ‬ط٘‪‌َ٤‬اُ‪‌٠‬حُ‪ٞ‬هض‌حُٔ٘خٓذ‌ُ‪٬‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .‬‬
‫‪ ‬أ‪ٖ٣‬؟‌‪ٝ‬ط٘‪‌َ٤‬اُ‪‌٠‬حٌُٔخٕ‌حُٔ٘خٓذ‌حٌُ‪٤ٓ‌١‬ظْ‌ك‪‌ٚ٤‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌رخُطَف‌ح‪٧‬هَ‪‌ .‬‬
‫فٖبئٔ ا‪٫‬رٖبٍ ‪:‬‬
‫‌‬
‫ػِٔ‪٤‬خ‬ ‫‪٣‬ظٔ‪‌ ِ٤‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌أ‪٣‬خ‌ ‌ًخٕ ‌ٗ‪ٞ‬ػ‪‌ ٚ‬رؼيس‌‬
‫َٓزٔوح‬ ‫ه‪ٜ‬خث‪٣‌ ،ٚ‬ظؼِن ‌رؼ‪ٜ٠‬خ ‌رؤُ‪٤‬ش‌‌‬
‫ٓزلافَ‬ ‫ػِٔ‪٤‬خ‬
‫‪ٓٝ‬زْبثي‬ ‫ٓزٌبِٓخ‬ ‫ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ًحط‪ٜ‬خ ‌‪ٝ‬رؼ‪ٜ٠‬خ‌‬
‫رؼخَٓ ‌حُِٖٓ ‌‪ٝ‬رؼ‪ٜ٠‬خ ‌رؤ‪َ١‬حف‌‬
‫هٖل‪ٟ‬‬
‫فٖبئٔ‬ ‫ػِٔ‪٤‬خ‬ ‫ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌‪ٝ‬رؼ‪ٜ٠‬خ ‌رز‪٤‬جش‌‬
‫‪ٝ‬ؿ‪٤‬و‬
‫ا‪٫‬رٖبٍ‬ ‫هٓي‪٣‬خ‬ ‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ ٖٓٝ‌ ،‬ه‪ٜ‬خث‪‌ ٚ‬ػِٔ‪٤‬ش‌‬
‫هٖل‪ٟ‬‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ًٔخ ‌‪ٟٞٓ‌ ٞٛ‬ق ‌ك‪‌٠‬‬
‫ؿ‪٤‬و هبثَ‬ ‫ػِٔ‪٤‬خ‬ ‫حٌَُ٘‌حُظخُ‪‌ -:‌‌٠‬‬
‫ُِزواعغ‬ ‫ك‪٘٣‬بٓ‪٤ٌ٤‬خ‬
‫ؽزٔ‪٠‬‬
‫‪ٙٝ‬و‪ٝ‬ه‪ٟ‬‬ ‫‌‬

‫‪7‬‬
‫‌‬
‫‌‬

‫أٗ‪ٞ‬اع ا‪٫‬رٖبٍ‬
‫‪‌ٌٖٔ٣‬حُظليع‌ػٖ‌ػيس‌أٗ‪ٞ‬حع‌ُ‪٬‬ط‪ٜ‬خٍ‌‪ًُٝ‬ي‌ر٘خء‌ػِ‪‌٠‬ػيى‌ح‪٧‬كَحى‌حُٔ٘خًٍ‪‌ٖ٤‬ك‪‌٢‬ػِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌،‬‬
‫ًٔخ‌‪ٟٞٓ‌ٞٛ‬ق‌ك‪‌٠‬حٌَُ٘‌حُظخُ‪‌ :‌٠‬‬

‫‪ .1‬ا‪٫‬رٖبٍ اُنار‪:٢‬‬
‫‪ ٞٛ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ حٌُ‪ٓ ٌٕٞ٣ ١‬ل‪ ٍٙٞ‬حُلَى ًحط‪ ٚ‬رل‪٤‬غ ‪ ٌٕٞ٣‬حُلَى ٗلٔ‪ ٞٛ ٚ‬حََُٔٓ ‪ٝ‬حُٔٔظوزَ ك‪ٗ ٢‬لْ‬
‫حُ‪ٞ‬هض‪ ٞٛٝ‌،‬أكي أًؼَ أٗ‪ٞ‬حع ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ حٓظويحٓخ‌ ك‪ ٢‬ك‪٤‬خط٘خ حُ‪٤ٓٞ٤‬ش‪‌.‬ك‪٤‬غ ‪٣‬ظوٌ حُلَى هَحٍحط‪ ٚ‬ر٘خء‬
‫ػِ‪ ٠‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص حُظ‪٣ ٢‬ظِوخ‪ٛ‬خ ٖٓ ك‪ٞ‬حٓ‪ٗ ٞٛ‌ٚ‬ظ‪٤‬ـش ٓوخ‪١‬زظ‪ُ٘ ٚ‬لٔ‪ ٚ‬ك‪ٔ٤‬خ ‪٣‬ظؼِن رخ‪٧‬كٌخٍ ‪ٝ‬حُٔ٘خػَ‬
‫حُظ‪ ٢‬طي‪ ٍٝ‬ك‪ ٢‬هِي‪ٓ ،ٙ‬ؼَ ح‪ٓ٫‬ظؼيحى ُٔوخرِش أ‪ ٝ‬حهظزخٍ‪ ،‬أ‪ ٝ‬حُظ‪٤ٜ‬ئ ُل‪‌ ٍٞ٠‬حؿظٔخع‪ ،‬ك‪٤‬غ طٌ‪ٕٞ‬‬
‫‪ِ٤ٓٝ‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‪ ٢ٛ‬حُؼوَ حٌُ‪٣ ١‬ظَؿْ ح‪٧‬كٌخٍ ‪ٝ‬حُٔ٘خػَ ‪٣ٝ‬لَٔ‪ٛ‬خ ‪٣ٝ‬ظوٌ حُوَحٍحص ر٘خء ػِ‪ًُ ٠‬ي‪‌ .‬‬
‫‪ .2‬ا‪٫‬رٖبٍ اُْقٖ‪:٢‬‬
‫‪ ٞٛ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ حُٔزخَٗ حٌُ‪٣ ١‬ليع ر‪ٗ ٖ٤‬و‪ ٖ٤ٜ‬أ‪ ٝ‬أًؼَ‪ ٞٛٝ ،‬أك‪ َ٠‬أٗ‪ٞ‬حع ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‪ ٕ٧‬كَ‪ٛ‬ش‌‬
‫حُظؼَف حُٔزخَٗ ػِ‪ ٠‬طؤػ‪ َ٤‬حَُٓخُش طٌ‪ً ٕٞ‬ز‪َ٤‬س‪ٔٓ ،‬خ ‪ ٌٖٔ٣‬حُوخثْ ‌رؼِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُ٘و‪ٖٓ‌٢ٜ‬‬
‫طؼي‪ٍٓ َ٣‬خُظ‪ٝ ٚ‬ط‪ٞ‬ؿ‪ٜٜ٤‬خ رلغ ط‪ٜ‬زق أًؼَ كؼخُ‪٤‬ش ‌‪ٝ‬اه٘خػخ‌ ‌‪ًٔ‌ ،‬خ ‪ ٌٖٔ٣‬ك‪ ٚ٤‬إٔ ٗٔظويّ حُل‪ٞ‬حّ‬
‫حُؤْ أػ٘خء ػِٔ‪٤‬ش حُظ‪ٞ‬ح‪ٔٓ ،‌ َٛ‬خ هي ‪٤ٜ٣‬ت حُلَ‪ٛ‬ش اُ‪ ٠‬طٌ‪ ٖ٣ٞ‬ػ‪٬‬هخص ‪ٛٝ‬يحهخص‌كٔ‪٤ٔ٤‬ش ر‪ٖ٤‬‬
‫ح‪٧‬كَحى‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪8‬‬
‫‪‌ٌٖٔ٣ٝ‬طؤ‪‌ْ٤‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُ٘و‪‌٢ٜ‬ر٘خء‌ػِ‪‌٠‬ػيى‌ح‪٧‬كَحى‌حُٔ٘خًٍ‪‌ٖ٤‬ك‪‌٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌اُ‪‌٠‬حُ٘‪ٞ‬ػ‪‌ٖ٤‬‬
‫حُظخُ‪‌ :ٖ٤٤‬‬
‫‪ ‬ا‪٫‬رٖبٍ اُض٘بئ‪: ٢‬‬
‫‪‌ ٌٕٞ٣‬ر‪‌ ٖ٤‬كَى‪ٜٔ٘ٓ‌ ًَ‌ ٖ٣‬خ ‌‪٣‬و‪‌ ّٞ‬ري‪‌ ٍٝ‬حََُٔٓ ‌‪ٝ‬حُٔٔظوزَ ‌ك‪ٗ‌ ٢‬لْ ‌حُ‪ٞ‬هض ‌ٓغ ‌حُطَف ‌ح‪٫‬هَ ‌ٖٓ‌‬
‫ه‪‌ٍ٬‬حَُٓخثَ‌حُِلظ‪٤‬ش‌‪ٝ‬ؿ‪‌ َ٤‬حُِلظ‪٤‬ش‪‌،‬ك‪٤‬ظلون ‌أًزَ‌هيٍ‌ٖٓ‌حُظلخػَ ‌‪٣ٝ‬وَ‌حُظ٘‪‌ٖ٣ٞ‬ػِ‪‌ ٠‬حَُٓخثَ‌‪‌،‬‬
‫‪ٝ‬هي‌‪٣‬ظْ‌ًُي‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‪ٝ‬ؿ‪ٜ‬خ‌‌ُ‪ٞ‬ؿ‪‌ٚ‬أ‪‌ٖٓ‌ٝ‬ه‪‌ٍ٬‬حُ‪ٓٞ‬خثَ‌حُظٌ٘‪ُٞٞ‬ؿ‪٤‬ش‌ًخُ‪ٜ‬خطق‌‪ٝ‬ح‪ٗ٫‬ظَٗض‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫‪ ‬ا‪٫‬رٖبٍ ٖٓ ف‪ ٍ٬‬أُغٔ‪ٞ‬ػبد اُٖـ‪٤‬وح ‪:‬‬


‫‪ٓ ٢ٛٝ‬ـٔ‪ٞ‬ػخص ‪٣ِ٣ ٫‬ي أكَحى‪ٛ‬خ ػٖ ػيى هِ‪ٓ َ٤‬ؼَ ح‪َٓ٧‬س أ‪ٓ ٝ‬ـٔ‪ٞ‬ػش ‌ح‪ٛ٧‬يهخء ‌‪ ،‬ك‪٤‬غ ‪ٞ٣‬ؿي‬
‫ٓـٔ‪ٞ‬ػش ٖٓ حَُِٔٓ‪ٝ ٖ٤‬حُٔٔظوزِ‪ ٖ٤‬ك‪ٗ ٢‬لْ حُ‪ٞ‬هض‪ٝ ،‬رٌُي طٌ‪ ٕٞ‬ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ أًؼَ طؼو‪٤‬يح ٖٓ‌‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ حُؼ٘خث‪ٝ ،٢‬طِىحى كَ‪ ٙ‬حُظ٘‪ ٖ٣ٞ‬ػِ‪ ٠‬حَُٓخثَ ‪ٝ‬ػيّ حُ‪ٟٞٞ‬ف أػ٘خء حُؼِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خُ‪٤‬ش‪‌ .‬‬
‫‌‬ ‫‪ .3‬ا‪٫‬رٖبٍ اُغٔؼ‪‌ ‌‌:٢‬‬
‫‪٣‬ليع ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُـٔؼ‪‌ ٢‬ر‪ٓ‌ ٖ٤‬ـٔ‪ٞ‬ػش ‌ٖٓ ‌ح‪٧‬كَحى ‌أ‪‌ ٝ‬ح‪ٛ٫‬يهخء ‌رل‪٤‬غ‌‬
‫‪‌ ٌٕٞ٣‬كـٔ‪ٜ‬خ ‌حُؼيى‪ً‌ ١‬ز‪٩‌ َ٤‬طوخً ‌هَحٍ ‌أ‪‌ ٝ‬كَ ‌ٌِٓ٘ش‪ٝ‌ ،‬هي ‌‪٣‬ليع ‌ر‪‌ٖ٤‬‬
‫ٗو‪ٝ‌ ٚ‬حكي ‌) ‌ََٓٓ(‪ٓٝ‬ـٔ‪ٞ‬ػش ‌أكَحى ‌ٓٔظٔؼ‪ٔٓ‌ )ٖ٤‬ظوزِ‪‌ ٖٓ(ٖ٤‬ه‪‌ٍ٬‬‬
‫حُٔلخ‪َٟ‬حص‌حُيٍحٓ‪٤‬ش‌أ‪‌ٝ‬حُِوخءحص‌حُؼخٓش‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‪ .4‬ا‪٫‬رٖبٍ اُغٔب‪٤ٛ‬و‪‌ ‌: ١‬‬
‫‪‌ ٞٛ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حٌُ‪ٞٓ‌ ٌٕٞ٣‌ ١‬ؿ‪ٜ‬خ‌ ‌ُـٔ‪ً‌ ٍٜٞ‬ز‪‌ َ٤‬ؿ‪ٓ‌ َ٤‬ظـخْٗ ‌ٖٓ ‌ح‪٧‬كَحى‪‌ ْٛٝ‌ ،‬ك‪‌ ٢‬حُـخُذ ‌ٓوظِل‪‌ ٕٞ‬ك‪‌٢‬‬
‫‪١‬زوخط‪‌ ْٜ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ‌‪ٔٓٝ‬ظ‪ٞ‬ح‪‌ ْٛ‬حُؼوخك‪َٓٝ‌ ٢‬حًِ‪‌ ْٛ‬حُٔ‪٤ٜ٘‬ش‪ٝ‌ ،‬ؿ‪‌ َ٤‬هخىٍ‪‌ ٖ٣‬ػِ‪‌ ٠‬حُؼَٔ ‌ً‪ٞ‬كيس ‌‪ٝ‬حكيس ‌أ‪‌ٝ‬‬
‫إٔ ‌‪٣‬ـظٔؼ‪ٞ‬ح ‌ك‪ٌٓ‌ ٢‬خٕ ‌‪ٝ‬حكي ‌رٌَ٘ ‌ٓ٘ظْ ‌‪ٝ‬كؼخٍ ‌‪‌ ،‬ك‪٤‬غ ‌‪‌ ٌٖٔ٣‌ ٫‬حطٔخّ ‌ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ر‪‌ ٖٓ‌ ْٜ٘٤‬ه‪‌ٍ٬‬‬
‫حُٔ‪ٞ‬حؿ‪ٜ‬ش ‌حُٔزخَٗس ‌‪٣ٝ‌ ،‬ليع ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُـٔخ‪‌ ٖٓ‌ ١َ٤ٛ‬ه‪ٓٝ‌ ٍ٬‬خثَ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُظوِ‪٤‬ي‪٣‬ش ‌ًخٌُظذ‌‬
‫‪ٝ‬حُٔـ‪٬‬ص ‌‪ٝ‬حُ‪ٜ‬لق ‌‪ٝ‬حَُ٘٘حص ‌‪ٓٝٝ‌ ،‬خثَ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ح‪ٌُ٧‬ظَ‪٤ٗٝ‬ش ‌ًخُـ‪ٞ‬ح‪٫‬ص ‌‪ٝ‬ح‪ً٫‬حػش ‌‪ٝ‬حُظِلخُ‌‬
‫‪ٝ‬ح‪ٗ٫‬ظَٗض‪ٌُ‌،‬ح‌كبٕ‌كَ‪ٛ‬ش‌حُظلخػَ‌‪ٝ‬حُظـٌ‪٣‬ش‌حَُحؿؼش‌ر‪َ١‌ٖ٤‬ك‪‌٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌طٌ‪ٟ‌ٕٞ‬ج‪ِ٤‬ش‌ؿيح‌‌رَ‌‪٘ٓٝ‬ؼيٓش‌‬
‫ك‪ً‌٢‬ؼ‪‌ٖٓ‌َ٤‬ح‪٧‬ك‪٤‬خٕ‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫‪ .5‬ا‪٫‬رٖبٍ اُضوبك‪:٢‬‬
‫‪ ٞٛ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ حٌُ‪٣ ١‬ظْ ر‪ ٖ٤‬أكَحى ‪٘٣ ٫‬ظٔ‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬ػوخكش ‪ٝ‬حكيس‪ ،‬رَ ٖٓ ػوخكخص ٓوظِلش‪ ،‬ك‪٤‬غ ‪٣‬ظؼِن ػخىس‌‬
‫رخُو‪ٝ ْ٤‬حُؼخىحص ‪ٝ‬ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص ‪ٝ‬حُِٔ‪٤ًٞ‬خص‌‪ٝ‬حَُٓ‪‌ُٞ‬حُِلظ‪٤‬ش‌‪ٝ‬ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪٤‬ش‌‪ٝ‌،‬ك‪٘٤‬جٌ‌‪٫‬ري‌إٔ‌‪٣‬ؼ‪‌٢‬حُٔظ‪‌َٜ‬‬
‫حهظ‪٬‬ف‌حُؼخىحص‌‪ٝ‬حُو‪ٝ‌ْ٤‬ح‪٧‬ػَحف‌‪َ١ٝ‬م‌حُظ‪َٜ‬ف‌حُٔ٘خٓزش‌‪‌،‬كبًح ‌ؿخد‌‪ٌٛ‬ح‌حُ‪ٞ‬ػ‪‌٠‬كبٗ‪٘٤ٓ‌ٚ‬ظؾ‌ػٖ‌‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌هيٍ‌ٖٓ‌ٓ‪ٞ‬ء‌حُل‪.‌ْٜ‬‬

‫‪9‬‬
‫أٍبُ‪٤‬ت ( ‪ٍٝ‬بئَ ) ا‪٫‬رٖبٍ‬
‫إ‌ُٔ‪ٜ‬خٍس‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُؼي‪٣‬ي‌ٖٓ‌ح‪ٓ٧‬خُ‪٤‬ذ‌حُظ‪‌ٌٖٔ٣‌٢‬حٓظويحٓ‪ٜ‬خ‌ُِظؼز‪‌َ٤‬ػ٘‪ٜ‬خ‪‌,‬ك‪٤‬غ‌ط٘ؤْ‌اُ‪ٞٗ‌٠‬ػ‪‌ٖ٤‬‬
‫ًٔخ‌‪ٟٞٓ‌ٞٛ‬ق‌رخٌَُ٘‌‪‌ :‬‬
‫أٍبُ‪٤‬ت ا‪٫‬رٖبٍ‬
‫‌‬
‫‌‬
‫ٓ‪ٜ‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ‬ ‫ٓ‪ٜ‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ‬ ‫‌‬
‫ؿ‪٤‬و اُِلظ‪٠‬‬ ‫اُِلظ‪٠‬‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫مهارات االتصال‬ ‫مهارات لغة‬ ‫ٓ‪ٜ‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ‬ ‫ٓ‪ٜ‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ‬ ‫‌‬
‫الرمزى‬ ‫الجسد‬ ‫اٌُزبث‪٠‬‬ ‫اُْل‪٠ٜ‬‬ ‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫ٓ‪ٜ‬بهح ا‪ٍ٩‬زٔبع‬ ‫‌ٓ‪ٜ‬بهح اُزؾلس‬
‫‌‬

‫أ‪٫ٝ‬ا ‪ :‬ا‪٫‬رٖبٍ اُِلظ‪)Verbal Communication( ٢‬‬


‫‪ِ٤ٓٝ‌ ٞٛ‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُظ‪٣‌ ٠‬ظْ ‌ر‪ٞ‬حٓظط‪ٜ‬خ ‌طزخىٍ ‌حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص ‌‪ٝ‬ح‪٧‬كٌخٍ ‌‪ٝ‬ح‪ٍ٧‬حء ‌ر‪‌ ٖ٤‬حََُٔٓ ‌‪ٝ‬حُٔٔظوزَ‪‌,‬‬
‫‪٣ٝ‬ظًَِ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُِلظ‪‌٢‬ػِ‪‌ ٠‬حٌُ‪‌ ّ٬‬حُٔ٘ط‪ٞ‬م ‌أ‪‌ ٝ‬حٌُٔظ‪ٞ‬د ‌ك‪٤‬غ ‌طؼي ‌حُِـش ‌ٖٓ ‌أ‪ٓٝ‌ ْٛ‬خثَ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‬
‫ك‪‌ ٢‬حُٔ‪ٞ‬حهق ‌حُٔوظِلش ‌ٓ‪ٞ‬حء ‌ًخٗض ‌طؼِ‪٤ٔ٤‬ش ‌أ‪‌ ٝ‬اىحٍ‪٣‬ش ‌أ‪‌ ٝ‬ؿٔخ‪٣َ٤ٛ‬ش‪‌,‬ك‪٤‬غ ‌طئػَ ‌رٔخ ‌ٗٔزظ‪‌ٖٓ‌%7‌ ٚ‬‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪٬ٗٝ‌,‬كع ‌حهظ‪٬‬ف ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُِلظ‪ٗ‌ ٖٓ‌ ٢‬و‪‌ ٚ‬اُ‪‌ ٠‬أهَ ‌رٔؼ٘‪‌ ٠‬إٔ ‌ًَ ‌ٗو‪ٔ٣‌ ٚ‬ظط‪٤‬غ ‌إٔ‌‬
‫‪٣‬ؼزَ ‌ػٖ‌ٗلْ‌حُلٌَس ‌‪‌ٌُٖٝ‬ربٓظويحّ‌أٗٔخ‪ٓ‌١‬وظِلش‪ٜ٘ٓ‌,‬خ‌ٓخ‌‪‌ٌٕٞ٣‬ر‪٣َٜ‬ش‌(أٗخ‌أٍ‪ٔٓٝ‌,)ٟ‬ؼ‪٤‬ش ‌(‌أٗخ‌‬
‫ٓٔؼض)‪ٝ‌,‬كٔ‪٤‬ش‌(أٗخ‌ُي‪‌١‬اكٔخّ)‌‪ٝ‬حُظ‪‌٢‬رخُظخُ‪‌٢‬ط‪ٞ‬ؿي‌حُظ٘‪ٞ‬ع‌ك‪‌٢‬ػِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫أٗ‪ٞ‬اع ا‪٫‬رٖبٍ اُِلظ‪: ٠‬‬
‫‪٘٣‬ؤْ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُِلظ‪‌٢‬حُ‪ٞٗ‌٠‬ػ‪‌ٖ٤‬أٓخٓ‪ٔٛ‌ٖ٤٤‬خ‌‪‌:‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حٌُظخر‪ٝ‌٠‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُ٘ل‪‌ ٠ٜ‬‬
‫‪ٜٓ .1‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ اٌُزبث‪٠‬‬
‫‌‌‌‌‌‪‌٠ٛ‬حُطَ‪٣‬وش‌حُظ‪٣‌٢‬ظْ‌ر‪ٞ‬حٓظط‪ٜ‬خ‌طزخىٍ‌حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‌‪ٝ‬ح‪٧‬كٌخٍ‌‪ٝ‬ح‪ٍ٧‬حء‌ر‪‌ٖ٤‬حََُٔٓ‌‪ٝ‬حُٔٔظوزَ‌ػٖ‌‬
‫‪٣َ١‬ن ‌حٌُِٔش ‌حٌُٔظ‪ٞ‬رش ‌ػٖ ‌‪٣َ١‬ن ‌حٓظويحّ ‌حُ‪ٍٞ‬هش ‌‪ٝ‬حُوِْ ‌ ‌أ‪ٓٝ‌ ٝ‬خثَ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ح‪ٌُ٫‬ظَ‪٤ٗٝ‬ش ‌ٓؼَ‌‬
‫حُظوخٍ‪‌،َ٣‬حُوطخرخص‪‌,‬حًٌَُٔحص‌‪‌،‬حُٔلخ‪َٟ‬حص‌‪‌...‌،‬اُن‌‪٣ٝ‌،‬ظٔ‪ٌٛ‌ِ٤‬ح‌حُ٘‪ٞ‬ع‌ٖٓ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ر‪ٞ‬ؿ‪ٞ‬ى‌‬
‫كَ‪ٛ‬ش‌‪٩‬هظ‪٤‬خٍ‌ًِٔخص‌حَُٓخُش‌‪َٓٝ‬حؿؼظ‪ٜ‬خ‌رظؤٗ‪‌٠‬هزَ‌آٍخُ‪ٜ‬خ‌‪ٝ‬آٌخٗ‪٤‬ش‌ح‪٩‬كظلخظ‌ر‪ٜ‬خ‌‪ٝ‬حَُؿ‪ٞ‬ع‌ُ‪ٜ‬خ‌‬
‫ػ٘ي‌حُلخؿش‌‪‌ .‬‬
‫ح‪٩‬ىحٍ‪‌ٟ‬حُ٘خؿق‌‪٣‬لظخؽ‌اُ‪‌٠‬اطوخٕ‌ٓ‪ٜ‬خٍس‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حٌُظخر‪‌٠‬حُ٘خؿق‌‪ًُٝ‬ي‌‪‌ٖٓ‌%30‌ٕ٧‬ػِٔ‪٣‌ٚ‬ؼظٔي‌‬
‫ػِ‪‌ ٠‬أػٔخٍ ‌ًظخر‪٤‬ش ‌ٓؼَ ‌ًظخرش ‌حُوطخرخص ‌حَُٓٔ‪٤‬ش ‌‪ٝ‬حُظوخٍ‪ٝ‌ ،‌ َ٣‬حًٌَُٔحص ‌‪ٝ‬حُظؼخَٓ ‌ٓغ ‌حُزَ‪٣‬ي‌‬
‫ح‪ٌُ٩‬ظَ‪ٝ‌٠ٗٝ‬حُلخًْ‌‪ٝ‌،‬أ‪٣‬خ ‌ًخٕ‌ٗ‪ٞ‬ع‌ًُي‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌‪٣‬ـذ‌إٔ‌‪٣‬ظ‪ٞ‬حكَ‌ك‪‌ٚ٤‬ػ٘‪ٔٛٝ‌ٖ٣َٜ‬خ‌حُ‪ٟٞٞ‬ف‌‬
‫ٌَُ‌ٖٓ‌حٌُخطذ‌‪ٝ‬حُوخٍ‪ٟ‬ء‌‪ٝ‬حُويٍس‌ػِ‪‌٠‬ط‪‌َ٤ٛٞ‬حُٔؼِ‪ٓٞ‬خص‌حَُٔحى‌آٍخُ‪ٜ‬خ‌‪‌ ‌.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص حُ‪ُٓ٬‬ش ُ‪٬‬ط‪ٜ‬خٍ حٌُظخر‪ٓ ٠‬خ ‪‌ :٢ِ٣‬‬
‫ٓ‪ٜ‬بهح اٌُزبثخ‪ٜٓ‌ ٢ٛٝ‌ :‬خٍس ‌حُظًَ‪‌ ِ٤‬ػِ‪‌ ٠‬ه‪ٞ‬حػي ‌حُِـش ‌‪ٝ‬حطوخٕ ‌حٌُظخرش ‌ري‪‌ ٕٝ‬أهطخء ‌آ‪٬‬ث‪٤‬ش ‌‪ٝ‬حُظؼز‪‌َ٤‬‬
‫حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق‌رخٓظويّ‌حٌُِٔخص‌حُٔ٘خٓزش‪‌ .‬‬
‫ٓ‪ٜ‬بهح اُوواءح ‪ٜٓ ٢ٛٝ :‬خٍس حُظؼَف ػِ‪ ٠‬حٌُِٔخص ‪ٝ‬حُلَ‪ٝ‬ف ‪ٝ‬طل‪ِٜ٣ٞ‬خ حُ‪ٓ ٠‬ؼخٗ‪ٓٝ ٢‬يًٍخص ُي‪ٟ‬‬
‫حُلَى رل‪٤‬غ ط‪‌َٜ‬حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُلو‪٤‬و‪٤‬ش ٌُِِٔخص ى‪ ٕٝ‬طلَ‪٣‬ق ح‪ ٝ‬ط٘‪‌ .ٚ٣ٞ‬‬
‫‌‬ ‫‌‬
‫‌‬

‫‪ٜٓ .2‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ اُْل‪:٠ٜ‬‬


‫‪ٝ‬ط٘ظَٔ ‌ػِ‪‌ ٠‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص ‌حُظ‪‌ ٢‬طظؼِن ‌رؼِٔ‪٤‬ش ‌حُ٘طن ‌‪ٝ‬حٓظويحّ ‌حُٔئػَحص ‌حُ‪ٜٞ‬ط‪٤‬ش ‌ك‪‌ ٢‬ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌،‬‬
‫‪‌ٖٓٝ‬حُٔ‪ٜ‬خٍحص‌حُ‪ُٓ٬‬ش‌ُ‪٬‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُ٘ل‪ٓ‌٢ٜ‬خ‌‪‌ :٢ِ٣‬‬
‫أ‪ٜٓ -‬بهح اُزؾلس‪‌ ٢ٛٝ‌ :‬حُويٍس ‌ػِ‪‌ ٠‬ح‪ٓ٫‬ظويحّ ‌حُـ‪٤‬ي ‌ُِـش ‌أػ٘خء ‌ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌رخ‪ٟ٫‬خكش ‌اُ‪‌٠‬‬
‫ح‪ُ٩‬وخء‌حُـ‪٤‬ي‌ُ‪ٜ‬خ‪‌ .‬‬
‫ة‪ٜٓ -‬بهح ا‪ٍ٫‬زٔبع‪‌٢ٛٝ‌:‬حُويٍس‌ػِ‪‌٠‬اػٔخٍ‌حُؼوَ‌ك‪ٔ٤‬خ‌‪٣‬وخٍ‌‪ٝ‬حُظلخػَ‌ٓؼ‪ٝ‌ٚ‬ح‪ٓ٫‬ظـخرش‌حُ‪ٜ‬ل‪٤‬لش‌‬
‫ُ‪‌ .ٚ‬‬
‫ٓو‪ٓٞ‬بد ا‪٫‬رٖبٍ اُْل‪: ٠ٜ‬‬
‫‪٣‬و‪‌ّٞ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُ٘ل‪‌٠ٜ‬ػِ‪ٓ‌٠‬ـٔ‪ٞ‬ػش‌ٖٓ‌حُٔو‪ٓٞ‬خص‌‪ٝ‬حُيػخثْ‌ح‪ٓ٧‬خٓ‪٤‬ش‌حُظ‪‌٢‬طٔخػي‌ك‪ٗ‌٢‬ـخف‌ػِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌‌،‬‬
‫ًٔخ‌‪ٟٞٓ‌ٞٛ‬ق‌ك‪‌٠‬حٌَُ٘‌حُظخُ‪‌ :‌٠‬‬
‫الرغبة‬ ‫‌‬
‫الشخصٌة‬

‫التغذٌة‬ ‫وضوح‬
‫الراجعة‬ ‫مقومات‬ ‫الصوت‬
‫االتصال‬
‫الشفهى‬ ‫‌‬

‫التشجٌع‬
‫التكرار‬
‫والتجاوب‬

‫ٓ‪ٜ‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ اُْل‪: ٠ٜ‬‬


‫‪ٜٓ .1‬بهح اُزؾلس (‪)Conversation Skill‬‬
‫طؼظزَ ‌ٓ‪ٜ‬خٍس ‌حُظليع ‌ٖٓ ‌أ‪ٓٝ‌ ْٛ‬خثَ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌رخ‪٥‬هَ‪ٝ‌ ٖ٣‬حُظؤػ‪‌ َ٤‬ػِ‪ٜٗ٧‌ ,‌ ْٜ٤‬خ ‌طؼزَ ‌ػٖ ‌هيٍس‌‬
‫حََُٔٓ‌ػِ‪ٗ‌٠‬وَ‌أكٌخٍ‪٘ٓٝ‌ٙ‬خػَ‪ٍٝ‌ٙ‬ؿزخط‪‌ٚ‬ربٓظويحّ‌ًِٔخص‌ٓ٘ط‪ٞ‬هش‪‌.‬ك‪٤‬غ ‌‪٣‬ؼظزَ‌حُظليع‌ٗخهَ‌‬
‫ُِلٌَ‌‪ٝ‬حُٔ٘خػَ‪ٝ‌,‬أىحس‌طؼ‪‌ٖ٤٤‬ح‪٧‬كيحع‌‪ٝ‬طزخىٍ‌حُٔ٘خكغ‌‪ٝ‬رخُظخُ‪‌٢ٛ‌٢‬ؿِء‌ٖٓ‌ٗو‪٤ٜ‬ش‌حُلَى‌‪ٝ‬ىحُش‌‬
‫ػِ‪‌ .ًِٚٞٓ‌٠‬‬
‫‪‌ٌٖٔ٣ٝ‬طؼَ‪٣‬ق‌حُظليع‌رؤٗ‪"‌:‌ٚ‬ػِٔ‪٤‬ش‌ط‪ٞ‬ظ‪٤‬ق‌حُٔ‪ٜ‬خٍحص‌حُِلظ‪٤‬ش‌‪ٝ‬حُِـ‪٣ٞ‬ش‌‪ٝ‬حُ‪ٜٞ‬ط‪٤‬ش‌‌‪ٜٓٝ‬خٍحص‌‬
‫حُل‪ٜ‬خكش‌ُِظ‪ٞ‬ح‪ٓ‌َٛ‬غ‌ح‪٥‬هَ‪ٝ‌ٖ٣‬طزخىٍ‌ٗوَ‌حُٔ٘خػَ‌‪ٝ‬ح‪ٍ٥‬حء‌‪ٝ‬ح‪٧‬هٌخٍ‌ر‪َ١‌ٖ٤‬ك‪‌٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ"‪‌ .‬‬

‫‪11‬‬
‫‌‬
‫اُؼ٘بٕو ا‪ٍ٧‬بٍ‪٤‬خ ُؼِٔ‪٤‬خ اُزؾلس ‪:‬‬
‫‌‌‌‌‌‌‪٣‬و‪‌ّٞ‬حُظليع‌ػِ‪‌٠‬أٍرؼش‌ػ٘خ‪‌َٛ‬أٓخٓ‪٤‬ش‌طظؼِن‌رخُٔ‪ٜ‬خٍحص‌حُ٘و‪٤ٜ‬ش‌ُي‪‌ٟ‬حُ٘و‪‌ٚ‬‬
‫حُٔظليع‪‌‌ٌٙٛٝ‌،‬حُؼ٘خ‪‌َٛ‬ح‪ٓ٧‬خٓٔ‪٤‬شًٔخ‌‪ٟٞٓ‌٢ٛ‬لش‌ك‪‌٢‬حٌَُ٘‌‪:‬‬
‫‌‬

‫اُط‪٬‬هخ‬

‫ػ٘بٕو‬
‫ٍ‪ٓ٬‬خ‬
‫ػِٔ‪٤‬خ‬ ‫ا‪٤َٗ٩‬بة‬
‫ا‪٧‬كاء‬
‫اُزؾلس‬

‫ٕؾخ‬
‫اُزؼج‪٤‬و‬

‫‌‬

‫‌‬

‫فط‪ٞ‬اد ػِٔ‪٤‬خ اُزؾلس‪:‬‬


‫‌ػِٔ‪٤‬ش‌حُظليع‌‪‌٢ٛ‬ػِٔ‪٤‬ش ‌ػوِ‪٤‬ش‌رخُيٍؿش ‌ح‪‌٢ٛٝ‌،٠ُٝ٧‬ػِٔ‪٤‬ش‌طَٔ ‌رَٔحكَ‌‪ٝ‬هط‪ٞ‬حص ‌ٓؼويس ‌اُ‪‌٠‬إٔ‌‬
‫طظْ ‌ك‪ٍٞٛ‌ ٢‬س ‌طزخىٍ ‌ٌُِِٔخص ‌‪ٝ‬حُؼزخٍحص ‌‪ٓٝ‬خ ‌‪ِِٜٓ٣‬خ ‌ٖٓ ‌ٓ‪ٜ‬خٍحص ‌أهَ‪ً‌ ٟ‬خ‪ٜٗ٩‬خص ‌‪‌ٌٖٔ٣ٝ‌ ‌ ،‬‬
‫ط‪٤ٟٞ‬ق‌أ‪‌ْٛ‬هط‪ٞ‬حص‌ػِٔ‪٤‬ش‌حُظليع‌ك‪ٔ٤‬خ‌‪:٢ِ٣‬‬
‫‌‬

‫النطق‬ ‫الصياغة‬ ‫التفكير‬ ‫اإلستثارة‬

‫‪12‬‬
‫‌‬
‫أُئصواد اُٖ‪ٞ‬ر‪٤‬خ ‪:‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬أُئصواد اُِلظ‪٤‬خ ٓب ‪‌ :‌ ٢ِ٣‬‬
‫رٌواه‬
‫‌‬
‫أٌُِبد‬
‫أٌُِبد‬ ‫اُزْل‪٣‬ل ػِ‪٠‬‬
‫أَُزقلٓخ‬ ‫أٌُِبد‬
‫أُ‪ٜٔ‬خ‬

‫أُئصواد‬ ‫ر٘‪٣ٞ‬غ ٗجواد‬


‫ارغب‪ ٙ‬اُٖ‪ٞ‬د‬
‫اُٖ‪ٞ‬ر‪٤‬خ‬ ‫اُٖ‪ٞ‬د‬

‫رـ‪٤٤‬و‬
‫اُز‪ٞ‬هق‬
‫َٓز‪ٟٞ‬‬
‫اُِؾظ‪٠‬‬
‫اُٖ‪ٞ‬د‬
‫رـ‪٤٤‬و ٍوػخ‬
‫اٌُ‪ّ٬‬‬

‫‪ٜٓ .2‬بهح ا‪ٍ٫‬زٔبع‬


‫طؼي‌ٓ‪ٜ‬خٍس‌ح‪ٓ٫‬ظٔخع‌اكي‪‌ٟ‬حُ‪ٓٞ‬خثَ‌حُٔ‪ٜٔ‬ش‌حُظ‪‌٢‬طؼ‪٘٘٤‬خ‌ػِ‪‌٠‬ك‪‌ْٜ‬حَُٓخثَ‌حٌُ‪٤ٓ٬‬ش‌‪ٟٞٝٝ‬ك‪ٜ‬خ‌ػ٘ي‌‬
‫حُظؼخَٓ‌ٓغ‌ح‪٥‬هَ‪ٔ٣ٝ‌,ٖ٣‬ظيٍ‌ػِ‪‌٠‬أ‪٤ٔٛ‬ظ‪ٜ‬خ‌ٖٓ‌ه‪‌ُٚٞ‬طؼخُ‪٠‬ﭽﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫﯬ ﯭ‬
‫ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﭼ النحل‪‌ٌٖٔ٣ٝ‌،٦٨ :‬طؼَ‪٣‬ق‌ٓ‪ٜ‬خٍس‌ح‪ٓ٫‬ظٔخع‌رؤٗ‪ٜ‬خ‪ٜٓ(‌:‬خٍس‌‪ٜ٣‬ظْ‌‬
‫ك‪ٜ٤‬خ‌حُ٘و‪‌ٚ‬حُٔٔظٔغ‌رلي‪٣‬غ‌حُ٘و‪‌ٚ‬حُٔظٌِْ‌رو‪ٜ‬ي‌ك‪ٓ‌ْٜ‬خ‌‪٣‬و‪‌ًَِ٣ٝ‌,ٍٞ‬حٗظزخ‪‌ٚٛ‬اُ‪٣ٝ‌,ٚ٤‬لخ‪‌ٍٝ‬‬
‫طلٔ‪‌َ٤‬أ‪ٞٛ‬حط‪ٝ‌ٚ‬ا‪ٔ٣‬خءحط‪‌ًَٝ‌ٚ‬كًَخط‪‌ .)ٚ‬‬ ‫‌‬

‫أ‪٤ٔٛ‬خ ا‪ٍ٫‬زٔبع ‪:‬‬


‫حُٔٔغ‌أ‪‌ٍٝ‬كخٓش‌طو‪‌ّٞ‬رؼِٔ‪ٜ‬خ‌رؼي‌حُٔ‪٬٤‬ى‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪٣‬ظْٔ‌حُٔٔغ‌رخُويٍس‌ػِ‪‌٠‬حُ٘ٔ‪ٝ‌ٍٞ‬ح‪٩‬كخ‪١‬ش‌ُِٔ‪ٞ‬حهق‌حُٔل‪‌٢٤‬رخُلَى‪‌ .‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ُِ‌ ٌٖٔ٣‬لَى ‌إٔ ‌‪٣‬ظٌ‪٤‬ق ‌ك‪‌ ٢‬حُٔؼ‪٘٤‬ش ‌رٌَ٘ ‌ٗز‪١‌ ٚ‬ز‪٤‬ؼ‪‌ ٢‬رل‪‌ َ٠‬كخٓش ‌حُٔٔغ ‌اًح ‌كوي ‌كخٓش‌‬ ‫‪-‬‬
‫حُز‪‌ .َٜ‬‬
‫ح‪ٓ٫‬ظٔخع‌اُ‪‌٢‬هزَحص‌ح‪٥‬هَ‪‌١َٗ‌ٖ٣‬أٓخٓ‪‌ُِٞٔ٘‌٢‬حُِـ‪‌،١ٞ‬رب‪ٟ٫‬خكش‌اُ‪‌٢‬حًظٔخد‌ٓؼِ‪ٓٞ‬خص‌‬ ‫‪-‬‬
‫ؿي‪٣‬يس‪‌ .‬‬
‫‪٣‬ؼَٔ‌ح‪ٓ٫‬ظٔخع‌حُ‪‌٠‬ح‪٥‬هَ‪‌ٖ٣‬ػِ‪‌٠‬طلٔ‪‌ٖ٤‬حُؼ‪٬‬هخص‌‪ٝ‬طؤً‪٤‬ي‌ح‪٤ٔٛ٧‬ش‌حٌُحط‪٤‬ش‪‌ .‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ٔ٣‬خػي‌ح‪ٓ٫‬ظٔخع‌ػِ‪‌٠‬اؿَحء‌ػِٔ‪٤‬خص‌حُل‪ٝ‌ْٜ‬حُظو‪٦ُ‌ْ٤٤‬هَ‪.ٖ٣‬‬ ‫‪-‬‬
‫‌‬

‫‪13‬‬
‫‌‬
‫اُلوم ث‪ ٖ٤‬أَُبع ‪ٝ‬ا‪ٍ٫‬زٔبع ‪ٝ‬ا‪ٖٗ٩‬بد‬
‫أَُبع ‪‌ٍٞٛٝ‌ٞٛ‌ :‬حُ‪ٜٞ‬ص‌اُ‪‌٠‬ح‪‌ًٕ٧‬ى‪‌ٕٝ‬ه‪ٜ‬ي‌أ‪‌ٝ‬اٗظزخ‪‌ٞٛٝ‌،‌ٙ‬حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش‌ح‪ً٧‬ؼَ‌حٓظويحٓخ ‌ر‪‌ٖ٤‬‬
‫‪ٓٝ‬خثَ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُزَ٘‪‌ٟ‬حُٔوظِلش‌‪.‬‬
‫ا‪ٍ٫‬زٔبع ‪‌ٞٛ‌ :‬حٓظوزخٍ‌حُ‪ٜٞ‬ص‌‪‌ُٚٞٛٝٝ‬اُ‪‌٠‬ح‪‌ًٕ٧‬رو‪ٜ‬ي‌ٓغ‌ٗي‪‌ٙ‬ح‪ٗ٩‬ظزخ‪ٝ‌،‌ٙ‬حُظًَ‪‌ِ٤‬ػِ‪ٓ‌٠‬خ‌‬
‫‪ٔٔ٣‬ؼ‪‌ٚ‬ح‪ٔٗ٩‬خٕ‌ٖٓ‌أؿَ‌‪ٛ‬يف‌َٓٓ‪‌،‌ّٞ‬أ‪‌ٝ‬ؿَ‪َ٣‌ٝ‬حى‌طلو‪٤‬و‪‌ .‌ٚ‬‬
‫ا‪ٖٗ٩‬بد ‪ ٞٛٝ ‌:‬ح‪ٓ٫‬ظـخرش حُلؼِ‪٤‬ش حُ‪ٞ‬حػ‪٤‬ش ٖٓ حُلَى ‪ٝ‬حُ٘خطـش ػٖ اػٔخٍ حُؼوَ رٌَ٘ ٓو‪ٜٞ‬ى ك‪ٔ٤‬خ‬
‫‪ٔ٣‬ظٔغ اُ‪ ٚ٤‬حُلَى ٖٓ ًِٔخص‌‪ٝ‬ػزخٍحص‪ ٖٓٝ ،‬ػْ ‪٣‬زيأ حُلَى ك‪ ٢‬طلِ‪ َ٤‬حٌُِٔخص ‪ٝ‬حُؼزخٍحص ‪ٝ‬ك‪ْٜ‬‬
‫حُٔؼخٗ‪ ٢‬حُٔو‪ٜٞ‬ىس ٓ٘‪ٜ‬خ‪ٝ ،‬ح‪ٓ٫‬ظـخرش اُ‪ٜ٤‬خ ٓ‪ٞ‬حء رخُلؼَ أ‪‌ٝ‬رخُظَى‪ ،‬كبٕ حُلَى ك‪ ٌٙٛ ٢‬حُلخُش ‪َٜ٣‬‬
‫اُ‪َٓ ٠‬طزش ح‪ٜٗ٩‬خص‪ ،‬كخ‪ٜٗ٩‬خص ‪ ٞٛ‬أػِ‪َٓ ٠‬حطذ ح‪ٓ٩‬ظٔخع‪ٝ‌.‬ك‪ ٢‬ﭧﭨﭽﯙ ﯚ ﯛ‬
‫ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﭼ األعراف‪‌ ‌٢٠٤ :‬‬
‫ٓواؽَ ػِٔ‪٤‬خ ا‪ٍ٫‬زٔبع (‪)Listening Skill Stages‬‬
‫‪ ‬ا‪ٗ٫‬زجب‪٣‌ : ٙ‬ـذ ‌ػِ‪‌ ٠‬حُٔٔظوزَ ‌إٔ ‌‪‌ ًَِ٣‬ؿ‪٤‬يح ‌ػ٘ي‌‬
‫ا‪ٗ٩‬زجب‪ٙ‬‬ ‫حٓظٔخػ‪ُ‌ٚ‬لي‪٣‬غ‌حََُٔٓ‪‌ٖٓٝ‌,‬ح‪ٗ٩‬خٍحص‌حُظ‪‌٢‬طٔخػي‌‬
‫ػِ‪ًُ‌٠‬ي‪‌,‬حُ٘ظَحص‌حُيحُش‌ػِ‪ٓ‌٠‬ظخرؼش‌ؿي‪٣‬ش‌ََُِٔٓ‪‌,‬‬
‫ا‪ٍ٩‬زغبثخ‬ ‫اُزلَ‪٤‬و‬
‫طؼز‪َ٤‬حص ‌حُ‪ٞ‬ؿ‪ٟٝ‌,ٚ‬غ ‌حُـْٔ‪ًٌُٝ‌,‬ي ‌‪َ١‬ف ‌ح‪ٓ٧‬جِش‌‬
‫ُظؤً‪٤‬ي‌ح‪ٓ٫‬ظٔخع‌ُِٔظليع‪‌ .‬‬
‫اُزو‪ْ٤٤‬‬ ‫ا‪ٍ٩‬ز‪٤‬ؼبة‬ ‫‪ ‬اُزلَ‪٤‬و ‪ٝ‌ :‬طؼ٘‪‌ ٢‬اىٍحى ‌حُٔٔظوزَ ‌ُٔؼخٗ‪‌ ٢‬حَُٓخُش‌‬
‫حُظ‪٣‌ ٢‬و‪‌ ّٞ‬حََُٔٓ ‌رظ‪ِٜ٤ٛٞ‬خ ‌اُ‪ٝ‌ ٚ٤‬طلٔ‪َٛ٤‬خ ‌رخُٔؼ٘‪‌٠‬‬
‫اُزنًو‬
‫حُ‪ٜ‬ل‪٤‬ق‪‌ .‬‬
‫‪ ‬ا‪ٍ٫‬ز‪٤‬ؼبة ‪ٜ٣‌ :‬ظْ ‌حََُٔٓ ‌رخٓظ‪٤‬ؼخد ‌حُٔٔظوزَ ‌َُٓخُظ‪‌ ٚ‬رخٌَُ٘ ‌حٌُ‪٣‌ ١‬ؼ٘‪ٝ‌ ,ٚ٤‬رخُظخُ‪٣‌ ٢‬ـذ ‌ػِ‪‌٠‬‬
‫حُٔٔظوزَ‌إٔ‌‪٘٣‬ؼَ‌حََُٔٓ‌حٗ‪‌ٚ‬حٓظ‪ٞ‬ػذ‌ٍٓخُظ‪‌ .ٚ‬‬
‫‪ ‬اُزنًو ‪‌٢ٛٝ‌:‬حٓظؼخىس‌َُِٓخُش‌حُظ‪‌٢‬طْ‌حٓظوزخُ‪ٜ‬خ‪‌ .‬‬
‫‪ ‬اُزو‪‌٢ٛٝ‌: ْ٤٤‬حَُٔكِش‌‪ٝ‬حُظ‪ٔ٣‌٢‬ؼ‪‌٠‬حُٔٔظوزَ‌اُ‪‌٠‬طو‪ٍٓ‌ْ٤٤‬خُش‌حََُٔٓ‌رٔ‪ٟٞٞ‬ػ‪٤‬ش‌‪ٝ‬ى‪‌ٕٝ‬طللِ‪‌ .‬‬
‫‪ ‬ا‪ٍ٫‬زغبثخ ‪ٝ‌ :‬طظٔؼَ ‌رخُظـٌ‪٣‬ش ‌حَُحؿؼش ‌حُظ‪‌ ٢‬ط‪ٜ‬يٍ ‌ٖٓ ‌حُٔٔظوزَ ‌‪‌ ٍٞٛٝ‌ ٢ٛٝ‬حَُٓخُش ‌‪ٝ‬حُظ‪‌ ٢‬طٌ‪‌ٕٞ‬‬
‫ػِ‪ُ‌ٌَٗ‌٠‬لظ‪‌٢‬أ‪‌ٝ‬ؿ‪ُ‌َ٤‬لظ‪‌٢‬أ‪ً‌ٝ‬حط‪٤‬ش‌ٖٓ‌ه‪‌ٍ٬‬حُظؼز‪‌َ٤‬ػٖ‌حُٔ٘خػَ‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪14‬‬
‫‌‬

‫رٖ٘‪٤‬ق ا‪ّ٧‬قبٓ ٖٓ ؽ‪٤‬ش ػِٔ‪٤‬خ ا‪ٖٗ٩‬بد‪:‬‬


‫ُ‪ ٌ٤‬عٔ‪٤‬غ ا‪ّ٧‬قبٓ ‪ٖ٘٣‬ز‪ ٕٞ‬اُ‪ ٠‬اُوٍبُخ ا‪٫‬رٖبُ‪٤‬خ ث٘لٌ اُلهعخ ‪ٝ‬ا‪ٛ٩‬زٔبّ‪ ،‬ؽ‪٤‬ش ‪ٌٖٔ٣‬‬
‫رٖ٘‪٤‬ق ا‪ّ٧‬قبٓ ك‪ ٢‬ػِٔ‪٤‬خ ا‪٫‬رٖبٍ ث٘بء ػِ‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬خ ا‪ٖٗ٩‬بد اُ‪ ٠‬ا‪ٕ٘٧‬بف اُزبُ‪٤‬خ‪-:‬‬
‫‪ .1‬اُْقٔ ؿ‪٤‬و أُٖ٘ذ ( ‪‌ٞٛٝ‌: ) Non Listener‬حُ٘و‪‌ٚ‬حٌُ‪ٔ٣‌٫‌١‬ظٔغ‌اُ‪‌٠‬حَُٓخُش‪‌٫ٝ‌،‬‬
‫‪٣‬لخ‪‌ٍٝ‬اػٔخٍ‌حُؼوَ‌ك‪ٓ‌٢‬لظ‪‌ٟٞ‬حَُٓخُش‪٣ٝ‌،‬وق‌ى‪‌ٍٙٝ‬ػِ‪َٓ‌٠‬كِش‌حُٔٔخع‌ح‪‌٢ُ٥‬كو‪‌ .٢‬‬
‫‪ .2‬اُْقٔ أُٖ٘ذ عيئ‪٤‬ب ا ( ‪‌ ٞٛٝ‌ :‌ ) Marginal Listener‬حُ٘و‪‌ ٚ‬حٌُ‪ٔ٣‌ ١‬ظٔغ ‌اُ‪‌٠‬‬
‫حَُٓخُش‪٣‌ ٌُٚ٘ٝ‌ ،‬ؼَٔ ‌حُؼوَ ‌ك‪‌ ٢‬رؼ‪ًِٔ‌ ٞ‬خط‪ٜ‬خ ‌حُظ‪‌ ٢‬طوغ ‌ك‪ٓ‌ ٢‬يحٍ ‌ا‪ٛ‬ظٔخٓ‪‌ ٚ‬ى‪‌ ٕٝ‬رو‪٤‬ش ‌حَُٓخُش‪‌،‬‬
‫‪‌ ٌٕٞ٣ٝ‬اػٔخُ‪ُِ‌ ٚ‬ؼوَ ‌ُ‪‌ ْ٤‬اػٔخ‪ً‌ ‌٫‬خٓ‪‌ ‌٬‬ربٓظويحّ ‌ًَ ‌حُؼِٔ‪٤‬خص ‌حُؼوِ‪٤‬ش ‌حُٔخروش ‌حًٌَُ‪‌ ،‬رَ‌‬
‫ربٓظويحّ‌رؼ‪ٜ٠‬خ‌ى‪‌ٕٝ‬ح‪٥‬هَ‪‌ .‬‬
‫‪ .3‬اُْقٔ أُٖ٘ذ أُو‪‌ ٞٛٝ‌ ‌ :) Evaluative Listener ( ّٞ‬حُ٘و‪‌ ٚ‬حٌُ‪ٔ٣‌ ١‬ظٔغ ‌اُ‪‌٠‬‬
‫حَُٓخُش‪٣ٝ‌ ،‬ؼَٔ ‌ك‪ٜ٤‬خ ‌ػوِ‪‌ ٚ‬ك‪٤‬غ ‌‪٣‬زٌٍ ‌ٓـ‪ٜٞ‬ىح ‌ُل‪ٓ‌ ْٜ‬لظ‪‌ ٟٞ‬حَُٓخُش‪٣‌ ٫‌ ٌُٚ٘ٝ‌ ،‬لخ‪‌ ٍٝ‬حُ‪‌ٍٞٛٞ‬‬
‫اُ‪‌ ٕٞٔ٠ٓ‌ ٠‬حَُٓخُش ‌‪ٝ‬حُ‪‌ ٍٞٛٞ‬اُ‪ٓ‌ ٠‬و‪ٜٞ‬ى ‌حََُٔٓ‪ٍٝ‌ ،‬رٔخ ‌‪٣‬وق ‌ى‪‌ ٍٙٝ‬ػِ‪‌ ٠‬ط‪٤ٜ‬ي ‌أهطخء‌‬
‫حََُٔٓ‪‌ .‬‬
‫‪ .4‬اُْقٔ أُٖ٘ذ اُْ٘‪‌ ٞٛٝ:‌‌ ) Active Listener ( ٜ‬حُ٘و‪‌ ٚ‬حٌُ‪ٔ٣‌ ١‬ظٔغ ‌اُ‪‌ ٠‬حَُٓخُش‌‬
‫رظًَ‪٣ٝ‌،ِ٤‬و‪‌ّٞ‬رخُؼِٔ‪٤‬خص‌حُؼوِ‪٤‬ش‌حُؼِ‪٤‬خ‌ًخُظلٔ‪ٝ‌َ٤‬حُظلِ‪ٝ‌َ٤‬حُظًَ‪٤‬ذ‌‪ٝ‬حُظو‪ٝ‌ْ٣ٞ‬ح‪ٓ٫‬ظـخرش‪ًُٝ‌،‬ي‌‬
‫ُل‪‌ٕٞٔ٠ٓ‌ْٜ‬حَُٓخُش‪ٓٝ‌،‬خ‪ٍٝ‬حء‌حُٔ‪‌ٖٓ‌ٕٞٔ٠‬أكخٓ‪٘ٓٝ‌ْ٤‬خػَ‌حََُٔٓ‪‌ .‬‬
‫‌‬
‫صبٗ‪٤‬ب ا ‪ :‬ا‪٫‬رٖبٍ ؿ‪٤‬و اُِلظ‪)Nonverbal Communication( ٢‬‬
‫‪٣‬و‪ٜ‬ي رخ‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ؿ‪ َ٤‬حُِلظ‪ًُ ٢‬ي ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ حٌُ‪٣٫ ١‬ؼظٔي ػِ‪ ٠‬ا‪ٛ‬يحٍ أ‪ ٝ‬آظويحّ ح‪ٞٛ٧‬حص ك‪ ٢‬حُؼِٔ‪٤‬ش‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خُ‪٤‬ش ‪٣ ٌُٖٝ‬ؼظٔي‌ػِ‪ ٠‬كًَخص حُـٔي ‪ٓٝ‬خ ‪ٜ٣‬خكز‪ٜ‬خ ٖٓ ٍٓ‪ ُٞ‬اط‪ٜ‬خُ‪٤‬ش‌‪‌ .‬‬
‫‪ٝ‬هي‌أٗخٍص‌حُؼي‪٣‬ي‌ٖٓ‌حُيٍحٓخص‌إٔ‌ُـش‌حُـٔي‌‪‌٢ٛ‬حُـِء‌ح‪‌ْٛ٧‬ك‪‌٢‬أ‪ٍٓ‌١‬خُش‌ط٘ظوَ‌اُ‪‌٠‬حُ٘و‪‌ٚ‬ح‪٧‬هَ‌‬
‫‪ٝ‬إٔ‌ٓخ‌ر‪‌ٖٓ‌%90-80‌ٖ٤‬حَُٓخُش‌‪‌ٌٖٔ٣‬إٔ‌ط٘وَ‌ر‪‌ٌٜٙ‬حُطَ‪٣‬وش‌‪ٝ‬إٔ‌حَُٓخُش‌ؿ‪‌َ٤‬حُ٘ل‪٣ٞ‬ش‌حُٔ٘و‪ُٞ‬ش‌‪‌٢ٛ‬‬
‫ؿ٘‪٤‬ش‌‪ٓٝ‬ؼويس‌ك‪١‌٢‬ز‪٤‬ؼظ‪ٜ‬خ‌‪ٜٗ٧‬خ‌طلظ‪‌١ٞ‬ػِ‪‌٠‬طؼز‪َ٤‬حص‌‪ٝ‬ؿ‪ٝ‌ٚ‬كًَخص‌حُـْٔ‌‪ٝ‬ط‪ٞ‬طَ‪ٝ‌ٙ‬اٗلؼخ‪٫‬ط‪ٝ‌.ٚ‬ط٘زغ‌‬
‫أ‪٤ٔٛ‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪‌٢‬رؤٗ‪‌ٚ‬ح‪ٛ‬يم‌ك‪‌٢‬حُظؼز‪‌َ٤‬ػٖ‌حُٔ٘خػَ‌‪ٝ‬ح‪ٗ٩‬لؼخ‪٫‬ص‪ًٔ‌,‬خ‌أٗ‪‌ٚ‬أًؼَ‌طؤػ‪َ٤‬ح‌‌‬
‫رخ‪٥‬هَ‪٣‌ٚٗ٧‌ٖ٣‬ئًي‌حُظؼز‪‌َ٤‬حُِلظ‪ًٔ‌,٢‬خ‌أٗ‪‌ٌٖٔ٣‌٫‌ٚ‬حُظلٌْ‌ر‪‌ ‌.ٚ‬‬
‫‌‬

‫أ‪٤ٔٛ‬خ ا‪٫‬رٖب‪٫‬د ؿ‪٤‬و اُِلظ‪٤‬خ ‪ٝٝ‬ظبئل‪ٜ‬ب ‪:‬‬


‫‪ٝ‬طظ‪٠‬ق‌أ‪٤ٔٛ‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص‌ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪٤‬ش‌ٖٓ‌ه‪‌ٍ٬‬حٌَُ٘‌حُظخُ‪‌ :‌٠‬‬

‫‪15‬‬
‫‌‬
‫التأثٌر فى‬
‫اآلخرٌن‬

‫التعبٌر عن‬ ‫التحكم فى‬


‫المشاعر‬ ‫تدفق‬
‫واإلنفعاالت‬ ‫الحدٌث‬
‫أهمٌة‬
‫االتصاالت‬
‫غٌر اللفظٌة‬
‫التأكٌد على‬
‫التعلٌم‬
‫رسالة‬
‫واإلعالم‬
‫لفظٌة‬
‫إعطاء‬
‫المعلومات‬
‫بدقة‬

‫ٓ‪ٜ‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ ؿ‪٤‬و اُِلظ‪: ٢‬‬


‫‪ٜٓ .1‬بهح ُـخ اُغَل‪‌ٌٖٔ٣ٝ‌:‬حُظؼز‪‌َ٤‬ػ٘‪ٜ‬خ‌ٖٓ‌ه‪‌ٍ٬‬حُؼي‪٣‬ي‌ٖٓ‌حُٔ‪ٜ‬خٍحص‌ٓؼَ‪‌ :‬‬
‫‪ ‬طؼز‪َ٤‬حص‌حُ‪ٞ‬ؿ‪‌ .ٚ‬‬
‫‪ ‬كًَش‌حُؼ‪ٝ‌ٖ٤٘٤‬حُلخؿز‪‌ .ٖ٤‬‬
‫‪ ‬كًَش‌‪ٟٝٝ‬غ‌حُ‪٤‬ي‪ٝ‌ٖ٣‬حٌُل‪‌ .ٖ٤‬‬
‫‪ ‬كًَش‌‪ٟٝٝ‬غ‌حَُأّ‪‌ .‬‬
‫‪ ‬كًَش‌‪ٟٝٝ‬غ‌ح‪ٍ٧‬ؿَ‪‌ .‬‬
‫‪ ‬كًَش‌‪ٟٝٝ‬غ‌حُ٘لخ‪‌ .ٙ‬‬
‫‪ٟٝ ‬غ‌حُـْٔ‪‌ .‬‬
‫‪ٜٓ .2‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ اُوٓي‪‌ٌٖٔ٣ٝ‌:١‬حُظؼز‪‌َ٤‬ػ٘‪ٜ‬خ‌رٔخ‌‪‌ :٢ِ٣‬‬
‫‪ ‬حُ٘ؼَ‌‪ٝ‬حُِل‪٤‬ش‌‪ٝ‬حُ٘خٍد‪‌ .‬‬
‫‪ ‬حُـ‪ٞ‬ح‪ٝ‌َٛ‬حُٔٔظل‪َ٠‬حص‌حُظـٔ‪٤ِ٤‬ش‌ ‌‬
‫‪ ‬حُٔوظ٘‪٤‬خص‌حُ٘و‪٤ٜ‬ش‪‌ .‬‬
‫‪ ‬حُٔ‪٬‬رْ ‌‬
‫‪ ‬حُؼط‪‌ ٍٞ‬‬
‫‪ ‬ح‪٧‬ػخع‌‪ٝ‬حُي‪ٌٍٞ٣‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬ ‫‌‬

‫‪16‬‬
‫اُؼ‪٬‬هخ ث‪ ٖ٤‬ا‪٫‬رٖبٍ اُِلظ‪ٝ ٠‬ا‪٫‬رٖبٍ ؿ‪٤‬و اُِلظ‪: ٠‬‬
‫حُؼ‪٬‬هش‌ر‪‌ٖ٤‬طؤػ‪‌َ٤‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُِلظ‪ٝ‌٢‬طؤػ‪‌َ٤‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪‌٢‬ك‪‌٢‬حُؼِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خُ‪٤‬ش‌ػ‪٬‬هش‌ه‪٣ٞ‬ش‪‌،‬‬
‫‪‌ٌٖٔ٣ٝ‬طلي‪٣‬ي‌طِي‌حُؼ‪٬‬هش‌ك‪ٔ٤‬خ‌‪‌ :٢ِ٣‬‬

‫التنظٌم‬
‫مزج المشاعر‬ ‫التكرار‬
‫باألفكار‬ ‫واإلعادة‬

‫التعزٌز‬
‫التناقض‬
‫والتأكٌد‬

‫اإلكمال‬ ‫اإلبدال‬

‫السرعة‬

‫اُزٌواه ‪ٝ‬ا‪٩‬ػبكح‪‌ ‌ :‬ك‪٤‬غ ‌‪٣‬و‪‌ ّٞ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ؿ‪‌ َ٤‬حُِلظ‪‌ ٢‬رظٌَحٍ ‌حُلٌَس ‌حُظ‪‌ ٢‬طْ ‌ًًَ‪ٛ‬خ ‌ك‪‌ ٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‬ ‫‪‬‬
‫حُِلظ‪ً‌،٢‬ؤٕ‌‪٣‬و‪‌ٍٞ‬حُلَى‌‪٥‬هَ‌أهزَ‌اُ‪٘ٛ‌٠‬خ‌‪‌َ٤٘٣ٝ‬ر‪٤‬ي‪‌ٙ‬ك‪ٗ‌٢‬لْ‌حُ‪ٞ‬هض‌اُ‪ٗ‌٠‬لْ‌حُٔؼ٘‪٘ٛ‌ٖٓٝ‌،٠‬خ‌كبٕ‌‬
‫ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪٣‌٢‬ئًي‌‪ٛ‬يم‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُِلظ‪‌ٖٓ‌٢‬ه‪‌ٍ٬‬حُظٌَحٍ‪‌ .‬‬
‫اُز٘به٘‪‌‌ :‬ك‪٤‬غ ‌‪‌ ٌٖٔ٣‬إٔ ‌‪ٔ٣‬ظويّ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ؿ‪‌ َ٤‬حُِلظ‪‌ ٢‬ر‪ٍٜٞ‬س ‌ٓؼ‪٘٤‬ش ‌ُ‪٘٤‬ل‪‌ ٢‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ‌ٖٓ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‬ ‫‪‬‬
‫حُِلظ‪ٝ‌ ،٢‬ك‪‌ ٌٙٛ‌ ٢‬حُلخُش ‌كبٕ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ؿ‪‌ َ٤‬حُِلظ‪‌ ٞٛ‌ ٌٕٞ٣‌ ٢‬ح‪ٛ٧‬يم ‌ك‪٤‬ظْ ‌اطزخػ‪ٝ‌ ٚ‬ا‪ٔٛ‬خٍ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‬
‫حُِلظ‪‌ ،‌ ٢‬ك‪٤‬طِذ ‌ٓؼ‪‌ ٬‬حُٔي‪َٓ‌ ٖٓ‌ َ٣‬إ‪‌ ٚٓٝ‬حك‪٠‬خٍ ‌ِٓق ‌ٓؼ‪٧‌ ٖ٤‬كي ‌حُؼٔ‪٬‬ء‪‌ ،‬ػْ ‌‪‌ َ٤٘٣‬ر‪٤‬ي‪‌ ٙ‬أ‪ٓٞ٣‌ ٝ‬ت‌‬
‫رؼ‪‌ٚ٘٤‬ك‪٤‬ل‪‌ْٜ‬حَُٔإ‪‌ّٝ‬حُٔؼ٘‪‌٠‬حُؼٌٔ‪‌ٖٓ‌٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُِلظ‪‌٢‬ك‪٣‌٬‬و‪‌ّٞ‬رظ٘ل‪‌ .ٌٙ٤‬‬
‫ا‪٩‬ثلاٍ ‪٣ٝ‌ :‬ؼ٘‪‌ ٢‬إٔ ‌‪ٔ٣‬ظويّ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ؿ‪‌ َ٤‬حُِلظ‪ً‌ ٢‬زي‪٬ُ‌ ‌٬٣‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُِلظ‪‌ ،٢‬ك‪٤‬غ ‌‪‌ ُٚ‌ ٌٕٞ٣‬حُظؤػ‪‌َ٤‬‬ ‫‪‬‬
‫ح‪٧‬ه‪‌ ٟٞ‬ك‪‌ٌٙٛ‌ ٢‬حُلخُش‪ٓ‌،‬ؼخٍ‌ًُي‌طؼز‪َ٤‬حص‌حُ‪ٞ‬ؿ‪ٞٓ‌ ٚ‬حء‌حُٔزظٔٔش ‌أ‪‌ٝ‬حُؼز‪ٓٞ‬ش ‌ك‪٤‬غ ‌طؼط‪ٓ‌ ٢‬ؼ٘‪‌ ٠‬أه‪‌ٟٞ‬‬
‫ٖٓ‌حٌُِٔخص‪‌ .‬‬
‫اَُوػخ‪ :‬إ ‌حُلًَخص ‌‪ٝ‬ح‪ٔ٣٩‬خءحص ‌‪ٝ‬ح‪ٗ٩‬خٍحص ‌هي ‌طٌ‪‌ ٕٞ‬أَٓع ‌ك‪‌ ٢‬حُل‪ٝ‌ ْٜ‬حُ‪ٟٞٞ‬ف ‌أًؼَ ‌ٖٓ ‌حٌُِٔخص‌‬ ‫‪‬‬
‫‪ٝ‬حُؼزخٍحص‌أك‪٤‬خٗخ‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫‪17‬‬
‫ا‪ًٔ٩‬بٍ‪‌‌:‬ك‪٤‬غ‌‪ٔ٣‬ظويّ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪‌٢‬ك‪‌٢‬أًخٍ‌حُٔؼ٘‪‌٠‬حُٔو‪ٜٞ‬ى‌ٖٓ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُِلظ‪‌٢‬‬ ‫‪‬‬
‫حهظ‪ٜ‬خٍح‌ ‌ُِ‪ٞ‬هض ‌أ‪ُِ‌ ٝ‬ـَٔ ‌‪ٝ‬حٌُِٔخص‪‌ ،‬ك‪ٜ٘‬خ ‌ًَ ‌ٓ٘‪ٜٔ‬خ ‌‪‌ ٌَٔ٣‬ح‪٥‬هَ ‌ك‪‌ ٢‬ط‪٤ٟٞ‬ق ‌حُٔؼ٘‪ٓ‌ ،٠‬ؼخٍ‌‬
‫ًُي‌إٔ‌ط٘خى‪‌١‬ػِ‪١‌٠‬خُذ‌ػْ‌ط٘‪‌َ٤‬اُ‪ٝ‌ٚ٤‬أٗض‌طلَى‌ر‪٤‬يى‌‪ًٝ‬ؤٗي‌طٔٔي ‌هِٔخ‪‌،‬ك‪٤‬غ‌‪٣‬ؼ٘‪ًُ‌٢‬ي‪‌‌:‬‬
‫‪٣‬خك‪‌ٕ٬‬حًظذ‌حُيٍّ‪‌ .‬‬
‫اُزؼي‪٣‬ي ‪ٝ‬اُزؤً‪٤‬ل‪‌ ‌ :‬ك‪٤‬غ ‌‪ٔ٣‬ظويّ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ؿ‪‌ َ٤‬حُِلظ‪‌ ٢‬ؿ٘زخ‌ ‌اُ‪‌ ٠‬ؿ٘ذ ‌ٓغ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌حُِلظ‪‌٢‬‬ ‫‪‬‬
‫ُ‪٤‬ؼُِ ‌ًَ ‌ٓ٘‪ٜٔ‬خ ‌ح‪٥‬هَ ‌‪٣ٝ‬ئًي ‌حُٔؼ٘‪‌ ٠‬حُٔو‪ٜٞ‬ى‪ٓ‌ ،‬ؼخٍ ‌ًُي ‌إٔ ‌ط‪٠‬غ ‌ح‪ٛ٧‬زغ ‌ػِ‪‌ ٠‬حُلْ ‌‪ٝ‬ك‪‌٢‬‬
‫ٗلْ‌حُ‪ٞ‬هض‌طو‪٧‌ٍٞ‬كي‌أر٘خثي‌آظ٘غ‌ػٖ‌حٌُ‪‌ .ّ٬‬‬
‫ٓيط أُْبػو ثب‪٧‬كٌبه‪‌‌:‬ك‪٤‬غ‌‪ٔ٣‬ظويّ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪ٓ‌ٞٛٝ‌٢‬لؼْ‌رخُٔ٘خػَ‌‪ٝ‬ح‪٧‬كخٓ‪‌ْ٤‬‬ ‫‪‬‬
‫رـخٗذ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌حُِلظ‪٢ِٓ‌ٞٛٝ‌٢‬ء‌رخ‪٧‬كٌخٍ‌حُٔـَىس‌ُٔ٘خٗيس‌حُؼخ‪١‬لش‌أػ٘خء‌ػَ‪‌ٝ‬ح‪٧‬كٌخٍ‌ٓٔخ‌‬
‫‪‌َٜٔ٣‬حٓظ‪٤‬ؼخر‪ٜ‬خ‪‌ .‬‬
‫اُز٘ظ‪‌‌:ْ٤‬ك‪٤‬غ‌‪٣‬و‪‌ّٞ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪‌٢‬ري‪‌ٍٝ‬حُظ٘ظ‪‌ْ٤‬ر‪‌ٖ٤‬ح‪٧‬كَحى‌‪ٝ‬حُـٔخػخص‪ًُٝ‌،‬ي‌ًٔخ‌ك‪‌٢‬‬ ‫‪‬‬
‫كخُش ‌آظويحّ ‌اٗخٍحص ‌حَُٔ‪ُ‌ ٍٝ‬زيء ‌حُلًَش ‌‪ٝ‬حُٔ‪‌ ٖٓ‌ َ٤‬أكي ‌ح‪٫‬طـخ‪ٛ‬خص‪‌ ،‬أ‪‌ ٝ‬ح‪ٗ٫‬خٍس ‌حُ‪‌ ٠‬أكي‌‬
‫ح‪٧‬كَحى‌رؤٕ‌‪٣‬ظ‪ٞ‬هق‌ُ‪٤‬زيأ‌حُلَى‌ح‪٥‬هَ‌ك‪ٓ‌٢‬ظخرؼش‌حُلي‪٣‬غ‪‌ .‬‬
‫اىاُخ ؿٔ‪ ٗٞ‬اُِ‪ٜ‬غبد‪‌ ‌ :‬ك‪٤‬غ ‌طوظِق ‌حُِ‪ٜ‬ـخص ‌ك‪‌ ٢‬حُزِيحٕ ‌حُٔوظِلش ‌رَ ‌‪ٝ‬ك‪‌ ٢‬حُزِي ‌حُ‪ٞ‬حكيس‪‌،‬‬ ‫‪‬‬
‫ح‪‌َٓ٧‬حٌُ‪٘٣‌١‬ظؾ‌ػ٘‪‌ٚ‬آظويحّ‌ًِٔخص‌طلَٔ‌ٓؼخٗ‪‌٢‬ؿ‪‌َ٤‬حُٔو‪ٜٞ‬ى‌ر‪ٜ‬خ‪٘ٛٝ‌،‬خ‌‪٣‬ؤط‪‌٢‬ى‪‌ٍٝ‬حُظ‪ٞ‬ح‪‌َٛ‬‬
‫ؿ‪‌َ٤‬حُِلظ‪‌٢‬ك‪‌٢‬ط‪٤ٟٞ‬ق‌حُٔؼ٘‪‌٠‬حُٔو‪ٜٞ‬ى‌ٖٓ‌طِي‌حٌُِٔخص‪.‬‬
‫‌‬
‫‌‬
‫ٓؼ‪ٞ‬هبد ا‪٫‬رٖبٍ (‪)Communication Barriers‬‬
‫رويٍ ‌ٓخ ‌طزي‪‌ ٝ‬ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ‌ػخى‪٣‬ش ‌‪ِٜٓٝ‬ش‪‌ ,‬كبٗ‪ٜ‬خ ‌ٓغ ‌ًُي ‌طٌ‪ٓ‌ ٕٞ‬ؼَ‪ٟ‬ش ‌‪٧‬هطخٍ ‌‪ٝ‬ه‪ٞ٤‬ى ‌ط‪ٜ‬يى‌‬
‫كؼخُ‪٤‬ظ‪ٜ‬خ‪‌ .‬ك٘لٖ ‌ٗؼ‪‌ ٖ٤‬ك‪‌ ٢‬ػخُْ ‌ٖٓ ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص ‌حُظ‪َِٜٓٗ‌ ٢‬خ ‌‪ٔٗٝ‬ظوزِ‪ٜ‬خ ‌ُيٍؿش ‌اٗ٘خ ‌هي ‌ٗـلَ ‌ػٖ‌‬
‫ح‪ٌٗ٩‬خ‪٫‬ص‌حُظ‪‌٢‬طؼظَ‪‌ٌٙٛ‌ٝ‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خ‪٫‬ص‌‪ً‌٢ٛٝ‬ؼ‪َ٤‬س‪‌,‬رؼ‪ٜ٠‬خ‌ظخ‪ٝ‌َٛ‬رؼ‪ٜ٠‬خ‌ح‪٧‬هَ‌‪ٝ‌٢ٟ٘ٔ‬حُظ‪‌٠‬‬
‫طئػَ ‌ك‪ً‌٢‬لخءس ‌‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ىس‌ػِٔ‪٤‬ش ‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪ٞٓ‌،‬حء‌ًخٕ‌ًُي‌حُظؤػ‪‌َ٤‬رخُٔ٘غ ‌أ‪‌ٝ‬حُظؤه‪‌َ٤‬أ‪‌ ٝ‬حُظ٘‪‌،ٚ٣ٞ‬ك‪٤‬غ‌‬
‫طؼَٔ‌طِي‌حُٔ٘خًَ‌ػِ‪‌٠‬ط٘‪‌ٖ٣ٞ‬حَُٓخُش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خُ‪٤‬ش‪‌،‬ك‪٘٤‬ؼٌْ‌ػِ‪ ٠‬ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ رؤًِٔ‪ٜ‬خ ك‪٤‬ؼ‪ٞ‬ه‪ٜ‬خ‬
‫ػٖ طلو‪٤‬ن حُـَ‪ ٝ‬حُٔو‪ٜٞ‬ى ٓ٘‪ٜ‬خ رخُيٍؿش حُٔطِ‪ٞ‬رش‪‌ .‬‬
‫‌‬

‫‪ٝ‬طظؼِن ٓؼ‪ٞ‬هخص ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ رٌَ‌ػ٘‪ ٖٓ َٜ‬ػ٘خ‪ َٛ‬ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪‌ٖٓٝ،‬ػْ‌كبٕ‌حُظؼَف‌ػِ‪‌٠‬طِي‌‬


‫حُٔؼ‪ٞ‬هخص‌‪ٓٝ‬ؼخُـظ‪ٜ‬خ‌أ‪‌ٝ‬حُظـِذ‌ػِ‪ٜ٤‬خ‌ٓ‪٤‬ئى‪‌١‬رٌَ٘‌ًز‪‌َ٤‬اُ‪ٍ‌٠‬كغ‌ًلخءس‌ػِٔ‪٤‬ش‌ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‌‪ٝ‬حُ‪‌ٍٞٛٞ‬‬
‫حُ‪‌٠‬حُ‪ٜ‬يف‌حُٔو‪ٜٞ‬ى‌ٓ٘‪ٜ‬خ‌‪‌ .‬‬

‫‪18‬‬
‫‪ ٖٓٝ‬أ‪ ْٛ‬رِي أُؼ‪ٞ‬هبد ٓب ‪:٢ِ٣‬‬
‫ػ‪ٞ٤‬د حُ٘طن ‪ٝ‬حٌُ‪ ّ٬‬ػ٘ي حََُٔٓ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ػيّ حٓظويحّ ُـش حُـٔي حُٔ٘خٓزش َُِٓخُش‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اٗولخ‪ ٝ‬حُ‪ٜٞ‬ص ريٍؿش ًز‪َ٤‬س ‪ٔٓ ٌٖٔ٣ ٫‬خػ‪ٜ‬خ ٖٓ حُطَف ح‪٧‬هَ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُظليع رِـش ‪٣ ٫‬ل‪ٜٜٔ‬خ حُٔٔظوزَ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ٓوخ‪١‬ؼش حُٔٔظوزَ ََُِٔٓ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ٝ‬ؿ‪ٞ‬ى ه‪ ٍٜٞ‬ك‪ ٢‬كخٓش حُٔٔغ ُي‪ ٟ‬حُٔٔظوزَ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُلخُش حُ٘لٔ‪٤‬ش ؿ‪ َ٤‬حُٔ٘خٓزش ُِٔٔظوزَ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُظَٔع ك‪ ٢‬حُظو‪ٝ ْ٤٤‬ا‪ٛ‬يحٍ ح‪٧‬كٌخّ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُظلٔ‪ َ٤‬حُوخ‪١‬ت َُِٓخٍ‬ ‫‪-‬‬
‫ح‪٘ٗ٫‬ـخٍ ػٖ حََُٔٓ رخُـ‪ٞ‬حٍ أ‪ ٝ‬رخُٔوظ٘‪٤‬خص حُ٘و‪٤ٜ‬ش‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش‌ؿ‪٘ٓ َ٤‬خٓزش ٓغ ‪ٝ‬هض ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُ‪ِ٤ٓٞ‬ش طوِ‪٤‬ي‪٣‬ش ؿ‪ٓ َ٤‬ظ٘خٓزش ٓغ حُؼ‪ َٜ‬حُلخُ‪.٢‬‬ ‫‪-‬‬
‫ػيّ حٗظٔخٍ حَُٓخُش ػِ‪ ٠‬ػ٘‪ َٜ‬حُظ٘‪٣ٞ‬ن ‪ٝ‬ح‪٩‬ػخٍس ُطَك‪ ٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ٓ‪ٟٞٞ‬ع حَُٓخُش ؿ‪٘ٓ َ٤‬خٓذ ‪ٛ٫‬ظٔخٓخص ‪ٝ‬اىٍحًخص حُٔٔظوزَ‬ ‫‪-‬‬
‫حَُٓخُش طلَٔ ٓؼخٗ‪ٝ ٢‬أكٌخٍ ٓ٘‪ٗٞ‬ش‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُظَ‪ٝ‬ف حُز‪٤‬ج‪٤‬ش حُطز‪٤‬ؼ‪٤‬ش‌) حُلَحٍس ‪ٝ‬حُظ‪٣ٜٞ‬ش ‪ٝ‬حُ‪ٞ٠‬ء ‪ٝ‬ح‪ٌٓ٫‬خٗ‪٤‬خص حُٔخى‪٣‬ش (‌ؿ‪٘ٓ َ٤‬خٓزش‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حهظ‪٬‬ف حُؼخىحص ‪ٝ‬حُظوخُ‪٤‬ي حُؼوخك‪٤‬ش ‪ٝ‬ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش ُِز‪٤‬جش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خُ‪٤‬ش‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُ‪ٜ‬يف ٖٓ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ؿ‪ٝ َ٤‬ح‪ٟ‬ق ُطَك‪ ٢‬ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ أ‪٧ ٝ‬كي‪ٔٛ‬خ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُ‪ٜ‬يف ٖٓ ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ ؿ‪ٝ َ٤‬حهؼ‪ ٌٖٔ٣ ٫ٝ ٢‬طلو‪٤‬و‪.ٚ‬‬ ‫‪-‬‬
‫أ‪ٛ‬يحف ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ طظؼخٍ‪ٓ ٝ‬غ ه‪ ْ٤‬ػوخكش ‪ٝ‬ػَف حُٔـظٔغ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حُٔظ‪ َٜ‬حُ٘و‪ ٢ٜ‬حُؼخّ‪ٓٝ ،‬خ ‪٣‬لِٔ‪ٍٓ ٖٓ ٚ‬خثَ ‪٤ٟ٘ٔ‬ش‌ِٓز‪٤‬ش‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ً‪٤‬ل‪٤‬ش حُـِ‪ ّٞ‬أػ٘خء ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫حٍطلخع ح‪ٞٛ٧‬حص ‪ٝ‬حُ‪َٜ‬حم أػ٘خء ػِٔ‪٤‬ش ح‪٫‬ط‪ٜ‬خٍ‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‌‬
‫‌‬
‫‌‬

‫‪19‬‬
‫‌‬

‫اُقبرٔخ‬

‫إ ٓ‪ٜ‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ ‪ٝ‬اُز‪ ٢‬رزٔضَ ٖٓ ف‪٤ً ٍ٬‬ل‪٤‬خ ر٘ظ‪ ْ٤‬أكٌبهى ‪ٝ‬اٍزقلآي ُِـخ‬
‫اُِلظ‪٤‬خ ‪ٝ‬اُؾوً‪٤‬خ‪ ,‬ا‪ٙ‬بكخ ‪ٍ٫‬زقلآي ‪ٍٝ‬بئَ ا‪ٚ٣٩‬بػ أُ٘بٍجخ رؼزجو اُ‪ٍٞ‬بئَ اُز‪٢‬‬
‫رَبػلى ك‪ ٢‬رول‪ٝ ْ٣‬ػوٗ ٗلَي ‪ٝ‬أكٌبهى‪ٝ ,‬رَبػل ك‪ٗ ٢‬غبؽي‪ًٔ ,‬ب ري‪٣‬ل ٖٓ هج‪ٍٞ‬‬
‫ا‪٥‬فو‪ُ ٖ٣‬ي‪ُ .‬نُي ‪٣‬غت ػِ‪ ًَ ٠‬كوك اروبٕ ٓ‪ٜ‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ ‪ٝ‬ك٘‪ ٕٞ‬ا‪ُ٩‬وبء ‪ٝ‬اُزول‪ْ٣‬‬
‫‪ٝ‬اُؼوٗ ‪ٝ‬اُزؤص‪٤‬و ‪ٜٗ٧‬ب رَبػل ك‪ ٢‬اُو‪٤‬بّ ثبُ‪ٞ‬اعجبد أُطِ‪ٞ‬ثخ ‪ٝ‬روكغ اٌُلبءح‬
‫‪ٝ‬ا‪ٗ٩‬زبع‪٤‬خ ‪ٝ‬رَ‪ ْٜ‬ك‪ ٢‬هكغ ا‪٧‬كاء‪.‬‬

‫أُواعغ‬

‫حُوؼ‪٤‬ي‌‪‌،‬ارَح‪ٛ1422(‌ ْ٤ٛ‬ـ)‪‌‌:‬اُؼبكاد اُؼْو ُِْقٖ‪٤‬خ اُ٘بعؾخ‌‪‌،‬ىحٍ‌حُٔؼَكش‌ُِظ٘ٔ‪٤‬ش‌حُزَ٘‪٣‬ش‌‪‌،‬‬ ‫‪‬‬


‫حَُ‪٣‬خ‪‌ .‌ٝ‬‬
‫ٔ‪ٔ٬‬ش‌ػزى‌حُلخكظ ‌‪َٝ‌‌:‌)1998‌(،‬بئٍ ا‪٫‬رٖبٍ ‪ٝ‬اُزٌ٘‪ُٝٝ‬غ‪٤‬ب ك‪ ٢‬اُزؼِـ‪‌.ّ٤‬ػٔـخٕ‪‌:‬ىحٍ‌حُلٌـٍ‌‬ ‫‪‬‬
‫ُِ‪١‬زخػش‌‪ٝ‬حٍُ٘٘‌‪ٝ‬حُظ‪٤ُٝ‬غ‪‌ ‌‌.‬‬
‫حُٔ‪٣ٞ‬يحٕ‪١‌،‬خٍم‌‪‌:)2005(‌‌،‬اُزله‪٣‬ت ‪ٝ‬اُزله‪ ٌ٣‬ا‪٩‬ثلاػ‪‌.٢‬كو‪٤‬زش‌طيٍ‪٣‬ز‪‌ .ٚ٤‬‬ ‫‪‬‬
‫ٍزل‪‌ ،‌ ٢‬ػِ‪٤‬خ ‌‪ٔ‌ ٝ‬لٔى ‌‪‌ ،‬حُىزّ ‌‪َٝ‌ :)1999(‌ ،‬بئٍ ا‪٫‬رٖبٍ ‪ٝ‬زٌ٘‪ُٝٝ‬غ‪٤‬ب اُزؼِ‪‌ ،ّ٤‬ػٔخٕ‪‌ :‬ىحٍ‌‬ ‫‪‬‬
‫حُ‪ٜ‬لخﺀ‌ٍُِ٘٘‌‪ٝ‬حُظ‪٤ُٝ‬غ‪‌ .‬‬
‫ٓ‪‌ ،‌ ّ٬‬ػخُس ‌(‪ٜٓ‌ :)2007‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ‪َٝ٘ٓ‌ ،‬ع ‌حُطَم ‌حُٔئى‪٣‬ش ‌اُ‪‌ ٠‬حُظؼِ‪‌ ْ٤‬حُؼخُ‪‌ ،٢‬ؿخٓؼش‌‬ ‫‪‬‬
‫حُوخ‪َٛ‬س‪‌ .َٜٓ‌‌،‬‬
‫ًخَٓ‌‪ًٔ‌،‬خٍ‌(‪ٜٓ‌:)2007‬بهاد ا‪٫‬رٖبٍ‪‌،‬حًَُِٔ‌حُو‪ُِ‌٢ٓٞ‬زل‪ٞ‬ع‌ح‪٫‬ؿظٔخػ‪٤‬ش‌‪ٝ‬حُـ٘خث‪٤‬ش‪‌،‬حُوخ‪َٛ‬س‪‌ .‬‬ ‫‪‬‬
‫حُـ‪ٓ‌،‌٢ٓٞ٤‬لٔي‌(‪‌:)2002‬أٗذ ‪ ٝ‬أٗب ‪ٓ .‬ولٓ‪ ٚ‬ك‪ٜٓ ٢‬بهاد اُز‪ٞ‬إَ ا‪َٗ٩‬بٗ‪ٌٓ‌،‌ ٢‬ظذ‌حُظَر‪٤‬ش‌‬ ‫‪‬‬
‫حُؼَر‪ُ‌٢‬ي‪‌ٍٝ‬حُوِ‪٤‬ؾ‌‪‌ .‬‬
‫ًخَٓ‌‪ٓ‌ ،‬لٔ‪ٞ‬ى ‌ ‌(ٕٕٓٓ)‪ :‬ا‪٫‬فزجبه اُْل‪". ١ٞ‬حُٔئطَٔ حُؼِٔ‪ ٢‬حَُحرغ ػَ٘ ُِـٔؼ‪٤‬ش ‌حُٔ‪٣َٜ‬ش‬ ‫‪‬‬
‫ُِٔ٘خ‪ٛ‬ؾ ‪َ١ٝ‬م حُظيٍ‪ ْ٣‬رؼ٘‪ٞ‬حٕ" ‪٘ٓ :‬خ‪ٛ‬ؾ حُظؼِ‪ ْ٤‬ك‪ٟٞ ٢‬ء ٓل‪‌ّٜٞ‬ح‪٧‬ىحء"‌‪‌،ٞ٤ُٞ٣‌25‬حُوخ‪َٛ‬س‪‌:‬ىحٍ‌‬
‫حُ‪٤٠‬خكش‪‌،‬ؿخٓؼش‌ػ‪‌ .ْٔٗ‌ٖ٤‬‬
‫حُوؼ‪٤‬ي‌‪‌،‬ارَح‪ٛ1422(‌ ْ٤ٛ‬ـ)‪‌‌:‬اُؼبكاد اُؼْو ُِْقٖ‪٤‬خ اُ٘بعؾخ‌‪‌،‬ىحٍ‌حُٔؼَكش‌ُِظ٘ٔ‪٤‬ش‌حُزَ٘‪٣‬ش‌‪‌،‬‬ ‫‪‬‬
‫حَُ‪٣‬خ‪‌ .‌ٝ‬‬
‫ٔ‪ٔ٬‬ش‌ػزى‌حُلخكظ ‌‪َٝ‌‌:‌)1998‌(،‬بئٍ ا‪٫‬رٖبٍ ‪ٝ‬اُزٌ٘‪ُٝٝ‬غ‪٤‬ب ك‪ ٢‬اُزؼِـ‪‌.ّ٤‬ػٔـخٕ‪‌:‬ىحٍ‌حُلٌـٍ‌‬ ‫‪‬‬
‫ُِ‪١‬زخػش‌‪ٝ‬حٍُ٘٘‌‪ٝ‬حُظ‪٤ُٝ‬غ‪‌‌.‬‬

‫‪20‬‬ ‫‌‬

‫‌‬
‌ ‌.ٕ‫ٍى‬٧‫ػٔخٕ‌ح‬،ّ٤ِ‫حُظؼ‬ٝ‌‫ش‬٤‫ُحٍس‌حُظٍز‬ٝ.ٍ‫ اُلؼب‬١‫كاه‬٩‫زٖبٍ ا‬٫‫ٍ ا‬٤ُ‫‌ك‬:)2001(‌‌ٍٕٝ‫آو‬ٝ،‌٠٘ٔ‌،‌ٕٔ‫ٔإظ‬ 
‌ ‌.ٔ‫فٖبئ‬ٝ ‫ق‬٣‫ رؼو‬,٢ٖ‫رٖبٍ اُْق‬٫‫ ا‬:‫ٖٓطِؾبد‬ٝ ‫بد‬٣‫‌ٗظو‬:)2011(‌‌٢ٓ‌،‌‫هِق‬ 
‌ .َ٣َ‫‌ٌٓظزش‌ؿ‬،‌‫ىحٍس‬٪ُ‌‫ش‬٤ٌ٣َٓ٧‫ش‌ح‬٤‫‌حُـٔؼ‬،‌‫خ‬٤ُ‫رَزٔغ ثلؼب‬ٝ ‫ق رزؾلس‬٤ً‌:)ّ1999(‌ِ٘‫ر‬ٍٝ‌،‌٢‫خٍك‬ٛ 
‌‫‌‌حٌُِٔٔش‬،ّ‫‌حُيٓخ‬.٠ُٝ٧‫‌حُطزؼش‌ح‬.ّ‫‌ؿخٓؼش‌حُيٓخ‬.ٍ‫رٖب‬٫‫بهاد ا‬ٜٓ‌.)2011(‌.‫‌هخُي‬،ٖ٤ٔ٤‫‌حُؼؼ‬ٝ‌١َٔ٣‌‌،ٕ‫ػؼٔخ‬ 
.‫ش‬٣‫ى‬ٞ‫ش‌حُٔؼ‬٤‫حُؼَر‬
" ‫ش‬٣ٌَ‫ش حُل‬٤‫ رٔيحٍّ حُظَر‬٢ُٜ٘ٔ‫ػيحى ‌ح‬٩‫ٌ َٓكِش ح‬٤ٓ٬‫ش ُظ‬٤‫ حُِـش حُؼَر‬٢‫ؾ ك‬ٜ٘ٓ ‫ ر٘خء‬:(ٕٓٓٔ)‌ ‫ي‬٤‫ك‬ٝ‌،‌ ‫ي‬٤ُٔ‫ح‬ 
‌ .‫ن‬٣ُ‫ ؿخٓؼش حُِهخ‬،‫خ‬ٜ٘‫ش‌رز‬٤‫ش حُظَر‬٤ًِ ‌،‫هح‬ْٞ٘ٓ ‫و‬٤‫ ؿ‬ٙ‫ها‬ٞ‫هٍبُخ كًز‬

 Agreda, C. (2012). Information flow in multicultural work environment: Case


Amarillo restaurant in Turku. Unpublished Thesis, Turku University of Applied
Science.
 Barry, D. (2001). Interpersonal behavior and communication Ind University.
 Beal, M. L.; Shaw, M. M.; & Seiler, W. J. 2006. Instructor’s Resource Manual
for Communication: Making connections. Boston, MA.: Allyn and Bacon by
Pearson Education, Inc.
 Dimbleby, Richard and Graeme Burton. 1998. More Than Words: An
Introduction to Communication. London, Routledge.
 Pearson, J.C. and P.E. Nelson, An Introduction to Human Communication. 7th
ed. 1997, Boston, Massachusetts: McGraw Hill. ‌

 Satyanarayan, P. (2008). Modern Business Communication. Publisher:


Global Media.
 Seiler, W. J. & Beal, M. L. 2006. Communication: Making connections.
Boston, MA.: Allyn and Bacon by Pearson Education, Inc.

21
: ‫خ‬٤‫ٖٓبكه اصوائ‬ٝ ‫ٓواعغ‬

‌,ٖٔ‫ٍس ‌ر٘ض ‌ػزي ‌حَُك‬ٞٗ‌ ‫َس‬٤ٓ٧‫ ‌ؿخٓؼش ‌ح‬،ٍ‫رٖب‬٫‫بهاد ا‬ٜٓ‌ .)2010(‌ ٖٔ‫ ‌ٓلَ ‌ػزي ‌حَُك‬،‌ ‫ش‬٤‫ػط‬ 
‌ .‫ش‬٣‫ى‬ٞ‫ش‌حُٔؼ‬٤‫‌حٌُِٔٔش‌حُؼَر‬،ٝ‫خ‬٣َُ‫‌ح‬،‫ش‬٤ُٔ‫ًَٗش‌حَُٗي‌حُؼخ‬
‌،ٌَ‫‌ ‌ىحٍ ‌حُل‬،‫خ‬٣ٞ‫اُزوث‬ٝ ‫خ‬٤َ‫ب اُ٘ل‬ٍَٜ‫أ‬ٝ ٍ‫رٖب‬٫‫ٍبئَ ا‬ٝ‌:)1993(‌ ،‫ٓش ‌ػزي ‌حُلخكع‬٬ٓ‌،‌‫ٓلٔي‬ 
‌ .ٕ‫ػٔخ‬
‌ٍ‫‌‌ىح‬،‫ش‬٤ٔ‫ع‌ٗل‬ٞ‫رل‬ٝ‌‫‌‌ىٍحٓخص‬،‫خ‬٤ُ‫رٖب‬٫‫ا‬ٝ ‫خ‬٤‫عزٔبػ‬٫‫بهاد ا‬ُٜٔ‫‌ا‬:)2002(‌٢‫ه‬ٞٗ‌‫ق‬٣َ١‌،‌‫ٓلٔي‬ 
‌ .‫َس‬ٛ‫‌‌حُوخ‬،‫غ‬٣ُٞ‫حُظ‬ٝ‌َُ٘٘‫ح‬ٝ‌‫ذ‌ُِطزخػش‬٣َ‫ؿ‬
‌‫‌ؿخٓؼش‌حُ٘ـخف‬,َ٤‫‌ٍٓخُش‌ٓخؿٔظ‬,ْ٣‫ اُووإ اٌُو‬٢‫‌‌ُـخ اُغَل ك‬،)2010(‌َ٤ٔ‫‌أٓخٓش‌ؿ‬،‌٢٘‫ػزي‌حُـ‬ 
‌ .ٖ٤‫‌كِٔط‬,ِْ‫‌ٗخر‬,‫ش‬٤٘١ُٞ‫ح‬
 http://www.youtube.com/watch?v=K4fx1-FCZxo
 http://www.passia.org/seminars/2008/october/Semina
r%2024%20Oct/LunaCommunication%20Skills.pdf
 http://www.reefnet.gov.sy/Arab%20Encyclopedia
/practicalsiences/technology/communication.htm

22


You might also like