Professional Documents
Culture Documents
Asperger Davis
Asperger Davis
ΘΕΟΛΟΓΟΣ- ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
davistolis@yahoo.gr
ΑΝ.ΘΡΑΚΗΣ 1
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ
1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1.1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ.………….…………………………………….…………………….3
1.2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ….……….………….………………………………………………..4
1.3 ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ….…………………………………………………5
1.3.1 Κοινωνική συναλλαγή…………………………………………………………...5
1.3.2 Ενδιαφέροντα……………………………………………………………………6
1.3.3 Γνωστικές δεξιότητες…………………………………………………………....7
1.3.4 Συναίσθημα……………………………………………………………………...8
1.3.5 Άλλα χαρακτηριστικά…………………………………………………………...9
1.3.6 Δευτερογενή προβλήματα του συνδρόμου asperger….………………………....9
1.4 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ …...…….…………………………………..15
1.4.1 Θεραπευτική παρέμβαση από τους γονείς…… ………………………………16
1.4.2 Θεραπευτική παρέμβαση από τους εκπαιδευτικούς.……..……………………18
1.5 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ………………………………...……………………….…………20
1.6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ……………...……………….……………………………21
1.7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...……………………………….…………………………….23
2
1.1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Το σύνδρομο asperger αναφέρεται στις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (ΔΑΔ) και
ταξινομήθηκε ως ξεχωριστή νευρολογική διαταραχή αρχικά στο ICD-10 (World Health
Organization,1992)25 και στη συνέχεια στο DSM-IV(American Psychiatric
Organization,1994)8. Το σύνδρομο άσπεργκερ μοιάζει πολύ με τον αυτισμό, εμφανίζεται
στην παιδική ηλικία συνήθως μεταξύ 5 και 8 ετών ή και αργότερα και επηρεάζει κυρίως
την ικανότητα επικοινωνίας και την κοινωνικοποίηση του ατόμου. Είναι συχνότερο στα
αγόρια απ’ ότι στα κορίτσια. Διαφοροποιήθηκε από τον αυτισμό (αν και ανήκει στο
φάσμα του αυτισμού) σχετικά πρόσφατα 10. Μέχρι την δεκαετία του 1990 δεν γινόταν
διάκριση μεταξύ αυτισμού και συνδρόμου asperger.
Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι η περιγραφική καταγραφή των κύριων
χαρακτηριστικών των παιδιών με άσπεργκερ, η θεραπευτική παρέμβαση, τι κάνουμε ως
γονείς και ως εκπαιδευτικοί, καθότι η διαφοροποίηση του από τις υπόλοιπες διάχυτες
αναπτυξιακές διαταραχές, τονίζει την σημασία εύρεσης ενός νέου διαφορετικού
θεραπευτικού τρόπου αντιμετώπισης του.
Λέξεις- κλειδιά: Σύνδρομο asperger, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές,
θεραπευτική παρέμβαση, στερεοτυπική συμπεριφορά.
1.1 SUMMARY
Asperger syndrome refers to diffuse developmental disorders and was classified as
a distinct neurological disorder initially ICD-10 (World Health Organization, 1992)25 and
then to DSM-IV (American Psychiatric Organization, 1994) 8. Asperger syndrome is
very similar to autism occurs in childhood usually between 5 and 8 years or later affects
the ability of communication and socialization. It is more common in boys than in girls.
Differentiated from autism (though it belongs on the spectrum) the last long 10. Until the
1990's did not distinguish between syndrome and autism asperger.
The purpose of this study is a descriptive inventory of the main characteristics of
children with Asperger, therapeutic intervention, what we do as parents and teachers,
because differentiation from other pervasive developmental disorders, stresses the
importance of finding a new different therapeutic treatment of the.
Key-words: Syndrome asperger, pervasive developmental disorders, therapeutic
intervention, stereotypical behavior.
3
1.2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην παρούσα εργασία στηρίχθηκε σε
ανασκοπικές και ερευνητικές μελέτες, που αντλήθηκαν από διεθνείς βάσεις δεδομένων
και που ανταποκρίνονταν στις περιπτώσεις παιδιών με το σύνδρομο asperger.
Στόχος αυτής είναι η περιγραφική προσέγγιση του συνδρόμου, η ανάδειξη της
συγκεκριμένης διαταραχής, η ενημέρωση-πληροφόρηση των γονέων, των εκπαιδευτικών,
του ευρύ κοινού, καθότι ανακαλύφθηκε μόλις πρόσφατα και υπάρχει τόσο άγνοια επί του
θέματος όσο και παραπληροφόρηση.
Το σύνδρομο asperger πήρε την ονομασία του από τον Αυστριακό παιδίατρο Hans
Asperger, ο οποίος το 1944 δημοσίευσε την πρώτη του εργασία για μια ομάδα παιδιών
που είχαν πολλές ικανότητες, αλλά ταυτόχρονα, αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην
κοινωνική αλληλεπίδραση. Μελέτησε την συμπεριφορά των παιδίων που παρουσίαζαν
σημαντική έκπτωση στη μη λεκτική τους συμπεριφορά. Αρκετά χρόνια αργότερα το
1994 το σύνδρομο asperger συμπεριλήφθηκε για πρώτη φορά στο διαγνωστικό εγχειρίδιο
DSM-IV και το 1992 στο ICD-10, εν συνεχεία το 2008 προστέθηκε στην τέταρτη έκδοση
του Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV-TR) της
Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρίας4. Το σύνδρομο asperger θεωρείται μία διαταραχή
στο υψηλότερο λειτουργικό άκρο του αυτιστικού φάσματος. Το αυτιστικό παιδί «ζει στον
κόσμο του», ενώ το παιδί με asperger «ζει στον κόσμο μας» αλλά με τον δικό του τρόπο.
Σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες, 1 στα 5000 παιδιά παρουσιάζει το σύνδρομο
asperger. Τα αγόρια εκδηλώνουν το σύνδρομο 3 εώς 4 φορές πιο συχνά από τα κορίτσια,
ενώ η διάγνωση του γίνεται συνήθως αφού το παιδί πάει στο σχολείο και μετά. Tο
σύνδρομο asperger διακρίνεται από μια ομάδα συμπτωμάτων που αφορούν την χαμηλή
απόδοση στην κοινωνική αλληλεπίδραση και τις επικοινωνιακές δεξιότητες καθώς και
την αυξημένη στερεοτυπική συμπεριφορά σε διάφορες δραστηριότητες και
ενδιαφέροντα. Παράλληλα δεν εμφανίζεται έκπτωση στον γνωστικό τομέα (αντίληψη)
και στην γλωσσική αναπτυξη20. Επιπροσθέτως, ενδείξεις που αφορούν τη διαταραχή
asperger μπορούν να είναι για παράδειγμα η συνεχής και επίμονη ενασχόληση μ’ ένα
συγκεκριμένο (ρηχό-ασήμαντο) θέμα προς συζήτηση, οι περιορισμένες γλωσσικές
δεξιότητες (κακός ρυθμός, τόνος και συναίσθημα στον προφορικό λόγο) και η
αδεξιότητα στις κινήσεις του σώματος7.
4
Η διαταραχή asperger εμφανίζεται ή εντοπίζεται σε σχετικά μεγαλύτερη ηλικία απ’
ότι η αυτιστική διαταραχή. Οι ιδιαιτερότητες των παιδιών αυτών γίνονται αντιληπτές
συνήθως στο πλαίσιο του σχολείου, καθότι παραβλέπονται από το οικογενειακό
περιβάλλον. Μια ανασκόπηση επιδημιολογικών ερευνών το 2003 κατέδειξε ότι η
συχνότητα εμφάνισης ποικίλλει από 0,03 εώς 4,84 ανά 1000 γεννήσεις, ενώ η αναλογία
της εμφάνισης αυτισμού προς την εμφάνιση asperger είναι 1,5: 1 προς 16: 115.
Σύμφωνα με πρόσφατη επιδημιολογική έρευνα η επικράτηση του συνδρόμου είναι
άγνωστη αν και σ’ ένα ποσοστό 2 εώς 4 άτομα ανά 10.000 πληθυσμό έχει εκδηλωθεί,
ενώ η επικράτηση του συνδρόμου υπολογίζεται γύρω στο 0,26 ανά 1.000 γεννήσεις 14.
1.3.2. Ενδιαφέροντα
Τα παιδιά με το σύνδρομο asperger είναι πιθανόν:
Να έχουν περιορισμένα ενδιαφέροντα τα οποία επαναλαμβάνουν σε
υπερβολικό βαθμό.
Να αναπτύσσουν συχνά ειδικό ενδιαφέρον για ένα χόμπι ή μια
συλλογή. Αποκτούν εξειδικευμένες γνώσεις για ένα αντικείμενο π.χ. τα
αεροπλάνα του Β’ παγκοσμίου πολέμου και τους αρέσει να αναλύουν τις τεχνικές
λεπτομέρειες που τα αφορούν.
Οι μικρές αλλαγές στην καθημερινή ρουτίνα, όπως αλλαγή του
προγράμματος στο σχολείο ή ένα διαφορετικό δρομολόγιο για το σχολείο,
6
μπορεί να τα αναστατώσουν υπερβολικά.
Πολλές φορές να αναπτύσσουν συγκεκριμένες τελετουργίες τις
οποίες πρέπει να ολοκληρώσουν, όπως π.χ. πρέπει να τακτοποιήσουν με
ορισμένο τρόπο τα παιχνίδια τους πριν πάνε για ύπνο. Να παρουσιάζουν
ακαμψία στην εκτέλεση δραστηριοτήτων ρουτίνας.
Να εκδηλώνουν στερεοτυπίες (επαναληπτικές κινήσεις μερών του
σώματος).
1.3.4 Συναίσθημα
Τα παιδιά με σύνδρομο asperger δυσκολεύονται:
Να εκφράσουν απλά συναισθήματα (χαρά, λύπη, φόβο, θυμό) αυθόρμητα και
κατάλληλα, π.χ. μπορεί να γελάσουν δυνατά όταν δουν ένα παιδί να κλαίει.
Να μοιραστούν συναισθήματα και σκέψεις τους.
Να κατανοήσουν συναισθήματα που περιέχουν αντιφάσεις π.χ. πως κάποιος
νιώθει θυμό για ένα πρόσωπο που αγαπά.
Να ελέγξουν τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις τους σε καταστάσεις άγχους.
Να κάνουν σχέσεις με συνομηλίκους, μοιάζουν να μην ξέρουν πώς να παίξουν και
πώς να συναναστραφούν με τους άλλους, γι’ αυτό προτιμούν να μένουν μόνα τους.
Μπορεί να κάνουν σχόλια και να προσβάλλουν ή να μην κατανοούν την
συναισθηματική κατάσταση του συνομιλητή τους.
Να εκφράζουν τα συναισθήματα τους με υπερβολικό τρόπο και αντιδρούν έντονα
στις αλλαγές της καθημερινής ρουτίνας.
Δεν ενδιαφέρονται για ομαδικές δραστηριότητες και δεν ακολουθούν τις «μόδες»
στα ρούχα ή τα παιχνίδια.
Η συναισθηματική τους κατάσταση δεν είναι σταθερή. Αλλάζουν διάθεση πολύ
εύκολα από ασήμαντες αιτίες.
Επιδεικνύουν προβληματική συμπεριφορά όταν είναι κουρασμένα (π.χ. γελάνε,
κρύβονται κάτω από το θρανίο).
8
18
Οι εργασίες πρέπει να χωρίζονται σε μικρότερα μέρη και συνεχείς οδηγίες από
τον εκπαιδευτικό.
Τα παιδιά με σοβαρά προβλήματα προσοχής, ωφελούνται με χρονομετρημένες
εργασίες, αυτό τους βοηθά να οργανώσουν τον χρόνο τους.
Σύσταση για συμμετοχή σ’ ένα φυσιοθεραπευτικό πρόγραμμα, αν έχει σοβαρά
κινητικά προβλήματα.
Συμμετοχή σ’ ένα ήπιο πρόγραμμα συμμετοχής, παρά σ’ ένα ανταγωνιστικό
αθλητικό παιχνίδι.
Απλοποίηση του μαθήματος, όταν το νόημα του είναι περίπλοκο.
Ο εκπαιδευτικός οφείλει να είναι ήρεμος, προβλέψιμος στην συνδιαλλαγή του με
το παιδί και να δείχνει υπομονή και συμπόνια.
Ομιλία για τη διαφορετικότητα στα υπόλοιπα παιδιά .
Το παιδί με σύνδρομο άσπεργκερ είναι πιθανότερο και προτιμότερο να εγγραφεί
σ’ ένα κανονικό παρά σ’ ένα ειδικό σχολείο.
Αποφυγή θορυβώδους τάξεως, το παιδί ανταποκρίνεται καλύτερα σε μια ήσυχη
και καλά οργανωμένη τάξη.
Αρμονική συνεργασία εκπαιδευτικών – γονέων.
Αποφυγή συνεχούς αλλαγής τάξεως – σχολείου.
Πραγματοποίηση εργασιών από τα παιδιά αυτά εντός του πεδίου των
ενδιαφερόντων τους.
Παροχή βοηθείας μόλις παρατηρηθούν δυσκολίες σε συγκεκριμένα πεδία.
Παροχή βοήθειας και πληροφοριών από το διαδίκτυο και ειδικών βιβλίων προς
τους γονείς.
Κατανόηση και σεβασμό στην ανάγκη του για διατήρηση της ρουτίνας.
Επανεκπαίδευση και εξειδίκευση πάνω σε παιδιά με ειδικές ικανότητες.
Απαλλαγή αυτών των παιδιών από μελέτες – εργασίες στο σπίτι.
Χρήση της μεθόδου της συμμετοχικής παρατήρησης και της συνέντευξης για τη
συλλογή δεδομένων.
Εξατομίκευση, ένταξη και ενσωμάτωση σε συνδυασμό με την εφαρμογή
κατάλληλου εξειδικευμένου προγράμματος.
19
Εκπαίδευση αυτών των παιδιών σε θέματα δόμησης του λόγου, γραπτού και
προφορικού, ώστε να μπορούν να επικοινωνούν καλύτερα με τους γύρω τους.
Χρήση μικρών δομημένων ιστοριών με σκοπό τη βελτίωση των ικανοτήτων του
για συγγραφή μιας μικρής έκθεσης ιδεών. Με τον όρο «δομημένη ιστορία» εννοούμε την
ιστορία, η οποία είναι δομημένη με βάση κάποιες ερωτήσεις (ποιος, που, πότε, τι, πως).
Στην συνεργασία των υπηρεσιών του υπουργείου Παιδείας και των υπηρεσιών
Ψυχικής Υγείας.
1.5 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Ίδρυση, ανάπτυξη και λειτουργία εξειδικευμένων δομών στο πλαίσιο
των προγραμμάτων της Ψυχικής Υγείας.
Οργάνωση δικτύου διασυνδετικής συνεργασίας των υπηρεσιών, των
δομών και των φορέων (Ν.Π.Δ.Δ. των Υπουργείων Υγείας - Κοινωνικής
Αλληλεγγύης και Παιδείας, Ν.Π.Ι.Δ., τοπική αυτοδιοίκηση, μη κυβερνητικές
οργανώσεις, εκκλησία, κτλ.) που ασχολούνται με τις ΔΑΔ.
Οργάνωση των σωματείων, συλλόγων, εταιρειών που ασχολούνται
με τις ΔΑΔ σύμφωνα με τα επιτυχημένα διεθνή πρότυπα και λαμβάνοντας
υπόψη σημαντικές πιλοτικές προσπάθειες που έγιναν στην Ελλάδα.
Οργάνωση και λειτουργία Κέντρου Πληροφόρησης και
Ενημέρωσης των φορέων και των οικογενειών για γενικότερα θέματα ΔΑΔ και
ειδικότερα για τα νομικά δικαιώματα των ατόμων με άσπεργκερ και οι
παρεχόμενες υπηρεσίες από φορείς του εσωτερικού και εξωτερικού.
Λειτουργία Κέντρου Έρευνας – Μελέτης και Εκπαίδευσης.
Δημιουργία φορέα που θα αναλάβει την ευαισθητοποίηση της
κοινότητας των φορέων και των υπηρεσιών.
Λειτουργία κέντρου έρευνας – μελέτης και εκπαίδευσης.
Δημιουργία φορέα που θα αναλάβει την ευαισθητοποίηση της κοινότητας, των
φορέων και των υπηρεσιών.
Ίδρυση περισσοτέρων Ειδικών Σχολείων ανά την περιφέρεια.
Πρόσληψη εκπαιδευτικών στη Α’ βάθμια και Β’ βάθμια εκπαίδευση
με εξειδίκευση στην Ειδική Αγωγή.
20
1.6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Το σύνδρομο άσπεργκερ έχει αναγνωριστεί επίσημα ως διάχυτη αναπτυξιακή
διαταραχή (ΔΑΔ) μόλις το 1994, συνεπώς δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι δεν έχει γίνει
επαρκής έρευνα για τους τρόπους αντιμετώπισης και χειρισμού των παιδιών αυτών.
Επηρεάζει όχι μόνο τις πτυχές της ζωής του ατόμου, αλλά και την ζωή της υπόλοιπης
οικογένειας.
Οι διαγνώσεις των παιδιών με σύνδρομο άσπεργκερ συνεχώς αυξάνονται ανά τον
κόσμο. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι μερικές φορές η διάγνωση καθυστερεί να γίνει
ή ακόμη και να μην γίνει ποτέ.
Συνεπώς, είναι επιτακτική η ανάγκη για συνεχή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση
όλων των επαγγελματιών υγείας, αλλά και του ευρύτερου κοινού, απέναντι σ’ αυτό το
νέο σύνδρομο, με στόχο τη βέλτιστη αντιμετώπισή του. Όσο πιο νωρίς προτρέξει ένας
γονέας το παιδί του για τη διάγνωση, τόσο πιο μεγάλες πιθανότητες υπάρχουν για μια
ενδεχόμενη λειτουργική αποκατάσταση του συνδρόμου. Με την κατάλληλη όμως
υποστήριξη και την απαραίτητη συνδρομή ειδικών, είναι απολύτως ικανά να
δημιουργήσουν την δική τους οικογένεια, να ζήσουν μια ολοκληρωμένη, πραγματική και
ανεξάρτητη ζωή.
Τα άτομα μ’ αυτό το νέο σύνδρομο βιώνουν πραγματικά μεγάλες δυσκολίες σε
στοιχειώδες κοινωνικές συμπεριφορές, όπως αποτυχία στην ανάπτυξη και δημιουργία
φιλικών σχέσεων ή στην αναζήτηση διασκεδαστικών δραστηριοτήτων μαζί μ’ άλλους.
Επιπλέον, δυσκολεύονται στην κοινωνική αλληλεπίδραση, την κοινωνική επικοινωνία
και την κοινωνική φαντασία, στην κατανόηση της μη λεκτικής επικοινωνίας (γλώσσα του
σώματος) και τις εκφράσεις του προσώπου, τις στάσεις του σώματος.
Είναι μια ισόβια διαταραχή που επηρεάζει το πώς το άτομο αντιλαμβάνεται τον
κόσμο, επεξεργάζεται τις πληροφορίες που λαμβάνει και αλληλεπιδρά μ’ άλλα άτομα με
πολλούς διαφορετικούς τρόπους και σε ποικίλο βαθμό.
Ενώ υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στο σύνδρομο άσπεργκερ και τον
κλασσικό αυτισμό, τα άτομα με άσπεργκερ έχουν λιγότερα προβλήματα με τη μη λεκτική
επικοινωνία και έχουν συνήθως μέση ή ανώτερη νοημοσύνη. Δεν υποφέρουν συνήθως
από τις μαθησιακές δυσκολίες που συνδέονται με τον αυτισμό, αλλά ενδέχεται να
παρουσιάσουν συγκεκριμένα μαθησιακά προβλήματα όπως δυσλεξία, δυσπραξία ή
21
άλλες καταστάσεις όπως διαταραχή ελλειματικής προσοχής – υπερκινητικότητα.
Οι οποιεσδήποτε εκπαιδευτικές παρεμβάσεις και οι τρόποι αντιμετώπισης των
παιδιών με το νέο σύνδρομο σχεδιάζονταν ως αυτά τα παιδιά να είχαν αυτισμό. Ωστόσο,
έχει γίνει ξεκάθαρο στη βιβλιογραφία και στην έρευνα ότι τα παιδιά με σύνδρομο
άσπεργκερ έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και διαφορετικές ανάγκες από τα παιδιά
με αυτισμό, επομένως είναι αναγκαίο τα οποιοδήποτε προγράμματα παρέμβασης να
είναι ειδικά σχεδιασμένα για παιδιά με σύνδρομο asperger.
Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, βλέπουμε ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για ανάπτυξη
συγκεκριμένων προγραμμάτων για αυτά τα παιδιά και στη βάση αυτού του
ενδιαφέροντος είναι που αναπτύχθηκε και η παρούσα εργασία.
22
1.7 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αυγητίδου Σ. Το παιχνίδι. Εκδ. Τυπωθύτω, Αθήνα, 2001
2. Γενά Α. Αυτισμός και Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές. Εκδ. Ιδίας. Αθήνα, 2002
3. Γκονέλα Χ. Ελένη. Αυτισμός. Εκδ. Οδυσσέας. Αθήνα, 2006
4. Διαγνωστικά Κριτήρια DSM-IV-TRTM. Εκδ. Λίτσας. Αθήνα, 2004
5. Κουρατζής Λ. Θεατρική Αγωγή. Εκδ. ΟΕΔΒ. Αθήνα, 1993
6. Συνοδινού Κλαίρη. Ο παιδικός αυτισμός. Εκδ. Καστανιώτη. Αθήνα, 1999
7. Allen D., Evans C., Hider A., Hawkins S., Peckett H., Morgan H. Offending
behaviour in adults with Asperger syndrome. J Autism Dev Disord.2008, 38(4): 748 -
758
8. American Psychiatric Association Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders, Fourth Edition, Text Revised. Washington, Dc :American Psychiatric
Association,1994
9. Asperger H. Autistic psychopathy in childhood:Autism and Asperger syndrome. Frith
U (Eds). Cambridge:University Press, 1991
10. Attwood Tony. Σύνδρομο Asperger. Εκδ. Ελληνικά γράμματα, 2009
11. Aussiloux C., Baghdadli A. Asperger Syndrome:An evolution of the concept and
current clinical data.Rev Neurolo. 2008,164 (5) :206-213
12. Deruelle C., Gepner B., Fagot J. Processing of compound visual stimuli by children
with Autism and Asperger syndrome. International Journal of Psychology. 2006,41
(2):97-106
13. Ehlers S., Gillberg C. The epidemiology of Asperger΄s syndrome.A total population
study. J Child Psychol Psychiat. 1993, 34 (8) : 1327-1350
14. Fombonne E. Epidemiological surveys of pervasive developmental disorders , in:
Autism and Pervasive Developmental Disorders. Volkmar FR(Eds). Cambridge:
University Press, 2007.
15. Fombonne E., Tidmarsh L. Epidemiologic data on Asperger Syndrome. Child
Adolesc Psychiatr Clin N Am.2003, 12 (1):15-21
16. Gillberg C. Asperger syndrome in 23 Swedish children. Developmental Medicine and
Child Nevrology. 1989,31:520-531
17.Gray C., Leigh White A. Κοινωνική Προσαρμογή: Πρακτικός οδηγός για αυτιστικά
παιδιά και παιδιά με σύνδρομο Asperger. Εκδ. Σαββάλας. Αθήνα, 2003
23
18. Klin A. Autism and Asperger Syndrome: An overview. Rev Bras Psichiatr. 2006,
28(1) 3-11
19. Lewis S., Humphrey N. Make me normal: the views and experiences of pupils on the
autistic spectrum in mainstream secondary schools. Autism. 2008, 12(1): 23-46
20. Mc Partland J., Klin A. Asperger΄s Syndrome Adolesc Med.2006, 17(3):771-788
21. Mead G. Mind, self and society. Chicago:University of Chicago Press, 1934
22. Meyer J., Mundy P., Van Hecke A., Durocher S. Social attributions processes and co
morbid psychiatric symptoms in children with Asperger Syndrome. Autism. 2006, 10
(4)383-402
23. Polimeni MA., Pichdale AL., Francis AJ. A survey of sleep problems in autism,
Asperger΄s disorder and typically developing children. J Intellect Disabil Res. 2005,
49 (4): 260-268
24. Ross P., Cuskelli M. Adjustment, sibling problems and coping strategies of brothers
and sisters of children with autistic spectrum disorder. J Intellect Dev Disabil. 2006,
31 (2) 77-86
25. World Health Organization. ICD-10 Classification of mental and behavioral
disorders. Clinical Description and diagnostic guidolines. Geneva: Who, 1992
24