ఆపసత్మబ్ పరిభా లు కపరిద్ భాషయ్ం మరియు హరదతత్ య్ఖాయ్నం

అథ తృతీయః ఖణడ్:,
౧-౨, క-స ంగం ధానమితయ్నువరత్తే | య ప్ధానం య దే ది స శబేద్న చకేన నిరిద్శయ్యతే ఉపదిశయ్తే,
త తత ంగం తం తేయ్తవయ్మ్ | అంగానయ్పి త తాని జానీయాత్ | యథా “ చీన వణే శ దే న
యజఞ్త * ఇతి ంగం త శ దేవం | ’శరాది జపేయేన యజేఞ్త’ ఇతి జపేయస హంగః | ంగసయ్
కరత్ృ ధానం “యజఞమానస యమగిన్ ంజ యాత్ ! “పర ణి హమ్చారీ జు యాత్’ ఇతి | కరణనిమితోత్పి
ంగసయ్ ధానం | స రాగ్య తమ్ అగిన్ ం యావజీఞ్వమితి జీవన మితిత్కం ంగం ధీయతే | అథ
ంగం ధానం “దే కాలే కరత్రి” ఇతి [య దే కాలే కరత్రి నిమితేత్ చ ధానం ధీయతే, త తాని చ
తాని భ యుః యథా-- చీన వణే శ దే న యజేత’ శరది జపేయేన యజేతః “
యజఞ్మానస యమగిన్ ం జు యాత్ ! “యావజీజ్వమగిన్ ం! ఇతి నిరిద్షట్ం | న స ః అస : |
యాకారకమధికారిణ: స మ్ | అధికారీ న కసయ్చిత్ స ం | అస ఇతయ్ధికారుయ్చయ్తే | అస చీ శబోద్ యసయ్ ధానసయ్
తదస శబద్ం ధానమ్ | య ధానమస శబద్ం అధికారిపదసంయుకత్ం నిరిద్శయ్తే అపూర ం ధీయతే; యథా
ఉదిభ్దా యజేత ప కామ: ’ రయ్ం చరుం నిర పే బ్హమ్వరచ్సకామ: ” నరం దా దశకపాలం నిర పేతుప్
జాతే! ఇతి ||
౧, హ-స ంగం ధానమితయ్ధి యతే | తథా ఉపరితన గతం యతప్దమపి తికృషయ్తే | దేశ కాల
కరత్ృ చ య ప్ధానం నిరిద్శయ్తే, తత కీ రం స హ నిరిద్షట్ం తీయాదితయ్రథ్: | షయ ఆలభేత ! ఇతి
దేశ య్దాహరణమ్ | త షడోఢ్తృప ట్యూపా తాయ్దయోపి షమ ఏవ యేరన్| తథ చీన వణ ఏవం
పంచ దయః | “శరది జపేయేన యజేత! ఇతి కాల య్దాహరణయ్ | త మణాయ్ వరుణాయ్శచ్
శరదేవ కాల: | “పరి జీ తా భ తి’ ఇతి కరుత్రుదాహరణమ్ | త బృహసప్తిస గిన్చితేయ్ పరి జిత ం
ధీయమానం మణాయ్ వరుణాయ్ ంపదీయతే | యదా జపేయాంగం బృహసప్తిస భ తి, తదాపి
శరతాక్లే యతే | ద య్తిదేశతో వసంతకాలః పత్: | జపేయాంగసయ్ శరతాక్లతా దభినన్
యోగతా దబ్ృహసప్తిసవ య్తి ||
౨. హ-దే కాలే కరత్రీతి నిరిద్శయ్తే’ ఇతి వరత్తే | స [ఏవ] శబోద్ య య్ స శబద్ ఇతి హః మరాథ్య్పేకష్తా త్
స శబద్సయ్ | కించి ప్ధానం స శదేద్న గృహయ్తే; యథా- రయ్ః “నిరూఢ:’ ఇతి | కించి ప్ధానం పరశబేద్న గృహయ్తే
[యదనాయ్ంగభూతం, యథా మణీ వరుణాయ్మికేష్తి] ధానశబద్యోదితతా దంగ ధాన ధే: | అయమసయ్
హ య్రథ్ః య “దే కాలే కరత్రి’ ఇతి నిరిద్శయ్తే త స శబద్మేవ నిరిద్షట్ం జానీయాత్ , న పరశబద్మితయ్రథ్, | “
మధేయ్గేన్రాజాయ్ తీ: ” ఇతి దేశ య్దాహరణమ్ | త ధానభూతా ఏ తయో అగేన్రమ్ధయ్దే ధీయనేత్ |
యదీ ట్య్ యది ప నా యది మేన ? ఇతి కాల య్దాహరణమ్ | త ట్ప మానాం
నిరూఢ రాయ్దయస శబాద్ ఏవ నిరిద్శయ్నేత్, న పరశబాద్ః: మీణ్ వరుణాయ్దయ అంగభూతా:| ఇషట్య: పశ ం
 స ంగా న నిరిద్శయ్నత్ ఇతయ్రథ్ః| అంగభూతతా తత్యోరన్ భవతి సదయ్ క్లతా | తథా “ప బనేధ్న
యకష్య్మాణష ంఢోతారమ్ ! ఇతి కరత్రుదాహరణం | త ం స శబాద్ ఏవ నిరూఢాదయః ప బనేధ్న గృహయ్నేత్, న
పరశబాద్ అగీన్ మీయాదయః | అత త్ న భవతి షడోఢ్తా ||
౩ క-అపూరా దరీ మా న కుత చ్తత్రామ్న్ గృ ణ్యుః యావదుకేత్తికరత్వయ్తాకాఇతయ్రథ్: | యథా “దశ తారం
మన ఽను తాయ్ఽహవనీయే స హం జు తి’ ఇతే | ఏవమాదీనాం న కుత చ్దధ్రమ్ పిత్:||
హ.-అపూర ఇతి కృతిరభిధీయతే | న దయ్తే పూరో యసయ్ పూర : | దరీ తి మానాం షనామధేయమ్;
మ్దన మే పాకయజఞ్ మే చ దరా య్ మ ఇతి అపూరోయ్ దరీ మః న కుత చ్ దధ్రామ్న్ గృ ణ్తి,
యావదుషది ం
ట్ గః ఇతయ్రథ్ః ||
క-కే పునరద్ మా: కింలకష్ణా:! జు తిశబద్ చ్దనో ధాయకో యేషం తే మా దరీ మసంజఞ్కా: |
దరీ మశదోద్ జు తీతి త మనామధేయమ్ ||
4. క-మం ణ , దేవతాపదేన దేవతా ఉదిద్ య్జాయ్దీనాం య్ణాం దీయ మానామాహవనీయాది
కేష్పో మః| త య్దానీం మానేయ్తికరత్వయ్తో యతే| దీయతే యేన దానం | కారః దానం యసయ్ సః
కార దానః | య మనేత్ర్ కారో న పఠితసత్ మనత్ర్ య్నేత్ దేధ్వతాపదే చ కారో ధీయతే ;
యథా-నారిషట్ మే “దశ తే తను యజఞ్ యజిఞ్యాః” ఇతి, అగన్యే తి చ||
హ.-జు తిదశబేద్న చోదనా యసయ్ స జు తిచోదనః | క చి ప్తయ్కేష్ణ జు తిశబేద్నచోదనా; యథా-“ నారి న్
ట్
జు తి ఇతి | క చితప్రోకేష్ణ’ ; యథా “ఆఘారా ఘారయతి’ ఇతి | కారేణ దానమ మ్నిన్తి
కార దాన:| సర య్ౖ వ మనత్ర్ య్నేత్ కార: | యసయ్మనత్ర్ థ్దావనేత్ పఠిత ఏవ కారసత్ తే వ
దానమ్| య పురరమ్ం మధయ్ ఏవ కారః పఠితసత్ నేత్ కారేణ దానం | యథా-దే గాతు దః”
ఇతి | ’పుర త్తా కరృతయో అనేయ్ దే ఉపరి ట్తా కృతయోనేయ్’ ఇతి ద యోరేవ నియమాత్ |
య దావనేత్ కార: పఠయ్తే, యథా ’ తా భవ రాయ్య” ఇతి, వషటాక్ర దానే మనోత్ర్ తః,
యఁథా- జాత దో వపయా ఇతి, త న మనాత్ర్నేత్ కార: కరత్వయ్ | య పయ్మనత్ర్కో మసత్ పి
కారే వ దానమ్ | యథా- ’అ నేధ రుయ్స ం ణాభి జు తి’ ఇతి | య తూ ణ్మితి వచనం త
హకారోపి నా త్; యథా "సకృదేవ సర ం తూ ణ్ం జు యాత్” ఇతి ||
5. క- దానమితయ్నువరత్తే | ఆజయ్ థ్లాయ్ ధయా ఆనీయ ణ జు జు తి | సకృదగ్ృ తా సకృదేవ
తవయ్ ఇతయ్రథ్ః||
హ-సకృదగ్ృ తా దరీ మా త య్ ఇతయ్రథ్: | రస తౌ మౌ చతురోతా చోదాహరణమ్ |||
౬. క-యథా “ఉపాకృతయ్ పంచ జు తి! ఇతి ఆ తిమా తిం తాయ్ తి పరిగణయయ్ ణ తావనత్య్వదానాని
గృ ణ్తి | జు మానీయాచిఛ్దాయ్చిఛ్దయ్ తవయ్ః ||
హ-నారిషట్ మాది తిగణే యావతయ్ః ఆ తయ త్వనాత్య్జాయ్ని గృ తా గృహయ్ గృహయ్ త య్
ఇతయ్రథ్ః
౭, క-సమవదానం స దదాన పూరో కేత్ న కురాయ్లుక్రాప్దేవ ||
హ.-సమవదాన సర హణమథసత్న ండితం న కురాయ్త్, తాద్ తా పృథగేవ గ మ్యాదితయ్రథ్: |
పూర ణాసప్ కఠుపః ||
౮-౯. క-దరీ మే సమిదభావ త్థ్త్ సమి ర్ౙ కృరాయ్త్| కిమ దే ణ ! నేతాయ్హ, అభిన్ వరజ్ | అగిన్ ం
వరజ్యితా నయ్ | నను తే దరా మే కుతస మితదామ్పాత్య్శడూకా ! ఉచయ్తే| యేదేకాం సమిధమాధాయ దే
ఆ తీ జు తి
ద్ | అథ క య్ఁ సమిథి ది తీయామా తి జు తి’ ఇతి అభ తాయ్ఇ◌ुతి సమిదాశడకయ్తే |
తేన లిపేల్నా తా తీ సమితాత్ప్దితి సర దరీ మేపృ తాయ్ తి కారవతా మానేయ్న
సమిది ధిర త్తాయ్శ కా |
కరథ్ తహ థా నివరత్తే ! “ యదూదే సమిథా దధాయ్త్ | తృతయ్మ మ్ జఞనయేత్ ! ఇతి నినిద్తతా త్ | అభిన్
ఏవం సమిదిధ్ధానమ్ | అనయ్ దరీ మి సమిదభావ: ||
హ-సమిధోఽభావస మిదభావ: | అగిన్ కరణేయదేకాం సమిధమాధాయ దే ఆ తీ జు తి | అథక య్ం
సమిధి ది తీయామా తి జు తి! ఇతి లింగదర నేన సరే దరీ మే సమిధః: పిత్మాశంకయ్
తనిన్ ధారోథ్యమారంభః ||
౯. హ-అ య్పి సమిధ: తి ధే పేత్, తి యతే అగిన్ సమిదభ్వతేయ్ తి||
౧౦. క-అపరేణాగిన్మగేన్రపర న: దకిష్ణం జాఞ్నా చయ్ భూమౌ నిపాతయ్ న సవయ్ం నోభయమ్, అనాచాయ్నిపాతయ్
సర దరీ మాన్ జు తి | ఏష ఔత రిగ్కో ధి: ||
హ,-అగిన్మపరేణ దేరుతత్రత: | “నానత్రాగీన్ సంచరతి ఇతి తి ధాత్ , కించిత్ ’ అనత్రే దాయ్మూరధ్ త్షట్న్’
ఇతయ్నత్రే ది ధానాచచ్ | జానా చేయ్తి జాను భూమౌ నిపాతయ్తేయ్తయ్రథ్: | అనాచనమనిపతనం సంకుచయ్ |
మబ తే మ ఆరంభ యోజనమ్||
౧౧. క-కరమభ్పా ణి తయ్ంఙుమ్ఖ త్షఠ్న్ జు తి ||
హ.-యథా ణి సమిషట్యజురితి | మానయ్ షయోరి కలప్: చ్దా త ఇతి తనిన్ ధారథ్మారమభ్ః ||
12. క-అపరేణాహవనీయం దకిష్ణాభిముఖో దిమతి మయ్ సవయ్ముదగావృతత్ ఉదఙుమ్ఖో యతో మనేయ్తానభి మయ్
య్మీతి త తిషట్న్ సర వషటాక్రా తీరుజ్ తి |
హ.-అ తిశబేద్న వషటాక్రా తయో అదరీ మా అపయ్భిధీయతే
13 క-యథావచనమేవ జు తి | యథా మేయ్ చరౌ పితృయజేఞ్ చ హ ం || హ - యథా మేయ్ చరౌ
దకిష్ణతోవదాయోదగతి మయ్ ఇతేయ్వమాదయః
౧౪. క-ఆ తం “ఆ వయ’ ఇతి| తాయ్ తం ’అ త్ షట్ ” ఇతి | యాజాయ్ను కేయ్, యాజాఞ్యా “అలాప్చత్రమ్!
ఇతి పూర నిపాతత మ్ । ఔషధప నాన్యాయ్నామవదానే ఉపసత్రణామిఘారణే చతురవతత్తాసంపాదకే |
ఆజయ్హ చతురగ్ృ తమేవ | వషటాక్ర చ్దరీ మానాం- ధానధరామ్:
హ-ఆ తమా వయతీతి | ఆ తం చ తాయ్ తం చా త తాయ్ తే | ఇజయ్తే దృవయ్మనయేతి యాజాయ్ |
అనూచయ్తే ఉదిద్శయ్తే దేవతేతయ్ను కాయ్ | యాజాయ్ చాను చాయ్ చ యాజాయ్ను కేయ్ | ఆజయ్వయ్తిరికత్హ ం
పురోడాశమాంస నాన్యాయ్దీనాం ఉపసత్రణాభియఘారణే ధీయేతే | తే చ హదృస ం క్రారేథ్ | ఆజయ్ం
చతుగృ తమపి చతుస ంఖాయ్వచిఛ్నన్మపి ధాన వయ్మేవ | అతో దాకాష్యణయజేఞ్
ఐ ద్ య్పాం యాజ థ్నాపనన్తా త్ ఆజయ్ కారే దధన్ ఏవం చతురగ్ృ తమ్ | తత్ ఉపసత్రణాభిఘారణే న యేతే |
ఆజయ్ థ్నాపనన్తా త్ జాఘనాయ్ అపి చతురవదానం, నోపసత్రణాభిఘారణే ఇతి ||
౧౭, క-ఆ తి కారాయ్ వషటక్ృతే వషటాక్రే కృతే షట్ ఇతి శబద్ ఉకేత్ యాగే వయ్సయ్ గాదిభయ్ః చాయ్వనం,
వషటాక్రేణ సహ||
హ,-సకిమ్పాతస ంగమ: ||
౧౬. క-సనిన్పాతయేదితయ్నువరత్తే | యవయ్చమ ది మాదౌ గృహయ్మాణే ’ఉపయామగృ తో ’ ఇతయ్నేన
సహ అ య్చాచ్రణకాలే య య్ది మాది హణమ్ | పుర త్దుపయామాది మనేత్ర్ణ యాదదేద్వతోచయ్తే
తావదాధ్రాం వయేత్ ||
హ.-ఉపయామశబేద్న ౖం య ది యాం సనిన్పాతయేత్ సంయోజయేదితయ్రథ్: |
మనాత్ర్నేత్నేతయ్ య్యమప దః ||
17 క.-ఇషట్కోపధానమిషట్కా దనమ్_ | తచాచ్సయ్ మనత్ర్ య్నత్య్పాదేన కాశయ్తే | అతః :
తయాదేవతేనోపధానముప మయ్ మం ంతే పరిసమాపయేత్ | అనయ్థా మం య్ట ట్రథ్త సంగః |||
హ- యా సనిన్పాతయేదితి ష: |
౧౮ క.-ఆధానే “ఉభయాని సహ నిరూపాయ్ణి ఇతి పరవమానహ మాగేన్యేన సమానతం తే సతి పురోఢాశ-
గణ: | కృతౌ నిరా ప భృతాయ్పిణడ్కరణాస ంసృ ట్ భాగౌ | తయోరయ్ ౖయ్ దేయతా యో భాగ:
యథాభాగమనత్ర్ మరాథ్య్త ఏవ భాగసత్ య్ౖ దేవతా భవతి | నానయ్దీయేనయ్దీయం సం మతి| కృతావపి
పురోడాశగణే “మఖసయ్ రో ! ఇతి పిణడ్ం కృతా , ఏ కపురోడాశభాగమపచిఛ్నాద్య్త్ | య బ భాగే
సంసృ ట్ ఏకేక మ్నన్పచిఛ్దయ్మానే భాగమనత్ర్బలాదేవ మాదా య్వృతిత్రితరే ం య్త్ తేభయ్ ౖచ్త య్తి పరసప్రం
య్వరత్మానే , “ య్వరత్ధ ం? ఇతి మనేత్ర్ బ వచన యోగ: కరత్వయ్ః | స చోహః | ఏక వతేయ్పి పురోడశగణే
అవదాన మారథ్మే పచిఛ్నాద్య్త్ | కృతావపి మృథసథ్ సమానతం తే చోదనాబలాతేక్చిదూహమిచఛ్నిత్ | అపరే
తు- నానాబీజే వ పా రప్భేదేనాపి సమానతం తా నిరితి నోహం కుర నిత్ ||
హ.-పురోడా నాం గణః పురోడాదగణ: | అపచేఛ్దో భాగః | పరోడాశబ తే యథాభాగం య్వరత్ధ మ్
ఇతేయ్ కం పురోడాశం భజేదితయ్రథ్: | “అగన్యే పవమానాయ పురోడాశమ ట్కపాలం నిర పేదగన్యే
పావకాయాగన్యే చయే ఇతుయ్దాహరణమ్ | “యేన యజేఞ్నేతేత్ త్’ ఇతి తేన పురోడా నచతా ర: పురోడా
అ య్మి ట్ భవనిత్ | త “యథాభాగ య్వరత్ధ మ్! ఇతి దౌ పిణౌడ్ భజేత్ | “యథాభాగం య్వరేత్ధామ్’ ఇతి
కృతౌ భజయ్మానమపి పిణడ్ద యమితిశంకయా పరోడాశగణేపి భజయ్మానయోరిద్ తా త్ అనూహమాశంకయ్
కృతౌ హ రభిధానతా తుప్రోడాశగణే చ హ ం బ తా దూ పదేశ: | యదా
భజయ్మాన వయ్ ౖయ్కతా దేకవచనమాశంకేయ్క మ్నన్పి హ భజయ్మానే సరే ం పరసప్రేణ పృథకక్రణే దేధ్
బ బచనాంత ఊహ ఉపదిదశయ్తే ||
౧౯. క.-అపచిఛ్నాద్య్దితయ్నువరత్తే | యదోతత్మౌ దౌ భాగో పరి ట్, తదా తయోరనోయ్నయ్ య్వతిత్మా పేకష్ణా-
ది వచనేన య్వరేత్థామితి భాగః కరత్వయ్: || బ పురోడా పే క మ్నన్పచిఛ్దయ్మానే వయ్దేవతా షయ
యాగాదయ్ను ట్న దధ్య్రథ్ం యాగచోదమా మేణ థమాయే దేవతా థమో భాగో ది తీయా దేవతా
ది తీయ ఇతేయ్వం సర వధృనే తత్మయో: మాభా న క య్ క ఇతయ్నవధారణానిన్రాణ్యక మాణానత్రాభా చచ్
స యమేవ ఇదమ య్ ఇతి సంకలేప్య్త్ | కతా పి పురోడాశయోరేవమేవ సంకలప్: | అతద మాణాయ్తత్ య్
ఏవ భవతి
84
హ,-దేవతాయా ఉపదేశనం దేవతోపదేశనం | ఇదమగేన్ః పావక య్దమగేన్ చేరితి
తయోరే తత్మయోరేద్వతోపదేశనమ్ | పూరే ం మాదేవ దేవతా షసమద్నోధ్ఽసం◌ందే న జాఞ్యతే |
అతసత్యో తుయ్కత్మ్ | అత ఏవం హ య్ మ్నన్ భవతి ||
2౦ క.-చరవశచ్ పురోడా శచ్ చరుపురోడా : | తే ం గణస మ య: | త చరుపురోడా యాన్
చర రాథ్ ప్రోడా రాథ్ంశచ్ గధివపనాత్ అధివపనారథ్ం కృ ణ్జినాదానా-
ప్క్ పృథకక్రోతి | బహవ చ్దాయ్గా బ వచనానేత్న మం ణ సం భాగ: | యావనత్శచ్రవ త్వతామయమేకో భాగ:
| యావనత్ః పురోడా త్వతామపరః| యథా “ఆగేన్యమ ట్కపాలం నిర పేత “ నరం దా దశకపాలమ్ ఇతి |
అగున్య్దా సనే యథా “ధా పురోడాశం దా దఇశకపాలమ్ ఇతాయ్ది | చరుశబద్సత్ణుడ్లస రూప ధాయ్నాం దర నారథ్:
యథా “ఇ ద్య హరివతే ధానా:’ ఇతి | పురోడాశశబద్శచ్ పేపాయ్ణాం పి ట్నాం పౌషణ్ం పయతి ఇతి ||
హ.-చరవశచ్ పురోడాదాశచ్ చరుపురోడా : | తే ం గణ: చరుపురోడాశగణ: |
చరుపురోడా రాశచ్రుపురోడా యాసత్ణులా
డ్ ః| తానధివపనా ప్గగేన్ భజేత్ |
క ణ్జినాదాన య్ధివపనాంగతా తత్దాదానాదపి గేవ భాగ: | అయం చ భా...పకరో నాయ్య పత్
ఏ పాదిశయ్తే ’ చరోః పేఘణాభా-

న్ | తతశచ్ లాజారేథ్ ష వహననా ప్గేవ భాగః ||

21. క.-యథోకేత్ భాగే కృతే చర రథ్: క దాభ్
85
గః. పురోడా రథ్: క చ్దాధ్గః | త చర రోథ్ భాగశచ్రుదేవతానాం యథాస ం పురోడా రోథ్ భాగశచ్
పురోడాశదేవతానాం తథోపలకష్యేత్
హ-యావతోయ్ దేవతా యసయ్ పుంజసయ్ తావతీరిభ్రేద్వతాభిసత్తుప్ంజముపలకష్యేదితయ్రథ్: ||
22. క.- కృతౌ భకత్యోర కిం క య్ ఇతి సందే “ఇదమగేన్ః” ఇతి మనేత్ర్ణేదంశబేద్న హృ నిరేద్శయ్తే ,
అగేన్రితి ష ఠ్య్ దేవతా చ | త య్స తే న : తిపాదితమ| కృతావపి భకత్యోశచ్ర రథ్పురోడా రథ్యోః
హ స ంఘయో: హ ం సంకీరణ్తే న భేదా హణాదేద్వతారథ్ వయ్ తి దనపరో మనత్ర్గత ఇదంశబద్ ఏ కం సంఘం
తం ణ నిరిద్శతి | అసంకీరణ్తా దేద్వతానాం తిదేవత దేవతాపదావృతిత్ | యథా దేవతాహ “ఇదం
ధాదురిదమనుమతాయ్ రాకాయా నీ లాయ్ కు ః” ఇతి | తథాగున్య్దా సనే “ఇదమగేన్రై నరసయ్
వరుణ య్గేన్రపు మత ఇదం మి సయ్ ఇతి |
హ,-బ నాం దేవతానామపీదంశబద్స కృదేవ యుజయ్తే | దే కాహ ం య్దాహరణమ్ । త గేన్యేన సహ
షడఢ్ ం భవనిత్ | త వముపలకష్యేత్ ఇదమగేన్రాధ్తుః ఇతి పురోడా రథ్ం పుంజం | ఇదమనుమతాయ్
రాకాయా నీ లాయ్: కు :” ఇతి చర రథ్ం
౨౩. క.- చరుపురోడాశ ! ఇతాయ్ది యమనువరత్తే | శ దేవద రగ్ణ చరుపురోడా వయ్తిషకాత్ః అనోయ్నయ్ం
వయ్
86
తా: | తే వయ్తిషకేత్ష పి గధివపనాది భాగ: యథాదేవతముపలకష్ణమ్ , ఇదంశబద్సయ్ చ తనత్ర్తా | యథా-
ఇదమగేన్స తు: పూ ణ్ మరుతాం దాయ్ పుథి య్: ఇదం మసయ్ సరస తాయ్: ఇతి | చరా దిగణే చ చ ర రాథ్నాం
పూర ం దేవతోపదేశనమ్||
హ .-అననత్ర మనువరత్తే। వయ్తిషకాత్ నామానత్రితా: పురోడాదాశచ్రుభిశచ్రవ: పురోడా రితి | ఏవం
వయ్తిషకేత్ష పీదంశబద్సత్నత్ర్ం భ త్ | శ దేవముదాహరణమ్ | త దౌ పుంజౌ కృతా ఏవముపలకష్యేత్
“ఇదమ స తుః పృ ణ్ మరుతాం దాయ్ పృథి య్ః ఇతి - పురోడా రథ్ం పుంజం | “ఇదం మసయ్ సరస తాయ్:”
ఇతి చర రథ్ం
24, క.-ఇదానీం చరుధరామ్ ఉచయ్నేత్ | కపాలానాముపధానకాలే “ ధృ ట్ర ఇతాయ్ది తిపాదయ్ థమేన కపాలమనేత్ర్ణ
చర రాథ్ం థ్లీముపధాతి | చరుసమబ్నాధ్త్ త ఛ్పణారాథ్ థ్లీ చరురితుయ్చయ్తే |
మనత్ర్సనాన్మ ఉహ: | పాక ధనచరు థ్లీ యదయ్పి చరుశబేద్నాభిధీయతే, తథాపి పులిల్ంగేన మనత్ర్సనాన్మ:
చరుపాక ధనతా తచ్రుశబద్ ఏ సనన్తర ఇతి తతా మానాధికరణయ్ం యుకత్మూ ||
హ- థ్లీపరతే న “ ఇతూయ్ మా భూదితూయ్ పదేశ: || :
౨౫. క.-పి ట్నాముతప్వనకాలే చరుముపధాయ, తణుడ్లానుతుప్నాతి ||
87
హ -యదయ్పి కృతౌ పి ట్ ణీతానాం చనం, తథాపాయ్పసత్ణుడ్లే న కేష్పత్ య్: | యజుజ్రుతూప్తా అపః
థ్లాయ్మా చయ్, తా తణుడ్లాన్ కిష్పేరన్, త వ దధ్
ఓదనపాకో లోక ఇతి | ఏవంచ “ఆగాన్ధా షణ్వం ఘృతే చరుం’ ఇతి సపత్మీ తిరుపపదయ్తే | ఆచారేయ్ణాపి
దరి తోయం నాయ్య: బారసప్తాయ్యాం శతకృషణ్లాయాం చ “ ప వతాయ్జేయ్ కరాణ్నావపతి ఇతి, “తాని
ప వతాయ్జేయ్ ఆవపతి ఇతి చ||
౨౬. క.- ణ ణీతాభయ్ ఆదాయ అనాయ్ యజు తూప్యాభిమం య్ సమాప ” ఇతి చరు థ్లుయామానీయ
లౌకికముదకం చరుపాకపరాయ్పత్మానీయ త దకవతాయ్ం చరు థ్లాయ్ం చర నేకతే భాగం కృతా ’ ఘరోమ్ ’ ఇతి
తణుడ్లానావపతి | ’ జనయతైయ్ తా ! ఇతి న సంయవనం, పి ట్రథ్తా త్ | న థనం నాపి షల్కీష్ణ్కరణం,
పురోడా రథ్తా త్ | లుమ్ ః తితపనం, నాభిజ లనం, న స ంగారభ మ్ధూయ్హనమ్ , చరోరనత్రగ్తోషమ్ణా
పాకాత్ పాకారథ్తా చేచ్తే మ్| అ దహంతః ఇతి మీమాంసకా: కుర నిత్ | త పయ్రథ్కృతయ్ య్భా త్ న | స
హయ్భి సనారథ్: ష: “తామభి సయన్ చం“ సృజతే! ఇతయ్ధ రోయ్రేక కరత్ృతా త్ । నాపి లేపనినయనం ,
తండులానాం లోపాభా త్। నాంగారాపోహనమ్ | రయ్జోయ్తిరితయ్భిమమత్ర్ణమ త్ | యథాదేవతమభిఘారణమ్ ||
హ.-అను ధి పణమం సయ్ , హ రభిధానాత్ ||
88
27 క-- థ్లాయ్మనుదధ్ృతయ్ థ్లాయ్ సహ చరుము సయ్ ఆ దయతి | చరోర[పి]పృథుతా త్’ ’ ఆ ద్ః థ న్:
ఇతయ్ కృతో మం ః |
హ.-స వ థ్లాయ్ ఆ దయేదితయ్రథ్ః | అయం చారోథ్ నాయ్య పత్ ఏ పదిశయ్తే | కథం? అధి తసయ్ హ యః
పూర భాగ: స ఏ వదానకాలే పూరా రథ్ ఇతయ్భిధీయతే | యది చరురుదిధ్యేత
పూరా రథ్ పరాయ్స య్దితయ్ముదధ్ృతేయ్తుయ్కత్ం | అధి యణాది చ పూరా రధ్దిశలకష్ణం మనయ్మాన ఆచారోయ్భి త న్
’అపరాయ్వరత్యనుప్రోడాశముదా సయ్! ఇతి | అతశచ్ ధానా ఆపి- సకపాలా ఉదా య్ ఇతి దధ్ం | థనం శల్కీష్ణ్కరణం
ఉలుమ్ సత్పనం తణుడ్లేష ంగారాధూయ్హనం అంగారాధివరత్నం చ చరు థ్లాయ్మరథ్లోపానన్ యనేత్ దృషట్సం క్రతా త్।
అ దహహనత్ పయత ఇతి చ యతే, ఆగీన్ రథ్తా త్ | ఉదాయ్సనమనత్ర్శచ్నోహయ్తే పచయ్మానసయ్ చరోః పృథుతా
జాయతే ఇతి | తసయ్ థన య్భా త్ ఆ ద్ భువనసయ్ ఇతూయ్హమనేయ్ వరణ్యనిత్ ||
28 క - -దర పూరణ్ణమాసయో మిధేనయ్ః అగిన్స మినధ్నారాథ్ ఋచ: “ : థమామనా హ | రుతత్మామ్!
ఇతయ్భయ్ త్భాయ్ం థమోతత్మాభాయ్ం సహ పంచదశ | బ యాజినోపి పంచపశ కలేప్న’ లభయ్నేత్ |
_ హ.-సమినధ్నారాథ్ ఋచ మిధేనయ్ త్: పంచదశ దర పూరాణ్సయోరభ్వనిత్ | అనారభయ్ ఖానత్రే మిధేనీనాం
89
పత్దసయ్మామాన్తమ్ | దర పూరణ్మాస కరణే పాంచదశయ్వచనం బ యాజినామపి పాంచదశయ్ పత్య్రథ్మేవ ||
29, క.-యా ం కృనాం ఇ ట్నాం ప బనాధ్నాం చ సపత్దశ మిథేనీరనా హ’ ఇతి పునస పత్దశ మిధేనోయ్
ధీయనేత్ త సపత్దశ, అనయ్ పశచ్ద వ |
హ,-ఇదానీం కృతౌ తి దధ్సయ్’ పత్దశయ్ య్వకా భిధీయతే--యా ట్ ప బనేధ్ పత్దశయ్ం యతే
తా వ భవతి నేతరా తయ్రథ్:; కా చిది కృతి పు
న వణసయ్ తా య్ పసం రారథ్తా త్, కరణామాన్త య్పూర సమబ్నాధ్రథ్తే నానారభాయ్మాన్తసయ్
దా ర నియోగారథ్తే న చ య్పారభేదసమభ్ త్ ||
౩౦, క.--ఆరథ్వణా కామాయ్ త్ ఉపాం కరత్ య్:’ ఇతి యా కృతయ ఉపాం యంతే, త యావ ధానం:
ధానదేవతా చకం పదముపాం యోకత్వయ్మ్, యాజాయ్ను కేయ్ చ ||
హ.-యదిదం యతే “ఉపాం కామాయ్ ఇషట్య: యనేత్’ ఇతి, త కామాయ్ ట్ యావ థానం
తావదే పాం భవతి | నాంగే పాం త మితయ్రథ్: | ఇదం చ ధానోపాం త ం నాయ్య దధ్మే పదిశయ్తే |
కృతౌ ధానసయ్ తప్కోష్పదిషట్తా త్ అంగానాం చానుమానికతా త్ కృత ధయ్నాత్తిదేశ వ
కృత ధేరిన్రాకాంకష్తా త్ కృతోపదే పరయ్వ నే కాంకాష్యాః కలప్య్తా త్ ధానసంబంధమా వ
కృతోపదేశసయ్ కృతారథ్తా
90
ది కృతా పదిశయ్మానముపది ట్ వ ధానేన థమతరం సమబ్ధయ్త ఇతి నాయ్య పోత్యముపదేశః: | అతశచ్
కామయ్ హణం కృతీనాముపలకష్ణారథ్మ్ | ఉపాం హణం చ కృతుయ్పదిషట్ధరామ్ణామితయ్వధారయ్తే | అత ఏవం
“ఉపాం దీకష్ణీయాయామ్! ఇతి, ’ఉచైచ్రగీన్ మీయే ” ఇతి, “తత త్ మ
ణ్ గిన్ ం జు తి ఇతి, “సపత్ తే అగేన్
సమిధస పత్ జి ః ఇతయ్గిన్ ం జు తి! ఇతేయ్వమాదీనామపి యావ ప్ధానమేవ సంబంనోధ్ భవతి |
ఉపాం త సయ్ శబద్ధరమ్తా ప్ధానసనిన్కరా చచ్ దేవతాపదమే పాం యుజయ్తే య మ్న్ ధానదేవతాశబోద్
మనత్ర్గతః పఠయ్తే | య దృశయ్శబద్ ఏవ పఠయ్తే న దేవతాశదద్సత్ త మ్నేన్ పాం త ం భవతి, యథా ’ ఘృతసయ్
యజఞ్" ఇతి | అగీన్ మీయే తు ంచమి చైచ్సత్ ం ’ ఉచైచ్రగీన్ మీయే ” ఇతి ధీయతే, “ త మ్దుపవసథే
యావతాయ్ చా కామయేత తాతతాయ్ను యాత్ ఇతి బహ ృచ తేః | తతః ంచమి చైచ్సత్ ం
కృత ధానారథ్ముపదిశయ్తే | ఆ తాదీనాం తు ధాన య్పి కృతిత పోత్ మధయ్మస ర: |
తతోగీన్ఘోమీయవపాయాగే స రభేదాదగీన్ మీయాభాయ్ం మధయ్మస రం యాయికా మనయ్ంతే |
క - ఏ ం ధానానాం తాయ్దయ్వగత షతై ః: పదారైథ్ః: కలిప్త ఉపకోరః ’కథమంశపరకః తా: కృతయ: |
తతశచ్, కృతయః కథమంశపూరకముపకారం గృ ణ్యు: | కృతయ్పేకష్ం కృతిత ం| ఏ ం
చా తేతికరత్వయ్తానామనయ్

91
 దితేనోపకారేణ కథమంశః కృతే తా కృతయః | కృతిష పి యా ం స కరణసమామాన్నావగత షతై ః:
పదారైథ్ః: . కలిప్తోపకారేణ స తిదేశ పత్ కృతోపకారసయ్ కాంకష్త ం కలప్యితై కత మాపదాయ్ తే పకారేణ
కథమంశఃపూరయ్తే తా కృతయోపాయ్ మ్యసదృశచోదనా తకరమ్భయ్సత్మాతీమ్యముపకారం యచఛ్నిత్ |
అనాయ్పేకష్యా తాః రకృతయః | ఏవం చ కా చ్ కృతయ ఏవ అగిన్ దర పూరణ్మాసజోయ్తి ట్మ: |
కా చ్దక్ృతయః కృతయశచ్, యథా శ దే గీన్ మీయప థమనికాయయ్దా ద దయ: | కా చ్ది కృతయ
ఏవ, యథా కుణడ్పాయినామయనేఽగిన్ రయ్ యవయ్ప దిభ్తౌప్ణడ్రీకాదయ: |
త ను మిషయ్నేత్- దరా పూరణ్మా ట్నాం కృతి: | దర పూరణ్మా ఠ్నాం తికరత్వయ్తాం
యచఛ్నాత్ పకురుతః ||
హ,-అనామాన్తేతి కరత్వయ్తాకే ధానే అనయ్తో ధరామ్తిదేశ ఇతుయ్కత్ం “స ంగం ధానం ఇతయ్ | క య్ కృతేః క
కృతి:? ఇతి షదే రథ్ముపరితన రమభ్:.|
త వయ్దేవతాకా అ ణి వయ్కా: యా ఇషట్య ఇతయ్భిధీయనేత్|
32. క.-అగీన్ మీయ య్పి ప త్ వ .........చఛ్తః | అత త్ తసయ్ కతి:||
హ,-దర పూరణ్మా కృతిరితి ష: | అగీన్ మీయో నిరూఢసయ్ | నిరూఢోనేయ్ ం ప నాం య య్దీనాం |
ఇదమరథ్మేవ తావగీన్ మీయే తానాం ధరామ్ణాం నిరూఢే- కారేణ నిననధ్నమ్ | అనూబనాధ్య్యా
నిరూఢవద చనం తి
To start from 92
92
నూబనాధ్య్ ’ ఇతయ్ మ్నప్కేష్ నిరూఢ ఏవం కృతి: కాద నధరామ్ ఇతి ఖాయ్పనారథ్మ్ ||
౩౩. క- గీన్ఘోమీయ: దార పూరణ్మా కాన్ ధరామ్నాతమ్ తక్ృతా , స తీయ్యాన్ సవనీయాయ యచఛ్తి |
అతసత్సయ్ కృతి: |
హ,- గీన్ మీయస వనీయసయ్ కృతి: | సవనీయసయ్ ప పురోడాశసయ్ ఐ ద్గన్ప పురోడాశసయ్ చ
రత్ర్ఘన్ తానుమనత్ర్ణం కేచినమ్నయ్నేత్ ఉభయోరగీన్ మీయప పురోడాశ కృతికత ం మనయ్మానా ఔపదే కా:
పునసత్దనుపపనన్మితి మనయ్నేత్ | య ఏవ తప్కష్ తా అగీన్ మీయధరామ్సత్ ఏ గీన్ మీయాత వ-
నీయ ధినాఽతిదిశయ్నేత్ | యే తు దార పూరణ్మా కా త్ దర పూరణ్మా భాయ్మేవ సవనీయాది వరత్నేత్
నాగీన్ మీయాత్ , న భికుష్కో భికుష్కానాయ్చితుమరతీతి నాయ్యాత్ | అగీన్ మీయసయ్ ప పురోడాశసయ్
రత్ర్ఘన్ తానుమనత్ర్ణం దార పూరణ్మా కమ్, తయోరపి తానుమ ణసయ్ దారా పూరణ్మా కత మేవ
నాయ్యయ్మ్ | ఇదమరథ్మే గీన్ఘోమీసయ్ చ ప రితయ్ చ శబద్ హణమ్ | త మ్దాగేన్యసయ్ ప పురోడాశసయ్
ఆగేన్యవదుద్తానుమనత్ర్ణమ్ | ఐ ద్గన్ య్ౖ ద్గన్వత్ ||
34-35 క.-ఏవమగీన్ఘోమీయలబైధ్స తీమ్యాన్ ధరామ్న్ ఆగేన్య: కృషణ్ వ:’ ఇతాయ్ది తానా కాద నానాం
యచఛ్న్ తే ం సవనీయః కృతి:| తథా ఐకాద నాః ప -
గణానాం “ ఆదితాయ్ం మలామ్’ ఆ నం ధూ లలామం’ ఇతాయ్ది తానాం యచఛ్నత్ త్ ం కృతిః |
93
౩౪. హ.-ఏకాద నీతి యాగసంజాఞ్, య య్మేకాదశ యూపా: పశ య్ః | ఏకాద నాయ్ం భ ’ఐకాద నా: |
యోజనం మధేయ్గేన్రాజాయ్ తీ: ఇతేయ్వమాదీనాం -
యోగ: ||
35, హ. సమానతనాత్ర్ణా కాద నధరామ్ భ యు: | ద యోరపి సమూ గణ ఏవ, యథా ం తమాలభేత
రుణం కృషణ్మ్’ ఇతి | యే పున మానత్ః పాతినః ప ధరామ్ వకాశ తంకారాదయ త్ ప గణే నే భవనిత్
| గారిభ్ణీనాం కాలభేదేన భినన్తా నైన్కాదా నధరామ్ః: ||
36 క.- శ దేవం ఆగేన్యమ ట్కపాలమ్’ ఇతాయ్ది తమ్ దర పూరణ్మాసలబైధ్స తీమ్యానన్వ యాజాదిధరామ్న్
వరుణ ఘా దీనాం యచఛ్తేత్ ం కృతిః ||
హ.- దే దేవతాతే న య మ్న్ యాగగణేనత్రూభ్తాసత్సయ్ దే మితి నామధేయమ్ | తచచ్
చాతురామ్ య్నామారథ్ం పర | వరుణ ఘా ది తీయం పర | కమేధ ఇతి మ హ రగ్ృహయ్తే, “
పంచసంచరాణాం త ధానాత్, తనిన్మితత్తా దై శ దే తిదేశసయ్ | ఇ ద్ నా రో య మ్నాయ్గగణే
దేవతాతే నానత్రూభ్తసత్సయ్ నా రీయమితి సంజాఞ్ | తచాచ్తురామ్ య్నాం చతురథ్పర | వరుణ ఘా దీనాం
పర ణాం శ దేవం కృతిః ("వరుణ ఘా శ దేవవతక్లప్వచనం దకిష్ణ రారథ్మ్|
37 క.- శ దే భ శ దే క: | ఏక మ్నక్పాలే సంసక్ృత: పురోడాశ ఏకకపాలః | శ దే క ఏకకపాల:
పరోడాశ:
92
నూబనాధ్య్ ’ ఇతయ్ మ్నప్కేష్ నిరూఢ ఏవం కృతి: కాద నధరామ్ ఇతి ఖాయ్పనారథ్మ్ ||
౩౩. క- గీన్ఘోమీయ: దార పూరణ్మా కాన్ ధరామ్నాతమ్ తక్ృతా , స తీయ్యాన్ సవనీయాయ యచఛ్తి |
అతసత్సయ్ కృతి: |
హ,- గీన్ మీయస వనీయసయ్ కృతి: | సవనీయసయ్ ప పురోడాశసయ్ ఐ ద్గన్ప పురోడాశసయ్ చ
రత్ర్ఘన్ తానుమనత్ర్ణం కేచినమ్నయ్నేత్ ఉభయోరగీన్ మీయప పురోడాశ కృతికత ం మనయ్మానా ఔపదే కా:
పునసత్దనుపపనన్మితి మనయ్నేత్ | య ఏవ తప్కష్ తా అగీన్ మీయధరామ్సత్ ఏ గీన్ మీయాత వ-
నీయ ధినాఽతిదిశయ్నేత్ | యే తు దార పూరణ్మా కా త్ దర పూరణ్మా భాయ్మేవ సవనీయాది వరత్నేత్
నాగీన్ మీయాత్ , న భికుష్కో భికుష్కానాయ్చితుమరతీతి నాయ్యాత్ | అగీన్ మీయసయ్ ప పురోడాశసయ్
రత్ర్ఘన్ తానుమనత్ర్ణం దార పూరణ్మా కమ్, తయోరపి తానుమ ణసయ్ దారా పూరణ్మా కత మేవ
నాయ్యయ్మ్ | ఇదమరథ్మే గీన్ఘోమీసయ్ చ ప రితయ్ చ శబద్ హణమ్ | త మ్దాగేన్యసయ్ ప పురోడాశసయ్
ఆగేన్యవదుద్తానుమనత్ర్ణమ్ | ఐ ద్గన్ య్ౖ ద్గన్వత్ ||
34-35 క.-ఏవమగీన్ఘోమీయలబైధ్స తీమ్యాన్ ధరామ్న్ ఆగేన్య: కృషణ్ వ:’ ఇతాయ్ది తానా కాద నానాం
యచఛ్న్ తే ం సవనీయః కృతి:| తథా ఐకాద నాః ప -
గణానాం “ ఆదితాయ్ం మలామ్’ ఆ నం ధూ లలామం’ ఇతాయ్ది తానాం యచఛ్నత్ త్ ం కృతిః |
93
౩౪. హ.-ఏకాద నీతి యాగసంజాఞ్, య య్మేకాదశ యూపా: పశ య్ః | ఏకాద నాయ్ం భ ’ఐకాద నా: |
యోజనం మధేయ్గేన్రాజాయ్ తీ: ఇతేయ్వమాదీనాం -
యోగ: ||
35, హ. సమానతనాత్ర్ణా కాద నధరామ్ భ యు: | ద యోరపి సమూ గణ ఏవ, యథా ం తమాలభేత
రుణం కృషణ్మ్’ ఇతి | యే పున మానత్ః పాతినః ప ధరామ్ వకాశ తంకారాదయ త్ ప గణే నే భవనిత్
| గారిభ్ణీనాం కాలభేదేన భినన్తా నైన్కాదా నధరామ్ః: ||
36 క.- శ దేవం ఆగేన్యమ ట్కపాలమ్’ ఇతాయ్ది తమ్ దర పూరణ్మాసలబైధ్స తీమ్యానన్వ యాజాదిధరామ్న్
వరుణ ఘా దీనాం యచఛ్తేత్ ం కృతిః ||
హ.- దే దేవతాతే న య మ్న్ యాగగణేనత్రూభ్తాసత్సయ్ దే మితి నామధేయమ్ | తచచ్
చాతురామ్ య్నామారథ్ం పర | వరుణ ఘా ది తీయం పర | కమేధ ఇతి మ హ రగ్ృహయ్తే, “
పంచసంచరాణాం త ధానాత్, తనిన్మితత్తా దై శ దే తిదేశసయ్ | ఇ ద్ నా రో య మ్నాయ్గగణే
దేవతాతే నానత్రూభ్తసత్సయ్ నా రీయమితి సంజాఞ్ | తచాచ్తురామ్ య్నాం చతురథ్పర | వరుణ ఘా దీనాం
పర ణాం శ దేవం కృతిః ("వరుణ ఘా శ దేవవతక్లప్వచనం దకిష్ణ రారథ్మ్|
37 క.- శ దే భ శ దే క: | ఏక మ్నక్పాలే సంసక్ృత: పురోడాశ ఏకకపాలః | శ దే క ఏకకపాల:
పరోడాశ:
94
ఆతీమ్యాని షధరామ్నాజాయ్భిపూరణసర తతా దీనితరే ం ఏకకపాలానాం యచఛ్ం త్ ం కృతి: |
స ధరమ్ దాతృతే న శ దే క ౖయ్కకపాలసయ్ నిరేద్ ది కకఏల ధయ్యాగధరామ్ నవ యాజాఞ్దయో
ఽనేయ్ మేకకపాఅ ధాయ్నం యాగానాం నాతిదిశయ్నేత్ | తే మేవ మాసనామభిరోమో కకపాలధరామ్ః |
ఆధారస మ్దవదగేన్ థ్న పలకష్ణ ఏకకపాలః ||
హ.--ఏకా మ్నక్పాలే సంసక్ృతః పురోడాశ ఏకకపాలః | త ౖయ్కపాలసయ్ శ దే కో దాయ్ పృథివయ్ ఏకకపాలః కృతి:
| అనేనాధిపూరణాదయో కా ధరామ్ ఏ తిదిశయ్నేత్ న పున ధారణాః మయనవ యాజాదయో
 కృతకకపాలే | అత ఏ చారేయ్ణ కధరామ్ ఆ యణే నిబదాధ్ | మాసనామభిరభి మోపి ధారణ’
ఇతయ్వగమయ్తే | అను మణాదా యణే | ఏక కపాలాయాం కపాలనా ట్య్ం న యతే ||
38 క.- శ దే యాగగణే భ ద దే | న దేవతా, తదిధ్తేన శ దే కాయ్ ఏకకపాలేన సహ నిరేద్ త్ | శ -
దే య్మికాష్ ఏకకపాలవదాతీమ్యాన్ “ ద యోః పా యోరుదధ్ృతయ్ ఇతేయ్వమాదీననాయ్ మామికాష్ణాం యచఛ్తి |
తా ం కృతి: ||
హ.-తపత్ పయో దధిసంయోగేన ఘనీభూతామికేష్తుయ్చయ్తే శ దే కా ఇతరా మామికాష్ణాం కృతి| అయమపి
కాణామే తిదేశః| శ దే య్ యదుధ్తానుమనత్ర్ణం గుణ యుజయ్ం గోమయం ఇతి| తచచ్
దాయ్ పృథి ౖయ్కకపాలసయ్ చ [ఉభయోరోల్కయోః ఇతి] తచచ్ మే వరుణాయ్దీనామామికాష్ణాం
కాయాదీనామేకకపాలానాం చ మనయ్నేత్, కధరమ్తా దేద్వతాధరమ్తా చాచ్ | న త శ దే య్మతిదేశ పత్ం,
కృతానాం తానుమనత్ర్ణానాం కృతయ్రథ్తా త్ | న చాయం దేవతాధరమ్: కరమ్ యుకత్తా దధ్రామ్ణామ్ |
అనేయ్ తు.-దేవతా యతా దై శ దేవవదుధ్తానుమనత్ర్ణమ్ | త వ’ వరుణాయ్మపీతి’ థ్తమ్ ||
39. క.-దర పూరణ్మా ట్నాం కృతిరితి బ కృతి కా, క య్ః కృతిరితేయ్తది కాయామాహ ’త
మానాయ్ది కార: ఇతి | త కృతి కృతిభా మానాయ్తా టట్ య్యాది కార: కుతిరగ్మయ్తే | త కృతి
హ ం ఔషధమాజయ్ం దథి పయశచ్ | దేవతా చ్గిన్రగీన్ మా ద్ ఇ ద్గీన్ చ| త
హ మానాయ్దేద్వతా మానాయ్చచ్ కారో గమయ్తే | త వయ్ దృ య్ది పురోడాశ కారాశచ్రూ రణయ్ రాదయః
| ఆజాయ్ కారా మధూదకాదయః | నాన్యయ్ కారా ఆమికాష్ జినాదయ: | ప ఞ్: పయో కారతే కుమాభ్య్దిదర నం
తు: ప కత్: | దేవతా దృ య్ది కారోభా వకష్య్తే ||
హ త పశపూరణ్మాస ట్నా౦ కృతి: ఇతుయ్కత్మ్|
96
దర పూరణ్మాసయోశ యానాయ్గేన్యాదీని పయోనాత్ని ష ప్ధానాని తే మేకేకం ధానం కృతసయ్ ధానసయ్ కృతిః
| తేన శబద్గతమరథ్గతమపి దృశయ్ముపదిశయ్తే | తేన సరా ణి సమ ధానానీతయ్నేన తిపాదయ్తే | సమానసయ్
భావ మానయ్ం దృశయ్మితయ్రథ్: | యదా - తిదేశకారణానామకష్ర మానాయ్దీనాముపసం హణారథ్మపి ||
40. క,.-ఏకా దేవతా యా ం కృతీనాం ఔషధ య్ణాం తా ఆగేన్యధరామ్నభిధారణాదీన్ గృ ణ్యుః యథా
“ఆదితయ్ం చరుమ్’ ’ ం దా దశకపాలమ్ ! ఇతాయ్ది ||
హ.ఏకా దేవతా యే ం చరుపురోడా దీనాం త ఏకదేవతాః| : పురోడాశః మయ్శచ్రురితుయ్దాహరణమ్ |
41. క.-దే దేవతే యా ం కృతీనామౌషధ య్ణాం తా ది దే తా: | తా ం
ది దేవత మానాయ్దగీన్ మీయ కారత మ్ | యథా ’ ఆగాన్ షణ్మేకాదశకపాలమ్ ! ఇతేయ్వమాదయః ||
హ-దే దేవతే యే ం తే ది దేవతా: | ఆగాన్ షణ్వముదాహరణమ్ ||
42 క.-అగీన్ఘోమీయ కార ఇతి చశదబేద్గానుకృషయ్తే | బహ ృచో దేవతా యా ం కృతీనాం తా బ దేవతాః తా
బ దేవతాః తా అనేకదేవతా మానాయ్దగీన్ మీయ కారా: | థపా శ దేవశచ్రుః ఇతేయ్వమాదయః: ||
97
హ.-బహ దేవతా యే నత్ ఇమే బ దేవతాః | శ దేవశచ్రుదాహరణమ |||
43. క.-ది దేవతా బ దేవతాశచ్ ది దేవతాతా నేకదేవతాత మానాయ్ ద్గన్ కారా | యథా-- ఆ నం
ది కపాలం మారుతం సపత్కపాలం ఇతేయ్వమాదయః | న తు సమ కలప్ః | చతా రయ్కష్రాణయ్గీన్పోమౌ | ణీ ద్గీన్ | త
యా ం కృతీనాం ది బ దేవతాపదే చతా రయ్కష్రాణయ్ధికాని తా అగీన్ మీయ కారా: | యా ం
ణూయ్నాని తా ఐ ద్గన్ కారా: | తథా చోదాహృతం అనయ్తనత్ర్ కృతి ||
హ-ఐ ద్గన్ కారా దిదేవతా బ దేవతాశచ్ భ యుః న చాయం తులయ్ కలప్ః| వయ్వ థ్త భా య్ | చ-
తురకష్ర భతయోగీన్ మీయ కారా: యథా- ’ శ దేవశచ్రు: ఆగాన్ షణ్ దా దశకపాల: ఇతి | తతోరా క్
య్కష్ర భృతయ ఐ ద్గన్ కారా: యథా మారుతస పత్కపాలః ఇతి ’| తరోద్హ కారా: పశవః
ప భవత మానాయ్త్ ఆజేయ్న ప ం “యసత్ ఆతామ్ ప షట్ః:”◌ః ఇతి మనత్ర్లిఙాగ్చచ్ | య సగుణా
దేవతాసత్ గుణాకష్ స హ దేవతాకష్రాణి గణయ్నేత్, గుణానామపుయ్దేధ్శయ్తే నాన యాత్ । అతో మరుత నత్పనా
అగీన్ మీయ కారా: | అత ఏవ “ దం కృతా గిన్ం పరి త్రయ్! ఇతుయ్కత్మ్ | ఇతరథా ఐ ద్గన్ కారతే దాననత్రం
ది య్త్ ||
98
44 క.- కృతావగీన్ఘోమీయే మశచ్ దేవతా | ఐ ద్గేన్ ఇ ద్శచ్ | తే కృతిదేవతే కృతి ౖ ద్పురోడా మేయ్చరౌ
దృశయ్తే | తాభాయ్మనయ్ కదేవతాతే న కారభావ: | తయో మోయ్గీన్ మీయ కారః, దేవ వయాత్ | త ద్ చ్ ద్గన్
కార: | ద్ శచ్రు మముఖయ్తా దగీన్ యోమీయ కార: |
ఇ ద్ మీయ ఇ ద్ముఖయ్తా ద్గన్ కారః ||

హ- కతౌ దేవతా: కృతిదేవతాః | తా వరజ్యితా ఏకదేవతానామాగేన్య కారత మితయ్రథ్: |

యథేతుయ్దాహరణనిరేద్శః ||
క.-ఇహ బలీయశ బద్ వణాదనుకోత్పి రుదోధ్ కార: కార రోధ ఆ యతే | మాశబోద్ హ పి సమబ్ధయ్తే |
య జాపతయ్చరా దౌ జాపతిదేవతాకతా దుపాం యాజధరమ్ పిత్ః ఔషధ వయ్కతా దాగేన్యధరమ్ పిత్: | అతః
జాపతేయ్ హ రేద్వతా మానేయ్ రుదధ్య్తే | త రోధే సతి హ మానాయ్దాగేన్యధరమ్ పిత్రబ్లీయ |
కృతి కారభావ ఆ మపయ్ త్య్వ ||
హ-హ శచ్ దేవతా చ హ రేద్వతే | తయో మానయ్ం రేద్వతా మానయ్మ్ | హ మానేయ్ దేవతా మానేయ్ చ
యదా కృతినియమం తి రుధయ్మానే మానేయ్న కృతా ధయ్నత్ నియమ ఇతయ్రథ్: | జాపతయ్ః పురోడాశ
ఉదాహరణమ్ | త హ మానేయ్న పరోడాశధరామ్ భ యుః | దేవతా మానేయ్నోపాం యాగధరామ్ః | తథా
మయ్చరా జయ్భాగయో: మానేయ్నోపాం యాగ కారత మ్ | నాగీన్ మీయ కారధరామ్: | అ కఏ ం
మాయ పితృమత ఆజయ్ం ఇతయ్ పుప్పాం యాజధరమ్త మ్
99
46. క.-బలాబల సంఙాగ్దిదమాహ-య తదాపతతి “అవహననాది వయ్సం క్రాయోగాయ్ మయాసత్ణులా
డ్
దయ్నేత్ సర సం
క్రయోగాయ్ సదృ నీ రా దయ్నేత్, త యది మయః పురోడాశః అవహననాదిసం క్ర నిః, అథ
తత క్రాదనయ్: మయత నిః | ఏవం వయ్సం క్రా రోధః | త మ్ని రోధే వయ్ం బలీయః | వయ్ం హయ్ం
సం క్ర నమపి ||
హ- వయ్ం చ సం క్రశచ్ వయ్సం క్రౌ | తయోరి రోధో వయ్సం క్ర రోధ: | త వయ్ం బలీయః | యథా
గ మభా
గోపయస ఉపలబిధ్: అజాఞ్శచ్ పయ నయ్స మభ్వతి | త సం క్రతాయ్గేన గోపయ ఏవ గృహయ్తే న
పునస ం క్రారథ్మజాఞ్పయో గృ తే | పరే తు సం క్రానప్య కురా నిత్ | ’ సం క్రా: పయ యనేత్ | గ య్
పయ యనేత్ పూర చ మనాత్ర్ జాఞ్పాయ్ః ఇతి బోధాయనశచ్ ||
48. క.-అరథ్శబద్ః యోజన చీ | దృవయ్ యోజనయోరయ్ రోధ: తనన్ యోజనం బలీయః బలవత్ | తథా
ఖాదిరో యూప వయ్తే న త: “ ఖాదిరో యూపః” ఇతి | తసయ్చ యోజనమాతామ్నిబదధ్సయ్ ప రిన్ రణమ్ | స
చాణురి దయ్తే తనిన్ రణాసమరథ్: | తత మరథ్శచ్ కదరో దయ్తే | యది వయ్జిఘృకాష్ ప రణ యోజనాన పిత్ః |
యది తజిజ్ఘృకాష్ య్న పిత్ః | అతోరథ్ వయ్యోరి రోధః | త రోథ్ బలీయాన్ యోజనం బలవతత్రమ్ ||
హ.-అరథ్ః యోజనంమ్ | యథా ప నియోజనారథ్ం సమరథ్ః
100
ఖదిరో న లభయ్తే సమరాథ్: కదరాదయ ఏ పాదీయేరన్| నత నాయ్ యాపేకాష్: ఖదిరా: ||
48 క.-అధయ్యన ధయ్ధీతానాం మనత్ర్ కాయ్నాం ధాయ్యపాఠావధృతస రూపాణామరథ్వ పానత్రకరణయూహ:
| స కృతౌ
న దయ్తే న యతే | కృతౌ మనాత్ర్ య భిధాతుం సమరాథ్: త న | యథా ’ అగన్యే జుషట్మభిఘారయామి!
ఇతాయ్గేన్యపురోడా-
భిధారణే, నాగీన్ మీయే | త మనత్ర్కః యోగః నాగీన్ మాభాయ్మితూయ్హ: |||
హ- కృతౌ లిఙగ్సఙాఖ్య్ రోధేపి నోహతే | కృతి హణంచా పదే పలకష్ణారథ్మ్ | ఉపది ట్ మమాత్ర్నోహయ్నేత్,
అతిది ట్ ఏ హయ్నేత్ ఇతయ్రథ్: | ’చితసత్థ్’ ఇతుయ్దాహరణమ్ | త బ వచనానేత్న మమేత్ర్ కేం కపాలముపధీయతే | “
ఉఖే ఉపదధామయ్హమ్’ ఇతేయ్కా ఉఖా ఉపధీయతే | “అవదానాని తే తయ్వదా య్మి’ ఇతి
ద యోరపయ్వదానయోరోన్హయ్తే | కృతావ య్ మనూహ ఏవ, జాతయ్భిధానాత్ | ఉకత్ం చాశ లాయనేన ’సరే
యజురిన్గదే | కృతౌ సమరథ్నిగమే ” ఇతి | అవదానానీతి క మ్జజ్మదగన్య్రోథ్ న భవతి | సనిన్ తాని
ణయ్వదానానీతి | అవదానశబద్: ద యోరపయ్వదానయో త్వద రుదధ్: | కేవలం సఙాఖ్య్గుణో రుదధ్య్తే | న
గుణానురోధేన ధానశబద్సయ్ నివృతిత్రుపపదయ్తే | య తు; ధానశబద్ ఏవ రుదధ్య్తే త నివరత్తే మనత్ర్, యథా
“ఇమౌ పరణ్ం చ దరభ్ం చ’
101
ఇతి శమీ ఖాయామ్ | “ ణాం మేధ మనసయ్మానః ఇతి యవమయే | య ద యోస మ తయోరే కవచనం
తనాన్ మనత్ర్ః తిహ రావరత్తే, యథా యజోఞ్ సర తః త:’ ఇతి, యథా “ఇ తే తి బరి ఆదతేత్’ ఇతి |
కృతి హణ య్పలకష్ణతా త్ ’ఉదు తిషఠ్’ ఇతేయ్వమాదీనాం Uప ది భుతి చానూ వ వృతిత్ దాధ్ |
రస తే తు దా దశకపాలే సరస తో తామితి’ న వరత్తే లిఙగ్ షట్ య్ౖ పదిషట్తా త్ | య తు
కాత్వలిఙగ్సలిఙౌగ్ యథా తిత్రీయాణామేక మ్నున్పర వణ్ న్ ఖనామి ఇతి బ వచనానోత్ మనత్ర్: వరు[య|
ణీయానాం ’ఏకవదుపరవమనాత్ర్న్” ఇతేయ్కవచనానోత్ మనత్ర్: త ఏకవచనానత్ ఏవ కృతావతిదిశయ్తే | సమరథ్వచనే
సమభ్వతయ్సమరథ్ య్నతిదే దితౌయ్పదే కాః ||
49. క.- యదీయా ధరామ్: కారయ్ముఖేన య మ్నమ్తిదిశయ్నేత్ తసయ్ కృతి: | కృతౌ మనాత్ర్ యంయమరథ్ం కాశయ్
ధానముపకృతవనత్: యది కృతావపి తంతమేవ కా పకురుయ్ః న త తే మూహ: | య తు
కృత కా య్భావః తతా థ్నే చ కృతం కా య్నత్రముపదిశయ్తే అనయ్త్ కృతాధికం పదిశయ్తే తది కృతౌ
యథారథ్ం యథా యథారథ్వనోత్ మనాత్ర్సత్థా’ తథా ఊహ: మనత్ర్సనాన్మః కరత్వయ్ః | య మాన్త తయ్యారథ్ థ్నే
తయ్యారాథ్నత్రముపదిశయ్తే త తయ్యారథ్ య్హః, యథా “యేన యేనాదధాతి " | క చి కృతయ్రథ్ థ్నే
కృతయ్రాథ్నత్రోపదేశ: యథా “ఉ సథ్ హ ష: ఇతి | క చిదద్ యో థ్నేఽనయ్దద్ యముపదిశయ్తే, యథా భోయ్
దే భోయ్ జుషట్మ్ ” ఇతి | క చిదనయ్ధికోపదేశ:, యథా వం చ చశచ్ ఇతి | క చి కృతారాథ్భావః, తతా థ్నే కసయ్
చిదుపందే , యథా “ కష్ణీరా దయ | వం చ చశచ్’ ఇతి | యథా రయ్చరౌ పిషట్మనాత్ర్ ఏవ లుపయ్నేత్|
అరథ్ దవరజ్మ్ అరథ్ దాన్ య్ఖాయ్సయ్తి ||
హ,-యథా యథా అరథ్: యథారథ్మ్ | యథా అనా రమభ్ణీయాదకిష్ణాయాం ( మ్ణౌ మ్ణౌ థ్ హమ్ణే ం మా
మా ం షట్మ తౌ మహయ్ం భవతమ్ ఇతి | ధన్మనత్ర్ త్నోహయ్తే, వయ్ ప్నేకతే భాగ య్ౖ కతా త్ |
“ఇయం థ్లీ’ ఇతి తు లుపయ్తే, థ్లయ్భా త్ | ’సహ ధారా తా వకీష్యమాణౌ తౌ దధన్తుః పృథి మనత్రికష్ం దివం
చ తాభాయ్ం మిథునాభాయ్మతితరాణి మృతుయ్మ్” ఇతి | ’ హమ్ణా ఇనౌ గా ఇతి | రు య గామ్ ఇతయ్నూ న
మనత్ర్ తి హ: కృతయ్రథ్తా నమ్ సయ్ | పతీన్పదసయ్ జాతయ్భిధానాదనూహ: | ది ప యోగే “ప హవయ్ం!
ఇతూయ్హయ్తే | ’ఆజయ్ం దధి సథ్!’ ఇతూయ్హయ్తే , న పునః ’ ఆజయ్దధినీ సథ్ ” ఇతి | “ఆజేయ్న దధీన్ దే ! ఇతి
సమైప్ష దథిసం క్రారథ్తా త్ | అసం క్రపకేష్ కృతివత్ | తథా ’అదితీ చిఛ్ పతే’ ఇతి సం క్రపకేష్ | తేజ
సథ్ త్జోను తం’ “అగేన్రిన్ సథ్ భు దే నాం ధామేన్ ధామేన్ దే భోయ్ యజు యజు భవతమ్ |“ ఆజయ్ం దధి
సథ్ః సతాయ్యు సథ్ః సతేయ్న మాభిఘారయామి తయోరా ం భకీష్య ఇతాయ్ది | అదిధ్రాజయ్ం దధాయ్జేయ్న దధాన్పః...
సం దానః
(103)|
ఇమే త్య్లౌయ్ ఘృతసయ్ దధన్ః పూరేణ్’| ఇయం థ్లీ దధన్ః పూరాణ్ ఇతి | ఇమౌ వస ధితీ అభిజీహృతః| దివం చ
తేనానడు తితరాణి మృతుయ్మితి| హమ్ణా అయం నడా న్| అగేన్రో పనన్గృహసయ్| మే ట్ ఆగురా థ్నే
ఏయమగనాన్ రేద్హకామా ఇతాయ్ ః| అసయ్ యజఞ్ య్గురః ఆగూః కరణసయ్ ఉదృచం సమాపిత్ం
ఆ యేతాయ్ మాగురః| అత ఏవం “ మే సతాయ్ ః:ఇతేయ్ననిన్వరత్తే | మే అగీన్ మీయే ’తి స మిధో
యజాఞ్యురనుసఞచ్రాన్ ఇతూయ్హ: | “శతం తే రాజన్’ ఇతి యాజామానం తయ్గా ట్ త్ | “భువనమ
థ పో య య్ ఇదం నమః | యునజిమ్ హమ్ణా య్న | ఇనాధ్నా త్ ని పదద యసయ్ లోప:
అపామినధ్నాభా త్ | “అ యః సథ్ మాను ఇదం శమిఢ మ్’ । “తృపత్యః సథ్ గాయ ం ఛనద్:’ | “పయ య్
“మాధినోతు ఇతి పయ య్యాం, ’ మి వరణాభాయ్ం పయ య్మ్’ ఇతుయ్తప్తౌత్ వణాత్ | శతమి ద్య శరద:’ ఇతి
మ ద్యాజినోపయ్ కృతః | సమాపో అది రగమ్త ’ ఇతి పయ నివృతత్: | ఇడా మ్ననువ త్ం ఘృతేన’ ఇతయ్
మాంససయ్ కారో నేషయ్తే య య నయ్ మతత్దఘ్ృతమపీడయ్త’ ఇతి దేవతాఖాయ్పనపరతా త్ | “ఘృతేన య య్ః
పదే పునతే దేవయనత్ః’ ఇతయ్రథ్ దతా త్ | తథా “ఇదమి ద్యమ్ ’ ఇతయ్రథ్ దతా వపాయానోహయ్తే | “అనే ం
మాతా మనయ్తాం’ ఇత రథ్ దతా నోన్హయ్తే | ’ఏవమనాయ్నయ్పి మనత్ర్పదాని త్తయ్రాథ్ని నినాద్రాథ్ని |
తాని వరజ్యితా కృతౌ యథారథ్మూహ ఇతయ్రథ్ః ||
104
క: -సంబనధ్మభిదధాతి పదాని కయ్ం, యథానిరా పమనత్ర్: | త కాని చిత మ తారాథ్ని, యథా అగన్యే జుషట్ం
నిర పామి’ ఇతి | కాని చిదసమ తారాథ్భిధాయీని, “దేవసయ్తా స తుః స ” ఇతి | యాని సమ తారాథ్ని తాని
నిరా పాను ఠ్నే సమ తం దయ్మానమరథ్ం అభిదధాతి, త ప్కాశనారథ్ం వకత్వయ్తా త్ | తే మేకం కయ్ం
మనాత్ర్తమ్కమ్ | యానిత సమ తాని నిరా ప థ్నేం అ దయ్మానారాథ్ని తే ం పర కేయ్ యత ఇతి వణం అతః
తాని సమ తారథ్ చిప క కయ్తే న లకష్ణయా లకిష్తలకష్ణయా యథాకథంచిదభి తమరథ్ం అభిదధతీతయ్రథ్ ద:
| ఏవసమ తారథ్ చినామరథ్ దతే సంశయోం నా త్, యథా వ నాం రుదా ణామాదితాయ్నాం సదనే ద ” ఇతి
సత్ర దనే వ రు దితయ్పదానామరథ్ దత సమభ్ తూ | సమ తారాథ్నామపి యే ం పరారథ్మే చాచ్రణం
తే మపయ్రథ్ దత ం, యథా అగేన్ ట్ య్న న్మి’ ఇతయ్గేన్రాసయ్ షవతే న శ శం యతే |
యసయ్ తు పదారథ్సయ్క చి ప్యోగే క చిత మ తత మ్ క చినన్ సమ తత మ్ తసయ్ సర
సమ తత మేవ, యథా ’పతీన్ం సనన్హయ్’ ఇతి||
హ.-అరథ్ దానామనూ తు:-- పర కయ్ వణాత్ పరసయ్ కయ్ం పర కయ్ం, త ఛ్వణాత్ ధయ్రథ్ కయ్
వణాదితయ్రథ్: |
త మ్తత్సయ్ కయ్సయ్ రేథ్ తాతయ్యాభా నోన్హయ్తే అనే నం మాతా మనయ్తాం! ఇతి పశ రథ్ కేయ్ వణానోన్హయ్తే|
స మనాయ్నయ్పి మనత్ర్పదాని | ’ రయ్ తే చకుష్: ఇతేయ్వమాదయో
105
నోహయ్నేత్, సంజఞ్పత్ప యుకత్సయ్ చకుష్ష త్జ భిధానాత్ | యే ం శబాద్నాముభయథా వృతిత్: లోకే దృశయ్తే
“’ భనమే ం చకుష్ః భనానేయ్ ం చకూష్ ! ఇతి తే సంసరిగ్ణ ఇతయ్పరే | య సగుణా దేవతా చోదయ్తే తచచ్
గుణశబోద్పూయ్ కేష్పత్వయ్ః, యథా “అగన్యే చయే ఇతి | సగుణ వయ్చోదనాయాం తు గుణశబద్సయ్ కేష్పో నేషయ్తే
| తతః కృషణ్ వశబోద్ వపాసం ధి న యుజయ్తే | తథా దకిష్ణాయాం గోశబద్ ఏవ యుజయ్తే, న
మిథున థమజాదిపరాశబాద్ః కేష్పత్ య్ః ||
51 క-నితేయ్ మితిత్కే కామేయ్ చ యోగే నేత్ ట్భా ఉపదిషట్ య్లాభే మానాయ్త్ దృ య్త్ తత దృశతరం
తినిధిముపాదాయ స యోగ: పరిసమాపనీయః | తాలాభే తత దృశసత్తాక్రయ్కరశచ్ తినిధిరుపాతత్వయ్: |
చర రేథ్పి పయసయ్లబేధ్ ౖ తాయ్నన్ శఙోఖ్పాదానమిపయ్తే | సదృ య్భా అ తిపిదధ్మీషత దృశమపి తినిధాతవయ్మ్ |
మౌదే చరౌ నేత్ తదలాభే “అయజిఞ్యా మా : ఇతి తి ధానన్ మా ః: తినిధాత య్: |
హ.- షట్ం తం వయ్ం య్దయః తే మభా య్నత్రం నీ రాది తినిధాయ నితయ్ం మితిత్కం చ కరమ్
యోకత్వయ్మ్| క మ్త్ ? మానాయ్త్ | య మ్ది త వయ్సయ్ తిని ధీయమాన వయ్సయ్ చ దృశయ్ం శకయ్తే
సమాప్దయితుం త మ్చిఛ్ ట్భా సదృశ తినిధుయ్పాదానే ముఖయ్ య్వయవభూతా ఏ
“భ యురితి తినిధి: త్ర్రథ్: | కామయ్మపి కరమ్ కరానత్ం తినిధినా, సమాపనీయమ్ , నత్సయ్ కరమ్ణ:
పూరా ధికారాధగమేరపి మనిమితాత్ధికారతే నావశయ్పరిసమాపయ్తా త్ | య తినిధుయ్పాదానారథ్ం వృతత్సయ్
ముఖయ్మేవ వయ్ం లభయ్తే త తనుమ్ఖయ్మే పాదేయమ్ | య తినిధిం సమాదాయ కే
చిత ం క్రోప నుప ట్తేష ముఖయ్లాభః త తినిధి వ సమాపయ్మ్ | య సదృ వయ్సయ్ తిని తసయ్
నాశ: త ముఖయ్సదృశమే పాదదాయ్త్, న తిని తసదృశమ్ | “స మాపచారే తినిధిష పి న ట్
మసమభ్ మ ఏ పాదేయః, తదసమభ్ సదృశ ఏ తి | య సదృశసయ్ తిని తసయ్ నాశ ముఖయ్సదాభ్
మఖయ్మే పాదదాయ్త్, న తిని తసయ్ సదృశమ్ | య సదృశబుదిధ్రుపజాయతే, త ౖయ్వ తినిధి
తే నోపాదానమ్ ||
52 - యదలాభే యతా థ్నే యస దృశతర: తినిధీయతే, స తదధ్రామ్ థ్త్ | హయ్భా నీ ర: తినిధీయమానో
ధరామ్ థ్త్ | పద య్పచార: నీ రశబోద్హశచ్ | య చనికః తినిధిసత్ నోహ: యథా పూతీకే |
య త య్భా తినిధినీ రమపాదాయ యోగ కానౌత్ త హయోపి లభయ్నేత్ త తాయ్గే వ
 యోగస మాపనీయ: | య పాతత్ తినిధిరపి న దృషట్ః నీ రా హయోపి లభయ్నేత్ త తినిధిపరితాయ్గేన ముఖయ్
ఏ పాదేయ: |
సర తాలాభకృత గుణయ్పరి రారథ్ం య చ్తత్మావశయ్కమ్ ||
హ.-యదధ్రమ్ ముఖయ్ వయ్ం తిని తమపి తదధ్రమ్కమితయ్రథ్: | అతః కష్ణాదయ: తిని తే నీ రే యనేత్ |
107
“ ణాం మేధ" ఇతి చా కారేణ యుజయ్తే |. నన్యయ్ తినిధితే న ఐ ద్ మా ద్ పురోడా : నియమయ్తే
తదాపి
ముఖయ్ధరమ్తే న త్ వదానం పురోడాశసయ్ న హ త్ంన, తినిధేరుమ్ఖయ్ధరమ్ పేత్ః ||
53 క.- వయ్ ౖయ్కదేశనా యావదుకత్పరిమాణాదయ్భా పి అవ ట్ వ సమాపున్యాత్ | యథా
కూరమ్ తికృతిపురోడా ’చతురో ము ట్న్ ఇతాయ్దిపరిమాణనూయ్నతాయామపి . ముఖేయ్ వ సమాపయేత్ ||
హ.-నా పరిమాణమ్ | తదపచారః పరిమాణభావ:|| సక్నాన్వ ట్ అశ శఫమా సయ్ పరాయ్పేత్
సక్నన్ వ సమాపున్యాదితయ్రథ్:| యదా తు ది రవదానమా సయ్ పరాయ్పాత్సత్దా లౌకికా హయస క్నన్ ట్పు
కేష్పత్ య్: | య్పాదానకాలే య య్శ శఫమా హయో న లభయ్నేత్ త య్పి మా పచారే వ పరిసమాపిత్ః |
యసయ్ తు నీ రా అశ శఫమా పరాయ్పాత్స నిత్ హయో ద య్వదానమా పరాయ్పాత్సత్ భిరీన్ రాన్ సంసృజయ్
నిరా ప: కరత్వయ్:’ యావత మభ్వం
ముఖయ్పరితాయ్గే కారణాభా త్ ముఖాయ్వయవలాభకృతతా చచ్ తినిధే: ||
ఇతి తృతీయః ఖణడ్: