Palazzo Firenze

een analyse
Studio De Romeinse Palazzi

Harmen van der Wilt | oktober 2019

 IDEALE VERHOUDINGEN
Of de androne van een Romeins palazzo nu
een ton- of kruisgewelf heeft en of een palazzo
één of twee cortiles kent, zijn allemaal variaties
op een thema. Overkoepelend daaraan is
het streven naar de ideale verhoudingen van
respectievelijke ruimten binnen een palazzo. Of
assarri
preciezer gesteld: naar de perceptie van ideale
Mater
de
ruimte.
PALAZZO FIRENZE
Vicolo
Het Palazzo Firenze is een levend gebouw. Het
heeft wisselende gedaanten en namen gekend.
Via
In 1550 krijgt Bartolomeo Ammannati opdracht
de
het toenmalige palazzo Del Monte (welk op haar
Pallacorda
beurt weer een aanpassing was geweest van het
palatium Cardelli) 1 te verpalazzo’en volgens de
geldende normen over palazzoarchitectuur 2.
Vandaag de dag leer je in het Palazzo Firenze
Via de Prefetti
Italiaans bij Società Dante Alighieri en is het
Via
d'Ascanio Piazza hoofdkantoor van UNESCO Italie in het pand
gehuisvest. Alle functieveraderingen zijn
di
Firenze
moeiteloos opgevangen
figuur 1: projectie van plattegronden palazzo Firenze
(zwart) en palazzo Del Monte (rood)
Palazzo Firenze ligt in rione (=administratief
district) Campo Marzio. In het kader van het
naderende heilige jaar (1550) begon paus
Paulus III met de vernieuwing van Campo
Marzio. De volgende paus (Jullius III -geboren
als Giovanni Del Monte) profiteerde van de
ontwikkelingen in het gebied door er diverse
gebouwen te kopen voor zijn familie, waaronder
palazzo Del Monte. Onderdeel van de
stadsvernieuwing was o.a. de Via del Clementino,
waaraan de achtergevel van het palazzo Del
Monte (na geplande uitbreiding) zou komen te
liggen. Met het wisselen van de Heilige Stoel,
wisselde vaak ook het eigenaar van Romeins
vastgoed; onder Paus Pius IV (van geboorte
een Medici) veranderde de naam van palazzo
Del Monte in Palazzo Firenze, naar de stad van
herkomst van de familie van de nieuwe eigenaar.
In de door Ammannati ontworpen plattegronden
zijn nog duidelijk de vormen van het eerdere
palazzo Del Monte zichtbaar en is te zien hoe
hij hierop voortbouwt (figuur 1). Maar is ook
duidelijk hoe gezocht wordt om, in de figuur van
het plot, een plattegrond te dwingen die voldoet
aan de kenmerken van het renaissance palazzo.
Dit verslag beoogt de meest opmerkelijke
handelingen om aan die kenmerken te voldoen
te beschrijven.
 GEVEL
Dit begint al op straat. De gevel wordt aan beide
zijden tussen getand rustiekwerk gevat. Echter op
circa tweederde bevindt zich nog een verticale
baan rustiekwerk (figuur 2). Vanuit de ligging
aan de straat kan dit verklaard worden. Slechts

i ssarr
een deel van de voorgevel is gelegen aan de

Matera
Piazza di Firenze. Door de linkerbaan rustiekwerk
te spiegelen over de entree, komt de entree
centraler aan het plein en symmetrisch in de gevel

de
te liggen. Hier is dus al een eerste glimp op te
figuur 2: straatgevel palazzo Firenze
vangen van het streven naar ideale ruimte, door
bewust middelen in te zetten om de perceptie van

Vicolo
de toeschouwer te beïnvloeden.

BINNENHOF
Wanneer via de androne de cortile wordt
Via

betreden vallen een paar dingen op. Ten eerste

de vorm van de binnenhof. Je zou verwachten
de

dat deze rechthoekig zou zijn, maar is hier

uitgevoerd als een trapeziumvorm (figuur 3).
Pallacord

Het binnenhof is aan drie zijden omgeven door

een galerij, waarvan de galerijen langs de korte
a

kanten beide vijf zuilen en dus vier openingen

hebben. Dit is ongebruikelijk: een oneven aantal
is de voorgeschreven regel 3. Toch voelt de
figuur 3: binnenhof van palazzo Firenze binnenhof aan als een vanzelfsprekende ruimte,
ook als is hij dan niet zuiver van vorm.

figuur 4: poché op schaal van gebouw
figuur 5: poché op schaal van ruimten
POCHÉ OP TWEE NIVEAUS
Het meest opmerkelijke aan Palazzo Firenze
is echter de inzet van poché. Dit zowel op
schaal van het gebouw als op schaal van de
respectievelijke ruimten. Wanneer we de
sequentie androne-binnenhof-loggia-tuin volgen,
valt op dat het wigvormige gebouwdeel met
de loggia een verdraaiing in de genoemde
opeenvolging opvangt (figuur 4). Hierdoor
zijn zowel binnenhof als tuin als min of meer
zuivere vormen te lezen. Daarmee is het een
scharnierpunt, letterlijk en figuurlijk. Het poché
op schaal van het gebouw is ook goed te lezen in
de muur aan de westkant van het binnenhof: de
in dikte toenemende muur zorgt er voor dat de
vorm van het binnenhof als symmetrisch gelezen
wordt.
In het wigvormige gebouwdeel bevinden zich
de voornaamste ruimten van het palazzo. De
ruimten daarvan zijn allemaal zuivere vierkanten
of rechthoeken. Ze zijn als het ware uit de
bouwmasse uitgespaard. Het poché maakt hier
zowel de zuivere ruimten mogelijk als dat het
de verdraaiing van de verschillende ruimten
opvangt (figuur 5).
CONCLUSIE
Het Palazzo Firenze maakt eens te meer het
streven naar een ideaal duidelijk. Juist doordat
wordt voortgebouwd op een bestaande
structuur worden de regels van het spel
duidelijk, omdat deze worden opgedrongen aan
de willekeur van bijvoorbeeld de figuur van het
see
Borgh
a
Piazz

plot. In de beperking toont zich de meester:

Ammannati is er wonderwel in geslaagd van
palazzo Firenze een vanzelfsprekend gebouw te
maken, dat voldoet aan de kenmerken van het
Romeinse palazzo uit de zestiende eeuw. Poché
ino

was hierbij zijn belangrijkste middel.

ment
el Cle
Via d

et i
Pref
de
Via
Via de
Pallacord
a

a z
Piaz

di

ze n
Fire
nio
d'Asca
axonometrie Palazzo Firenze

Via
NOTEN
1. Bartolomeo Ammannati e Prospero Fontana
a Palazzo Firenze. Architecturs e emblemi per
Guilio III Del Monte; Alessandro Nova; 1983.
Verschenen in Ricerche di Storia dell’ Arte Nr. 21,
1983, p. 53-76

2. De architectuur van renaissance, barok en

classicisme. Een overzicht 1420-1720; Jean
Castex; uitgegeven door SUN, Nijmegen 1993.
Op pagina 154-171 wordt een overzicht gegeven
van kenmerken van het Romeinse palazzo

3. De architectuur van renaissance, barok en

classicisme. Een overzicht 1420-1720; Jean
Castex; uitgegeven door SUN, Nijmegen 1993; p.
155