Metalne

konstrukcije
II

2011. / 2012.

Tema 11

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcija II 1

 SADRŽAJ PREDAVANJA

OSNOVNI ELEMENTI KONSTRUKCIJE

HALA I VIŠESPRATNIH ZGRADA

Î OSLONCI GLAVNIH KROVNIH NOSAČA

Î 1. PRORAČUN
Î 2. KONSTRUISANJE

Î OSLONCI STUBOVA
Î 1. PRORAČUN
Î 2. KONSTRUISANJE

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 2

 OSLONCI GLAVNIH KROVNIH NOSAČA

Î Zavisno od statičkog sistema glavnog krovnog nosača na osloncu se

javljaju sledeći uticaji:

1. Vertikalna reakcija
(pokretno ležište)

2. Vertikalna i horizontalna reakcija

(nepokretno ležište)

3. Vertikalna i horizontalna reakcija i moment uklještenja

(uklješteno ležište)

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 3

 OSLONCI GLAVNIH KROVNIH NOSAČA
Î Oslanjanje na AB konstrukciju preko sloja cem. maltera
(rasponi L ≤ 6m)

Î Kontrola napona u betonu:

σb = V / a * b ≤ σ'b,doz

Î Kontrola napona smicanja u

ankerima:
τ = H / Aτ ≤ τdoz

Î Kontrola napona pritiska

po omotaču rupe za ankere:
σb = H / Aσb
Aτ = površina smicanja svih ankera
Aσb = površina svih ankera izloženih
pritisku po omotaču rupe
Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 4
 OSLONCI GLAVNIH KROVNIH NOSAČA
Î Oslanjanje preko dve ploče (rasponi L ≤ 20 m)

Î Naležna (gornja) ploča je

zavarena za nosač

Î Podložna (donja) ploča je

zavarena za stub

Î Kontrola napona u zavrtnjevima

(na smicanje i pritisak po
omotaču rupe)

Î Kontrola napona savijanja

u pločama

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 5

 OSLONCI GLAVNIH KROVNIH NOSAČA
Î Oslanjanje preko tangencijalnog ležišta (rasponi L > 20 m)

Î Pri deformaciji nosač se slobodno obrće na ležištu

Î Vertikalna reakcija se
prenosi centrično
sa naležne na
podložnu ploču
koja ima zaobljenje
sa poluprečnikom r

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 6

 OSLONCI GLAVNIH KROVNIH NOSAČA
Î Oslanjanje preko tangencijalnog ležišta

Î Vertikalni pritisak se prenosi po kontaktnoj liniji

Î Kontaktni pritisak (po Hercu): σk = 0,418 * ( (V * E) / (r * l) )0,5 ≤ σk,doz

Î V = vertikalna reakcija
Î E = modul elastičnosti čelika
Î r = radijus zaobljenja
Î l = dužina kontakta
Î σk,doz = dozvoljeni kontaktni napon

Čelik Slučaj opt. σk,doz [MPa]

Č0371 I 720
Č0363 II 815
Č0471 I 1080
Č0473 II 1185
Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 7
 OSLONCI STUBOVA
Î Reakcije oslonaca koje se javljaju u podnožju stuba se prenose na čeličnu
ležišnu ploču, a zatim na betonski temelj

Î Ležišne ploče se dimenzionišu tako da napon u betonu temelja ispod

ležišne ploče bude u granicama dopuštenih

Î Moguće reakcije oslonaca zavisno od statičkog sistema stuba:

N ≠ 0, T = 0, M = 0 (zglobna veza, pendel stub/prost štap)

N ≠ 0, T ≠ 0, M = 0 (zglobna veza, luk na dva ili tri zgloba)

N ≠ 0, T ≠ 0, M ≠ 0 (uklješten stub)

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 8

 OSLONCI STUBOVA

Î Ležišna ploča može biti izvedena kao debela (a, c, d)

ili tanka sa ukrućenjima (b)

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 9

 OSLONCI STUBOVA
Î Zglobna veza stuba sa temeljom - mogućnosti izvođenja:
a) linijsko ležište za stub zatvorenog poprečnog preseka
b) tačkasto pokretno ležište za stub zatvorenog preseka
c) zglobno ležište (moguća rotacija bar oko jedne ose poprečnog
preseka); oslonački deo stuba se sužava koncentrišući presečne sile
direktno u zglob

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 10

 OSLONCI STUBOVA
Î Nožice stubova

Î Funkcija: prijem, raspodela i prenos statičkih uticaja sa stuba na temeljnu

konstrukciju

Î Naponi u temelju i tlu ne smeju prekoračiti vrednosti dopuštene propisima

Î Veza stuba sa temeljom mora biti u skladu sa usvojenim statičkim

sistemom

Î Tipovi nožica stubova zavisno od uslova oslanjanja stubova:

Î Nožice stubova koji nisu uklješteni u temelj
Î Nožice stubova koji su uklješteni u temelj

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 11

 OSLONCI STUBOVA
Î Zglobna veza stuba i temelja
Î Napon u temelju: σ = N / A
Î N = normalna sila u stubu
Î A = kontaktna površina između nožice stuba i temelja

Î Uklještena veza stuba i temelja

Î Napon u temelju: σ = N / A ± M / W
Î M = moment uklještenja
Î W = otporni moment kontaktne površine između nožice i temelja

Î N / A = M / W → dijagram napona je jednoznačan (trougao)

Î N / A < M / W → dijagram napona je dvoznačan (dva trougla)

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 12

 OSLONCI STUBOVA
Î Zavisno od dijagrama napona ispod nožice stuba nastaju dva slučaja:

1. Napon na celoj kontaktnoj površini je pritiskujući (a, b, c)

(Pritisak se prenosi kontaktom na temelj; sidrenje stuba: samo
konstruktivno)

2. Napon na kontaktnoj površini je delom pritisak, a delom zatezanje (d)

(Pritisak se prenosi kontaktom na temelj; zatezanje se poverava
ankerima)
a b c d

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 13

 OSLONCI STUBOVA
Î Napon na celoj kontaktnoj površini je pritiskujući - proračun i
konstruisanje nožice stuba

Î Dimenzionisanje kontaktne površine odnosno nožice: Apot = b * l = N / σbs

Î σbs = dozvoljeni napon pritiska u betonu temelja

Î Širina nožice b je određena konstruktivnim zahtevima – mora biti veća od

širine stuba + dodatne dimenzije za smeštaj ankera (konstruktivnih)

Î Metod određivanja dužine i širine naležne ploče: proba i kontrola napona

Î Naponski uslovi:
Î odsustvo napona zatezanja
Î ivični naponi pritiska u betonu moraju biti manji od dozvoljenih
Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 14
 OSLONCI STUBOVA
Î Metod određivanja debljine naležne ploče

Î Opterećenje ploče: momenti savijanja usled reaktivnog pritiska temelja

Î Uslovi oslanjanja: prema konstrukciji nožice stuba

Î Moment savijanja se uzima za traku ploče jedinične širine (1 m, 1 cm...)

i visine (debljine) δ:
M‘ = M / b [kNm/m]

Î Potrebna debljina ploče:

Wpot = 1 * δ2 / 6 = M‘ / σdop → δ = (6 * M‘ / σdop )0,5
Î σdop = dopušteni napon za osnovni čelični materijal

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 15

 OSLONCI STUBOVA
Î Najjednostavniji oblik nožice: samo ploča povezana sa stablom stuba

Î Kritični preseci naležne ploče: 1-1, 2-2

Î Momenti savijanja: M1-1 = N * (l – l1)2 / 8b; M2-2 = N * (b – b1)2 / 8l

Î Dimenzionisanje se vrši
prema većoj vrednosti
momenta

Î Naležna ploča se
vezuje sa temeljom
putem ankera,
a za stablo stuba
najčešće ugaonim
šavovima po obimu
stuba
Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 16
 OSLONCI STUBOVA
Î Veća opterećenja zahtevaju veću debljinu naležne ploče

Î Tada je racionalnija izrada nožice od naležne ploče ojačane rebrima

Î Rebra imaju ulogu oslonaca naležnoj ploči

Î Proračun rebara i njihove veza sa stablom stuba: prema odgovarajućim

statičkim uticajima

Î Momenti u ploči zavise od

statičke šeme ploče

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 17

 OSLONCI STUBOVA
Î Moguće statičke šeme za ploče ojačane rebrima – oslanjanje ploče:
Î na 4 strane (polje br. 3)
Î na 3 strane (polje br. 2)
Î na 2 suprotne strane
Î na 2 susedne strane

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 18

 OSLONCI STUBOVA
Î Ploče ojačane rebrima

Î Dimenzionisanje rebara se vrši prema max. momentima savijanja

Î Debljina rebara se obično usvaja, a proračunava visina

Î Proračun veze rebara za stablo stuba se vrši prema max. momentu

savijanja i transverzalnoj sili

Î Potrebna površina ploče se određuje na osnovu dozvoljenih napona

pritiska u betonu

Marka betona MB10 MB15 MB20 MB30 >MB30

Središni napon pritiska σs [MPa] 1,5 2,5 3,5 6 0,2fk
Ivični napon pritiska σr [MPa] 2 3,5 5 8 0,2fk
Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 19
 OSLONCI STUBOVA
Î Ploče ojačane rebrima
Î Ploča se proračunava na reaktivno opterećenje: p = N / b * l
Î Ploču delimo na polja koja se razlikuju po statičkom sistemu:
Î (1) konzola raspona ly
Î Max. moment za traku jed. širine (npr. 1 cm): M = α * p * ly2 (α=0,5)
Î (2) ploča oslonjena na 3 strane; ivice usvajamo kao slobodno oslonjene
Î Max. moment za traku jed. širine (npr. 1 cm): M = α * p * ly2
Î ly = slobodna ivica ploče; α zavisi od odnosa strana (Galerkin)
lx / ly 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,2 1,4 2,0 >2,0
α 0,060 0,074 0,088 0,097 0,107 0,112 0,120 0,126 0,132 0,138

Î (3) ploča slobodno oslonjena na 4 strane

Î Max. moment za traku jed. širine (npr. 1 cm): M = α * p * ly2; (ly < lx)
lx / ly 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0 >2,0
α 0,048 0,055 0,063 0,069 0,075 0,081 0,086 0,091 0,094 0,098 0,100 0,125
Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 20
 OSLONCI STUBOVA
Î Ploče ojačane rebrima

Î Rebro se u ovom slučaju proračunava kao nosač sa 2 prepusta

Î Raspon l i prepust lk su opterećeni reakcijama ploča: slučaj (1), (2) ili (3)

Î Vrednosti reakcija se mogu dobiti iz tabela datih u literaturi

Î Dimenzionisanje rebara:
Wpot = d * H2 / 6 = Mmax / σdop
Îd = debljina rebra
ÎH = visina rebra
Îσdop = dopušteni napon
za osnovni materijal (čelik)

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 21

 OSLONCI STUBOVA
Î Ploče ojačane rebrima

Î Proračun zavarenog spoja rebra

i nožice stuba – kontrola uporednog
napona u šavu:

V|| = R / (aw * l‘w) ≤ σw,dop

Î R = reakcija rebra
Î V|| = komponenta napona u šavu
– smičući napon || osi šava
Î aw = debljina šava
Î l‘w = H – 2aw = efektivna dužina šava
Î σw,dop = dopušteni napon u šavu

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 22

 OSLONCI STUBOVA
Î Nožica stuba uklještena u temelj
Î Uslov: M/W>N/A
Î Napone zatezanja na kontaktu naležne ploče i temelja
primaju ankeri
Î Max./min. napon na kontaktu: σ1,2 = N / A ± M / W < σbr,dop
Î A = b * l; Wpot = b * l2 / 6;
Î σbr,dop = dop. ivični napon u betonu

Î σ2 = N / (b * l) + M / (b * l2 / 6) < σbr,dop
Î Ako usvojimo širinu ploče b (iz konstruktivnih uslova) i uvedemo σ2 = σb,r
dobija se kvadratna jednačina po l, pa je dužina naležne ploče:
l = N / (2b * σbr,dop) ± ( (2b * σbr,dop)2 + 6M / (b * σbr,dop) )0,5

Î Ako se usvoji dužina ploče l, sledi: b = N / (l * σbr,dop) + 6M / (l2 * σbr,dop)

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 23
 OSLONCI STUBOVA
Î Nožica stuba uklještena u temelj
Î Računske dimenzije naležne ploče se zaokrugle
na praktične mere i ponovo izračunaju σ1 i σ2
Î Iz sličnosti trouglova dijagrama napona, sledi:
σ1 : σ2 = x1 : x2
Î Uvodimo smenu: x2 = l - x1 → σ1 : σ2 = x1 : (l - x1)
Î Rešavanjem po x1 sledi:
x1 = l * σ1 / (σ1 + σ2 ); x2 = l * σ2 / (σ1 + σ2 )
Î Iz geometrije na slici sledi:
p = l – c - x2 / 3; r = l / 2 - x2 / 3
Î Uslov ravnoteže u odnosu na rezultantu pritiska: Z * p + N * r – M = 0
Î Zatežuća sila koju primaju ankeri: Z = (M – N * r) / p
Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 24
 OSLONCI STUBOVA
Î Nožica stuba uklještena u temelj

Î Proračun debljine naležne ploče zavisi od max. momenta u ploči

Î Princip proračuna momenta savijanja u naležnoj ploči:

kao kod zglobno oslonjenih stubova

Î Potrebno je izračunati i moment savijanja u ploči od zatežuće sile Z

Î Za sve proračune treba poštovati stvarnu statičku šemu konstrukcije

Î Proračun i konstruisanje rebra za ukrućenje naležne ploče: principi

proračuna su kao i kod zglobno oslonjenih stubova uz uračunate uticaje
od zatežuće sile

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 25

 OSLONCI STUBOVA
Î Proračun i konstruisanje ankera za usidrenje naležne ploče u temelj

Î Dimenzionisanje je prema proračunatoj sili zatezanja i dopuštenom

naponu zatezanja u ankeru σz,dop (propisi za zavrtnjeve → tabela [MPa])
Slučaj opterećenja I II III
k.č. 4.6 110 125 138
k.č. 5.6 138 156 173

Î Potrebna površina preseka svih ankera: As,pot = Z / (n * σz,dop)

Î As = ispitni presek ankera
Î n = broj usvojenih ankera
Î σz,dop = dopušteni napon zatezanja u ankeru

Î Min. broj ankera: 2

Î Max. broj ankera: zavisi od širine naležne ploče b

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 26
 OSLONCI STUBOVA
Î Proračun i konstruisanje ankera za usidrenje naležne ploče u temelj

Î Proračun dužine ankera koja se ubetonirava u temelj (dužina sidrenja)

Î Osnovni uslov je dopušteni napon prianjanja između čelika (ankera) i

betona (temelja); on zavisi od marke betona

Î Potrebna dužina sidrenja ankera u beton: ls = Z / ( n * π * d * τdop )

Î Z = ukupna računska sila zatezanja
Î n = broj usvojenih ankera
Î d = prečnik stabla ankera
Î τdop = dopušteni napon prianjanja (→ tabela)

MB 15 20 30 40 50 60
τdop [MPa] 0,60 0,67 0,76 0,85 0,92 0,98

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 27

 OSLONCI STUBOVA
Î Proračun i konstruisanje ankera za usidrenje naležne ploče u temelj

Î Ugradnja ankera:
1. Direktno u masu betona temelja (tokom izrade temelja) – neophodna
precizna izrada (šablon-ploča)
2. U unapred predviđenim otvorima (anker-kanalima) u temelju; nakon
montaže stuba kanali se zalivaju cementnim malterom

Î Dimenzije anker kanala:

ba.k. ≈ 2,5d + 80 mm

Î Ako je međusobno rastojanje ankera

ea ≤ 7,5d → zajednički kanal

Î d = prečnik ankera
Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 28
 OSLONCI STUBOVA
Î Proračun i konstruisanje anker-nosača

Î Pri velikim silama zatezanja u temelj se ugrađuju anker-nosači

Î Statički sistem anker-nosača: greda sa prepustima

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 29

 OSLONCI STUBOVA
Î Proračun i konstruisanje anker-nosača
Î Sila koju prima anker-nosač : Z‘ = Z – n * d * π * τdop * ls
Î Napon pritiska nožica anker-nosača na beton: p = Z‘ / (2 * b * ln)
Î Momenti savijanja u anker-nosaču:
za e > 0,207 * ln → M1 = Z‘ * e2 / (2 * ln)
za e ≤ 0,207 * ln → M2 = Z‘ * (ln - 4e ) / 8
za e = 0,207 * ln → M1 = -M2

Î Kontrola napona
u anker-nosaču:

σ = Mmax / Wx ≤ σdop

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 30

 OSLONCI STUBOVA
Î Proračun i konstruisanje ankera za usidrenje naležne ploče u temelj

Î U stubovima se mogu javiti i transverzalne sile

Î Prenos transverzalnih sila na temelj se vrši:

1. trenjem naležne ploče i temelja (male sile)

2. ankerima (obavezna kontrola ankera na smicanje)

3. dodatnom konstrukcijom (trnovima i sl.)

Î Kod stubova kod kojih se javlja samo normalna sila pritiska (M = T = 0)

treba usvojiti min. 2 ankera iz konstruktivnih razloga

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 31

 OSLONCI STUBOVA
Î Zglobno oslanjanje

Î Jednostavni zglobni oslonac stuba sa neukrućenom ležišnom pločom

1. Stub
2. Zavareni spoj
3. Ležišna ploča
4. Sidreni vijak
5. Sloj za podlivanje
(cem. malter d=2-3 cm)
6. Temelj (beton)
7. Čel. pločice za nivelisanje
stuba

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 32

 OSLONCI STUBOVA
Î Zglobno oslanjanje

Î Zglobni oslonac stuba sa ukrućenom ležišnom pločom

1. Konzolni limovi 2. Rebra za ukrućenje

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 33

 OSLONCI STUBOVA
Î Zglobno oslanjanje

Î Zglobni oslonac stubova od šupljh profila sa ukrućenom ležišnom

pločom
Rebra za ukrućenje

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 34

 OSLONCI STUBOVA

Î Zglobno oslanjanje

Î Oslanjanje preko ukrštenih

nosača

Î Spojni zavrtanj

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 35

 OSLONCI STUBOVA
Î Zglobno oslanjanje

Î Zglobno oslanjanje stubova preko tangencijalnog ležišta

Î Obrtanje

Î Tačka dodira
Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 36
 OSLONCI STUBOVA

Î Zglobno oslanjanje

Î Zglobni oslonac sa čepom

Î Slobodno obrtanje
Î Čep

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 37

 OSLONCI STUBOVA

Î Uklješteni stubovi

Î Uklještenje stuba pomoću debele ležišne ploče (d ≈ 60 mm)

Î Moment savijanja

Î Normalna sila

Î Zatežuća sila od momentnog

sprega se poverava sidrenim
vijcima (ankerima)

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 38

 OSLONCI STUBOVA
Î Uklješteni stubovi

Î Uklještenje stubova pomoću ukrućenih ležišnih ploča – za veće

momente savijanja
moment savijanja

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 39

 OSLONCI STUBOVA

Î Uklješteni stubovi

Î Uklještena stopa
rešetkastog stuba

Î Sile u pojasnim štapovima

Î Ankeri

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 40

 OSLONCI STUBOVA

Î Uklješteni stubovi

Î Uklještena stopa
rešetkastog stuba - primer

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 41

 OSLONCI STUBOVA
Î Uklješteni stubovi

Î Uklješteni stubovi sa
većim transverzalnim
silama (npr. stubovi
za koje su vezani
vertikalni spregovi)

Î Zakošeni kanal
za podlivanje

Î Primena “trnova”

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 42

 OSLONCI STUBOVA

Î Uklješteni stubovi

Î Stubovi sa manjim transverzalnim silama mogu preneti ove sile na temelj

putem trenja između ležišne ploče i podlivka (koeficijent trenja μ = 0,3)

Î Pri proračunu treba uzeti: Nmin i Tmax

Î μ * Nmin ≥ Tmax

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 43

 OSLONCI STUBOVA

Î Uklješteni stubovi

Î Sidrenje stubova u temelj

Î Ubetonirani ankeri
(ugrađuju se tokom izrade temelja)

Î Zazor između prečnika ankera i rupa

u ležišnoj ploči omogućava podešavanje
položaja stubova prilikom montaže

Î Vezna ploča fiksira ankere na potrebnom

međusobnom rastojanju i položaju

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 44

 OSLONCI STUBOVA
Î Uklješteni stubovi

Î Sidrenje stubova u temelj

Î Ankeri sa kukom i anker nosačem od ugaonika

Anker-kanal u temelju

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 45

 OSLONCI STUBOVA
Î Uklješteni stubovi - sidrenje stubova u temelj
Î Ankeri sa “čekić-glavom” i anker nosačima od ][ profila
Î Anker-kanal se izrađuje u temelju
Î Anker nosači se ugrađuju tokom izrade temelja

Î Ankeri se spuštaju
između anker
nosača i zaokrenu
za 90°

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 46

 OSLONCI STUBOVA
Î Uklješteni stubovi

Î Sidrenje stubova u temelj

Î Anker kutije od tankog lima (d=1-2 mm)

Î Anker nosači

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 47

 OSLONCI STUBOVA
Î Uklješteni stubovi

Î Sidrenje
stubova
u temelj

Î Oblikovanje
konzolnog lima

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 48

 OSLONCI STUBOVA
Î Uklješteni stubovi

Î Sidrenje stubova u temelj

Î Stub
uklješten
u čašicu

Dr T. Vacev - Metalne konstrukcije II 49