Professional Documents
Culture Documents
Chuyên Đề BĐT Và Ứng Dụng
Chuyên Đề BĐT Và Ứng Dụng
thøc
T¸c gi¶ : NguyÔn –V¨n –Thñy
su tËp vµ biªn so¹n n¨m 2000
chØnh söa n¨m :2007
1
T duy l«gic vµ kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cho häc sinh .§Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã
ngêi thÇy gi¸o ph¶i cung cÊp cho häc sinh mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n
vµ mét sè ph¬ng ph¸p suy nghÜ ban ®Çu vÒ bÊt ®¼ng thøc .
ChÝnh v× lÝ do trªn nªn t«i tù tham kh¶o biªn so¹n chuyªn ®Ò bÊt
®¼ng thøc nh»m môc ®Ých gióp häc sinh häc tèt h¬n.
2
B- néi dung
PhÇn 1 : c¸c kiÕn thøc cÇn lu ý
1- §Þnh nghÜa
2- TÝnh chÊt
3-Mét sè h»ng bÊt ®¼ng thøc hay dïng
3
PhÇn I : c¸c kiÕn thøc cÇn lu ý
1-§inhnghÜa
A B A B 0
A B A B 0
2-tÝnh chÊt
+ A>B B A
+ A>B vµ B >C A C
+ A>B A+C >B + C
+ A>B vµ C > D A+C > B + D
+ A>B vµ C > 0 A.C > B.C
+ A>B vµ C < 0 A.C < B.C
+ 0 < A < B vµ 0 < C <D 0 < A.C < B.D
+ A > B > 0 A n > B n n
+ A > B A n > B n víi n lÎ
+ A > B A n > B n víi n ch½n
+ m > n > 0 vµ A > 1 A m > A n
+ m > n > 0 vµ 0 <A < 1 A m < A n
1 1
+A < B vµ A.B > 0
A B
4
PhÇn II : mét sè ph¬ng ph¸p chøng minh bÊt ®¼ng thøc
Gi¶i:
a) Ta xÐt hiÖu
x 2 + y 2 + z 2 - xy – yz - zx
1
= 2 .2 .( x 2 + y 2 + z 2 - xy – yz – zx)
5
x 2 + y 2 + z 2 +3 – 2( x+ y +z )
= x 2 - 2x + 1 + y 2 -2y +1 + z 2 -2z +1
= (x-1) 2 + (y-1) 2 +(z-1) 2 0
DÊu(=)x¶y ra khi x=y=z=1
VÝ dô 2: chøng minh r»ng :
2 2
a2 b2 a b a2 b2 c2 a b c
a) ;b)
2 2 3 3
c) H·y tæng qu¸t bµi to¸n
gi¶i
2
a b2
ab
2
a) Ta xÐt hiÖu
2 2
2 a 2 b 2 a 2 2ab b 2
=
4 4
= 4 2a 2 2b 2 a 2 b 2 2ab
1
1
= 4 a b
2
0
2
a2 b2 a b
VËy
2 2
DÊu b»ng x¶y ra khi a=b
b)Ta xÐt hiÖu
2
a2 b2 c2 a b c
3 3
= 9 a b 0
1
b c c a
2 2 2
2
a2 b2 c2 a b c
VËy
3 3
6
Gi¶i:
m 2
m2 m2 m2
mn n 2 mp p 2 mq q 2 m 1 0
4 4 4 4
2 2 2 2
m m m m
n p q 1 0 (lu«n ®óng)
2 2 2 2
m
2 n 0 m
m n 2
p0 m
2 p m2
DÊu b»ng x¶y ra khi m 2
n p q 1
q 0 m
2 q
m m 22
2 1 0
7
ph¬ng ph¸p 2 : Dïng phÐp biÕn ®æi t¬ng ®¬ng
Lu ý:
Ta biÕn ®æi bÊt ®¼ng thøc cÇn chøng minh t¬ng ®¬ng víi
bÊt ®¼ng thøc ®óng hoÆc bÊt ®¼ng thøc ®· ®îc chøng minh lµ
®óng.
Chó ý c¸c h»ng ®¼ng thøc sau:
A B 2 A 2 2 AB B 2
A B C 2 A 2 B 2 C 2 2 AB 2 AC 2 BC
A B 3 A 3 3 A 2 B 3 AB 2 B 3
VÝ dô 1:
Cho a, b, c, d,e lµ c¸c sè thùc chøng minh r»ng
b2
a) a2 ab
4
b) a 2 b 2 1 ab a b
c) a 2 b 2 c 2 d 2 e 2 a b c d e
Gi¶i:
b2
a) a2 ab
4
4a 2 b 2 4ab 4a 2 4a b 2 0
2a b 0 (bÊt ®¼ng thøc nµy lu«n ®óng)
2
2
b
VËy a 2 ab (dÊu b»ng x¶y ra khi 2a=b)
4
b) a 2 b 2 1 ab a b
2(a 2 b 2 1 2( ab a b)
a 2 2ab b 2 a 2 2a 1 b 2 2b 1 0
(a b) 2 ( a 1) 2 (b 1) 2 0 BÊt ®¼ng thøc cuèi ®óng.
VËy a b 1 ab a b
2 2
8
VÝ dô 2:
Chøng minh r»ng: a 10
b10 a 2 b 2 a 8 b 8 a 4 b 4
Gi¶i:
a 10
b10 a 2 b 2 a 8 b 8 a 4 b 4 a 12 a10 b 2 a 2 b10 b12 a12 a 8 b 4 a 4 b 8 b12
a 8b 2 a 2 b 2 a 2b 8 b 2 a 2 0
a2b2(a2-b2)(a6-b6) 0 a2b2(a2-b2)2(a4+ a2b2+b4) 0
BÊt ®¼ng thøccuèi ®óng vËy ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh
9
Ph¬ng ph¸p 3: dïng bÊt ®¼ng thøc quen thuéc
c) x y 2 4 xy
a b
d) b a 2
a1 a 2 a3 .... a n n
2)BÊt ®¼ng thøc C« sy: a1 a 2 a 3 ....a n Víi ai 0
n
3)BÊt ®¼ng thøc Bunhiacopski
a2 a22 . . an2 . x12 x22 . . 2n a1x1 a2x2 . . anxn
2 2
10
3)Cho a>0 , b>0, c>0
a b c 3
CMR:
bc ca ab 2
1
4)Cho x 0 ,y 0 tháa m·n 2 x y 1 ;CMR: x+y 5
vÝ dô 3: Cho a>b>c>0 vµ a 2 b 2 c 2 1 chøng minh r»ng
a3 b3 c3 1
bc ac ab 2
Gi¶i:
a 2 b 2 c 2
Do a,b,c ®èi xøng ,gi¶ sö a b c a b c
b c a c a b
¸p dông B§T Trª- b-sÐp ta cã
a b c a2 b2 c2 a b c 1 3 1
a2. b2. c2. . = . =2
bc ac ab 3 bc a c a b 3 2
a3 b3 c3 1 1
VËy DÊu b»ng x¶y ra khi a=b=c=
bc ac ab 2 3
vÝ dô 4:
Cho a,b,c,d>0 vµ abcd =1 .Chøng minh r»ng :
a 2 b 2 c 2 d 2 a b c b c d d c a 10
Gi¶i:
Ta cã a 2 b 2 2ab
c 2 d 2 2cd
1 1 1
Do abcd =1 nªn cd = ab (dïng x )
x 2
1
Ta cã a 2 b 2 c 2 2(ab cd ) 2(ab
ab
)4 (1)
MÆt kh¸c: a b c b c d d c a
=(ab+cd)+(ac+bd)+(bc+ad)
1 1 1
= ab ab ac ac bc bc 2 2 2
VËy a b c d a b c b c d d c a 10
2 2 2 2
11
C¸ch 1: XÐt cÆp sè (1,1,1) vµ (a,b,c) ta cã
12 12 12 (a 2 b 2 c 2 ) 1.a 1.b 1.c 2
3 a 2 b 2 c 2 a 2 b 2 c 2 2 ab bc ac
a 2 b 2 c 2 ab bc ac §iÒu ph¶i chøng minh DÊu b»ng x¶y ra khi
a=b=c
12
(1-a).(1-b) ( 1-c).(1-d) > 1-a-b-c-d
(§iÒu ph¶i chøng minh)
vÝ dô 4
1- Cho 0 <a,b,c <1 . Chøng minh r»ng
2a 3 2b 3 2c 3 3 a 2 b b 2 c c 2 a
Gi¶i :
Do a < 1 a 2 1 vµ
Ta cã 1 a 2 .1 b 0 1-b- a 2 + a 2 b > 0
1+ a 2 b 2 > a 2 + b
=
= a2(c2+d2)+b2(c2+d2) =(c2+d2).( a2+ b2) = 19982
rá rµng (ac+bd)2 ac bd 2 ad bc 2 1998 2
ac bd 1998
2-Bµi tËp : 1, Cho c¸c sè thùc : a1; a2;a3 ….;a2003 tháa m·n : a1+
a2+a3 + ….+a2003 =1
1
c høng minh r»ng : a 12 + a 22 a32 .... a 2003
2
2003
( ®Ò thi vµo chuyªn
nga ph¸p 2003- 2004Thanh hãa )
2,Cho a;b;c 0 tháa m·n :a+b+c=1(?)
1 1 1
Chøng minh r»ng: ( a 1).( b 1).( c 1) 8
13
Ph¬ng ph¸p 5: dïng tÝnh chÊtcña tû sè
KiÕn thøc
1) Cho a, b ,c lµ c¸c sè d¬ng th×
a a ac
a – NÕu b
1 th×
b bc
a a ac
b – NÕu b
1 th×
b bc
2)NÕu b,d >0 th× tõ
a c a ac c
b d b bd d
`
vÝ dô 1 :
Cho a,b,c,d > 0 .Chøng minh r»ng
a b c d
1 2
abc bcd cd a d ab
Gi¶i :
Theo tÝnh chÊt cña tØ lÖ thøc ta cã
a a ad
abc
1
abc abcd
(1)
a a
MÆt kh¸c : (2)
abc abcd
Tõ (1) vµ (2) ta cã
a a ad
abcd
< abc
< abcd
(3)
T¬ng tù ta cã
b b ba
abcd bcd abcd
(4)
c c bc
abcd c d a a bcd
(5)
d d d c
abcd d ab abcd
(6)
14
céng vÕ víi vÕ cña (3); (4); (5); (6) ta cã
a b c d
1
abc bcd cd a d ab
2 ®iÒu ph¶i chøng minh
vÝ dô 2 :
a c a ab cd c
Cho: b < d vµ b,d > 0 .Chøng minh r»ng <
b b2 d 2 d
a c ab cd ab ab cd cd c
Gi¶i: Tõ <d
b b2 d 2 b2 b2 d 2 d 2 d
a ab cd c
VËy < ®iÒu ph¶i chøng minh
b b2 d 2 d
15
Ph¬ng ph¸p 6: Ph¬ng ph¸plµm tréi
Lu ý:
Dïng c¸c tÝnh bÊt ®¼ng thøc ®Ó ®a mét vÕ cña bÊt ®¼ng thøc
vÒ d¹ng tÝnh ®îc tæng h÷u h¹n hoÆc tÝch h÷u h¹n.
(*) Ph¬ng ph¸p chung ®Ó tÝnh tæng h÷u h¹n :
S = u1 u2 .... un
Ta cè g¾ng biÕn ®æi sè h¹ng tæng qu¸t u k vÒ hiÖu cña hai sè
h¹ng liªn tiÕp nhau:
u k ak ak 1
Khi ®ã :
S = a1 a2 a2 a3 .... an an 1 a1 an1
(*) Ph¬ng ph¸p chung vÒ tÝnh tÝch h÷u h¹n
P = u1u 2 ....u n
BiÕn ®æi c¸c sè h¹ng u k vÒ th¬ng cña hai sè h¹ng liªn tiÕp
nhau:
ak
uk =a
k 1
a a a a
Khi ®ã P = a . a ..... a a
1 2 n 1
2 3 n 1 n 1
VÝ dô 1 :
Víi mäi sè tù nhiªn n >1 chøng minh r»ng
1 1 1 1 3
....
2 n 1 n 2 nn 4
Gi¶i:
1 1 1
Ta cã
n k n n 2n
víi k = 1,2,3,…,n-1
Do ®ã:
1 1 1 1 1 n 1
... ...
n 1 n 2 2 n 2n 2 n 2n 2
16
VÝ dô 2 :
Chøng minh r»ng:
1
1
2
1
3
....
1
n
2 n 1 1 Víi n lµ sè nguyªn
Gi¶i :
Ta cã
1
2
k 2 k
2
k k 1
2 k 1 k
Khi cho k ch¹y tõ 1 ®Õn n ta cã
1 > 2 2 1
1
2
2 3 2
………………
1
n
2 n 1 n
Céng tõng vÕ c¸c bÊt ®¼ng thøc trªn ta cã
1
1
2
1
3
....
1
n
2 n 1 1
VÝ dô 3 :
n
1
Chøng minh r»ng k
k 1
2
2 n Z
Gi¶i:
1 1 1 1
Ta cã
k 2
k k 1 k 1 k
Cho k ch¹y tõ 2 ®Õn n ta cã
1 1
2
1
2 2
1 1 1
32 2 3
.................
1 1 1
n 2
n 1 n
1 1 1
2 2 .... 2 1
2 3 n
17
n
1
VËy k
k 1
2
2
Ph¬ng ph¸p 7:
Dïng bÊt ®¼ng thøc trong tam gi¸c
Lu ý: NÕu a;b;clµ sè ®o ba c¹nh cña tam gi¸c th× : a;b;c> 0
Vµ |b-c| < a < b+c ; |a-c| < b < a+c ; |a-b| < c < b+a
VÝ dô1: Cho a;b;clµ sè ®o ba c¹nh cña tam gi¸c chøng minh r»ng
a, a2+b2+c2< 2(ab+bc+ac)
b, abc>(a+b-c).(b+c-a).(c+a-b)
Gi¶i
a)V× a,b,c lµ sè ®o 3 c¹nh cña mét tam gi¸c nªn ta cã
0 a b c a 2 a (b c)
2
0 b a c b b ( a c )
0 c a b c 2 c( a b)
Céng tõng vÕ c¸c bÊt ®¼ng thøc trªn ta cã
a2+b2+c2< 2(ab+bc+ac)
b) Ta cã a > b-c a 2 a 2 (b c) 2 > 0
b > a-c b 2 b 2 (c a) 2 > 0
c > a-b c 2 c 2 (a b) 2 0
Nh©n vÕ c¸c bÊt ®¼ng thøc ta ®îc
a 2b 2 c 2 a 2 b c b 2 c a c 2 a b
2 2 2
a 2b 2 c 2 a b c b c a c a b
2 2 2
18
Ph¬ng ph¸p 8: ®æi biÕn sè
VÝ dô1:
a b c 3
Cho a,b,c > 0 Chøng minh r»ng (1)
bc ca ab 2
Gi¶i :
yzx zx y
§Æt x=b+c ; y=c+a ;z= a+b ta cã a= 2
; b= 2
;c=
x yz
2
yzx zx y x yz 3
ta cã (1) 2x
2y
2z
2
y z x z x y
1 1 1 3
x x y y z z
y x z x z y
( )( )( )6
x y x z y z
y x z x z y
BÊt ®¼ng thøc cuèi cïng ®óng v× ( x y
2; 2;
x z
2
y z
nªn ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh
VÝ dô2:
Cho a,b,c > 0 vµ a+b+c <1
Chøng minh r»ng
1 1 1
2 2 9 (1)
a 2bc b 2ac c 2ab
2
Gi¶i:
§Æt x = a 2 2bc ; y = b 2 2ac ; z = c 2 2ab
Ta cã x y z a b c 2 1
1 1 1
(1) 9 Víi x+y+z < 1 vµ x ,y,z > 0
x y z
19
Theo bÊt ®¼ng thøc C«si ta cã
x y z 3. 3 xyz
1 1 1 1
3. .3
x y z xyz
1 1 1
x y z . 9
x y z
Mµ x+y+z < 1
1 1 1
VËy 9 (®pcm)
x y z
VÝ dô3:
1
Cho x 0 , y 0 tháa m·n 2 x y 1 CMR x y
5
Gîi ý:
§Æt x u , y v 2u-v =1 vµ S = x+y = u 2 v 2 v = 2u-1 thay
vµo tÝnh S min
Bµi tËp
25a 16b c
1) Cho a > 0 , b > 0 , c > 0 CMR: b c c a a b 8
20
Ph¬ng ph¸p 9: dïng tam thøc bËc hai
Lu ý :
Cho tam thøc bËc hai f x ax 2 bx c
NÕu 0 th× a. f x 0 x R
b
NÕu 0 th× a. f x 0 x
a
NÕu 0 th× a. f x 0 víi x x1 hoÆc x x2 ( x2 x1 )
a. f x 0 víi x1 x x2
VÝ dô1:
Chøng minh r»ng
f x, y x 2 5 y 2 4 xy 2 x 6 y 3 0 (1)
Gi¶i:
Ta cã (1) x 2 2 x 2 y 1 5 y 2 6 y 3 0
2 y 1 5 y 2 6 y 3
2
4 y2 4 y 1 5y2 6 y 3
y 1 1 0
2
VÝ dô2:
Chøng minh r»ng
f x, y x 2 y 4 2 x 2 2 . y 2 4 xy x 2 4 xy 3
21
Gi¶i:
BÊt ®¼ng thøc cÇn chøng minh t¬ng ®¬ng víi
x 2 y 4 2 x 2 2 . y 2 4 xy x 2 4 xy 3 0
( y 1) .x 4 y 1 y x 4 y 2 0
2 2 2 2
Ta cã 4 y 2 1 y 2 2 4 y 2 y 2 1 2 16 y 2 0
V× a = y 2 1 2 0 vËy f x, y 0 (®pcm)
KiÕn thøc:
§Ó chøng minh bÊt ®¼ng thøc ®óng víi n n0 ta thùc hiÖn c¸c bíc
sau :
1 – KiÓm tra bÊt ®¼ng thøc ®óng víi n n0
2 - Gi¶ sö B§T ®óng víi n =k (thay n =k vµo B§T cÇn chøng
minh ®îc gäi lµ gi¶ thiÕt quy n¹p )
3- Ta chøng minh bÊt ®¼ng thøc ®óng víi n = k +1 (thay n =
k+1vµo B§T cÇn chøng minh råi biÕn ®æi ®Ó dïng gi¶ thiÕt quy
n¹p)
4 – kÕt luËn B§T ®óng víi mäi n n0
VÝ dô1:
Chøng minh r»ng
1 1 1 1
2
2 .... 2 2 n N ; n 1 (1)
1 2 n n
Gi¶i :
1 1
Víi n =2 ta cã 1
4
2
2
(®óng)
VËy B§T (1) ®óng víi n =2
Gi¶ sö B§T (1) ®óng víi n =k ta ph¶i chøng minh
B§T (1) ®óng víi n = k+1
ThËt vËy khi n =k+1 th×
1 1 1 1 1
(1) 2
1 2
2 .... 2
k (k 1) 2
2
k 1
22
Theo gi¶ thiÕt quy n¹p
1 1 1 1 1 1 1
2 .... 2 2 2
2
1 2 k (k 1) 2
k k 1 2
k 1
1 1 1 1 1
2 ....
1 (k 1) 2
k 1 k 1 2
k
k 11 1
k (k 2) (k 1) 2 k2+2k<k2+2k+1 §iÒu nµy
(k 1) 2 k
®óng .VËy bÊt ®¼ng thøc (1)®îc chøng minh
VÝ dô2: Cho n N vµ a+b> 0
n
ab an bn
Chøng minh r»ng (1)
2 2
Gi¶i
Ta thÊy B§T (1) ®óng víi n=1
Gi¶ sö B§T (1) ®óng víi n=k ta ph¶i chøng minh B§T ®óng víi
n=k+1
ThËt vËy víi n = k+1 ta cã
k 1
ab a k 1 b k 1
(1)
2 2
k k 1 k 1
a b . a b a b (2)
2 2 2
k 1 k 1 k 1 k 1
VÕ tr¸i (2) a b . a b a ab a b b a b
k k k k
2 2 4 2
k 1 k 1 k 1 k 1
a b a ab a b b 0
k k
2 4
a k b k . a b 0 (3)
Ta chøng minh (3)
(+) Gi¶ sö a b vµ gi¶ thiÕt cho a -b a b
a b b
k k
a k b k . a b 0
k
a k b k . a b 0
VËy B§T (3)lu«n ®óng ta cã (®pcm)
23
Ph¬ng ph¸p 11: Chøng minh ph¶n chøng
Lu ý:
1) Gi¶ sö ph¶i chøng minh bÊt ®¼ng thøc nµo ®ã ®óng , ta h·y
gi¶ sö bÊt ®¼ng thøc ®ã sai vµ kÕt hîp víi c¸c gi¶ thiÕt ®Ó suy ra
®iÒu v« lý , ®iÒu v« lý cã thÓ lµ ®iÒu tr¸i víi gi¶ thiÕt , cã thÓ lµ
®iÒu tr¸i ngîc nhau .Tõ ®ã suy ra bÊt ®¼ng thøc cÇn chøng minh
lµ ®óng
2) Gi¶ sö ta ph¶i chøng minh luËn ®Ò “G K”
phÐp to¸n mÖnh ®Ò cho ta :
Nh vËy ®Ó phñ ®Þnh luËn ®Ò ta ghÐp tÊt c¶ gi¶ thiÕt cña luËn
®Ò víi phñ ®Þnh kÕt luËn cña nã .
Ta thêng dïng 5 h×nh thøc chøng minh ph¶n chøng sau :
A - Dïng mÖnh ®Ò ph¶n ®¶o : G
K
B – Phñ ®Þnh r«i suy tr¸i gi¶ thiÕt :
C – Phñ ®Þnh råi suy tr¸i víi ®iÒu ®óng
D – Phñ ®Þnh råi suy ra 2 ®iÒu tr¸i ngîc nhau
E – Phñ ®Þnh råi suy ra kÕt luËn :
VÝ dô 1:
Cho ba sè a,b,c tháa m·n a +b+c > 0 , ab+bc+ac > 0 , abc > 0
Chøng minh r»ng a > 0 , b > 0 , c > 0
24
Gi¶i :
Gi¶ sö a 0 th× tõ abc > 0 a 0 do ®ã a < 0
Mµ abc > 0 vµ a < 0 cb < 0
Tõ ab+bc+ca > 0 a(b+c) > -bc > 0
V× a < 0 mµ a(b +c) > 0 b + c < 0
a < 0 vµ b +c < 0 a + b +c < 0 tr¸i gi¶ thiÕt a+b+c > 0
VËy a > 0 t¬ng tù ta cã b > 0 , c > 0
VÝ dô 2:
Cho 4 sè a , b , c ,d tháa m·n ®iÒu kiÖn
ac 2.(b+d) .Chøng minh r»ng cã Ýt nhÊt mét trong c¸c bÊt
®¼ng thøc sau lµ sai:
a 2 4b , c 2 4d
Gi¶i :
Gi¶ sö 2 bÊt ®¼ng thøc : a 2 4b , c 2 4d ®Òu ®óng khi ®ã
céng c¸c vÕ ta ®îc
a 2 c 2 4(b d ) (1)
Theo gi¶ thiÕt ta cã 4(b+d) 2ac (2)
Tõ (1) vµ (2) a 2 c 2 2ac hay a c 2 0 (v« lý)
VËy trong 2 bÊt ®¼ng thøc a 2 4b vµ c 2 4d cã Ýt nhÊt mét c¸c
bÊt ®¼ng thøc sai
VÝ dô 3:
Cho x,y,z > 0 vµ xyz = 1. Chøng minh r»ng
1 1 1
NÕu x+y+z > th× cã mét trong ba sè nµy lín h¬n 1
x y z
Gi¶i :
Ta cã (x-1).(y-1).(z-1) =xyz – xy- yz + x + y+ z –1
1 1 1
=x + y + z – ( x )
y z
v× xyz = 1
1 1 1
theo gi¶ thiÕt x+y +z >
x y z
nªn (x-1).(y-1).(z-1) > 0
Trong ba sè x-1 , y-1 , z-1 chØ cã mét sè d¬ng
ThËt vËy nÕu c¶ ba sè d¬ng th× x,y,z > 1 xyz > 1 (tr¸i gi¶
thiÕt)
Cßn nÕu 2 trong 3 sè ®ã d¬ng th× (x-1).(y-1).(z-1) < 0 (v« lý)
VËy cã mét vµ chØ mét trong ba sè x , y,z lín h¬n 1
25
PhÇn iii : c¸c bµi tËp n©ng cao
a2
Ta cã hiÖu: b2+c2- ab- bc – ac
3
a2 a2
= b2+c2- ab- bc – ac
4 12
a2 2 2 a2
= ( b +c - ab– ac+ 2bc) + 3bc
4 12
26
a a 3 36abc
=( 2 -b- c)2 +
12a
a a 36abc
3
=( 2 -b- c)2 + >0 (v× abc=1 vµ a3 > 36 nªn
12a
a >0 )
a2
VËy : b2+c2> ab+bc+ac §iÒu ph¶i chøng minh
3
2) Chøng minh r»ng
a) x 4 y 4 z 2 1 2 x.( xy 2 x z 1)
b) víi mäi sè thùc a , b, c ta cã
a 2 5b 2 4ab 2a 6b 3 0
c) a 2 2b 2 2ab 2a 4b 2 0
Gi¶i :
a) XÐt hiÖu
H = x 4 y 4 z 2 1 2 x 2 y 2 2 x 2 2 xz 2 x
= x 2 y 2 2 x z 2 x 1 2
H 0 ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh
b) VÕ tr¸i cã thÓ viÕt
H = a 2b 1 2 b 1 2 1
H > 0 ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh
c) vÕ tr¸i cã thÓ viÕt
H = a b 1 2 b 1 2
H 0 ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh
8
x y2
Gi¶i :
Ta cã x 2 y 2 x y 2 xy x y 2 (v× xy = 1)
2 2
x 2
y
2 2
x y 4. x y 4
4 2
27
2) Cho xy 1 .Chøng minh r»ng
1 1 2
1 x 2 1 y 2 1 xy
Gi¶i :
1 1 2
Ta cã
1 x 2
1 y 2
1 xy
1 1 1 1
2
0
1 x 1 y 1 y 1 xy
2 2
xy x 2 xy y 2
1 x 2 .1 xy 1 y 2 .1 xy 0
x( y x) y( x y)
0
1 x .1 xy 1 y 2 .1 xy
2
y x xy 1 0
2
1 x 2 .1 y 2 .1 xy
B§T cuèi nµy ®óng do xy > 1 .VËy ta cã ®iÒu ph¶i chøng minh
28
Chøng minh r»ng a b c . 1 1 1 9 (1)
a b c
Gi¶i :
a a b b c c
(1) 1 1 1 9
b c a c a a
a b a c b c
3 9
b a c a c b
x y
¸p dông B§T phô 2 Víi x,y > 0
y x
Ta cã B§T cuèi cïng lu«n ®óng
1 1 1
VËy a b c . a b c 9 (®pcm)
2a 3 2b 3 2c 3 3 a 2b b 2 c c 2 a (®pcm)
2) So s¸nh 31 11 vµ 17 14
Gi¶i :
Ta thÊy 3111 < 3211 25 255 256
11
29
ab ab a bd
(1)
abcd abc abcd
b c bc bca
(2)
abcd bcd abcd
d a d a d ac
(3)
abcd d ab abcd
Céng c¸c vÕ cña 4 bÊt ®¼ng thøc trªn ta cã :
ab bc cd d a
2 3 (®pcm)
abc bcd cd a d ab
c c 2c
abc ba abc
Céng tõng vÕ ba bÊt ®¼ng thøc trªn ta cã :
a b c
1 2 (®pcm)
bc ca ab
30
b) Ta cã
1 1 1 1 1 1
1 ... 1 .....
1.2 1.2.3 1.2.3.....n 1.2 1.2.3 n 1 .n
1 1 1
1 1 1
< 1 1 .... 2 2 (®pcm)
2 2 3
n 1 n
n
31
Vµ x 2 x 3 x 2 3 x x 2 3 x 1 (2)
VËy T = |x-1| + |x-2| +|x-3| + |x-4| 1+3 = 4
Ta cã tõ (1) DÊu b»ng x¶y ra khi 1 x 4
(2) DÊu b»ng x¶y ra khi 2 x 3
VËy T cã gi¸ trÞ nhá nhÊt lµ 4 khi 2 x 3
VÝ dô 2 :
T×m gi¸ trÞ lín nhÊt cña
S = xyz.(x+y).(y+z).(z+x) víi x,y,z > 0 vµ x+y+z =1
Gi¶i :
V× x,y,z > 0 ,¸p dông B§T C«si ta cã
x+ y + z 3 3 xyz
1 1
3 xyz xyz
3 27
¸p dông bÊt ®¼ng thøc C«si cho x+y ; y+z ; x+z ta cã
x y . y z . z x 3 3 x y . y z . x z
2 3 3 x y . y z . z x
1
DÊu b»ng x¶y ra khi x=y=z=
3
8 1 8
VËy S .
27 27 729
8 1
VËy S cã gi¸ trÞ lín nhÊt lµ khi x=y=z=
729 3
VÝ dô 3 : Cho xy+yz+zx = 1
T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña x 4 y 4 z 4
Gi¶i :
¸p dông B§T Bunhiacèpski cho 6 sè (x,y,z) ;(x,y,z)
xy yz zx x 2 y 2 z 2
2 2
Ta cã
2
1 x2 y 2 z 2 (1)
Ap dông B§T Bunhiacèpski cho ( x 2 , y 2 , z 2 ) vµ (1,1,1)
( x 2 y 2 z 2 ) 2 (12 12 12 )( x 4 y 4 z 4 )
Ta cã
( x 2 y 2 z 2 ) 2 3( x 4 y 4 z 4 )
Tõ (1) vµ (2) 1 3( x 4 y 4 z 4 )
1
x4 y 4 z 4
3
1 3
VËy x 4 y 4 z 4 cã gi¸ trÞ nhá nhÊt lµ khi x=y=z=
3 3
VÝ dô 4 :
Trong tam gi¸c vu«ng cã cïng c¹nh huyÒn , tam gi¸c vu«ng
nµo cã diÖn tÝch lín nhÊt
32
Gi¶i :
Gäi c¹nh huyÒn cña tam gi¸c lµ 2a
§êng cao thuéc c¹nh huyÒn lµ h
H×nh chiÕu c¸c c¹nh gãc vu«ng lªn c¹nh huyÒn lµ x,y
1
Ta cã S = . x y .h a.h a. h 2 a. xy
2
V× a kh«ng ®æi mµ x+y = 2a
VËy S lín nhÊt khi x.y lín nhÊt x y
VËy trong c¸c tam gi¸c cã cïng c¹nh huyÒn th× tam gi¸c vu«ng
c©n cã diÖn tÝch lín nhÊt
VÝ dô 1 :
Gi¶i ph¬ng tr×nh sau
4 3x 2 6 x 19 5 x 2 10 x 14 4 2 x x 2
Gi¶i :
33
Ta cã 3x 2 6 x 19 3.( x 2 2 x 1) 16
3.( x 1) 2 16 16
5 x 2 10 x 14 5. x 1 9 9
2
VËy 4. 3x 2 6 x 19 5 x 2 10 x 14 2 3 5
DÊu ( = ) x¶y ra khi x+1 = 0 x = -1
VËy 4 3x 2 6 x 19 5 x 2 10 x 14 4 2 x x 2 khi x = -1
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm duy nhÊt x = -1
VÝ dô 2 :
Gi¶i ph¬ng tr×nh
x 2 x2 4 y2 4 y 3
Gi¶i :
¸p dông B§T BunhiaCèpski ta cã :
x 2 x 2 12 12 . x 2 2 x 2 2. 2 2
DÊu (=) x¶y ra khi x = 1
MÆt kh¸c 4 y 2 4 y 3 2 y 1 2 2
2
1
DÊu (=) x¶y ra khi y = -
2
1
VËy x 2 x 2 4 y 2 4 y 3 2 khi x =1 vµ y =-
2
x 1
VËy nghiÖm cña ph¬ng tr×nh lµ 1
y 2
VÝ dô 3 :
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh sau:
x y z 1
4
x y z xyz
4 4
x2 y 2 y 2 z 2 z 2 y 2 z 2 z 2 x2 z 2 y 2 x2
2 2 2
y 2 xz z 2 xy x 2 yz
xyz.( x y z )
V× x+y+z = 1)
Nªn x 4 y 4 z 4 xyz
34
1
DÊu (=) x¶y ra khi x = y = z =
3
x y z 1 1
VËy cã nghiÖm x = y = z =
x y z xyz
4 4 4
3
x 2 x 2 2
VËy hÖ ph¬ng tr×nh cã nghiÖm vµ
y 2 y 2 2
35
1) T×m c¸c sè nguyªn x,y,z tho¶ m·n
x 2 y 2 z 2 xy 3 y 2 z 3
Gi¶i :
V× x,y,z lµ c¸c sè nguyªn nªn
x 2 y 2 z 2 xy 3 y 2 z 3
x 2 y 2 z 2 xy 3 y 2 z 3 0
y2 3y2
x 2 xy
4 4
3 y 3 z 2 2z 1 0
2 2
y y
x 3 1 z 1 0
2
(*)
2 2
2 2
y y
x 3 1 z 1 0 x, y R
2
Mµ
2 2
2 2
y y
x 3 1 z 1 0
2
2 2
y
x 2 0
x 1
y
1 0 y 2
2 z 1
z 1 0
x 1
C¸c sè x,y,z ph¶i t×m lµ y 2
z 1
VÝ dô 2:
T×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña ph¬ng tr×nh
1 1 1
2
x y z
Gi¶i :
Kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t ta gi¶ sö x yz
1 1 1 3
Ta cã 2 x y z z 2 z 3
Mµ z nguyªn d¬ng vËy z = 1
1 1
Thay z = 1 vµo ph¬ng tr×nh ta ®îc 1
x y
1 1 1
Theo gi¶ sö x y nªn 1 = x y y y 2 mµ y nguyªn d¬ng
Nªn y = 1 hoÆc y = 2
Víi y = 1 kh«ng thÝch hîp
Víi y = 2 ta cã x = 2
36
VËy (2 ,2,1) lµ mét nghiÖm cña ph¬ng tr×nh
Ho¸n vÞ c¸c sè trªn ta ®îc c¸c nghiÖm cña ph¬ng tr×nh
lµ (2,2,1) ; (2,1,2) ; (1,2,2)
VÝ dô 3 :
T×m c¸c cÆp sè nguyªn tho¶ m·n ph¬ng tr×nh
x x y (*)
Gi¶i :
(*) Víi x < 0 , y < 0 th× ph¬ng tr×nh kh«ng cã nghÜa
(*) Víi x > 0 , y > 0
Ta cã x x y x x y 2
x y2 x 0
§Æt x k (k nguyªn d¬ng v× x nguyªn d¬ng )
Ta cã k .(k 1) y 2
Nhng k 2 k k 1 k 1
2
k y k 1
Mµ gi÷a k vµ k+1 lµ hai sè nguyªn d¬ng liªn tiÕp kh«ng tån t¹i
mét sè nguyªn d¬ng nµo c¶
Nªn kh«ng cã cÆp sè nguyªn d¬ng nµo tho¶ m·n ph¬ng tr×nh .
x 0
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm duy nhÊt lµ :
y 0
37
Tµi liÖu tham kh¶o
************
1- to¸n n©ng cao vµ c¸c chuyªn ®Ò ®¹i sè 8
-nxb gi¸o dôc 8 – 6 – 1998
T¸c gi¶ : NguyÔn Ngäc §¹m – NguyÔn ViÖt H¶i –
Vò D¬ng Thôy
----------------&&&-----------------
38