Τα τελευταία χρόνια, οι θεωρίες συνωμοσίας αποτελούν αγαπημένο θέμα

ενασχόλησης των απανταχού χρηστών του Διαδικτύου. Το ανεξήγητο είχε πάντα

ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας. Όλοι έχουμε άποψη σχετικά με το ποιος
μπορεί να δολοφόνησε τον Kennedy ή αν υπάρχουν εξωγήινοι. Αυτά είναι
ερωτήματα που ίσως να μην απαντηθούν ποτέ –ειδικά το πρώτο–, αλλά πάντα
θα αποτελούν πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία θεωριών που, με κάποιον
μαγικό τρόπο, καταφέρνουν να ακούγονται ταυτόχρονα λογικές και παράλογες.
Το πράγμα έχει φτάσει τόσο μακριά, που πλέον υπάρχουν θεματικές θεωρίες
συνωμοσίας που καταπιάνονται με συγκεκριμένους τομείς. Από τη θρησκεία
μέχρι τα κινούμενα σχέδια.
Δεν υπάρχει επαγγελματικός τομέας που να αγαπά τις εν λόγω θεωρίες
περισσότερο από τους επαγγελματίες Υoutubers. Αν σκεφτεί κανείς πως
υπάρχουν κανάλια που ασχολούνται αποκλειστικά με αυτές ή το γεγονός ότι
πολλές περσόνες του διαδικτύου έχουν κατά καιρούς αφιερώσει αρκετά βίντεο
στην προσπάθεια να βρουν απαντήσεις σε ερωτήματα που βασανίζουν την
ανθρωπότητα εδώ και δεκαετίες, καταλαβαίνει πόσο αβίαστα φτάνουν στα
αφτιά και τα μάτια μας. Για παράδειγμα, ένας από τους διασημότερους και
παλιότερους Υoutubers, ο Shane Dawson, «ταΐζει» σχεδόν εβδομαδιαία τους 8,5
εκατομμύρια subscribers του καναλιού του, με τα ειδικά Conspiracy Theories
βίντεό του. Ένα από τα αγαπημένα του θέματα είναι το Mandela Effect.
Πρόκειται για μια θεωρία συνωμοσίας που θέλει να υπάρχουν πολλά παράλληλα
σύμπαντα, τα οποία πολλές φορές μπλέκονται μεταξύ τους κι έτσι έχουμε
περιπτώσεις που ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων θυμάται κάποιο
συγκεκριμένο γεγονός με τρόπο λίγο διαφορετικό από τον πραγματικό.
Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις που το περιστατικό αυτό μπορεί να μην έχει
συμβεί καν, παρόλο που πολύς κόσμος ορκίζεται πως το θυμάται να συμβαίνει.
Τέλος, έχει παρατηρηθεί και το φαινόμενο κατά το οποίο μια πληθυσμιακή
ομάδα θυμάται κάποια προϊόντα με λίγο διαφορετική ονομασία από αυτήν που
έχουν.
Δεν πρέπει πάντως να ξεχνάμε ότι πολλές θεωρίες συνωμοσίας
αποδείχθηκαν τελικά αληθινές.
Το Mandela Effect, πάντως, έχει πάρει το όνομά του από το πιο τρανό
παράδειγμα του φαινομένου. Δηλαδή από το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι
υποστηρίζουν πως θυμούνται ξεκάθαρα ότι ο Nelson Mandela πέθανε τη
δεκαετία του '80, κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του. Η Fiona Broome, γνωστή
blogger που ασχολείται με τον χώρο του μεταφυσικού, έγραψε πρώτη γι' αυτό το
φαινόμενο το 2010, όταν σε κάποια έκθεση γνώρισε κι άλλους ανθρώπους που
θυμούνταν και λεπτομέρειες από την υποτιθέμενη κηδεία, παρόμοιες μεταξύ
τους. Έπειτα από κάποιο διάστημα ερευνών, η Broome ανακάλυψε κι άλλες
τέτοιες καταστάσεις. Για παράδειγμα, πολλά άτομα υποστήριζαν πως είχαν δει
επεισόδια από σειρές τα οποία δεν υπήρχαν και άλλα τέτοια όμορφα. Το
προαναφερθέν συμπαντικό μπλέξιμο δεν είναι η μόνη πιθανή εξήγηση σε όλα τα
παραπάνω. Υπάρχει και η περίπτωση να έρχονται άνθρωποι από το μέλλον και
χωρίς να το θέλουν να αλλάζουν με τις πράξεις τους κάποιες μικρές
λεπτομέρειες.
Σύμφωνα με τον υπέρτατο Stephen Hawking, το ταξίδι στον χρόνο είναι δυνατό.
Χρειάζονται, όμως, τρομερές δυνάμεις ώστε να «λυγίσει» η κοσμική γραμμή του
χρόνου και να γυρίσει κάποιος στο παρελθόν ή να καταφέρει να ανοίξει μια
«τρύπα» ώστε να «πηδήξει» στο μέλλον. Αυτό που σίγουρα δεν γνωρίζουμε είναι
η επιρροή που θα μπορούσαμε να ασκήσουμε στη ροή της ιστορίας κατά τη
διάρκεια ενός τέτοιου ταξιδιού στον χρόνο. Όπως και να 'χει, το Mandela Effect
είναι κάπως ακραίο σαν εξήγηση για όλες αυτές τις περίεργες, κοινές
αναμνήσεις που έχουν αυτές οι ομάδες ανθρώπων. Αποφάσισα λοιπόν να έρθω
σε επαφή με έναν ειδικό, με σκοπό να μάθω αν παίζει ρόλο η ψυχολογία σε όλη
αυτήν τη «διαδικτυακή τρέλα». Επικοινώνησα λοιπόν με τον Μιχάλη Νικολίτση,
ψυχολόγο, ο οποίος ήταν αρκετά ευγενικός και δεν με πέρασε για τρελό όταν
του ζήτησα να μιλήσουμε για το συγκεκριμένο θέμα.
Στην περίπτωση του υποτιθέμενου θανάτου
του Mandela στα '80s, κάποιοι μπορεί όντως
να θυμούνται να βλέπουν στην τηλεόραση μια
κηδεία γνωστού και επιφανούς ανθρώπου,
(...) αλλά, εντέλει, η κηδεία να μην ήταν του
Mandela, αλλά κάποιου άλλου εμβληματικού
προσώπου της εποχής.
Ο γλωσσολόγος Noam Chomsky έχει γράψει για τις «δέκα τεχνικές
χειραγώγησης της κοινής γνώμης», που έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Υπάρχουν
πολλές παράμετροι, αλλά δεν θα αναφερθώ σε αυτές μιας και στην περίπτωση
του Mandela Effect, νομίζω πως έχει παίξει τεράστιο ρόλο το ίντερνετ που, σαν
μέσο διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, τα τελευταία χρόνια είναι πραγματικά
πανίσχυρο. Νομίζω πως πλέον είναι πιο ισχυρό κι από την τηλεόραση. Για να
προχωρήσει πάντως ένα τέτοιο θέμα θα πρέπει να υπάρχει ίντριγκα, πράγμα
που στην περίπτωσή μας ισχύει. Επίσης, ο πομπός που μας το στέλνει να έχει μια
κάποια δυναμική.
Πώς εξηγείται ψυχολογικά;
Οι μηχανισμοί που οδηγούν σε αυτό το μπέρδεμα είναι αρκετά πολύπλοκοι αν το
σκεφτείς με την ορολογία της γνωστικής ψυχολογίας, αλλά θα προσπαθήσω να
σ' το εξηγήσω απλά, λέγοντας πως πρόκειται για λανθασμένες μνήμες. Είναι ένα
γνωστικό ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο η μνήμη φέρνει στο προσκήνιο
γεγονότα τα οποία δεν έχουν συμβεί ποτέ. Εδώ, πρέπει να τονίσουμε πως η
μνήμη δεν είναι τόσο δυνατή όσο νομίζουμε, ούτε αλάνθαστη. Είναι μια μορφή
μυθοπλασίας – θα αναφέρω τον αγγλικό όρο, μιας και δεν υπάρχει στα
ελληνικά, confabulation. Δεν σημαίνει πως κάποιος πλάθει μια ιστορία με σκοπό
το συμφέρον, πρόκειται για μια διαταραχή της μνήμης που γίνεται πιο έντονη με
την πάροδο του χρόνου και βγάζει κάποιες λανθασμένες, παραμορφωμένες και
λάθος ερμηνευμένες πληροφορίες.
Ναι, αλλά γιατί βλέπουμε πολλούς ανθρώπους να έχουν την ίδια
λανθασμένη μνήμη;
Κατ' αρχάς, παίζει μεγάλο ρόλο το γεγονός ότι παρασυρόμαστε. Ακούς δηλαδή
κάτι και λες «α, έχει συμβεί και σε μένα». Μπορεί να θυμάσαι όντως κάτι
σωστά, αλλά να το βγάζεις σε λάθος κατεύθυνση. Αυτό λέγεται –θα το πω πάλι
στα αγγλικά, επειδή δεν υπάρχει ο όρος στα ελληνικά– misattribution of
memory. Είναι λειτουργία της μνήμης κατά την οποία θυμόμαστε κάτι σωστά,
αλλά το αποδίδουμε σε λάθος πηγή κατεύθυνσης όπως σου είπα. Στην
περίπτωση του υποτιθέμενου θανάτου του Mandela στα '80s, κάποιοι μπορεί
όντως να θυμούνται να βλέπουν στην τηλεόραση μια κηδεία γνωστού και
επιφανούς ανθρώπου, τη σύζυγο να βγάζει λόγο σε ένα μεγάλο πλήθος, αλλά,
εντέλει, η κηδεία να μην ήταν του Mandela, αλλά κάποιου άλλου εμβληματικού
προσώπου της εποχής. Όταν κάποιος σου δώσει αυτές τις εικόνες σαν
πληροφορία, εσύ, με την –ενδεχομένως– παιδική ή εφηβική σου μνήμη, τις
φέρνεις μπροστά σου και καταλήγεις πως, εφόσον τις θυμάσαι κι εσύ, ήταν
όντως η κηδεία του Nelson Mandela. Δηλαδή, ο πρώτος έχει μπερδευτεί και
τελικά μπερδεύει και τους υπόλοιπους.
Θα υπήρχε ποτέ περίπτωση να πιστέψετε το Mandela Effect;
Δεν σου κρύβω πως υπάρχουν κάποιες θεωρίες συνωμοσίας που πιστεύω, όμως
τη συγκεκριμένη όχι. Ψάχνοντας λεπτομέρειες σχετικά με το Mandela Effect,
είδα κάπου πως πολλοί θυμούνται ότι οι αμερικανικές πολιτείες ήταν 52 και η
αλήθεια είναι πως κι εγώ όταν ήμουν μικρός πίστευα με σιγουριά πως ήταν
τόσες. Αλλά όχι, δεν θεωρώ πως έχει κάποια σοβαρή βάση η εν λόγω θεωρία.