Sociologija – Odgovori na ispitna pitanja

1. Šta je predmet istraživanja u sociologiji?

Sociologija je društvena nauka, te je onda i predmet njenog istraživanja društvo, shvaćeno u najopštijem smislu
kao totalitet društvenih pojava, procesa, odnosa i tvorevina. Dakle, sociologija istražuje i otkriva osnovne
zakonitosti razvoja društva, ono sto je zajedničko svim njegovim manifestacijama u prošlosti i sadašnjosti. Ono
što nam ukazuje kako se društvo formira, strukturiše, razvija, mijenja, napreduje, stagnira, propada. Ovdje je riječ
o opštoj sociologiji, te se i njen predmet odnosi na opšte karakteristike društva, društvenih pojava, procesa, odnosa
i tvorevina.

2. Kako se može osavremeniti predmet istraživanja?

Društvo nije statična kategorija, čvrsto uzročno-posljedično određena, već je to jedna promjenljiva, dinamična,
fluidna kategorija u kojoj pored determinističkih snaga i uzročno-posljedičnog slijeda, djeluju i stohastičke
(vjerovatnoća, pogađanje) sile. Ni današnji čovjek nije isti kao čovjek iz Kontovog, Caeserovog i Dirkemovog
vremena. Sociologija mora prvo da shvati čovjeka sa svim njegovim potencijalima i težnjama, da bi mogla da
krene u istraživanje savremenih društvenih pojava. Sociologija mora biti savremena nauka, a ona to postaje kroz
stalno osavremenjivanje predmeta istraživanja. Predmet savremene sociologije je neposredno događanje, od
lokalnog do globalnog nivoa: integracije i dezintegracije drustava i sistema; uspon svih vrsta moći i nasilja,
konzervativnih i retrogradnih ideologija (nacionalizam, vjerski fundamentalizam); borba individualnog i
kolektivnog identiteta; pojava novih kriza, sukoba i ratova; siromaštvo; destruktivne i devijantne aktivnosti
savremenog čovjeka; socijalne posljedice i moralne dileme ekonomskog rasta i ekstremnog liberalizma, naučno
tehničkog razvoja i slično.

3. Pravo – Sociološki aspekt.

Kada govorimo o pravu sa sociološkog aspekta obično podrazumijevamo pod tim običajno – moralne predstave
o nečemu sto je ispravno, pravilno, saglasno. Ono sto se očekuje kao najbolje, težnja da bude najbolje i očekivanje
da se neko zaštiti, da se ne skrene sa uobičajenog pravca. Minimalno određenje prava podrazumijeva da pravo
shvatimo kao skup pravnih normi i pravila u odnosima među ljudima čije važenje i efikasnost obezbjeđuje država
određenim mehanizmima prinude. Normativno pravo ima ulogu da se uspostavi određeni red i obezbjedi zaštitu
svih građana. Ono na taj način održava cjelinu društva i normalne tokove društvene interakcije. Sociološko
interesovanje ima namjeru da otkrije socijalne nosioce prava i kreatore pravnih normi, da pokaže da iza toga
uvijek stoje određeni odnosi moći i vlasti. Zatim, da izvede zaključak o uzročna–posljedičnoj vezi između
poštovanja pravnih normi i ukupnog stanja u društvu. Npr. ako se u nekom društvu masovno krše pozitivno-
pravne norme, onda je to signal da je društvo u krizi koja može, dugoročno, dovesti do njegove stagnacije ili
raspada. Ako se norme postoje bez vidljive primjene sile i autoriteta državne vlasti, onda možemo govoriti o
zrelosti, prosperitetu i sigurnosti života u društvu. Ovdje dolazimo do pitanja pravne države da obezbjedi najmanje
tri stvari: sigurnost, dostojanstvo i privatnost građana. Pravo podrazumijeva i zastupljenost pravde kao moralne
dimenzije prava, kao i vječiti odnos između prava i slobode. Pravo, pravne norme i pravni odnosi podrazumijevaju
prisustvo obaveza i odgovornosti svih subjekata u društvu u ravnotežnim relacijama. Samo tako se može ostvariti
slobodno i ekonomski razvijeno društvo ili, kako se danas to u teoriji kaže, održivo društvo.

4. Objasnite odnos opšte sociologije i prava kao dvije važne društvene nauke.
Kao polaznu osnovu svih odnosa sociologija i prava uzimamo činjenicu da obe pripadaju naučnom polju
društvenih nauka. Kada dalje govorimo o odnosu prava i sociologije imamo u vidu dva nivoa tog odnosa: Prvi,

1
opšti, teorijski, metodološki i epistemološki nivo na kome se analiziraju pojave, procesi i odnosi u društvu kroz
različit ili sličan pojmovno – kategorijalni sistem; Drugi nivo odnosa se manfiestuje kroz različite uže sociološke
i pravne discipline, posebne i pojedinačne naučne oblasti. Drugačije rečeno, sociologiju i pravo možemo pratiti
na mikro i makro naučnom i istraživačkom nivou. Kao primjer makro nivoa odnosa možemo uzeti pojam društvo.
Sa sociološkog stanovišta društvo je ukupnost pojava, odnosa, procesa i tvorevina, dok je društvo, posmatrano Iz
pravnog ugla, skup uređenih međusobnih odnosa pojedinaca i grupa. Dakle pravo posmatra društvo kroz prizmu
unaprijed određenih pravila, normi, formi I okvira, prema kojima I u kojima se određeni odnosi uspostavljaju I
odvijaju, dok sociologija posmatra sve oblike odnosa u društvu bez obzira kako, kada I gdje se uspostavljaju,
prema pravilima ili bez pravila, organizovano ili spontano, u cilju stvaranja ili destrukcije. Ako posmatramo drugi,
mikro, nivo onda nailazimo na mnoštvo različitih situacija, prostora I oblika u kojima se njihove discipline susreću
u posmatranju I analizi nekog društvenog fenomena. Npr. Porodicu ce analizirati sociologija porodice dok ce
njeno funkcionisanje I odnose unutar nje pratiti porodično pravo. Takođe, mogu se uočiti 4 osnovna načina
naučnog kontakta ove dvije nauke. Prvo, sociologija I pravo vrše paralelna nezavisna istraživanja, praćena I
proučavanja nekog problema ili fenomena. U tom slučaju njihovi rezultati mogu jedni drugima biti poznati ili
nepoznati. Drugo, odnos u naučnom polju može biti posredan, preko treće nauke I istraživanja. Recimo, ako
ekonomija ili istorija istražuju neki problem ili pojavu, onda će dati uporedni prikaz na koji način su to istraživali
sociologija I pravo. Treći način odnosa možemo označiti kao interdisciplinarni. Tu je riječ o zajedničkom,
planiranom učešću u istraživanju I naučnoj analizi nekog problema. Interdisciplinarnost može biti dualna (samo
sociologija I pravo) ili polidisciplinarna (nekoliko nauka ili užih naučnih disciplina). Četvrti odnos možemo
označiti kao konfliktni odnos. Nauke su u konfliktu kada jedna drugoj osporavaju rezultate istraživanja ili
kritikuju određena rješenja, postupke I stavove. Najcesca se u kritičkoj poziciji nalazi sociologija, jer ona kritikuje
zakone, primjene zakona, aktivnost sudova I mnoge druge aktivnosti koje su povezane sa praktičnim pravnim
rješenjima I pravnom praksom. Osim pomenutih teorijskih nivoa susreta ove dvije nauke postoji jos mnogo
prostora u svakodnevnom čovjekovom životu gdje se ove dve nauke susretu.

5. Šta sociologija pruža pravu?

Sociologija treba da pruži pravu saznanja o prirodi društva I društvenih odnosa, kao sto je socijalna struktura I
socijalni subjekti, područje konflikta, stepen marginalizovanosti I ugroženost pojedinih socijalnih grupa, politička
I kulturna stremljenja, opredjeljenost ka individualizmu ili kolektivizmu, moralne karakteristike I sistem
vrijednosti, poštovanje autoritet, lojalnost ili sklonost pobuni, kao I neke kljucne demografske, vjerske I ideološke
karakteristike. Ova saznanja su podloga za pravnu teoriju I pravnu aktivnost u pravu konstituisanja, razvoja I
primjene zakona, promjena pravnog sistema ili njegovog prilagođavanja društvenom miljeu, kao I praktičnoj,
neposrednoj, normativnoj pravnoj aktivnosti. Pomoć pravnoj nauci sociologija može pružiti svojom analizom
ideologije i njene uloge u konkretnom društvu. Prije svega analizom dominantne ideologije u pravnu praksu
(pozitivno pravo). Ukazivanje na karakteristike zajednice, daje pravu značajne informacije o primjeni pravnih
normi prema pojedinim zajednicama I očekivani efekti te primjene. Stalnom kritikom stanja u društvu I kritikom
aktivnosti pojedinih društvenih subjekata sociologija pruža pravu orijentaciju gdje treba da usmjeri svoju
aktivnost I koja su to slaba mjesta u društvu u kojima ce potencijalno nastati problem.

6. Šta pravo pruža sociologiji?

Promjene pravnih normi I pravnih postupaka utiču na promjene u društvu I promjene u ponašanju pojedinih
socijalnih subjekata. Svako donošenje zakona u nekoj oblasti, izaziva reakcije aktera u toj oblasti sto se simultano
prenosi I na ostale subjekte u društvu. Suprotno prethodnom, pravna inercija, pravna nedosljednost I pravno
kašnjenje za društvenim promjenama I regulisanje odnosa I postupaka u tim promjenama, pruža neku vrstu

2
materijala I informacija sociologiji kako bi usmjerila svoje istraživanje I kritičku oštricu ka posljedicama koje
izaziva pravna neaktivnost. U vezi sa ovim stoji I pitanje reformi pravnog sistema, koji su neophodne kao reakcija
na društvene promjene (ekonomsko I političku tranziciju, tehnološki napredak). Sociologiji se ovdje pruža prilika
da prati I ukazuje na troškove koji nastaju kao posljedica pravne sporosti I nedoslijednosti. Djelovanje pravnog
sistema, njegova efikasnost I fleksibilnost, postaju stalni predmet praćenja mnogih društvenih nauka, pa tako I
sociologije. Funkcionisanje zakona I nastojanje njegovih zastupnika I zaštitnika da bude sto racionalniji, izaziva
brojne dileme među društvenim akterima, posebno kada se postavi pitanje da li je svako sudsko I zakonsko
rješenje istovremeno I pravedno. Jedan od najvećih problema pravnog sistema jeste primjena čuvenog principa
“jednakost svih građana pred zakonom”. Primjena ovog pravila otvara brojne dileme o stvarnoj I suštinskoj
jednakosti pojedinaca I društvenih grupa, u odnosu I nasuprot formalnoj jednakosti. Za sociologe je interesantan
I koristan odnos pozitivnog prava prema “prirodnom” I “običajnom” pravu, kao I odnos prava prema etici I
etičkim principima. Pravni sistem treba da uključi važne principe “običajnog prava” koje reguliše tradicionalne
odnose među pojedinim zajednicama, kao I unutar tih zajednica.

7. Navedite I objasnite tri osnovna teorijska principa na kojima se zasniva sociološka analiza prava.
Prvi se odnosi na prirodu prava posmatranu iz sociološke perspektive – pravo je iskustvena pojava I sve
karakteristike prava proističu iz specifičnosti ljudske prirode I života u zajednici (ustanovljen u pravnoj tradiciji
starog Rima); Drugi princip se odnosi na strukturu prava posmatranu iz sociološke perspektive – pravo je sire
od pravnog pravila (od formalnih izvora prava), ne može se svesti na poredak normi – zakone I druge opšte
pojedinačne pravne akte – oni su bitan element strukture prava, ali ne I jedini – društvena dimenzija/činioci prava
je/su ravnopravni element/I strukture prava; treci princip se odnosi na pravo kao na jednu dinamičku cjelinu koja
se mijenja u vremenu I prostoru(iskustvena, složena I razvojna cjelina).

8. Određenje sociologije prava.

Sociologija prava poučava pravni sistem, pravne institucije, subjekte prava, aktere u pravnim događajima I
cjelokupnu pravnu aktivnost I pravnu praksu. Sociologija prava poučava “unutrašnju”, normativnu stranu prava,
njihovu poziciju I uticaj na svakodnevni život pojedinaca I grupa u društvu. Na drugoj strani, opšta sociologija
poučava “spoljašnju” stranu prava, njegovu moć, položaj I funkciju u ukupnom društvenom poretku. U literature
se sreće I pojam “pravna sociologija”, koji se, ponekad smatra sinonimom za sociologiju prava. Ali radi se o dva
različita pristupa pravnim fenomenima. Pravna sociologija podrazumijeva posmatranje društvenih fenomena iz
ugla pravnika, sa stanovišta jurisprudencije u smislu najboljih uslova za djelovanje pravnih pravila I procedura
bez obzira na otpore I protivrječnosti u društvu koje ta primjena izaziva.

9. Predmet sociologije prava.

Predmet sociologije prava je struktura I funkcionisanje pravnog sistema, ali ne u smislu opšteg sistema ili velikih
istorijskih pravnih sistema ili današnjih evropski, već konkretni pravni sistem jednog društva uokvirenog
nacionalnom državom u određenom vremenskom period (pravni sistem Jugoslavije 70ih godina XX vijeka, npr.).
Proučavanje pravnog sistema sa stanovišta sociologije prava podrazumijeva njegovo sagledavanje kao okvira u
kome se odvijaju ekonomski, socijalni I kulturni odnosi. Sa druge strane, pravni sistem možemo posmatrati I kao
mehanizam koji pokreće I stimuliše ili koci I demotiviše društvene aktivnosti, društvenu interakciju I
komunikaciju. Predmet sociologije prava su I pravne situacije, shvaćene kao skup pravnih normi koje se odnose
na jedan poseban odnos ili grupu istovjetnih odnosa, ali ne sa pozitivno pravnog, zakonskog stanovišta, već način
njihovog funkcionisanja, promjene, trajanje, nestanak, njihove funkcije u društvu I slično. Sociologija prava
posvećuje poseban značaj istraživanju odnosa legalnih I nelegalnih elemenata I djelovanja u pravnim

3
institucijama. Ako su zakoni predmet istraživanja sociologije prava, onda se oni analiziraju iz ugla njegove
efikasnosti, njihovog socijalizućujeg djelovanja I efekta, kao I njihovih promjena, te socijalnih subjekata koji
utiču na njihovu promjenu ili sprečavaju promjenu. Ako se masovno krše zakoni, društvo je u stanju anomije, a
ako se nastoji da svaki korak društvenog života bude pokriven zakonom, društvo je u stanju normokratije.
Sociologija ovdje prati kako se ostvaruje, pravni princip “jednakost svih građana pred zakonom”. Kada
sociologija prava za predmet uzima pravne subjekte onda ih ona posmatra kao društvene subjekte koji su
ograničeni I definisani pravnim pravilima. Kaznene procedure I kaznene mjere su takođe predmet istraživanja,
gdje sociologija prava analizira uslove, uzorke I okolnosti nastanka kaznenih dijela, njihovu učestalost, načine
izvršenja I njihovu funkciju u društvu. Sociologija prava prati uzroke nasilja I viktimizacije svakodnevnog života,
zatim medicinske, psihijatrijske I alternativno-medicinske aktivnosti I aktere I njihovo djelovanje unutar I van
pravnog, proceduralog I zakonskog okvira. Predmet sociologije prava je I analiza I istraživanje pojave novih
pravnih aktivnosti I disciplina (dječje pravo, folklorno pravo, ekološko pravo I sajber pravo).

10. Metod sociologije prava (instrumenti I tehnike sociološkog istraživanja).

Metod sociologije prava zadržava osnovne principe opšteg sociološkog metoda kao sto je istraživačka
usmjerenost, otkrivanje novog elementa I detalja, preciznost u stavovima I iskazima, operativnost, fleksibilnost I
prilagođenost predmetu istraživanja I posebno, objektivnost. Ovdje treba imati u vidu Dirkemov metodološki stav
da društvenim činjenicama treba pristupati kao stvarima, koji primjenjen na sociologiju prava može da glasi:
pravnim činjenicama treba pristupiti kao stvarima, kako bi se postigla objektivnost I preciznost. Zan Karbonije
princip objektivnosti dijeli na materijalnost I nepristrasnost. Materijalnost podrazumijeva da se iz sociološkog
istraživanja neke pravne situacije isključe svi elementi koji su potpuno lični I sasvim su stvar unutrašnjeg
reagovanja. Nepristrasnost u istraživanju podrazumijeva da se prilikom istraživanja izostave lični odnosi I
naklonosti prema istraživanom predmetu, kao I neka druga slična povezanost I pripadnost (pol, starost, teritorija,
politika I kultura). Sociologija prava drži se osnovnih socioloških I naučnih principa u istraživanju I proučavanju:
otkrivanje, razumijevanje, saznane I objašnjenje. Otkriće može biti, pored naučnog, I zdravorazumsko. Može se
uočiti pravilnost odvijanja neke pojave, ponavljanje postupka, razlike u pristupu određenim grupama I
pojedincima. Oni koji se ne bave naukom mogu npr. primjetiti povećan broj nasilja I kriminala kod populacije
mlađe od 20 godina. Na drugoj strani naučno otkrije podrazumijeva pogled kroz neki od naučnih instrumenata
(statističko praćenje, vremensko I prostorno poređenje) kako bi se uočila pravilnost I frekvencija u praćenom
predmetu. Razumijevanje je sljedeći korak u našem postupku I ono predstavlja početak odvajanja
zdravorazumskog od naučnog mišljenja I shvatanja. Razumijeti neku pojavu događaj, slučaj, proces, postupak I
ponašanje znaci uočiti vise mogućih uzroka, pratiti frekvenciju odvijanja, kao I uočiti u masi pojedinačnih I
različitih primjera, pravilnost ponavljanja I opštost manifestovanja. Saznanje je sljedeći princip koji sociologa
uvodi u prostor otkrivanja uzroka posmatrane pojave, toka, postupka ili ponašanja, te uočavanja pravilnosti u
frekvenciji praćenog predmeta, kao I uzročno posljedične veze praćenih elemenata. Saznanje nas upućuje ka
stvarnom, ka istinitom u predmetu istraživanja. Na kraju dolazi objašnjenje koje na sve prethodno izneseno
postavlja pitanje: Zašto se to dešava, zašto je takav red stvari, elemenata I činjenica? Zašto je nešto uzrok a drugo
posljedica? Objašnjenje potvrđuje ili odbacuje hipotezu uočenu u postupku razumijevanja I postavljenu tokom
saznanja o predmetu istraživanja. Objašnjenje dalje znaci da je posmatrana pojava, kroz utvrđivanja pravilnosti I
frekventnosti ponavljanja, dovedena do nivoa opštosti koja ide dalje ka determinisanosti I korespondira sa
naučnim zakonom. Osnovni metodološki instrumenti I tehnike sociologije su:
1. Posmatranje: postupak prikupljanja podataka o pojavama na osnovu njihovog čulnog doživljaja;
postupak proučavanja spoljašnjih manifestacija nekih društvenih događaja, procesa, odnosa. Neposredan dodir sa
istraživanom pojavom, odnosi se na pojave koje su u toku. Može biti spor, ako se pojava prati u dužem periodu,

4
i za vremensko trajanje vezane su teškoće i ograničenja posmatranja. Mogućnost izvođenja posmatranja vezana
je za manje društvene grupe. Može se podijeliti na: posmatranje sa učestvovanjem i posmatranje bez učestvovanja.
Posmatranje sa učestvovanjem se može odvijati u 4 različita oblika.
1) Posmatrač kao potpuni učesnik: istraživač živi u sredini koju posmatra, a sredina ne zna za
njegovu ulogu posmatranja ponašanja i postupaka sredine.
2) Učesnik kao posmatrač: Neko iz jedne sredine, pored svakodnevnih uloga, preuzme ulogu da
prati događaje i ponašanja radi prikupljanja podataka, sredina zna za njegov zadatak.
3) Posmatrač je i posmatrač i učesnik: posmatranje mu je glavni zadatak, sredina zna za to, on
može da mijenja razne poslove i pozicije u grupi.
4) Potpuni posmatrač: nema nikakve druge uloge u grupi ili sredini, a dodir sa grupom je površan.
2. Razgovor i upitnik: tehnika prikupljanja podataka gdje se koristi verbalna/neverbalna komunikacija
sa ljudima od kojih se žele saznati mišljenje i stavovi o nekoj pojavi/događaju. Istražuje se nešto što nije dostupno
posmatraču kao vrijednosti, osjećanja, želje, nešto što se može saznati na osnovu iskaza ispitanika, što se zbiva u
zatvorenom krugu. Tri bitne pretpostavke za uspješno istraživanje na osnovu upitnika i intervjua: da ispitanik želi
da pruži određene podatke; kompetentan je da to učini; da istraživač i ispitanik ostvare dobru komunikaciju.
Razgovor i intervju mogu biti standardizovani: unaprijed se pripreme pitanja i ispitivač ne može mijenjati
formulacije tokom razgovora; nestandardizovani: unaprijed predviđena samo tema i osnovna pitanja, a u toku
razgovora redoslijed pitanja se može mijenjati, ubacuju se nova. Razgovor može biti licem u lice ili telefonskim
putem. Upitnik je oblik prikupljanja podataka na osnovu napisanih pitanja koja se dostavljaju ispitaniku. Izrada
se odvija u više faza: definisanje problem i određivanje ciljeva, određivanje sadržaja pitanja, prilagođavanje
ankete životnim uslovima ispitanika, broj pitanja i njihov redoslijed po važnosti i očekivanju.
3. Klasifikacija i mjerenje (skaliranje): da bi prikupljena građa bila efikasnije korištena, vrši se njena
klasifikacija, da se uspostavi red i odnos među uočenim pojavama, njihovim dijelovima i tendencijama.
Klasifikacijom se vrši dioba na pojmove roda, vrste, klase, potklase, pri čemu treba biti pažljiv, jer se ista pojava
može klasifikovati na više načina. Klasifikacija se sastoji iz elementarne klasifikacije (osnovno razvrstavanje na
bazi logičkog, apstraktno-analitičkog poimanja) i kompleksne tipologije (ukrštaju se različite osobine i stvaraju
određeni tipovi osobina i karakteristika). Mjerenje je označavanje iskustvenih pojava (kompleksnih pojava,
pojedinih osobina, odnosa i procesa) pomoću brojčanih simbola koji se mjerenim pojavama pridaju na osnovu
precizno utvrđenih pravila. Podrazumijeva tri funkcije: opisnu (precizan opis pojave i njenih odnosa, karaktera,
važnosti); pojmovnu (logičko-semantička analiza i jezička preciznost); analitičko-sintetička funkcija (upotreba
preciznih postupaka uz dodatak matematičko-statističkih sredstava). Osnovni mjerni instrument je skala, ona
podrazumijeva način da se predmet mjerenja izrazi serijom numeričkih veličina. Nominalne skale-određivanje
mnoštva podataka u manji broj skupova ili klasa; ordinalne skale ili skale rangova-rangiranje po nekim
kriterijumskim svojstvima-veći, jači, uspješniji, teži; intervalna skala-određivanje distance između posmatranih
objekata na osnovu stepena izraženosti mjernog svojstva-osnovna jedinica, ekvidistantnost; racio skala-posjeduje
osnovnu skalnu jedinicu čijim se množenjem i dijeljenjem dobiju sve ostale skalne jedinice.
4. Statistička analiza: mjeri učestalost i rasprostranjenost neke pojave ili dijela pojave, određenih
osobina. U sociološkim istraživanjima koriste se srednje vrijednosti, mjerne disperzije, mjerne asimetrije,
statistička grafika, statističko testiranje hipoteza, ukrštanje podataka, Hi-kvadrat test, regresijska analiza,
faktorska analiza, klaster analiza i analiza vrijednosnih serija. Stat. analiza je važna za otkrivanje zakonitosti i
karakteristika među pojavama, korelacionih i uzročno-posljedičnih veza.
5. Eksperiment: primjenjiv samo u prirodnim i tehničkim naukama, kao oblik istraživanja uzročno-
posljedičnih veza u uslovima i situacijama koji se za tu svrhu namjerno stvaraju, izazivaju. U sociologiji se mogu
izvoditi neke vrste blažih eksperimenata kako bi se potpunije došlo do saznanja o ponašanju i djelovanju malih

5
grupa, položaju čovjeka u njima. Laboratorijski eksperiment - izvodi se u manjim grupama da bi se ispitali
odnosi i ponašanje grupe u određenim uslovima. Eksperiment u prirodnim uslovima-eksperimentator polazi
od uslova u kojima se grupa nalazi i dodaje im izvjesne nove uslove, tj. stvara postepenu promjenu situacije i
okruženja. Pogodno za eksperimente u oblasti organizacije rada, praćenja promjena u obrazovanju, saobraćaju,
trgovini, marketingu. Prirodni eksperiment - praćenje neke pojave/procesa u njegovom prirodnom toku, na
mjestima i u vremenu kada se događaju neki prelomni događaji u životu i djelovanju grupe.
6. Uporedna analiza: postupak u kome se pojedine vrste društvenih pojava posmatraju, analiziraju i
proučavaju u što različitijim oblicima i uslovima ispoljavanja, na raznim mjestima i raznim vremenskim
periodima, raznim društveno-istorijskim uslovima, poredeći te osobine i izvlačeći neke karakteristične stavove i
zakonitosti razvoja pojave, procesa, tvorevine. Naziva se i komparativno-istorijska analiza i obuhvata tri nivoa:
poređenje u okviru istog društva, uporedna istraživanja u raznim društvima istog istorijskog perioda i nivoa
razvijenosti; uporedna analiza društava različitih istorijskih epoha i nivoa društvenog razvoja.
7. Analiza sadržaja: postupak prikupljanja podataka koji se odnosi na analizu nekih dokumenata i
poruka, analiza sadržaja dokumenata. Dokument je svaka informacija registrovana i dostupna određenom krugu
zainteresovanih ljudi i grupa, sa željom da prenese neku poruku, stav, mišljenje. Za istraživača je važno ko šalje
poruku, kome je namijenjena, i kakav je sadržaj poruke. Pošto smo u društvu informacija, tehnika prikupljanja
podataka je važna i logična, te prisutna u savremenim naučnim istraživanjima i analizama. Pri prikupljanju vodi
se računa o tome koju vrstu komunikacije, koja dokumenta i koji period uzeti kao predmet, te definisati koji
sadržaj nas interesuje, kako ih pratiti, bilježiti i razvrstavati. Analiza sadržaja može biti kvantitativna, kada
pokazuje učestalost i širinu komunikacije i poruka, i kvalitativna, pokazuje sadržaj i vrijednosti stavova koje
poruka nosi.
8. Studija slučaja: specifičan postupak prikupljanja podataka kojim se analizira jedna cjelina društvene
stvarnosti, nešto što je izdvojeno u vremenu u prostoru. Podrazumijeva povezivanje posmatrane pojave sa prošlim
stanjem, i sa očekivanom manifestacijom u budućnosti, te čvrstu povezanost sa okruženjem i njihov međusobni
uticaj. Pogodna je u istraživanju osnivanja, razvoja i funkcionisanja institucija, organa, preduzeća, za ispitivanje
stavova i ponašanja pojedinaca i grupa, za ispitivanje konstituisanja i funkcionisanja grupa i udruženja, za
istraživanje trenutnih događaja i slično. Prednost je u tome što može na jednom konkretnom primjeru da primjeni
i provjeri raznovrsne izvore i podatke, kao ispravnost nekih opštih stavova i hipoteza. Najvažnije je da slučaj bude
dovoljno reprezentativan za pojavu koju istražujemo i da pruži dovoljno korisnih podataka za sam predmet
istraživanja.

11. Objasnite odnos sociologije prava I filozofije prava.

Filozofija prava se bavi ontološkom, epistemološkom I gnoseološkom dimenzijom prava, dok se sociologija prava
bavi pravom praksom I pravnim događanjima. Filozofija prava može da pruzi značajna saznanja koja sociologiji
prava mogu biti orijentacija u širini I dubini istraživanja pravnih fenomena.

12. Objasnite odnos sociologije prava I etnologije I antropologije prava.

Etnologija prava poučava pojavu pravnih elemenata prava kod arhaičnih, primitivnih drustava, kao dio njihove
organizacije I načina života, ulogu različitih običaja I vjerovanja u Nacinu regulisanja odnosa među ljudima I
grupama na tom stadijumu istorijskog razvoja. Antropologija prava poučava uticaj kulture na nastanak I razvoj
I promjene zakona I drugih pravnih tvorevina. Etnologija I antropologija prava pružaju dosta elemenata
sociologiji prava I pomažu joj da razumije uticaj kulturnih I tradicionalnih elemenata na pravni sistem, pravne
norme I pravne pojave.

6
13. Objasnite odnos sociologije prava I psihologije prava.
Psihologija prava je dio psihologije koji poučava individualne I grupne psihološke karakteristike učesnika u
pravnom događaju I pravnom postupku. Kada su u pitanju individualne karakteristike aktera u pravnim
događajima I pravnom postupku, psihologija prava prati sklonosti I navike, karakterne osobine, postupke, motive,
sklonosti prema konfliktu, nepovjerenje, strah, frustracije, depresiju I asocijalno ponašanje. Svi pravni događaji
posmatraju se kroz prizmu individualnih osobina I ponašanja pravnih aktera. Pored individualnih psiholoških
osobina, psihologija prava posmatra I kolektivne osobine, interakciju, ponašanje grupe I iz toga izvodi elemente
koji mogu upotpuniti činjenice.

14. Objasnite odnos sociologije prava I istorije prava.

Istorija prava poučava nastanak I razvoj prava kroz istoriju. Ona to čini na dva načina: prateći razvoj ideja, stavova
I teorije prava, praćenjem istorijskog razvoja pravne prakse I nastanka pravnog sistema. Tako je nastala istorija
zakona, istorija sudova, kriminološka istorija itd. Sve ove mikro pravno istorijske discipline pomažu da
sociologija prava bolje razumije istorijsko kretanje prava I pravnog sistema.

15. Savremene tendencije u sociologiji prava.

Savremena sociologija prava se može posmatrati u nekoliko aspekata: vremenskom, vrednosnom, istorijskom I
teorijskom smislu. Temporalna dimenzija uključuje određeni period koji je blizak trenutku kada posmatrač ili
govornik koriste pojam savremeni. Pojam savremen podrazumijeva vrijeme I prostor u kome većina aktera djeluje
zajedno, u kome se naracija odnosi na događaje, pojave I procese u kojima je većina tih aktera prisustvovala ili
na neki drugi način u njima učestvovala. Savremen može da znaci I biti u “korak s vremenom” u kome se nešto
mijenja, razvija, konstituiše, razara ili postoji. Savremenost je vremenski okvir koji je neposredno ili uz vrlo malo
posrednika dostupan posmatračima

16. Podjele unutar sociologije prava (sociologija zakona).

Zakon je centralno mjesto prava i pravnog sistema. Smisao prava jeste da kreira, razvija, usavršava, mijenja i
primjenjuje zakone oko kojih se formira poseban društveni prostor gdje se nadmeću različiti društveni subjekti i
gdje se stiče, demonstrira ili gubi moć. Disciplina koja se u okviru sociologije prava bavi svim aspektima nastanka
i djelovanja zakona jeste sociologija prava. Sa sociološkog aspekta, zakon se posmatra u nekoliko faza.
Donošenje zakona u nekoj oblasti jeste igra moći različitih interesa i njihovih nosilaca. Borba tih interesa
prenosi se na parlament kao zakonodavno tijelo, gdje se ogleda moć pojedinih političkih grupa da nametnu svoje
ideje i stavove. Kroz svoj sadržaj i karakteristike zakon odražava političko, socijalno i kulturno stanje jednog
društva u trenutku nastajanja tog zakona. Postupak njegovog donošenja otkriva sve probleme i protivrječnosti u
društvu. Ako donošenju prethodi duga i opširna rasprava, te su uključeni svi zainteresovani subjekti, zakon ima
punu legitimnost. Ako je, sa druge strane, usvojen po skraćenom postupku, kao posljedica dominacije i nametanja
moći jednog subjekta, onda je njegova legitimnost manja i funkcionisanje teže.
Usvajanje zakona govori o stanju i strukturi parlamenta neke države, o političkim borbama, raspodjeli
moći i uticaja između partija, političkih grupa, nevladinih organizacija, interesnih grupa itd. Sociologija zakona
postavlja pitanje zbog čega se donošenje nekog zakona nagovještava ali je u stalnom odlaganju, te zašto se ne
uočavaju oblasti u kojima su potrebne izmjene zakona (zakon o socijalnom preduzetništvu); analizira snage i
subjekte koji sprečavaju donošenje ili izmjenu nekog zakona, te razloge, interese i manifestacije koje se tada
javljaju.
Provođenje zakona je faza u kojoj se ogleda stanje jednog društva. Iza svakog zakona stoje određene
snage koje omogućuju njegovu primjenu: država sa institucijama kontrole i prinude; spremnost i lojalnost onih

7
na koje se zakon odnosi da ga poštuju; podrška posebnih interesnih grupa; povoljan utisak kod stručnih i naučnih
krugova. Kod primjene zakona sreće se više subjekata nego u postupku donošenja zakona, pa se javljaju subjekti
koji reaguju na uslove, principe, pravila i okolnosti koje donosi zakon, a kojih ranije nisu bili svjesni. Svaki novi
zakon mijenja odnose snaga u društvu ili nekom njegovom segmentu, jedni gube neke privilegije, drugi ih stiču
ili dolaze u ravnopravnu situaciju. Zakon je apstraktna forma različih namjera i očekivanja koje su uobličene
određenim paragrafima, a njihova primjena jeste proces daljeg tumačenja razrade. Tako nastaju podzakonski akti
koji apstraktne forme prevode u praktično primjenjive obrasce, kroz njihovo donošenje i primjenu nastavlja se
borba interesa i pokušaj pozicioniranja u društvu različitih socijalnih aktera. Postupak donošenja podzakonskih
akata govori o kvalitetu samih zakona, i to tako da, ako se akti brzo donesu i energično sprovode, pokazuje se
namjera zakonodavca da uredi odnose u jednoj oblasti i moć inicijatora donošenja zakona; ako se odugovlači sa
donošenjem pratećih akata nekog zakona, pokazuje se namjera aktera (koji utiču na donošenje) da se odloži neki
problem ili grupa problema u toj oblasti društva. Kod provođenja zakona mogu se javiti vidovi otpora i problema,
subjekti prava zaduženi za primjenu zakona ga mogu zanemarivati, te stanje može ostati isto; može doći do
izbjegavanja primjene nekih sankcija koje zakon zahtjeva, ili do njihovog selektivnog primjenjivanja na pojedince
i grupe. Ovi problemi mogu dovesti do razdvajanja zakona na formalni i suštinski dio, pa se akteri pozivaju na
njegove pravne paragrafe, ali u praksi izostaje precizna primjena i sankcije koje taj zakon podrazumijeva.
Sociologija zakona analizira i posljedice koje nastanu primjenom nekih zakona i drugih pravnih akata. Namjera
zakona kao sredstva regulacije i prijetnje sankcijama za aktere koji se ne pridržavaju njegovih pravila, jeste da
uspostavi socijalnu kontrolu u pojedinim oblastima ili u cijelom društvu. Posljedice mogu biti da društvo
funkcioniše skladno, ili da se pojedine oblasti precizno regulišu i izazovu zadovoljstvo, sigurnost i lojalnost kod
građana, kada se radi o korisnim i funkcionalnim zakonima koji podstiču razvoj društva. Sa druge strane, zakoni
mogu izazvati poremećaj među socijalnim subjektima, kada je njegova primjena otežana i izazvan je otpor
pojedinih aktera, pobuna ili dezorganizacija u nekoj oblasti ili u cijelom društvu, tada su to štetni zakoni po cijelo
društvo ili pojedine oblasti.
Važan dio istraživanja sociologije prava u okviru zakona, njihove uloge i funkcionisanja, jeste hijerarhijski odnos
među zakonima kroz koji se ogleda i distribucija moći društvenih subjekata. Sociologija zakona prati, istražuje,
analizira sve posljedice primjene zakona i te analize nudi pravnoj nauci kao argumente za unaprijeđenje zakona i
ukupne normativne prakse.

17. Podjele unutar sociologije prava (sociologija sudova i sudstva).

Sudovi, suđenje, sudski procesi i njihove posljedice jesu važno područje istraživanja sociologije prava. Sudovi i
sudstvo su veza između zakona i sankcija, tj. centralno mjesto primjene zakona kao sredstva prinude i
transmisionog instrumenta na putu do primjene kazne i predmet su posebne mikrodiscipline u okviru sociologije
prava, sociologije sudova i sudstva.
Sudska vlast je treća karika u podjeli vlasti i najvažniji uslov za konstituisanje pravne države. Ona je mehanizam
socijalne kontrole ali i socijalizacije u svakom društvu. Od njenog funkcionisanja zavisi kvalitet ostalih dijelova
pravne države, te održivost cjelokupnog društva. Sociologija sudova prije svega prati i istražuje konstituisanje
sudova kao sredstava prinude i mehanizama kontrole ponašanja pojedinaca i grupa. Način konstituisanja sudova
pokazuje snagu ukupnog pravnog sistema, njegovu koherentnost, pouzdanost, legitimitet i legalitet. Kod sudova
stalnog karaktera, sociologija sudova i sudstva prati da li su ušli u fazu rutinskog, stereotipnog rada i aktivnosti
ili se stalno usavršavaju i razvijaju. Pažnja se posvećuje i ad hoc sudovima, koji se konstituišu privremeno da bi
se riješio jedan sudski problem ili grupa takvih. Njihovo konstituisanje je najčešće povezano sa političkim
odlukama i moći, i takvi su ratni sudovi: utvrđivanje ratne štete, ratne krivice i sl. Pa sociologija sudova nastoji
da razgraniči šta je u njima čisto pravo, normativno i zakonsko a šta je više demonstracija političke pobjedničke

8
strane. Kroz konstituisanje sudova odvija se borba različitih socijalnih subjekata i nastojanje da se sudovi podrede
političkoj ili nekoj drugoj moći. Sa druge strane, to konstituisanje pokazuje moć pravnog sistema, smisao, značaj
i ulogu prava u savremenom društvu, na nacionalnom ili međunarodnom nivou.
Funkcionisanje sudova zavisi od njihove unutrašnje strukture, kvaliteta kadrova, organizacije, uslova rada i
odnosa snaga u društvu i zainteresovanih subjekata. Sociologija sudova prati i istražuje kako pojedini socijalni
subjekti utiču na sudove i kako to usporava ili ubrzava sudski proces. Pritisci dolaze iz različitih društvenih
segmenata, prije svega političkih partija, građanskih pokreta, nevladinih organizacija u vidu zahtjeva da se neki
sudski postupak pokrene ili obustavi. Uticaj mogu vršiti i ekonomski subjekti, npr. neka velika kompanija može
ucjenjivati lokalnu zajednicu ili državu da će se povući s tog prostora ako se putem suda traži nadoknada za
ekološku štetu koju je kompanija napravila. Zaključak je da neefikasni sudovi dovode do usporavanja i tromosti
cijelog pravnog sistema, što ima posljedice na ostale segmente društva.
Sudski sporovi: nastanak sudskog spora je pokazatelj stanja, oblika i karaktera međuljudskih odnosa, interakcije
i komunikacije u jednom društvu, što dalje govori o sklonosti jedne sredine ka konfliktima kao obliku rješavanja
problema u interakciji. Trajanje sudskih sporova pokazuje efikasnost i kvalitet sudova, te njihovu etičku
dimenziju. Dugotrajni, te sporovi koji se ponavljaju mogu pokazati da jedna strana u sporu pokušava steći
prednost pritiscima, ucjenama ili korupcijom.
Sociologija sudova prati sve detalje rada sudija kao najbitniji aktera sudova i sudstva, način, postupak, procedure
izbora, pa i nezavisnost ili zavisnost u radu. Izbor sudija za pojedine nivoe sudova je i pokazatelj odnosa među
pojedinim subjektima u društvu. Istraživanje uključuje više faktora, njihovo ponašanje, odnos prema sudu,
sudskim procedurama i klijentima, moralnu dimenziju sudijskog rada, odgovornost, dosljednost, autoritet i
nezavisnost. Pored sudija, važni su i advokati i porota. Sociologija sudova prati igru moći između advokata i
sudija, jer se u njoj koncentrišu brojni društveni problemi i prenose na cijeli pravni sistem, pa i cijelo društvo.
Važno je postojanje ravnoteže između sudijskog i advokatskog rada; ako advokati ospore sudijske argumente,
vidi se slabost sudija, njihove kompetentnosti i uticaja, te sposobnost i profesionalna etika tužilaca koji spremaju
materijal za sudove. Sa druge strane, ako sudije nadjačaju sve argumente advokata, pokazuje se snaga i efikasnost
sudija, ali i njihova nadmoć, izdvojenost, pristrasnost i diktatura. Porota je treća strana sudske piramide kroz koju
se prelamaju odnosi između sudija, advokata, optuženih i osuđenih. Sociolozi prate ponašanje sudija, advokata,
njihov govor, kulturu, opštu energiju, te sudski materijal (zapisnike, obrasce, dijaloge, reagovanja na presude),
ali i ponašanje i djelovanje porote, formalno ili stvarno učešće njenih članova u sudskom procesu, njihovo
socijalno porijeklo, starst, profesionalnu pripadnost, pol, te učestalost istih članova, a sve sa ciljem da se sazna
više o atmosferi, uslovima, uticaju i ponašanju svih aktera u sudskom procesu.

18. Podjele unutar sociologije prava (sociologija krivičnih djela).

Krivično djelo jeste ponašanje i postupak pojedinca i grupe zabranjen krivičnim zakonom. U pravnom smislu
podrazumijeva radnju čovjeka predviđenu krivičnim zakonom, navedenu preciziranu, protivpravnu i skrivljenu,
odnosno mora se desiti. Sa sociološkog stanovišta, ovo poimanje nije potpuno, iziskuje stalno dodavanje i
dograđivanje. Pravo nastoji da suzi okvir elemenata definicije ovog pojma, a sociologija krivičnog djela stalno
traga za novim, nepredvidivim, neograničenim elementima i događajima. Kriterijumi definisanja stalno se
mijenjaju, ono što u jednom društvenom i istorijskom trenutku nije smatrano krivičnim i kriminalnim djelom, u
novim uslovima to postaje, okolnosti mijenjaju ugao gledanja i pristup problemu. Pozitivno pravo ne može
ostvariti tu dinamiku, dodavanjem novih elemenata i proširivanjem pojma krivičnog djela, pa sociologija to koristi
nudeći svoje argumente za inoviranje ovog pojma.
Sociologija krivičnih djela traga za širim uzrocima, uslovima, načinima ispoljavanja i posljedicama koje krivična
djela ostavljaju u užem i širem društvenom prostoru. Javlja se pitanje zašto kriminal postaje sve češći oblik

9
normalnog i očekivanog ponašanja ljudi u savremenom društvu, te se otkriva da je uzrok povećanja kriminala,
kako u siromašnim, tako u bogatim društvima: materijalni, ekonomski interes. Sociologija krivičnih djela traži
uzročnu vezu između protivrječnosti u društvu, kolektivne traume, nesigurnosti, anomije i povećanja broja
krivičnih djela, te analizira kulturu, stil i način života, sklonosti ka konfliktu, nagle društvene promjene kao uzrok
pojave krivičnih djela. Društveni ambijent pogodan za nastanak i širenje krivičnih djela karakterišu brojne
promjene: potrošačko društvo i konzumerizam se stalno šire, a nemogućnost zaposlenja i nesigurnost posla se
povećavaju; prenaseljenost izaziva osjećaj tjeskobe, straha i ugroženosti kod ljudi; povećan broj imigranata
izaziva otpor domicilnog stanovništva; povećan broj marginalnih grupa vrši pritisak na socijalne ustanove,
gradske institucije i otežava ukupan život savremenog čovjeka. Pogodno mjesto za nasilje je i savremena
porodica: povećani razvodi, usamljeni pojedinci nakon raspada porodice, nesocijalizovani tinejdžeri i djeca.
Pojačan uticaj medija na svakodnevni život ima za posljedicu povećanje nasilja jer se njegovi konzumenti
poistovjećuju sa negativnim junacima iz filmova, reality show emisija i tv reportaža. ''Normalan'' ambijent u kome
savremeni čovjek živi postaje ekspanzija individualizma, sebičnosti, pohlepe, netolerancije, agresivnosti u
komunikaciji. Trgovina ljudima, opasnim materijalom, oružjem i narkoticima: pogodan prostor za razvijanje
krivičnih djela. Sociologija krivičnog djela prati i analizira oblike krivičnih djela obuhvaćene zakonom, učestalost
pojedinih oblika, izvlači zaključke koji upućuju na opštost pojave krivičnog djela u društvu. Učestalost teških
ubistava govori o svakodnevnim rizicima i opasnosti po građane. Ubistva djeteta pri rođenju/odmah poslije
rođenja, nedozvoljeni prekidi trudnoće-pokazatelj patološkog stanja u reproduktivnom prostoru društva.
Sociologija krivičnih djela stalno traga za uzrocima, oblicima i manifestacijama krivičnog djela i zločina, prati
njihove promjene i pokušava da otkrije njihovu prirodu, odnosno latentnu dimenziju ove pojave.

19. Podjele unutar sociologije prava (sociologija zatvora).

Kazne, kaznena politika i zatvorske ustanove jesu indikatori stanja pravnog sistema, pravde, slobode i sigurnosti
u jednom društvu. Zatvori i ukupan postupak sa prestupnicima jesu najosjetljiviji i najkontroverzniji dio
pravosudnog sistema. Zatvorska praksa i konkretna zatvorska situacija su pokazatelji načina i stepena društvene
kontrole. Kriza društva najbolje se reflektuje kroz krizu i transformaciju zatvora, kaznenog i zatvorskog sistema.
Uslovi u zatvorima, postupci prema zatvorenicima, pobune, štrajkovi, izolovanost ili humanizacija zatvorskog
režima predmet su sociologije zatvora koja proučava sve probleme, stanja i pitanja u okviru zatvorske i kaznene
politike i prakse.
Sociologija zatvora polazi od proučavanja strukture i odnosa u kaznenom i zatvorskom sistemu i proteže se do
najmanjih pora zatvorskog i postzatvorskog života prestupnika i zatvorenika. Istražuje kvalitet kaznenih
institucija, osoblje koje nadzire i prati prestupnike, njihovo ponašanje, odnos prema instituciji zatvora i prema
drugim prestupnicima, njihovu svijest o značaju zatvora i uticaju na njihov život, uslove u kojima se kazne
izdržavaju, zatvor kao specifičnu društvenu zajednicu uz sve formalne i neformalne zatvorske grupe, te razloge
stalnog povećanja broja prestupnika i zatvorenika u svim dijelovima svijeta.
Povećanje broja zatvorenika u Evropi pokazuje da se prostor i oblici nasilja, kriminala i zločina stalno šire. Velika
Britanija: 139 zatvorenika na 100.000 stanovnika, Njemačka 96, Italija 96, Holandija 93 a Švedska 68.
Od vremena srednjeg vijeka, zatvor je imao četiri osnovne funkcije: briga o onima koji čekaju kaznu i suđenje
(smještaj, zadržavanje); prinuda kao posljedica zahtjeva da se nešto ispuni, nadoknadi, vrati u prethodno stanje
(plati šteta, nadoknadi gubitak); kazna kao konačno izvršenje presude (vremenski, doživotni boravak, smrt);
prijetnja kao opomena za ljude da ne čine prestupe (oblik socijalne kontrole). Prva funkcija se transformisala do
stepena gdje prestupnici mogu platiti kauciju koja ih ostavlja na slobodi do konačne sudske presude. Kazna kao
suština sudskog postupka i zatvora transformiše se tako da je danas u svijetu mali broj presuda sa smrtnom kaznom
kao ishodom, kao što su rijetke i doživotne kazne. Zatvor se sve više transformiše u tehničkom, sadržajnom u

10
funkcionalnom smislu, sve više se govori o njegovoj humanizaciji, demokratizaciji i oplemenjivanju, tako da se
danas gubi granica između klasičnog zatvora i tjeskobe u svakodnevnom životu (težak i naporan rad u nekim
oblastima, ograničeno kretanje, kućni pritvor...). Sa druge strane, neki zatvori su i prema uslovima i surovosti
slični onima iz srednjeg vijeka ili robovlasničkog doba (Gvantanamo, Kuba; Gitarama, Ruanda; IK-17, Sibir;
Rokvil, SAD). Sociologija zatvora proučava sve inovacije u oblasti zatvorskog života i zatvorske strukture, kako
bi otkrila savremenu funkciju zatvora-socijalizaciju, obrazovanje, pomoć, umjesto klasičnih-nadziranje,
kažnjavanje, disciplinovanje. Shodno tome, istražuje zatvorski sistem, vlast, upravljanje, administraciju,
procedure, pravila, organizaciju unutrašnjeg života, krize, pobune, socijalne i polne promjene strukture
prestupnika, pojavu privatnih zatvora, povećanje finansijskih kazni kao alternative vremenskim kaznama.

20. Pravo i društvene promjene.

Pitanje odnosa prava prema društvenim promjenama - jedno od centralnih pitanja sociologije prava. Od svog
nastanka, ona analizira uticaj prava na društvene promjene i uticaj promjena u društvu na stanje i probleme prava
i pravnog sistema. Odnos prava i društvene promjene upućuje na granicu koja se može ili ne može povući između
funkcionisanja prava kao sistema socijalne kontrole od strane države i prava koje pokreće i zahtjeva promjene u
nekim segmentima ili cijelom društvu. Postavlja se pitanje koliko je pravo zavisno od društvenih kretanja i uticaja
političkih i socijalnih grupa, te može li i do kog stepena pravo biti autonomno ili udaljeno od pomenutih uticaja
društvenih subjekata, može li djelovati kao samostalna i odvojena snaga. Zajednički stav brojnih autora je da što
je društvo razvijenije, to je odnos prava i društvene promjene komplikovaniji i sve je teže uočavanje granica
između prava i nekih društvenih aktera. Ranije se taj odnos pratio kroz uticaj tradicije, običaja, navika, morala i
drugih kulturnih obrazaca u društvu, pratilo se koliko pravo utiče na promjene tradicionalnih normi i obrazaca, te
koliko su te norme obuhvaćene pozitivnim pravom i uključene u pravni sistem, tj. koliko su uticale na njegovo
oblikovanje i djelovanje. Ako pravo može u svoje norme uključiti mehanizme koji uspostavljaju ravnotežu
između društveno poželjnog i nepoželjnog ponašanja, onda ono djeluje integrativno i socijalno stabilizujuće na
društvo, međutim, i kad se širok popis društveno negativnih ponašanja pretoči u norme kojima se to sankcioniše,
postoji problem primjene tih normi kroz sudske procese. Najpoznatiji primjeri značajnog uticaja prava na
društvene promjene su: uvođenje pravila jednakosti svih građana pred zakonom, uvođenje opšteg biračkog prava,
zaštita prava svojine, pravo azila za progonjene ljude i one koji trpe potpunu diskriminaciju. Primjeri kada je
društvena promjena uticala na promjenu prava: propast socijalističih društva, krajem XX v. ili rušenje političkog
režima i društvenog poretka u Iraku, Avganistanu i Libiji u prvoj deceniji XXI v.
Postoji mnogo primjera međusobnog uticaja i odnosa prava i društvenih promjena na nižim društvenim nivoima
u svakodnevnom životu, neposrednoj praksi i iskustvu. Zakoni i sudovi mogu uticati na javno mnjenje, podsticati
građansku inicijativu i mobilnost (otpor ili podrška), uticati na funkcionisanje poslovnih i ekonomskih subjekata
(zakoni i uredbe o finansijskim transakcijama, porezi, zakon o radu). Zakoni i sudovi postaju polje na kome se
odvija borba različitih društvenih aktera za sticanje i usmjeravanje moći i uticaja u pojedinim društvenim
oblastima, npr. političke partije, pokreti i drugi politički akteri iskazuju stalne težnje da utiču na izbor sudija,
tužilaca i porotnika. Zakon ima mobilišuću ulogu za odbranu nekog prava koje štiti, a tradicija, navike i ideologija
to osporavaju, npr. odbrana prava na abortus i zakona koji su štitili pravo žene da izabere abortus. 80-tih godina
XX vijeka trajala je borba između pristalica abortusa i branitelja prava žena na jednoj, i protivnika abortusa na
drugoj strani. Poslije mnoštva sudskih parnica i presuda, pobjeđuje grupa koja brani pravo žene na abortus. Zakoni
i sudovi mogu efikasnije uticati na društvene reforme samo uz saglasnost najvažnijih socijalnih subjekata u
društvu, u smislu verbalne, ideološke, ali i materijalne, finansijske podrške.
Sudovi i zakoni mogu biti i prepreke društvenim reformama koje žele da provedu politički ili drugi socijalni akteri
u društvu. Sudovi se birokratizuju, postaju tromi, sami sebi cilj i svrha i tako usporavaju promjene u društvu koje

11
podrazumijevaju efikasnost sudova kao preduslov da se društvo oslobodi negativnih elemenata i patološkog stanja
u pojedinim oblastima.

21. Pravo, pravda i moć.

Pravo se konstantno nalazi između pravde kao moralne dimenzije prava i moći kao unutrašnje borbe za prevlast
i dominaciju nekih socijalnih aktera u svim elementima pravnog sistema. Pravda je suština vladavine prava, i
unutrašnjeg suvereniteta, i pokazatelj da su zakoni, pravila i procedure iznad svake pojedinačne i grupne volje.
Ona podrazumijeva da su svi građani jednaki pred zakonom, jednako dostupni policiji, pravosuđu i sudovima,
dobijaju iste kazne za krivična djela, zatvorski uslovi su im isti, kao i šanse za prijevremeno puštanje iz zatvora,
pomilovanje, rehabilitaciju i ponovno uključivanje u društveni život. Sociologija prava govori o nekoliko oblika
pravde. Proceduralna prava: okrivljeni i uhapšeni se upozna sa svim fazama postupka koje ga očekuju, dokazni
materijal treba biti sakupljen na jednako proceduralan način i na zakonskoj osnovi, sudski postupak treba biti
otvoren sa primjenom svih pravila jednako na sve prekršioce i učesnike u sudskom sporu, kako bi se prisutnost
pravde jasno vidjela. Pobačajna pravda: traga se za sredstvima i postupcima koji će spriječiti da ne budu
upotrebljena surova sredstva iznuđivanja izjava i priznanja od strane okrivljenih, koja narušavaju njihov fizički,
psihički i moralni integritet. Materijalna pravda zahtijeva da optuženi imaju jednake šanse na pravedan tretman
bez obzira na materijalno stanje, što podrazumijeva odsustvo kaucije kao uslova da neko ne bude u zatvoru dok
čeka suđenje, ili da se brani sa slobode, jer pravilo kaucije sadrži korijen nepravde u sebi, stavljanjem u podređen
položaj one koji nemaju novac. Nediskriminatorna pravda zahtijeva jednak tretman prema polovima, starosnoj
dobi, seksualnom opredjeljenju, etničkoj, vjerskoj, rasnoj, kulturnoj i svakoj drugoj specifičnoj pripadnosti.
Distributivna pravda se odnosi na principe raspodjele resursa kojima raspolaže jedno društvo, država, zajednica
ili grupa. Država treba svima da omogući ravnopravan pristup ograničenim resursima i da sankcioniše one koji
pokušavaju na račun drugih na pribave bogatstvo, pozicije i uloge same za sebe. Ne podrazumijeva apsolutnu
jednakost u podjeli resursa, već jednakost šansi da se uzme učešće. Velike prepreke za njen razvoj jesu sebičnost,
pohlepa i individualizam.
Moć ima dvostruku ulogu u nastanku i funkcionisanju prava u društvu, sa jedne strane, to je moć pravnih ideja
koje se bore da uspostave principe regulacije međuljudskih odnosa, a sa druge, moć pravnih institucija i pravnog
sistema da regulišu i kontrolišu cjelokupno društvo. Svi elementi prava i pravnog sistema nastaju i funkcionišu,
transformišu se i nestaju kao rezultat sticanja, upotrebe i gubljenja moći raznih društvenih aktera, a ta moć
ispoljava se u konkretnoj pravnoj i društvenoj praksi kroz sprovođenje procedura, propisa, tumačenja, promjena,
transformacija i dopunjavanja zakonskih normi. Pravo pokazuje moć u zaštiti pojedinca i grupa od nasilja,
eksploatacije, fizičkog i psihičkog ugrožavanja, posebno stranaca, imigranata i marginalnih grupa, ali, pravo
pokazuje moć i kada imigrante protjeruje ili ograničava njihovo kretanje, zaposlenje i integraciju u novu sredinu.
Ako se moć prava i zakona ispoljava kao lična i kolektivna sigurnost u društvu, onda ona postaje javno dobro i
zajednička korist svih građana u jednoj državi ili u međunarodnim odnosima.

22. Pravo i zajednica.

Savremena sociologija prava proučava odnos između pravnih normi, zakonske regulacije i kontrole, i života u
pojedinim zajednicama. Zajednice su specifični odnosi između ljudi, koji se od društvenih grupa razlikuju jer
počivaju na isključivo unutrašnjim principima udruživanja.-solidarnost, uzajamna podrška, pomoć,
razumijevanje, bliskost, ljubav; sa druge strane, društvene grupe održavaju interesi i potrebe za afirmacijom,
radom, zaposlenjem, školovanjem, zaštitom, zabavom. Svaka grupa je trajnija i homogenija ukoliko u njoj uspije
da se razvije što više elemenata koji karakterišu zajednicu.

12
Odnos zajednice i prava možemo posmatrati u dva oblika: Jedan podrazumijeva uticaj zajednice na konstituisanje
zakona i pravnih normi, a drugi uticaj zakona i normi na funkcionisanje zajednice. Ovaj drugi slučaj protivrječan
je u odnosu na suštinu zajednice, jer ona ne podrazumijeva obaveznost pravnog konstituisanja i regulisanja
međusobnih odnosa. Pravne norme i zakoni javljaju se kao spoljašnja prinuda za većinu zajednica, a kod
društvenih grupa su pretpostavka za njihovo konstituisanje. Pravna teorija nastoji da izvuče najbolje i najvažnije
elemente u okviru zajednice, kako bi ih ugradili u zakone i pravne norme, a zajednica može da iskoristi nešto od
pravnih i zakonskih normi da bi poboljšala svoju organizaciju i djelovanje. Zajednicu karakterišu horizontalni
spontani, prirodni i slobodni odnosi, dok pravo podrazumijeva vertikalne, hijerarhijske odnose dominacije i
subordinacije.
Posmatrajući malu ruralnu zajednicu-selo, zaselak, uočimo da oni svoje odnose regulišu na bazi naslijeđenih
vrijednosti koje se decenijama prenose, gdje je potreban visok stepen tolerancije i otvorenosti u korišćenju
zajedničkog prostora, sredstava i resursa; dok se ovi principi u urbanoj sredini gube, te je neophodna zakonska i
normativna regulativa pristupa i korišćenja resursa. Sa ekološkog stanovišta, u maloj sredini niko neće/ rijetko će
zagađivati i uništavati sredinu, što je u gradskoj sredini svakodnevni slučaj. Dakle, u manjoj zajednici ljudi sami
regulišu životni prostor i čuvaju prirodu, a u gradskoj sredini to neće činiti ako nema zakonske regulative da ih
na to prisili. Pravo skuplja i razmatra karakteristike na kojima počivaju odnosi u zajednicama i uključuje ih u
pravne rasprave kako bi se vrijednosne i moralne dimenzije pravnih akata približile zajednici i njenim unutrašnjim
normama. Zakon ne treba sprečavati razvoj zajednice, niti zajednica treba ignorisati zakonske i proceduralne
principe koji se odnose na cjelokupno društvo i državne institucije. Sociologija prava prati odnose između ova
dva fenomena, procjenjujući kvalitet i značaj društva prema tome da li se zajednica i pravo udaljavaju ili
približavaju u savremenom društvu.

23. Pravo i politika.

Pravo i politika su u dihotomnom odnosu, stalno se približavaju, udaljavaju, dijele, prepliću i suprotstavljaju i
sociologija prava ovo posmatra na četiri načina: politika utiče na pravo u smislu pune dominacije; pravo je
autonomno, nezavisno i dominira nad politikom; politika ignoriše, zanemaruje i potiskuje pravo; pravo i politika
mogu biti u ravnoteži međusobnog uticaja i djelovanja.
Prvi odnos podrazumijeva uticaj politike na konstituisanje pravnog sistema, na formiranje i djelovanje
pravnih institucija, na donošenje zakona, na funkcionisanje, promjenu i usklađivanje zakonskih i pravnih normi
sa političkim interesima i ciljevima. Politika ne potiskuje pravo, ali ga koristi kao mehanizam socijalizacije i
socijalne kontrole. Neki teoretičari na pravo gledaju kao na podskup politike, te da je politika dominantna i
obavezna da određuje pravce djelovanja i suštinu pravnog sistema. Pravo i zakoni su prožeti politikom, to
pokazuje sljedeći slučaj: Parlamenti i ministarstva pravde donose zakone i kreiraju pravosudni sistem, utiču na
izbor sudija, a siva zona politike utiče na niže nivoe sudstva i tužilaštva, favorizuje slučajeve koji ih afirmišu i
čine privlačnim i uticajnim u okruženju. Kao što su zakoni, opšta pravila i norme proizvod političkog sistema,
tako su i sudske odluke posljedice te proizvodnje i nose neka očekivanja dominantnog političkog sistema.
Drugi odnos: sudije i drugi pravni službenici donose odluke i postupaju isključivo u skladu sa zakonima
i pravnom materijom. Autonomnost prava i pravnog sistema i njegova nezavisnost od politike prate se na tri
nivoa. Jedan nivo je uticaj pravne teorije na kreiranje ukupnog pravnog sistema, od pravnih institucija, preko
zakona, do neposredne pravne prakse. Drugi nivo je prisutna snaga i autoritet zakona u društvu i društvenim
odnosima. Treći nivo je nezavisnost sudova i pravo sudija da donose odluke prema svom znanju i savjesti. Ova
pomalo idealna šema sadrži i opasnost da dođe do udaljavanja prava od ostalih segmenata društva, tj. da dođe do
otuđenja prava od društva, što se manifestuje kao prelazak vladavine prava u nomokratiju.

13
 Treći odnos je danas u značajnoj mjeri prisutan. Politika, partije, političke partije nastoje da svedu pravo
na njegovu formalnu prisutnost u društvenom poretku, te da ga učine neefikasnim i zavisnim od politike, kao
instrument koji će se koristiti u ad hoc situaciji. Ovaj uticaj politike izražen je u sudstvu i zakonodavstvu, što se
vidi kroz česte promjene zakona pod uticajem političkih grupa, blokiranje sudskih procesa, sprečavanje
pribavljanja dokaza i provođenja adekvatne procedure, oslobađanje krivice. Politika dominira nad pravom u
pojedinačnim društvima ali i na prostoru međunarodnih odnosa, gdje danas dolazi do potpunog potiskivanja
prava.
Četvrti oblik: oba ova aktera imaju svoj autonoman prostor djelovanja, jedan drugog podstiču, motivišu,
kontrolišu. Ne mogu preuzimati ulogu i prerogative jedan drugome, trebaju međusobno ukazati na greške i
pomagati u njihovom otklanjanju. Recimo, ako sudovi u komplikovanim slučajevima koriste često vanzakonske
akte, politički akteri ukazuju na moguće negativne posljedice. Dakle, samo ravnoteža međusobnih odnosa i uticaja
prava i politike može biti korisna i podsticajna za društvo i međunarodne odnose.

24. Ljudska prava i sloboda.

Ljudska prava su ona prava koja se ne duguju državi i njihovoj volji, već ih ljudsko biće ima samim tim što je
ljudsko biće, dakle, nezavisno od države i bez države. Stoga, nisu pozitivno pravnog već moralnog porijekla.
Dijele se na: građanska, politička, ekonomska, socijalna i kultura. Kao i na kolektivna i individualna. Izvori su
deklaracije, povelje i teorijski spisi. Uzroci kršenja su homogenizacija društvenih grupa i zajednica, ekonomska
zavisnost od države, antiintelektualizam, proizvodnja neprijatelja, demokratija ''kao noćna mora'' i diktatura
manjinske grupe.

25. Navedite faze naučnog istraživanja.

Teorijsko, logičko odabiranja teme za istraživanje I analizu, Određenje predmeta istraživanja I istraživačkog
problema, Postavljanje hipotetičkog okvira za istraživanje, Prikupljanje naučne građe I podataka na bazi predmeta
istraživanja I postavljenog hipotetičkog okvira, Naučni opis pojave koja se istražuje, Naučno objašnjenje
istraživane pojave I uključivanje dobijenih naučnih rezultata u naučnu teoriju I sistem nauke.

26. Koje se tehnike I instrumenti primjenjuju u sociološkom istraživanju?

Posmatranje – postupak prikupljanja podataka o pojavama na osnovu njihovog čulnog doživljaja. Razgovor I
upitnik – Tehnika prikupljanja podataka gdje se koristi verbalna ili neverbalna komunikacija sa ljudima od kojih
se želi saznati mišljenje I stavovi o nekoj pojavi ili događaju. Klasifikacija I mjerenje – da bi prikupljena građa
bila efikasnije korištena I upotrebljiva potrebno je izvršiti njenu klasifikaciju da se uspostavi red I odnos među
uočenim pojavama, njihovim djelovima I tendencijama. Statistika analiza – mjeri učestalost i rasprostranjenost
određene pojave ili dijelova pojave, odnosno određenih osobina. Eksperiment – Za eksperiment kao istraživački
instrument vlada mišljenje da je on primjenjiv samo u prirodnim I tehničkim naukama, jer je to oblik istraživanja
određenih uzročno-posljedičnih veza u uslovima I situacijama koji se za tu svrhu namjerno izazivaju. Uporedna
analiza – postupak u kome se pojedine vrste društvenih pojava posmatraju, analiziraju I proučavaju u sto
različitijim oblicima I uslovima ispoljavanja, na različitim mjestima I u različitim vremenskim periodima, u
različitim društveno-istorijskim uslovima, poredeći te osobine I izvlačeći neke karakteristične stavove I
zakonitosti razvoja pojave, procesa, tvorevine. Analiza sadržaja – Postupak prikupljanja podataka koji se odnosi
na analizu nekih dokumenata I poruka. Studija slučaja – specifičan postupak prikupljanja podataka u istraživanju
neke pojave, procesa I odnosa.

14
27. Navedite značaj posmatranja kao tehnike prikupljanja podataka.
Posmatranje je postupak prikupljanja podataka o pojavama na osnovu njihovog čulnog doživljaja. Predstavlja
neposredan dodir sa istraživanom pojavama, te se odnosi na pojave koje su u toku. Posmatraju se spoljašnje
manifestacije određenih društvenih događaja, procesa, odnosa. Posmatranje se može podijeliti u dvije grupe:
• Posmatranje sa učestvovanjem (posmatrač učestvuje u događajima I procesima koje posmatra) - javlja
u četiri različita oblika: Prvo, posmatrač kao potpuni učesnik, situacija kada istraživač živi u sredini koju posmatra
a sredina ne zna da je njegova uloga da posmatra postupke I ponašanje sredine. Drugo, učesnik kao posmatrač,
kada neko iz određene sredine ili grupe, pored svakodnevnih uloga, preuzme ulogu I da prati događaje I ponašanja
radi prikupljanja podataka, tada njegova sredina zna za taj njegov istraživački zadatak. Treće, posmatrač kao
posmatrač I učesnik, sto znaci da ne mora da obavlja neku određenu stalnu funkciju u sredini ili grupi, već mu je
posmatranje glavni zadatak, a grupa zna za tu njegovu ulogu, on može da mijenja različite poslove I pozicije u
toj grupi. Četvrto, potpuni posmatrač je situacija u kojoj posmatrač nema nikakve druge uloge u grupi ili sredini.
Njegov dodir sa grupom je vrlo površan. On samo posmatra javno odvijanje I tok neke pojave, procesa ili stanja.
• Posmatranje bez učestvovanja (posmatrač ne učestvuje u pojavi koju posmatra).

28. Navedite prednosti I nedostatke upitnika I razgovora kao instrumenta u prikupljanju podataka.
Prednosti: Razgovor i upitnik su važna sredstva aktivnog stvaranja izvornih naučnih obavještenja o čovjeku i
društvu. Sadržaj na koji se podaci odnose se znatno proširuje u odnosu na posmatranje, kojim se teško mogu
dobiti podaci o prošlim iskustvima u odnosu prema budućnosti, a mogu biti značajni. Velika brzina prikupljanja
podataka + brza obuka anketara = velika širina istraživačkog zahvata. Upitnikom se obezbjeđuje anonimnost
ispitanika i diskrecija podataka. Kod upitnika nema posrednika u procesu prikupljanja podataka, pa je isključena
mogućnost anketarske greške, pa se čitav process prikupljanja može lakše standardizovati. Upotreba upitnika
može smanjiti i troškove prikupljanja podataka.
Nedostaci: Javljaju se teškoće u korišćenju podataka dobijenih razgovorom i upitnikom, mogu biti
epistemološke(ako ljudi nemaju stručne kvalifikacije, dobijaju se izvorna obavještenja različite vrijednosti a to
otežava njihovu naučnu upotrebu), psihološke(javljaju se kada je različit opšti psihički nivo iskustva ispitanika,
koji zavisi od njihove bistrine, mentalne zrelosti, psihičkog stanja u trenutku prikupljanja podataka, te stupnja
obrazovanja) i društvene(prilikom prenošenja poruka nekog sadržaja javljaju se društvene prepreke). Upotreba
upitnika je ograničena na sredine gdje je razvijena navika pismenog opštenja, a čak i u pismenijim sredinama,
veći je broj ispitanika koji pristanu na razgovor, nego na upitnik. Nedostatak je i što se ne može tačno utvrditi ko
je ispunio upitnik.

29. Koje su karakteristike uporedne analize kao postupka u istraživanju?

Uporedna analiza je postupak u kome se pojedine vrste društvenih pojava posmatraju, analiziraju I proučavaju
u sto različitijim oblicima I uslovima ispoljavanja, na različitim mjestima I u različitim vremenskim periodima, u
različitim društveno-istorijskim uslovima, poredeći te osobine I izvlačeći neke karakteristične stavove I
zakonitosti razvoja pojave, procesa, tvorevine. Tako se mogu ispitivati karakteristike I osobine porodice, kao
društvene grupe u različitim istorijskim periodima I različitim prirodnim I društvenim okolnostima. Ova analiza
se cesto naziva I komparativno-istorijska analiza. Postoje 3 nivoa uporednih istraživanja:
a) poređenje u okviru istog društva;
b) uporedna istraživanja u raznim društvima, istog istorijskog perioda I nivoa razvijenosti;
c) Uporedna analiza koja se odnosi na društva različitih istorijskih epoha I nivoa društvenog razvoja.

30. Koje su karakteristike analize sadržaja kao postupka u istraživanju?

15
Analiza sadržaja je postupak prikupljanja podataka koji se odnosi na analizu nekih dokumenata I poruka. Kada
se pristupi prikupljanju podataka ovom tehnikom treba voditi računa koju vrstu komunikacije, koja dokumenta I
koji vremenski period uzeti kao predmet analize. Zatim treba definisati sta nas interesuje (stavovi, ideje, ciljevi,
akcije) I kako ih pratiti, bilježiti I razvrstavati. Analiza sadržaja može biti kvantitativna (pokazuje učestalost I
širinu komunikacije I poruka) I kvalitativna (pokazuje sadržaj I vrijednosti stavova koje poruka nosi). Analiza
sadržaja je pogodna prilikom istraživanja političkih partija, političkih stavova, raznih društvenih grupa I pokreta
(Sekte, udruženja građana, ad hoc grupe, ekološki pokreti, mirovne grupe, militaristički I nacionalni pokreti).

31. Gdje i kada se primjenjuje studija slučaja (case study)?

Studija slučaja je pogodna u istraživanju “osnivanja, razvoja I funkcionisanja” institucija, organa, preduzaća, za
ispitivanje stavova I ponašanja pojedinaca I grupa, za ispitivanje konstituisanja I funkcionisanja grupa I udruženja
(partije, privredna udruženja), za istraživanje trenutnih događaja (izbori, uvođenje poreza, protest građana,
štrajkovi) I slično. Prednost studije slučaja je u tome sto može da na jednom konkretnom primjeru da primjeni ii
provjeri raznovrsne izvore I podatke, kao I ispravnost nekih opštih stavova I hipoteza. Ovim postupkom se mogu
istraživati pojave na “mikro I makro slučaju”. Makro plan uključuje veče grupe, privredne cjeline, države I
društva, a mikro plan se odnosi na pojedince I manje, kolektivne I grupne slučajeve. Studija slučaja može se
koristiti za istraživanje “prošlih, tekućih I budućih slučajeva” s tim sto najbolje rezultate postižemo istraživajući
tekuće “žive slučajeve”.

32. Objasnite mjesto I značaj hipoteza u istraživačkom radu.

Hipoteza dolazi poslije cilja istraživanja. Formulisati hipoteze znaci iznijeti neke pretpostavke o pojavi ili problem
koji smo odredili u predmetu istraživanja, a do kojih smo došli kroz literaturu I na osnovu prethodnog ukupnog
saznanja o tome. Putem hipoteza istraživač iznosi odredjene iskaze I probna objašnjenja (kratka I koncizna) o
osnovnim elementima I odnosima u okviru pojave koju istražuje. Hipoteza direktno usmjerava istraživanje na
područje koje je ranije navedeno. Hipoteza daje zadatak istraživaču da provjeri da li su tacni ti pretpostavljeni
odnosi I strukture. Hipoteze moraju da budu argumentovane teorijski, logički I iskustveno. Postoje 3 vrste
hipoteza u okviru postavljanja istraživačkog projekta: preliminarna hipoteza (nije dovoljno formulisana I
argumentovana),
• radna hipoteza (ona sa kojom započinjemo istraživanje iako nismo sasvim zadovoljni argumentacijom I
preciznošću);
• glavna hipoteza (ona koja ispunjava sve kriterije, argumentacije I preciznosti). Hipoteze se sastoje od
tvrdnji (prihvatanje ili odbacivanje veze među varijablama) I varijabli (promjenljivih svojstava)

33. Kako se piše seminarski rad?

Postoji 10 faza pisanja seminarskog rada, to su: uvodni deo, određenje predmeta I problema istraživanja, cilj
istraživanja, postavljanje hipoteze, varijable ili promjenljive, tehnike prikupljanja podataka, uzorak, analiza
dobijenih rezultata, zaključak I literature I prilozi.

34. Šta je društvena pojava (Navesti primjer)?

Društvena pojava nastaje kao rezultat uzajamno povezanog ponašanja pojedinaca, koje se manifestuje kroz
društvene grupe, zajednice, institucije, pokrete I druge aktivnosti. Možemo reci da ljudsko ponašanje, uzajamno
povezivanje (interakcija), komunikacija I sve sto nastaje kao rezultat ovih aktivnosti, cine osnovne elemente
društvenih pojava. Društvene pojave su kumulativne, promjenljive I višestruko međusobno povezane. Gotovo
nikad se ne ponavljaju u istim uslovima I na sasvim isti način. Društvene pojave imaju svoje manifestne I latentne

16
karakteristike, odnosno ono sto se vidi kao njihova neposredna manifestacija I ono sto je, na prvi pogled, skriveno,
ali cesto predstavlja bitan I ključni dio neke pojave. Ako se društvena pojava manifestuje, odvija, ispoljava u
dužem vremenskom intervalu I ima svoje prostorno, socijalno I kulturno utemeljenje onda govorimo o nastanku
društvenih procesa. Primjer, društvene pojave su: Rad, pobuna, revolucija, nasilje, štrajkovi, korupcija.

35. Šta je društveni proces (navesti primjer)?

Društveni procesi su dinamičko ispoljavanje društvene pojave, nastaju povezivanjem ljudskih radnji gdje dolazi
do ostvarenja određenih društvenih ciljeva I interakcije koja predstavlja suštinu društvenih procesa. Procesi su
tok, put I način kojim neka pojava postaje trajnije obilježje društva na taj način sto se izdvajaju njeni otporniji
elementi I samostalno formiraju određene forme ili u kombinaciji sa elementima neke druge pojave prerastaju u
nove društvene oblike. Mogu biti kraćeg ili dužeg vremenskog trajanja, mogu imati različite nivoe (lokalni,
državni, regionalni, kontinentalni, globalni), te mogu biti prekinuti nekim drugim procesom ili pojavom, a mogu
završiti kao promjena nekog stanja društva, završetak neke nove društvene forme, nastanak društvenih tvorevina.
Kao rezultat društvenih procesa, njima pokrenutih promjena I izazvanih društvenih pojava nastaju društvene
tvorevine. Primjer društvenog procesa su: Proces urbanizacije, proces obrazovanja, globalizacija itd.

36. Šta je društveni odnos (navesti primjer)?

Društveni odnosi su sociološka kategorija koja prožima sve prethodno pomenute kategorije (društvene pojave,
društvene procese I društvene tvorevine). Oni su u osnovi društvenih pojava, smjer, način I intenzitet društvenih
procesa zavisi od društvenih odnosa kao I trajnost društvenih tvorevina. Društveni odnosi obuhvataju interakciju
I komunikaciju između pojedinaca, grupa I drugih subjekata u društvu. U društvu postoje odnosi saradnje,
podrške, podsticaja, ali I odnosi suprotstavljanja, izbjegavanja, potiskivanja, zatim hijerarhijski odnosi,
podređenosti I nadređenosti, odnosi subordinacije I odnosi takmičenja. Društveni odnosi su povezani društvenim
djelanjem (u određenom smislu predstavljaju oblik ispoljavanja društvenog djelanja), ponašanjem, potrebama,
interesima I vrijednostima pojedinaca, grupa I institucija u društvu ili u nekim njegovim segmentima
(ekonomskim, kulturnim, socijalnim, profesionalnim, obrazovnim, etičkim itd.). Ponašanje I društveno djelanje
su nucleus društvenih odnosa. Ponašanje kome čovjek pridaje značaj, cilj I smisao naziva se društvenim
djelanjem. Svako ponašanje nije društveno djelanje. Samo ono čovjekovo ponašanje koje je svjesno, motivisano,
smisleno, koje pokreće I daje neki rezultat, jeste društveno djelanje. Prema M. Veberu postoje četiri idealna tipa
društvenog djelanja:
1. ciljnoracionalno
2. vrednosnoracionalno
3. afektino I
4. tradicionalno.

37. Objasnite pojam društvena struktura.

Pojam društvene strukture (lat. Struktura – sklop, sastav) u opštem smislu odnosi se sa na građu neke cjeline ili
bolje rečeno na sastavne dijelove neke cjeline na koje se ona može razložiti. Vrlo je bitno da postoji odnos između
dijelova I cjeline, kao I međusobni odnos dijelova. Društvena struktura predstavlja cjelinu koju čini društvo,
odnosno skup svih veza, pozicija, odnosa, upućenosti I uslovljenosti među elementima pojava, među pojavama u
okviru društvenog procesa, među elementima društvenih tvorevina koji obezbjeđuju život u društvu. Društvena
struktura je i cjelina svih ustanova, društvenih grupa i organizacija. Tako govorimo o ukupnoj društvenoj strukturi
ili opstoj strukturi društva koja uključuje odnose između ekonomije, socijalnog stanja, politike I kulture u društvu.
Zatim govorimo o strukturi pojedinih dijelova, segmenata društva (socijalna ekonomska, demografska,

17
obrazovna, polna ili neka druga strukturna). Održanje društvene strukture dovedeno je u pitanje onda kada postoji
antagonizam među društvenim subjektima koji proizilazi iz odnosa između raznih uloga, položaja, ambicija,
interesa I potreba sa jedne strane, I cjeline sistema sa druge strane.

38. Šta je društveni poredak?

Društveni poredak predstavlja (harmoničnu) cjelinu međusobno povezanih društvenih ustanova. Svaki društveni
poredak ima nekoliko bitnih elemenata:
1) članovi društva uvijek teze ostvarenju određenih ciljeva;
2) da bi se oni ostvarili moraju postojati određena pravila I norme ponašanja I
3) kako bi se zaštitio društveni poredak mora postojati sistem društvene kontrole.
K. Marks smatra da društveni poredak počiva na prinudi koja proizilazi iz monopola nad sredstvima za
proizvodnju. E. Dirkem I T. Parsons su iznijeli mišljenje da je saglasnost u pogledu zajedničkih normi I vrijednosti
osnova na kojoj se zasniva društveni poredak.

39. Šta je društveni sistem?

Društveni sistem određuje se kao cjelina koja predstavlja nešto vise od prostog zbira svojih dijelova, gdje je
odnos između dijelova I cjeline primaran. Sve ono sto okružuje ovaj sistem smatra se širim sistemom. Najvažniji
društveni sistem jeste samo društvo, ali u širem smislu, osim njega pod ovim pojmom se podrazumijevaju I druge
društvene cjeline. Društveni sistem se sastoji od interakcije pojedinaca, a svaki pojedinac je dio sistema kulture
on je ličnost I organizam istovremeno. U okviru društvenog sistema diferenciraju se različiti dijelovi koji imaju
određene funkcije: integrativnu funkciju obavljaju norme, u funkciji postizanja ciljeva su kolektivi, funkciju
održavanja obrasca imaju vrijednosti, dok je prilagodljivost društvenog sistema funkcija uloge. Društveni sistem
mora razviti autonomiju kako ne bi upotpunosti zavisio od uzročnih slučajnosti koje dolaze iz okruženja, sto se
postiže selektivnom obradom informacija koje dolazi iz okoline poredeći ih sa mogućnostima, ali ova autonomija
ne može biti apsolutna zbog kompleksnosti okruženja. Da bi redukovao kompleksnost okruženja društveni sistem
razvija strategije, a jedna od bitnih jeste njegovo diferenciranje na različite podsisteme.

40. Šta je nauka?

Nauka (lat. Scire – znati; scientia – nauka) je organizovana duhovna aktivnost (disciplina) koja tezi da na
racionalan način I na osnovu empirijskih činjenica dođe do opšteg, objektivnog, preciznog I provjerljivog
saznanja o svijetu koji nas okružuje (priroda, čovjek, društvo). Nauka je sistem saznanja koja su povezana I koja
se stalno dopunjavaju, dodaju I razvijaju. Nauka je stalno traganje za istinom I novim znanjima pomoću naučnih
metoda. “Nauka kao teorijsko saznajna I praktična, organizovana I planska društvena djelatnost saznanja
određenih oblasti prirodnih, bioloških, društvenih, kao I duhovno-kulturnih pojava, u samoj svojoj strukturi, pored
svog predmeta, kao svoj drugi bitni činilac, sadrži upravu određenu metodu istraživanja, odnosno saznanja
određene oblasti pojava. Karakteristike naučnog saznanja su: Objektivnost, opštost, sistematičnost, preciznost,
pouzdanost, provjerljivost, razvojnost, unutrašnja koherentnost iskaza.

41. Šta je naučni zakon (I navedite primjer)?

Naučni zakon predstavlja najviši cilj svake nauke, najviši oblik naučnog saznanja. Otkriti naučni zakon znaci
saznati suštinu uzročno-posljedičnog slijeda I manifestovanja nekog fenomena, kako on nastaje, razvija se, prelazi
u druge forme I nestaje. Zakon je stalan, opšti, nužan I suštinski odnos između elemenata neke pojave, kao I
između pojava. Sadržaj naučnog zakona se otkriva jer naučnik logički povezuje dvije pojave, a onda provjerava
u stvarnosti, putem metodološkog postupka, da li nešto stvarno odgovara toj logičkoj, pretpostavljanoj vezi.

18
Zakon je potvrđeni hipotetički stav koji se odnosi na množinu pojava. Za razliku od zakona u drugim društvenim
pojavama, sociološki zakon izražava I opisuje veze između raznovrsnih društvenih pojava, kao I veze između
društvenih I prirodnih pojava. Istinitost naučnog zakona dokazuje se njegovim logičkim izvođenjem Iz teorije
kao I njegovom provjerom na činjenicama. Npr. Sociološki zakon (potrebe su pokretač ličnog I društvenog
razvoja, povećani životni standard svih članova smanjuje napetosti u društvu).

42. Naučno objašnjenje?

Naučno objašnjenje podrazumijeva poznavanje strukture, uzroka, geneze, funkcija, formi I osobina neke pojave.
Naučno objasniti znaci odgovoriti na pitanje Zašto se smjenjuju dan I noć npr. Naučno objašnjenje podrazumijeva
otrkiće unutrašnje strukture, uzroka I posljedica u samoj pojavi, procesu, odnosu ili tvorevini, tako I dejstvo
spoljašnjih okolnosti I uslova na njihovo odvijanje. U osnovi naučnog objašnjenja nalaze se 3 postupka:
a) opis vidljivog, polaznog stanja pojave ili procesa;
b) utvrđivanje neophodnih I dovoljnih uzroka I uslova I
c) sistematizovanje svih veza I odnosa uzroka I uslova sa već postojećim naučnim zakonima I teorijom.
Ako se želi pokazati zašto se neka pojava desila na određeni način rijec je o uzročnom objašnjenju pojave, kada
se želi otkriti funkcija neke pojave u okviru određenog društvenog sistema, onda se radi o funkcionalističkom
objašnjenju, teleološko objašnjenje se koristi u nauci kada se želi postaviti pitanje krajnje svrhe neke pojave I
njene manifestacije u budućnosti, Genetički objašnjavamo neke pojave kada ukazujemo na njihovo porijeklo,
početak. Naučno objašnjenje društvenih pojava, procesa I odnosa mora da ukljuci postupak razumijevanja koji
odgovara na pitanja sta se desilo I kako se to desilo, pored pitanja zašto se to dešava. To znaci da se mora
razumijeti namjera, cilj, svrha nekog društvenog djelanja, njegovog pokretača, njegove namjere, pravila
ponašanja, tradicija, običaji I druge promjenjive okolnosti I uslovi.

43. Šta je društveni determinizam?

Društveni determinizam (lat. Determinare – određen, opredjeljen, ograničen) je skup konstantnih, nužnih I
suštinskih veza među pojavama i/ili njihovim elementima, društvenim odnosima I tvorevinama. Sve sto se događa
određeno je pravilnim I strogim djelovanjem unutrašnjih i/ili spoljašnjih činioca I okolnosti. U svakoj društvenoj
pojavi ukršta se veliki broj determinističkih spletova I sistema. Determinizam podrazumijeva dominaciju
spoljašnjih faktora, elemenata I činioca nad subjektivnim nastojanjem, djelovanjem, kreiranjem I stavovima.
Strogi determinizam je pogled na svijet prema kojem je sve uslovljeno, nužno I strogo određeno bez slučaja I
slobode.

44. Šta je društvena interakcije (I navedite primjer)?

Društvena interakcija obuhvata konkretan odnos između dva ili vise učesnika u određenoj društvenoj situaciji.
U ovome odnosu se odvija proces razmijene značenja između aktera. Postoje vise tipova odnosa među učesnicima
u kojima se određena interakcija smjesta. Stepen bliskosti među partnerima predstavlja dimenziju tipologije. Tako
imamo anonimnu interakciju koja se uspostavlja između ljudi koji se međusobno ne poznaju ali su dovedeni u
vezu na osnovu svog prisustva na istom mjestu. Prisna interakcija odvija se između osoba u manjim (intimnim)
grupama (porodici). Institucionalizovanost I formalizovanost interakcije jeste druga dimenzija odnosa među
učesnicima u interakciji. Formalna interakcija je u potpunosti određena društvenim ulogama (npr. Doktor I
pacijent) I neformalna interakcija koja se odvija na primjer između susjeda. U analizi interakcije mora se uzeti u
obzir data situacija I institucionalni okvir u kojoj se ona odvija, pojmovi grupne pripadnosti, motivacije, uloge,
odnosi moći I slično.

19
45. Šta je društvena pokretljivost (navedite primjer)?
Društvena pokretljivost podrazumijeva pomjeranje, kretanje, pojedinaca i grupa u društvenom prostoru
(pomjeranje sa nižeg na visi položaj I obratno, preseljenje u druga mjesta I slično). Sinonimno se označava kao I
socijalna mobilnost. Sociologija prati I proučava različite uzroke, oblike, karaktere I funkcije društvene
pokretljivosti (mobilnosti). Raznovrsni oblici društvene pokretljivosti (mobilnosti) u sociologiji se dijele u dve
grupe:
1) Vertikalna pokretljivost (uzlazna I silazna pokretljivost). Primjeri mogu biti obrazovanje, uspon u
karijeri, napredak u poslovanju, aktivno bavljenje politikom. To su neki od mehanizama društvene pokretljivosti
kojima se posvećuje posebna pažnja u sociologiji pri izučavanju tzv. Kanala vertikalne društvene pokretljivosti.
2) Horizontalna pokretljivost (promjene u sferi društvenih uloga pojedinaca I društvenih grupa koje ne
dovode do promjene njihovog društvenog položaja). Primjeri mogu biti, isti poslovi u drugom preduzeću,
promjena škole ili fakulteta tokom obrazovanja, rađanje djece u porodici I slično.

46. Šta je naučna paradigma?

Pod pojmom, paradigma označava se vladajuća teorija u jednoj oblasti razvoja, prepoznatljivost idejnog sadržaja
naučne djelatnosti koji preovladava u nekoj naučnoj zajednici. Naučna paradigma je skup svih naučnih elemenata
I metodoloških postupaka koji su rezultat konsenzusa naučne zajednice I od koji se polazi kao vrijednih I
vjerodostojnih za naučno istraživanje I objašnjenje. Ovi sadržaji imaju odlučujući značaj za u tumačenju idejne
strukture I razvoja neke nauke u određenom vremenu. Nauka se razvija I napreduje dok su paradigme
funkcionalne, produktivne, svrsishodne I djelatne. Kada se paradigma iscrpi nastaje kriza u nauci. Da bi nauka
nastavila dalje da se razvija potrebna je promjena paradigme koju KUN naziva naučnom revolucijom. Po nivou
opštosti I po svojoj formi paradigmatske teorije se mogu podijeliti na:
1) paradigmatske teorije na najvišem nivou generalnosti (meta-paradigme) takve su paradigm
funkcionalizam, pozitivizam, strukturalizam, marksizam, interakcionizam I slično;
2) Na središnjem nivou generalnosti (disciplinarne matrice) kao sto su teorija srednjeg obima (Merton),
teorija strukturacije (Gidens), teorija polja I habitus (Burdije), teorija “uloga I konflikta” (Darendorf) I
3) paradigm kao osnova za razumijevanje zajedničkih primjera kojima se nude mogući odgovori za
rješavanje određenih problema, kao sto su demokratija, društveni pokreti, civilno društvo, feminizam, kulturna
konvergencije, rodne teorije, teorija racionalnog izbora, održivi razvoj I moderni grad.

47. Šta podrazumijeva naučni pojam društvo I kakva je njegova korespodencija sa zdravorazumskim
poimanjem društva?
U naučnom smislu, društvo je totalitet društvenih pojava, procesa i odnosa. Proizvod uzajamne djelatnosti ljudi-
socijalne interakcije. Složena ljudska zajednica nastala na bazi potreba i interesa. Najviši vid udruživanja ljudi
radi opstanka i razvoja. Uočavaju se veze i odnosi među ljudima trajnog karaktera, koji se prenose iz generacije
u generaciju. Društvo podrazumijeva tvorevine, strukture, institucije,neophodnost,višestrukost, raznovrsnost,
uzajamnu upućenost, mnoštvo interesa i ciljeva.
U zdravorazumskom poimanju, društvo je: udruženje ljudi radi ostvarenja jednog cilja ili zadatka(sportsko,
kulturno-umjetničko,privredno); povremeni susret radi zabave i razonode(društvo za igranje fudbala, kafu,
odlazak na sportske i druge priredbe); skup životinja radi zajedničkog opstanka(društvo pčela, mrava); različita
udruženja ljudi zbog nekog interesovanja(društvo za zaštitu rijeka, životinja, rijetkih biljaka..). Ovde društvo ne
podrazumijeva strukturisane i trajne odnose, ne uključuje pojave, tvorevine, institucije. Upotreba pojma društvo
ovde je lingvistički problem, nedostatak odgovarajućih termina, ekonomičnost jezika, proizvod spontanih i
modernih komunikacijskih odnosa.

20
48. Opšte, posebno I pojedinačno društvo?
Generalno kada se upotrebljava pojam društvo misli se na opšte društvo ili na društvo uopšte. To je misao,
teorijska, apstraktna kategorija I zato je cesto nerazumiljiva. Društvo podrazumijeva najbitnije zajedničke
karakteristike svih poznatih manifestacija društva u prošlosti I sadašnjosti. Postoje 3 zajedničke sfere društva u
svim njegovim vremenskim I prostornim pojavljivanjima I manifestovanjima, to su ekonomija, organizacija
društva I kultura. Kada se na ova tri elementa koja podrazumijeva opšte društvo, dodaju kategorije vrijeme I
prostor onda se prelazi na nivo posebnog društva. Posebno društvo uključuje zajedničke karakteristike koje su
dominirala kod većeg broja pojedinačnih drustava u određenom dužem vremenskom periodu I širem prostoru. U
istorijskom smislu takvi primjeri su bili robovlasničko društvo, feudalno društvo itd. Ali danas govorimo o
islamskom društvu, afričkom društvu, zapadnom društvu itd. Kada govorimo o pojedinačnom društvu, onda
imamo u vidu društvo koje, posmatrano duži vremenski period, sačinjavaju ljudi sa istim ili veoma sličnim
karakteristikama na istom prostoru, a te ih karakteristike jasno odvajaju od drugih ljudi I društava u njihovom
neposrednom okruženju. Tako govorimo o grčkom, francuskom, egipatskom, čileanskom itd. Za neka društva se
smatra da su prošli kroz cijeli istorijski period (grčko, kinesko egipatsko), dok su druga nastala tek poslije
feudalizma (čileansko, sjevernoameričko). Danas pojedinačna društva nisu vise izolovana, zatvorena, upućena na
uzak krug drugih drustava, već društva koja su vise povezana I upućena jedna na druge. Pronalaze sve više
elemenata sličnim I sve vise potreba I interesa da grade siru zajednicu I ponovo vraćaju krug ka posebnim
društvima, da bi, mozda, formirala jedno zajedničko društvo.

49. Koje su to situacije u kojima se može pratiti odnos društva I pojedinca?

Prvo, društvo je cesto nadređeno pojedincu, ono je samostalna odvojena sila iznad covjeka. Društvo svojim
karakteristikama, formom I manifestacijama sputava pojedinca, potiskuje, zatvara puteve njegove mobilnosti,
afirmacije, kreacije I motivacije. Čovjek se osjeća nesigurnim, frustriranim, izgubljenim, osjeća fizičku I duhovnu
tjeskobu, strah ili nezainteresovanost. Takva društva su zatvorena, bez dinamike, bez perspektive, obično
siromašna I nerazvijena, njima dominira neka ideologija (komunizam, nacionalizam itd). U tom slučaju kolektivni
identitet. Društvo I zajednica imaju prioritet nad potrebama pojedinaca. Pojedinac je otuđena, doživljava društvo
kao nešto strano, tudje, kolektivnu snagu koja dominira, koja se nameće I stalno demonstrira svoju moć. U
posebnim slučajevima potpune dominacije društva nad pojedincem Dirkem vidi potrebu društva da pronađe
nekoga koga može smatrati odgovornim za svoje stanje I svoju bolest I kome se može svetiti za svoju bolest I
nesreću. Društvo koje vrši potpunu kontrolu nad ljudima kroz različite oblike “nadziranja I kažnjavanja”, Mišel
Fuko označava kao disciplinujuće društvo. U takvom društvu dugotrajna kontrola od strane brojnih društvenih
mehanizama dovodi do stanja svijesti I ponašanja u kome pojedinci počinju sami sebe da kontrolišu (autokontrola)
izbjegavajući da rade bilo sta sto neko u njihovoj blizini I okruženju može shvatiti kao negativno a njima dovesti
neprijatnosti I nevolje. Ljudi imaju utisak da ih neko stalno prati, te da im može naškoditi na poslu, karijeri I
svakodnevnom životu. To dovodi do straha koji sputava slobodu I kreativnost ljudi I prevara ih u pasivne ličnosti.
Drugi odnos društvo pojedinac ogleda se u nadređenosti pojedinca društvu. Pojedinac svojom ulogom I moći,
koju je stekao u društvu, “izdiže” iznad društva. Društvo postaje “polygon” njegovih zelja, motiva, ambicija,
akcija I namjera. Sve se stavlja u funkciju I u “slavu” nekog vođe, nezamjenjive ličnosti. Svojim karakteristikama
I limitiranim dometima pojedinac sputava razvoj društva, ili ga svojim avanturističkim postupcima odvodi u
stanje krize, sukoba, pa I katastrofe. Primjeri koji su podredili društvo svojim ličnim ambicijama I interesima su
Džingis Kan, Adolf Hitler, Aleksandar Makedonski, Staljin. Treća situacija u kojoj se može pratiti odnose
između društva I pojedinca jeste odnos u kome I društvo I pojedinac zadržavaju određeni stepen autonomije I
specifičnosti, ali na taj način da jedno drugo ne ugrožavaju I ne sputavaju. Društvo ima svoje nužne specifičnosti,

21
posebne karakteristike, kao kolektivni subjekt u koje se čovjek uklapa. Na drugoj strani čovjek zadržava svoje
specifičnosti autonomnost, neka prirodna svojstva ili razvijene potrebe koje se ne mogu sasvim “uniformisati” I
koje ostaju svojstvo svake individue, bez obzira na karakter I sposobnosti konkretnog društva. Samo uz naglašeni
stepen specifičnosti I autonomnosti u odnosima, usvajanju neophodnih, civilizacijski razvijenih pravila I odnosa,
društvo I pojedinac mogu skladno funkcionisati. Osnovna poluga tog skladnog odnosa jeste uzajaman I recipročan
odnos između obaveza I odgovornosti (odgovorno društvo – odgovoran čovjek, pojedinac).

50. Obrazložite različita stanja kroz koja društvo prolazi (navedite primjer iz savremenog svijeta koji to
reprezentuje).
Statična (status quo) društva su ona koja zadržavaju isti stepen razvoja I društvenih odnosa u dužem
vremenskom period. Sumnjičava su prema promjenama I inovacijama I prilično zatvorena. Statična društva slabo
koriste resurse koje posjeduju ili slabo komnezuju odsustvo značajnih resursa većom energijom, kreativnošću,
motivacijom, podsticajem I mobilnošću pojedinaca I grupa. Dinamična društva, unose stalne promjene I
inovacije (ekonomske, politične, kulturnu), u njima je prisutna socijalna pokretljivost. Ona su otvorena I
privlačna, podsticajna za razvoj I kreativnost, brzo se prilagođavaju nastalim promjenama unutar sebe I u
okruženju. Progresivna društva se ističu posebno ekonomskim I naučno-tehnološkim napretkom (ranije
industrijskim, danas postindustrijskim, informatičkim). Sama kreiraju I podstiču inovacije, ali usvajaju novine I
od drugih drustava I uvijek teze da su među prvima po ekonomskom I tehnološkom napretku. Napredak je
povezan sa opštom klimom I atmosferom u društvu sa podsticajem I socijalizacijom mladih da rade I stvaraju, da
se takmiče I učestvuju u svim društvenim segmentima. Zaostala (regresivna) društva uvijek kasne sa
prihvatanjem ekonomskih I tehnoloških novina. Sumnjičavo I skeptično prilaze svim inovacijama. Prihvataju ih
na kraju njihovog “tehnološkog vijeka”. Kaskaju za korak iza ostalih I uvijek zaostaju, sto se odražava na njihovo
ukupno stanje. Moderna društva su ona koja, pored dinamičnosti I tehničkog progresa, obuhvataju I savremena
dostignuca I napredak I u ostalim oblastima, a posebno u oblasti culture, stila I načina života. Pojam modernosti
ovdje se upotrebljava u smislu odnosa prema tradicionalnom, prema prevaziđenom, prema duhu promjena I
kulturnih inovacija. U modernim se društvima razvija kreativnost I stvaralački duh, razvijaju se nove I obogaćuju
postojeće ljudske potrebe. U njima su prisutni novi trendovi u umjetnosti, muzici, književnosti, obrazovanju,
nauci I modi. Tradicionalna društva sporo I teško prihvataju kulturne inovacije. Ona odbacuju nove stilove,
posebno u muzici, umjetnosti I modi. U svaki pokušaj unošenja novog u oblasti kulture upliću se ideoloski stavovi
o “narušavanju” tradicije “gubljenju” veza sa prošlošću, slabom “čuvanju” korijena I ugrožavanju etničkih,
vjerskih I nacionalnih interesa. Tradicionalna društva su troma, zatvorena, posvećena unutrašnjim strukturama I
simbolima, ustaljenim ritualima, očekivanim ponašanjima I provjerenim postupcima grupa I pojedinaca.
Razvojna društva se poznaju po svom stalnom napretku I razvoju, kako u statičkom tako I unutrašnjem osjećaju
sigurnosti, slobode, dostojanstva, samopouzdanja I povjerenja njihovih članova. Ova društva razvijaju kolektivno
svijest o stalnom napretku, velikom prostoru za razvoj ličnih I kolektivnih potencijala, zadovoljenju potreba I
interesa svih građana. Opadajuća društva su ona društva koja ne mogu da zadrže u dužem vremenskom periodu
nikakve pokazatelje napretka I razvoja do koga su u jednom trenutku bila došla, nego zaslugom neke svoje
“posebne” generacije, nešto ukupnim društvenim okolnostima koje su u okruženju u tom vremenu vladale. Ta
društva se stalno kreču po amplitude kraćeg uspona I dužeg pada. Cesto ulaze u stanje entropije (gubljenja
društvene energije, koja se ne može vise vratiti). Najveći stepen opadanja takvih drustava jeste ulazak u stanje
anomije.

51. Šta podrazumijeva stanje Anomije nekog društva (navedite primjer u širem I bližem okruženju)?

22
Pojam anomija uvodi Emil Dirkem. Time se opisuje stanje dezorganizacije društva, odsustvo regularnih pravila
I funkcija. Ljudi su zbunjeni I prepušteni sami sebi da se snalaze bez jasnih uputstava I orijentacija od strane
državnih institucija i organizacija. To je stanje kad nema međusobne saradnje I tolerancije među ljudima I
društvenim grupama, kada se gube prethodne vrijednosti I sve ono sto je održavalo društvo kao cjelinu, kada
nema kolektivne svijesti I odgovornosti za nastalo stanje. Anomija nije potpuno odsustvo društvenog regulisanja
I nepostojanja normi, već stanje u kome su norme u neskladu sa društvenim prilikama, kada su neodgovarajuće,
kontradiktorne, nelegitimne, kada unose zabunu među građane I cine ih dezorijentisanim. Ovo stanje nastaje
prilikom naglih društvenih promjena, velikih društvenih potresa I kriza (revolucija, građanskih ratova, etničkih I
političkih sukoba). Takvo stanje može da nastupi I prilikom naglog zaokreta u razvoju društva (promjene
ekonomskog, političkog sistema I ideologije). U takvom društvo ljudi gube kolektivni I individualni identitet,
žive u frustriranom I fobičnom stanju, nemaju povjerenja, žele da pobjegnu sto dalje od takvog stanja. U takvom
društvu se razvija kriminal, nasilje, samoubistvo I druge pojave socijalne patologije.

52. Navedite karakteristike otvorenog društva.

Otvorena društva su ona društva koja razvijaju sve vidove slobodne I raznovrsne unutrašnje I spoljašnje
komunikacije. Otvoreno društvo “oslobađa kritičke moči covjeka” I njegu racionalnu dimenziju djelanja I
stvaralaštva. Unutrašnja otvorenost društva znaci svestranu komunikaciju između pojedinaca I grupa, grupa I
države, političkih institucija I organizacija. Otvoreno društvo se karakteriše dinamičnim socijalnim odnosima,
visokom socijalnom mobilnošću praćenom dobrim životnim standardom. Građani imaju mogućnost da nalaze
zaposlenje, mijenjaju poslove I profesije, ispoljavaju svoje radne I stvaralačke potencijale. Otvoreno društvo
podrazumijeva visok stepen slobode, pravo I Mogućnost izbora učešća građana u svim društvenim tvorevinama
I institucijama, podrazumijeva toleranciju, visoku političku kulturu, odsustvo dominacije ideologije, kvalitetno
informisanje I slobodne medije.

53. Navedite karakteristike zatvorenog društva.

Zatvoreno društvo je ono društvo koje se svojim odnosom prema građanima I prema okruženju pretvara u
izolovano I samodovoljno društvo. Zatvoreno društvo se može poznati prvo po svojoj ekonomskoj zatvorenosti,
koju karakteriše autarhaična (samodovoljna) privreda, stalni državni intervencionizam, I dominacija političkih
struktura I vlade nad privredom I ukupnim ekonomskim tokovima. U tom društvu nema pluralizma svojine, nema
slobodnog tržišta, preduzetničkog duha I inicijative u poslovanju. Zatvorenost jednog društva ogleda se I u
njegovoj socijalnoj statičnosti, odnosno slaboj socijalnoj mobilnosti (mali broj bogatih I veliki siromašnih). Ljudi
ne uspijevaju da napreduju u karijeri I na socijalnoj ljestvi na osnovu znanja, sposobnosti, vještine I kreativnosti,
već na osnovu manipulacije, korupcije, monopola, lojalnosti I povezanosti sa političkim I drugim centrima moći
I uticajnim grupama. Tu je I politička zatvorenost koja se može pratiti kroz odsutstvo političke tolerancije, kulture,
I političkih sloboda a tamo gdje imamo početke političkog pluralizma, on se odvija kroz stalne sukobe I nemire,
kroz smjene političkih režima I izmjene političkih pravila. Posebno je karakteristična ideološka zatvorenost ovih
drustava, odnosno dominacija ideologije u unutrašnjoj I spoljašnjoj komunikaciji, a postoji I kulturna zatvorenost,
koja se danas može pratiti kroz protok kulturnih tekovina. Na kraju se može reći da je osnovni uzrok zatvorenosti
jednog društva psihološka zatvorenost, strah od promjena, nepovjerenje, sindrom stalnog prisustva “neprijatelja”
I odsustvo samopouzdanja, vlastitih sposobnosti I uticaja u okruženju.

54. Navedite karakteristike industrijskog društva.

Industrijsko društvo je obilježilo kraj 19. I veći dio 20. Vijeka. Donijelo je velike I nagle promjene u društvu,
koje se ogledaju prvo u stalnom smanjenju učesće poljoprivrede u ukupnom nacionalnom dohotku I povećanju

23
učešća I značaja industrije. Prati ga masovna proizvodnja, masovna potrošnja, veliki utrošak energije I sirovina,
te stalno proširenje tržišta I povećanje proizvodnje. Praćeno je stalnim tehnološkim napretkom I urbanizmom,
razvojem velikih gradskih centara I njihovom dominacijom u ekonomskom, administrativnom, političkom I
kulturnom pogledu. Karakteriše ga razvoj velikih multinacionalnih kompanija koje dijele tržište I ostvaruju
monopol na širem području. Kapital ima sve veću ulogu I moć, a profit ostaje osnovna vrijednost u društvu. U
socijalnom pogledu stvara se ogromna radnička klasa, a smanjuje seljaštvo. Ubrzano se razvijaju novi socijalni
subjekti, kao sto je klasa veoma bogatih, uspon menadžerskih, tehnokratskih I birokratskih socijalnih struktura,
zatim srednja klasa kao I mase osiromašenog stanovništva. Sve ovo je praćeno velikom stopom migracija I
socijalnih, kulturnih I psiholoških problema koje one sa sobom nose.

55. Navedite manifestacije postindustrijskog društva I njegove sinonime.

Pomjeranje od prerađivačke i klasične industrije ka sektoru usluga; disperzija svojine, razvijaju se akcionarska
društva i širi krug vlasnika akcija. Povećava značaj, ulogu i uticaj multinacionalnih kompanija i ekonomskih
integracija, razvijaju se nove industrijske grane, ubrzava se razvoj nauke i uticaj naučnih istraživačkih centara.
Promjene u organizaciji rada, jača menadžment, mijenja se socijalna struktura, veći broj zaposlenih u uslužnom
sektoru, veći životni standard, dominira znanje, informacije i obrazovanje. Razvija politički pluralizam, civilno
društvo, građanske inicijative i pokrete. Sinonimi: programirano društvo-Turen, superindustrijsko društvo-Tofler,
postkapitlaističko-Darendorf, Draker, tehnotronsko-Bžežinjski.

56. U kojoj mjeri se može govoriti o nastajanju globalnog društva?

Globalno društvo je društvo u nastajanju na nivou “globusa”. To je tendencija ka integraciji pojedinačnih,
savremenih društava uokvirenih granicama nacionalnih država. Osnovni elementi globalnog društva su:
ekonomija, socijalni odnosi, politička globalizacija, kultura, globalni resursi. Njegov osnovni element je
ekonomija, slobodno i integrisano svjetsko tržište. Izgradnja takvog tržišta je počela, ali je ono još zatvoreno za
siromašne i nerazvijene zemlje. Globalno društvo se razvija i na planu socijalnih odnosa. Povećava se ukupan
standard, povećava se socijalna mobilnost, širi se preduzetnički i poslovni duh i prema zatvorenim i nerazvijenim
društvima. Počitička globalizacija se ogleda u izgradnji političkog pluralizma, u razvijanju demokratije i
demokratskih procedura, u poštovanju ljudskih prava, u izgradnji pravne države.
Kultura - osjeća se potreba za „jednim“ jezikom kao sredstvom globalne komunikacije, standardizuje se
obrazovanje, šire se naučna znanja i postaju dostupna velikom broju korisnika. Globalno društvo mora da ima i
globalne resurse (stanovništvo, energetske sirovine i resursi, ekološki prostor, voda, atmosfera, kulturna,
ekonomska i naučna dobra).

57. Navedite pozitivne I negativne posljedice globalizacije.

Negativne posljedice globalizacije: male države, nacije I etničke grupe predstavljaju prepreku razvoju globalnog
društva; nejednaka raspodjela ekonomskih dostignuća i bogatstava, nejednak ekonomski razvoj i nejednaka
raspodjela sirovina i resursa je sledeća prepreka; sa razvojem globalnog društva razvija se kriminal, terorizam,
trgovina nedozvoljenim sredstvima, rat i ratne prijetnje, ekološki problemi; ”globofobija” (neumjereno širenje
straha od globalizacije), globalizam (pretvaranje procesa globalizacije u ideologiju kao što su komunizam,
nacionalizam, lokalizam).
Pozitivne posljedice: nacije I nacionalni odnosi, položaj etničkih grupa, patriotizam, identitet se posmatraju kroz
prizmu saradnje, uzajamnih odnosa, tolerancije I integracije

58. Društvo u tranziciji.

24
Sama rijec tranzicija podrazumijeva prelazak I prolazak kroz određeni prostor, savladavanje određenog rastojanja
u vremenu I prostoru, prelazak iz jednog stanja I karakteristika u drugo stanje I dobijanje drugačijeg obilježja.
Društvo u tranziciji je pojam koji je u literature I u svakodnevnom životu aktuelizovan tokom 80ih godina XX
vijeka kada se počelo govoriti o tranziciji najprije latinoameričkih vojno-pučističkih I populističkih režima, a
potom I istočnoevropskih I komunističkih sistema I socijalističkih režima, a potom I istočnoevropskih
komunističkih sistema I socijalističkih drustava ka “demokratiji I tržišnoj ekonomiji”. Društvo u tranziciji je
svako društvo koje se nađe u stanju oslobađanja od diktature (Španija, Portugalija), totalitarizma, kolonijalizma I
sličnih oblika dominacije I zatvorenosti. To je stanje kada se raspadne jedan sistem društvenih odnosa a jos uvijek
nije uspostavljen novi sistem, onaj kome se tezi. Tranzicija u društvu podrazumijeva nastojanje da se iz jednog
stanja pređe u drugo društveno stanje, bez obzira da li se to dešava spontano pod dejstvom unutrašnjih, evolutivnih
snaga ili je odlučujući pritisak spoljašnjih snaga, snaga užeg I šireg okruženja, ponekad I međunarodnih
institucija. Sva savremena društva su u početnoj fazi tranzicije od pojedinačnih I posebnih drustava ka globalnom
društvu.

59. Društvo rizika.

Nesigurnost u savremenom svijetu leži u protivječnom razvoju globalnog društva. Izražena je neravnomjernost u
razvoju globalnog društva (na jednoj strani je bogatstvo I obilje, a na drugoj siromaštvo I glad). Rizici u oblasti
nauke I tehnologije su nuklearna energija I nuklearno naoružanje, genetski inžinjering, nove tehnologije, nova
tehnološka I naučna otkrića. Ekonomski rizici počivaju na stalnoj težnji za privrednim rastom I osvajanjem novih
tržišta, tu su I ekonomske recesije, ekonomske krize. Socijalni rizici se ogledaju u stalnom povećanju siromaštva
I gladi, povećanju nezaposlenosti, demografski rast, kriminal, nasilje. Politički rizici - kriza nacionalnih država,
izolovane političke odluke, kriza demokratije, postojanje diktatura, autokratija I totalitarnih režima.

60. Koje su osnovne karakteristike civilnog društva?

Osnovu civilnog društva predstavlja čovjek – građanin, njegov položaj, uloga I uticaj u društvu. Čovjek treba da
zadrži dovoljan stepen autonomnosti, slobode I samostalnosti u odnosu na državu I oblike vlasti. Dominacija
kolektivnih interesa I kolektivne psihologije, prioritet kolektivnih zahtijeva I težnji nad individualnim, stvaraju
društveni milje u kome se ne može razvijati civilno društvo. Postoje neophodni uslovi za razvoj civilnog društva.
Prvi uslov je ekonomska razvijenost. Društva na niskom ekonomskom nivou ne mogu da ostvare bitne principe
čovjekove slobode, autonomnog djelovanja I pluralizma političkih, socijalnih I kulturnih potreba I interesa.
Čovjekova sigurnost I samostalnost u materijalnom I širem ekonomskom pogledu predstavlja osnov svake druge
samostalnosti, slobode I ukupne emancipacije. Razvoj demokratije I stalna demokratizacija društvenih odnosa,
predstavlja sljedeći uslov civilnog društva. Civilno društvo pretpostavlja I postojanje pravne države I vladavine
prave, kao I razvijanje I sirenje ljudskih prava I sloboda. Autonomija društvenih institucija (univerziteta, medija
I institucija kulture) takođe čini jedan od bitnih uslova za uspostavljanje civilnog društva. Nužni uslovi za
postojanje takvog društva su I razvoj velikog broja emancipatorskih pokreta I građanskih inicijativa, postojanje
nevladinih organizacija, politička kultura u kojoj nema sukoba I manipulacija, javnost rada državnih institucija I
svih oblika vlasti, razvijeno javno mnjenje, sloboda štampe I medija. Liberalizam u svim segmentima društvenog
života predstavlja neophodan milje u kome nastaje I razvija se civilno društvo. Osnova koncepta civilnog društva
jeste Slobodan čovjek, građanin sa svojim izvornim I autonomnim ljudskim pravima, da kao takav stupa u
građanske organizacije I druge oblike udruženja u kojima se manifestuje moderno civilno društvo. Civilno društvo
ima tri nivoa: građanin, udruženja građana I građanske ustanove, te javnost kao treci nivo rasprostiranja civilnog
društva. Civilno društvo može da korespondira, da bude u stalnom dijalogu sa demokratijom, liberalizmom,
pluralizmom I tolerancijom. Ako civilno društvo nije povezano sa prethodna četiri elementa, onda ono može da

25
posjeduje odlike etatističkih tendencija, zatim može da vodi ka društvenom anarhizmu ili anomiji društva,
odnosno može da bude u službi diktatorskih I rušilačkih ideologija, stavova težnji I pokreta. Civilno društvo je
skup potencijala, mogucnosti I aktivnosti prethodno pomenuta tri nivoa (građani, udruženja građana I javnost)
koje mogu odvesti u emancipaciju, slobodu I stvaralaštvo, ali mogu dovesti I u krizu, retrogradne postupke I
raspad društva.

61. Navedite lose manifestacije koje se prezentuju kao civilno društvo.

Retrogradno civilno društvo: razaranje države, fragmentacija društva, etnifikacija civilnog društva, promocija
marginalaca I marginalnih grupa, prostor za patološke pojave, dominacija kolektivnog nad individualnim
identitetom.

62. Šta je društveni konflikt (navedite uzroke nastanka društvenog konflikta, njegovu ulogu u društvenoj
grupi I u društvu uopste)?
Pod društvenim konfliktom se podrazumijeva nastojanje jednog društvenog subjekta da ostvarujući svoje
interese I ciljeve drugog subjekta, nekada čak I da potisne drugi subjekt. Društveni konflikti nastaju zbog visoke
socijalne I kulturne fragmentacije društva. U svakom društvu postoje različite potrebe, interesi, namjere, težnje,
aktivnosti. Konflikti nastaju I zbog uslova u kojima jedna grupa djeluje, zbog stanja u okruženju, ali I zbog
strukture same grupe. Konflikti su povezani I sa stepenom opšte kulture, tradicionalnim odnosima I sklonostima
društvene grupe I zajednice. Konflikt je jedna vrsta društvene dinamike I socijalne interakcije, način
konstituisanja, pokretanja I održavanja društva, ali I zaostajanja, nazadovanja I razaranja društvenih struktura.
Konflikt se odvija I unutar društvenih grupa, timova, između pojedinaca kao suprotstavljanje stavova, mišljenja,
ideja, potreba I slično. U takvim okolnostima konflikt predstavlja podsticaj za rad I djelovanje grupa, postaje
energija koja rješava probleme, podstiče stvaralaštvo, razvija takmičarski duh između učesnika u konfliktu I
podiže radni ritam. Da bismo lakše razlikovali karakter, ulogu I značaj konflikta u društvu, uvešćemo pojam
sukob, koji ce označiti visok intenzitet konflikta, odnosno onu graničnu liniju između korisnog I štetnog
manifestovanja konflikta. Ili jos preciznije, sukob označava nepomirljivi konflikt, onaj koji razara društvenu
grupu ili dovodi do sudara grupa iz kojeg jedna grupa izlazi kao pobjednik, dok je druga poražena, potisnuta ili
razorena.

63. Navedite vrste društvenih konflikata.

Prema subjektu konflikta postoje klasni, rasni, etnički, vjerski, politički, generacijski, polni. Prema vremenu
ispoljavanja na povremene I stalne. Prema intenzitetu ispoljavanja, postoje otvoreni tihi. Prema položaju
ispoljavanja na unutargrupne I međugrupne.

64. Šta su potrebe I kako nastaju?

Potrebe su osnovni pokretači nastanka I razvoja društva. Mogu se odrediti kao skup dinamičkih snaga unutar
pojedinaca ili grupe koje svojim prisustvom cine neophodnim da se nešto ispuni, ostvari, pokrene, pokusa. Potrebe
nastaju kao dvostruko prisustvo pomenutih unutrašnjih snaga:
a) kao osjećaj nedostatka nečega (disfunkcija) koji pokreće, motiviše, usmjerava da se taj nedostatak
nadomjesti, nadoknadi, pribavi;
b) kao visak nečega čega se treba osloboditi ili ga usmjeriti I pokrenuti, kako bi se stvorila prirodna
ravnoteža I odgovarajuće povoljno stanje.
Izvori potreba se nalaze u određenim stanjima, motivima, nagonima, talent, zadacima, ulogama, očekivanjima.
Potrebe se mogu podijeliti prema nekoliko kriterija. Prema osnovnom značaju za covjeka, one se dijele na

26
primarne, generičke, biološke I prirodno date čovjeku, kao biću I sekundarne potrebe, stečene u grupi, zajednici,
čovjekovim djelovanjem I odnosom prema drugim ljudima, socijalizacijom.

65. Objasnite razliku između potreba I motiva.

Izjednačavanje pojmova motiv I potreba najcesca je pogrešno, stvara određenu zabunu I nejasnoću. Ovo potiče
otuda sto je u prethodne dvije, tri decenije došlo do prodora bihejvioristickih orijentacija u pojedine poslovne
discipline, kako bi se potpunije objasnilo I istražilo I istražilo ponašanje ljudi u radu, poslovanju, potrošnji.
Potrebe I motivi se samo djelimično mogu izjednačavati, jedino na planu individualnih, ličnih potreba, koje imaju
pokretače u strukturi samo ličnosti. Motiv je unutrašnji podražaj, poticaj u strukturi same ličnosti, u njenom
mentalnom I intelektualnom sklopu. Jos preciznije je reci da je motiv sklop unutrašnjih energetskih I voljnih
elemenata I struktura ličnosti koje autoregulišu I određuju njeno ponašanje, bez obzira da li su inicirane
unutrasnjim I spoljašnjim pobudama I podsticajima. Potrebe I motivi se prepliću u svakodnevnom čovjekovom
životu, pa I to posmatračima I istraživačima stvara teškoće da jasno razlikuju I razvoje ova dva elementa ljudske
I društvene pokretače I energetske snage. Motiv je prepoznatljiv kad se ispoljio, ovaplotio, izrazio, bio u nekoj
radnji, aktivnosti, dešavanju. Na drugoj strani, potrebe vidimo, osjećamo, znamo I onda kada se nisu ostvarile,
izrazile, zadovoljile. To je posebno karakteristično kod zajedničkih potreba. Ako uzmemo, kao primjer, potrebu
za komunikacijom među ljudima, onda vidimo da je motiv jedan dok su potrebe brojne.

66. Šta podrazumijeva stav da su potrebe istorijska kategorija (I navedite primjer)?

Potrebe su istorijska kategorija. One se stalno razvijaju I mijenjaju. Na određenom stepenu razvoja društva
nastaju odgovarajuće potrebe. Potrebe zavisne od ekonomske, tehnološke, socijalne, političke I kulturne
razvijenosti društva, ali I potrebe utiču na brzi ili sporiji razvoj društva. Neke potrebe nestaju, druge nastaju.
Savremeno društvo je društvo dinamičnih potreba (ekologija, Internet, digitalna tehnologija, estetska hirurgija).
Potrebe se stalno proizvode, stvaraju, jedna drugu uslovljavaju. Savremena tehnologija I ekonomija se mogu
razvijati samo ako se razvijaju nove potrebe. Te potrebe mogu biti stvarne, nužne, providne “lažne”. Razvijeno
društvo I bogate potrebe nalaze se u pozitivnoj korelaciji. Potrebe su pokazatelj razvoja ekonomije, demokratije,
slobode, ljudskih prava.

67. Objasnite pojam interesa.

Značenje pojma interes može se dovesti u vezu sa latinskom rijeci interesse, interessum – biti između, uzeti
učesće. Tako se interes može označiti kao nastojanje da se pređe rastojanje između potrebe I objekta te potrebe
(momenta zadovoljenja potrebe). To predviđa određenu akciju prema predviđenom objektu potrebe. Interes je
izražen, “osvešćena” (svjesno artikulisana) potreba. Za interese vazi stav, kao I za potrebe, da su pokretači razvoja
I napretka društva. Izvori interesa su praktične, racionalne, potrebe, motivi, stavovi, akcije, ali I racionalne,
patološke potrebe I motivi. Grupni, društveni interes predstavlja socijalnu vrijednost (sponu), kojom se pojedinac
vezuje za socijalnu sredinu. Prema subjektu interesa, možemo podijeliti interese na: lične, porodične, etničke,
vjerske, generacijske. Prema području na kome se interesi ispoljavaju, mogu se podijeliti na ekonomske, političke,
socijalne, kulturne ili uopšteno na materijalne I duhovne interese.

68. Šta su interesne grupe I grupe za pritisak (navedite primjer)?

Interesne grupe su one društvene grupe koje se okupljaju oko jednog ili vise interesa, nastojeći da ih zaštite I
brze ili potpunije realizuju, stupajući time u odnose sa drugim grupama Ili sa državom. Ekonomske grupe nastaju
oko nekog ekonomskog interesa (poslovna, finansijska I trgovačka udruženja). Socijalne interesne grupe nastoje
da istaknu, pokrenu I zaštite neki socijalni interes (sindikati, nezaposleni, grupe za socijalnu pomoć). Političke

27
grupe pokreću posebna pitanja (partije, pokreti, omladinske organizacije), imamo I interesne grupe u oblasti
culture (udruženja književnika, filmskih I dramskih umjetnika, muzičara). Kada interesne grupe usmjere svoje
djelovanje I aktivnosti na određene nosioce moći, vlasti I njihove centre I vrše pritisak da bi brze I potpunije
ostvarili svoje interese, onda prelaze u oblik Grupa za pritisak. Grupe za pritisak djeluju na pojedince I institucije
koji su nosioci vlasti I uticaja I koji donose značajne odluke. One u svom djelovanju koriste medije, djeluju na
javno mnjenje, ali I tajno nastupaju prema pojedincima I grupama, koristeći I druga sredstva (ucjene,
podmićivanje). Grupe za pritisak mogu biti formalne I neformalne, ad hoc Ili na duže vrijeme formirane. Posebni
oblici grupa za pritisak su lobi (lobističke grupe). To su obrazovani I informisani pojedinci, specijalisti za
određene oblasti, koji su dobro plaćeni I koji djeluju raznovrsno sto se tice vremena, mjesta, sredstava. U svijetu
su poznati razni lobiji (farmerski, medicinski, vojno, naftni, filmski, farmaceutski). Svi značajniji sektori
razvijenog društva nastoje da organizuju interesne grupe I grupe za pritisak da bi obezbijedili prisustvo u centrima
moći I odlučivanja.

69. Šta su vrijednosti (navedite podjelu vrijednosti)?

Vrijednosti je teško precizno definisati, posto je to kategorija koja zalazi u oblast psihološkog stanja I unutrašnjeg
doživljaja svakog pojedinca. Osnovne vrijednosti su sloboda, pravda, dobrota, ljepota, znanje, materijalno
bogatstvo, uspjeh. Vrijednosti se nalaze u osnovi svih čovjekovih djelatnosti I čovjekove društvene svjesti, kao
stavovi, ponašanja, vjerovanja, ubjeđenja, odluke. Vrijednosti su korektori potreba I interesa, ali I motiva, akcija
I zelja. One vrše njihova usmjeravanja, dopune, selekciju. Vrijednosti su određeni standardi pomoću kojih se
shvata da li je nešto poželjno ili nepoželjno, dobro ili lose za pojedinca, grupu, zajednicu, društvo, državu.
Prema kriterijumu opštosti, vrijednosti se dijele na univerzalne vrijednosti (život, sloboda), grupne
vrijednosti (dobrota, ljepota, znanje).
Prema karakteristikama I područjima ispoljavanja, vrijednosti se dijele na: saznajne (istina, nauka,
znanje), ekonomske (rad, korisnost, bogatstvo, proizvodnja, profit, tržište), političke (vlast, moć, demokratija,
parlamentarizam, pluralizam), religijske (sveto, nedodirljivo, neporecivo), estetske (lepo, prijatno, ugodno),
moralne (dobro, pošteno, humano, ljudsko), pravne (zakonski, pravično, nezavisno).

70. Šta su društvene grupe I koji elementi čine njihovu strukturu?

Društvene grupe su početak I uslov nastanka svake sire cjeline. Društvene grupe se mogu odrediti kao skup
manjeg ili većeg broja ljudi povezanih određenim potrebama I interesima, koje vrše odredjene funkcije I
uspostavljaju određene odnos. Postoje različiti uzroci I uslovi nastanka društvenih grupa, to zavisi od potreba I
interesa oko kojih se grupa okuplja. Prvo su nastale grupe od spoljašnjeg interesa. To su “grupe po sebi”, čiji
članovi nemaju zajedničke potrebe I interese, odnosno oni ih ne osjećaju kao takve, nisu ih svjesni (grupa tv
gledalaca, formirana od tv stanice radi gledanosti). Nemaju iste potrebe ni vrijednosti I potpuno su nezavisni jedni
od drugih, nisu nastali kao “grupa za sebe” zbog artikulacije svojih unutrašnjih potreba I interesa. Drugi način
formiranja društvene grupe jeste nastanak “grupe za sebe”. Zbog ostvarenja nekih zajedničkih potreba I interesa,
ljudi se udružuju u grupu, svjesni svojih uloga, obaveza I odgovornosti. One se nekada formiraju na bazi nekog
spoljašnjeg faktora, događaja koji ih privlači (publika na utakmici ili priredbi). Njihov interes traje dok traje
događaj oko kojeg su se okupili. Dalje praćenje uzroka I oblika formiranja društvenih grupa pokazuje da se
interesi sve vise sužavaju, produbljuju I postaju bliži. Društvena grupa je stvarna kolektivna jedinica, ali
djelimična, koju neposredno možemo posmatrati, a zasnovana je na kontinuiranim i aktivnim kolektivnim
stavovima, jedinica koja ima da ostvari zajedničko djelo, koja je jedinstvo stavova, djela i ponašanja, koja
čini jedan strukturabilni društveni okvir i teži ka relativnoj koheziji manifestacija društvenosti.

28
 Društvena grupa ima svoju određenu strukturu. Ona je specifična i svojstvena svakoj grupi zasebno. Prvi
elemenat u strukturi grupe cine ljudi, ličnosti sa svojim ambicijama, sklonostima i težnjama. Ljudi stupaju u
određene, nužne ili dobrovoljne, međusobne odnose i na taj način započinju formiranje grupe kao forme koja
oblikuje i zadržava te odnose. Veličina, struktura, karakter i trajnost grupe zavise od potreba, interesa, želja i
ambicija ljudi koji je sačinjavaju. Čovjek ne može da ostvari svoj potencijal, niti svoje želje i potrebe kao
usamljeno, izolovano biće.
Grupa ima određene potrebe na osnovu kojih razvija aktivnosti, djelatnosti i pribavlja sredstva za njihovu
realizaciju. Potrebe su osnovni uzrok nastanka i razvoja neke grupe. One su i istovremeno kriterij odvajanja,
razlikovanja i uspostavljanja odnosa među grupama. Društvena grupa uključuje mnoštvo pojedinačnih, sličnih ili
istih potreba. To nije mehanički zbir potreba, već je to dugotrajni proces usklađivanja i artikulacije pojedinačnih
potreba, kako bi se formirale zajedničke. Tako nastaju potrebe grupa koje su autonomne i nezavisne.
Svaka grupa mora da uspostavi određene norme i pravila, kako bi mogla funkcionisati i obavljati svoju osnovnu
ulogu. Da bi se uspostavili skladni odnosi u grupi, neophodno je da postoje pravila i norme na osnovu kojih se
grupa organizuje, odnosno kako se u njoj djeluje, te koji su zadaci i obaveze njenih članova. Za neke grupe postoje
pravila i norme koje država propisuje, a koje grupa mora uključiti kako bi dobila odobrenje za svoje djelovanje.
To su grupe koje se moraju registrovati kod državnih institucija (sportski kolektivi, političke partije). Često
kršenje normi i pravila u nekoj grupi može da bude pokazatelj narušenoga sistema vrijednosti te grupe.
Zadržavanjem starih pravila ukazuje na nedostatke i slabosti grupe i može biti uzrok njene stagncije i propadanja.
Bitan element u strukturi grupe jeste njena unutrašnja organizacija odnosno podjela zadataka i uloga
među članovima grupe. Tu se govori o uspostavljanju neophodne hijerarhije uloga, odnosa i obaveza. Samo dobro
organizovana grupa ima mogućnost da ostvari svoje zacrtane ciljeve i potrebe. Grupa ima rukovodstvo koja se
stara o izvršenju svih zadataka i obaveza. Zatim tu su kreatori ideja, planova i projekata, koja ce grupu učiniti
značajnom i čvrstom, i dovesti je do što bolje pozicije u društvu. Prema principima i karakteru organizacije može
se zaključiti da li je grupa demokratski ili liberalno usmjerena, ili je više sklona militarizmu i diktaturi.
Svaka društvena grupa mora postići, ostvariti i imati određeni rezultat svog djelovanja. To je elemenat na
osnovu kojeg procjenjujemo snagu i značaj grupe. Rezultat je ono zbog čega je i nastala grupa. To može biti neki
proizvod, usluga, program, sportski rezultat. Rezultat naravno može biti i izostanak ovih elemenata, ali onda grupa
ne ostvaruje svoje ciljeve, ne zadovoljava potrebe i interese svojih članova. Takva grupa se cesto odražava
stvarajući konflikte u odnosima među grupama.
Na kraju dolazi i veličina grupe i njen sastav (polni, starosni, obrazovni), kao rezultat postojanja i
funkcionisanja svih prethodno pomenutih elemenata. Veličina grupe ce se povećavati, ostajati ista ili smanjivati
u zavisnosti od skladnog funkcionisanja njenih strukturalnih elemenat. Grupa ce biti privlačnija za nove članove
ukoliko ima dobru strukturu. Ako neki od elemenata ne funkcioniše, grupa odlazi u krizu, postaje nefunkcionalna,
članovi je napuštaju.

71. Navedite kriterijume na osnovu kojih se može izvršiti podjela društvenih grupa (i za svaku navesti
primjer) !
1. prema kriterijumu bliskosti, grupe se dijele na primarne (porodica, rodbina, vršnjaci) i sekundarne
(klase, partije, sindikati, udruženja). Primarne grupe su blisko vezane za čovek, njegova egzistencija i način života
direktno zavise od pripadnosti tim grupama. Za neke od njih čovek nema izbora (porodica, rodbina). Sekundarne
grupe čovek najčesće bira. On može da napusti neku od tih grupa, da pređe u drugu ili da uopšte ne pripada nekoj
od tih grupa.
2. prema unutrašnjoj strukturi postoje strukturisane (formalne, uređene) grupe (porodica, politička
partija, sindikat) i nestrukturisane (neformalne) grupe (publika, masa, gomila). Strukturisane grupe imaju

29
određenu formu, svoju čvrstu strukturu u kojoj su utvrđeni odnosi, položaj i uloga njihovih članova.
Nestrukturisane grupe nastaju zbog nekog kratkoročnog interesa i cilj, nemaju unutrašnju strukturu i precizne
odnose i uloge. One traju samo dok traje pojava ili događaj zbog kojeg su se okupile.
3. Prema veličini, grupe se klasifikuju na velike (klase, nacije, vjerske grupe, publika), i male grupe
(porodica, vršnjaci, trijade)
4. Prema vremenu trajanja, grupe se mogu podijeliti na ad hoc (privremene, trenutne) grupe (publika,
masa, gomila) i na trajne društvene grupe (porodica, etnička grupa, vjerska grupa).

72. Kakvi odnosi mogu da vladaju unutar grupe?

Odnosi u grupi su veoma složeni i zavise od velikog broja faktora. Najprije od sastava grupe, zatim od njenih
interesa i ciljeva, pa od mjesta i položaja grupe u društvu, kao i od stepena razvijenosti i ukupnog stanja društva.
Odnosi u grupi mogu biti dobri (zasnovani na racionalnim, solidarnim i tolerantnim principima) ali i loši (počivaju
na zavisti, manipulaciji, sukobima). Grupa je neka vrsta ograničenog prostora u kome se odvija takmičenje između
pojedinaca, pojedinaca i kolektiva. Kada se razmatraju odnosi u društvenoj grupi, posebnu pažnju treba obratiti
na mjesto i ulogu pojedinca, na uslove i mogućnosti njegovog razvoja i djelovanja. Djelovanje i uspjeh grupe
često zavise od sposobnosti, moralnih i voljnih karakteristika nekoliko pojedinaca. Svaka grupa takođe mora da
razvija svoje norme i pravila, koji regulišu i usmjeravaju cjelokupan život i djelovanje u grupi. Što su pravila
jasnija, operativnija i objektivnija, veća je vjerovatnoća da ce biti više poštovana o strane pojedinca i kolektiva.

73. Sta karakteriše odnose među grupama?

Odnosi među grupama imaju direktan i indirektan uticaj na položaj i ulogu pojedinca u grupi i društvu. Pojedinci
koji su članovi više grupa istovremeno, imaju u jednoj grupi veći položaj, značaj i uticaj, dok u drugoj imaju
manji. Taj svoj uticaj oni pokušavaju da „prenesu“ i na druge grupe i tako nastaje sukob interesa i opasnost da
dođe do konflikta među grupama. Uzroci sukoba među grupama su brojni: predrasude, ideološke, manipulacije,
položaj grupe u društvu, tradicinonalno i kulturno nasljeđe i sl. Kao što se vodi borba između pojedinca za bolje
mjesto u grupi, tako se vodi i borba između grupa za bolje pozicije i bolje mjesto na hijerarhijskoj ljestvici u
društvu. To je društveni konflikt. Ako se konflikt odvija u normalnim i pravilima uokvirenim društvenim
prostorima, onda on doprinosi društvenoj dinamici i napretku društva. Ali ako konflikt izađe iz utvrđenih i
uobičajenih društvenih pravila, ako je otvorenog karaktera i nepomirljiv, onda on razara društveno tkivo, odnosno
šteti i grupama i društvu. Takva borba (konflikt-sukob) često dovodi do raspada pojedinih grupa, pa i do propasti
cijelog društva.

74. Šta je porodica i koje su njene funkcije?

Porodica jeste jedna od primarnih društvenih grupa, čiji se oblik, struktura I funkcije mijenjali tokom vremena.
Ovo znači da je porodica istorijski promjenljiva kategorija pa samim tim otežava njeno definisanje. Funkcije
porodice:
1. Biološko seksualna I reproduktivna funkcija - brak, sex prije I poslije braka.
2. Ekonomska funkcija - uslovljena primanjima koja njeni članovi ostvaruju.
3. Zaštitna funkcija - prirodna zaštita, moralna zaštita I ekonomska (čuvanje, pomaganje).
4. Funkcija socijalizacije - roditelji prenose vrijednosti svojoj djeci, vaspitavanje.

75. Kada i zašto dolazi do transformacije nuklearne porodice?

Nuklearna porodica se sastoji od roditelja i dece koji žive u zajedničkom domaćinstvu. Članovi ove porodice su
uključeni u rad i proizvodnju izvan porodice. Izmedu članova porodice trebalo bi da vladaju odnosi

30
ravnopravnosti, poštovanja i duboke emotivne vezanosti, mada to u praksi često nije tako. U ovom tipu porodice
seksualne funkcije se odvajaju od reproduktivnih, broj dece se radikalno smanjuje, krug srodnika se sužava a
srodničke veze slabe, vaspitne funkcije se jednim dijelom prenose na širu društvenu zajednicu (vrtiće, škole), a
ekonomske funkcije se uglavnom svode na zajedničku potrošnju. Kod položaja pojedinca se opaža izvjesna doza
demokratičnosti koja se iskazuje kroz ravnopravnost supružnika, povećanu zaposlenost i samostalnost žene. Kada
se kaže da su žene postale samostalnije mora da se istakne da su postale preopterećenje obavezama u porodici i
na poslu.
Kod ovakvog tipa porodice zapaža se velika otuđenost pojedinaca u krugu porodice, koja se prenosi na društvenu
zajednicu. U velikoj meri dolazi do zlostavljanja, zanemarivanja i posvećivanja sve manje pažnje deci, te se na
taj način javlja veliki broj maloljetničke delikvencije. Kako su roditelji prezaposleni usljed teške ekonomske
situacije, djeca su najčešće prepuštena sama sebi a uloge vaspitača ne mogu da nadomjeste ljubav, pažnju i brigu
koju djeca žele od svojih roditelja.
Usljed loše ekonomske situacije dolazi i do krize u moralu porodice, pa se često susrećemo sa zlostavljanjem u
porodici, kako supružnika tako i dece. Veliku ulogu za rješavanje tih porodičnih problema je preuzela društvena
zajednica.

76. Kakvo je savremeno sociološko poimanje klase?

Klase su društvene grupe koje svojim postojanjem ukazuju na društvene nejednakosti, na postojanje različitih
socijalnih uslova, šansi, kao I polaznih pozicija u kojim se čovjek nalazi. Klasa je prije svega teorijski okvir u
kome se vrši razvrstavanje mjesta I uloge pojedinaca I grupa a potom I mogućnost empirijskog raspoznavanja.

77. Do kakvih je promjena došlo u savremenoj klasnoj strukturi?

Moguće je razlikovati četiri velike klase:
1. Višu klasu- buržoaziju.
2. Srednju klasu.
3. Poljoprivrednu klasu - seljaštvo.
4. Radničku klasu.

78. Ko čini višu klasu (buržoaziju) u savremenom društvu?

Podrazumijevaju se oni socijalni slojevi I segmenti nosioca kapitala koji imaju dominantan, neposredan uticaj na
glavne ekonomske I naučno tehnološke tokove, razvijenih industrijskih I postindustrijskih zemalja, a preko toga
posredno I značajan uticaj na ostale oblasti društvenog života na nacionalno I međunarodnom nivou. Dakle,
primaran kriterijum određenja buržoaske klase jeste preovladavajući uticaj u ekonomskoj sferi života.

79. Objasnite promjene u biću radničke klase?

Najveće promjene u sadašnjoj fazi razvoja društva na svim meridijanima ima radnička klasa. U razvijenim
zemljama dolazi do stalnog opadanja klasične radničke klase. Nova tehnologija zahtjeva obrazovanje, stručne
kvalifikacije I sve manji broj radnika u proizvodnom procesu. Uporedo sa tim raste broj zaposlenih radnika u
uslužnim djelatnostima.

80. Navedite osnovne karakteristike srednje klase i podjele unutar nje?

Srednja klasa je urbani socijalni sloj koji uključuje vlasnike u proizvodnim I tercijarnim djelatnostima, kao I
specifične nevlasničke kategorije zanimanja I djelatnosti koji imaju visok stepen slobode I samostalnosti u radu.

31
Njihova djelatnost se odlikuje kreativnošću I specifičnošću u zahtjevima mjerenim posebnošću, vještinom,
obrazovanjem, stručnošću, informacijama I idejama. Podjela na slojeve:
1. Prvi sloj - čine vlasnici u proizvodnom sektoru.
2. Drugi sloj - vlasnici u tercijarnom sektoru, uslužnim djelatnostima, trgovine, zanatlije..
3. Treci sloj - samostalne djelatnosti I zanimanja u oblasti kulture I sporta.
4. Četvrti sloj - službenici I stručnjaci vezani za velike korporacije I javne poslove, marketing.

81. Objasnite pojam socijalna isključenost i navedite dimenzije socijalne isključenosti?

Socijalna isključenost se definiše kao mehanizam kojim pojedinci bivaju isključeni iz šire društvene zajednice.
Određuje se kao neuspjeh u ostvarivanju integracije u jednom ili vise društvenih sistema. Socijalna isključenost
predstavlja pokazatelj neravnomjerne raspodjele materijalnih I socijalnih resursa, nejednake šanse za sve, slabu
socijalnu solidarnost, neadekvatnu primjenu I provođenje evropskih I svjetskih normi I standard. Dimenzije
socijalne isključenosti obuhvataju:
1. Ekonomsku - isključivanje pojedinca iz ekonomske sfere društva u pogledu proizvodnje.
2. Političku - nemogućnost aktivnog učešća u političkim aktivnostima.
3. Socijalna - ograničen broj ustanova, slaba socijalna mreža.

82. Šta je siromaštvo (pojam i osnovne karakteristike)?

Siromaštvo je izraz koji označava nemogućnost zadovoljavanja osnovnih ljudskih potreba, odnosno nedostatak
materijalnih sredstava nužnih za održavanje života i zdravlja. Pod osnovnim ljudskim potrebama se u tom smislu
najčešće podrazumijevaju redovna ishrana, odnosno zaštita od prirodnih elemenata (stanovanje). U tom smislu,
koji podrazumijeva nedostatak osnovnih potreba, se također koristi izrazi kao što su krajnje (destitucija) ili
apsolutno siromaštvo.
Pojam siromaštva uključuje i stanje u kome je pojedina osoba u stanju zadovoljavati svoje osnovne potrebe, ali
ne i druge potrebe (higijena, obrazovanje, rekreacija i sl.) koje se smatraju dijelom životnog standarda neke
države. U tom se slučaju govori o tzv. relativnom siromaštvu.
Iako se kriteriji prema kojima se određuje siromaštvo razlikuju u različitim oblastima, kulturama ili epohama,
smatra se kako je većina stanovništva tokom istorije bila u stanju apsolutnog ili relativnog siromaštva. Tek je
industrijska revolucija, a zajedno sa njome vezane ekonomske i društvene promjene, omogućile uvjete za uspješno
uklanjanje siromaštva u razvijenim zemljama svijeta. Siromaštvo, koje se tradicionalno smatra glavnim uzrokom
većine oblika savremene društvene patologije, odnosno katalizatorom političke nestabilnosti i oružanih sukoba,
još uvijek predstavlja problem u zemljama Trećeg svijeta.

83. Navedite neke uzroke siromaštva?

Neki od uzroka siromaštva mogu biti ekonomska kriza, slaba privreda, nemogućnost zaposlenja, nedovoljno
obrazovanje, nasljeđe, slaba socijalna mobilnost, dugotrajna ekonomska nerazvijenost, postojanje čestih i
dugotrajnih sukoba u društvu.

84. Šta je to kultura zavisnosti?

Ovaj termin se koristi za one siromašne koji nisu svojom krivicom siromašni (udovice, siročad) ali se oslanjaju
na socijalnu pomoć države I ne nalaze se na tržištu rada.

85. Šta je kultura siromaštva?

32
To je pojava u društvu koja označava stav i odnos prema siromaštvu, lični doživljaj siromaštva, stil i način života,
shvatanje siromaštva kao sudbine, kao nešto normalno od Boga dodjeljeno.

86. Nezaposlenost kao društveno ekonomski problem?

Nezaposlenost je stanje u kojem se osoba nalazi ako ona u određenom posmatranom period ne radi ali koja
aktivno traži posao I u stanju je da prihvati posao koji joj bude ponuđen. Osoba koja dobije status nezaposlen-a,
mora ispunjavati tri kriterijuma, prvi je da je bez posla, da je trenutno raspoložena za rad I da traži posao.

87. Navedite posljedice nezaposlenosti na pojedince i na društvo?

Ogleda se u gubitku veze sa prijateljima I poznanicima iz profesionalne sfere, gubitak profesionalnog identiteta,
slabljenje radnih profesionalnih I socijalnih vještina, negativna psihološka stanja, pad životnog standard,
osiromašenje, što ograničava resurse traženja posla I učestvovanje u društvenim aktivnostima I sl. Nezaposlenost
je povezana I sa drugim brojnim problemima kao sto su kriminal I druge sociopatološke pojave, siromaštvo,
pogoršavanja zdravstvenog stanja.
88. Pojam i osnovne karakteristike države?
Državu možemo odrediti kao najznačajniji oblik pravno političkog organizovanja stanovnistva koje živi na
određenoj teritoriji. To je najviši oblik političke, javne, suverene vlasti na određenoj teritoriji. Ovo poimanje
države vise je sa pravnog stanovišta, dok za sociološki pogled na državu treba dodati da je država prostor na
kojem se takmiče različite društvene grupe I organizacije kako bi ostvarili svoje interese kroz interakciju punu
socijalnih, političkih, ideoloških I drugih tenzija I konflikata.

89. Kada je nastala država u modernom smislu (i navedite uzroke)?

Nastala je u XVI vijeku u Evropi. Tada se pojavila potreba za razdvajanjem sfere države I sfere društva. To je
bilo uslovljeno širenjem teritorije, razvojem privrede, potrebom za novim tržištem, a to je dalje stvaralo potrebu
za kontrolom nastajućeg građanskog društva.

90. Navedite dva dominantna teorijska stava o ulozi države u modernom društvu?
Prvi stav je imao Karl Marks I bio je da državu treba shvatiti kao klasnu tvorevinu, kao instrument u rukama
vladajuće klase kojim ona drži u određenom položaju I eksploatiše ostale klase, posebno radničku. Država tako
postaje polje stalne borbe klasa, što je sprječava da postane opstedruštveno dobro. Uzroci takvog stanja ogledaju
se u postojanju privatne svojine I antagonizmu između rada I kapitala. Drugi stav je prema Veberovom konceptu
I govori o jačanju države u modernom društvu. Država nije samo izraz klasnih odnosa I rezultat klasnih sukoba I
nije isključivo instrument vladajuće klase. Ona je proizvod raznovrsnih složenih I isprepletenih potreba I interesa
brojnih socijalnih slučajeva.

91. Objasnite ulogu države u savremenom društvu?

Državna uloga u savremenom društvu se ogleda u doprinosima koje država daje, kao sto je ekologija (mjere
zaštite životne sredine), stvaranje povoljne klime u odnosima sa drugim državama, poslodavac, država kao
poslodavac, država u ulozi preraspodjelivača (porez I slični finansijski tokovi). Ali država nije samo fizička zaštita
društvenog poretka, niti je samo klasna institucija I instrument u rukama vladajuće klase ili neke dominantne
društvene grupe. Država ima opstedruštveni značaj, ona predstavlja opšte dobro za sve građane. Ako to nije slučaj
onda država nije razvijena, jednostrana, okrnjena, izdvojena sila, otuđena od društva. Moderna država je
kombinacija vlasti, prava, obaveza I odgovornosti. Ona treba razvijati kooperaciju I partnerstvo sa svim
subjektima unutar društva I u okruženju.

33
92. Navedite osnovne karakteristike nacionalne države?
Nacija se javlja kao socijalni oslonac suverenosti države. Ona treba da prenese svoj suverenitet na građanina kako
bi ga građanin ustupio državi radi obavljanja zajedničkih poslova I mogucnosti korištenja države kao opšteg
dobra. Ona takođe ostvaruje neophodnu koheziju (materijalna kultura, istorijska težnja) za kojom država tezi kako
bi mogla ispuniti svoje funkcije I igrati svoju ulogu u društvu.

93. Navedite osnovne karakteristike pravne države?

Pravna država podrazumijeva vlast u jednoj državi koja se zasniva isključivo na zakonima, primjenom
zakonskih, pravnih odredbi, a nikako prema slobodnoj volji onoga ko je vrhovni nosilac vlasti, bilo da je to
pojedinac ili grupa ljudi. Zakoni, pravne norme I pravila su dominantni. Da bi određena država stekla status
pravne mora da ispuni nekoliko uslova, koji su, prvi je da podjeli vlast na izvršnu, zakonodavnu I sudsku, zatim
mora postojati demokratija, država je takođe uslovljena I postojanjem kritike I javnog dijaloga, političkog
pluralizma, civilnog društva, građanskih pokreta I inicijativa I slobode medija. Svi su red zakonom jednaki, nema
povlaštenih lica.

94. Navedite uže i šire određenje pojma kultura?

Riječ kultura od nastanka je promijenila dosta značenja kako se smjenjivala od naroda do naroda, a ona
podrazumijeva moralno I duhovno pročišćenje čovjeka I njegov odgoj. Kultura obuhvata sve oblasti čovjekove
djelatnosti I čovjekovog života uopšte. Ovako široko shvaćena kultura obuhvata materijalnu I duhovnu kulturu.
Kulturu u najširem smislu možemo shvatiti kao ukupnost svih materijalnih I duhovnih tvorevina ljudskog roda.

95. Navedite i objasnite osnovna obilježja kulture?

Obilježja kulture su:
1. Rad - kultura je sastavni dio društva, a rad je osnovna poluga društvenog života.
2. Tradicija - istorijski kontinuitet, inovacije, napredak, raznovrsnost.
3. Dominantna kultura - nalazi se u odnosu uzajamnog dejstva. (vladajuća kultura).
4. Kulturna dinamika - kultura se širi, susreće, prepliće I prelazi iz jedne u drugu.
5. Masovna kultura - kulturne tekovine I dostignuća da se učine dostupnim širokim društvenim slojevima
I većini stanovnistva.
6. Elitistička kultura - uzak broj korisnika, obično povlaštenih.

96. Objasnite odnos između kulture i civilizacije?

Odnos culture I civilizacije se može vidjeti iz tri stave:
1. Kultura I civilizacija su dvije različite pojave, čak suprotne I one nisu sinonimi.
2. Civilizacija I kultura se ne razlikuju, to su pojmovi sinonimnog značenja.
3. Civilizacija je viši, složeniji oblik kulture.
Najvrednije mišljenje o odnosu civilizacije I kulture jeste ono koje civilizaciju posmatra kao viši oblik kulture,
odnosno najviši stepen u razvoju kulture. Civilizacija pored kulture obuhvata I ekonomiju, ekologiju, politiku,
socijalne odnose.

97. Objasnite značaj simbola za razvoj kulture?

Simboli su osnovni oblici subjektivnog I objektivnog doživljavanja I izražavanja stvarnosti, svakodnevnosti,
realnosti, svjesnog I nesvjesnog, psihičkog I socijalnog. Funkcija simbola je da obilježava, izražava I upućuje na

34
neko stanje, ponašanje I funkciju, da spaja, razdvaja, skriva I otkriva one na koga se odnosi. Time oni poprimaju
socijalnu funkciju. Da bi simboli doprli do naše svjesti, saznanja I razumjevanja oni moraju da imaju neki fizički
znak koji se čulima vida I dodira može osjetiti I doživjeti.

98. Navedite pozitivne i negativne manifestacije masovne kulture?

Dobra strana masovne kulture podrazumeva postojanje mogućnosti da se široke mase ljudi upoznaju, preko
masovnih medija, sa određenim kulturnim proizvodima i vrednim kulturnim tvorevinama. Da mogu da vide velika
slikarska djela, saznaju nešto o njihovom nastanku i njihovim autorima, da čuju i da nabave djela velikana klasične
muzike itd. Negativna strana masovne kulture ogleda se u nastojanju da se masama ponude kulturni sadržaji
niskih estetskih vrijednosti, da se zadovolje niski porivi i nesvjesne ljudske potrebe, da se ljudi pretvore u pasivne
konzumente bezvrijednih tvorevina savremene masovne kulture i kulturne industrije. Masovna kultura takođe
manipuliše ljudskim potrebama, ona stvara potrebe kakve odgovaraju tržištu i tržišnim trendovima, a ne potrebe
koje ce unaprijediti čovjekov život, rad i stvaralaštvo.

99. Igra kao manifestacija kulturnih vrijednosti?

Suština igre je stalna promjena, mijenjanje ustaljenog, dovršenog, istrošenog. Ona oslobađa stega I frustracija,
podstiče, razvija maštu, individualnost, polet, posebnost, samopouzdanje, usmjerena je protiv dosade I ljenosti.
Igra nije zamjena za stvarnost niti bježanje od nje, ona je sastavi dio stvarnosti, onaj svjetliji dio stvarnosti. U
rimsko doba igre su i male religijski karakter, zatim su se kroz igre slavili heroji I idoli. Tako se kroz istoriju sve
više karakter mijenjao, da bi danas igre dobile sasvim drugi karakter. Igre se igraju radi sticanja dobiti, trijumfa,
igre znaju u potpunosti I negativno da utiču na covjeka, kao igre na sreću I slično, u potpunosti psihološki da ga
oduzmu od čitavog svijeta.

100. Analizirajte odnos igre i rada?

Moderna nauka, tehnika I tehnologija pružaju priliku da se rad oslobodi svih rutinskih, stereotipnih I zamornih
elemenata, da postane slobodan, autonoman, nesputan I human. Na drugoj strani igra postaje sve više rad, u smislu
posla, profesije koja donosi uspjeh, zaradu, profit.

35