Catulo.

Guía de lectura

Fernando Lillo, proponnos esta guía de lectura para podermos comprender

en toda a súa profundidade a paixón coa que Catulo amou e deixou de amar,
e escoitar, ó mesmo tempo, como un eco, a voz do poeta de Verona, nos
poetas que escribiron en castelán e galego.

Agradézolle a súa xenerosidade por cederme unha parte dun traballo que
permite afondar no sentimento lírico catuliano e engade valor e claridade a
traducción que eu poño á vosa disposición.

GUIA DE LECTURA DOS POEMAS DE CATULO

I.Despois de ler unha vez todos os poemas enumera a secuencia dos

amores de Catulo e Lesbia e dá a cada poema un título da túa invención

1. Le atentamente o poema 1.51 e responde ás seguintes cuestións:

a. ¿Cales son as emocións e reaccións físicas de Catulo ó ver a
Lesbia con outro home?
b. ¿Que fai o ocio con Catulo?
2. As mozas ricas romanas tiñan habitualmente algunha mascota que
coidaban con cariño. ¿Cal é a de Lesbia? No poema 2.2 a mascota de
Lesbia ten un sentido amoroso. ¿Que función cumpre?
3. No poema 3.86 Catulo di que Lesbía é a máis fermosa. ¿Que cualidades
ten Lesbia que non tiña Quintia? ¿Como se relaciona coa imaxe dunha
docta puella? ¿Sería fermosa Lesbia de acordo cos nosos prototipos de
beleza? Razoa a resposta.
4. Nos poemas 4.87 e 5.109 ¿en que termos xurídicos expresa Catulo o
seu amor? ¿En que medida o emprego deste vocabulario podía supoñer
unha provocación na época?
5. ¿Que argumento epicúreo emprega Catulo no poema 1.51 para animar
a Lesbia a gozar do amor? ¿Sabes que é un ábaco? ¿Cómo o relacionarías
co poema?
6. O poema 2.2 sobre a morte do paxariño expresa dor. ¿Que recursos e
imaxes emprega para falar desa dor? ¿Que outra interpretación podería
ter a morte do paxariño en relación coa secuencia pasional de Catulo e
Lesbia?
7. O poema 1.51 é un exemplo de brevidade. ¿Como se amosan
estilisticamente o sentimentos atopados polo poeta? Investiga que é un
quiasmo e aplica esta figura estilística a este poema.
8. No poema 2.2 descríbese a mala fe de Lesbia. ¿Que metáfora emprega
o poeta? ¿Estás de acordo con esa idea?

Departamento de Latín. I.E.S. San Tomé de Freixeiro. Vigo Página 1

 Catulo. Guía de lectura

9. No poema 3.86 hai ecos doutro poema que xa liches. ¿Podes

descubrilos? ¿Que tenta Catulo dicirse a si mesmo? Observa que o
poema comeza igual que remata, ¿Por que o escribiría así?
10. No poema 1. 51 hai unha abundacia de datos xeográficos que refiren os
lugares ós que os amigos de Catulo o acompañarían. ¿Que sentido pode
ter este recurso? Sinala nun mapa eses lugares e mira se Catulo os
dipuxo nunha orde determinada. ¿Que mensaxe han de lle transmitir a
Lesbia Furio e Aurelio?

I. ECOS DE CATULO NA LITERATURA ESPAÑOLA

Os poemas de Catulo foron utilizados como fonte de inspiración na

literatura española. Aquí poñemos tres exemplos de distintos séculos:
Cristóbal de Castillejo do siglo XVI, Meléndez Valdés do século XVIII e
Pedro Salinas do século XX. Le os poemas e responde ás cuestións que
che facemos máis abaixo.

¡Oh cuán bienaventurado

es aquél que puede estar
do os pueda ver y hablar
sin perderse de turbado
como yo suelo quedar!
¡Ay de mí!
Que ante vos, después que os vi
y quedé de vos herido,
no hay en mí ningún sentido
que sepa parte de sí.
La lengua se me entorpece,
y de locos aturdidos
me retiñen los oídos;
y la lumbre se oscurece
a mis ojos doloridos.
Viva llama
por mi cuerpo se derrama,
y hago con mis pies y manos
mil ademanes livianos,
ajenos del que no ama.
Mi alma os quiere y adora,
mas su pasión y fatiga

Departamento de Latín. I.E.S. San Tomé de Freixeiro. Vigo Página 2

 Catulo. Guía de lectura

le dan causa que os maldiga,

y amándoos como a señora
os tenga como enemiga.
Amo y quiero,
aborrezco y desespero
todo junto, y por qué
preguntado, no lo sé,
más siento que es así, y muero.

Cristóbal de Castillejo (1490-1550)

-¿Que poemas dos que leches de Catulo están presentes nestes

versos de Cristóbal de Castillejo?

Oda IX

Con su paloma estaba

Filis en alegre juego,
y para que picase
le presentaba el dedo.
Picábalo, yen pago
le daba un dulce beso;
y tras él más gozosa
le incitaba de nuevo.

Oda XVIII

Ya te provoca Filis;
ya en los brazos te mece;
ya en su falda te pone;
y el dedo te previene.

Meléndez Valdés (1754-1817)

- ¿En que poema de Catulo se baseou Meléndez Valdés no seu

desexo de cantar á súa amada chamada Filis?

Departamento de Latín. I.E.S. San Tomé de Freixeiro. Vigo Página 3

 Catulo. Guía de lectura

¡Sí, todo con exceso

la luz, la vida, el mar!
Plural, todo plural,
luces, vidas y mares.
A subir, a ascender
de docenas a cientos,
de cientos a millar,
en una jubilosa
repetición sin fin
de tu amor, unidad.
Tablas, plumas y máquinas,
todo a multiplicar,
caricia por caricia
abrazo por volcán.
Hay que cansar los números.
Qué cuenten sin parar,
que se embriaguen contando,
y que no sepan ya
cuál de ellos será el último:
¡que vivir sin final!
Que un gran tropel de ceros
asalte nuestras dichas
esbeltas, al pasar,
y las lleve a su cima.
Que se rompan las cifras,
sin poder calcular
ni el tiempo ni los besos.
Y al otro lado ya de
cómputos, de sinos,
entregamos a ciegas
-¡exceso, qué penúltimo!-
a un gran fondo azaroso
que irresistiblemente
está
contándonos a gritos
fúlgidos de futuro;
"Eso no es nada, aún.
Buscaos bien, hay más".
Pedro Salinas, La voz a ti debida (variación 19)

Departamento de Latín. I.E.S. San Tomé de Freixeiro. Vigo Página 4

 Catulo. Guía de lectura

- ¿Que poema de Catulo está detrás desta composición de Salinas?

¿Cal é o tema desta composición? ¿Qué función cumpren os números
que non poden contarse?

ECOS DE CATULO NA LITERATURA GALEGA SÉCULO xx

O mundo poético catuliano está ó servizo do sentir persoal de Aquilino

Iglesia Alvariño preocupado pola dor, polo esquecemento do tempo e pola
norte.

Dous mil anos de noite! ¿ Qué paxaro

roi dedillos de almendra, sombra fina?
¿ Qué fontela de tono ora agurgulla
auga leve de risa desfollada?
Lesbia bicos a centos, coma areias,
como olas longuisimas salgadas-,
¿ qué doce sono enlaia a noite triste?
¿ qué saudades che rôn peitos escuros?
Conta, conta, Veranio, bon amigo,
ledos contos de Iberia, terra ardida.
-Brazos quentes afogan noites pechas
Tremban sofraxes coma buxo.
¿Lembras frol asañada á pe da veiga
sob a rella do arado, bon amigo? –
Ergue, branca, Postumia, roxas cuncas,
uva de ouro, na noite señardosa.
Sirmio, Sirmio venusta, brando leito,
risas ledas do lago que un amara.
-Non me zárrel-as portas, Ipsilila,
roxa, loura ,mazá, naranxa de ouro.

A.Iglesia Alvariño

Os amores de Lesbia e Catulo pasan a ser unha referencia obrigada na

literatura universal a carón doutros amores literarios famosos no poema
Poética de Aracné de Claudio Rodríguez Fer, para quen os clásicos
grecolatinos teñen unha importancia destacada na súa formación literaria.

Aracné é Helena tecendo o que por ela

Penélope destece mentras agarda o fin.
Aracné é Lesbia amando obscenamente
a Catulo o poeta. Aracné é Beatriz

Departamento de Latín. I.E.S. San Tomé de Freixeiro. Vigo Página 5

 Catulo. Guía de lectura

camiñando con Dante ou Laura namorando

a Petrarca nesa arca segreda
que é o poema en que a Lisi
fixo Quevedo eterna na poeira do tempo.
Aracné é Diótima desvelando a Platón
e Cósirna celebrando o ritual de Wagner
aquela Margarida que rexuvenece a Goethe.

Claudio Rodríguez Fer

Manuel Forcadela no poema que abre o seu primeiro poemario titulado

Ferida acústica de Río (1982) reflicte de modo críptico a ambivalencia do
amor dunha muller comparable a Lesbia. A doble sensación de amor e odio
que provocaba Lesbia en Catulo é a que produce esta muller no poeta
expresada por medio de novedosas e atrevidas imxes poéticas.

I
Mais oú s
ont les neiges d’antan?
E. Villón

foras como a lesbia de catulo

—bombardino e clarinete baixo piu lontano—
na góndola do eco
saia de grecia e gabán mollado
soedade fora lama borralla
e cinza fora triste o mundo
sen ti ou bolboreta morta inverno fora
imposibel quererte sen penedo e bágoa miña
foras lesbia tépida inútil
tartaruga o tempo fora lento o río
dos teus beixos fora
fagote barroco a tarde
un cincel fora unha espada
lumieira cada ollada foras
o pexego e o figo lesbia
sulagada
Manuel Forcadela, Ferida acústica de Río.

Cun culturalismo centrado nos mitos clásicos, Víctor Vaqueiro combina

neste poema o tema amoroso Lesbia-Catulo co tema da retirada ó lago de
Sirmio.

Hoxe segues alí:

pasaron dous mil anos;

Departamento de Latín. I.E.S. San Tomé de Freixeiro. Vigo Página 6

 Catulo. Guía de lectura

houbemos de morrer (poño por caso)

cincocentas vegadas nese tempo.
En Sirmione ecoan novos ritmos:
pandeiradas, mazurkas, saIt arelli,
e os temperados froitos
debecen en algures
por enguli-las frías enxurradas.
De cando en vez algunha adolescente
me lembra as túas lembranzas
ó carón dese lago de ollada polimorfa.
Onte crin albiscar, Valerio amigo,
antre dúas ringleiras de pestanas
como un cismante lostregazo efímero
foxedizo de pálpebras e vento
semellando unha lene emergullanza
de mosaico, de túnica e de Clodia.
V. Vaqueiro, Camiño deAntioquia

Cantigas de amigo e outros poemas, de R. Carballo Calero unha referencia

ós amores de Catulo e Lesbia levados á súa experiencia personal e actual,
como acostuma facer cos ecos clásicos da súa obra.

Onde eu escrevo Lesbia lé ti Clódia.

Se te mascaro é para conhecer-te.
E o teu nome de outono pende inerte,
no árvore do teu ser folha seródia
Trado de luz, furo a tua escura códia,
á procura do nó que te concerte,
clave de sol que trocará, solerte,
a oda mentida em certa palinódia.
O nome que eu escrevo te tatua
dumha flora de lume que a pel nua
despeça tua batismal paródia.
Mas se o alento do mundo embafa o espehho,
e che é mester o cotidiám vencelho,
onde eu escrevo Lésbia lé ti Clódia

Ricardo Carballo Calero, Cantigas de amigo e outros poemas.

Selecta tirada do traballo Presencia de Catulo y Tibulo en la poesía gallega

del siglo XX. FERNANDO LILLO REDONET. Para unha información máis
completa ver:
http://www.ucm.es/BUCM/revistas/fll/11319062/articulos/CFCL9898120285A.PDF

Departamento de Latín. I.E.S. San Tomé de Freixeiro. Vigo Página 7