"Potrzeby uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych

w aspekcie psychologicznym"

Obecnie w naszych szkołach coraz częściej spotykamy uczniów mających różnorodne

potrzeby edukacyjne, które nie mogą być zaspokojone w szkole dostosowanej do
przeciętnego ucznia.
Najważniejszą cechą tych uczniów jest specyficzny sposób nabywania wiedzy i umiejętności
w procesie uczenia się. Jest to związane z ich funkcjonowaniem poznawczo-percepcyjnym.
W takim rozumieniu będziemy mieć do czynienia zarówno z dziećmi mającymi trudności
w uczeniu się jak i uczniów zdolnych.
W prawie oświatowym mówi się o różnych grupach uczniów o specjalnych potrzebach
edukacyjnych:
 Dzieci i młodzież z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi np. wady wymowy,
obniżenie możliwości intelektualnych, dysharmonie rozwojowe
 Dzieci i młodzież niepełnosprawna charakteryzująca się upośledzeniem umysłowym,
wadą wzroku, wadą słuchu, niepełnosprawnością ruchową, autyzmem oraz
przewlekle chora
 Dzieci i młodzież niedostosowana społecznie: z zaburzeniami w funkcjonowaniu
emocjonalno – społecznym i trudnościami adaptacyjnymi
 Dzieci i młodzież z trudnościami w nauce, powstałymi na skutek np. zaburzeń
i odchyleń rozwojowych, niepełnosprawnością, niedostosowaniem społecznym,
problemami w funkcjonowaniu emocjonalno – społecznym lub niewłaściwym
procesem edukacyjnym
 Dzieci i młodzież z zaburzoną komunikacją językową w tym obcokrajowcy
i powracający z zagranicy
 Dzieci i młodzież przejawiająca wybitne uzdolnienia.

Gdy dziecko trafia do szkoły najważniejszym zadaniem nauczycieli jest zauważenie ucznia
z jego specyficznymi potrzebami edukacyjnymi. Jeżeli szkoła mimo starań, nie jest w stanie
odpowiednio dobrać metody i formy pracy, a problemy edukacyjno-wychowawcze się
pogłębiają, wtedy skierowuje ucznia do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Tam po
wnikliwej diagnozie dziecko uzyskują rozpoznanie i zalecenia co do sposobu pracy zarówno
dla rodziców jak i dla nauczycieli. W zależności od specyfiki i stopnia natężenia problemu
uczeń może uzyskać w poradni opinię lub orzeczenie o specjalnych potrzebach
edukacyjnych. Uczeń posiadający rozpoznanie w formie orzeczenia, ma zapewnione przez
polski system oświatowy dodatkowe środki, co umożliwia szkole realizację zaleceń
zawartych w tym dokumencie.
Warto, więc wymienić kto może ubiegać się o orzeczenia o potrzebie kształcenia
specjalnego:
 uczniowie niepełnosprawni ruchowo
 uczniowie niewidomi i słabowidzący
 uczniowie z wadą słuchu
 uczniowie z upośledzeniem umysłowym (w stopniu lekkim, umiarkowanym,
znacznym, głębokim)
 uczniowie z autyzmem
 uczniowie z zaburzeniami zachowania
 uczniowie niedostosowani społecznie i zagrożeni niedostosowaniem społecznym

1
 uczniowie zagrożeni uzależnieniem
 uczniowie ze sprzężoną niepełnosprawnością.

Nauczyciele i inne osoby pracujące z dziećmi i młodzieżą ze specyficznymi potrzebami

edukacyjnymi powinni mieć wiedzę dotyczącą postępowania oraz warunków, które należy
stworzyć aby adekwatnie pracować z takim dzieckiem. Warto mieć świadomość jakie są
potrzeby psychologiczne tych uczniów.

W tym celu zostanie dokonana krótka charakterystyka połączona z opisem sposobów

pomocy uczniom.

Uczniowie niepełnosprawni ruchowo, to dzieci i młodzież np. z trwałymi zaburzeniami

w rozwoju motoryki małej i dużej, stereotypiami ruchowymi, trudnościami w koordynacji
ruchów.
Uczniowie niepełnosprawni ruchowo potrzebują rehabilitacji ruchowej, która jest zazwyczaj
organizowane w ramach służby zdrowia, ale również coraz częściej w placówkach
oświatowych. Dla nich w szkołach budowane są odpowiednie podjazdy, windy, znosi się
bariery architektoniczne. Warto też organizować pomoc koleżeńską w zakresie samoobsługi,
a także w wyrównywaniu braków po okresie absencji, ewentualnie udział w zajęciach
dydaktyczno – wyrównawczych. Zadbać o odpowiednie narzędzia ułatwiające pisanie (dla
dzieci z niedowładami spastycznymi rąk, z zaburzeniami motoryki małej, z ruchami
mimowolnymi) – np. mogą pisać na większym formacie, grubszym mazakiem, używać
specjalnych nakładek na ołówek czy długopis, posługiwać się komputerem, klockami
literowymi, kartonikami z literami, sylabami, wyrazami. Nie należy zapominać również
o innych potrzebach tych uczniów poprzez umożliwienie im udziału w dyskotekach,
wycieczkach, czy przedstawieniach teatralnych. Uczniowie niepełnosprawni ruchowo na
podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego mają możliwość uczestniczyć
w zajęciach rewalidacyjnych. Zgodnie ze wskazaniami zawartymi w orzeczeniu lub
zaświadczeniu lekarskim następuje dostosowanie dla nich wymagań na sprawdzianach
i egzaminach.

Uczniowie niewidomi i słabowidzący, aby mogli sprostać wymaganiom szkoły należy

zadbać o ich specyficzne potrzeby. Nauczyciele pracujące z tymi dziećmi powinni dokładne
zapoznanie się z diagnozą okulistyczną i uzyskać informację na temat możliwego wpływu
wady wzroku na funkcjonowanie dziecka w szkole i całego proces dydaktycznego.
W pierwszej kolejności uczeń powinien mieć zapewnienie odpowiednie miejsca w klasie,
czasami trzeba mu przypominać o konieczności używania okularów, lupy czy lornetki. Od
nauczyciela jest wymagane aby przygotowywał dla dziecka specjalne pomoce dydaktyczne,
uwzględniał jego wolniejsze tempa pracy, a w razie zmęczenia dziecka, bólu głowy lub oczu
zapewnił mu odpoczynek. Natomiast gdy wada wzroku jest duża nauczyciel powinien
pozwolić mu na nagrywanie wykładów, zapoznawanie się z lekturami poprzez odsłuchiwanie
płyt/USB. Lekcje wychowania fizycznego powinna być zaplanowana zgodnie z zaleceniami
lekarza okulisty. Uczniowie niewidomi lub słabowidzący na podstawie orzeczenia o potrzebie
kształcenia specjalnego biorą udział zajęciach rewalidacyjnych i mają dostosowane warunki
sprawdzianów i egzaminów.

Uczniowie z wadą słuchu czyli dzieci i młodzież niedosłyszące i głuche. Należy pamiętać,
że zwykle niedosłuch i głuchota współwystępują z zaburzeniami mowy, co z kolei może
powodować wtórnie problemy w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym. Osoby

2
pracujące z takim dziećmi powinny dokładne zapoznać się z diagnozą laryngologiczną, ze
szczególnym uwzględnieniem informacji na temat wpływu wady słuchu na funkcjonowanie
szkolne dziecka. Nauczyciele muszą zwracać uwagę, czy dziecko ma włączony aparat
słuchowy i czy jest on sprawny oraz pamiętać, że dzieci z wadą słuchu będą miały trudności
podczas zajęć dydaktycznych związanych z zadaniami wymagającymi czynnego i biernego
posługiwania się mową, podczas zajęć rytmicznych, muzycznych, nauki języków obcych.
Dziecko z wada słuchu może być zwolnione z nauki drugiego języka obcego. Od nauczyciela
pracującego z takim dzieckiem należy oczekiwać, że będzie pamiętał o tym, że dziecko
z wadą słuchu nie potrafi albo jest mu bardzo trudno robić kilka rzeczy na raz, ma kłopoty
z czytaniem ze zrozumieniem. Natomiast jeżeli funkcje słuchowe są trwale zaburzone to
w procesie dydaktycznym należy zastosować metody wymagające raczej korzystania
z percepcji wzrokowej i tak organizować warunki na lekcji, aby odbiór mowy był optymalny.
Uczeń z wadą słuchu posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego co umożliwia
usprawniać funkcje słuchowe poprzez udział w zajęciach rewalidacyjnych. Szkoła na tej
podstawie również dostosowanie warunków sprawdzianów i egzaminów.

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną. Można wyróżnić 4 poziom

niepełnosprawności intelektualnej: lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim.

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, mają problemy

z myśleniem logicznym, abstrakcyjnym, matematycznym, analogicznym. Zwykle mają
słabszą pamięć logiczną, natomiast pamięć mechaniczna i skojarzeniowa może być na
przeciętnym poziomie. Zasób słów ubogi, słownictwo bierne jest bogatsze od czynnego,
zwykle pojawiają się problemy w koncentracji uwagi. Z powodu tych deficytów maja trudności
w opanowaniu treści z zakresu podstawy programowej. Często też trudniej im kontrolować
emocje. Zazwyczaj są krytyczni wobec siebie, dostrzegają, że różnią się od otoczenia,
a porównania z rówieśnikami mogą wpływać na obniżenie ich samooceny. Pracując z tymi
dziećmi, podczas zajęć rewalidacyjnych i dydaktycznych należy wszechstronnie stymulować
ich rozwoju funkcji poznawczych oraz wzbogacać zasób słownictwa na miarę możliwości
każdego dziecka. Konieczna jest daleko posunięta indywidualizacja metod pracy z uczniem,
sposobu sprawdzania wiadomości i ich oceniania, również podczas egzaminów
zewnętrznych, włączanie tych uczniów w różne formy aktywności, wspieranie mocnych stron,
dostrzeganie i nagradzanie osiągnięć – w celu budowania pozytywnej samooceny
i motywowania do nauki.
Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim posiadają orzeczenia
o potrzebie kształcenia specjalnego co daje im prawo do udziału w zajęciach
rewalidacyjnych oraz dostosowania warunków sprawdzianów i egzaminów.

Uczniowie niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym –

mają zaburzone funkcje poznawcze, szczególnie procesy myślenia (na poziomie konkretno –
obrazowym), szczególne trudności mają ze rozumieniem pojęć abstrakcyjnych, osłabiona
jest pamięć logiczna, mechaniczna i skojarzeniowa oraz percepcja wzrokowa i słuchowa.
Dzieci mają problemy z dowolnym kierowaniem procesów uwagi, ich rozwój
psychomotoryczny zwykle jest opóźniony, zasób słownictwa ubogi, często występuje wada
wymowy. Mogą mieć trudności z kontrolowaniem emocji, zwykle są mało krytyczni wobec
siebie, nie dostrzegają swoich trudności, mogą mieć problemy z rozpoznawaniem
niebezpieczeństwa, łatwo ulegają wpływom. Realizują oni obowiązek szkolny ucząc się
w szkołach specjalnych. Tam tworzy się optymalne warunki w celu zaspokojenia ich
specjalnych potrzeb edukacyjnych i wychowawczych. Biorą udział w zajęciach

3
rewalidacyjnych nakierowanych na wszechstronną stymulację rozwoju psychomotorycznego.
W procesie edukacji duży nacisk kładzie się na wyjaśnianie reguł i zasad obowiązujących
w społeczeństwie, wdrażając uczniów do ich przestrzegania, kształtując w ten sposób
odporności na negatywne wpływy środowiska. A także na taką pracę z dzieckiem aby
uzyskać jak największy stopień autonomii na miarę jego możliwości. Uczy się go takiego
porozumiewania werbalnego lub pozawerbalnego z otoczeniem, aby był optymalny. Jeśli
uczeń napotyka trudności w słownym porozumiewaniu się czasami potrzebne jest
zapoznanie go z alternatywnymi metodami porozumiewania się. Nauczyciel pracujący
z uczniem pomaga mu w zaspakajaniu potrzeb społecznych poprzez wdrażanie do
uczestniczenia w życiu szkoły, na równi z innymi członkami społeczności do której należy,
w różnych formach życia społecznego, zachowując prawo do swojej inności. Dąży się do
tego min. poprzez uczenie zasad współistnienia społecznego, umożliwienie uczestniczenia
w różnorodnych wydarzeniach społecznych, kulturalnych, przybliżanie tradycji i obyczajów
lokalnych, narodowych. Pomaga mu się, aby potrafił dbać o swoje zdrowie, np.:
przyjmowanie właściwej pozycji ciała przy nauce, utrwalanie prawidłowych nawyków
żywieniowych i higienicznych.
Dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym realizuje
odpowiednie kształcenie specjalne na podstawie orzeczenia publicznej poradni
psychologiczno – pedagogicznej, nie bierze udziału w sprawdzianie kompetencji uczniów
klas VI szkoły podstawowej, ani w egzaminie gimnazjalnym. Może kontynuować naukę
w szkole ponadgimnazjalnej przysposabiającej do pracy lub w szkole specjalnej dla osób
upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym.

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim - stosunkowo

często oprócz upośledzenia funkcji poznawczych występują u nich zaburzenia w zakresie
motoryki małej i dużej, wady wzroku, słuchu, schorzenia CUN. Dzieci te maja ograniczony
kontakt z otoczeniem, często brak u nich uwagi dowolnej, a uwagę mimowolną aktywizują
tylko silne bodźce, słabo rozwinięta jest mowa czynna i bierna, ograniczona samoobsługa
lub jej brak, bardzo niskie zdolności uczenia się. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną
w stopniu głębokim wymagają stałej opieki i kontroli, nie rozpoznają niebezpieczeństwa, nie
sygnalizują większości swoich potrzeb. Obowiązek szkolny uczniowie ci realizują poprzez
udział w zajęciach rewalidacyjno – wychowawczych (indywidualnych lub zespołowych) dla
osób w wieku 3 – 25 lat. W pracy z nimi kładzie się nacisk na naukę nawiązywania
kontaktów oraz komunikowania się z otoczeniem w sposób odpowiedni do możliwości
i potrzeb dziecka - kształtowanie gotowości do nawiązywania kontaktów. Natomiast w pracy
rehabilitacyjnej, na usprawnienie psychoruchowe w zakresie: dużej motoryki (w aspekcie
postawy ciała, poruszania się oraz koordynacji ruchów) i małej motoryki (koordynacji ruchów
rąk, koordynacji wzrokowo-ruchowej, manipulacji), a także zdobycie maksymalnej dla
dziecka samodzielności w podstawowych sferach życia min. rozwijanie samodzielności
w zakresie poruszania się, jedzenia, picia, mycia rąk, ubierania się i rozbierania. W pracy
z tymi dziećmi stosujemy metody polisensoryczne: poznawanie najbliższego środowiska,
w którym funkcjonuje dziecko, wzbudzanie zainteresowania otaczającym światem, w którym
żyje oraz kształtowanie samodzielniści. Rozwijanie świadomości własnego ciała, a także
wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej, kształtowanie
zachowań społecznych, wyzwalanie spontanicznej aktywności poprzez dostarczanie
zróżnicowanych bodźców, uczenie umiejętności współżycia w grupie, rozwijanie
współdziałania, przyjemności z kontaktu fizycznego i zaufania do innych, rozwijanie
umiejętności naśladowania.

4
Uczniowie ze spektrum autyzmu, w tym Zespołem Aspergera.
„Dziecko autystyczne żyje we własnym świecie, dzieci z Zespołem Aspergera żyją w naszym
świecie, ale na swój własny sposób.”
Autyzm – specyficzne zaburzenie rozwojowe pojawiające się do 3-go roku życia, zwykle po
1-szym roku. Dziecko z tym rozpoznaniem nie nawiązuje kontaktu uczuciowego,
emocjonalnego z otoczeniem, odmawia współpracy, zwykle nie próbuje się porozumiewać
z innymi ludźmi, żyje jakby „obok”, we własnym świecie, jeżeli porozumiewa się – często ma
własny język, nie lubi dotyku, przytulania, zachowuje się w sposób sztywny stereotypowy,
ma ulubione zabawy, specyficzne zainteresowania i tylko zgodnie z nimi chce spędzać czas,
nie lubi zmian. Nauczyciel pracujący z takim dzieckiem powinien mieć aktualną wiedzę o tym
zaburzeniu, a przede wszystkim o konkretnym uczniu z którym pracuje. Metody jakie są
zalecane to „podążanie za”, terapia behawioralna. W szkole, w której dziecko z autyzmem
przebywa realizuje się kształcenie specjalne dla dzieci na podstawie orzeczenia poradni
psychologiczno-pedagogicznej. Na podstawie tego dokumentu uczniowie biorą udział
w zajęciach rewalidacyjnych oraz mają dostosowane warunki sprawdzianów i egzaminów,
a także mogą uzyskać zwolnienie z nauki drugiego języka obcego.

Zespół Aspergera ZA - zaburzenie kwalifikowane do spektrum autyzmu, które powoduje

utrudnienia w komunikacji i kontaktach międzyludzkich, ogranicza wyobraźnię (elastyczne
myślenie i działanie) oraz zaburza koordynację. Dotyka zarówno chłopców jak i dziewczęta,
ale tym pierwszym przydarza się znacznie częściej.
Dzieci ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera stanowią szczególne wyzwanie
w środowisku edukacyjnym. Zwykle, przez kolegów widziane jako ekscentryczne i dziwne.
Ich nieudolne zdolności społeczne czynią te dzieci „kozłami ofiarnymi”. Niezdarność
i obsesyjne zainteresowanie niejasnymi, mało znanymi tematami przyczyniają się do
postrzegania ich jako dziwnych. Osoby dotknięte Zespołem Aspergera zazwyczaj
charakteryzują się przeciętnym lub wysokim poziomem inteligencji oraz zdolnościami
werbalnymi. Wysoki poziom zdolności werbalnych maskuje tendencję do polegania na
dosłownym znaczeniu oraz nieumiejętność odczytywania języka ciała i mimiki twarzy.
W pierwszych latach nie odnotowuje się zwykle żadnego wyraźnego opóźnienia w rozwoju
zdolności językowych. Za objawy Zespołu Aspergera uznaje się słabą koordynację
wzrokowo-ruchową i ogólną niezdarność, jednak w niektórych przypadkach objawy te nie
występują. Osoby z Zespołem Aspergera zwykle charakteryzują się wąskimi
zainteresowaniami, zamiłowaniem do konkretnych schematów zachowań oraz wyraźnym
brakiem elastyczności umysłowej. Istotną cechą charakterystyczną osób z Zespołem
Aspergera jest niepewność oraz obawy spowodowane niską samooceną, strachem przed
porażką i brakiem zrozumienia lub niemożnością zrozumienia innych. Pojawia się też strach
związany z poczuciem inności i niedopasowania. Dzieci z ZA mogą mieć trudności
z planowaniem, organizowaniem i ustalaniem priorytetów, tendencję do bycia impulsywnym
i mało elastycznym podczas rozwiązywania problemów. Inne cechy obejmują trudności
w tworzeniu nowych pomysłów, potrzebę nadzoru i naprowadzania oraz decydowania co jest
istotne, a co zbędne, jak również słabe postrzeganie i zarządzanie czasem. Brak
elastyczności i niemożność radzenia sobie ze zmianami powoduje, że te osoby łatwo się
stresują i są emocjonalnie wrażliwe, ponieważ jednocześnie dzieci z ZA (większość to
chłopcy) cechuje przeciętna do ponadprzeciętnej inteligencja i bardzo dobra pamięć. Ich
determinacja w dążeniu do własnych celów może prowadzić do wielkich osiągnięć

5
w późniejszym życiu. Nauczyciel pracujący z takim dzieckiem powinien dobrze rozumieć
problem dziecka poprzez znajomość rozpoznania dysfunkcji, a także posiadanie wiedzy
o specyfice tego zaburzenia. Do metod pracy z takim uczniem zaleca się uczenie go
umiejętności konwersacji w małych grupach, gdzie poznaje zasady poprzez wskazówki
dotyczące kolejności zabierania głosu w trakcie rozmowy, przerywania jej czy zmiany
tematu, udział w takiej grupie pomoże mu zrozumieć własne zachowania i reakcje innych.
Należy pamiętać o wyjaśnianiu metafory i wyrazów wieloznacznych. Warto z takim uczniem
oglądać nagrania video w celu zidentyfikowania wyrażeń niewerbalnych i ich znaczenia.
Uprzedzać, jeżeli jest to możliwe i przygotowywać go na potencjalne zmiany wykorzystując
do tego obrazki, harmonogramy, historyjki społeczne by zasygnalizować nadchodzące
zmiany. Możemy modelować pożądane zachowania poprzez kształtowanie ich
w najbliższym otoczeniu ucznia, tak aby wystąpiły u jego kolegów z klasy. Wskazana wysoka
indywidualizacja pracy poprzez częstą pomoc i ponowne skierowanie uwagi na zadanie,
stosowanie niewerbalnych sygnałów, aby zwrócić uwagę dziecka, wykorzystywanie
harmonogramów i kalendarzy, naukę w korzystaniu z list „rzeczy do zrobienia”. Odpowiednio
dostosować otocznie dziecka poprzez naklejki, obrazki na pojemnikach i na szafce, mając na
uwadze fakt, że „normalna” ilość bodźców wizualnych i słuchowych może być postrzegana
przez ucznia z tym zaburzeniem jako zbyt duża lub zbyt mała, minimalizować dźwięki w tle,
w ekstremalnych przypadkach można zastosować zatyczki do uszu. Należy pamiętać, że
uczeń z ZA potrzebuje akceptacji, dlatego należy go chwalić i mówić co zrobił dobrze. Warto
wyposażyć takiego ucznia w posługiwanie się technikami relaksacyjnych i sposobami na
odwrócenie uwagi w celu zredukowania poziomu swojego stresu. W pracy z uczniem
nauczyciel powinien wykorzystywać wsparcie rówieśników w postaci systemu koleżeńskiego.

Uczniowie z obniżonymi możliwościami intelektualnymi - wymagający dostosowania

wymagań do ich możliwości. Do tej grupy zaliczymy dzieci, których możliwości intelektualne
kształtują się poniżej przeciętnej, ale nie na poziomie upośledzenia umysłowego. Nasze
oddziaływanie jest zależne od rodzaju deficytów i stanowi odpowiedź na ich specyficzne
potrzeby edukacyjne.
Na podstawie opinii poradni psychologiczno - pedagogicznej dostosowujemy proces
dydaktyczny i wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia.
Uczniowie z obniżonymi możliwościami intelektualnymi powinni mieć możliwość udziału
w zajęciach korekcyjno – kompensacyjnych czy dydaktyczno – wyrównawczych.
W procesie oddziaływań wychowawczych potrzebują informacji od wychowawców
i nauczycieli o swoich mocnych stronach, pozytywnych działaniach, staraniach w zakresie
wyrównywania braków. To ma im pomóc w budowania pozytywnej samooceny
i motywowania do nauki.

Uczniowie z deficytami rozwojowymi w zakresie niektórych funkcji poznawczych - do

tej grupy zaliczymy dzieci i młodzież z dysleksją rozwojową lub z grupy ryzyka dysleksji. Są
to uczniowie, którzy przy prawidłowych możliwościach intelektualnych, na skutek zakłóceń
rozwojowych (np.: deficytów w percepcji i/lub pamięci wzrokowej i/lub słuchowej, obniżonej
sprawności manualnej) maja kłopoty z opanowaniem podstawowych technik szkolnych,
szczególnie czytania i pisania, mogą też mieć trudności z nauką matematyki (tzw.
dyskalkulia). Jeżeli dziecko ma różnorodne znaczne deficyty rozwojowe i duże trudności
w pisaniu i czytaniu, mówimy wówczas o głębokiej dysleksji.
Nasza odpowiedz na ich specyficzne potrzeby to wczesna diagnoza i terapia w formie zajęć
korekcyjno – kompensacyjnych, a w razie potrzeby także logopedycznych. Jeżeli te

6
oddziaływania nie byłyby wystarczające to należy umożliwić im udział w terapii
pedagogicznej nastawionej na wyrównywanie deficytów zgodnie z zaleceniami zawartymi
w opinii psychologiczno - pedagogicznej, a także pomóc w doskonaleniu podstawowych
technik szkolnych, czy utrwalaniu zasad ortografii. W tym procesie ważne jest aby rodzice
umiejętnie wspierali terapeutów, dlatego trzeba instruować rodziców w jaki sposób mogą
pracować z dzieckiem. A na podstawie opinii poradni dostosowanie procesu edukacyjnego
do specyficznych potrzeb edukacyjnych i możliwości ucznia. Przy głębokiej dysleksji możliwe
jest zwolnienie go z nauki drugiego języka obcego.

Uczniowie z zaburzeniami rozwoju mowy - czyli uczeń z zaburzoną komunikacją językową

(uczeń cudzoziemiec, dzieci należące do mniejszości narodowych, uczeń powracający,
uczeń z różnego typu defektami powodującymi zaburzoną komunikację językową w tym
opóźniony rozwój mowy, afazja, wady wymowy, niepłynność mowy).
W przypadku takiego ucznia powinno mu się zapewnić udział w terapii logopedycznej na
terenie szkoły lub w poradni. Wskazane też będzie dostosowanie wymagań edukacyjnych
do możliwości ucznia na podstawie opinii poradni psychologiczno – pedagogicznej. Mogą
wystąpić trudności adaptacyjne, dlatego należy wspierać ucznia w funkcjonowaniu
emocjonalno-społecznym.
Dla ucznia, który jest obcokrajowcem należy zapewnić dodatkowe lekcje z języka polskiego,
szczególnie dotyczy to dzieci w starszym wieku szkolnym. Młodsze dzieci, na progu nauki
szkolnej, jak wskazuje praktyka, uczą się języka naturalnie przez tzw. „zanurzenie"
w środowisko klasowe czy szkolne.

Uczniowie przewlekle chorzy - żeby nasza pomoc była adekwatna do potrzeb ucznia,
musimy zebrać informację na temat jego dolegliwości i ich wpływu na funkcjonowanie
szkolne, dostosowując sposoby pracy i wymagania szkolne na podstawie zaświadczenia
lekarskiego lub opinii psychologiczno - pedagogicznej. Natomiast jeżeli choroba znacznie
utrudnia lub uniemożliwia uczęszczanie dziecka do szkoły – zorganizowanie nauczania
indywidualnego, co w myśl rozporządzenia jest możliwe gdy nieobecność w szkole
spowodowana chorobą potrwa co najmniej 30 dni. W miarę możliwości należy wówczas
zapewnić dziecku kontakt z rówieśnikami i udział w życiu szkoły. Organizowanie pomocy
koleżeńskiej przy wyrównywaniu zaległości w nauce, wynikających z absencji chorobowej.
Organizowanie takich form aktywności i gromadzenia doświadczeń poznawczych, jakie są
dla dziecka dostępne, nie wyłączać go pochopnie z zajęć. Warto pamiętać, że choroba
wpływa na zmianę samopoczucia i sprawności psychofizycznej dziecka. Dlatego w okresie
zaostrzenia choroby nie należy obciążać dziecko dodatkowymi stresami (testami,
klasówkami), zmniejszając stopień trudności zadań. Wiadomości sprawdzać raczej
w okresach poprawy stanu zdrowia i samopoczucia. Konieczne jest również umożliwienie
choremu uczniowi jak najpełniejszego wypoczynku w czasie przerwy.

Uczniowie szczególnie uzdolnieni - do grupy uczniów ze specjalnymi potrzebami

edukacyjnymi zaliczamy również tych szczególnie uzdolnionych. Dlatego do zadań
nauczyciela należy dostrzegać uzdolnienia dzieci i zachęcać do ich rozwoju. Natomiast,
jeżeli uzdolnienia mają charakter wybiórczy, można rozwijać je poprzez udział w kołach
zainteresowań, indywidualną prace pod kierunkiem nauczyciela, naukę danego przedmiotu
w klasach wyższych po uzyskaniu opinii w sprawie indywidualnego toku nauki. System
edukacyjny w Polsce umożliwia również promowanie ucznia wybitnie zdolnego z klasy do
klasy programowo wyższej na wniosek rodziców i po uzyskaniu pozytywnej opinii

7
wychowawcy klasy lub na wniosek wychowawcy i za zgodą rodziców. Rozwijanie potencjału
takich uczniów to zachęcanie i pomoc w przygotowaniu ich do udziału w olimpiadach,
turniejach, konkursach przedmiotowych. Motywujący do pracy nad rozwojem własnych
talentów jest również system stypendialny.

Uczniowie sprawiający trudności wychowawcze - w szkole istnieje również duża grupa

dzieci sprawiająca trudności wychowawcze, u podłoża których leżą następujące przyczyny:
nadpobudliwość psychoruchową, zaburzenia zachowania, zaburzenia emocjonalne,
trudności w funkcjonowaniu społecznym, w tym niedostosowanie społeczne i zaburzenia
psychiczne.
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo:
praca z tymi dziećmi wymaga od nauczyciela następujących umiejętności: komunikowanie
się poprzez podawanie krótkich komunikatów – przy tym należy upewnić się czy dziecko
usłyszało nasz przekaz; rozmawianie z dzieckiem tak, by przykuć jego uwagę - zwracać się
do niego po imieniu; patrzeć w oczy, używać prostych słów; wydawać polecenie wykonania
tylko 1 zadania na raz, tak długo aż się z niego nie wywiąże (ograniczyć dopływ bodźców
zewnętrznych); trudne zadania należy dzielić na etapy; konsekwentnie egzekwować ustalone
zasady; utrwalać pozytywne wzorce zachowania przez pochwałę; obdarowywać upominkiem
lub przywilejem; skupiać uwagę na zaletach dziecka; nie gasić jego inicjatywy ciągłym
upominaniem; dostrzegać w nim kogoś wartościowego, zasługującego na miłość i szacunek.
Uczniowie niedostosowani społecznie:
w pracy należy pamiętać jak ważne są jasne określane obowiązujące normy i konsekwentne
ich przestrzeganie; omawianie niewłaściwych zachowań raczej w kontakcie indywidualnym
niż na forum klasy; razem z uczniem szukanie przyczyn niewłaściwych zachowań;
zachęcanie do korzystania z pomocy psychologicznej; udział w zajęciach
socjoterapeutycznych; dostrzeganie i nagradzanie pozytywnych zachowań, a nie tylko
piętnowanie negatywnych; udział w zajęciach rewalidacyjnych po uzyskaniu orzeczenia
o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na zaburzenia zachowania ze względu na
niedostosowanie społeczne, zagrożenie niedostosowaniem społecznym lub zagrożenie
uzależnieniem; a także kierowanie sprawy do sądu w przypadku rodziny dysfunkcyjnej.

Podsumowanie
Skuteczna pomoc to pomoc adekwatna dostosowana do potrzeb ucznia. Aby temu sprostać
nauczyciel powinien pamiętać, aby jak najszybciej rozpoznał swoich uczniów i zdefiniował
ich specyficzne potrzeby edukacyjne, nawiązał współpracę z rodzicami, a także z innymi
specjalistami pamiętając o interdyscyplinarność w pomaganiu.
Nauczyciel w swojej pracy powinien brać pod uwagę czego oczekują od niego uczniowie
o specjalnych potrzebach edukacyjnych. A oczekują oni: akceptacji dla swoich specyficznych
potrzeb, zrozumienia odmienności funkcjonowania, szerokich kompetencji swoich
nauczycieli i wychowawców, stałego podnoszenia przez nich swoich kwalifikacji, a przede
wszystkim większego zaangażowania w sprawy uczniów.
W tym wszystkim niezwykle ważną rolę pełni współpraca z rodzicami dzieci o specjalnych
potrzebach edukacyjnych. Jeżeli nauczyciel pamięta o tym, to dba o następujące elementy
współdziałania: informuje o rozwoju dziecka, o jego osiągnięciach i trudnościach, rodzaju
potrzebnej pomocy i możliwości jej uzyskania, uczy rodziców (przez pokaz, instruktaż,
ćwiczenia) umiejętności udzielania dziecku pomocy w domu, kształtuje prawidłowe postawy
rodziców wobec dziecka i wzmacnia więzi emocjonalne między rodzicami a dzieckiem,

8
udziela rodzicom porad i interwencyjnej pomocy w załatwianiu różnych spraw związanych
z usprawnianiem dziecka, zaopatrzeniem go w środki pomocowe, korzystaniem z opieki
specjalistów, aktywizuje rodziców do systematycznego współdziałania nie tylko ze szkołą,
ale także z innymi instytucjami niosącymi pomoc ich dziecku.
Należy podkreślić, że obecny system szkolny zapewnia uczniom o specyficznych potrzebach
edukacyjnych różnorodną pomoc. Możemy tu wymienić następujące formy: pomoc
terapeutyczna (udział w różnych formach terapii na terenie szkoły lub poza nią np.: w terapii
psychologicznej, w zajęciach rewalidacyjnych, w zajęciach korekcyjno - kompensacyjnych,
w terapii logopedycznej, uczęszczanie do klas terapeutycznych lub integracyjnych), pomoc
dydaktyczno - wychowawcza (stosowanie w toku lekcji takich metod i sposobów oceniania
czy takich metod wychowawczych, które ułatwiają uczniowi naukę i społeczne
przystosowanie). Dostępna jest również pomoc medyczna (stała opieka odpowiedniego
lekarza specjalisty, odpowiednie pomoce „techniczne” np.: protezy, okulary, odpowiednie
leczenie – w ośrodku rehabilitacyjnym czy sanatorium), a także pomoc socjalna.