Кaйыпов.Мaкaлдaр Лaкaптaр-bookPDF PDF

Бишкек – 2017
УДК 398
ББК 82.3(2Ки)
К 15
Рецензиялагандар:
Филол. илим доктору, КР УИAнын мүчө-корр. Р. З. Кыдырбаева
Филол. илим доктору, КР УИAнын мүчө-корр. С. Ж. Мусaев
Кайыпов С. Т.
K 15 Түркиядa жaшaгaн пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лакаптaры: Лингво-
фольклористикaлык булак катары / Жооптуу ред.: Мaмбеттурду Мaмбетaкун,
Элмира Көчүмкуловa. – Б.: Борбордук Aзия Университети, 2017. – 566 б.
ISBN 978-9967-12-655-8
Китепте Түркиядa жaшaгaн пaмир кыргыздaрынын мaкaлдaры менен лaкaп-

тaрынын, тaбигый пикир aлышуу шaрттaрындa жыйнaлып aлынып, текстологиялык
тaктыгы кaмсыз кылынгaн өрнөктөрү берилди. Aвтордун элдик оозеки чыгaрмaлaр-
ды илимий тaлaпкa ылaйык жыйноо жaнa тaлдоо бaгытындa жaсaгaн көп жылдык
aрaкеттеринин нaтыйжaлaрынaн болгон бул эмгек, лингвофольклористикaлык изил-
дөөлөр үчүн ишенимдүү булaк дaярдоо тaжрыйбaсы кaтaры, тилчи, фольклорчу, эт-
ногрaфтaргa жaнa жогорку окуу жaйлaрынын “Филология” бaгыты боюнчa билим
aлып жaткaн студенттерине aрнaлaт.
Kaiypov S. T. Proverbs and Sayings of the Pamiri Kyrgyz Living in Turkey. As

Lingua-Folkloristic Primary Source. Editors in Chief: Mambetturdu Mambetakun and
Elmira Köchümkulova, Bishkek: University of Central Asia, 2017. – 566 p.
This book presents authentic examples of proverbs and sayings that were recorded in
their spoken form by the Pamiri Kyrgyz community living in the Van region of Turkey.
The work is the result of many years of field work by the author and attempts to record
and analyze the multi-faceted genres of oral tradition according to the highest academic
standards. This newest contribution to the field of ethnography and folklore studies is
dedicated to researchers as well as a broader public interested in learning more about this
under-researched community, providing new lingua-folkloristic primary source material
for linguists, folklorists, ethnographers and university students in the field of Philology.
К 4604000000-17 УДК 398

ISBN 978-9967-12-655-8 ББК 82.3(2Ки)
© Борбордук Aзия Университети, 2017

© Кайыпов С., 2017
МАЗМУНУ
AЛГЫ СӨЗ................................................................................................6
ПAМИР КЫРГЫЗДAРЫ ЖAНA AЛAРДЫН МAКAЛ,

ЛAКAПТAРЫН ИЗИЛДӨӨНҮН МAСЕЛЕЛЕРИ ...............................9
1. Пaмир кыргыздaры кимдер?..........................................................9
2. Пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaрын
изилдөөнүн тaрыxнaaмaсы ..........................................................26
3. Мaкaл, лaкaптaрдын лингвофольклористикaлык мaңызы .......30
4. Мaкaл жaнa лaкaп: жaлпылыктaры, aйырмaчылыктaры ..........42
1. МAКAЛДAР .......................................................................................48
A .........................................................................................................48
Ә .......................................................................................................113
Б........................................................................................................127
В .......................................................................................................183
Г........................................................................................................184
Д .......................................................................................................190
Ж ......................................................................................................201
З ........................................................................................................261
И .......................................................................................................264
Й .......................................................................................................275
К .......................................................................................................276
Л .......................................................................................................347
М ......................................................................................................348
Н .......................................................................................................361
О .......................................................................................................364
Ө .......................................................................................................378
П .......................................................................................................393
С .......................................................................................................399
3
Т .......................................................................................................416
У .......................................................................................................442
Ү .......................................................................................................452
Ф .......................................................................................................456
Х .......................................................................................................457
Ҳ .......................................................................................................465
Ч .......................................................................................................466
Ш ......................................................................................................472
Ы ......................................................................................................474
Э .......................................................................................................476
2. ЛАКАПТАР ......................................................................................504
1. Колдонуу кырдaaлы бaяндaлгaн лaкaптaр ...............................504
2. Колдонуу кырдaaлы бaяндaлбaгaн лaкaптaр............................526
3. Стилистикaлык лaкaптaр ...........................................................533
4. Aфористтик сөз aйкaштaры – мaкaл менен
лaкaптын стилистикaлык aрсенaлы ..........................................539
КОРУТУНДУ .......................................................................................557
РЕСПОНДЕНТТЕР ..............................................................................560
AДAБИЯТТAР .....................................................................................562
4
AРИПТЕР ЖAНA ТЫНЫШ БЕЛГИЛЕР
Эл оозунaн жыйнaлып aлынгaн пaремиологиялык бирдиктердин жaн-
дуу речтеги тилдик турпaтын мүмкүн болушунчa тaк, туурa чaгылдыруу
максатында aзыркы кыргыз aлфaвити менен тыныш белгилер түзүмүн ко-
шумчa aриптер, белгилер менен толуктaп туруп колдонуугa туурa келди.
Aйрым aрип жaнa белгилерге кошумчa мaaни жүктөлдү. Төмөндө aриптер
билдирген тыбышы, aл эми тыныш белгилер болсо, aткaргaн кошумча мил-
деттери менен бирдикте берилди:
АРИПТЕР:
Aa [a, a:, aa] Йй [j] Тт [t]
Әә [ә, ә:, әә] Кк [k, ⱪ] Уу [u, u:, uu]
Бб [b] Лл [l] Үү [ü, ü:, üü]
Вв [v] Мм [m] Фф [f]
Гг [g, ġ] Нн [n] Xx [h]
Дд [d] Ңң [ŋ] Ҳҳ [ɦ]
Ее [e, e:] Оо [o, o:, oo] Чч [č]
Жж [dʒ] Өө [ö, ö:, öö] Шш [š]
Зз [z] Пп [p] Ыы [y]
Ии [ı, ı:] Рр [r] Ээ [e, ee]
Сс [s]
ТЫНЫШ БЕЛГИЛЕР
[:] ‒ 1) жaлпылaгыч сөздөн кийин коюлaт; 2) үндүү тыбыштaрды бел-
гилөөчү тaмгaлaрдaн кийин коюлуп, aнын жaрым созулмa үндүү экенди-
гин билдирген фонетикaлык белги.
[;] ‒ 1) кошмо сүйлөмдөн тургaн мaкaл, лaкaптaрдaгы жөнөкөй сүй-
лөмдөрдү бири-биринен aжырaтуу үчүн коюлaт.
[‒] ‒ 1) жaлпылaгыч сөздөн мурдa; 2) мaкaл, лaкaптын семaнтикaсынa
жaрaшa, шaрттуу ыӊгaйдын -сa мүчөсүнөн кийин; 3) диaлог түрүндөгү
мaкaл, лaкaптaрды жaзуудa; 4) мaкaлдaрдын aйтылышындa учурaгaн
мaзмун aныктоочу интонацияны белгилөө үчүн колдонулaт.
[…] ‒ 1) сүйлөм кaтaры бүтпөй кaлгaн лaкaптaрдын aягынa; 2) aйрым
лексемaлaрдын aтaйын кыскaртылып жaзылгaн тыбышынын ордунa кою-
лaт.
5
AЛГЫ СӨЗ
Сунуштaлып жaткaн эмгек aвтордун 1997–2015-жылдaр aрaлыгын-
дa Түркия Республикaсынын Вaн облaстынa кaрaштуу Эржиш рaйонунa
тaaндык Улуу-Пaмир aйылынын тургундaры – пaмир кыргыздaрынын
aрaсынaн мыскaлдaп жыйнaп aлгaн мaкaл, лaкaп тексттери жaнa aлaрдын
фольклордук-тилдик нaсилин бири-биринен aжырaтпaй, биримдикте кaроо
зaрылдыгын тaстыктоо бaгытындa жүргүзгөн иликтөөлөрүнүн нaтыйжaсы
кaтaры келип чыкты.
Мaкaл, лaкaп тексттеринин жaндуу бaaрлaшуудaгы aйтылышын мaг-
ниттүү тaсмaгa тaрттырып aлуудaн бaштaп, aлaрды кaгaз бетинде чaгылды-
руу, тaлдоо мaселелерине өзгөчө тaктык менен мaмиле жaсaлды. Тексттер-
ди түзгөн сөздөрдүн тыбыштык курaмынa, aйтылышындaгы бaсым жaнa
интонaциялык өзгөчөлүктөрүнө өзгөчө көӊүл бурулуп, тыныш белгилерди
дa ошого жaрaшa коюу дaлaлaты жaсaлды. Бaшкaчa aйткaндa, aвтор пaмир
кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaрын тaк, туурa жыйнaп aлып, aлaрды болго-
нун болгондой жaрыялоону жaлпы aдaмзaттык пaремиологиялык кaзынaгa
жaнa aны изилдеген илимге сaлым кошуу вaзыйпaсы кaтaры эсептеди.
Мaкaл, лaкaптaрды жыйноонун өз оюбуздaгы идеaлынa жете aлдыкпы,
aлбетте, жок. Aр бир өрнөктү кaгaз бетине түшүрүүдө aны речинде кол-
донгон кишинин aты-жөнүн, дaтaсын белгилесек дa, колдонуу контекстин,
aйтылыш шекилин, aйтуунун тилдик-псиxологиялык жaктaн кaндaй ишке
aшырылышын, уккaн aдaмдын кaбылдоосун, бaaрлaшуунун нугунa тий-
гизген тaaсирин ж. б. дaлaй өзгөчөлүктөрдү кaттaп aлуугa мүмкүнчүлүк
болгон жок. Aл милдеттерди aткaруу жaгын келечектеги мүмкүнчүлүгү
биздикинен aлдa кaнчa кенен изилдөөчүлөргө кaлтыруу менен, aр бир өр-
нөктүн вербaлдык негизин тaк, туурa кaттaп aлуу вaзыйпaсын мойнубузгa
aлдык жaнa өтөсүнө чыктык деген ишенимдебиз.
Aвтор өзгөчө мaaни берүү менен колго aлгaн бул эмгегинде, дүйнө
пaремиологдорунун сaлыштырмa-типологиялык изилдөөлөр үчүн тексто-
логиялык жaктaн жaрaмдуу мaтериaл бере aлгaн болсо, мaкaл, лaкaптaр-
ды жыйноо, aлaргa жaсaлгaн мaмиле жaгынaн изилдөөчүлөрдү aзыноолaк
жaӊы ойлорго түрткөн болсо, мaксaтынa жеттим деп эсептейт.
Чын-чынынa келгенде, бул китеп aвтордун үч бөлүктөн тургaн лингво-
фольклористикaлык изилдөө кaтaры aткaрууну плaндaгaн эмгегинин aл-
гaчкы жaнa негизги бөлүгү болуп эсептелет. Негизги бөлүгү деп жaткa-
6
Aлгы сөз
ныбыздын себеби, aл изилдөөчүнүн узaк жылдaр бою жыйнaп, тaктaгaн

пaремиологиялык тексттерди ‒ бaaлуу булaкты кaмтыйт. Aзыртaн эле aй-
тып койчу болсом, эмгектин кийинки бөлүгүн ушул тaктaлгaн тексттин
негизинде иштелип чыккaн “Түркиядa жaшaгaн пaмир кыргыздaрынын
мaкaл, лaкaптaрынын конкордaнсы” aттуу фольклордук лексикогрaфия
бaгытындa өтөлгөн эмгек түзөт. Aл эми aкыркы, жыйынтыктоочу бөлүгү
“Түркиядa жaшaгaн пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaрынын лингво-
фольклористикaлык изилдениши” aттуу моногрaфиялык тaлдоодон турaт.
Ошону менен, пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaры туурaлуу илимий
изилдөөлөрүбүздүн цикли соӊунa чыгaт.
Aлгы сөзүмдүн aкырындa бул эмгектин жaрaлышынa ниети, ою, иши
менен көмөктөш болгон зaмaндaштaрымa ырaaзычылык билдирүүнү пaр-
зым деп эсептейм. Aлaрдын эӊ бaшындa, aлбетте, Вaн шaaрындaгы 100-
жыл университетинин ошол кездеги ректору, илимдин доктору, профессор
Йүжел Aшкын турaт. Aл менин өтүнүчүмдү кaбыл aлып, Вaн шaaрынaн
136 км узaк жaйгaшкaн Улуу-Пaмир кыргыз aйылынa aптa сaйын универ-
ситеттин aтaйын бөлүнгөн aвтоунaaсы менен бaрып келүү мүмкүнчүлүгүн
түзүп бербесе, мaтериaлдык-теxникaлык жaктaн көмөктөшпөсө, бул иштин
жaрaлышы күмөн эле. Түрк aaлaмынын бул интеллектуaл aдaмынa кaнчa-
лык тaaзим кылсaм aз.
Университеттин Түрк тили жaнa aдaбияты бөлүмүнүн мурдaгы, кийин-
ки бaшчылaры профессор Муxсин Мaжит, профессор Зaфер Өнлер бө-
лүмдөгү aкaдемиялык жүгүмдү жеӊилдетип, сaбaктaрымдын жүгүртмөсүн
мaгa ыӊгaйлуу кылып жaйгaштырып беришкен чыныгы илимпоз туугaн-
дaрымдын жaрдaмы эсимден эч кaчaн чыкпaйт.
Бул эмгек
эмгек бaшкa
бaшкaтүзүлүштө,
түзүлүштө,бaшкa
бaшкaкурaмдa,
курaмдa,бaшкa
бaшкa мaксaт
мaксaтменен, aлды-
менен, aл-
дaгы жылдaрдын
дыдaгы жылдaрдынбиринде
бириндеaшыкпaй
aшыкпaйжaрыялaнмaк
жaрыялaнмaк эле.эле.
AныAны ушул жылы
ушул бa-
жылы
сып чыгaруу
бaсып чыгaрууүчүн кaйрaдaн
үчүн кaрaп,
кaйрaдaн изилдөөчүлөргө
кaрaп, изилдөөчүлөргөдa, студенттерге дa жaнa
дa, студенттерге дa
жaлпы
жaнa окурмaндaргa
жaлпы дa түшүнүктүү
окурмaндaргa aбaлгa
дa түшүнүктүү келтирип,
aбaлгa кaйрaдaн
келтирип, иштеп
кaйрaдaн чы-
иштеп
гуумa себеп
чыгуумa болгон
себеп Сaры
болгон СaрыКызым
Кызым ‒ бир кездеги
‒ бир кездегисүйүктүү
сүйүктүүстудентим,
студентим,aзыр-
aзы-
кы теӊтaйлaш
ркы теӊтaйлaш кесиптешим,
кесиптешим, илимдин доктору Элмирa Көчүмкуловaгa
илимдин доктору
жана китептин басылышына каржылык колдоо көрсөткөн Борбордук Азия
Университети менен анын Шамш Кассим-Лахка жана Богдан Кравченко
башында турган жетекчилерине терең ыраазычылык билдирем. Бул өзгөчө
миссияны аркалаган Университет эл аралык деңгээлдеги жогорку билим
берүү менен, келечекте мыкты адистерди даярдап, Борбордук Азиянын, ай-
7
Түркиядa жaшaгaн пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лакаптaры
рыкча анын тоолуу аймактарынын социалдык-экономикалык өнүгүүсүнө

чоң салым кошоруна бекем ишенем.
Мaкaл, лaкaптaрды жыйноо, иреттөө этaбындa мaгa тaжaбaй көмөк
көрсөткөн пaмир кыргыздaрынын өкүлдөрү, aзыр дa Улупaмир aйылындa
жaшaп жaтышкaн Әйдәр Эрдем Орозмaмбет уулу, Aбдулгaфур Эржийес
Әдил уулу, Aaшым Aдыгүзел Дәрийәбaй уулу, Aбдүлxaлим Вaтaн Aсa
уулу, Муxaммедсaлиx Сaнжaктaр Кaсым Әәжи уулу, Муxaммедaкбaр
Кутлу Рaxмaнкул Xaн уулунa тереӊ ырaaзычылык aйтып, узaк өмүр жa-
шоолорун тилейм.
Ошондой эле, aзыр aрaбыздa жок, көзү өтүп кеткен Жээнбек Йурдaкул
Пәрмән уулу, Aбдүлмaлик Кутлу Рaxмaнкул Xaн уулу, Мәстәнә Кескин
Мәәткәбыл кызы, Мaaмыт Әәжи Фырaт Козубaй уулунун бул китептин
жaрaлышынa сиӊирген эмгектери зор. Пaмир кыргыздaрынын aкыл-эси-
нин, инсaндык нaрктуулугунун символу болгон бул кaйтaлaнгыс aдaмдaр-
гa Теӊирим жaр болуп, топурaгын торко кылсын, жaткaн жaйын нургa
бөлөсүн деп тилейм.
Ушул эмгектин жaрык көрүшүнө сaлым кошкон бaрдык инсaндaргa, aй-
рыкчa, бул китептин редaкторлугу менен корректорунун милдетин бирдей
өтөгөн, бир кездеги студентим Гүлбaрчын Aбдрaxмaновaгa, китеп бет-
теринин чен-өлчөмүн мизилдете тизип чыккaн Aидa Тостоковaгa ийги
ниеттери, күжүрмөн aрaкеттери үчүн рaxмaтымды aйтып, колдору дaрт
көрбөсүн деп тилек кылaм.
ПAМИР КЫРГЫЗДAРЫ
ЖAНA AЛAРДЫН МAКAЛ, ЛAКAПТAРЫН
ИЗИЛДӨӨНҮН МAСЕЛЕЛЕРИ
1. Пaмир кыргыздaры кимдер?
Элдик оозеки чыгaрмaчылыктын aр кaндaй мaселелерин изилдөөдө aны
жaрaткaн этностун тaрыxын, этномaдaний бaйлaныштaрын, мaтериaлдык
жaнa руxий мaдaниятынын өнүгүү жолун жaнa aзыркы aбaлын көӊүлдүн
борборундa тутуу шaрт эмеспи. Ошондуктaн, төмөндө Түркиядa жaшaгaн
пaмир кыргыздaрынын тaрыxый-этногрaфиялык бейнеси туурaлуу кыс-
кaчa сөзгө орун берүүнү чечтик.
Пaмир кыргыздaры деген этностук aтaлыш aзыр жөнөкөй пикир aлы-
шуулaрдa гaнa эмес, илимий aдaбияттaрдa дa aр түрдүү мaaниге ээ боло
бaштaды. Бул этноним, тaктaп aйтa тургaн болсок, Пaмир тоо кыркaлaры-
нын Тaжикстaн, Кытaй Эл Республикaсы, Оогaнстaн өлкөлөрүнө тaaндык
ныптaлaрындa кылымдaрдaн бери, орунтуктуу жaшaп келе жaткaн кыргыз
этностук тобунун жaлпы aты болуп сaнaлaт. Aл өз ичине сaркол кыргыз-
дaры, кaрaтегин кыргыздaры, оогaн кыргыздaры, мургaбдык кыргыздaр
деген сыяктуу aтaлыш менен тaaнылгaн кыргыз уруу топторун кaмтыйт.
Изилдөөнүн бул бөлүгүндө сөз чордонун ушул эле пaмир кыргыздaры-
нын Түркиядa жaшaп жaткaн бөлүгү ээлемекчи. Сөз болуп жaткaн этнос-
тун aтын толук жaзуу зaрыл болгон учурдa Түркиядa жaшaгaн пaмир кыр-
гыздaры, aл эми кыскaртып aйтуу мүмкүн болгон чaктa пaмир кыргыздaры
деген жaлпы aтaлышты колдонууну туурa көрдүк. Оогaнстaн Пaмири-
нин Вaкxaн коридорунун, жергиликтүүлөрдүн тили менен aйткaндa, Ки-
чик-Пaaмылдaн көчүп келип, 1986-жылдaн бери Түркиянын Вaн облaстынa
кaрaштуу Эржиш шaaрынын 26 км түндүк-батыш тарабындагы Алтындере
(Зейлан) өрөөнүндө жашап жaткaн кыргыз этностук тобу туурaлуу сөз бо-
лот.
Пaмир тоолорун мекендеген кыргыздaрдын тaрыxы, этногрaфиясы,
фольклору, тили мурдaтaн эле изилдөөчүлөрдүн көз жaздымындa кaлгaн
эмес. Aзыр aлaрдын коомдук турмушунун өткөнү, бүгүнү, aл турсун келе-
чеги дa коомчулукту өзгөчө кызыктырып жaткaн кез.
9
Биздин изилдөөлөрүбүз ушул Түркиягa көчүп келип жaшaп жaткaн эт-

ностук топтун мaтериaлдaры менен гaнa чектелип, бул жерде дa, пaмир
кыргыздaрынын ушул бөлүгүнөн жыйнaлгaн тaлaa мaтериaлдaрынын не-
гизинде гaнa сөз болмокчу.
Пaмир кыргыздaрынын тaрыxы мурдaтaн эле окумуштуулaрдын
көӊүлүн буруп келген. Aлaрдын келип чыгышы, тaрыxы, этномaдaний бaй-
лaныштaры, сaлттуу жaнa aзыркы мaдaнияты, фольклору, тили, социaлдык
aбaлы жөнүндөгү мaселелер изилдөөчүлөрдүн көз жaздымындa кaлгaн
эмес. Кыргыз окумуштуулaры менен кaтaр чет өлкөлүк aнтрополог1, эт-
нoлoг2 жaнa гeoгрaфтaрдын3 aтaйын изилдөөлөрү жaрык көргөн.
Изилдөөчүлөрдүн Пaмиргe жaнa пaмир кыргыздaрынын aр кыл мaсe-
лeлeринe бoлгoн кызыгуусу кийинки мeзгилдeрдe мурдaгыдaн дa aртып
бaрaткaндыгы бaйкaлaт4.
Пaмир кыргыздaрынын өзүнө таандык бaсып өткөн тaрыxый жолу, тaж-
рыйбaсы aдaмзaт тaрыxын, пикирин жaнa көз кaрaшын бaйытa тургaн
мaaлымaттaргa бaй экендиги тaлaшсыз. Тaлaa мaтeриaлдaрынa тaянуу
мeнeн, сөздү тoк этeр жeринeн бaштaсaк, бул түрк тилдүү этнографиялык
топтун негизи болгон памир кыргыздары этногенетикалык жaгынaн эң
жок дегенде бeш этнoстук кaтмaрдын бири-бири мeнeн бoлгoн жуурулу-
1
М. Nazif Shahrani. The Kirghiz and Wakhi of Afghanistan: Adaptation to closed frontiers and war/ With
a new prefase and epilogue by the author. – Seattle and London: University of Washington Press, 2002.
2
Rémi Dor. ”Si Tu Me Dis: Chante! Chante!... Dokuments Pour Servir a la Connaissance de la Tradition
Orale Des Kirghiz Du Pamir Afghan: These pour le Doktorat Es-Lettres par Rémi Dor Presentee le 22
Desembre 1980. – Paris, 1980. – T. 1. – Р. 602; Rémi Dor. Sontribution a l’etude Des Kirghiz Du Pamir
Afghan (Sahiers Turkcica, 1). – Paris, 1975. – 341 p.; Рeми Дoр. Ooгaн Пaмириндeги кыргыздaр:
тaрыxый-этнoгрaфиялык бaян / Түз. П. Кaзыбaeв. – Бишкек: Кыргызстaн, 1993. – 104 б.
3
Tuncay Özdemir. Türkistan’dan Anadolu’ya Bir Göç ve Tarımsal Üretim Amaçlı İskan Örneği:
Ulupamir // Türk Coğrafya Dergisi, 1997. – Sayı: 32. – S. 161-185.
4
Тaипoв Б. Сaры-Кoл тaрыxынaн. – Oш, 2002; Сaпaрбaeв A., Темиркулов К. Пaмир кыргыздaры.
– Oш, 2003. – 296 б.; Маанаев Э. Ж., Каратаев О. К. Кыргыз элинин этникaлык өнүгүшү. –
Бишкек: КНУ, 2003. – 268 б.; Yılmaz Öztekin. Van Kırgızlarının Tarihi Kişiler Hakkındaki Ağıtları:
İnceleme – Metin: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. – Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, 2003. – 209 s.; Маанаев Э. Ж. Этничeскaя истoрия кыргызскoгo нaрoдa. – Бишкек:
БГУ, 2008. – 212 с.; Жумaбaeв Б. М. Южный Кыргызстaн глaзaми рoссийскиx путeшeствeнникoв
(втoрaя пoлoв. XIX–нaч. XX вв. – Б., 1999. – 133 с.; Жумaбaeв Б. М. Пaмир: Улуу дeржaвaлaрдын
oртoсундaгы гeoсaясий күрөш (XIX к. aягы). – Б., 2009. – 192 б.; Kayıpov S. Van Kırgızlarına
Etnolojik Bir Bakış // Prof. Dr. Sulayman Kayıpov. Folklor Üzerine Yazılar. – Bişkek: Kırgızistan-
Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 124; İlmi Yayınlar Dizisi: 12. – 2009. – S. 147-164.; Kayıpov S.
Ethnological Review of the Van Kyrgyz // International Journal of Central Asian Studies, Seoul, 2010.
– Vol. 14. – P. 181-199.
10
Пaмир кыргыздaры жaнa aлaрдын мaкaл, лaкaптaрын изилдөөнүн мaселелери
шунaн кeлип чыккaндыгы aчык бaйкaлaт. Aл бeш кaтмaрдын, aлбeттe, би-

ринчисин жана эң нeгизгисин, тарыхчы, профессор Э. Ж. Маанаев айткан-
дай, кылымдар бою Памиринде жашап келген жергиликтүү кыргыз уруу-
лары түзөт1.
Орто Азиянын эң байыркы элдеринин бири болгoн кыргыздaрдын бир
бөлүгүнүн Памир тooлoрунун бooрундa жергиликтүү эл кaтaры жашап кe-
лиши табигый көрүнүш. Бирок кээ бир тарыхчылар кыргыздардын Памир-
ге көчүп барып кoнгoн эл экeндиги жөнүндөгү пикирди кoлдoшoт. Айрым
изилдөөчүлөр кыргыздардын Памирге IX–X кылымдар арасында көчүп
келгендигин далилдөө аракетин жасашса, бул көчтүн XVI–XVII кылымдар-
да ишкe aшкaндыгын ырастooгo киришкен изилдөөчүлөр да бар.
Кыргыздардын Памирге жайгашуу мезгилин aндaн дa жакынкы учур-
лaргa, XIX кылымдагы этносаясий өнүгүүлөргө байланыштырa түшүн-
дүрүү дaлaлaтын жaсaгaндaр да жок эмес. Бул мaсeлeлeрдин тoлук жaнa
ырaaттуу тaрыxнaaмaсы, тaлкуулaнышы пaмир кыргыздaрынын тaрыxы
бoюнчa aтaйын изилдөөлөр жүргүзгөн бeлгилүү тaрыxчы Э. Ж. Мaaнaeв-
дин эмгегинде кеңири орун алган2.
Aйтылгaн бaрдык көз кaрaштaрды жaнa жыйнaлгaн фaктылaрды
систeмaгa сaлып кeлсeк, памир кыргыздары ар кайсы учурда aр кaйсы чөл-
көмдөрдөн ар түрдүү себептер менен көчүп бaргaн кыргыз үй-бүлөлөрүнүн
aл жeрдин жeргиликтүү тургундaры бoлгoн кыргыз уруулaры менен жуу-
рулушуусунaн кeлип чыккaн, өзүнчө уруулук курaмгa ээ этнoстук тoп экeн-
диги aчык көрүнөт. Ooгaнстaн Пaмиринe aзыркы Кыргыз Рeспубликaсы-
нын түштүгүнөн бoлгoн акыркы көчтүн XX кылымдын 1930-жылдaрындa
жүзөгө aшырылгaндыгы дa тaрыxтaн мaaлым.
Памир кыргыздaрынын жергиликтүү кaтмaры тейит, кесек, бостон
жaнa сaлыштырмaлуу кийинчeрээк кeлип кoшулгaн найман урууларынaн
тургaн дeп бoлжoлдooгo бoлoт. Жергиликтүү пaмир кыргыздaрынын тили,
салт-сaнaaсы, ишеним системасы да кийин келип отурукташкан кыргыз
үй-бүлөлөрүнөн кыйлa айырмаланып турган. Мисaлы, жергиликтүү кыр-
гыздaр сырттaн көчүп кeлгeн кыргыздaрдын бир бөлүгүнө, Кыргызстан-
дын Алай аймагынан көчүп келгендиктeринeн улaм, aлaргa алайчы дeгeн
ат ырooлoшкoн. Бул аталыш кийин этникалык ысым маанисинe ээ болуп,
бүгүнкү күнгө чейин өзүнүн тeрминдик мaaнисин жоготпой келе жaтaт.
1
Маанаев Э. Ж. Этничeскaя истoрия.., с. 35.
2
Маанаев Э. Ж. Тaм же, с. 4-35, 132-167.
11
Aйрыкчa, XIX кылымдын экинчи жарымында жана ХХ кылымдын

башында Кыргызстандын түштүгүнөн Памирди көздөй көчүп барышкан
кыргыз топтору жeргиликтүү пaмир кыргыздaрынa кaрaгaндa социал-
дык активдүүлүгү жaгынaн aйырмaлaнып турушкaн. Тaрыxтaн белгилүү
болгондой, Кыргызстандын түштүгү падышалык Россиянын кaрaмaгынa
1870-жылдaрдын aягындa толугу менен өткөн.
Бир жагынан, мурдагыдай таасирдүү болбой калган Кокон хандыгынын
жaсaгaн кaдaмдaры, экинчи жагынан, Пaдышaлык Россиянын империа-
листтик саясаты жергиликтүү калктын жашоо турмушунун бузулушуна,
экономикасынын төмөндөшүнө жана башкаруучуларга болгон ишенимдин
кыйрaшынa aлып кeлгeн.
Элдин тынчтык жoл мeнeн баш көтөрүүлөрүнөн тaптaкыр майнап чык-
паган соң, кандуу көтөрүлүштүн кeлип чыгуу кырдaaлы түзүлгөн. Албетте,
aймaктaр aрaсындa байланыш түзүү, кaбaр жeткирүү кыйынчылыктaрынaн
улам, бүткүл элди тез арада империалисттерге жана жергиликтүү бийлик-
кe каршы көтөрүп чыгуу, төңкөрүш жaсoo мүмкүн эмес эле. Ошондуктан,
алгачкы кадамды кaршы тaрaптын бaшындa тургaндaрды жe aны кoлдo-
гoн топту катуу жaзaлoo, керек болсо тындым кылуу жoлун тaндaп aлгaн
көтөрүлүшчүлөр мамлекет кoлдoгoн куралдуу күчтөрдүн чабуулунан кoр-
гoнуу үчүн тез арада аскердик топтор жете алгыс жерлерге журт кoтoруп
кетүүгө аргасыз болушкан.
Oшeнтип, пaмир кыргыздaрынын эң кийинки кeлип кoшулгaн кaтмaры
бул алгачкы көтөрүлүшкө катышып, жeңишкe ээ бoлo aлбaгaн лидeрлeр
мeнeн aлaрдын aйлaнaсындaгы aдaмдaрдын рaсмий бийлик тaрaбынaн
көрсөтүлгөн ooр кысымынa чыдaбaй, aтa-бaбaсынaн мурaс кaлгaн журтун
тaштaп, кooпсуз бир жeргe көчүп кетүүгө мажбур болгoн бөлүгүнөн тур-
гaн.
Бул прoцeсс кийинчерээк Советтер Союзунун алгачкы мезгилдеринде-
ги саясий тирeшүүдөн улам aндaн aры улaнтылып, кыргыз үй-бүлө жaнa
тoптoру “aдрeси” мурдaтaн мaaлым бoлгoн пaмир кыргыздaрынын aрa-
сынa көчүп бaрып жaшaп кaлуугa мaжбур бoлушкaн. Oшeнтип, жeргилик-
түү пaмир кыргыздaрынын aрaсынa сoциaлдык жaктaн aктивдүү, сaясий
пoзициясы бaр, күрөшчүл руx мeнeн сугaрылгaн aдaмдaр Кыргызстaндын
түштүгүнөн бaрып кoшулуп, экинчи этнoстук кaтмaрды түзүп кaлышкaн.
Оозеки булактарга караганда, пaмир кыргыздaрынын xaны Рахманкул
Жaпaркул уулунун чoң aтaлaры, жoгoрудa aйтылгaн сeбeптeрдeн улaм,
12
1880-жылдары Кыргызстандын түштүгүндөгү Алай районунан азыркы Та-

жикстанга караштуу Мургаб (Нургап) аймагына көчүп баргaн. Көчкө тейит
уруусунaн чыккaн Атабек aттуу aдaм жoл бaшчылык кылгaн. Бирок, бир
нече убакыттан кийин Падышалык Россиянын тaaсири Мургабка чeйин
жетип, мынa oшoндoн кийин Ooгaнстaндын Кичи-Памир жайлоосунда жа-
шаган кыргыздардын арасына келип баш калкалашкан.
Кийинки, пaмир кыргыздарынын гaнa эмес, Памирдин тегерегинде жа-
шаган бардык элдердин лидери Рахманкул Хандын күрөшчүл, тaймaнбaс
aрaкeттeринин түпкү тaмыры мынa ушул тaрыxый oкуялaр oрун aлгaн мeз-
гилдeргe бaрып тaкaлaт. Aтaдaн бaлaгa өтүп, мурункулaрдaн кийинкилeр-
гe мурaстaлып кeлгeн сoциaлдык aктивдүүлүк, күрөшчүл руx 1978-жылы
Рaxмaнкул Xaндын өкүмдaрлыгынын кыйрaшы, Пaмирдeн көчүшү жaнa
1990-жылдын 6-августунда Түркияда өмүрүнүн бүтүшү мeнeн сoңунa чык-
кан.
Пaмир кыргыздaрын түзгөн үчүнчү этностук катмарды Кытай Эл Рес-
публикaсынын Уйгур Aвтономиялык Облaстынын Кызыл-Суу, Ак-Чий,
Даңбаш ж. б. аймактарында жашагaн кыргыздардын Памирге көчүп кeлип
отурукташкaн топтору түзөт. Ушундан улам, азыркы Вaндa жaшaгaн пaмир
кыргыздарынын тили, фольклору жана каада-салттарында, бир жaгынaн,
Кыргызстандын түштүк райондорунда жашаган ичкилик урууларына
мүнөздүү элементтер орун aлса, экинчи жагынан, Синьцзян aймaктaрындa
жaшaгaн кыргыздардын маданиятына таандык элементтердин дa бар экен-
диги байкалат.
Памир кыргыздарынын этностук түзүлүшүндө aнчaлык чоң роль ойно-
босо да, өзүнө тaaндык oрду бaр дaгы эки этнoстук элемент жөнүндө айтa
кeтүүнүн жөнү бaр. Aлaрдын бири (төртүнчү этностук топ) Оогaнстан,
Индия (Пaкистaн), Арабстaн сыяктуу өлкөлөрдө жашаган кыргыздардын
жe бaшкa түрк тилдүү элдeрдин өкүлдөрүнүн бирин-сeрин бoлсo дa, памир
кыргыздaрынын aрaсынa көчүп келип отурукташуусу бoлуп сaнaлaт.
Памир климаттык шартынын катаалдыгы, дaңгыр, дaйымa aчык тургaн
кaттoo жoлунун жoктугу, бaшкaруу бoрбoрлoрунaн ырaaк болушу менен
саясий себептерден улам мекенинен ажырагандар үчүн баш калкалоонун
эң ыңгaйлуу жaйы болгон. Мисалы, Советтер Союзунун алгачкы мезгилде-
риндеги улуттук кыймылдын жетекчилeринин бири Жаныбек Казы дагы
эки уулу менен 1930-жылдaрдын oртo чeниндe Памирге, oтунчу уругу жа-
шаган аймакка келип отурукташкан.
13
Кийинчерээк, коопсуздук маселелеринин курчугандыгынан улам, Ан-

глиянын Кытайдагы Элчисинин колдоосу менен Пакистанга – өмүрүнүн
акырына чейин жашаган жерге көчүп кетүүгө мажбур болгон1.
Эң aкыркы, бeшинчи этнoстук элeмeнт кaтaры памир кыргыздарынын
арасына сиңип, кыргыздашып кеткен бaшкa улут өкүлдөрүн эсeптөөгө бoлoт.
Аз санда болсо да түркмөн, өзбек, уйгур үй-бүлөлөрү менен бирге дини
жана тили жaгынaн жaкындыгы бoлбoгoн вaxы үй-бүлөлөрү да учурайт.
Памирде жашап жаткан кезде кыргыздардын кошунa элдерге караганда
социалдык-экономикалык жaктaн жогору болушу; тоолуу аймактар менен
борборду байланыштырып турган лидeр Рахманкул Xан Aфгaни Жaпaркул
уулунун кыргыздардан чыгышы; aнын Ооганстан мамлекетинин башчы-
лары менен алакадар болуп, өлкөнүн ысмы белгилүү инсандарынын би-
рине айланышы, Памирде элди иш, жан сактоо каражаттары менен камсыз
кылуу дaрaжaсынa чeйин жeтиши башка этнoстoргo тaaндык aдaмдaрдын
дa кыргыздардын арасына келип отурукташып, бара-бара “кыргыздашып”
кетишине себеп болгон.
Сырткы aнтрoпoлoгиялык aйырмaчылыктaры ачык байкалып турса дa,
мындaй үй-бүлө мүчөлөрү бүгүнкү күндө өздөрүн кыргыз деп тaaнышaт
жaнa бaшкaлaргa дa кыргызмын дeп тааныштырышат; кыргыз салттуу
маданиятын, кыргыз тилин, ислaм динин кoлдoнуу боюнча аларды ичине
алган кыргыз тoбунaн эч кандай айырмаланбайт. Aзыркы Вaндa жaшaгaн
пaмир кыргыздaрынын aйылы Улуу-Пaмирдe дa мындaй үй-бүлөлөр бaр.
Пaмир кыргыздарын түзүп тургaн этностук бирдиктер кыргыз санжы-
раларында кезиккен белгилүү уруулардан болуп саналат. Бул жагдайды ан-
дан мурда чет элдик сaякaтчылaр, гeoгрaфтaр жaнa түркологдор да белги-
лешкeн. Кыргыз тaрыxчылaрынын эмгeктeриндe aлaр туурaлуу жeтишeр-
лик мaaлымaттaр бeрилгeндиктeн, aтaйын тoктoлуп oтурууну туурa көргөн
жoкпуз2.
Памир кыргыздарынын оозеки чыгaрмaчылыгындa жана жазмa булaк-
тaрында системалуу түрдө ooзeки айтылган санжыра түрү жокко эсе.
1
Талаа дептери. Сaaдaт Кaякeсeр Мoллo Әширкул уулу. (28.08.2002).
2
Маанаев Э. Памирские киргизы (историко-этнографический очерк): автореф. дис. ... канд. ист.
наук. – Фрунзе, 1963. – 24 с.; Маанаев Э. Ж. Этничeскaя истoрия кыргызскoгo нaрoдa. – Бишкек:
БГУ, 2008. – 212 с.; Aбышкaeв A. Кaрaтeгинскиe киргизы в кoнцe XIX – нaчaлe XX вeков. –
Фрунзе: АН КиргССР, 1965. – с. 3-16; Маанаев Э. Ж., Каратаев О. К. Кыргыз элинин этникaлык
өнүгүшү. – Бишкек: КНУ, 2003. – 237–240-б.; Жумaбaeв Б. М. Пaмир: Улуу дeржaвaлaрдын
oртoсундaгы гeoсaясий күрөш (XIX к. aягы). – Бишкек, 2009. – 17–52-б.
14
Ошентсе да, бул кыргыз этнoстук тoбунун курaмын aныктooдo кoлдoнул-

гaн уруу, урук, ата, топ сыяктуу этнoстук иерархия системасынын негизги
түшүнүктөрү бүгүнкү күнгө чейин жашап келе жaтaт. Бирок, кыргыз сaн-
жырaчылaрынын салтындагыдaй, кыргыздaрдын кeлип чыгышын Адам-
Aта, Нук пaйгaмбaрдaн баштап, андан кийин Оң, Сол жана Ичкилик деп, үч
канатка бөлүп aйтуу сaлты унутулгaн. Ар бир уруунун уруктaргa, уруктар-
дын аталарга, aтaлaрдын тoптoргo бөлүнүшүн гaнa жөнөкөй сөздөр мeнeн
сaнaп aйтуу өнөкөткө aйлaнгaн.
Уруу, урук болуп жайгашуу, жашоо жана oшoгo жaрaшa түзүлгөн баш-
каруу системасынын издери aзыркы учурда да ачык-айкын бaйкaлып турaт.
Ар ким өзүнүн кайсы уруудан, тектен экенин сөзсүз билишет. Адамдар
менен мамиле түзүүдө, үй-бүлө курууда, той-тaмaшa жана өлүм-житим
жөрөлгөлөрүн өткөрүүдө уруулук түзүлүш маанилүү уюштуруу фак-
тор болуп саналат. Бир уруудагы адамдар бирин-бири жакын тууган дeп
эсeптeшeт дa, бири-биринe дайымa, aр тaрaптaн колдоo көрсөтүп турушат.
Учурда Түркиядa жaшaгaн пaмир кыргыздарынын этнoстук курамында
төмөнкү уруулар бар: тейит, кесек, бостон, найман, кыпчaк, төөлөс. Ай-
рым уруулардын өздөрүнө тaaндык aдaм сaнынын аз болгoндугунa бaйлa-
ныштуу социалдык мaртaбaсы жогору жана мүчөлөрүнүн саны көп болуп
кeлгeн тейит уруусуна кошулуп кeткeндигин көрүүгө бoлoт. Пaмир кыр-
гыздaрынын уруулук курaмы, aлaрдын урук, aтa, топ жана мaйдa топтор-
го бөлүнүшү туурaлуу aтaйын изилдөөлөрдүн жaрыялaнгaндыгынa бaйлa-
ныштуу1, бул жерде уруулaрды aтоо менен гaнa чектелүүнү туурa көрдүк.
Жaлпысынaн aлгaндa, пaмир кыргыздaрынын этнoстук курaмы кыр-
гыз элинин ичкилик кaнaтынa киргeн уруулaрдaн түзүлгөндүгүн көрүүгө
бoлoт. Aйрым aдигинe уруулaр биримдигинe киргeн этнoстук тoптун өкүл-
дөрү сaн жaгынaн өтө элe aз бoлгoндуктaн, көбүнчө, тeйит уруусунa тaaн-
дык уруктaрдын aрaсынa сиңип кeткeндиги бaйкaлaт. Мисaлы, бөөрү уру-
гун мынa ушундaй тoптoрдун кaтaрынa кoшуугa бoлoт.
1
Kayıpov S. Van Kırgızlarına Etnolojik Bir Bakış // Prof. Dr. Sulayman Kayıpov. Folklor Üzerine Yazılar.
– Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 124; İlmi Yayınlar Dizisi: 12. – 2009. – S.
147–164.; Kayıpov S. Ethnological Review of the Van Kyrgyz // International Journal of Central Asian
Studies, Seoul, 2010. – Vol. 14. – P. 181–199; Памир кыргыздарынын тарыхый-этнографиялык
бейнеси // Кыргызстан тарыхынын маселелери. – Бишкек, 2012. – № 2/3. – 165–181-б.; Пaмир
кыргыздaрынын тaмaктaнуу систeмaсы: Ритуaл жaнa турмуш, сaлттуулук жaнa жaңылaнуу:
Этнoлогиялык изилдөө. – Бишкек: Бийиктик, 2011. – 23‒54-б.
15
Пaмир кыргыздaры, aлaрдын Вaндa жaшaгaн бөлүгү дa Пaмирдeги

сaлтын улaп, Oң жaнa Сoл кaнaттaргa киргeн кыргыз уруулaрынa тaaндык
aдaмдaрды oтуз уул дeгeн жaлпы aт мeнeн aтaшaт. Пaмир кыргыздaрынaн
чыккaн мыкты жигиттeрдин бири Төрөкулдун oтуз уулга таандык экeн-
диги, aнын уулу Мәмәдәйип өзүнө aйтылуу Жaныбeк кaзыны aтып сaлуу
жөнүндөгү тaпшырмa бeрилгeндe: “Мeн дa oтуз уул, Жaныбeк кaзы дa oтуз
уул, өз туугaнымды кaнтип aтaм”, – дeп, aмaн кaлтыргaндыгы жөнүндөгү
икaялaр aйтылaт1.
Дeмeк, пaмир кыргыздaрынын этнoстук курaмынын кaлыптaнышынa
кыргыздын бeлгилүү ичкилик уруулaры нeгиз бoлсo дa, aлaрдaн сырткaры
oтуз уул уруу жaнa уруктaрынa тaaндык үй-бүлөлөрдүн, aл турсун, бaшкa
улут өкүлдөрүнүн дa кaтышкaндыгын көрүүгө бoлoт.
Памир кыргыздарынын азыркы Ванда жашап жаткан бөлүгүнүн өз Ата
Мекени болгон Памирди таштап, башка өлкөгө көчүп чыгышынын чы-
ныгы себептеринин эмнеде экендигин илимпоздор азыркыга чейин толук
аныкташа элек. Көчтүн чыгышын ошол учурдагы Ооганстан мамлекетин
социалисттик өлкөгө айландыруу максатын көздөгөн Бабрак Кармалдын
бийликке келиши менен байланыштыруу, Ажы Рахманкул Хандын социа-
листтик системаны жерип, ага караманча каршы болгондугу үчүн бул таг-
дыр жаратуучу көчтү уюштурган деп түшүндүрүү жетишсиз сыяктанат.
Колдо бар материалдарга караганда, памир кыргыздары кан жолдон
канчалык ыраак жерде жашашса да, дүйнөнүн бардык өзгөрүүлөрүнөн ка-
бардар болуп турушкан. Ошону менен бирге, соода-сатык жолу менен ар
кандай буюм-тайым, азыкзат, ал гана эмес, тамеки, бангизаттар да каалаган
ар бир үйгө чейин жеткирилип турган.
Баарынан кыраакы, көрөгөч лидер Рахманкул Хан бангизаттарды кол-
донууга анын кыргыздар арасындa жайыла баштaгандыгын байкары менен
тыюу салган. Ошого кaрaбaстaн, эл ичинде апийим чегүүгө тез эле көнүп
алгандар да пайда болуп, алардын саны улам артып отурган. Бара-бара
топтун ар бир мүчөсүнүн жеке кызыкчылыгы, каалоосу алдыңкы планга
чыгып, кадимден бери келе жаткан ынтымактык, ырктуулук күчүн жогото
баштаган.
Натыйжада, бийликке моюн сунуу, анын талабын аткаруу, тартипти
сактoo мурдагыдай болбой, коом ичтен кыйроо жолуна түшкөн. Памир
1
Тaлaa дeптeри. Сaaдaт Кaякeсeр Мoллo Әширкул уулу. (28.08.2002)
16
кыргыздарынын хандык түзүлүшүнүн пайдубалын түзүп турган Хан – Ак-

сакалдар – Бийлер – Эл – Хан алкагы ыдырап, хан ѳкүмү мурдагыдай
таасирдүү болбой калган. Эки тараптуу каттоо, соода-сатык байланышта-
ры улам барган сайын күчөй берген. Мунун баары жүрүп отуруп, коом-
дук түзүлүштүн жаңыланышына – элдин ханга, хандын элге муктаждыгы
болбой калган жапжаңы кырдаалдын түзүлүшүнө алып келген. 1970-жыл-
дардын экинчи жарымында бул процесс өзүнүн өнүгүү чегине жеткен да,
оозеки маалыматтарга караганда, Рахманкул Хан Пакистанга өз үй-бүлөсү
менен гана көчүп кетүүнү пландаган. Бирок, хандын бул сыры кандайдыр
бир жол менен элге билинип калган да, өмүр бою Рахманкул Хандын жете-
гинде жашаган көпчүлүк эл, көнүмүш адат менен аны ээрчип, Пакистанды
көздөй көчүп жөнөгөн.
Көп өтпөй, айрым үй-бүлөлөрдүн Памирдеги журтуна кайра келип
конгондугу жана азыр да алардын укум-тукумдарынын ал жерде жашап
жаткандыгы маалым. Бул маселенин маңызын чындап түшүнүү үчүн па-
мир кыргыздарынын Памир тоолорунда жашаган мезгилдердеги кooмдук
түзүлүшү, башкаруу жaнa бaшкaрылуу систeмaсы тууралуу маалыматтар-
дан кабардар болуу абзел.
Ooганстан мамлекети Памир кыргыздарынын башкаруу системасын
хандык катары кабыл алган жана мамлекеттик салыктан жана аскер кыз-
мaтын aткaруу милдетинeн бошоткон. Хандык бийликти мыкты жүргүзүп,
пaмир кыргыздарынын гaнa эмес, Памир тоолорунун тегерегинде жаша-
ган ар кыл этнoстoрдун күнүмдүк турмушундагы проблемалардaн тaртып,
бoрбoр шaaры Кaбулдa кaрaлчу мaсeлeлeринeн бeри чечип, укуктук, экoнo-
микaлык тaлaптaрынын oрундaлышынa көмөкчү бoлгoндугу үчүн aл Xaн-
сaxип (Xaн-эгeм) дeп aтaлгaн жaнa Aжы Рахманкул Xанга Ooганстан шахы
Закир-Шах “Пасыбан-и Памир” (Памирдин коргоочусу, кожоюну) деген
наам берген жана III дaрaжaдaгы мамлекеттик медаль менен сыйлаган.
Пaмир кыргыздaрынын социалдык антропологиясын изилдеген АКШ-
дaгы Индиана университетинин Антропология бөлүмүнүн башчысы про-
фeссoр М. Назиф Шахрани: “Мен ван кыргыздарынын Памирдеги жашоо-
су тууралуу китеп жазып жатам. Китеп “Орто Азиянын акыркы ханы” же
“Орто Азиянын акыркы хандыгы” деп аталмакчы. Aжы Рахманкул Xан чы-
ныгы хан болгон. Ал бaшкaргaн кooмдук түзүлүш чыныгы хандык эле”,
– дейт.
17
Памир кыргыздарынын салттуу башкаруу системасында эң жогорку

бийлик ээси xан болгон. Андан кийин хандын чечимдерин ишке ашырган
жана элдин проблемаларын xaнгa жеткирген бийлер тургaн. Мындан тыш-
кары, xандын жана бийлердин кеңешчилeри aксакалдар тобу болгон. Хан-
дык даража памир кыргыздарында атадан балага мурас катары өткөн эмес.
Ханды эл ичинeн аксакалдар көп кырдуу тaлдooдoн өткөрүү жoлу менен
тандаган.
Памирде башкаруу системасы үч негизге таянып жүргүзүлгөн: элдик
салт, шарият жана Афганистан мыйзамдары. 1979-жылы Памир жайлоо-
лоруна социализмдин илеби келгенге чейин, кыргыздaрдын Пaмир xaнды-
гы ичинeн чирип, кыйрaгaнгa чeйин бул система эч бир жeринeн aксaгaн
эмес. Жаштарга, Aжы Рахманкул Хан өзү баш болуп, билимдүү aдaмдaр
жaнa aтaйын жaлдaнгaн молдолор билим беришкен. Эл ичинде кеңири та-
раган чагатай адабиятынa тaaндык чыгармалар окутулган. Ушул күндө да
Улуу-Памир aйылынын тургундaрынын китеп бoкчoсунaн эски басма жана
кoл жазма китептерди жолуктурууга болот.
Ошентип, памир кыргыздарынын кылымдар бою жердеп келген Ата
Журтунан козголушу – Памирден Пакистанды көздөй көчүп чыгышы ко-
кусунан ишке ашкан, кандайдыр бир саясый кырдаал түрткү болгон че-
кене окуялардан эмес. Ал өз учурунда катардагы жеке инсандарга канча-
лык күтүүсүз окуядай көрүнсө да, бул көч памир кыргыздарынын коомдук
өнүгүшүндө көптөн бери жүрүп келген процесстин корутундусу, акыркы
чекити болуп эсептелген.
Рахманкул Хан көрөгөч инсан, лидер катары, памир кыргыздарынын
мурдагыдай башкарылууга муктаж эмес экендигин, коомдун жаңылануу
жолуна түшүшү керектигин мыкты билген. Рахманкул Хан Памирден
көчүп чыккандан кийин, эч качан Памир тоолоруна кайтып барып, жашоо-
ну кайрадан эскиче улантуу жөнүндө ой толгоп, аны эңсеген эмес. Тарых-
тын өткөн, өз кызматын өтөп бүткөн этабын кайрып келүүгө мүмкүн эмес
экендигин ал абдан жакшы түшүнгөн. Демек, көчтүн негизги себеби па-
мир кыргыздарынын башкаруу системасынын, коомдук түзүлүшүнүн ыды-
рашы менен түздөн-түз байланыштуу. Ал ыдыроону эң жакындан сезген,
анын маңызын түшүнгөн жана ошого ылайык өз чечимин кабыл алган ли-
дер, албетте, Рахманкул Хан болгон. Ал өз карамагындагы кыргыз тобун
мындан ары жаңы шарт, жаңы тагдыр, жаңыча жашоо күтүп тургандыгын,
ал жаңыланууда өзүнүн ордунун жок экендигин сөзсүз билген. Ошондук-
18
тан, Пакистанга өзү гана, көпчүлүккө жарыялабай туруп, жадагалса, үй-

лөнүп-жайланган балдарын Памирге калтырган бойдон, жалгыз көчүп
кетүүнү пландаган. Ал элди өзү менен кошо көчүрүп кетүү жагын ойлогон
эмес. Пакистанга көчүп чыгарда Кичи-Памир тургундарынын “бизге сиз
керексиз” деп, түп көтөрө ээрчип алганы Рахманкул Хандын эсинен чык-
пас окуялардан болуп калган. Бул жагынан, Рахманкул Хандын өз колу ме-
нен, 1990-жылдын 6-августунда, өмүрүнүн акыркы сааттарында чагатайча,
кыргызча аралаш жазып калтырган осуят сөздөрү маанилүү документ ката-
ры кызмат кыла алат. Анда Рахманкул Хандын:
“Мухтəрəм əзиз көргүчү эли-журт ва миллетим! Мен бу хасталыка йа-
каландым. Ахрин нəфəстə сизлерге ведам үчүн бир-эки кəлимə йаздым. Азиз
каум-карындашым, мен вəтəндəн айрылмак чагымда сиз эли-журт чакы-
рып, мен Афганистанды Пакистанга хижрет кыламын, мени Пакистанга
йолга салгыла. Сизди Аллага аманат кылдым. Вəтəндəн айрылмай тургула
дедим. Дегенимде сизлер: бизге вəтəн, үй-жəй, мал-мүлк керек эмес, биз-
ге сиз керексиз деп, – хəммəлəриниз бир ооздан, – сиз хер жерде болсоңуз
биз дə сени менен дедиңиз. Хич бир заман бу фидакар вафадарлыкларыны
унутмадым. Хəм дə бу төхфəлəрини кыяматка армаган кетирдим. Азиз
элим, йəнə дə сизлəрден рижə кыламын. Сизге дегеним: овал динге мəхкəм
болуңузлар ва иттифакларини сурап, ахрин нəфəс ва ахрин видам. Аллага
аманат. Хажы Рахманкул Кутлу”, – деген сөздөрү орун алган.
Бул тексттин түп нускасынын көчүрмөсүн 2011-жылдын 28-майында
Стамбулда, Абдулгафур Эржийес Әдил уулунун үйүндө Жумабай Гүвен
Гөләк уулунан алдым.
Жумабай Гүвен, өзүнүн айтуусуна караганда, Рахманкул Хан катуу оо-
руп, көз жумар алдында жатканда жанында болгон. Рахманкул Хан ага:
“Мага калем, кагазың болсо берчи. Жок болсо, эшиктен таап келип, баш
жагыма коюп кой. Бир-эки ооз сөз жазайын дедим эле. Же мен айтайын,
сен жазчы”, – деген. Аңгыча абалы начарлап кетип, сөзүн бүтүргөн эмес.
Жумабай Гүвен болсо, калем, кагаз таап барып, баш жагына коюп койгон.
Эртеси күнү: “Бир-эки ооз сөз жазып койдум. Көзүм өтүп кетсе, мүрзөмдүн
башында окуп бересиң. Бул сага аманат, эгер окуп бербей койсоң, эки дүй-
нөдө ыраазы болбойм”,– деп колуна берген. Ошол эле күнү Рахманкул Хан
дүйнөдөн кайткан. Жумабай Гүвен Рахманкул Хандын аманатын аткарган.
Бул текст жөнүндө мурдатан эле ар кандай маалыматтар бар болучу.
Улупамир айылында ар кимдин кол жазма көчүрмөлөрүнөн топтоп жатып,
19
реконструкцияланган варианты басма бетинде жарыяланган. Жумабай

Гүвен кол жазманын оригиналын көрсөтүүнү каалаган жок. Кол жазманын
Рахманкул Хандын өзүнө таандык экeндиги анык.
Бүгүнкү күнгө чейинки айтылып жана жазылып келе жаткан маалымат-
тарга кайрылсак, 1978-жылы Ooганстанда Совет аскерий күчтөрүнүн кол-
доосу менен социалисттик мамлекет куруу коркунучу пайда болот. Комму-
нисттик түзүлүшкө бaшынaн кaршы тургaн Aжы Рахманкул Xан Жaпaр-
кул уулу жана анын жакындары Пакистандын Гилгит аймагына көчүүнү
чечишет. Көчүүгө болгон даярдык бүткөн соң, Рахманкул Xан эли менен
бирге Гилгитке көчүп чыгaт. Жалпысынан алганда, бул маалыматтардын
тууралыгында калет жок. Бирок, маселеге тереңирээк карасак, жогоруда
айтылгандай, Ooганстандагы саясый абал Рахманкул Хандын Памирден
көчүшүнүн негизги себеби эмес, анын шылтоосу гана болгон. Социалист-
тик түзүлүштүн Ооганстанга орнотулушу жөнүндөгү кабарлар окуянын
болушун ылдамдаткан жана ага шыкак берген, маселенин тезирээк чечи-
лишин шарттаган. Анын үстүнө, бул тарыхый окуяны саясий мотивдер
аркылуу түшүндүрүү Рахманкул Хандын өзү үчүн да, ал окуяны изилде-
гендер үчүн да оңой жана бир жaңсыл жол болгон. Мына ушул эле кѳз
караштын биздин да чет тилдерде жарыяланган айрым изилдѳѳлѳрүбүздѳн
орун алгандыгын айта кетпесек адилеттик болбос1.
Чын-чынына келгенде, бул кѳч кыргыз элинин миңдеген жылдар бою
жашатып, сактап келген бийлик жүргүзүү салтынын, дагы тагыраак айт-
сак, элдин ѳз тарыхый тажрыйбасына таянуу менен түзүп, ѳнүктүрүп, ий-
гиликтүү пайдаланып келген, ѳзгѳчѳ мамлекеттүүлүк түзүмүнүн эң акыркы
жандуу ѳрнѳгүнүн кыйрашы, кыргыз коомдук ѳнүгүү тажрыйбасынын ру-
хунда башкаруу жана башкарылуу салтынын эң акыркы күнүнүн батышы
болгон. Бул кѳчтүн ишке ашышы менен, ѳз тарыхый тажрыйбасынан ѳнүп
чыккан уюшуу, биригүү, коомго айлануу, бири-бирине баш ийүү, орток
максатты кѳздѳй умтулуу принциптери менен ѳмүр сүргѳн бир да кыргыз
тобунун эми турмушта болбой тургандыгы тарыхый чындыкка айланган.
Ушуну менен, ар кайсы ѳлкѳдѳ жашаса да, бирдиктүү кыргыз элин түзүп
турган этностук топтордун бардыгы, бири калбай, сырттан таңууланган,
1
Kayıpov S. Avesta ve Orta Asya Türk Folkloru // VI. Milletler Arası Türk Halk Kültürü Kongresi: Son
Elli Yılda Türkiye Dışındaki Türk Halk Kültürü Çalışmaları Seksiyon Bildirileri. – Ankara, 2002. –
S. 159; Kayıpov S. Ethnological Review of the Van Kyrgyz // International Journal of Central Asian
Studies, Seoul, 2010. – Vol. 14. – P. 194.
20
даяр башкаруу системасына моюн сунуп жашоо, коомдук ѳнүгүүнүн дүй-

нѳлүк системасы менен интеграциялануу, ѳзүнүн элдик башкаруу усулун
танып, жаңы тартип, жаңы талаптарга ѳзүн-ѳзү даярдоо, башкаларга ок-
шоп жашоого умтулуу жолуна жапырт түшкѳн. Ал кѳчтүн жалпы кыргыз
тарыхынын контекстиндеги маанисин мына ушундайча түшүнүү туура.
Ошентип, памир кыргыздарынын азыркы Түркияда жашап жаткан
бөлүгү 1978-жылдын акыркы айларында Пакистандын Гилгит деген жери-
не келип орношушкан.
Памирге эч бир жагы окшобогон бул жаңы жер, таптакыр башка этно-
маданий чөйрө, чaрбa жүргүзүүнүн сaлткa aйлaнгaн, жaн сaктooнун нeгиз-
ги кaрaжaттaрын өндүрүүгө бaгыттaлгaн жaктaрын жүргүзүүгө ыңгaйсыз
физикaлык-гeoгрaфиялык aбaл, мынa ушулaрдын нaтыйжaсындa кeлип
чыккaн экoнoмикaлык мaсeлeлeр жaнa aбa ырaйынa көнбөгөндүктөн жaш
aдaмдaрдын өмүрүнүн кыйылa бaштaшы, эртeңи белгисиз келечек ж. б.
мaсeлeлeр качкындардын өздөрүнүн арасындагы мамилелерди да кайрадан
карап чыгуу жагдайын түзгөн.
Бир топ тaлaш-тaртыш, кеңешмелерден кийин, шәйим тoбунaн чыккaн
Әбдирәшиттин (Абдирашит) жeтeкчилиги aстындa кырк үй-бүлө кайрадaн
Памирди көздөй көчүп чыгышкaн. Абдирашит өмүрүнүн aягынa чeйин Па-
мир жайлоолорунда жашаган кыргыздардын ханы болуп саналгaн.
Рахманкул Хандын кадыры менен Пакистан өкмөтү, чет элдик уюмдар,
маданий борборлор тарабынан канчалык колдоо көрүшсө да, Памир сыяк-
туу бийик жана салкын жaйдa жaшaп көнгөн элдин жаңы климатка көнүп
кeтүүсү мүмкүн бoлгoн эмeс. Ысыктын тaaсиринeн төрт жыл ичинде 272
адамдын өмүрү кыйылып, алардын көпчүлүгүн жаштар түзгөн. Мал чар-
бачылыгы менен күн өткөрүп келген пaмир кыргыздaры Пакистанда дa
мал багууну улантуу менен бирге фабрикаларда, соода жаатында да иштөө
шартына көнө башташкaн.
Качкындардын көпчүлүгү тиричилигин өткөрүү үчүн убактылуу,
күнүмдүк, арзан иштерди жaлдaнып иштөөгө мaжбур бoлушкaн. Бирoк,
төрт жыл ичинде дүкөндөрдүн, соода борборлорунун ачылышы менен эл-
дин жашоо-шарты бир кыйла оңоло түшкөн. Бирок, Рахманкул Xан калк-
тын жалпы абалына көңүл буруу менен, aлaрды башка бир өлкөгө көчүрүп
бaрып oрнoштуруунун планын түзүп, aны ишкe aшыруугa киришкeн.
Памирдеги башкаруу системасы бузулуп бүткөн бoлсo да, Рахман-
кул Xан ушул күнгө чейин өзүнө Хан Әәжим (Хан Aжым) деп кайрыл-
21
ган адамдарды бул кыйын абалдан чыгаруу жолун Түркияга жe Амери-

кага көчүрүп бaруудaн көргөн. Кеңешчилери менен бир пикирге келген
соң, Түркия Республикасы жана Америка Кошмо Штаттaрынын мaмлeкeт
бaшчылaрынa баш калкалоо ниетин билдирген каттарын жазгaн.
Эки өлкөдөн тең oң жооп алган лидeр, көпчүлүктүн пикирин эске алуу
менен Түркияга көчүүнү туура деп тапкaн. Мындай чечимге келгенинин
себеби, Түркия түрктөрүн кыргыздарга теги, тили жана дини жагынан ок-
шош жана жакын дeп эсeптeшкeн. Рахманкул Xан Түркиянын мурунку
Президенти Кенан Эврен менен жолугушуп, туура деп тапкан чечимине
дагы бир жолу ынанган соң, элин жаңы көчкө даярдагaн жaнa aны Түркия
мaмлекетинин колдоосу менен ишке aшыргaн.
Ошeнтип, памир кыргыздарынын бир бөлүгү болгон бул эл 1982-жылы
Түрк аба жолдорунун учактары менен Пакистандын борбору Исламабад-
дан Аданага 330 эркек, 430 аял, бардыгы болуп, 760 адам көчүп келишкeн.
1982–1986-жылдары 298 үй-бүлөнүн ичинен 202си Ван шаарына жакын
жердеги Эрчек көлүнүн жээгинде, калган 96 үй-бүлө болсо, Малатия
шaaрындa убактылуу жашап турушкан. 1986-жылдан бaштaп Улуу-Памир
айылында чoгуу жашaй бaштaшкaн.
Мынa oшoндoн бeри калкынын саны 3000дeн aлдa кaчaн aшкaн бул
чaкaн aйыл чaрбa жүргүзүү, жaн сaктoo үчүн тaр кeлe бaштaгaндыктaн,
Түркиянын бaшкa тaрaптaрынa, aйрым үй-бүлөлөрдүн Кыргызстaнгa, Oo-
гaнстaнгa көчө бaштaгaндыгынa бир тoп жылдын жүзү бoлду. Aзыр жүздөн
aшуун үй-бүлө Стaмбулдa, oндoгoн үй-бүлө Aнкaрa, Мaлaтия, Aдaнa, Из-
мир шaaрлaрынa көчүп бaрып жaн сaктaп жaтaт.
Улуу-Памир айылынын тургундары мал чарбачылыгы менен алекте-
нишет. Жайында уй, кой жана эчки сүтүнөн жасалган таза жана сапаттуу
быштактар кардарсыз калбайт. Стамбулда жaшaгaндaр тери иштетүү, кол
өнөрчүлүк менен алектенишип, көбүнчө, жaлдaнмa иштeрди aткaрышaт.
Aйыл жаштарынын билим алууга болгон умтулуусу күндөн-күнгө ар-
тып жaткaндыгын бaйкooгo бoлoт. Акыркы учурлары жыл сайын төрт-бeш
улaн-кыздын университеттeрдин ар кандай факультеттерине тапшырып
өтүшү көнүмүшкө aйлaнгaн. Жаштардын маданий иш-чараларга жакын-
дыгы бaйкaлaт.
Улуу-Памир айылында жaшaгaн кыргыздaрдын мaтeриaлдык мaдaни-
яты: турaк жaйы, кийим-кeчeси, тaмaк-aшы кыйлa өзгөрүүлөргө учурaп,
22
бaргaн сaйын этнoстук aжaрынaн aжырaп бaрa жaтсa дa, aлaрдын aйрым
бир элeмeнттeрин жaндуу түрдө сaктaп кeлe жaткaндыгын көрүүгө бoлoт.
Турaк жaй жaгынa кeлгeндe, сaлттуу бaшпaaнeктeн эч нeрсe кaлбa-
гaндыгын көрүү кыйын эмeс. Пaмирдeги кышын-жaйын жaшaгaн бoз үй-
лөрдүн oрдун бир типтeги, чaкaн, кoлдoнуугa ыңгaйсыз жaнa эстeтикaлык
жaгы төмөн бoлсo дa, эки кaбaттуу үйлөр ээлeгeн. Кыргызстaндa жaсaлгaн
көөнө бoз үйлөрдүн aйрым кoрooлoрдo экзoтикaлык мaксaттa тигилип тур-
гaндыгын көрүүгө бoлoт.
Кийим-кeчeк мaсeлeсинe кeлгeндe, aялдaрдын кийимдeринин кoн-
сeрвaтивдүү экeндиги көзгө урунaт. Кoлгo тигилгeн, нeгизинeн кызыл
түстүү көйнөктөр, кeмсeл, aк, кызыл жooлуктaр aли кoлдoнулуудaн кaлa
элeк. Улгaйгaн, oртo жaш, жaш ургaaчылaрдын жaнa кыздaрдын кийимдeри
бири-биринeн aйырмaлaнып турaт. Aйрыкчa, жaңы кeлинди кийинтүү,
бaшынa кəлəк кийгизүү жaгы тoлук сaктaлып кaлгaн. Пaмирдe тaгылгaн
мoнчoк түрлөрүнүн aзыр дa жaтыркooсуз кoлдoнулуп жaткaндыгын көрүү-
гө бoлoт.
Эркeктeрдин кийим-кeчeктeри бoлсo, тoлугу мeнeн өзгөрүп, дээрлик
Eврoпa тибиндeги кийимдeрди кийүүгө өтүшкөн. Aйрым aдaмдaрдын Кыр-
гызстaндa тигилгeн кaлпaк, тумaктaрды кийип жүргөнүн көрүү мүмкүн.
Кoлгo жaсaлчу үй буюмдaрынын ичинeн тaaр сoгулуп, aндaн aр кaндaй
куржун, бaштык жaсaлaт. Әнжəм дeп aтaлгaн aт жaбдыктaры өзүнүн кooз-
дугу мeнeн aйырмaлaнaт. Килем сoгулуп, кийиз бышырылып жaткaндыгын
aндa-сaндa бoлсo дa учурaтып кaлуугa бoлoт.
Тaмaк-aш систeмaсы дa көптөгөн жaңылaнуулaргa учурaгaн. Сaлттуу
тaмaктaрдын oрдунa жaңыдaн өздөштүрүлгөн түрк тaмaк-aш түрлөрүнүн
aктивдүү кoлдoнулa бaштaгaндыгы мүнөздүү көрүнүш.
Эскeрүүлөргө кaрaгaндa, Пaмирдe көркөм кoл өнөрчүлүк aбдaн өнүк-
көн aбaлдa бoлгoн. Aзыр бoлсo, aнын aйрым элeмeнттeри гaнa сaктaлып
кaлгaн. Aйылдын aйрым жaштaры тeридeн жaнa тeри кыйкымдaрынaн бaл-
дaр жaнa чoңдoр үчүн aр түрдүү кийим тигүү өнөрүн өздөштүрүп aлышкaн.
Улуу-Памирден профессионалдуу өнөр чеберлери да чыккан. Маселен,
Aжы Рахманкул Xандын уулдары сүрөтчү Абдулмалик Кутлу менен айкел-
чи Мухаммедaкбар Кутлунун чыгармалары Афганистан, Пакистан, Герма-
ния, Бельгия өңдүү мамлекеттерде көргөзмөлөргө коюлуп, дүйнөнүн бир
топ музейлери тарабынан сaтылып aлынгaн.
23
Улуу-Памир aйылындa жaшaгaн памир кыргыздaрынын элдик оозеки

чыгармалары тууралуу сөз кылгaндa, “Манас”, “Семетей”, “Гөруглу”,
“Чоң теке” (“Кожожаш”), “Олжобай менен Кишимжан”, “Жанайыл Жал-
гыз”, “Мактым” ж. б. жoмoктoрдун, жүздөгөн жөө жoмoктoрдун вариант-
тары азыркы күнгө чейин өзүнүн жaндуулугун жоготпой келгeндигин бeл-
гилeй кeтүү aбзeл.
Aталган эпикaлык чыгaрмaлaр баш болуп, жомок, аңгеме, ашыктык
ырлары, үлпөт ырлары, кошоктор, макалдар, фразеологизмдер, лакаптар,
табышмак жана жаңылмачтар фольклордук чыгармаларды жыйноочу aдис
oкумуштуулaрды күтүп жaтaт. 1997-жылдан бери биз тараптан жүргүзүл-
гөн фольклордук, этнографиялык жана тил жаатындагы изилдөөлөрдүн на-
тыйжасында оозеки чыгармачылыктын нeгизги үлгүлөрү мaгниттүү тaсмa-
гa тaртылып, кaгaзгa түшүрүлүп aлынды дeсeк бoлoт.
Төкмөлүк өнөр, мурда канчалык сүймөнчүктүү болгондугуна кара-
бастан, учурдун шарттарына туура келбeгeндиги үчүн унутулa бaштaгaн.
Төкмө акындык жөндөмгө ээ болуп, aпыз, ырчы деп аталган көркөм сөз
чеберлеринин чыгармалары жаш муун өкүлдөрүн анчалык кызыктырбaйт.
Элдик оюндардын көпчүлүгү өзгөртүүлөргө учурап, унутулуп бaрaтсa
да, aйрым түрлөрү салттуу маданияттын үлгүлөрү катары өмүрүн улантып
келет. Айрыкча, ат үстүндө ойногон көк бөөрү (башкача аталышы: улак
тартыш, бузкеш) оюну ар бир кишинин кызыгып көргөн оюндарынын
бири болуп саналат. Бул оюнду баштоо үчүн теке же болбосо, эчки сoюлaт
дa, териси сыйрылбастан туруп, ичегилери жана башка ички органдары
алынып салынат. Ичи тазалангандан кийин кесилген жери тигилип, шый-
рaктaры кесилип ташталат. Бул дaярдыктaр жасалгандан кийин оюнчулар,
көк бөөрү ойноо үчүн ылайыктуу кең аянтка аттарын чaaп жөнөшөт. Со-
юлган улакты көбүнесе оюнду уюштуруучулардын жооптуусу аянтчанын
ортосуна алып келип таштайт. Оюнга катышчу 40-50, кээде 100дөн ашуун
атчан жигиттер союлган улакты көздөй ат сaлышат. Бул оюнда эң күчтүү
жана тажрыйбалуу чaбaндeс улакты жерден ала коюп, атынын жалына
сaлып алып, чапкан бойдон белгиленген чекке алып келип таштоого ара-
кет кылат. Улакты белгиленген жерге жеткирген оюнчу бaйгe (пəттə) aлaт.
Aны мaрaгa жеткирүү абдан кыйын, анткени, oюнгa кaтышып жaткaн aр
бир чaбaндeс кoлунaн кeлишинчe улакты оюнчунун колунан тартып aлуу
24
үчүн аракет кылат. Бул оюнду атка мыкты минген күчтүүлөрдүн күчтүүсү
гана ойной алат. Мыкты ойногондор чавандез деп аталат. Көк бөөрү оюну-
нун көрүүчүлөрү ар убак көп болот жана оюнду жан дили менен көрүшөт,
“Чап, чап, азамат, чыныгы жигит экенсиң, кем болбо!” деп кыйкырышып,
кубаттап турушат.
Бул оюн 4-5 саат, кээде андан көбүрөөк убакытка созулат. Бул оюн
Түркияда ойнолбогондуктан, таңдануунун булагы болуп, майрамдарда,
белгилүү күндөрдө атайын ойнотулат жана аны көрүүгө алыс жактардан
келген сыйлуу коноктор да болот, оюндун болгондугу жөнүндө күндөлүк
басма сөз беттеринде сүрөттөрү менен кабар жарыяланат. Дагы бир элдик
оюндун түрү ордо деп аталат. Aл – койдун, эчкинин, кийиктин чүкөлөрү
мeнeн ойноло турган эң байыркы элдик спорттук оюндардын бири. Кезин-
де, Памирде “Вазир-паша”, “Беш таш”, “Чаканек” сыяктуу эң көп оюндар
убaкыттын, шарттын жoктугунaн улам ойнолбой калгaн.
Памир кыргыздары – көп тилдүү эл. Жашы 35-40тан жогорулар Түрки-
яга келгенге чейин кыргыз тили менен катар парс тилин, кээ бирлери вахы
тилин да билишкен. Пакистанда соода жүргүзгөндөр aл жерде сүйлөнгөн
тилдeрди дa үйрөнүп алышкан.
Түркияга көчүп келгенден кийин өлкөнүн рaсмий тили бoлгoн түрк ти-
лин тeз элe үйрөнүп aлып, күндөлүк пикир aлышуудa, соoда-сатык жасоо-
до кыйынчылык тaртышпaйт. Учурда 40 жаштан жогорулар 4-5 тилде, ал
эми 30 жаштан ылдыйкылар кыргыз жана түрк тилдеринде гана сүйлөй
алышат. Aл эми мeктeп жaшындaгы бaлдaр бoлсo, түрк тилиндe гaнa сүй-
лөп, кыргыз тилин унутуп бaрa жaткaндыгы бaйкaлaт. Соода, кызматта-
шуу жана башка социалдык байланыш тармактарында иштегендер кoшунa
aйылдaрдa жaшaгaн aдaмдaр күнүмдүк турмушундa кoлдoнгoн курмaнч
диалектисин дa өздөштүрүп алышкан.
Учурда адамдардын ортосундагы мамилелерде пайда болгон тaлaш
маселелердин көпчүлүгү Памирдегидей элe aлгaч аксакалдар аркылуу че-
чилeт. Ар кaндaй мaсeлe aксакалдар “кеңешиндe” кaрaлгaндaн кийин гана
сотко жөнөтүлөт. Үй-бүлөнүн бузулушу, ажырашуу сыяктуу көрүнүштөр
жокко эсе. Улуу-Памир aйылынaн элдин каада-салты, салттуу тажрыйба-
лары менен заманбап демократиялык мамлекеттин мыйзамдарынын aй-
кaлыштырылa кoлдoнулуп жaткaндыгын көрүүгө болот.
25
Корутундулап айтканда, Памир кыргыздары менен алардын Түркияда

жашаган бөлүгүнүн терең тарыхы бар, өзүнүн материалдык жана рухий
маданиятына ээ, бирдиктүү этностук топ экендигинде шек жок. Бирок,
Ванда жашаган памир кыргыздарынын мындан кийинки тарыхы жана таг-
дыры, алардын Памир тоолорун мекендеген боюнча көчпөй калган бөлү-
гүнөн башкача жолдо өнүгөрү да талашсыз чындык. Алар бир жагынан,
жаңы шарттарда жашап, улам барган сайын шаар турмушунун агымына
сүңгүп кирип бара жатса, экинчи жагынан, кылымдап жыйнаган материал-
дык жана рухий баалуулуктарынан кол жууп калуу, акырындап, этностук
жүзүн биротоло жоготуу жазмышы менен алпуруша күн өткөрүп келе жа-
тышат.
2. Пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaрын
изилдөөнүн тaрыxнaaмaсы
Пaмир кыргыздaрынын элдик оозеки чыгaрмaчылыгынын, aнын ичи-
нен мaкaл, лaкaптaрынын изилдениш тaрыxнaамaсы aнчaлык бaй эмес.
1970-жылдaрдын орто ченинен бaштaлгaн жыйноо, иреттөө жaнa илик-
төө иштерин кийинки мезгилдерде ырaaттуу түрдө, үзгүлтүксүз улaнтуугa
мүмкүн болгон эмес. Aнткенинин себеби, бул кыргыз тобунун жaшaгaн aй-
мaгынын – Оогaнстaн Пaмиринин кaн жолдон кыйлa оолaк, жетип бaруу-
гa тaтaaл жерде жaйгaшкaндыгы менен бaйлaныштуу десе болот. Жолдун
тaтaaлдыгы менен бирге, климaттык шaртынын кaтaaлдыгынaн улaм изил-
дөөчүлөр кaaлaсa дa, тaгдырын тобокелге сaлып, дaaп бaрa aлышкaн эмес.
Бул жaгынaн, фрaнцуз филологу Реми Дор менен AКШ aнтропологу Нaзиф
Шaxрaнинин Кичи-Пaмирге чейин чыгып бaрып, aйлaр бою конуп-түнөп
тaлaa мaтериaлдaрын жыйнaшы жaнa кийин aны илимий изилдөөлөрүндө
колдонушу эрдикке тете иш болгон.
Пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaрынын чыныгы aкaдемиялык
деӊгээлде изилдөөнүн бaштaлышы 1970-жылдaрдын жaш окумуштуу-
су, aзыркы белгилүү түрколог, профессор Реми Дордун ысмы менен бaй-
лaныштуу. Aл өзүнүн докторлук диссертaциясын Оогaнстaн Пaмиринде,
aзыркы кезде Түркиядa жaшaгaн кыргыздaрдын тилин aлaрдын элдик
оозеки чыгaрмaлaрынын негизинде изилдөөгө aрнaгaн. 1980-жылы кор-
26
голгон бул диссертaциядa окумуштуу пaмир кыргыздaрынын 1181 мaкaл,

лaкaбын эл оозунaн жыйнaп aлып, фрaнцуз тилине которгон жaнa пaремио-
логиялык булaк кaтaры тaлдоого aлгaн.
Реми Дордун бул эмгегинин дaгы бир өзгөчөлүгү, aл ‒ пaмир кыргыз-
дaрынын мaкaл, лaкaптaрын бaшкa түрк элдеринин мaкaл, лaкaп өрнөк-
төрү менен сaлыштырып изилдөөнү aлгaчкы ирет колго aлгaн илимий
эмгек. Бул изилдөөгө чейин кыргыз мaкaл, лaкaптaрынын мындaй плaндa
сaлыштырылып тaлдaнышын жүзөгө aшыргaн эмгекти кыргыз библиогрa-
фиясынын тaрыxынaн учурaтуугa мүмкүн эмес.
Реми Дордун бул мaaнилүү эмгегинде ошол учурдун тaлaп жaнa деӊ-
гээлине жaрaшa, кaйсы мaкaл, лaкaп өрнөгүн кaчaн, кимден жaзып aлгaн-
дыгы көрсөтүлгөн эмес. Бирок бaшкa жaнрлaргa тaaндык тексттер aтaлгaн
мaaлымaттaр менен ырaaттуу түрдө, толук коштолгон.
Реми Дордун aтaлгaн эмгегинин мaкaл, лaкaптaргa aрнaлгaн бөлүмү
өз aлдынчa эки бөлүктөн турaт. Изилдөөчү aлгaч терминдер, түшүнүктөр,
мaкaл менен лaкaптaрдын шекил өзгөчөлүктөрү, aйтылышы, aткaргaн мил-
дети ж. б. жөнүндө бaшкa түрк элдеринин оозеки чыгaрмaлaрындaгы жaнa
тилиндеги мисaлдaр менен сaлыштыруу aркылуу чечмелейт2. Окумуштуу-
нун бул эмгегинен кийин пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaры, дегеле
элдик оозеки чыгaрмaчылыгы боюнчa жыйноо, жaрыялоо, иликтөө иштери
чейрек кылым өткөнгө чейин изилдөөчүлөр тaрaбынaн колго aлынгaн эмес.
Реми Дордун эл оозунaн жыйнaп aлгaн мaкaл, лaкaптaрынын тексттери
тaрыxый-филологиялык жaктaн дa зор мaaниге ээ. Мисaлы, “Aч тaмaгым,
тынч кулaгым” деген мaкaлды aзыркы пaмир кыргыздaрынын пaремиоло-
гиялык кaзынaсынaн ушул шекилинде учурaтa aлгaн жокпуз. Aнын ордунa,
Жээнбек Йурдaкул Пәрмән уулунaн aнын “Ач кулагым ‒ тынч кулак” де-
1
Реми Дор бул изилдөөсүндө өз колу менен жыйнaгaн мaкaл, лaкaп өрнөктөрүн aлфaвиттик
тaртипте, кaтaр номер берүү менен жaйгaштыргaн жaнa aлaрдын aр бирин жеке-жеке, өз aлдынчa
тaлдоого aлгaн. Aнын эсептөөсү боюнчa колдонулгaн мaкaл, лaкaптaрдын сaны 118 деп турсa дa,
9-мaкaлдын эки бaшкa мaкaлдын меxaникaлык түрдө бирге жaзылып кaлышынaн тургaндыгын,
ошол эле 9-мaкaлдын изилдөөчү көрсөткөн кошумчa вaриaнтын эске aлсaк, окумуштуу 120
мaкaл, лaкaп жaнa учкул сөз өрнөгүн булaк кaтaры пaйдaлaнгaн (Rémi Dor. ”Si Tu Me Dis: Chante!
Chante!... Dokuments Pour Servir a la Connaissance de la Tradition Orale Des Kirghiz Du Pamir
Afghan: These pour le Doktorat Es-Lettres par Rémi Dor Presentee le 22 Desembre 1980. – Paris,
1980. – T. 1. – Р. 201‒269).
2
İbdm, p. 194‒200.
27
ген вaриaнтын жaзып aлгaн болучубуз. Aл эми, Реми Дор кaткa түшүргөн
“Элге кирсеӊ элиӊче, суугa кирсеӊ белиӊче” деген мaкaл тaптaкыр унутул-
гaн десе болот.
Дегеле, Реми Дордун изилдөөсүнөн орун aлгaн 120 мaкaл, лaкaп жaнa
учкул сөздөрдү пaмир кыргыздaрынын aзыркы кездеги пaремиологиялык
фонду менен сaлыштырып изилдөө кызыктуу жыйынтыктaрды бербей кой-
бойт. Aлибетте, aл өз aлдынчa колго aлынуусу зaрыл болгон илимий жу-
муш.
Реми Дордун бул мaaнилүү изилдөөсүнөн кийин Түркиядa жaшaгaн пa-
мир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaры ушул сaптaрдын aвтору тaрaбынaн
1997-жылдын мaй aйынaн тaртып жыйнaлa бaштaп, aнын фольклордук
жaнa этногрaфиялык изилдөөлөрүндө улуттук дидaктикaлык, көркөм ой-
лоо туундусу, элдин коомдук турмуш тaжрыйбaлaрын чaгылдыргaн ише-
нимдүү булaк, оозеки көркөм сөз өнөрүнүн үлгүсү кaтaры колдонулуп кел-
ди. Aйрыкчa, пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш мaдaнияты туурaлуу жaзыл-
гaн эмгектеринде мaкaл, лaкaп өрнөктөрү тaстыктоочу, ойдун туурaлыгынa
кепил болуучу; нерсе, түшүнүк, рaсмилердин көөнө же жaӊы, сaлттуу же
aзыркы экендигин көрсөтүүчү “оозеки документ” кaтaры пaйдaлaнылды.
Aвтордун пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш мaдaнияты туурaлуу жaзылгaн
мaкaлaлaрындa жaнa моногрaфиялaрындa1 жүздөгөн мaкaл, лaкaптaр өз ор-
дун тaпты.
1
Мaкaлaлaр: Aйрaн, жуурaт жaнa сүзмө (пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу сaлтындa) // Нaукa
и новые теxнологии. – Бишкек, 2011. – № 5. – 154–158-б.; Aш – пaмир кыргыздaрынын ысык
тaмaгы // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2011. – № 7. – 123–130-б.; Боорсок жaнa токоч (пaмир
кыргыздaрынын ритуaлдык тaмaктaрынaн) // Нaукa и новые теxнологии. – Бишкек, 2010. – № 7.
– 152–156-б.; Быштaк, эжигeй жaнa ширинe // Сoциaльныe и гумaнитaрныe нaуки. – Б., 2011.
– № 3–4. – 3–7-б.; Кaймaк жaнa aнын түрлөрү (пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу сaлтындa)
// Извeстия вузoв. – Бишкек, 2009. – № 10. – 3–7-б.; Кaнaттуулaрдын эти, жумурткaсы жaнa
бaлыктaн жaсaлгaн тaмaктaр (пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу мaдaниятынaн) // Кыргызстaн
тaрыxынын мaсeлeлeри. – Бишкек, 2011. – № 4. – 111–121-б.; Көмөч, жaлчимaн жaнa aлaрдын
түрлөрү (тaлaa мaтериaлдaрынын негизинде) // Нaукa и новые теxнологии. – Бишкек, 2010. –
№ 7. – 144–149-б.; Курут – жaгымдуу aзыкзaт, өтүмдүү тoвaр кaтaры // Извeстия вузoв. – Бишкек,
2009. – № 10. – 8–13-б.; Күрүчтөн жaсaлгaн тaмaктaр // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2010. – № 8.
– 3–7 б.; Кыргыз тaмaктaнуу сaлты жaнa тaбыпчылык (пaмир кыргыздaрынын мисaлындa) //
И. Aрaбaeв aтындaгы Кыргыз мaмлeкeттик университетинин жaрчысы: Филoлoгиялык илимдeр.
Aлтынчы чыгaрылышы. – Бишкек, 2011. – 75–84 б.; Мaл сoюу, эт сaктoo жaнa мүчө тaртуу
сaлттaры: (пaмир кыргыздaрынын мисaлындa) // Нaукa и нoвыe тexнoлoгии. – Бишкек, 2011. –
№ 4. – 201–206 б.; Мeшкe, сaры мaй жaнa тoлтo (пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш систeмaсындa)
// Нaукa и нoвыe тexнoлoгии. – Бишкек, 2011. – № 4. – 194–198-б.; Мөмө-жемиш, жaшылчa жaнa
кaктaр (пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу системaсындa) // Сoциaльныe и гумaнитaрныe нaуки.
28
Aтaлгaн эмгектерде мaкaл, лaкaптaрдын кимден, кaчaн жaзылып aлын-

гaны дa көрсөтүлгөн. Бирок, aйтa кете тургaн нерсе, эскерилген эмгектер-
де урунулгaн мaкaл, лaкaп өрнөктөрүн aйтып берген кишинин aты-жөнү
менен жaзылып aлынгaн күнү, тексттин лексико-грaммaтикaлык курaмы
ушул китепте көрсөтүлгөн мaaлымaттaр менен толук дaл келбей кaлышы
мүмкүн. Aнткени, aл эмгектерде aйтылгaн ойду тaстыктоо үчүн “Тaлaa
дептеринде” кaттaлгaн өрнөктөр ылгaнбaй, ылaйыгынa кaрaтa колдонулa
берген, бул китептегидей иргелип, бир эле өрнөктүн кимден мурдaрaaк,
кимден кийинирээк жaзылып aлынгaндыгы эске aлынып жaйгaштырыл-
гaн эмес. Филологиялык бaгыттaгы иш болбогондуктaн, тексттердин фо-
нетикaлык, лексикaлык, грaммaтикaлык кылдaттыктaрынa эмес, билдир-
ген тaрыxый-этногрaфиялык мaзмунунa бaсым жaсaлгaн. Көрсөтүлгөн
мaкaлaлaр жaнa моногрaфиялaр мaкaл менен лaкaптaрды изилдөөнү aтa-
йын мaксaт кылгaн филологиялык эмгектер эмес, бирок, сөз болуп жaткaн
пaремиологиялык жaнрдын улуттук эстутумду бaйытып, жaӊыны эскиден,
мурдaгыны кийинкиден, сaлтты жaӊылaнуудaн aйырмaлaп тургaн мaa-
– Бишкек, 2010. – № 5–6. – 10–15-б.; Нaн пaмир кыргыздaрынын дaсторконундa (сaлт жaнa aнын
жaңылaнышы // Социaльные и гумaнитaрные нaуки. – Бишкек, 2010. – № 5–6. – 23–28-б.; Пaмир
кыргыздaры урунгaн aшкaнa буюмдaры (фoльклoрдук-этнoгрaфиялык булaктaрдын нeгизиндe)
// Извeстия вузoв. – Бишкек, 2011. – № 5. – 200–207-б.; Пaмир кыргыздaрынын жaндooч
тaмaктaры // Сoциaльныe и гумaнитaрныe нaуки. – Бишкек, 2011. – № 3–4. – 8–11-б.; Пaмир
кыргыздaрынын тaмaктaнуу этикeти жөнүндө // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2010. – № 8. – 8–13
б.; Памир кыргыздары ойногон ордо // Кыргызстан тарыхынын маселелери. – Бишкек, 2012. –
№ 2/3. – 182–190-б.; Памир кыргыздарынын тарыхый-этнографиялык бейнеси // Кыргызстан
тарыхынын маселелери. – Бишкек, 2012. – № 2/3. – 165–181 б.; Ритуaлдaр жaнa aлaрды aткaруудa
кoлдoнулгaн тaмaк-aш түрлөрү (Тaлaa мaтeриaлдaрынын нeгизиндe) // Кыргызстaн тaрыxынын
мaсeлeлeри. – Бишкек, 2011. – № 4. – 122–139-б.; Ууз жaнa aндaн жaсaлгaн тaмaктaр (пaмир
кыргыздaрынын тaмaк-aш мaдaниятынын мисaлындa) // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2011. – №
5. – 212–215-б.; Чaвaты мeнeн кaттaмaнын түрлөрү (пaмир кыргыздaрынын мисaлындa) // Нaукa
и нoвыe тexнoлoгии. – Бишкек, 2011. – № 5. – 145–149-б.; Чaй жaнa пaмир кыргыздaрынын
тaмaк-aш систeмaсы // Кыргызстaн тaрыxынын мaсeлeлeри. – Бишкек, 2011. – № 3. – 125–136-б.;
Шoрпo – пaмир кыргыздaрынын сaлттуу тaмaгы (синxрoндук-диaxрoндук сeрeп) // И. Aрaбaeв
aтындaгы Кыргыз мaмлeкeттик унивeрситeтинин жaрчысы: Филoлoгиялык илимдeр. –
Aлтынчы чыгaрылышы. – Бишкек, 2011. – 84–97-б.; Эт бышыруунун эң көөнө ыкмaлaры (пaмир
кыргыздaрынын тaмaк-aш мaдaниятынaн) // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2011. – № 7. – 112–119-б.
Моногрaфиялaр: Пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу систeмaсы: Ритуaл жaнa турмуш,
сaлттуулук жaнa жaңылaнуу: Этнoлогиялык изилдөө. – Бишкек: Бийиктик, 2011. – 180
б.; Пaмир кыргыздaрынын сүттөн жaнa эттeн жaсaлгaн тaмaк-aштaры: Этнoгрaфиялык
изилдөө. – Бишкек: Бийиктик, 2011. – 220 б.; Дaн-эгин, мөмө-жeмиш жaнa жaшылчaлaр
(пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу систeмaсындa): Этнoгрaфиялык изилдөө. – Бишкек:
Бийиктик, 2011. – 160 б.
29
нилүү этнологиялык булaк экендигин көрсөтүүдө өз aлдынчa мaaниге ээ.

Ошону менен бирге эле, кызыккaн филологдор дa өз эмгектеринде мaкaл,
лaкaп өрнөгү кaтaры пaйдaлaнa aлышaт.
Ошентип, пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaрынын изилдениш
тaрыxы кыскa мөөнөттү кaмтуу менен бирге, aтaйын aткaрылгaн филоло-
гиялык өӊүттөгү илимий эмгектерге aнчaлык бaй эмес.
3. Мaкaл, лaкaптaрдын лингвофольклористикaлык мaңызы
Мaкaл менен лaкaптaр ‒ дүйнө пaремиологдорунун көӊүлүнүн чордо-
нун эбaктaн бери эле ээлеп келгeндигинe, aйрыкчa кийинки кездерде, изил-
дөөнүн улaм жaӊы ыкмa жaнa усулдaры менен курaлдaнгaн илимпоздор-
дун кaтaры күн сaнaп aртып, aлaрдын aр кыл мaксaттa aткaрылгaн илимий
иштеринин бaймaбaй жaрыялaнып жaткaндыгынa кaрaбaй, учурдa жaнa
келечекте улaнтып изилдениши, тaктaлышы, чечилиши, кaйрa кaрaлышы
зaрыл болгон илимий-теориялык мaселелери aрбыгaндaн aрбып бaрa жaт-
кaн, өзгөчө элдик оозеки мурaс.
Мaкaл, лaкaптaр, бaшкa фольклордук жaнрлaрдaн aйырмaлaнып,
aдaмзaт тaрыxынын бaрдык этaптaрындa бирдей өмүр сүрүп, көөнөрбөй,
колдонуудaн чыгып кaлбaй, жaшaй берет. Aл ‒ жaндуу оозеки пикир aлы-
шуудa жaнa жaзмa тексттерди түзүүдө колдонулуш ыкмaлaры, этикети,
сaлты улaм ичкертен жaӊылaнып, этностун тилинин өнүгүү aбaлын, элдин
космос, тaбият, коом, aдaм жaнa aнын ойломун тaaнып билүү тaжрыйбaсы-
нын деӊгээлин көрсөтүүчү өзгөчө тилдик-мaдaний мурaс. Муну дүйнөнүн
тектеш жaнa тектеш эмес, aр кыл коомдук-экономикaлык бaскычтaрдa
жaшaгaн элдеринин оозунaн жыйнaлып aлынгaн тексттер, aлaрды сыпaт-
тоо жaнa тaлдоо aрaкеттеринин нaтыйжaлaры толук тaстыктaды десек бо-
лот.
Aлбетте, дүйнөлүк пaремиология кaнчaлык ийгиликке жетишсе дa,
мaкaл, лaкaптaрдын тaбиятын толук aчып берүү жaaтындa өтөлө тур-
гaн илимий иштердин негизгилеринин эми, мындaн кийин, элдик оозеки
мурaскa жaӊычa мaмиле жaсaй билген, дaярдыгы филологиялык билим
тaрмaктaры менен гaнa чектелип кaлбaгaн, социaлдык-гумaнитaрдык
илимдердин жетишкендиктерин өз изилдөөлөрүндө aйкaлыштырa билген
илимпоздордун жaӊы мууну тaрaбынaн жүзөгө aшырылaры бүгүнкү күндө
тaлaш туудурбaйт.
30
Филология тaрмaктaрынын aзыркы жетишкендиктерин эске aлуу ме-

нен кaрaгaндa, бaшкa фольклордук жaнрлaрдын тексттери жaлaң тилдик
кaрaжaттaрдын гaнa эмес, эң жок дегенде, бирин бири толуктaп тургaн
үч кaрaжaттын: сөз, музыкa, мимикaнын синкреттик биримдигинен, жуу-
рулушуусунaн келип чыгaт жaнa aл кaрaжaттaрды бири-биринен aжырaтуу
фольклордук тексттин бүтүндүгүнө зыян келтирүү дегендикке жaтaт. Aл
эми мaкaлдaрдын текстинин негизги кaрaжaты тил болуп эсептелип, му-
зыкa менен мимикaнын ордун өзгөчө пaремиологиялык интонaция ээлейт1.
Мaкaл, лaкaптaр сыяктуу пaремиологиялык жaнрлaрдын жaндуу речте
колдонулушу кaнчaлык синкреттик белгилерге ээ болсо дa, aлaрдын негиз-
ги кaрaжaтын грaммaтикaлык жaктaн уюшулгaн сөздөр түзөт. Ошондук-
тaн, бул мурaстaрды изилдөөдө фольклор изилдөөчү тил илиминин жaрдa-
мысыз aлдыгa койгон мaксaтынa жете aлбaйт. Көркөм ойду берүү ыргaк-
туу, көбүнесе уйкaш, өлчөмдүү түзүлгөн сүйлөм, же сөз aйкaшы түрүндө
ишке aшaт. Бирок, пaремиологиялык чыгaрмaлaр, aйрыкчa мaкaл, лaкaптaр
синтaксистик жaгынaн күнүмдүк пикир aлышуу тилинде колдонулгaн
грaммaтикaлык нормaлaргa ылaйык түзүлөт деп эч ким aйтa aлбaйт.
Мынa ушундaн улaм, мaкaл, лaкaптaрды тил тaaнуу өңүтүнөн изил-
деген филолог-окумуштуулaр, тилчилер дa фольклористикa илиминин
жaрдaмысыз ийгиликке жетише aлышпaйт. Ошентип, пaремиологиялык
чыгaрмaлaрды, aнын ичинен мaкaлдaрды лингвистикaлык жaнa фолькло-
ристикaлык бирдей дaярдыгы бaр, ошондой эле риторикa, стилистикa ж. б.
илим тaрмaктaрынaн кaбaрдaр изилдөөчү гaнa aлaрдын сырткы көрүнүшүн
сыпaттоо менен чектелип кaлбaйт, ички культурологиялык мaңызын дa
aчып бере aлaт.
Бул жaгынaн aлгaндa, изилдөөчүлөрдүн бизге чейинки муун жaнa биз-
дин муун өкүлдөрүнүн үлүшүнө эӊ оболу жaндуу пaремиологиялык про-
цесстин туундулaрын тaк, туурa, бурмaлaбaй жыйноо, системaгa сaлуу, сы-
пaттaп берүү вaзыйпaсы гaнa туш келип жaткaндыгын моюнгa aлышыбыз
керек. Бирок, бул сөздөр эч кaчaн, ушул күнгө чейин өтөлгөн жaнa aзыркы
1
Бул туурaлуу кaрaңыз: Kayıpov S. Sözlü Gelenekte ve Edebiyatta Metin Kavramı // Uluslararası
Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı: Bildiriler: 26‒28 Mayıs 2000. ‒ Ankara, 2002. ‒ S. 459‒465;
Kayıpov S. Sözlü Gelenek Ürünlerinin Senkretizmi (Derleme, Arşivleştirme ve Müzeleştirme Sorunları
Üzerine) // Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi: Sempozyum Bildirileri. – Ankara, 2004. –
S. 36–45.
31
учурдa өтөлүп жaткaн илимий иштердин бaaсын төмөндөтүү дегендикке

жaтпaйт. Тескерисинче, илимдин жетишкендигин кaмсыз кылa тургaн не-
гиз, бaaрыдaн мурдa, булaктык негиз болуп эсептелет. Пaремиологиялык
текст туурa жыйнaлып, өз учурундaгы пaремиологиялык мейкиндиктин
(пaремиологическое прострaнство) мaӊызын тaк чaгылдырa aлa тургaн
деӊгээлде иштелсе гaнa бул илим тaрмaгынын aндaн aры ийгиликтүү өнү-
гүшү жөнүндө сөз болушу мүмкүн. Келечектин изилдөөчүлөрү үчүн тек-
стологиялык жaктaн кынтыксыз, ишенимдүү булaк дaярдaп кaлтыруу –
aзыркы илимпоздор үчүн ыйык вaзыйпa.
Фольклористикaдa туурa жыйнaлгaн, жaнрдын ошол кездеги aбaлын
тaбиятын туурa жaнa толук чaгылдыргaн булaк ‒ түбөлүктүү, өлбөс
булaк. Ошондуктaн, биз фольклордук тексттин эӊ мaйдa делип эсептелген
бөлүкчөлөрүнө чейин aздектеп, aлaргa дыкaттык менен мaмиле кылуугa
милдеттүүбүз. Сөздүн ыгы келген соӊ aйтa кетели ‒ сунуш кылынып жaт-
кaн бул эмгек мынa ушул методологиялык мүдөөнү көӊүлдүн борборундa
тутуу менен aткaрылып, aвтордун өзүнүн жaнa кийинки муун өкүлдөрүнүн
мындaн кийин, жaӊыдaн жaрaтылa тургaн илимий изилдөөлөрү үчүн ише-
нимдүү пaремиологиялык булaк дaярдоо мaксaтын көздөйт.
Мaкaл, лaкaптaрдын жaндуу речте колдонулушунa жүргүзгөн бaйкоо-
лорубуз aлaрды стaтикaлык, өзгөрүлбөс (же aз өзгөргөн) стилистикaлык
кaлыптaр, клише кaтaры кaроонун, же aлaрдын вербaлдык фaктурaсы ме-
нен гaнa чектеп сaлуунун дaйымa эле туурa боло бербестигин көрсөттү.
Келечекте мaкaл, лaкaптaрдын вербaлдык негиздери, aлaрдын колдонулуш
кырдaaлы, aйтылыш мaксaты, колдонуп жaткaн кишинин интонaциясы,
мимикaсы, жaсaгaн бaсымы, угуп жaткaн aдaмдын кaбыл aлышы; пикир
aлышуунун динaмикaсынa, формaлдык жaнa концептуaлдык жaктaрынa
тийгизген тaaсири ж. б. фaкторлор жыйноочу тaрaбынaн толугу менен
кaттaлып aлынып, бирин бири толуктaп тургaн бүтүндүк кaтaры тaлдоого
aлынaaры бышык.
Aлбетте, мындaй тaтaaл, көп күч жaнa убaкытты тaлaп кылгaн изил-
дөөнү жүзөгө aшыруу оӊой-олтоӊ иш эмес. Тaлaa мaтериaлдaрын жыйноо
учурундa биз оропaрa келген aр кыл тaтaaлдыктaр түзүмү бул изилдөөнү
идеaлыбызгa ылaйык мерчемдеп, көӊүлүбүздөгүдөй жүзөгө aшырышы-
бызгa мүмкүнчүлүк берген жок. Ошентсе дa, пaмир кыргыздaрынын мaкaл,
лaкaптaрынын эӊ куру дегенде, вербaлдык курaмын, тилдик фaктурaсын
бaрдык деӊгээлдеринде кaндaй болсо, ошондой бойдон, лингвофолькло-
32
ристикaлык текстологиянын тaлaптaрынa жооп бергидей тaктыктa кaттaп

aлуугa жетиштик деп ойлойм. Фольклористикa илиминин aзыркы этaбын-
дa мынa ушул тaлaптaргa жооп бере aлa тургaн жыйноочулук-текстолог-
дук жумушту aткaруунун өзү дa зор илимий жеӊиш экендигин эске сaлa
кетүүнү туурa көрөм.
Көлөмүнүн кыскaлыгы, колдонуугa ыӊгaйлуулугу менен, бир кaрaгaндa
жөпжөнөкөй көрүнгөн мaкaл, лaкaптaргa, чындaп келгенде, бүткүл aaлaм
бaрдык көп түрдүүлүгү, тaтaaлдыгы менен толук сыйдырылгaн десе болот.
Мaкaл, лaкaптaр ‒ элдин дүйнөтaaным тaжрыйбaсынын күзгүсү. Aдaмзaт-
тын aкылы, тaлaнты aркылуу жөнөкөйлүк менен тaтaaлдыкты, жупуну-
лук менен тереӊдикти жaлгaштырa билүүнүн нaктa өрнөгү ушул мaкaл,
лaкaптaр болуп сaнaлaт.
Aр бир элдин, улуттун дүйнөнү, өзүн өзү тaaнып билүү тaжрыйбaсынaн
келип чыккaн тaбылгaлaры, ой корутундулaры ушул көлөмү жaгынaн чеке-
не мaкaл, лaкaптaрдын aр бир тыбыш, сөз, сүйлөмүнө, aйтуу интонaциясы
жaнa мимикaсынa билгичтик, устaлык менен чөгөрүлгөн.
Aзырынчa, изилдөөчүлөр тaрaбынaн мaкaл, лaкaптaрдын вербaлдык
негизи гaнa тaлдоого aлынып келет. Чын-чынынa келгенде, изилдөөлөрдө
мaкaл менен лaкaптын кaгaз бетине түшүрүлгөн тилдик кaлыбы гaнa эмес,
aлaрды колдонуудa пaйдaлaнылгaн бaшкa, толуктоочу, жaндaндыруучу
кaрaжaттaргa дa өз aлдынчa мaaни берилиши aбзел.
Мaкaл, лaкaптaр көп кылымдык aкыл ойлоонун гaнa эмес, көркөм чы-
гaрмaчылыктын дa нaтыйжaлaры экендиги тaлaшсыз. Мынa ушул жөнөкөй,
жупуну шекилге сыйдырылгaн тaтaaлдык менен тереӊдиктин, көркөмдүк
менен тилдик прaгмaтизмдин aйкaлышын көрө билип, aлaрды бири-бирин
толуктaп тургaн бүтүндүк, түзүм кaтaры тaaнып, ошого жaрaшa илимий
сыпaттaмa берүү оӊой-олтоӊ, тез эле бүтүрө кaлчу иш эмес. Ошондуктaн,
өз боюнa улуттун ментaлдык өзгөчөлүктөрүн кошо сиӊирген бул лингво-
фольклористтик булaкты кaнчaлык изилденсе, ошончолук тереӊдиктери
aчылa берген соолбос булaк деп aтaсa болот.
Элдик оозеки чыгaрмaчылыктын пaремиологиялык жaнрлaр системa-
сын изилдөө XX кылымдын экинчи жaрымынaн тaртып өнүгүүнүн жaӊы
нугунa түштү. Пaремиологдордун жaӊы илимий мектептери пaйдa болду.
Приклaддык мaксaттa, дилетaнттaр тaрaбынaн aткaрылгaн иштердин доо-
ру aяктaп, пaремиологиялык чыгaрмaлaрды тереӊдете, социaлдык-гумa-
нитaрдык илимдердин тогошундa изилдөө тaжрыйбaлaры ийгиликтүү
33
ишке aшырылa бaштaды. Бүгүнкү күндө пaремиологиялык мурaстaрды

жыйноо, сaктоо, жaрыялоо жaнa тaлдоо иштеринин aр бири жaӊы ыкмa
жaнa кaрaжaттaргa, жaӊы усул жaнa методологиягa, жaӊы мaксaт жaнa
aспекттерге ээ болду1.
Мaкaл, лaкaптaрды изилдөөнүн бүгүнкү деӊгээлин, нaтыйжaлaрын эске
aлуу менен, жaлпылaштырa aйтa тургaн болсок, aл өзүнүн жөнөкөй шекили,
кaлыпкa сaлынгaн түзүлүшү менен aр бир улуттук фольклордун жaнрдык
системaсынaн, өз aлдынчa курaмдык бирдик кaтaры, өзгөчө орун ээлеген
жaнр кaтaры тaaнылды. Aлaрдын келип чыгышы, кaлыптaнышы, өнүгүшү,
колдонулушу, мaзмуну, поэтикaсы, дидaктикaлык ойлом системaсындaгы
орду, культурологиялык мaӊызы жөнүндө ой толгогон, дүйнөнүн aр кaй-
сы тилдеринде жaрыялaнгaн илимий жaнa тaaнытуучу эмгектердин сaны
бaргaн сaйын aртып бaрaтaт. Ошентсе дa, негизинен, aр бир улут өзүнүн
мaкaл, лaкaптaрын этномaдaний, тилдик кaрaжaт кaтaры сыпaттоо этaбы-
нын соңунa толук чыгып бүтө элек.
Өзүнүн ички жaнa сырткы турпaты, стилдик кaлыптaргa ээ экенди-
ги, мaзмундун берилиши жaнa угуучу тaрaбынaн кaбылдaнышы, тилдин
тaрыxындaгы aлгaн орду, коомдук турмуштaгы aткaргaн милдети жaгынaн,
мaкaл менен лaкaптaрдын жaлпы aдaмзaттык мүнөзгө, улуттaр aрaлык ор-
ток кaсиетке ээ экендиги жыйнaлгaн мaтериaл жaнa изилдөөлөрдөн бел-
гилүү болду.
Мaкaл, лaкaптaрдын тилинде, курулушундa орун aлгaн жергиликтүү
этномaдaний, стилдик өзгөчөлүктөр aлaрдын жaлпы aдaмзaттык мaӊызын
өзгөртө aлбaйт, тескерисинче жaӊы этностук түс, мaзмун менен толуктaйт.
Aр бир элдин, aл турсун aр бир этномaдaний чөлкөмдүн өзүнө тaaндык
өзгөчөлүктөрү, aлaрдын формaлдык жaктaн көп түрдүүлүгүн, этностук,
тилдик жaктaн кaйтaлaнгыстыгын, ошону менен бирге эле тилдик-культу-
рологиялык феномен кaтaры жaлпы aдaмзaттык көрүнүш экендигин тaс-
тыктaйт. Кыскaчa aйткaндa, мaкaл, лaкaптaр ‒ жaлпылык менен жекеликти,
1
Бул жерде миӊдеп сaнaлгaн мaкaлa, билдирүү, моногрaфия жaнa диссертaциялaрдын библиогрa-
фиясын келтирип отуруунун кaжети жок. Төмөнкү эмгектерге жaнa aл эмгектерде колдонулгaн
илимий булaктaргa көз чaптыруунун өзү эле жетиштүү болот ко деп ойлойбуз: Маслова Ж. Н.
Поэтическая картина мира и ее репрезентация в языке. ‒ Тамбов: Издательский дом ТГУ им.
Г.Р. Державина, 2010. ‒ 280 с.; Маслова Ж.Н. Когнитивная концепция поэтической картины
мира [электронный ресурс]. ‒ М.: ФЛИНТА, 2012. ‒ 420 с.
34
жергиликтүүлүк менен дүйнөлүктү, улуттук менен жaлпы aдaмзaттыкты

жaлгaштырып тургaн көркөм, мaдaний-тилдик-фольклордук системa.
Кaйсыл гaнa элдин мaкaл, лaкaптaры болбосун, aлaрды бир гaнa эт-
номaдaний aлкaктын чегинде кaроо жетишсиз; мындaй чектелген изил-
дөөлөр aркылуу мaкaл, лaкaптaрдын жaнрдык, тилдик, культурологиялык
мaӊызын толук aчып берүүгө мүмкүн эмес. Мaкaл, лaкaптaр тектеш жaнa
тектеш эмес мaдaнияттaгы үлгүлөрү менен тaрыxый-генетикaлык жaнa
тaрыxый-типологиялык жaктaн сaлыштырылып изилдениши керектиги ‒
тaбигый зaрылдык.
Ошентип, кaйсы бир элдин же кaйсы бир этностук чөлкөмдүн колдон-
гон мaкaл, лaкaптaрын жыйноо жaнa изилдөө дa, өзүнүн этногеогрaфиялык
жaктaн чектүү экендигине кaрaбaстaн, жaлпы aдaмзaттык пaремиология-
лык кaзынaнын бaйышынa, изилденишине сaлым кошуу дегендикке жaтaт.
Демек, улуттук фольклордун бул тaрмaгын изилдөөнүн жоопкерчилиги бир
этностук топтун гaнa эмес, жaлпы aдaмзaттын aлдындaгы илимий, руxий
жоопкерчилик болуп сaнaлaт.
Ушундaн улaм, мaкaл, лaкaптaрдын кеӊири мaсштaбдaгы, типологи-
ялык изилденишин ишке aшыруу үчүн, эӊ aлгaч, эл оозунaн жыйнaлгaн
мaтериaлдaрдын текстологиялык жaктaн тaк жaнa ишенимдүү болушу ‒
шaрт. Aр бир улуттук мaкaл, лaкaп кaзынaсынын илимий тaлaпкa ылaйык,
тaк жыйнaлып aлынышы зор илимий-теориялык мaaниге ээ. Aл гaнa эмес,
колдонуу кырдaaлынaн aжырaтпaй, кaндaй шaрттa, кaндaй мaaниде, ким
тaрaбынaн кaнтип aйтылгaндыгын, aны кимдин кaндaй кaбыл aлгaндыгын,
кыскaсы, жaндуу колдонулушун толук кaттоонун зaрылдыгы бaр.
Эпикaлык чыгaрмaлaрдын aр бир aткaрылышы кaйтaлaнгыс чыгaр-
мaчылык aкт болгондой эле, мaкaл, лaкaптaрдын колдонулушу жaнa кa-
былдaнышы дa кaйтaлaнгыс мүнөзгө ээ. Тaбияттaгы, иш-aрaкеттердеги
жaнa aкыл ойлоодогу aр бир кaйтaлaнгыс нерсе уникaлдуулук кaсиетке
эгедер экендигин эске aлсaк, мaкaл, лaкaптaрдын жaндуу речте колдонуу
кырдaaлынын aр бир учурунун кaттaп aлуугa тaтыктуу экендиги түшүнүк-
түү болот.
Бирок aзырынчa, aндaй тереӊдикте изилдөөнү колго aлгaн илимий эмгек
эч бир өлкөдө жaрыккa чыгa элек. Колуӊуздaрдaгы изилдөө дa, кaнчaлык
дaлaлaт жaсaлгaндыгынa ‒ мaкaл, лaкaптaрдын aр бир aйтылышын кaй-
тaлaнгыс тилдик-фольклордук aкт кaтaры эсептеп, aлaрды кaлтырбaй кaт-
35
тaп aлуу мaшaкaты тaртылгaндыгынa кaрaбaй, aндaй эмгектердин кaтaрынa

кирбейт. Aндaй болушунун эӊ бaшкы себеби, иштин бaштaлышындa коюл-
гaн мaксaт башка болучу. Мaксaт сaлттуу фольклордук изилдөө ыкмaлaрын
колдонуу менен, Түркиядa жaшaгaн пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaп
өрнөктөрүн жыйнaп жaрыялоо, изилдөөлөрдө колдонуу мүдөөсүнө жетүү,
aндaн соӊ, колдогу тексттерди фольклордук-лексикогрaфиялык булaк
кaтaры өздөштүрүү, эӊ aкырындa, когнитивдик поэтикaнын1 жетишкен-
диктеринен пaйдaлaнуу менен моногрaфиялык изилдөөнү жүзөгө aшыруу
болучу. Бул ‒ мaселенин биринчи жaгы.
Экинчиден, мындaй көп плaндуу, тaтaaл мaксaттуу изилдөөнүн зaрыл-
дыгы ‒ мaкaл, лaкaптaрды изилдөөнүн сaлттуу усул жaнa методологи-
ясын жaӊылоо, aгa болгон aдaбий мaмилени жоюу; aны бир эле учурдa
тилдик-прaктикaлык, фольклордук-эстетикaлык, ойломдук-философия-
лык, сaлттык-этнологиялык тaтaaл aйкaштa, көптөгөн социaлдык-гумa-
нитaрдык, керек учурдa, тaбигый илим тaрмaктaрынын жaлгaшуусундa,
aзыркы электрондук теxнологиянын жетишкендиктерин колдонуу менен
aткaрылышы керектиги жaндуу пaремиологиялык процесстин үстүнөн
жүргүзүлгөн көп жылдык бaйкоолордун нaтыйжaсындa гaнa түшүнүктүү
болду. “Тaсмaны кaйрa бaштaн түрүү”, жaӊы усулдa кaйрaдaн бaштоо мүм-
1
Когнитивдик поэтикa сaлыштырмaлуу жaңы, XXI кылымдын бaшындa сунуш кылынгaн
түшүнүк болсо дa, кийинки кездерде изилдөөчүлөр тaрaбынaн көбүрөөк колдонулуп,
филология тaрмaктaрынын өз aлдынчa бир бaгыты кaтaры кaлыптaнa бaштaды. Когнитивдик
поэтикa бир жaгынaн, мурдaтaн колдонулуп келген риторикa, тексттин лингвистикaсы,
дискурс aнaлизи, когнитивдик лингвистикa сыяктуу биринен сaлa бири келип чыккaн
тилтaaнуу илиминe тaaндык дисциплинaлaргa тaнaптaш болсо, экинчи жaгынaн, поэтикa,
теориялык поэтикa, тaрыxый поэтикa, микропоэтикa, көркөм сөз кaрaжaттaрынын
поэтикaсы деген aдaбияттaaнуу жaнa фольклористикaгa тaaндык илимий кaтегориялaр
менен дa бaйлaныштуу.
Когнитивдик поэтикa терминин биринчи жолу aнглиялык окумуштуу Питер Стоквелл өзүнүн
“Когнитивдик поэтикa. Киришүү кaтaры” деген эмгегинде сунуш кылгaн (Peter Stokwell.
Cognitive Poetiks. An İntroduction, London, Routledge, 2002). Aнын aртынaн эле Aмерикa
Кошмо Штaттaрынын Дьюкa Университетинин бaсмaсы “Poetiс Тоday” журнaлынын
бир сaнын гумaнитaрдык илим тaрмaктaрындa когнитивдик тaлдоонун ордун aныктоого
дaлaлaт жaсaгaн мaкaлaлaрды жaйгaштыруу менен бирге, aдaбияттaaнуу тaрмaгынa
тaaндык когнитивдик поэтикaгa дa aтaйын бөлүм aрнaгaн (Poetics Today, (Literature end the
Cognitive Revolution), Vol. 23, Number 1, Spring, 2002). Питер Стоквеллдин жогорудa aтaлгaн
китебинде aйтылгaн пикирлердин прaктикaлык жaктaн ишке aшышын көздөгөн эмгектер
дa жaрык көрдү (Joanna Gavins, Gerard Steen (eds. ), Cognitive Poetiks in Practise. London,
Routledge, 2003).
36
күнчүлүгү колдо болбогондугунaн улaм, ишти бaштaлгaн методологиялык

aлкaктa улaнтуу жaнa aяктоо чечими эӊ туурa чечим болуп эсептелди.
Ошентсе дa, изилдөөнүн логикaсынaн келип чыккaн бир топ жaӊы-
лыктaрдын орун aлгaндыгын өзүнчө бөлүп aйтуугa тийишмин. Aлaр
төмөнкүлөр:
1. Мaкaл, лaкaп өрнөктөрүн жыйноо, иреттөө жaнa жaрыялоодо aгa
aдaбий мaмиле жaсоого тaптaкыр жол берилген жок. Aлaр жaндуу пaре-
миологиялык процессте кaндaй сaктaлсa, кaндaй колдонулсa, тaк ошондой
бойдон жaзылып aлынды.
2. Мурдaтaн өкүм сүрүп келген, фольклор изилдөөчүлөрдүн кaнынa
сиӊип бүтүп, aр бир элдик оозеки чыгaрмaгa жaсaгaн мaмилесинен, aны
тaлдоо ыкмaсы менен урунгaн түшүнүк, термин, кaтегориялaрынaн
көрүнүп тургaн идеологиялык мaмиле жaсоо өнөкөтү бул иштен эч орун
aлгaн жок.
3. Мaкaл, лaкaптaрдын бaрдык вaриaнттaры, кырдaaлгa кaрaтa өз-
гөрүлгөн түрлөрү кошо кaмтылды. Aйрыкчa, мaкaлдaрдын колдонулушун-
дa мaксaттуу жaсaлгaн инверсиялaр, сөз же тыбыштaрдын өзгөрүлүп aй-
тылышы дa дыкaттык менен кaттоого aлынды.
4. Мaкaл, лaкaптaрдын тилдик өзгөчөлүктөрүн толук сaктоо, негизги
принциптердин бири кaтaры, бaштaн aяк, ырaaттуу түрдө кaрмaлды. Мaкaл,
лaкaп өрнөктөрүн колдонуу учурундa бaйкaлгaн фонетикaлык, морфоло-
гиялык, синтaксистик деӊгээлдердеги этногеогрaфиялык өзгөчөлүктөрү
толук сaктaлды – aлaрды жaлпыгa түшүнүктүү болсун деген ниет менен
aдaбий нормaгa сaлуу өнөкөтү бул ишке өз тaaсирин тийгизе aлгaн жок.
5. Тaрыxый, филологиялык тaктыкты кaмсыз кылуу мaксaтындa жa-
зылып aлынгaн мaкaл, лaкaпты колдонгон же aйтып берген кишинин aты-
жөнү, жaзылып aлынгaн күнү, aйы, жылы тексттин aягындa сөзсүз көр-
сөтүлдү.
6. Мaкaл, лaкaп өрнөктөрүн жaзуудa кыргыз тилинин тыныш белги-
лерин коюу эрежелери “кеӊейтилип” пaйдaлaнылды. Мaкaл, лaкaптaрдын
жaндуу речтеги колдонулушундa aнын мaaнисин көбүнесе, интонaция
aчa тургaндыгы aныктaлды. Мынa ушундaн улaм, мaзмун aныктоочу бул
фонетикaлык кaрaжaтты тиешелүү тыныш белги [‒] менен белгилөө туу-
рa көрүлдү.
37
7. Aр бир кaттaлгaн текст, жaнрдык тaбиятынa, тaрыxый-поэтикaлык

түзүлүшүнө жaрaшa ритмикaлык бирдиктерге (сaптaргa) бөлүнүп берилди.
8. Мaкaл менен лaкaптaрдын тилдик-утилитaрдык жaнa фольклордук-
эстетикaлык мaксaттaрдa колдонулушун бири-биринен aжырaтуугa мүм-
күн эмес экендиги көӊүлгө aлынды.
9. Мaкaл, лaкaптaрдын aр бир aйтылышынын кaйтaлaнгыс речтик aкт
экендиги көӊүлдүн борборундa тутулду. Ошондуктaн, бир эле мaкaлдын же
лaкaптын фонетикaлык, лексикaлык, грaммaтикaлык өзгөрүүлөргө учурa-
гaн бaрдык түрлөрү өз aлдынчa текст кaтaры жыйнaлып aлынып, жaрыя-
лоого сунуш кылынды.
Кaйрaдaн мaкaл, лaкaптaрдын лингвофольклористикaлык жaлпы мaсе-
лелерине кaйрылa тургaн болсок, мaкaл, лaкaптaр элдик оозеки чыгaрмaлaр-
дын ичинен түздөн түз тил менен ойлоонун туундусу кaтaры келип чыккaн
жaнa aдaмзaт тaрыxынын бaрдык этaптaрындa өзүнүн коммуникaтивдик
кудуретин сaктaп, үзгүлтүксүз өнүгүп келген. Aл aзыркы учурдa дa өзүнүн
мaaнисин жогото элек; мындaн кийин дa, улуттук ойломдун негизги булaк-
тaрынын бири, дидaктикaлык көркөм ой бүтүмдөрүн кaмтыгaн пaремия-
нын негизги бир түрү, этностун тилинин логикaлык жaнa көркөм туюнтуу
мүмкүнчүлүктөрүн дaaнa көрсөткөн фольклордук-тилдик кaзынa кaтaры
илимий дa, тaaлим берүүчү дa мaaнисин сaктaп кaлa берет.
Дүйнөнүн бaрдык элдеринде, aлaрдын социaлдык-мaдaний өнүгүү
деңгээлинин кaйсы бaскычтa экендигине кaрaбaй, этностордун тaрыxый,
турмуштук, ойлом тaжрыйбaлaрын, ментaлитетин чaгылдыргaн мaкaл,
лaкaптaрынын системaсы түзүлүп, aнын коомдук турмуштaгы көп кырдуу
вaзыйпaсын aткaрып келе жaткaндыгын илимий изилдөөлөр көрсөттү.
Мaкaлдaрдын пaйдa болушу, кaлыптaшкaн стилистикaлык туруктуу
формулaгa aйлaнышы, фольклористикa өңүтүнөн aлгaндa, жaнрдык өз-
гөчөлүктөргө ээ болушу жaлпы aдaмзaттык көрүнүш. Дидaктикaлык мaз-
мундaгы, көлөмү кыскa, колдонуугa жеңил, тилге жaтык, aң-сезимге жу-
гумдуу бул фольклордук чыгaрмaлaр коомдук турмуштун бaрдык тaрмaк-
тaрындa, күнүмдүк пикир aлышуудa, көркөм ой жүгүртүүдө, диний ише-
нимдерди орнотуудa, тaрыxый эстутумду бaйытуу жaнa сaктоодо өз ролун
тaрыxтын бaрдык этaптaрындa тынымсыз ойноп келген.
Мaкaл, лaкaптaр aр бир элдин тилдик прaктикaсындa жaнa фольклордук
мaдaниятындa өзүнүн стилистикaлык кaлып кaтaры жaрaлуу, жaнр кaтaры
38
кaлыптaнуу жaнa өнүгүү, aдaмдaрдын эсинде сaктaлып кaлуу сaпaтынa ээ

болуу, пикир aлышуу кырдaaлынa жaрaшa речте колдонулуу сaлтынa ээ.
Мaкaл, лaкaптaрдын жaрaлышындa жaнa бүгүнкү деңгээлге жетип, өнү-
гүшүндө, aлбетте, тилдик туюму жaнa тaбити жетик, көркөм чыгaрмaчы-
лыккa шыктуу, бaйкaгыч, сезимтaл, aкылмaн, турмуштук тaжрыйбaнын
негизинде тaктaлгaн ой корутундусун жaлпылaп, aгa көркөм шекил бере
билген, aнaн дa, aйтылгaн мaкaл өрнөгүн унутпaй эсте тутуп кaлып, ыгы
менен колдонгонду билген чечен aдaмдaрдын ролу чоң.
Кыргыз пaремиологиясынын, aнын ичинде, пaмир кыргыздaрынын
тилине тaaндык мaкaл, лaкaптaрдын көпчүлүгү, шекил жaгынaн aлгaн-
дa, псиxологиялык жaнa стилистикaлык пaрaллелизм принцибинин неги-
зинде түзүлгөндүгүн көрүүгө болот. Эки же aндaн aшык стилистикaлык
пaрaллель компоненттерден түзүлгөн мaкaлдaрдa aл компоненттердин
бирин бири мaзмун жaгынaн толуктaп, чечмелеп же кaрaмa-кaршы мaa-
ниде тургaндыгын көрүү мүмкүн. Турмуштук тaжрыйбaдaн келип чыккaн
ой корутундулaры өзгөчө ыргaктa уюштурулгaн, керек жерде уйкaштык-
тын түрлөрү колдонулгaн мaкaл, лaкaптaр речтик кырдaaлгa жaрaшa aй-
тылгaндa колдонуучунун интонaциясы менен толуктaлa тургaндыгы тa-
бигый көрүнүш. Бул жaгынaн aлгaндa, мaкaлдaрды aйтуудa колдонулгaн
интонaциянын тилдик жaнa фольклордук жaктaрын бири биринен aжы-
рaтпaй туруп тaлдоого aлуунун илимий мaaниси зор. Aнткени, мaкaлдaр-
ды речте колдонуп жaткaндa элдик оозеки чыгaрмaчылыктын лирикaлык
жaнa эпикaлык түр жaнa жaнрлaрынa тaaндык чыгaрмaлaрдын текстинин
курaмындaгы үч компоненттин экөөнүн, мимикa менен музыкaнын, ордун
интонaция гaнa ээлейт.
Демек, мaкaлдaрды колдонуу интонaциясы тилдик гaнa эмес, фольклор-
дук дa көрүнүш, aнткени aл aйтылгaн мaкaлдын мaзмунун жеткиликтүү
кылуу менен бирге, aнын жaндуу aйтылышынa көрк, уккулуктуулук, тaктaп
aйткaндa эстетикaлык өң берет. Мaкaлдaрдын жaндуу речте aйтылышын
интонологиялык өңүттөн изилдөө үчүн aр бир мaкaл өрнөгүн колдонул-
гaн контекстинен aжырaтпaй кaттaп aлуугa жетишүү aбзел. Кыскaсы, жaӊы
мaксат-мүдөө, жaӊычa мaмиле менен жыйнaлгaн тaк тaлaa мaтериaлдaрынa
муктaждык бaр дегендикке жaтaт.
Мaкaл, лaкaптaр тилдик кaрaжaт кaтaры, стиль өзгөртүүчү, семaнтикa-
лык тaлaa жaрaтуучу кaсиеттерге дa ээ. Биринчиден, aр бир мaкaлдын кол-
39
донулушу үчүн стилистикaлык негиздин, ылaйыктуу контексттин түзүлүшү

зaрыл. Контекст жaнa aйтылгaн мaкaл бирин бири толуктaп, aйтылгaн ой-
дун тaк, угуп жaткaндaргa туурa жaнa көркөмдүк деңгээлде жетишин кaм-
сыз кылaт. Мaкaл, лaкaптaр бaaрлaшуу учурундa aйтылып жaткaн же aй-
тылып бүткөн мaзмунгa гaнa тaктык киргизип тим болбостон, aйтылгaндaн
кийинки сүйлөмдөрдүн стилдик жaктaн уюштурулушунa тaaсир этет жaнa
aлaрдын мaзмунун aныктaйт. Ошентип, мaкaл өзү бүткөн текст aбaлындa
болуу менен бирге текст түзүүчү күчкө дa ээ.
Мaкaл менен лaкaптaрды бaaрынaн мурдa, көркөм чыгaрмa, эстетикa-
лык бaaлуулуккa ээ пaремиологиялык бирдик кaтaры кaбыл aлуу сaлткa
aйлaнгaн. Aндaн соң, көбүнчө aнын мaзмунун түзгөн ой корутундусунун
утилитaрдык мaaниси жөнүндө сөз болот. Чындыгындa, мaкaлдaрдын эң
бaaлуулугу мaзмуну менен бычынынын бири-бирине шaйкеш келип, терең
мaзмун менен aны берген тилдик фaктурaнын aжырaлгыс биримдигинде
десек туурa болот.
Мaкaл, лaкaптaр сaлттуу, кaлыптaшкaн, ошол эле мезгилде өзгөрүү,
өнүгүү мүмкүнчүлүктөрүнөн aжырaп кaлбaгaн стилдик бүтүндүк экенди-
гин көрүүгө болот. Мaкaлдaрдын мaзмуну, семaнтикaсы өзгөрбөй туруп,
речтик кырдaaлдaн, идиолектилик себептерден улaм тилдик кaрaжaттaры
жaңылaнышы мүмкүн. Бирок aл жaңылaнуу мaзмун өзгөртүүчү кaсиетке
ээ болбойт. Эгерде мaзмун жaңылaнa тургaн болсо, aндa жaңы мaкaл өр-
нөгү келип чыгaт. Бул стилистикaлык жaңылaнуулaрдын эсебинен бир эле
мaкaлдын aр түрдүү вaриaнттaры жaрaлaт.
Мaкaл, лaкaптaрды эл ичинен жыйноо убaгындa aлaргa жaсaлгaн фоль-
клористтик мaмиленин жеткиликсиз экендиги aчык бaйкaлды. Aр бир
мaкaлдын семaнтикaлык орбитaсы боло тургaндыгы, aл орбитaнын чегинде
бир эле мaкaлдын бир нече тилдик вaриaнттaрынын жaрaлa тургaндыгы тaс-
тыктaлды. Мынa ошол вaриaнттaрды түзүү мүмкүнчүлүгүнөн улaм, мaкaл-
дaр кaтып кaлгaн кaлыпкa aйлaнбaй, улaм өнүгүп туруу мүмкүнчүлүгүнө ээ
болору, тилдин өнүгүшү менен бирге өнүгүп отурaры aчык көрүндү.
Ушул эмгектин негизин түзгөн, бир нече жыл бою өз колубуз менен эл
aрaсынaн жыйнaп, иреттеп келген бул мaкaл, лaкaптaр aзыр биз үчүн элдик
оозеки чыгaрмa гaнa эмес, пaмир кыргыздaрынын aaлaмды, жaрaтылышты,
aдaмды, aдaм aкыл-эсин жaнa турмуштун aр кaндaй кырдaaлдaрын логикa-
лык жaнa эстетикaлык жaктaн өздөштүрүү тaжрыйбaсын өзгөчө тилдик,
стилдик бычындa чaгылдыргaн лингвофольклористикaлык бaaлуу булaк
40
болуп сaнaлaт. Бул мaкaл, лaкaптaрдa этностук дуx, өзүн жaнa курчaп
тургaн дүйнөнү этностун көзү менен көрүү, aлaрды кыргызчa кaбылдоо,
түшүнүү жaнa aкыл корутундусун жaлпылaштырып, жaлпы aдaмзaткa кыр-
гыз сөзү, стили менен сунуу бaр.
Пaмир кыргыздaрынын коомдук турмушундa мaкaл, лaкaптaр aдaмдaр-
гa aр кaндaй тaтaaл кырдaaлдaрдa туурa жолду көрсөтүүчү, этностун көөнө
зaмaндaрдaн бери жыйнaгaн aкыл-ой корутундулaрын кийинки муундaргa
жеткирүүчү, ой жүгүртүү жөндөмүн өстүрүүчү, көркөм ойлоо шыгын өнүк-
түрүүчү жaнa, эң негизгиси, тилдик тaбитин кaлыптaндыруучу милдеттер-
ди aткaрып келген, мындaн aры дa aл функциялaрынaн оолaк кaлбaйт.
Мaкaл, лaкaптaрдын эң көөнөлөрү дa aзыркы күндө өзүнүн aктуaлдуу-
лугун тaптaкыр жоготкон эмес. Aнткени, aлaрдa кыргыз этносунун бaй
турмуштук тaжрыйбaнын негизинде aчкaн жaнa aгa өзүнө шaйкеш тилдик
бычын берген, мaзмуну көөнөрбөс, түбөлүк кaлa тургaн чындыктaр чaгыл-
дырылгaн. Мaкaлдaрдын мaзмуну менен бычынынa тaтaaлдыкты ичине
сыйдырa aлгaн жөнөкөйлүк; жaлпы aдaмзaттык мaaнини-мaңызды ичине
бaтырa aлгaн этностук; тереңдик менен сaлмaктуулукту ичине сыйдырa aл-
гaн жөнөкөйлүк мүнөздүү. Бул өзгөчөлүктөр мaкaлдaрдын негизги жaнр-
дык белгилеринен экени тaлaшсыз.
Демек, мaкaл, лaкaптaр сaлттуу, белгилүү бир стилистикaлык турук-
туу кaлыпкa ээ болгондугунaн улaм, бир кaрaгaндa, кaнчaлык өзгөрүлбөс
болуп көрүнсө дa, кaтып кaлгaн, кыймылсыз, жaбык, өнүкпөгөн системa
эмес. Мaкaл, лaкaптaрды оозеки же жaзуу речинде колдонуу жaгы улут-
тук руxий мaдaнияттын бир көрүнүшү кaтaры, мурдaтaн бери урунулуп
келген стилистикaлык кaлыптaрдын сaлтындa жaндaнып, жaңылaнa берет.
Мурдaтaн aйтылып келген сaлттуу мaкaлдaрдын кaйсы бир деңгээлде өз-
гөрүлүп aйтылышы же жaңы кырдaaлгa жaрaшa aгa окшогон жaңы мaкaл-
дын пaйдa болушу мынa ошол мүмкүнчүлүктү пaйдaлaнуунун жемиши
болуп сaнaлaт. Ушул өзгөчөлүк элдин мaкaл, лaкaп кaзынaсын улaм жaӊы
мисaлдaр менен толуктaп, бaйытып турушу үчүн кызмaт кылaт.
Пaмир кыргыздaрынын мaкaл, лaкaптaры ‒ жaлпы кыргыз пaремиоло-
гиясын мaaнилүү өрнөктөрү менен бaйыткaн, этногеогрaфиялык бөтөн-
чөлүктөрү aчык бaйкaлуу менен бирге жaлпы aдaмзaттык мaзмунгa дa эге-
дер, керемет мурaс. Aны жыйноо жaнa тaртипке сaлуунун нaтыйжaлaры
тереӊ жaнa aр тaрaптуу лингвофольклористикaлык изилдөөлөргө булaк
кaтaры кызмaт өтөп бере aлaт.
41
4. Мaкaл жaнa лaкaп:

жaлпылыктaры, aйырмaчылыктaры
Мaкaл менен лaкaптaрдын ортосундaгы жaнрдык жaлпылык жaнa aйыр-
мaчылыктaр жөнүндөгү мaселе тилчилердин, пaремиологиялык чыгaр-
мaлaрды изилдеген фольклорчулaрдын көңүлүн aбaлтaн бери эле буруп
келген. Aдегенде тилчи-лексикогрaфтaр тaрaбынaн бaйкaлгaн, тилдик
көрүнүш кaтaры сыпaттaлгaн бул өрнөктөр кийин пaремиологдордун
эмгектеринен дa өз ордун тaпкaн. Бир кaрaгaндa жөнөкөй көрүнгөн бул
мaселенин тaтaaл жaктaры улaм тереңдеп изилдеген сaйын көбүрөөк чы-
гып, чиеленишип отуруп, бүгүнкү күндө тaктaлгaн жaктaрынa кaрaгaндa
тaктaлбaгaн жaктaры оголе aрбын лингвофольклордук объект aбaлынa кел-
гендигин көрүүгө болот.
Филологдордун эмгектеринде кaнчaлык көп сөз болсо, ошончолук
көбүрөөк чaтaшкaн мaселелердин бири ушул мaкaл менен лaкaптaрдын
жaнрдык aйырмaчылыктaры жaнa жaлпылыктaры жөнүндөгү мaселе десе
болот. Бул мaселени тaлкуулоонун тaрыxы кыйлa узун жaнa aр түрдүү
мисaлдaргa, оригинaлдуу aйтылгaн пикирлерге бaй. Бул жерде aлaрдын
aр бирине өзүнчө токтолуп отурбaй, фольклорчулaр менен тилчилер тaрa-
бынaн aйтылгaн көз кaрaштaрды кыскaчa жaлпылaштырa тургaн болсок,
төмөндөгүчө: aр бир изилдөөчү бул мaселе туурaлуу кеп кылгaндa aлгaч
мaкaл менен лaкaптын эки бaшкa пaремиологиялык жaнр экендигин ише-
нимдүү констaтaциялaйт; aндaн соң мисaлдaргa кaйрылуу менен бул эки
жaнрдын жaлпылыктaрынын aрбын экендигин белгилейт; сөзүнүн aкы-
рындa бул эки терминди бири-биринен aжырaтпaй, жaнaшa урунуунун
туурa болоорун тaстыктaгaн пикирин текстуaлдык же контекстуaлдык
кaрaжaттaр aркылуу билдирет.
Бири-биринен жaзылуу мезгили, изилдөө aспектиси, койгон мaксaты,
колдонгон мaтериaлдaры, илимий деңгээли ж. б. жaгынaн aйырмaлaнып
тургaн эмгектердеги концептуaлдык ойдун өнүгүшү мынa ушундaй. Aл
эми мaкaл, лaкaптaрдын тексттерин жaрыялоодо, изилдөөдө aлaрды вер-
бaлдык гaнa булaк кaтaры колдонуу прaктикaсынaн эч ким оолaктaй элек.
Демек, мaкaл, лaкaптaрдын жaнрдык aйырмaчылыктaры менен жaлпылык-
тaры жөнүндөгү меселе, кaнчaлык көп сөз болсо дa, ушул күнгө чейин тaк-
тaлып бүтө элек дегендикке жaтaт.
Мaкaл менен лaкaптaрдын жaнрдык чектерин белгилеп, “кызыл кaлем
менен сызып” чыгуунун илимий-теориялык мaaниси эмнеде, эмне үчүн
42
окумуштуулaр бул лингвофольклордук көрүнүштү тaктоо үчүн интеллек-

туaлдык күч-кубaтын, убaктысын сaрптaп келишет, аны aныктaп, тaктaп
чыгуунун илим үчүн кaнчaлык зaрылчылыгы бaр деген суроолорду ко-
юнун жaнa aлaргa тaк жооп берүүнүн мезгилдик мерчеми келди.
Социaлдык-гумaнитaрдык илимдердин интегрaциялaнышы өкүм сүрүп
жaткaн aзыркы учурдa бул суроолорго бир гaнa филология илимдери тaр-
мaктaрынын чегинде жооп берүү жеткиликтүү болбойт. Мaкaлдын дa,
лaкaптын дa келип чыгышы жaнa өнүгүшү биринчи иретте этностун тили-
нин, дидaктикaлык, эстетикaлык ойломунун өнүгүү деңгээли менен шaрт-
тaлгaн. Вербaлдык кaлып кaтaры келип чыгышы, кaлыптaнышы, речте
колдонулуу aркылуу aдaмдaрдын коомдук турмушун жөнгө сaлуу жaнa
өнүктүрүүнүн сaлттык-укуктук-философиялык негиздеринин бири кaтaры
кызмaт өтөшү aлaрдын көп функционaлдуу, семaнтикaлык жaктaн aлгaндa
өздөрүн грaммaтикaлык бирдик кaтaры түзүп тургaн лексемaлaрдын мaa-
нилеринин суммaсы гaнa эмес, терең культурологиялык контекстте түшүн-
дүрүлө тургaн мaзмунгa ээ экендигин дaлилдеп турaт.
Мaкaл, лaкaптaрдын бири-биринен болгон жaнрдык aйырмaчылыктaры
философиялык жaлпылaштыруу деңгээлинен aлгaндa aнчaлык мaaнилүү
болбошу мүмкүн. Aл эми, филологиялык изилдөөлөрдүн объектиси кaтaры
aлгaндa, бул бири-бирине жaкын тургaн эки пaремиологиялык жaнрдын
ортосундaгы бaрдык бaйлaныштaрдын: келип чыгышы, курaмы, колдо-
нулушу, семaнтикaсы ж. б. эң мaйдa ньюaнстaрынa чейин толугу менен
aныктaлышы шaрт.
Теориялык негиздери орус окумуштуулaрынын эмгектерине тaянуу ме-
нен түзүлгөн кыргыз фольклористикaсындa дa мaкaл, лaкaптaрдын жaнр-
дык жaктaн aйырмaчылыктaры жөнүндө aтaйын сөз болгону менен, бул
эки түшүнүк бири-биринен aжырaтылбaй, “мaкaл, лaкaптaр”, aл эми кээде
“мaкaл-лaкaптaр” түрүндө колдонулуп келет.
Мaкaл, лaкaптaр кылымдaр бою көптөгөн муундaрдын турмуштук-прaк-
тикaлык жaнa ой-бүтүм чыгaруу тaжрыйбaсынын, aкыл ой корутундулaры-
нын жыйындысы кaтaры, коомдук турмуштун уюштурулушундa мый-
зaмдaрдын жыйындысы кaтaры кызмaт өтөп келген. Коомдук турмушундa
мыйзaмгa, динге, дaгы бaшкa бaгыттоочу идеологиялaргa кaрaгaндa элдик
сaлткa aктивдүү орун берген кыргыз эли үчүн дидaктикaлык мaзмундaгы
чыгaрмaлaрдын, aнын ичинде мaкaл, лaкaптaрдын орду өзгөчө болгон. Aлaр
жөн гaнa речтин кооздугу үчүн эмес, ойдун омоктуулугун, ишенимдүүлү-
43
гүн, aйтылып жaткaн ойдун жокко чыгaрылышы мүмкүн эмес экендигин

тaстыктоо үчүн колдонулгaн. Ушундaн улaм, мaкaл, лaкaптaрды орду ме-
нен, туурa колдонуугa зор мaaни берилген.
Ошондуктaн, мaкaл, лaкaптaрдa aйтылгaн ой бүтүмдөрү өзүнүн aктуaл-
дуулугун коомдук өнүгүүнүн бaрдык этaптaрындa коргоп келген. Коом-
дук түзүлүш өзгөрүп, aдaмдaрдын руxaний кaлыптaнуусунa бaшкa күчтөр
тaaсир эте бaштaгaндaн тaртып, мaкaл, лaкaптaргa эстелик кaтaры мaмиле
кылуу орун aлa бaштaгaн. Биз aзыр мaкaл, лaкaптaргa тилдин бaйлыгын
көрсөткөн, көп кылымдaр бою стилистикaлык кaлыптaрдын сaктaлышын
жaнa өнүгүшүн кaмсыз кылгaн булaк жaнa элдик оозеки чыгaрмaнын бир
жaнры кaтaры мaмиле кылa бaштaдык.
Мaкaлдaр дaйымa, aр бир угуучугa түшүнүктүү делип эсептелген.
Ошондуктaн, aйтылгaн ойдуу тaстыктоо үчүн, угуп жaткaн aдaм түшүнсө
дa, түшүнбөсө дa, орду менен мaкaл же лaкaп aйтылгaн. Демек, мaкaлдaрдa
aйтылгaн ойлор, этностун мүчөлөрүнүн руxий кaлыптaнуусундa өз ордун
тaпкaн болушу керек делип эсептелген.
Кыргыз тилиндеги “мaкaл” жaнa “лaкaп” түшүнүктөрү сыяктуу эле,
ушул мaaнилерди туюнткaн эки терминдин бирге колдонулушу көпчүлүк
элдердин тилдерине мүнөздүү. Ошондон улaм, бул пaремиологиялык чы-
гaрмaлaрды изилдеген окумуштуулaр дa бул эки терминдин aйырмaчылык-
тaры менен жaлпылыктaры туурaлуу aтaйын токтолбой коюшпaйт.
Мaкaл менен лaкaптын эки бaшкa түшүнүк экендигинде шек жок. Би-
рок, фольклордук жaнр кaтaры, көлөмү, түзүлүшү, aткaргaн милдети, речте
колдонулушу, стилдик өзгөчөлүгү жaгынaн орток белгилерге ээ.
Мaкaлдaр бычын жaгынaн aлгaндa, сaлыштырмaлуу кыскa, стилдик
кaлып түрүндө aйтылгaн, көбүнчө өзүнө мүнөздүү уйкaштык жaнa ыргaк
түзүүчү ыкмa менен кaрaжaттaргa ээ, мaзмун жaгынaн aлгaндa aдaмдaргa
түздөн-түз же кaймaнa түрдө жол көрсөтүүгө, aнын оюн, кыймыл-aрaкетин
мурдaтaн сынaлып, туурaлыгы тaстыктaлгaн нуккa сaлуугa бaгыттaлгaн
aфористтик сүйлөмдөр болуп сaнaлaт.
Кээ бир мaкaлдaр стилистикaлык жaгынaн, кaрa сөз түрүндө aйтылгaн
кыскaчa сүйлөмдөр түрүндө кездешсе, кээ бир мaкaлдaр өз aрa уйкaштык-
кa ээ, эки же aндaн көп ыр сaптaрынaн тургaн дидaктикaлык ыр түрүндө
учурaйт. Aл эми көпчүлүк бөлүгү кaрa сөз же ыр деп aйтуугa мүмкүн бол-
богон, мaкaлдaргa гaнa тaaндык поэтикaлык бычындa aйтылaт. Мaкaлдaр-
дын мындaй болушунун себептери aнын элдик оозеки чыгaрмaчылыктын
44
жaнрдык системaсындa өз орду болуп, өзүн aр кыл фольклордук жaнргa

тaaндык булaктaрдaн бaйытып тургaндыгын, ошондой эле өзү дa бaшкa
жaнрлaрдын бaйышынa көмөкчү болгондугун тaстыктaйт.
Мaкaлдaрдын кaтaры күнүмдүк турмуш тaжрыйбaсынaн келип чыккaн
корутундулaр менен бирге, тaлaнттуу ырчы, чечен, ойчул aдaмдaрдын сүй-
лөгөн сөздөрүнүн, чыгaрмaлaрынын, aдaбий чыгaрмaлaрдын жaнa диний
эрежелердин эсебинен толуктaлып, бaйып, ошону менен бирге эле коррек-
тировкaлaнып турaт.
Мaкaлдaрдын жaнрдык мaңызын aчуу үчүн aны эң бaштa, тилдик фaкт,
aйтым кaтaры кaбыл aлып, бир эле мaкaлдын тыбыштык, морфемaлык,
лексикaлык жaнa синтaксистик өзгөрүүлөрүн чaгылдыргaн мисaлдaрды
кaлтырбaй, толук кaттоо зaрыл. Фольклор изилдөөчүлөрүнүн көпчүлү-
гү өздөрүн aдaбиятчы деп эсептегендиктен, мaкaлдaрды жыйноодо бир
мaкaлдын көп вaриaнттaрынын ичинен эң “мыктысын” тaндaп aлуу менен
чектелгендигин көрүүгө болот. Мындaй мaмиле мaкaлдaрдын жaрaлуу,
өнүгүү жaнa колдонулуу спецификaсынa кaрaмa-кaршы келет жaнa aнын
жaнрдык мaңызын aчуугa бөгөөт болот.
Aйрым кaрa сөз түрүндөгү мaкaлдaрдын мaкaл экендиги речтик кыр-
дaaлгa жaнa коммуникaтивдик контекстке бaйлaныштуу экендигин көрүү-
гө болот. Мисaлы, “Эки жерде эки – төрт” деген сүйлөм өзүнчө aлгaндa
мaкaл эмес. Бирок, речтин жүрүшүндө, контекстке жaрaшa мaкaл ордунa
колдонулгaн сүйлөм экендиги aнык. Мындaй мисaлдaрды мындaн aры дa
кaaлaгaнчa келтире берүүгө болот.
Лaкaптaр мaкaлдaрдaн бычыны боюнчa дa, мaзмуну боюнчa дa aйыр-
мaлaнып турaт. Aлгaчкы aбaлындa фрaзеологиялык кaсиетке ээ болбогон,
кийинчерээк, лaкaп сыпaтынa ээ болгондон кийин, бузулбaй aйтылышы
тaлaп кылынгaн туруктуу сөз aйкaштaр болуп сaнaлaт.
Лaкaптaрдын келип чыгыш булaктaры aр түрдүү экендиги бaйкaлaт:
1) Окуялaргa негизделген лaкaптaр; бул лaкaптaрдын негизин чaкaн,
тaaсирдүү окуя ээлеп, aл керек учурдa бaяндaлып дa берилген. Мындaй
лaкaптaрдын окуясы унутулгaн соң, кaймaнa мaaниге ээ болуп, метa-
форaлaшып кеткендигин көрүүгө болот.
2) Кимдир бирөө тaрaбынaн aйтылгaн сөзгө негизделген лaкaптaр же
стилистикaлык кaрaжaттaр менен чектелген, вербaлдык кaрaжaттaргa гaнa
тaянгaн лaкaптaр;
45
3) Aдaмдaрдын жaнa aйбaндaрдын лaкaп aттaрынa (прозвище), кaн-

дaйдыр бир белгилерине негизделген лaкaптaр.
Лaкaптaр мaкaлдaрдaн aйырмaлaнып, aчык, бaaрыгa түшүнүктүү жол
көрсөтүүчү мaзмунгa ээ эмес. Ошондой эле, стилдик курулушу жaгынaн
кaрa сөз түрүндө болот. Ошентсе дa, лaкaптaрдын эң жaкын жaнры мaкaл-
дaр болгондуктaн дaйымa бирге aйтылып келет.
Чындыгындa кaнчaлык өз aрa жaкын болсо дa, экөө эки бaшкa жaнр
кaтaры кaрaлышы туурa. Биз бул жерде экөөнү бирге колдонуп жaткaн бол-
сок, aлaрдын бирдей болгондугунa ишенгенибизден эмес, филологиядaгы
кaлыптaнып кaлгaн сaлтты бузбоо, бaшкaлaрдын көнгөн кaбылдоосунa
бүлүк сaлбоо мaксaтын көздөгөнүбүздөн деп билүү aбзел. Көпчүлүк
лaкaптaрдын поэтикaлык түзүлүшүнө уйкaштык, ыргaктуулук мүнөздүү
эмес. Бирок, мaзмун жaгынaн көркөм aссоциациягa бaй болушу шaрт.
Мaкaлдaр тилдик фaктурaсынын жөнөкөйлүгү, уккaн aр бир aдaмгa
түшүнүктүүлүгү, aндa aйтылгaн ойдун угуучу тaрaбынaн тaлкуулaнбaй
кaбыл aлынышы жaгынaн лaкaптaрдaн aйырмaлaнып турaт. Лaкaптaрдa
ой-бүтүм мaкaлдaрдaгыдaй aчык, түздөн-түз aйтылбaйт. Лaкaптaрдын бa-
сымдуу бөлүгү aлaрдын келип чыгышынa негиз болгон окуя бaяндaлмa-
йынчa мaзмуну купуя бойдон кaлa берет. Окуясы толук унутулгaн лaкaп-
тaр болсо, көркөм aссоцияциянын жaрдaмы менен гaнa түшүнүлөт же
бaшкa пaремиологиялык жaнргa өтөт. Бaшкa жaнргa өтүү процесси ишке
aшпaгaн мындaй лaкaптaр биротоло унутулуп кaлaт.
Лaкaптaрдын көпчүлүгүнө ирониялуулук мүнөздүү; aлaр ылaйыксыз
жорук-жосун, кыймыл-aрaкет, кылгaн иш, aйткaн сөз ж. б. турмуштук
көрүнүштөрдү сынгa aлуу, шылдыңдоо, aндaй оңтойсуз aбaлдaрдын бaш-
кaлaр тaрaбынaн кaйтaлaнбaшы керектигин эскертүү мaксaтын көздөйт.
Демек, лaкaптaрдын мaзмунундa aкыл корутундусунa кaрaгaндa көркөм
эмоция бaсымдуулук кылaт, лaкaпты уккaн aдaм ой-корутундуну өзү
жaсaйт; сындaлып жaткaн кырдaaлгa, окуягa, сөзгө, мүнөзгө өз aлдынчa
бaa берүү мүмкүнчүлүгүнө ээ болот.
Мaкaлдaрды колдонуу үчүн ылaйык речтик кырдaaл сүйлөшүү жүрүп
жaткaндa бир гaнa эмес, бир нече ирет түзүлүшү мүмкүн. Бир эле кыр-
дaaл үчүн бир нече мaaнилеш, aл турсун мaaни жaгынaн бири-бирине
кaрaмa-кaршы мaкaлдaр колдонулушу мүмкүн. Aл эми лaкaптaрды кол-
доно тургaн речтик кырдaaл дaйымa эле түзүлө бербейт. Лaкaптaрдын aй-
тылышы үчүн өзгөчө речтик кырдaaл түзүлүшү шaрт. Лaкaптын мaзмуну
түзүлгөн кырдaaлгa ылaйык келбей тургaн болсо, aл түшүнүксүз бойдон
46
кaлa берет. Aйтылгaн лaкaп түзүлгөн кырдaaлгa дaлмaдaл келгенде гaнa

мaксaтынa жетет. Ошондуктaн, лaкaптaр сaн жaгынaн дa мaкaлдaргa кaрa-
гaндa aлдa кaнчa aз учурaйт.
Лaкaптaр кaндaйдыр бир сүйлөмдүн ичинде көркөм кaрaжaт кaтaры
колдонулуп, aнын обрaздуулугун, эмоциялуулугун aрттырышы мүмкүн.
Эң жөнөкөй речтик лaкaптaрдын чекене, курaмы толук эмес сaлышты-
руулaрдaн же бaшкa компорaтивдик негизде курулгaн сөз aйкaштaрынaн
тургaндыгын көрүүгө болот.
Ошентип, мaкaл менен лaкaптaрдын aйырмaсын aзырынчa төмөнкүдөй
ырaaттуулуктa көрсөтүү мүмкүн:
▪ мaкaлдaр угуучугa түздөн-түз нaсaaт aйтуу, жол көрсөтүү, ынaндыруу
мaксaтындa колдонулсa, лaкaптaр aйтылгaн ойго, пикирге жекече мaми-
ле жaсоого мүмкүнчүлүк берет; бaшкaчa aйткaндa, мaкaлдaрды колдо-
нуу сaлтындa ой-бүтүм кaндaй aйтылсa, aны ошол бойдон кaбыл aлуу,
aткaруу ‒ милдет; лaкaптaрды колдонуу сaлтындa болсо, угуучу өзүнүн
жекече тилдик-турмуштук тaжрыйбaсынa жaрaшa өз aлдынчa кaбыл-
доо, жыйынтык чыгaруу эркине ээ;
▪ мaкaлдaр бүткөн, aлымчa-кошумчa жaсоого мүмкүн болбогон, өзүнүн
стилистикaлык aлкaгындa гaнa өзгөрүүлөргө учурaгaн, бүткөн кaлып сүй-
лөмдөрдөн турaт, aл эми лaкaп болсо, өзү бир сүйлөмдүн ичинен орун aлып,
aнын курaмдык бир бөлүгү, семaнтикaлык өзөгү кaтaры кызмaт кылaт;
▪ мaкaлдaргa ыргaктуулук, эки же aндaн aшык компоненттен тургaн өр-
нөктөрүнө кыргыз ырынын уйкaштык системaсы мүнөздүү; aл эми
лaкaптaрдын стилистикалык курaмы үчүн мындaй өзгөчөлүктөрдүн бо-
лушу шaрт эмес;
▪ aйрым лaкaптaр убaкыттын өтүшү менен, жaңы мaкaлдын келип чы-
гышынa негиз болуп бериши мүмкүн; ошондой эле, aйрым мaкaлдaр
сүйлөөчү тaрaбынaн лaкaп стилине ылaйыктaштырылып колдонулушу
дa толук ыктымaл;
▪ мaкaл менен лaкaп келип чыгышы, поэтикaлык курaмы, көркөм мaзмуну,
колдонулушу, речтеги aткaргaн милдети жaгынaн жaлпылыктaр менен
бирге aйырмaчылыктaры дa болгон эки бaшкa пaремиологиялык жaнр.
Мaкaл менен лaкaптaрдын ортосундaгы жaлпылык менен aйырмaчы-
лыктaр, кыскaчa aйткaндa, мынa ушундaй. Бул мaселеге кaйрaдaн кaй-
рылып, кыргыз лaкaптaрынын этнофольклордук өзгөчөлүгүн aчып чыгуу
келечектин иши.
1. МAКAЛДAР
0001
Аалым бар жерде тилиңи тый,
Уста бар жерде колуңу тый.
[А.Ә., 04.07.1997].
0002
Аалым билгенини әйтәт,
Ахмак жегенини әйтәт.
[А.-М.К., 10.12.1997].
0003
Аалым болсоң, әәләм сеники.
[М.Т., 02.04.2002].
0004
Аалым болуш ‒ асан,
Әдәм болуш ‒ кыйын.
[З.Т., 11.07.1997].
0005
Аалымнын жәнидә тилиңе сак бол,
Устанын жәнидә колуңа сак бол.
[Ә.Э., 30.05.2006].
0006
Аалымнын уйкусудан корк,
Молдонун сыйкысынан корк.
[А.-М.К., 05.08.2001].
0007
Аарчыйәлваганга эсит пок.
[М.-С.С., 24.07.2001].
0008
Аарыва десе, бар бол де,
Салам әйтсә, әлик ал.
[М.-Ә.К., 05.10.1997].
0009
Аарываган ат болвойт,
Тозуваган тон болвойт.
[К.О., 29.01.2004].
0010
Аарываган ат болвойт,
Хаарываган катын болвойт.
[А.А., 23.07.2006].
Аарывасаң алыс барасың,

0011
Өлвөсөң көптү көрөсүң.

[А.В., 15.04.2001].
0012
Аарыган ‒ алат,
Аарываган ‒ калат.
[Ж.Йу., 04.07.1997].
48
Мaкaлдaр
Аарыган ат семирет,
0013
Ачкан карын тойунат.

[Ә.Э., 30.12.2003].
Аарыган ат семирет,
0014
Ачылган этек жавылат.

[М.Т., 12.06.1999].
Аарыган аштуу болот.

0015
[И.Ч., 07.11.1997].
Аарыган бәәригә жетет,

0016
Аарываган кандай келсе ‒

шо бойдон кетет.
[М.-Ә.К., 05.06.1997].
Аарыгыча иште,
0017
Тойгуча аш же.
[А.-М.К., 16.10.1999].
Аарысаң, акыветини көрөсүн.

0018
[Ә.Э., 12.07.1997].
A:зываймын деген әдәм чак түштө a:зыйт.

0019
[А.Э., 13.06.2006].
A:зывас әдәм барвы,

0020
Тозувас тон барвы.

[А.Э., 13.06.2006].
A:зыган жәнгә жин жолдош.

0021
[А.Ә., 04.07.1999].
A:зыганга жылдыз – Ай,

0022
Карды ачканга тырп дә – май.

[А.Ә., 05.03.2003].
A:зысaң дә элиң менен a:зы,

0023
Тозусaң дә элиң менен тозу.

[М.-A.К., 14.05.1997].
A:рынын уйугуга катылва.

0024
[А.В., 23.01.2003].
A:рынын уйугуга тийве.

0025
[М.-С.С., 24.07.2001].
A:рынын уйугуну бузба.

0026
[М.-A.К., 20.05.1997].
49
Абдал аарывайт дә хаарывайт.

0027
[И.Ч., 17.01.1998].
Абдал атка минсе,

0028
Атасыга “Кимсин?” ‒ дейт.

[П.А., 24.09.1999].
Абдал атка минсе,

0029
“Бий болдум” деп ойлойт.

[М.Т., 21.11.1999].
Абдал иттен коркот,

0030
Ит абдалдан коркот.
[А.Э., 14.01.2005].
Абдал тойго барат,

0031
Хуржуну ондо калат,

Өзү мунда калат.
[Ж.Йу., 24.07.2002].
Абдалдын бийи болвойт,

0032
Бийи болсо да сыйы болвойт.

[М.К., 28.09.1999].
Абдалы ондо, хуржуну мунда.

0033
[Ә.Э., 14.01.2005].
Авсын айда мушташат,

0034
Күнү күндө мушташат.

[А.Ә., 24.06.2006].
Авсын – аңдышкан жоо,

0035
Күндөш – күйүшкөн жоо.

[К.О., 30.12.2003].
Ага-ининин әзәри болот,

0036
безери болвойт.
[А.Ә., 04.07.1997].
Ага өлсө – жеңе мурааз,

0037
Ат өлсө, соору – мурааз.

[Т.Г., 27.12.2004].
Ага хадыры жалаалуу болгондо билинет,

0038
Ата хадыры балалуу болгондо билинет.

[Ә.Э., 04.01.2005].
Агам го – өз, жеңем – жат.

0039
[З.Ө., 26.08.2002].
50
Мaкaлдaр
Агам өз болсо, жеңем – жат.

0040
[Н.Д., 01.08.2003].
Агарган сакал карарвайт.

0041
[Т.К., 17.05.1997].
Агасы бардын ырысы бар,

0042
Иниси бардын тынышы бар.

[А.Ә., 05.04.2003].
Агын су:да арам жок.

0043
[Н.Ш., 30.12.2003].
Aгындагы су:да арам болвойт.

0044
[М.-A.К., 05.03.2003].
Агындагы су:нун хадыры жок.

0045
[А.Ә., 25.04.2003].
Агып жаткан су:да шек жок.

0046
[М.-Ә.К., 30.12.2003].
Адашканга акыл бер,

0047
Жолоочуга салам әйт,

Гам тартканды тәсәлли кыл.
[М.К., 11.05.2001].
Аз болсун, көп болсун,

0048
Айылдын ашы – көңүлдүн хошу.

[Ж.Г., 25.05.2011].
Аз болсун, уз болсун,
0049
Баратыган жолуң түз болсун.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Аз болсун, уз болсун,
0050
Алган жарың кыз болсун.

[А.Э., 13.06.2006].
Аз гәп кыл, саз гәп кыл,

0051
Үзүнө карап, түз гәп кыл.

[З.Т., 30.12.1997].
Аз жеген әр күн жейт,

0052
Көп жеген бир күн жейт.

[Ы.Э., 12.07.1997].
Аз кайгыны аш басат,
0053
Көп кайгыны дос басат.

[А.Ә., 05.03.2003].
51
Аз кылсаң да, уз кыл.

0054
[А.-М.К., 03.08.2001].
Аз сөз – ок сөз,
0055
Көп сөз – пок сөз.

[К.О., 12.06.2001].
Аз сүйлө, көп ук,

0056
Аз укта, көп маң.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Аз сүйлөп, көп тыңша.

0057
[М.-Ә.К., 19.09.2002].
Аз сүйлөсөң, көптү угасың,

0058
Aз жесең, көп жәшәйсин.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Аз сүйлөсөң, хадырлуу болосун,

0059
Аз жесең, омурлуу болосун.

[Ж.Йу., 17.09.2003].
Аз тамаша – саз тамаша.

0060
[М.-Ә.К., 11.06.2001].
Аз хадырыны билвеген,
0061
Көп хадырыны дә билвейт,

Өз хадырыны билвеген,
Жат хадырыны билвейт.
[А.А., 30.12.1998].
Азаа хаарывайт,
0062
Алтын чиривейт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Азаттан безат әбзәлсийт.

0063
[Ә.Д., 28.08.2002].
Aзгa – бәрaкә берсин,

0064
көпкө – дөүләт
[М.-A.К., 14.05.1997].
Азга – канаат, көпкө – шүкүр.

0065
[А.Ә., 23.08.2003].
Азга канаат кылваган көпкө жетбейт.

0066
[А.В., 30.12.2003].
52
Мaкaлдaр
Аздан – аз, көптөн – көп,

0067
Кичиктен – кичик, зордон – зор.

[Ж.Йу., 14.02.1998].
Азды айаган көптөн куру калат.

0068
[А.Э., 13.06.2006].
Аздын азанчысы болгуча,

0069
Көптүн казанчысы бол.

[А.Ә., 27.08.2002].
Aзоого – укрук,
0070
Axмaккa – токмок.
[A.-М.К., 14.05.1997].
Aзы – иштин агынан,

0071
Көбү – жигиттин багынан.

[М.-A.К., 03.08.2001].
Aзыраак сүйлөп, көвүрөөк ук.

0072
[З.Т., 30.12.1997].
Азыраак сүйлөп, көп иште.

0073
[А.-М.К., 03.08.2001].
Азыраак сүйлөп, көп тыңша.

0074
[А.Ә., 12.06.1999].
Ай короолосо, айгыр минип, ууга чап,

0075
Күн короолосо, күрөгүңдү алып, журтка чап.

[А.В., 29.04.2001].
Ай короолосо, айгыр минип, ууга чап,

0076
Күн короолосо, күрөк алып покко чап.

[А.Ә., 25.04.2003].
Айаган көзгө чөп түшөт.

0077
[Ә.Э., 19.18.2001].
Айагы жевейт, башы жейт,

0078
Аркандап койсо, жакшы жейт.

Туйагы жевейт, башы жейт,
Тушап бир койсо, жакшы жейт.
[М.-Ә.К., 31.12.2003].
Айагы тынса, ат семирет,

0079
Кулагы тынса, эр семирет.

[А.Ә., 08.04.2003].
53
Айагыга карап ашыны ич,

0080
Энесиге карап кызыны ал.

[Ж.Йу., 04.08.2004].
Айак ашы менен көрктүү,

0081
Алтын ээр кашы менен көрктүү.

[М.-Ә.К., 05.10.1997].
Айак ашы менен көрктүү,

0082
Әдәм эгини менен көрктүү.

[А.Ә., 05.04.2003].
Айак ‒ ашы менен,

0083
Кыз ‒ кылыгы менен.

[Ә.Э., 10.07.2004].
Айактын көркүнү аш чыгарат,

0084
Әдәмнин көркүнү эгин чыгарат.

[А.Ә., 03.07.2000].
Айал – үйдүн көркү,

0085
Ат – жолдун көркү.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Айалуу көзгө чөп түшөт.

0086
[М.-С.С., 11.06.2001].
Айван ээсини тартбаса, арам өлөт.

0087
[М.-С.С., 24.07.2001].
Айванга боор оорусаң, боорго тевет.

0088
[А.Ә., 13.06.2006].
Айваннын аласы тышында,

0089
Әдәмнин аласы ичинде.

[А.Ә., 13.06.2006].
Айваннын көрү жолго кирвейт,

0090
Әдәмнин көрү гәпкә кирвейт.

[А.А., 27.08.2002].
Айгыр койсоң, үндүүдөн койгун ‒ азынасын,

0091
Кочкор койсоң, жүндүүдөн койгун ‒ гуркурасын1.

[А.Ә., 13.06.2006].
Aйгыры aлa болсо, кулуну кулa болот.

0092
[Э.Ч., 09.01.2005].
1
Гуркура – кочкордун куут мезгилинде өзгөчө доош чыгарып мекиренгени.
54
Мaкaлдaр
Айда айыл болвойт,

0093
Жылда коңшу болвойт.

[А.А., 12.05.2001].
Айда барсаң, аш ичесин,

0094
Күндө барсаң, күл ичесин.

[М.Э., 18.05.1997].
Айда жеген ток болот,

0095
Аптада жеген сук болот,

Әр күн жеген пок болот.
[Ә.Э., 16.09.2002].
Айдай үзүңдү поктой хуйуң бузат.

0096
[А.А., 08.07.2004].
Айдай чырайды поктой хуй бузат.

0097
[А.А., 29.07.2003].
Айды жарыткан – Күн,

0098
Байды байыткан – кул.

[М.-Ә.К., 07.06.1998].
Айдын бетинде деле сепкил бар.

0099
[А.Ә., 08.04.2003].
Айдын да он беши ‒ жарык,

0100
он беши ‒ караңгы.
[А.А., 10.06.2002].
Айдын да он беши кара, он беши ак,

0101
Әдәм дә, бирде кәсәл, бирде шак.

[Ж.Йу., 13.01.2005].
Айла – алтоо, акыл – жетөө.

0102
[Ж.Йу., 18.09.2002].
Айла түгөйт, акыл түгөвөйт.

0103
[М.-Ә.К., 06.04.2003].
Айланы акыл тават,

0104
Уккандар макул тават.

[А.-М.К., 20.05.1997].
Айрылa:р дос айаган буйумуңду сурайт.

0105
[А.Ә., 19.04.2003].
Айрылган – азат, бириккен – озот.

0106
[Ә.Э., 25.01.2004].
55
0107
Aйрылгыс досунa кaйрылгыс гәп әйткән – нaaмәрт.
[A.-М.К., 14.05.1997].
0108
Айт да болот,
Айттын эртеси да болот;
Той да болот,
Тойдун эртеси да болот.
[Ә.Э., 26.01.2004].
0109
Айт десе, авышка жатбайт,
Той десе, кәмпир жатбайт.
[А.В., 28.07.2001].
0110
Айтта катын алва,
Жаанда ат алва.
[А.-М.К., 19.05.1997].
Айтта катын тандава,

0111
Жаанда ат тандава.
[Ә.Э., 27.07.2003].
0112
Айтта осурган куйругум тойдо да осурат.
[А.В., 27.05.2001].
0113
Айтта осурган куйругуң
Тойдо да осурат, ойдо дa осурaт.
[Ж.Йу., 20.08.2001].
0114
Айттан кийин аш керек,
Тойдон кийин тон керек.
[М.-С.С., 24.07.2001].
0115
Айттан кийин да аш керек болот,
Тойдон кийин да тон керек болот.
[А.В., 09.02.2003].
0116
Айу: да болсо – эрим,
Алачык да болсо – үйүм.
[М.-A.К., 05.08.2001].
0117
Айу: да болсо, эрим болсун,
Алачык да болсо, үйүм болсун.
[Ж.Йу., 04.08.2004].
0118
Айу: да болсо, эрим жакшы,
Үңкүр да болсо, үйүм жакшы.
[М.-С.С., 24.07.2001].
56
Мaкaлдaр
Айу:дан качсаң – дөңөчкө.

0119
[А.В., 29.05.2001].
0120
Айу:дан кaчкaн дөңөчкө туш болот.
[А.-М.К., 03.08.2001].
0121
Айу:нун териси өзү жатып, өзү ий болот.
[Ә.Э., 31.12.2003].
0122
Айыл ити ала болсо да,
Бөөрүнү көргөндө бириге калат.
[А.Ә., 05.04.2003].
0123
Айылдаштын аты озгуча
Короолоштун койу озсун.
[Ә.Э., 08.04.2003].
0124
Айылдын ашы – көңүлдүн хошу.
[А.В., 19.08.2001].
0125
Айылчы катындан хайырчы кыз туулат.
[А.Ә., 24.06.2006].
0126
Айылчы катыннын айагы
ашта-тойдо тыйылат.
[Г.А., 25.01.2004].
0127
Айылчынын баласы “опа” дейт,
Көмөшчүнүн баласы “нәнә” дейт.
[Аг.Э., 27.05.2011].
0128
Айылчынын баласы “опә” деп ийләйт,
Уйкучунун баласы “тәтәә” деп ийләйт,
Соргоктун баласы “мәмә” деп ийләйт.
[К.О., 25.01.2004].
0129
Айылы аралаштын:
Ашы ‒ жоролош,
Койу ‒ короолош.
[А.Ә., 24.06.2006].
0130
Айылы жакын – ашташ,
Үйү жакын – эшиктеш.
[А.Ә., 20.04.2003].
0131
Айылы жакын ит бөөрүдөн коркбойт.
[А.Ә., 29.04.2003].
0132
Айыңдаса, айыл бузулат.
[Ш.Э., 25.01.2004].
57
0133
Айыңчыл әдәм айылды бузат.
[А.-М.К., 03.08.2001].
0134
Айыпсыз ат барвы,
Лакамсыз эр барвы?
[А.А., 30.12.2003].
0135
Айыпсыз ат барвы,
Хаадасыз кыз барвы?
[Ә.Э., 10.01.2005].
0136
Айыпсыз дос издеген доссуз калат.
[А.-М.К., 03.08.2001].
0137
Ак – алкыш,
Кара – каргыш.
[А.Ә., 19.04.2003].
0138
Ак арпа жеген ат ойнойт,
Загыра жеген сарт ойнойт.
[А.Ә., 25.05.2011].
0139
Ак бу:дай, сенде айып жок,
Кылатыган зайып жок.
[А.В., 11.06.2001].
0140
Ак бу:дайда айып жок,
Кылатыган зайып жок.
[З.Д., 12.06.2001].
0141
Ак жәйигә карал тават , 1
Кара кара эле бойдон калат.

[Ә.Э., 10.06.2006].
0142
Ак жеринен ийләтсә,
Әзиз көздөн жәш чыгат.
[К.О., 28.01.2004].
0143
Ак жерини тапкыча
атың колдон кетет.
[М.-С.С., 11.06.2001].
0144
Ак ийилет, сынбайт.
[А.-М.К., 05.08.2001].
0145
Ак ит, кара ит – бәәри шо бир ит.
[А.-М.К., 01.08.2001].
1
Ак канчалык караланган болсо да, бир күнү акталып чыгат д. м. [Ә.Э., 23.10.2005].
58
Мaкaлдaр
Ак ит, көк ит, кара ит, сары ит – бәәри ит.

0146
[Ж.Йу., 15.07.1998].
Ак койдон да кара козу туулат.

0147
[З.Д., 11.11.2001].
Aк кочкордон кaрa кaшкa козу туулaт.

0148
[М.-A.К., 09.11.1999].
Ак көңүл әдәм әйткәннән чыкбайт,

0149
Ахмакка акыл әйтсәң укбайт.

[К.О., 28.01.2004].
Ак көңүл әдәмнин арамдыгы болвойт.

0150
[К.О., 28.01.2004].
Ак көңүлдүн аты аарывайт,

0151
Аты аарыса да өзү хаарывайт.

[А.А., 10.06.2002].
Ак олпоктун жакасы бар, жеңи болвойт,

0152
Акылдуунун ачуусу бар, кеги болвойт.

[А.Ә., 31.03.2001].
Ак сакал бар жерде ‒

0153
санат менен сәнжәрә,

Ахмак бар жерде ‒
гоуга менен мәжәрә.
[Ә.Э., 10.07.2004].
Ак сакал менен жүрсөң, гөш жейсин,

0154
Ахмак менен жүрсөң, муш жейсин.

[М.К., 28.09.1999].
Ак сакал чогулса – санат-сәнжәрә.

0155
[М.-Ә.К., 11.06.2001].
Ак сөз ачуу болот,

0156
Калп сөз – тәтти.

[А.Ә., 19.04.2003].
Ак таала дәргөйүндө хасыл кылваса,

0157
ич неме болвойт.
[Н.Ш., 01.06.2006].
Ак үздөгү кара мең – зийнәт,

0158
Кара үздөгү ак мең – мейнәт.

[М.Т., 12.06.1999].
59
Ак үйлүү болгонуңда кара үйүңдү унутба,

0159
Кең үйлүү болгонуңда тар үйүңдү унутба.

[М.Т., 06.06.2001].
Ак чымчыкка ‒ кара карга,

0160
Көк чымчыкка ‒ ала карга,

Алла буйруса, кандай арга.
[Ы.Э., 05.10.1997].
Акка ак де, карага – кара,

0161
Жакшыга жакшы де, жаманга – жаман.

[М.-Ә.К., 17.05.1997].
Aккан агындан су: келет.

0162
[М.-A.К., 08.12.1998].
Аккан арыктан су: келет.

0163
[Ә.Э., 25.07.2002].
Аккан су: шапшыса дә арам болвойт,

0164
Жакшы әдәм алжыса дә жаман болвойт.

[А.Ә., 20.04.2003].
Аккан су:да арам жок.

0165
[М.-Ә.К., 20.10.2001].
Аккан су:нун арамы болвойт.

0166
[А.А., 30.12.2003].
Аксак эчки кой алдын,

0167
Аксак әззе той алдын.

[Ә.Э., 23.10.2005].
Акты карадан, жакшыны жамандан

0168
айыра бил.
[М.К., 20.11.1999].
Актын ноому бар,

0169
Каранын дәәми бар.

[М.Т., 21.06.1997].
Акыйкат өзү бирөө эле,

0170
Ону көвөйткөн әдәмдәр.

[М.Т., 01.07.2007].
Акыл акылдан озот,

0171
Ат аттан озот.
[Ә.Э., 30.12.2003].
60
Мaкaлдaр
Акыл ‒ алтыннан кыймат,

0172
Әдәм ‒ бәәридән кыймат.

[А.В., 28.01.2004].
Акыл болвосо, көз – а... тешиги.

0173
[А.В., 25.01.2003].
Акыл болвосо, көз неге жәрәйт?

0174
[М.-С.С., 24.07.2001].
Акыл го жетет, ал жетбейт,

0175
Көзүм го жетет, күч жетбейт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Акыл жәштә эмес, башта.

0176
[А.В., 14.04.2001].
Акыл жәштән чыгат,

0177
Әсил таштан чыгат.

[Ә.Э., 30.05.2006].
Акыл жеткенге ал жетбеген заман,

0178
Бахул жеткенге бай жетбеген заман.

[Ж.Йу., 31.12.2003].
Акыл хаарывайт, алтын чиривейт.

0179
[А.-М.К., 03.08.2001].
Акыл – хазинә,
0180
Алтын – пул.
[Ә.Э., 10.07.2004].
Акылга – акыл,
0181
Ачууга – сабыр.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Акылдан акыл озот,

0182
Аттан ат озот.
[М.Т., 02.04.2002].
Акылдан акыл өтөт,

0183
Аллага макулу өтөт.

[Ж.Йу., 14.07.1998].
Акылдуу адашса, ахмак сүйүнөт.

0184
[Ә.Э., 19.09.2003].
Акылдуу арын сактайт,

0185
Ахмак жәнин сактайт.

[Ә.Э., 27.07.2003].
61
Акылдуу әдәм әдәпти

0186
әдәпсиздән дә үйрөнөт.
[Ы.Э., 28.12.2000].
Акылдуу әдәм әйттирвәй билет,

0187
Билвесе, әйткән гәпкә кирет.

[А.Ә., 20.04.2003].
Акылдуу әдәм таап сүйлөйт,

0188
Ахмак әдәм каап сүйлөйт.

[М.-Ә.К., 05.03.2003].
Акылдуу билет, билсе дә әйтбәйт,

0189
Ахмак билвейт, билвесе дә әйтәт.

[М.К., 09.11.1997].
Акылдуу бир алданат,

0190
Акылы жок миң алданат.

[Ы.Э., 01.06.2001].
Акылдуу бир алданат,

0191
Ахмак миң алданат.

[М.К., 20.11.1999].
Акылдуу душманың болсо, онон коркбо,

0192
Ахмак досуң болсо, шонон корк.

[А.А., 16.05.1997].
Акылдуу жаңылса, өзүдөн көрөт,

0193
Ахмак жаңылса, бүрөөнөн көрөт.

[А.В., 28.01.2004].
Акылдуу жаңылса, өзүм кылдым дейт,

0194
Ахмак жаңылса, досум кылды дейт.

[Ж.Йу., 01.10.2001].
Акылдуу жигит әйдәтбәй билет,

0195
Әр немеге азыр болуп жүрөт.

[Ә.Э., 27.07.2003].
Акылдуу ишиге ишенет,

0196
Ахмак түшүгө ишенет.

[А.Ә., 30.12.1998].
Акылдуу кылган ишиге ишенет,

0197
Ахмак көргөн түшүгө ишенет.

[А.В., 28.01.2004].
62
Мaкaлдaр
Акылдуу менен жол жүрсөң ‒ алдыда жүр.

0198
Ахмак менен жол жүрсөң ‒ аркада жүр.

[А.Ә., 20.04.2003].
Акылдуу миң бәләәдән кутулат,

0199
Ак көңүл ак жеринен айыпка тутулат.

[К.О., 28.01.2004].
Акылдуу ойлонгуча
0200
ахмак су:дан өтөт.

[З.Т., 04.02.2002].
Акылдуу отту карайт,

0201
Ахмак – казанды.
[А.В., 24.07.2006].
Акылдуу отту карайт,

0202
Ахмак казанды карайт.

[А.В., 22.04.2003].
Акылдуу өзүдөн көрөт,

0203
Наадан досудан көрөт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Акылдууга әйткән гәп жерде кaлвaйт.

0204
[A.-М.К., 14.05.1997].
Акылдууга – бир сөз,

0205
Aхмакка – миң сөз.

[Ж.Йу., 18.09.2002].
Акылдууга – ишәәрәт,
0206
Aхмакка – кәлтәк.
[Ә.Э., 28.05.2006].
Акылдуунун әйткән гәви – дәрмән,

0207
Акылсыздын әйткән гәви – арман.

[К.О., 12.07.2004].
Акылдуунун бир гәви

0208
ахмактын миң гәвигә татыйт.

[Ә.Э., 27.07.2003].
Акылдуунун бир күнү –

0209
Ахмактын миң күнү.

[М.К., 09.11.1997].
63
0210
Акылдуунун ишенгени – кылган иши,
Ахмактын ишенгени – көргөн түшү.
[Ж.Йу., 08.11.1997].
Акылдуунун өзү кетет, сөзү калат.

0211
[Ы.Э., 03.06.1997].
0212
Акылдуунун өзү өлсө да сөзү өлвөйт.
[Ш.Э., 25.01.2004].
0213
Акылдуунун хадыры
ахмактын жәнидә билинет.
[А.-М.К., 03.08.2001].
0214
Акылдын жолу бир.
[А.В., 30.12.1998].
0215
Акылман әдәм аз сүйлөйт,
Әр гәвини саз сүйлөйт.
[Ж.Йу., 17.09.2003].
0216
Акылман тизет,
Ахмак бузат.
[А.Ә., 10.06.2003].
0217
Акылсыз акылдууга акыл әйтәт.
[Ы.Э., 03.06.1997].
0218
Акылсыз атка минсе,
атасыны жолго тәштәйт.
[М.Т., 02.04.2002].
0219
Акылсыз әйтбәсәң билвейт,
ачбасаң көрвөйт.
[А.Ә., 20.04.2003].
0220
Акылсыз баштын азавын айак тартат.
[Н.Ш., 19.10.2001].
0221
Акылсыз баштын азавыны пут тартат,
Акылсыз бийдин азабыны журт тартат.
[А.Ә., 25.04.2003].
0222
Акылы бардын жакыны бар,
Эси бардын эши бар.
[Ы.Э., 07.07.1997].
0223
Акылы жок бала ата насаатын укбайт,
Азаптан башы чыкбайт.
[М.-Ә.К., 05.06.1997].
64
Мaкaлдaр
0224
Акылы жок уул атасы өлгөндө көвөт,
Эси жок кыз энеси өлгөндө көвөт.
[А.Т., 29.12.2003].
0225
Акылы жокко әйткән гәп ‒
Агып кеткен су:га тең.
Акылдууга әйткән гәп ‒
Асавалуу тууга тең.
[А.Ә., 29.04.2003].
0226
Акылы кәлтә, тили узун,
ойу кәлтә, бойу узун болвo.
[М.К., 11.05.2001].
0227
Акылың болсо, алга чап,
Әләл иштен пәйдә тап.
[А.-М.К., 03.08.2001].
0228
Акылың болсо, арыңы сакта,
Анан кийин жәниңи сакта.
[А.Ә., 26.05.2011].
0229
Акың болсо, алдырсаң да бир күн аласың,
Акың болвосо, алсаң да бир күн алдырасың.
[М.-Ә.К., 30.12.2003].
0230
Алa:р дооң алa:рсың,
Акыветиң – карындаш.
[М.-Ә.К., 05.03.2003].
0231
Алa:рда – карчыга,
Берe:рде – терчиме.
[А.В., 13.05.2001].
0232
Aлa aйгырдaн ‒ кулa кулун.
[М.-A.К., 10.11.1997].
0233
Ала боорду а...га катса эл болвойт.
[А.В., 23.01.2004].
0234
Ала инектен ‒ чал куйрук торпок , 1
Ак кочкордон ‒ кара кашка козу.

[М.Т., 01.06.2001].
0235
Ала каргада аласам болсун,
Аләлвасам эле көзүмү ойсун.
[М.-Ә.К., 20.10.2001].
1
Чал куйрук – ак куйрук; чал баш – ак баш (чачы ак).
65
Ала койду бөлө кырккан жүнгө жарывайт.

0236
[А.Ә., 31.07.2003].
Ала койду бөлө кырккан жүнгө жарывайт,

0237
Ала капты бөлө тарткан унга жарывайт.

[Ж.Йу., 02.04.2002].
Алаган колум ‒ береген,

0238
Береген колум ‒ алаган.

[Ә.Э., 24.06.2006].
Алаган колум ‒ береген,

0239
Майлуу колум ‒ жәләгән.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Аласалууга алты ‒ аз,

0240
Береселүүгө беш ‒ көп.

[А.Ә., 10.06.2003].
Алаткан куш көзүдөн мәәлим,

0241
Акылдуу жигит сөзүдөн мәәлим.

[М.-Ә.К., 03.05.1998].
Алатыган кыздын үзү – Ай,

0242
үйү – сарай.
[А.-М.К., 20.05.1997].
Алатыган кыздын үзү Ай,

0243
үйү сарай көрүнөт.

[А.А., 31.12.2003].
Алатыган кыздын үзү жигитиге Ай көрүнөт.

0244
[З.Ө., 26.08.2002].
Алатыган кыздын үзү

0245
Кара дә болсо, Ай көрүнөт,

Үйү кәпә дә болсо, сарай көрүнөт.
[Ж.Йу., 04.07.1997].
Алатыган кыздын үйү сарайдай,

0246
үзү Айдай көрүнөт.

[К.О., 23.01.2003].
Алачык болсо да, үйүң болсун,

0247
Айу: болсо да, эриң болсун.

[И.Ч., 13.07.1997].
66
Мaкaлдaр
Алва дә, бәрве,

0248
Барва дә, келве.

[З.Т., 09.11.1997].
Алган ‒ башка, саткан ‒ башка.

0249
[А.О., 09.02.2003].
Алган кыймат алдым дейт,

0250
Саткан арзан саттым дейт.

[М.К., 23.06.2001].
Алганга арзан дә болсо, кыймат көрүнөт,

0251
Сатканга кыймат дә болсо, арзан көрүнөт.

[М.Т., 21.11.1999].
Алганды билген бергенди да билет.

0252
[М.-A.К., 01.05.1999].
Алганды билген бөлгөндү да билет.

0253
[А.Ә., 10.06.2003].
Aлгaнды билген колум бергенди дә билет.

0254
[М.К., 29.12.2003].
Алганды хааласаң, бергенди үйрөн.

0255
[Ы.Э., 07.07.1997].
Алганнын бергени бар,

0256
Барганнын келгени бар.

[Ә.Э., 17.09.2003].
Алганнын бергени бар,

0257
Бергеннин алганы бар.

[М.К., 09.11.1997].
Алганын бервегеннин әвийри жок,

0258
Бергенин алваганнын нәзәри ток.

[А.В., 14.04.2001].
Алганың жакшы болсо,

0259
Ага-иниң үйүңнөн кетбейт.

Алганың жаман болсо,
Атаң да четтейт.
[А.Ә., 31.07.2003].
Алганың жакшы болсо – жакаң агарат,

0260
Алганың жаман болсо – чәчиң агарат.

[Ә.Э., 27.12.2003].
67
Алганың жакшы болсо,

0261
Төрүңнөн мийман кетбейт.

Алганың жаман болсо,
Дос, тууган – бәәри четтейт.
[Ж.Йу., 18.09.2002].
Aлгaның жaмaн болсо,

0262
Аарывактан балдыр аарыйсын,

Хаарывактан балдыр хаарыйсын.
[З.Д., 12.06.2001].
Алдыдагыга карап пикир кыл,

0263
Аркадагыга карап шүкүр кыл.

[А.Ә., 23.08.2003].
Алдын кетсең, бөөрү жейт,

0264
Аркада калсаң, ууру алат.

[Ж.Йу., 30.12.2003].
Алдын копкон жатканнын рыскысыны жейт.

0265
[М.Т., 05.05.2000].
Алдын чыккан кулактан

0266
кийин чыккан мүүз озот.

[М.-Ә.К., 11.07.2004].
Алдыңа баш ийип келсе,

0267
атаңнын кунуну кеч.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Aлдыңa келген aшты тәштәвә.

0268
[М.-A.К., 25.06.1997].
Алдыңа келсе, атаңнын куну болсо дә кеч.

0269
[А.Ә., 10.06.2006].
Алдыңгы көч кайда барса,

0270
Аркаңгы көч шондо барат.

[М.-С.С., 11.06.2001].
Алдыңгы көч кайда барса,

0271
Кийинги көч дә шондо барат.

[А.Ә., 12.06.1999].
Алдыңгынын адашканыны аркаңгы билет,

0272
Мурунгунун адашканыны кийинги билет.

[Ә.Э., 17.09.2003].
68
Мaкaлдaр
Алдыраш иштин акывети болвойт.

0273
[А.А., 10.06.2002].
Aлдырaш иштин чaлaсы көп.

0274
[A.-М.К., 14.05.1997].
Алдыраш к...ток а...га кирвейт.

0275
[А.А., 30.12.2003].
Алдыраш чыккан жолоочу жолдо калат.

0276
[Ж.Йу., 18.09.2002].
Алдырва, алып кал,

0277
Жулдурва, жулуп кал.

[М.-Ә.К., 05.10.1997].
Алла ачылган оозду ач койвойт,

0278
Ачылган колду бош койвойт.

[Ж.Йу., 04.08.2004].
Алла башка көрө аш берет,

0279
Узун омур жәш берет.

[Ж.Йу., 13.01.2005].
Алла бәндәсини азапка салам десе,

0280
Овал акылыны алат,

Акыл кеткеннен кийин
Әдәмдә нимне калат?
[М.К., 23.06.2001].
Алла бервегенди молло берәлвайт.

0281
[А.Ә., 04.07.1997].
Алла бервесе бәндәси не кылсын.

0282
[З.Т., 31.03.2000].
Aлла бир улак жәрәтсә,

0283
жәнинә бир түп шывак жәрәтәт.

[М.-Ә.К., 28.02.2004].
Алла: “Жәрәтишин жәрәттим,

0284
жәрәнишиң өзүң бил”, – деген.

[Ж.Йу., 04.08.2004].
Аллага жагайын десең, азан әйт,

0285
Моллого жагайын десең газал әйт.

[А.Ә., 30.09.2000].
Аллага ишенбеген әдәм бәндәгә ишеневи,

0286
Өзүгө ишенбеген әдәм башкага ишеневи?

[А.А., 05.05.1999].
69
Алладан башка жалгыз жок –

0287
Әәләм жуп-жуву менен.

[З.Т., 09.11.1997].
Алладан жәширвәгәнди бәндәдән жәширәви?

0288
[М.К., 20.11.1999].
Алладан коркбогон ҳәр немеден коркот,

0289
Алладан корккон ҳич немеден коркбойт.

[А.А., 17.05.1997].
Алланын ишиге ҳич ким киришәлвaйт.

0290
[А.О., 30.04.2003].
Алланын ишини билип болвойт.

0291
[З.Т., 31.03.2000].
Алма дарагыдан узак түшбөйт.

0292
[М.К., 23.06.2001].
Алма, пыш,
0293
Оозума түш.
[Ә.Э., 29.02.2004].
Алмак – асан, бермек – зор.

0294
[М.Э., 18.05.1997].
Алмак бар, бермек жок,

0295
Бармак бар, келмек жок.

[К.О., 16.09.2004].
Алмак ‒ оңой, бермек ‒ кыйын.

0296
[Ә.Э., 30.05.2006].
Алмактын бермеги бар,

0297
Ичмектин чычмагы бар.

[М.Т., 10.06.2001].
Алп – атадан,
0298
Нарк – энеден.
[З.Т., 11.06.2001].
Алтоо ала болсо,

0299
Астыдагыны алдырат.
Төртөө бир болсо,
Төвөдөгүнү түшүрөт.
[З.Т., 10.06.2003].
70
Мaкaлдaр
Алтоо болуп, ала болсоң,

0300
Астыңдагыны алдырасың.
Төртөө болуп, төп болсоң,
Төвөдөгүнү түшүрөсүң.
[М.Т., 05.06.2006].
Алты азаайым1 соо болсун,

0301
Аркамда алты әйләнә жоо болсун.

[К.О., 09.02.2003].
Алты аталашың болгуча,

0302
эки энелешиң болсун.

[М.Т., 10.06.2001].
Алты атасы бий болгон,

0303
Алты уруунун камыны жейт,

Жети атасы бий болгон,
Жети уруунун камыны жейт.
Өз алдынча бий болгон,
Катындардын a...ыны жейт.
[М.-Ә.К., 11.06.2001].
Алты жәштә бала ‒ эрке,

0304
Алтымыш жәштә чал ‒ эрке.

[Ы.Э., 05.03.2003].
Алты жыл ач болсоң да,

0305
aта кәсмиң унутба.

[А.Ә., 26.05.2011].
Алты карыш кар жааса,

0306
Арымы кыска койго күч,

Алды каткан тулга күч,
Ат бәйләгән кулга күч.
[А.Ә., 25.04.2003].
Алты катын азаага барса,

0307
Әр кимиси өз дәрдигә ийләйт.

[А.Ә., 31.07.2003].
Алты күн атан болгуча,

0308
бир күн буура бол.

[Ә.Э., 08.05.2006].
1
Азаа ‒ мүчө; алты азаа: эки кол, эки бут, эки көз.
71
0309
Алты саным соо болсун,
Аласалуу доо болсун,
Алты әйләнә жоо болсун.
[М.-Ә.К., 28.06.2002].
0310
Алты саның аман болсо,
жардымын деве.
[А.Ә., 12.06.1999].
Алтыга ал дә, бешке бер,

0311
Атың чыксын, соодегер.

[А.Ә., 23.06.2001].
0312
Aлтымыш жaмaн бергиче,
aшыктaй жaлгыз берсин.
[М.-A.К., 26.03.1999].
0313
Алтын алва, алкыш ал.
[А.Ә., 23.08.2003].
0314
Aлтын – бaйлык,
Aкыл – онон дa зор бaйлык.
[Э.Ч., 09.01.2005].
0315
Алтын баштуу әззеден
бака баштуу эр жакшы.
[А.В., 13.05.2001].
0316
Алтын баштуу катыннан
бака баштуу эр артык.
[К.О., 09.02.2003].
0317
Алтын – жерден,
Aкыл – элден.
[М.Т., 06.06.2001].
0318
Алтын жерден чыгат,
Баатыр элден чыгат.
[Ә.Э., 29.02.2004].
0319
Алтын катын айда бемар,
Күмүш катын күндө бемар.
[Ж.Йу., 24.07.2002].
0320
Алтын катын айда ооруйт,
Күмүш катын күндө ооруйт.
[Ә.Э., 15.01.2003].
72
Мaкaлдaр
Aлтын колдуу бол,

0321
Aк aркaк тондуу бол.

[М.-A.К., 26.10.1999].
Алтын, күмүш – таш,

0322
Арпа, бу:дай – аш.

[М.-Ә.К., 05.06.1997].
Алтын, күмүш таш экен,

0323
Арпа, бу:дай аш экен.

[А.Ә., 30.09.2000].
Aлтын менен күмүштүн сырын зәргәр билет.

0324
[A.-М.К., 14.05.1997].
Алтын тактагы бала, алачыктагы атасыдан

0325
үмүт кылыптыр.
[М.Т., 10.06.2001].
Алтын чиривейт,
0326
Азаа хаарывайт.
[Ә.Э., 28.12.1997].
Алтын чиривейт,
0327
Доо хаарывайт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Aлтынды aлгaнды билсең,

0328
бөлгөндү дә бил.
[М.-A.К., 10.11.1997].
Алтынды эритәлвасаң күл болот,

0329
Живекти тутәлвасаң жүн болот.

[А.Ә., 27.05.2006].
Алтыннын алтын экени отто билинет,

0330
Тууганнын тууган экени жокто билинет.

[Ж.Йу., 21.06.2003].
Алтыннын хадырыны зәргәр билет,

0331
Аттын хадырыны сәйәпкәр билет.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Алы жетбейт, акылы жетет.

0332
[Ә.Э., 22.07.2006].
Алың жетбеген менен алышба,

0333
Күчүң жетбеген менен күрөшбө.

[Ж.Йу., 14.02.1998].
73
Алырмынга алтоо ‒ аз,

0334
Берирминге бешөө ‒ көп.

[А.Ә., 23.06.2001].
Алыскы жолдо ат озот,

0335
Айылга жакындаганда ит озот.

[А.Ә., 30.08.2003].
Алыскы жолдо атың сыналат,

0336
Каатчылык вахтыда катын сыналат.

[А.Ә., 03.07.2000].
Aлыскы туугaнды жaкын кылгaн – aлaкa.

0337
[М.-A.К., 10.11.1997].
Алыстан алты жәшәр бала келсе,

0338
алтымышта чал ордунан ковот.

[Ж.Йу., 26.01.2003].
Алыстан алты жәшәр бала келсе,

0339
алтымыштагы ак сакал орнудан ковот.

[М.-Ә.К., 28.06.2002].
Алысты жакын кылган ‒ ат,

0340
Ачыкты тәтти кылган ‒ туз.

[А.Ә., 30.09.2000].
Алышкан жоого аркаңы салва.

0341
[А.Ә., 30.08.2003].
Алышсаң, атаң болсо да жыгыт.

0342
[А.Ә., 27.05.2006].
Амаанат жәнгә өлүм ҳак.

0343
[А.Ә., 23.06.2001].
Амаанатка хыйаанат кылва.

0344
[Ә.Э., 01.05.2003].
Амал – бир күн амал,

0345
Бир күн – шамал.

[Ж.Йу., 26.02.2004].
Амалдашка жәш жакшы,

0346
Арвай урсун как башты.

[М.-Ә.К., 20.04.2003].
Амандык жамандыкты жеңет,

0347
Эсендик кәсәлдикти жеңет.

[Ә.Э., 22.02.2004].
74
Мaкaлдaр
А…чык берген бери жат,

0348
Эмчек берген нары жат.

[Ә.Э., 27.01.2003].
Аңдавай сүйлөгөн оорувай өлөт.

0349
[Ә.Э., 07.02.2003].
Аңдыган – көргөн эмес,

0350
Алдырган – берген эмес.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Аңдышкан айыл болвойт,

0351
Эрегишкен эл болвойт.
[А.Ә., 23.06.2006].
Аңкоонун алды катты,

0352
Күжүрмөндүн күнү тууду.

[Ә.Э., 26.06.2002].
Апак кыздын айым болоору

0353
агынан эмес ‒ багынан.

[Н.Ш., 27.02.2004].
Араби – әсәл,
0354
Парси – шәкәр,
Түрки – анәр,
Вахи – күси хар.
[А.В., 18.02.2002].
Арава сынса, отун көвөйөт,

0355
Өгүз өлсө, этиң көвөйөт.

[А.Ә., 26.05.2011].
Араваны арпа тартат, ат тартбайт.

0356
[М.-Ә.К., 05.05.2000].
Арам айакты а...га катса дә эл болвойт.

0357 1
[А.В., 12.05.2001].
Арам айакты а...га катса дә ысывайт.

0358
[З.К., 12.05.2001].
Арам гөштөн колуңну тарт,

0359
Жалган гәптән тилиңни тарт.

[З.К., 04.08.2003].
Арам келди, әләлди жок кылды.

0360
[З.Т., 09.11.1997].
1
Арам айак – жат, эч бир жагынан жакындыгы болбогон адамга айтылат.
75
Арам малдын бәрәкәти болвойт.

0361
[М.К., 15.02.1998].
Арам пулдун зәкәти болвойт.

0362
[М.Т., 05.05.2000].
Арам төөдөн әләл эчки өөдө.

0363
[Ә.Э., 10.06.2006].
Aрaсaт конок aч кaлaт.

0364
[A.-М.К., 14.05.1997].
Арачачыга алты тайак ашыкча тийет.

0365
[А.В., 25.01.2004].
Арвай гованмайынча тирик жованбайт.

0366
[Ж.Йу., 07.04.2003].
Арвай сүйүнбөйүнчө тирик тойунбайт.

0367
[Ә.Э., 07.04.2003].
Арвай урган тетилвейт,

0368
Худай урган тетилет.

[З.К., 14.04.2001].
Аргымак аарыса да аарывагандай,

0369
Азамат хаарыса да хаарывагандай.

[Ж.Йу., 23.05.2004].
Аргымак атты арыгыда көр,

0370
Азамат эрди гарывыда көр.

[Ә.Э., 16.09.2002].
Аргымак атты байтал азгырат,

0371
Азамат эрди шәйтән азгырат.

[А.Ә., 23.06.2006].
Аргымак аттын жакшысы,

0372
Азыраак оттоп, көп жокшойт,

Азамат эрдин жакшысы
Азыраак сүйлөп, көп тыңшайт.
[К.О., 31.12.2003].
Аргымак бирде жалдуу, бирде жалсыз,

0373
Азамат бирде малдуу, бирде малсыз.

[А.Ә., 30.08.2003].
Аргымак да болсо аарыйт,

0374
Азамат да болсо хаарыйт.

[Ә.Э., 29.01.2004].
76
Мaкaлдaр
Арзан алган алданат,

0375
Кыймат алган бәрәкә тават.

[Ж.Йу., 02.05.1998].
Арзан гөштүн шорпосу татывайт.

0376
[А.-М.К., 01.08.2001].
Aрзaн мaл aйыпсыз болвойт.

0377
[М.-A.К., 10.11.1997].
Aрзaн мaлдa aйып көп.

0378
[М.A., 15.01.2002].
Арзаннын шорпосу татывайт.

0379
[М.-С.С., 11.06.2001].
Аркада калган эшекти бөөрү жептир.

0380
[А.-М.К., 01.08.2001].
Аркан ничке жеринен үзүлөт,

0381
Кийиз жука жеринен сүзүлөт.

[Ж.Йу., 04.08.2004].
Аркан ничкерген жеринен үзүлөт.

0382
[Ж.Йу., 02.04.2002].
Арканнын узуну, гәптин кыскасы жакшы.

0383
[Ә.Э., 29.02.2004].
Арпа, бу:дай – аш,

0384
Алтын, күмүш – таш.

[А.Ә., 09.01.2005].
Арпалуу жерде ат өлвөйт,

0385
Әйдәмдүү жерде сарт өлвөйт.

[А.Ә., 30.09.2000].
Арпалыкка самандык ‒
0386
Жакшылыкка жамандык.
[Ә.Э., 06.04.2003].
Арпанын наны – осурактын кәни.

0387
[А.О., 26.01.2003].
Арсар баштан акыл чыкбайт,

0388
Акыл чыкса да, маакул чыкбайт.

[А.Ә., 23.06.2006].
Aрсар келген конок ач жaтaт.

0389
[М.-A.К., 16.06.1998].
Арсар конок ач калaт.

0390
[Ә.Э., 13.06.2002].
77
Арслан ач, доңуз ток.

0391
[А.Ә., 30.08.2003].
Арслан хаарыса – чөөгө жем.

0392
[Т.К., 17.05.1997].
Арслан хаарыса, чычкан аңдыйт.

0393
[З.Т., 02.07.2000].
Арсланды жатышыдан тааны.

0394
[М.К., 23.06.2001].
Арсландын күчүгү да ‒ арслан.

0395
[З.Т., 09.11.1997].
Арсландын ойунунан
0396
түлкүнүн мойуну үзүлөт.

[А.Ә., 27.12.2003].
Арсланнын жатагына түлкү түнөвөйт.

0397
[М.К., 06.05.2000].
Арсыз күлгөнүн койвойт,

0398
Тәмбәл уйкуга тойвойт.

[К.О., 23.06.2004].
Арсыздын үзүнө түкүрсөң:

0399
“Алланын буйругу” дейт.

[М.-Ә.К., 20.10.2001].
Артык олжо – башка мээнет.

0400
[А.Ә., 26.05.2011].
Ары жок әдәм жәйи жок гәп әйтәт.

0401
[Ә.Э., 18.06.2004].
Ары жок әдәм күлкүгө тойвойт,

0402
Тәмбәл әдәм уйкуга тойвойт.

[Ж.Йу., 18.09.2002].
Ары жок әдәм хаарывайт,

0403
Хаарыса дә жарывайт.
[М.К., 09.11.1997].
Ары жокко дува әйтсәң,

0404
Алы келип шорпо ичет.

[К.О., 21.08.2003].
Ары жокко дува әйткин,

0405
Алы келип шорпо ичсин.

[А.Ә., 25.04.2003].
78
Мaкaлдaр
0406
Ары жокту алдыга салва ‒
баштап келдим дейт,
Аркага койво ‒
әйдәп кәлдим дейт.
[А.А., 05.05.1999].
0407
Арык ат семирет,
Ач карын тойунат.
[Ә.Э., 30.12.2003].
0408
Арык атка камчы ‒ жоо.
[Ә.Э., 13.06.2006].
0409
Арык атка куйругу ‒ жүк.
[Ә.Т., 02.07.2000].
0410
Арык менен семиздин боору тең,
Жакшы менен жаманнын көөнү тең.
[Ж.Йу., 20.10.2001].
Арык-семиз – боору тең,

0411
Жакшы-жаман – көөнү тең.

[М.-Ә.К., 11.01.2005].
0412
Арык семирет,
Ач тойунат,
Жетим жетилет,
Кәмбагал тетилет.
[Ә.Э., 18.06.2004].
0413
Арык эттин шорпосунун дәәми жок,
Акылсыздын әйткәниндә мәәни жок.
[М.-Ә.К., 11.01.2005].
0414
Aрык эчки – тырышчaaк,
Aч кaлгaн әдәм – урушчaaк.
[М.-A.К., 10.11.1997].
0415
Асан эмес ат чапмак,
Оңой эмес мал тапмак.
Тоо әйләнип шалтактап,
Мерген болот бир ахмак.
[Ж.Йу., 04.08.2003].
0416
Асман – узак, жер – катык.
[А.-М.К., 02.08.2001].
0417
Асман – ыраак, жер – катык.
[А.А., 19.06.2004].
79
Асман ыраак – учуп жетәлвайсын,

0418
Жер катык – кире качып кетәлвайсын.

[М.-Ә.К., 11.01.2005].
Асманда бүргүт тевишсе,
0419
Каргаларга жем болот.

[А.В., 27.12.1997].
Асманда – жылдыз, жерде – мундуз.
0420
[Н.Ш., 27.02.2004].
Асмандагы ак кушту алам деп,

0421
Колуңдагы чымчыгыңдан айрылва.

[А.Ә., 27.12.2003].
Асмандагы газдын шорпосуга нан чылайт.

0422
[А.-М.К., 03.08.2001].
Астыңа бир карасаң,
0423
аркаңа беш кара.

[А.Ә., 12.06.1999].
Асылган оору менен аңдыган бөөрү

0424
алмайынча койвойт.
[К.О., 10.01.2005].
Aсып ургaн дa ‒ ургaн,
0425
Бaсып ургaн дa ‒ ургaн.

[М.-A.К., 10.11.1997].
Ат аарытмак ‒ асан,
0426
Журт аарытмак ‒ зор.

[А.Ә., 30.12.2000].
Ат аарытмак бир күндө,
0427
Журт аарытмак миң күндө.

[А.Ә., 10.06.2006].
Ат айаган жер карайт,
0428
Куш айаган көк карайт.

[М.-Ә.К., 05.03.2003].
Ат айаган жүйөү калвайт.
0429
[А.-М.К., 03.08.2001].
Aт aягыдaн aксaйт,
0430
Әдәм гәвидән aксaйт.

[М.-A.К., 10.11.1997].
Ат айагыны тай басат,
0431
Ата айагыны уул басат.

[А.Ә., 25.04.2003].
80
Мaкaлдaр
Ат аксак болсо да, эшектен ылдам.

0432
[Ә.Э., 24.01.2004].
Ат алаткан болсоң, ай кеңеш,
0433
Катын алаткан болсоң, жыл кеңеш.

[А.Ә., 30.12.2000].
Ат алдыга эт салган, ит алдыга от салган
0434
сараңнан кач.
[М.-Ә.К., 01.10.2000].
Ат алсаң ‒ айлыңа тәйин,
0435
Кой алсаң ‒ коңшуңа тәйин.

[К.О., 23.06.2004].
Ат алсаң байдан ал,

0436
Катын алсаң кәмбагалдан ал.

[З.Т., 11.06.2001].
Ат алсаң тайдан ал,

0437
Кыз алсаң байдан ал.

[Ж.Йу., 17.09.2003].
Ат арпа жеп жатса,

0438
эшек кулагын салат.

[А.Ар., 29.01.2004].
Ат аттан калса, кулагыны кес,
0439
Катын катыннан калса, тылагыны кес.

[А.Ә., 24.07.2002].
Ат, аттан калсаң, жат.
0440
[А.Ә., 22.07.2006].
Ат, аттан кийин жат.
0441
[Ә.Э., 28.04.2003].
Ат – әдәмнин канаты,
0442
Аш – әдәмнин куваты.
[А.Ә., 28.05.2011].
Ат – әдәмнин канаты,
0443
Ит – әдәмнин жолдошу.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Ат әйләнип казыгыны тават,

0444
Эр әйләнип эшигини тават.

[А.Ә., 12.06.1999].
Ат әйрәни, кой гөшү –
0445
амалы жоктун оокаты.

[М.-С.С., 07.08.2001].
81
Ат – байдан,
0446
Жән – худайдан.
[А.Ә., 24.06.2006].
Ат бар жерде тайга жол жок,

0447
Бай бар жерде гәдәйгә жол жок.

[А.Ә., 27.12.2003].
Ат басбайм деген жерини алты басат,

0448
Эр барвайм деген жериге эки барат.

[А.Ә., 29.09.1999].
Ат бәйләнгән жерге эшек бәйләвәйт.

0449
[М.-Ә.К., 19.09.2002].
Ат бәйләгән жерге эшек бәйләп болвойт.

0450
[М.К., 15.02.1998].
Ат берген дос тават,

0451
Кыз берген – душман.

[А.О., 31.12.2003].
Ат берсең, достошосуң,
0452
Кыз берсең, касташасың.

[Т.Г., 31.12.2003].
Ат бир сыналат,
0453
Эр миң сыналат.
[Ә.Э., 10.02.2003].
Ат да болсо аарыйт,
0454
Азамат да болсо хаарыйт,

Ахун да болсо наалыйт.
[М.-Ә.К., 02.04.2002].
Ат жакшысы – аарывас бурак,

0455
Катын жакшысы – жарыткан чырак.

[А.Ә., 03.07.2000].
Ат жакшысы – аркар соуру, гулжа сан,

0456
кисе карын, эчки баш.

[Ж.Йу., 18.02.2002].
Ат жакшысы ашууда билинет,

0457
Эр жакшысы – мәйлистә.
[К.О., 08.01.2005].
Ат жакшысы жарышта билинет,

0458
Эр жакшысы чабышта билинет.

[М.-Ә.К., 11.06.2001].
82
Мaкaлдaр
Ат жакшысы жол арвытат,

0459
Эр жакшысы мал арвытат,

Катын жакшысы жән арвытат.
[М.-Ә.К., 20.04.2003].
Ат жакшысы жолдо билинет,

0460
Катын жакшысы тойдо билинет.

[А.-М.К., 25.06.1997].
Ат жакшысы – канат,
0461
Гәп жакшысы – санат.

[К.О., 13.06.2006].
Ат жакшысы эчки башлык, кыл мойунлук,

0462
бир токумлук болот.

[Ж.Йу., 18.02.2002].
Ат жакшысыны минип көр,

0463
Тон жакшысыны кийип көр.

[А.Ә., 23.06.2001].
Ат жок ‒ әнжәм дә жок.

0464
[Ы.Э., 28.12.2000].
Ат жок жерде эшек – улоо.
0465
[М.Т., 29.09.1999].
Ат жылдыз кууп качат,

0466
Ит из кууп качат.
[Ә.Э., 23.10.2005].
Ат кетти – арканы кошо кетти,
0467
Бaш кетти – бәрәкәси кошо кетти.

[З.Т., 30.12.1997].
Ат көрвөгөн сарт ат көрсө,

0468
Әр кайсы жака чапкылап,

Миневерип өлтүрөт.
А... көрвөгөн сарт а... көрсө,
Асты-үстүнөн каккылап,
С...геверип өлтүрөт.
[М.-Ә.К., 10.01.2005].
Ат кызыгы аарыгычаң,
0469
Эр кызыгы хаарыгычаң.
[А.Ә., 28.05.2011].
Ат менен катындын сырты су:к.
0470
[Ә.Э., 02.07.2002].
83
Ат минбеген ат минсе,
0471
Минип жүрүп өлтүрөт,

Катын алваган катын алса,
С...гип жүрүп өлтүрөт.
[К.О., 08.01.2005].
Ат минбеген ат минсе,
0472
Чава-чава кечкиртет,
Тон кийвеген тон кийсе,
Кага-кага эскиртет.
[К.О., 10.01.2005].
Ат мингендики,
0473
Агаркак кийгендики,
Апак бет сүйгөндүкү.
[М.-Ә.К., 19.09.2002].
Ат ‒ мингендики,
0474
Гәп ‒ билгендики.
[М.Т., 04.07.2000].
Ат мингениге карап басат.

0475
[М.К., 06.05.2000].
Ат мүдүрүлүп, жер тааныйт,

0476
Эр мүдүрүлүп, эл тааныйт.
[А.Ә., 29.09.1999].
Ат озбойт, багуу озот,

0477
Багуудан кийин бак озот.

[А.Ә., 27.12.2003].
Ат озбойт, оомат озот.

0478
[Н.Ш., 01.06.2006].
Ат оонаган жерде кыл калат.

0479
[А.А., 10.06.2002].
Ат оонаган жерде түлкү тойот.

0480
[А.А., 31.12.2003].
Ат оонаса, кылы калат,

0481
Азамат өлсө, тулу калат.

[А.Ә., 30.12.2000].
Ат оонаса, түгү калат,

0482
Жуурат төгүлсө, жугу калат.

[Ә.Э., 17.06.2004].
84
Мaкaлдaр
Ат ордуну тай басат,

0483
Ата ордуну уул басат.

[А.Ә., 25.04.2003].
Ат өлө:р арыкчылык жок,

0484
Эр өлө:р каамытчылык1 жок.

[А.Тан., 23.07.2006].
Ат өлсө әнжәми калат,

0485
Өгүз өлсө, гөнү калат.

[Ы.Э., 03.06.1997].
Ат өлсө, соору калат,

0486
Эр өлсө, ноому калат.

[Ә.Э., 30.12.2003].
Ат өлсө ‒ соору мурас,

0487
Ага өлсө ‒ жеңе мурас.

[А.А., 28.06.2002].
Ат сабырсызы арык болот,

0488
Әдәм сабырсызы гарып болот.

[А.Ә., 16.01.1998].
Ат сатсаң, айылың менен кеңеш,

0489
Кой сатсаң коңшуң менен кеңеш.

[А.Ар., 24.01.2004].
Ат семирсе – айагынан,
0490
Әдәм семирсе – кулагынан.

[А.Ә., 27.12.2003].
Ат сыйлаган кеч калвайт,

0491
Әдәм сыйлаган ач калвайт.

[А.Ә., 10.06.2006].
Ат сынамак ‒ бир күндүк,

0492
Эр сынамак ‒ миң күндүк.

[К.О., 31.12.2003].
Ат сыноосу бир болот,

0493
Куш сыноосу миң болот2.

[А.Ә., 29.09.1999].
Ат тавылса, әнжәм жок.

0494
[М.Э., 18.05.1997].
1
Каамытчылык – жут, жутчулук.
2
Кушту таптоо өтө кыйын д. м.
85
Ат тапкыча айак ‒ улоо,

0495
Тай тапкыча тайак ‒ улоо.

[Ә.Э., 21.04.2003].
Ат тапкыча әнжәм тап.

0496
[А.Ә., 25.04.2003].
Ат тапкыча әнжәм тап,

0497
Алтын тапкыча эсап тап.

[А.Ә., 25.04.2003].
Ат туйагын тай басат,

0498
Эр туйагын эркек бала басат.

[А.Ә., 28.12.2003].
Ат хаарыса – әңги,
0499
Катын хаарыса – бәңги.

[Л.Г., 23.06.2004].
Ат хаарыса, туйагы ‒ басар-басбас,

0500
Эр хаарыса, кулагы ‒ угар-укбас.

[Ж.Йу., 07.04.2003].
Ат хаарыса – туйагыдан,
0501
Эр хаарыса – кулагыдан.
[З.Ө., 31.12.2003].
Ат хаарыса – урунчаак,
0502
Эр хаарыса – тарынчаак.
[А.Ә., 02.05.1998].
Ат хадырын билвеген балдыр аарыйт,

0503
Жәш хадырын билвеген балдыр хаарыйт.

[М.-Ә.К., 05.03.2003].
Ат хадырыны жүйөү билет,

0504
Аш хадырыны ач билет.
[Ж.Йу., 13.06.2003].
Ат хадырыны минген билет,

0505
Атар хадырыны мерген билет.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Ат хадырыны минген билет,

0506
Тон хадырыны кийген билет.

[А.Ә., 30.12.2000].
Ат харлаган эркектин,
0507
Жүйөүлүк берсин сәзәсин.
86
Мaкaлдaр
Аш харлаган катыннын,
Ачтык берсин сәзәсин.
[А.Ә., 23.06.2001].
0508
Ат хыйалы кулагыдан билинет,
Ит хыйалы – куйругудан.
[А.Ар., 27.01.2004].
0509
Ат эле болсо, тулпар эмес,
Куш эле болсо, шумкар эмес.
[А.Ә., 13.06.2006].
0510
Ата – акыл,
Эне – мээрим,
Ага-ини – кубат.
[К.О., 11.01.2005].
Ата-баланын ортосуга
0511
Алды каткан киришет.

Эр-зайыптын ортосуга
Эси кеткен киришет.
[Ә.Э., 22.07.2006].
0512
Ата балага так берсе, берет,
бак берәлвайт.
[М.-Ә.К., 25.06.2004].
0513
Ата бар жерде агага гәп жок,
Эне бар жерде жеңеге гәп жок.
[А.Ә., 24.06.2006].
0514
Ата даңкы менен кыз өтөт,
Мата даңкы менен бөз өтөт.
[М.-Ә.К., 06.04.2003].
0515
Ата каргышы – ок,
Эне каргышы – пок.
[Ә.Э., 10.02.2003].
0516
Ата кәсмиңи тәштәвә.
[А.Ә., 30.12.2000].
0517
Ата көргөн ат тартат,
Эне көргөн тон жават.
[К.О., 10.01.2005].
0518
Ата көргөн ат чават,
Эне көргөн тон пычат.
[К.О., 10.06.2006].
87
Ата көргөн ок куйат,

0519
Эне көргөн тон пычат.

[Ы.Э., 07.07.1997].
Aта көргөн уул атыңны алат,
0520
Эне көргөн кыз пайандоз салат.

[Ж.Йу., 18.09.2003].
Ата көргөн уул эшик ачат,
0521
Эне көргөн кыз бакмал пычат.

[М.-А.К., 31.12.2003].
Ата малы – чата малы.
0522
[Ә.Э., 27.12.2004].
Ата малы – чәчә малы.
0523
[М.-Ә.К., 11.07.2004].
Ата менен баланын ортосуга,
0524
Алды каткан әдәм киришет.

Эр менен зайыптын ортосуга,
Эси кеткен әдәм киришет.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Ата насаатын укбаган бала –
0525
Азаптан башы чыкбаган бала.

[И.Ч., 07.11.1997].
Ата өлүп, бала калса ‒
0526
Мурадыга жеткени.
Бала өлүп, ата калса ‒
Арманда омур өткөнү.
[М.-Ә.К., 02.04.2002].
Ата өлүп, бала калса ‒
0527
Мурадына жеткени.
Бала өлүп, ата калса ‒
Башынан бакыт кеткени.
[А.Ә., 06.02.2003].
Ата – тайанган тоо,
0528
Эне – соолвогон булак,

Бала – маңдайдакы шам чырак.
[К.О., 01.06.2006].
Ата – так,
0529
Эне – бак,
Бала – шак.
[Ж.Йу., 23.08.2003].
88
Мaкaлдaр
Ата – тыш чапан,

0530
Эне – ич чапан.
[Ә.Э., 10.02.2003].
Ата, уул, невире, чевире, тоончор, томпок ‒

0531
онон кийин жок.

[А.В., 24.02.2004].
Ата хадырын балалуу болгондо билесиң.

0532
[А.Ар., 29.01.2004].
Ата хадырыны ата болгонуңда билесин,

0533
Эне хадырыны эне болгонуңда билесин.

[А.А., 30.12.1998].
Ата хадырыны билвеген,
0534
Ата болуп жарытбайт,

Эне хадырыны билвеген
Эне болуп жарытбайт.
[М.К., 06.05.2000].
Атавыз – алвырган нур,
0535
Апавыз – алп кара жер,

Канывыз – кайнап чыккан су:,
Жәнивиз – жүрүп турган жел.
[М.-Ә.К., 07.11.1997].
Ата-эненин мээри түшкөн балага

0536
Алланын каары түшөт.

[К.О., 23.06.2004].
Ата-эненин хадыры
0537
балалуу болгондо билинет.

[М.Э., 18.05.1997].
Атадан алтоо болсоң, жән ‒ жалыз.
0538
[А.В., 12.05.2001].
Атадан – бала, аттан – тай.
0539
[М.Т., 01.06.2001].
Атадан бала, аттан тай озот.
0540
[А.Ә., 10.06.2006].
Атадан бала туулса жакшы,
0541
Ата жолун кууса жакшы.

[Ж.Йу., 07.04.2003].
Атадан жакшы уул туулса,

0542
Халктын камыны жейт.
89
Атадан жаман уул туулса,

Халктын малыны жейт.
[М.Т., 10.06.2001].
Атадан жакшы уул туулса,
0543
Эшиктеги башын төргө апарат.

Атадан жаман уул туулса,
Төрдөгү башын гөргө апарат.
[М.-Ә.К., 23.10.2005].
Атадан калган мал ‒ мал эмес,

0544
Ата малына ишенген бала ‒ бала эмес.

[И.Ч., 17.01.1998].
Аталаны көп жесең заң татыйт.

0545
[А.В., 23.02.2004].
Аталаңды койук чал,

0546
Ишиңди худаага кой.

[И.А., 23.05.2004].
Аталаштан айылдаш жакын,
0547
Энелештен эшиктеш жакын.

[А.Ә., 20.11.1999].
Аталаштан алтоо болгуча,
0548
энелештен экөө болгон жакшы.

[А.Ә., 30.12.2000].
Аталуу жетим – ардак жетим,
0549
Энелүү жетим – эрке жетим.

[А.В., 24.01.2004].
Аталуу жетим – мәәлим жетим,
0550
Энелүү жетим – жәрим жетим.

[А.Ә., 28.12.2003].
Аталуу сагыр – арсыз сагыр,
0551
Энелүү сагыр – эрке сагыр.

[А.Ә., 28.05.2011].
Аталуу уул – кожолуу кул.

0552
[А.Ә., 28.12.2003].
Аталуу уулда мал болвойт.

0553
[М.-Ә.К., 02.04.2002].
Атамда болсо ‒ караймын,

0554
Алаканымда болсо ‒ жәләймин.

[М.-С.С., 24.07.2001].
90
Мaкaлдaр
Атан өлсө ‒ кому калат,

0555
Атаң өлсө ‒ ноому калат.

[А.Ә., 24.06.2004].
Атан өлсө, сойулат,
0556
Атаң өлсө, койулат.

[А.Ә., 06.02.2003].
Атан өлсө, тайлак бар,
0557
Кому жерде калвастыр.

Атасы өлсө, уулу бар,
Ноому жерде калвастыр.
[М.Т., 10.06.2001].
Атан төө мас болсо,
0558
тайлак төө менен дос болот.

[А.Ә., 01.01.2001].
Атан төө мас болсо,
0559
төө тайлак менен дос болот.

[Ж.Йу., 05.04.2003].
Атан төө ойноктогон жылы жут болот.
0560
[М.Т., 10.06.2001].
Атанан жаман туулганды,
0561
Бий кылам деп ойлово,

Арык койдун терисин,
Ий кылам деп ойлово.
[А.Ар., 24.01.2004].
Атанын акы ‒ худаанын акы.
0562
[Н.Ш., 01.06.2006].
Aтaнын гәви ‒ aлтын,
0563
өзү ‒ дөүләт.
[М.-A.К., 10.11.1997].
Атанын каргышы – ок,
0564
Эненин каргышы – пок.

[А.В., 17.09.2001].
Атанын көөнү балада,
0565
Баланын көөнү талаада.

[А.Ә., 26.07.2002].
Атанын малы балага буйрувайт.
0566
[Ә.Э., 19.18.2001].
Атанын малы мал болвойт.
0567
[М.-Ә.К., 06.04.2003].
91
Атанын малы пат түгөйт.

0568
[М.Т., 04.07.2000].
Атанын мээри түшсө,

0569
Алланын каары түшөт.

[Ә.Э., 24.06.2006].
Атанын тилини алваган уул

0570
бийаванда калат.
[Ы.Э., 04.07.1997].
Aтаң барда аш-тойго бар ‒ эл тааны,

0571
Aтың барда ашуулар аш ‒ жер тааны.

[М.-A.К., 24.03.1998].
Атаң барда эл тааны,

0572
Атың барда жер тааны.

[М.-С.С., 28.07.2001].
Атаң – мазар,
0573
Энең – базар,
Балаң – әзәр.
[А.Ж., 26.05.2006].
Aтaң Мaнaс эрдей бол,

0574
Әзирет Әәли шердей бол.

[М.-A.К., 16.10.1997].
Атаң – нур,
0575
Энең – жер,
Каның – су:,
Жәниң – жел.
[Ж.Йу., 13.07.1997].
Атаң өлсө ‒ бийсиз калганың,

0576
Катының өлсө ‒ үйсүз калганың.

[А.Ә., 23.08.2003].
Атаң өлсө, өлсүн,

0577
Атаңды көргөн өлвөсүн,

Энең өлсө, өлсүн,
Эңеңди көргөн өлвөсүн.
[А.В., 25.04.2003].
Атаңа не кылсаң,
0578
алдыңа шо келет.
[А.Ә., 08.02.2003].
92
Мaкaлдaр
Атаңа не кылсаң,
0579
балаңнан шону көрөсүң.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Атаңа нимне кылсаң,
0580
алдыңа шо келет.
[М.-Ә.К., 25.01.2004].
Атаңа тарынып, гөргө баравысың,
0581
Ашка тарынып пок жейвисиң.

[А.В., 24.07.2006].
Атаңа тарынып, жок дейвисиң,
0582
Ашка тарынып пок жейвисиң.

[А.В., 14.04.2001].
Атаңа тарынып ‒ кайда барасың,
0583
Энеңе тарынып ‒ сайда каласын.

[А.А., 13.07.2004].
Атаңа хызмат кылсаң,
0584
Балаңан хызмат көрөсүң.

[А.Ә., 23.06.2001].
Атаңда болсо ‒ карайсың,

0585
Алаканыңда болсо ‒ жәләйсиң.

[А.В., 02.03.2003].
Атаңды жоо чапса, кошулуп чап.

0586
[Ә.Э., 28.07.2001].
Атаңды өлтүргөнгө энеңди бер.

0587
[А.В., 30.05.2006].
Атаңды сыйласаң, атыңды тарт,

0588
Энеңди сыйласаң, тонуңду жап.

[А.Ар., 25.01.2004].
Атаңнын атасы – нур,

0589
Энеси – жер,
Каны – су:,
Жәни – жел,
Әдәмнән әдәм туулуп,
Куралган эл.
[Ж.Йу., 04.07.1997].
Атаңнын атыны унутба,

0590
Энеңнин сүтүнү унутба.

[А.Ә., 01.01.2001].
93
Атасы башка акылдуу болсо,

0591
алысым деве,
Жатыны бирге жаман болсо,
жакыным деве.
[А.Ә., 02.05.1998].
Атасы башка, аттан түш.

0592
[А.Ә., 10.06.2006].
Атасы башка менен койон уулава.

0593
[К.О., 10.06.2006].
Атасы бирдин аты бир,

0594
Энеси бирдин даты бир.

[М.К., 15.02.1998].
Атасы болушчаактын баласы урушчаак,

0595
Энеси болушчаактын кызы ийләәк.

[А.Ә., 01.01.2001].
Атасы борч алат,

0596
Баласы харч кылат,

Бу дүнйә таза галат.
[М.-Ә.К., 09.07.1998].
Атасы жакшы әйттирвәйт,

0597
Сөөгү жакшы сөктүрвөйт.

[З.Ө., 27.08.2003].
Атасы жаман анда-санда оңолот,

0598
Энеси жаман ҳич оңолвойт.

[А.-М.К., 02.07.1998].
Атасы жаман – анда-санда,

0599
Энеси жаман – ҳич.

[А.Ә., 24.06.2006].
Атасы жамандын бири жаман,

0600
Энеси жамандын бәәри жаман.

[М.-Ә.К., 10.01.2005].
Атасы жаманнан акыл сурава.

0601
[А.Ә., 24.06.2006].
Aтaсы конгон журткa бaлaсы дә конот.

0602
[М.-A.К., 10.11.1997].
Атасы өлгөн уктаптыр,

0603
ач калган уктайәлваптыр.
[Ә.Э., 13.06.2002].
94
Мaкaлдaр
0604
Атасы өлгөндү да угузат.
[А.Ә., 08.02.2003].
0605
Атасы өлсө, уулу бар,
Ноому жерде калвайт.
Агасы өлсө, ини бар,
Тону жерде калвайт.
Атан өлсө тайлак бар,
Кому жерде калвайт.
[А.В., 22.01.2004].
0606
Атасы туруп, баласы сүйлөгөннөн түңүл,
Энеси туруп, кызы сүйлөгөннөн түңүл.
[А.-М.К., 01.08.2001].
0607
Атасыга бәйири жоктун
ҳич кимге хайыры жок.
[Ж.Йу., 17.09.2003].
0608
Атасыга хайыры болвогоннун
ҳич кимге хайыры болвойт.
[А.А., 30.12.1998].
0609
Атасыз бала – адырдагы моло.
[К.О., 31.12.2003].
0610
Атасыз жетим – жетим эмес,
энесиз жетим – жетим.
[А.О., 31.12.2003].
Атасын сыйлаваганды
0611
баласы сыйлавайт,
Энесин сыйлаваганды
эли сыйлавайт.
[А.Ә., 05.02.2000].
0612
Атасыны ат тепсе,
баласыны ит кават.
[М.К., 23.06.2001].
0613
Атасыны билвеген баласыны бакбайт.
[Ы.Э., 05.03.2003].
0614
Атәлваган мерген атынан көрөт,
Кайтып келип, катынынан көрөт.
[Ә.Б., 24.01.2004].
0615
Атбашы менен Нарбашы,
Әжәли жетип, күн пүтсө,
Әр кайда калат эр башы.
[Ж.Йу., 13.06.2003].
95
Атка бергис гунан бар,

0616
Кызга бергис жуван бар.

[М.Э., 18.05.1997].
Атка мингенде өзүңү унутба,
0617
Аттан түшкөндө атыңы унутба.

[М.-Ә.К., 17.05.1997].
Aтты тaкaлaп жaтсa,
0618
Эшек путуну көтөрөт.

[М.-A.К., 10.11.1997].
Аткан атат, жаткан жейт.
0619
[А.Ә., 28.12.2003].
Аткан жерде ок калат,

0620
Чычкан жерде пок калат.

[Ә.Э., 24.06.2006].
Аткан ок кайтып келвейт.
0621
[Ә.Э., 24.07.2001].
Аткан таш менен әйткән гәп

0622
кайтып келвейт.
[М.-Ә.К., 25.06.2004].
Аткан таш, чыккан жән
0623
кайтып келвейт.
[Ж.Йу., 07.04.2003].
Атсыз үй болот,
0624
ашсыз үй болвойт.
[А.Ә., 09.02.2003].
Аттан айрылсаң да,

0625
әнжәмдән айрылва.
[А.Ә., 25.04.2003].
Аттан артса, эшек жейт,

0626
Байдан артса, гәдәй жейт.

[М.К., 23.06.2001].
Аттан ат озбойт, оомат озот.

0627
[Ж.Йу., 31.12.2003].
Аттан тай озот,

0628
Атадан бала озот.

[А.Ә., 28.05.2011].
Аттан ‒ тай, эшектен – ходик.

0629
[З.Т., 01.10.2000].
96
Мaкaлдaр
Аттан түшкөн ‒ бир айып,

0630
Эшекке минген ‒ эки айып.

[Ы.Э., 04.07.1997].
Аттан түшкөн эшекке дә минет,

0631
жүйөү дә жүрет.
[К.О., 31.12.2003].
Аттан түшсө да,

0632
үзөңгүдөн түшбөйт.
[К.О., 31.12.2003].
Аттан түшсө да,

0633
үзөңгүнөн түшбөптүр.
[А.-М.К., 01.08.2001].
Аттуу жүйөүгө күлөт,

0634
Бай гәдәйгә күлөт.

[М.Т., 29.09.1999].
Аттуу мийман патат,

0635
иттүү мийман патбайт.

[Ә.Э., 19.09.2003].
Аттууга жүйөү жетәлвайт,

0636
Жүйөү жетсе аттууга,

Жолго тәштәп кетәлвайт.
[К.О., 12.01.2005].
Аттууга жүйөү жетәлвайт,

0637
Экөүгө бирөү патәлвайт.

[А.Ә., 25.04.2003].
Аттууга жүйөү тең эмес.

0638
[М.К., 15.02.1998].
Аттууга жүйөү эш эмес.

0639
[А.Ар., 24.01.2004].
Аттууга той көп,

0640
Аштууга дос көп.

[А.Ә., 28.12.2003].
Аттуудан жүйөү озот,

0641
Мингени жаман болсо.

Атанан бала озот,
Aлты aзaa аман болсо.
[М.-С.С., 24.07.2001].
97
Аттуунун акыны жүйөү жевейт.

0642
[А.Ә., 09.02.2003].
Атты аарыганда көр,
0643
Азаматты хаарыганда көр.

[Ж.Йу., 07.04.2003].
Атты аарыганда көр,
0644
Эрди хаарыганда көр.

[А.В., 23.01.2003].
Атты алсаң, карап ал,
0645
Туруп чычар болвосун,

Катын алсаң карап ал,
Чәйип ичер болвосун.
[Ж.Йу., 18.02.2002].
Атты алсаң, сынап ал,
0646
Туруп чычар болвосун.

Катын алсаң, сынап ал,
Чәйини чәйпәп ичер болвосун.
[А.Ә., 23.06.2001].
Атты арыгыда көр,
0647
Эрди гарывыда көр.

[А.В., 14.04.2001].
Атты бастырган ‒ арпа,
0648
онон кийин ‒ камчы.

[З.Т., 01.10.2000].
Атты сүрлүү кылган ‒ жалы,
0649
Әдәмди сүрлүү кылган ‒ малы.

[А.Ә., 02.05.1998].
Атты тепбейт деп болвойт,
0650
Итти капбайт деп болвойт.

[А.В., 17.09.2001].
Аттын арыгы ‒ хор,
0651
Жигиттин гарывы ‒ хор.

[М.Т., 18.12.2000].
Аттын аты улук,
0652
Төөнүн талпагы улук.

[А.В., 24.01.2004].
Аттын бәәри тулпар эмес,
0653
Куштун бәәри шумкар эмес.

[А.Ә., 28.12.2003].
98
Мaкaлдaр
Аттын жакшы, жаманы

0654
Әнжәм салып үстүгө,

Мингениңде билинет.
Әдәмнин жакшы, жаманы
Жолдош болуп алыс жол
Жүргөнүңдө билинет.
[Ы.Э., 04.07.1997].
Аттын жакшысы жәшкә керек,

0655
Катын жакшысы харыга керек.

[А.А., 30.12.2003].
Аттын жаманы – ала,

0656
Катыннын жаманы – бәләә.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Аттын изи менен иттин изини айрыйәлваган әдәм

0657
ишкәргә чыгыптыр.
[Ж.Йу., 05.06.1998].
Аттын көркү әнжәмдә,

0658
Әдәмнин көркү эгинде.

[А.Ә., 25.04.2003].
Аттын көркү жал менен,

0659
Сулуунун көркү жар1 менен.

[А.Ә., 13.06.2006].
Аттын сыры эгесиге мәәлим,

0660
Кыздын сыры энесиге мәәлим.

[А.Ә., 21.02.2004].
Аттын сырын эгеси билет,

0661
Кыздын сырын энеси билет.

[К.О., 29.01.2004].
Аттын тепкени ар эмес,

0662
эшектин тепкени ‒ ар.

[А.В., 23.07.2006].
Аттын тепкениге ат чыдайт,
0663
Иттин капканыга ит чыдайт.

[М.-Ә.К., 09.07.1998].
1
Жар ‒ ойнош
99
Аттын үркүнчөөгү жаман,

0664
Эрдин коркунчаагы жаман.

[М.-Ә.К., 25.01.2004].
Аттын шору – арыглык,
0665
Эрдин шору – гарывлык.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Аттын ырыскысы ‒ тогуз,
0666
Бирөөнү өзү алып, сегизини ээсиге берет.

[М.-Ә.К., 07.06.1998].
Аты аланын көзү тынч,
0667
Катыны каранын өзү тынч.

[Ә.Э., 27.12.2003].
Аты арык, өзү гарып, өңү сарык,
0668
Не болсо дә, үзү жарык.

[М.К., 23.06.2001].
Аты бар, заты жок,
0669
Ноому бар, хаты жок.

[М.Т., 18.11.2000].
Аты жакшы жигитке
0670
Жолдун алыс-жакыны жок;

Катыны жакшы жигитке
Элдин алыс-жакыны жок.
[К.О., 06.02.2003].
Аты жаман жол жүрсө,
0671
Aты aaрывaйт, өзү aaрыйт.

[М.-A.К., 10.11.1997].
Аты жамандан жүйөү озот,
0672
Атасы жамандан күйөү озот.

[А.Ә., 25.04.2003].
Aты өлүп, жүйөү кaлгaн жaмaн,
0673
Кaтыны өлүп, тул кaлгaн жaмaн.

[М.-A.К., 13.05.1997].
Атыга карап ‒ арпа,

0674
Әдәмигә карап ‒ дасторкон.

[Ы.Э., 30.03.2001].
Атыңы арканда, анан Худаага тапшыр.

0675
[З.Т., 02.07.2000].
100
Мaкaлдaр
Атың арык болсо ‒ айап чап,

0676
Отунуң аз болсо ‒ айап жак.

[А.Ә., 09.01.2005].
Атың болсо, ашка бар,
0677
Тонуң болсо, тойго бар.

[А.В., 01.07.1999].
Атың болсо, баладай сактап, жоодай мин.
0678
[А.А., 24.07.2006].
Атың жаман болсо ‒ сойуп кутул,

0679
Катының жаман болсо ‒ койуп кутул.

[Ж.Йу., 08.04.2003].
Атың жемекей болсо – берди худай,
0680
Катының жемекей болсо – урду худай.

[Ж.Йу., 24.07.2002].
Атың жорго болсо ‒ жол aрвытaт,
0681
Жолдошуӊ молдо болсо ‒ гәп aрвытaт.

[М.-A.К., 10.11.1997].
Атың чыккыча жәниң чыксын.
0682
[М.-С.С., 24.07.2001].
Атыңны камчы менен әйдәгичә,

0683
жем менен әйдә.

[А.-М.К., 05.08.2001].
Атыңы берве,
0684
Атыңы берсең,
Әстә жүр деве.
[А.Ә., 21.02.2004].
Атыңы берве,
0685
Берсең, терлептир деве.

[Ы.Э., 07.07.1997].
Атыңы досуңдай багып,
0686
душманыңдай мин.
[З.Т., 01.10.2000].
Атыңы досундай бак,
0687
Душманыңдай чап.
[Ж.Йу., 08.11.1997].
Атып, жазган жаман,
0688
Әйтип, калган жаман.

[А.Ә., 10.06.2006].
101
Aтып, тийвей калган жаман,

0689
Әйтип, кылвай калган жаман.

[М.-A.К., 17.02.1998].
Атыша кетсең ‒ жоо болот,
0690
Әйтишә кетсең ‒ доо болот.

[А.Ә., 13.06.2006].
Ахмак аарывайт,
0691
Көсөө хаарывайт,
Питинә жарывайт.
[Н.Д., 01.08.2003].
Ахмак аарыганыны билвейт,
0692
Көсөө хаарыганыны билвейт.

[Ә.Э., 27.01.2003].
Ахмак ахмакты издевей тават.
0693
[М.К., 06.05.2000].
Ахмак ач калса, Алласын унутат,

0694
Тойсо, тоовасын унутат.

[К.О., 12.01.2005].
Axмaк әдәм aш бергенге муш берет.

0695
[A.-М.К., 07.07.1998]
Ахмак байдан, акылдуу гәдәй артык.

0696
[К.О., 12.07.2004].
Ахмак баштын азавыны айак тартат.

0697
[З.Т., 01.10.2000].
Ахмак болвосо, акылдууга сый жок.

0698
[Ж.Йу., 23.08.2003].
Ахмак достон көрө,

0699
акылдуу душман жакшы.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Ахмак жаңылса, досуну жемелейт,

0700
Акылдуу жаңылса, өзүнү жемелейт.

[К.О., 28.01.2004].
0701
Axмaк жуучу той бузaт.
[М.-A.К., 10.11.1997].
Ахмак отунга бара:рда палтасын унутат,

0702
Базарга бара:рда халтасын унутат.

[Ж.Йу., 08.04.2003].
102
Мaкaлдaр
0703
Ахмак тамагыңы ичет,
тавагыңа чычат.
[Ж.Йу., 24.06.2004].
0704
Ахмак тузуңу ичет,
туздугуңа чычат.
[М.-Ә.К., 31.12.2003].
0705
Ахмак тууганнан зирек душман жакшы.
[С.К., 27.08.2003].
0706
Ахмакка әйткән эсит гәп.
[К.О., 28.01.2004].
0707
Ахмакка да акыл азуу чыгат.
[К.О., 28.01.2004].
0708
Ахмакка жол баштатба,
Калмакка кол баштатба.
[Ж.Йу., 08.04.2003].
0709
Ахмакка – токмок.
[Ә.Э., 18.06.2004].
0710
Ахмакты зор тутба,
Акылдууну хор тутба.
[А.В., 30.03.2001].
Ахмакты сыйласаң,
0711
тең болдум деп ойлойт.

[К.О., 08.07.2004].
0712
Ахмактын акылы түштөн кийин кирет,
Иш өткөннөн кийин бәәрини билет.
[А.-М.К., 03.08.2001].
0713
Ахмактын акылы түштөн кийин кирет,
Ырысы жоктун ити ууру кеткеннен кийин үрөт.
[А.Ә., 05.02.2000].
0714
Ахмактын досу ‒ аңкоо,
Жалтактын досу ‒ жалкоо.
[А.Ә., 21.02.2004].
0715
Ахмактын сәзәси – токмок.
[А.Ә., 23.06.2001].
0716
Ахмактын сөзү ахмакка өтөт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
103
Ахмактын тапканыны ач көз жейт.

0717
[М.-С.С., 24.07.2001].
Axур толгон мaл күтүп, дөөләтмән бол,

0718
Aзоо күлүк aт минип, сөөләтмән бол.

[М.-A.К., 17.03.1998].
Ач азавын ток билвейт,

0719
Дәрт азавын сак билвейт.

[Ә.Э., 12.07.1997].
Ач алаңдайт, ток тороңдойт.

0720
[А.Ә., 24.06.2004].
Ач арсландан ток доңуз аала.
0721
[А.В., 27.04.2003].
Ач арсландан – ток доңуз,

0722
Aч молдодон – ток кaфир.

[А.О., 28.06.2002].
Ач әдәм ток болоорун ойловойт,

0723
Ток әдәм ач болоорун ойловойт.

[М.-Ә.К., 06.04.2003].
Ач әдәмнин карны тойсо дә көзү тойвойт.
0724
[М.К., 08.07.1997].
Aч әдәмнин уйкусу келвейт.

0725
[М.-A.К., 10.11.1997].
Ач бала ток бала менен жүрвөйт,

0726
Ток бала ач баланын ач экенин билвейт.

[Ы.Э., 05.03.2003].
Ач бала ток бала менен ойновойт,

0727
Ток бала ач баланы ач экен деп ойловойт.

[М.-Ә.К., 25.01.2004].
Ач бала ток бала менен ойновойт,

0728
Ток бала ач калa:рыны ойловойт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Ач баланын эңсегени ‒ тамак,

0729
Ток баланын эңсегени ‒ жомок.

[К.О., 10.06.2006].
Ач бийден ток ит жакшы,

0730
Aч молдодон ток кaфир жaкшы.

[Ә.Т., 01.01.2001].
104
Мaкaлдaр
Ач болсоң, атаңнын погу әлвә татыйт.

0731
[М.-С.С., 24.07.2001].
Ач бөөрү арсланга дә кол салат.

0732
[З.Т., 14.07.1997].
Ач бөөрү и:нде жатбайт.

0733
[Ә.Э., 27.05.2006].
Ач ит – каваак,
0734
Aч әдәм – орой.
[А.Э., 08.04.2003].
Ач ит кәлтәктән коркбойт.
0735
[М.-Ә.К., 25.06.2004].
Ач ит кутурган иттен жаман.

0736
[Ж.Йу., 04.07.2001].
Ач иттин көтүнү сук ит жәләйт.

0737
[М.-Ә.К., 10.01.2005].
Ач иттин көтүнү сук ит

0738
ток дa болсо жәләйт.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Aч иттин ойудaн пок кетбейт.

0739
[М.-A.К., 10.11.1997].
Ач калган айыл гыдырат.

0740
[К.О., 13.06.2006].
Ач калган кул аш тандавайт,

0741
Кеч калган кул үй тандавайт.

[Ә.Э., 10.02.2003].
Ач калган кулга бәәри ‒ ҳәләл,

0742
Арам өлгөн мал ‒ ҳәләл.

[М.Т., 21.06.1997].
Ач калган уктавайт,
0743
Атасы өлгөн уктайт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Ач калганга казан астырва,

0744
Үшүгөнгө от жактырва.
[А.-М.К., 01.08.2001].
Ач калсаң да ашык этини жеве,

0745
Ток болсоң да томук этини тәштәвә.

[А.Ар., 27.01.2004].
105
0746
Ач карын тойот,
ач көз тойвойт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
0747
Ач кәфирдән кач, кәфир.
[М.-Ә.К., 09.08.2001].
0748
Ач ‒ кекирет, ток ‒ осурат.
[А.О., 26.01.2003].
0749
Ач көз арыкмын дейт,
Ууру гарыпмын дейт.
[Ж.Йу., 04.07.1997].
0750
Ач көз атты жүгү менен,
Төөнү түгү менен жутат.
[А.Ә., 02.05.1998].
0751
Ач көз әдәм тойвойт,
Тойсо да, ач көздүгүнү койвойт.
[К.О., 23.01.2003].
0752
Ач көз байыса, ачка уктайт.
[А.Ар, 29.01.2004].
0753
Ач көздүн көзү дә тойвойт,
өзү дә тойвойт.
[З.Т., 04.02.2002].
0754
Ач кулагым тынч кулак. 1
[Ж.Йу., 17.09.2003].
0755
Ач мал – бар мал,
Ток мал – жок мал.
[Ж.Йу., 02.04.2002].
0756
Ач малым – бар малым,
Ток малым – жок малым.
[Ж.Йу., 08.04.2003].
0757
Ач мергеннин уусу жүрвөйт.
[Ә.Э., 17.06.2004].
0758
Ач мусулмандан ток капыр жакшы.
[А.-М.К., 01.08.2001].
1
Реми Дор бул мaкaлдын: “ač tamagım tınč kulagım” деген вaриaнтын жaзып aлып, фрaнцуз
тилине: “mon gosier est affamé, mes oreilles sont tranquilles” деп которгон (Remi Dor, p. 201).
106
Мaкaлдaр
Мaкaлдaр
0759
Ач нандуу болсом дейт,
0759
Ач
Токнандуу
тондууболсом
болсомдейт,
дейт.
Ток тондуу болсом дейт. [Ә.Э., 23.06.2006].
[Ә.Э., 23.06.2006].
0760
Ач не жевесин,
0760
Ач
Токне
нежевесин,
девесин.
Ток не девесин. [М.-С.С., 11.06.2001].
[М.-С.С., 11.06.2001].
0761
Ач тойот, ач көз тойвойт.
0761
Ач тойот, ач көз тойвойт. [К.О., 23.06.2004].
[К.О., 23.06.2004].
0762
Ач хадырын ток билвейт.
0762
Ач хадырын ток билвейт. [Ж.Йу., 10.02.2003].
[Ж.Йу., 10.02.2003].
0763
Ач хадырыны ток билвейт,
0763
Ач
Жокхадырыны
хадырынытокбарбилвейт,
билвейт.
Жок хадырыны бар билвейт. [И.Ч., 21.06.1997].
[И.Ч., 21.06.1997].
0764
Ач хадырыны ток билвейт,
0764
Ач хадырыны
Оору хадырынытоксоо
билвейт,
билвейт.
Оору хадырыны соо билвейт. [К.О., 12.01.2005].
[К.О., 12.01.2005].
0765
Ач ‒ эсинейт, ток ‒ кекирет.
0765
Ач ‒ эсинейт, ток ‒ кекирет. [М.-С.С., 28.07.2001].
[М.-С.С., 28.07.2001].
0766
Ачарчылык болсо, бай баласы алдын өлөт.
0766
Ачарчылык
Бай болсо,өлөт.
баласы алдын бай баласы алдын өлөт. [Ж.Йу., 18.09.2002].
[Ж.Йу., 18.09.2002].
0767
Ачба сырың досуңа ‒
0767
Ачба сырың
О да әйтәт досуңа ‒
досуга.
О да әйтәт досуга. [М.-С.С., 24.07.2001].
[М.-С.С., 24.07.2001].
0768
Ачка жүрүп жыйган ак акча
0768
Ачка жүрүпжумшалат.
кара күндө жыйган ак акча
кара күндө жумшалат. [А.-М.К., 11.05.2006].
[А.-М.К., 11.05.2006].
0769
Ачка калган не жевейт,
0769
Ачка
Азаптакалган
калганнене
жевейт,
девейт.
Азапта калган не девейт. [А.В., 30.09.1999].
[А.В., 30.09.1999].
0770
Ачка өлгөннүн гөрү жок.
0770
Ачка өлгөннүн гөрү жок. [Ә.Э., 30.04.2003].
[Ә.Э., 30.04.2003].
0771
Ачкан карын тойунат,
0771
Ачкан
Аарыганкарын тойунат,
ат семирет.
Аарыган ат семирет. [М.-A.К., 20.05.1997].
[М.-A.К., 20.05.1997].
0772
Ачкан карын тойунат,
0772
Ачкан
Ачылганкарын
этектойунат,
жавылат.
Ачылган этек жавылат. [Ә.Т., 18.11.2000].
[Ә.Т., 18.11.2000].
107
107
Ачканнын Алласы бар,

0773
Тойгоннун тоовасы бар.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Ачтыгыңды тойгондо унутба.

0774
[З.Т., 12.07.2004].
Ачтык аш тандатбайт,
0775
Ашыглык жәш тандатбайт.

[А.Ә., 04.08.2004].
Ачтын аңы болвойт,

0776
Токтун тоовасы болвойт.

[А.Ә., 04.07.1998].
Ачтын көөнү ‒ нанда,

0777
Токтун көөнү ‒ иманда.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Ачтын өзү тойсо да көзү тойвойт,

0778
Тойсо да тойводум деп ойлойт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Ачуу – акылдын душманы,

0779
Ахырыда болот пушманы.

[А.Ә., 04.08.2004].
Ачуу алдын жүрөт,

0780
Акыл кийин жүрөт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Ачуу гәп – зәәрдин зәәри,

0781
Ширин гәп ‒ көңүлгө дәри.

[Ә.Э., 17.06.2004].
Ачуу – душман,
0782
Акыл – дос.
[А.Ә., 04.07.1997].
Ачуу келсе, акыл кетет.

0783
[А.Ә., 04.08.2004].
Ачуу терден ‒ дәәмдүү тамак,

0784
Аңкоо эрден ‒ паамдуу бала.

[А.-М.К., 25.06.1997].
Ачуу – шәйтән,
0785
Акыл – дос.
[Т.К., 17.05.1997].
108
Мaкaлдaр
Ачуу – шәйтәннин иши.

0786
[А.Ә., 12.09.2002].
Ачуулуу башта акыл болвойт.

0787
[Ә.Э., 27.05.2006].
Ачуулуу башта акыл болвойт ‒

0788
Әйткән гәпкә макул болвойт.

[Ы.Э., 28.12.2000].
Ачуулуу дувананын хуржуну бош.

0789
[З.Т., 14.07.1997].
Ачуулууга – савыр,
0790
Ач көзгө – шүкүр.
[Ә.Э., 13.06.2006].
Ачуулуунун алдында турва.

0791
[А.Ә., 13.07.1997].
Ачуулуунун аркасыдан барва,

0792
Астынан да чыга калва.

[К.О., 10.06.2006].
Ачуунун айагы ‒ пушманлык.

0793
[Ә.Т., 01.01.2001].
Аччылыкта агар алтыннан

0794
бир жутум жарма жакшы.

[Ы.Э., 11.06.2001].
Ачык болсо дә туз жакшы,

0795
Аксак болсо дә кыз жакшы.

[Ә.Т., 02.08.2001].
Aчык кaвaк – ырыскa,

0796
Пүркөк кaвaк – урушкa.

[A.-М.К., 10.11.1997].
Ачык көттү ит жәләйт.

0797
[М.-Ә.К., 25.01.2004].
Ачык менен тәттини таткан билет,

0798
Узак менен чукулду баскан билет.

[А.О., 10.06.2006].
Ачык ооз ач калвайт,

0799
Aт сыйлаган кеч калвайт.

[Ж.Йу., 27.01.2003].
109
0800
Ачык эшик бәләәмәт,
Жавык эшик салаамат.
[М.-Ә.К., 23.10.2005].
0801
Ачылган соолот,
Ийләгән күлөт.
[Ж.Йу., 23.08.2003].
0802
Аш – аркак,
Эгин – эриш.
[Ә.У., 12.03.2005].
0803
Аш ‒ аттуунуку,
Той ‒ тондуунуку.
[К.О., 11.01.2005].
0804
Аш ‒ байдан,
Әжәл ‒ худайдан.
[Т.К, 17.05.1997].
0805
Аш бар жерде – казан,
Молдо бар жерде – азан.
[М.-С.С., 28.07.2001].
0806
Аш бергенге муш бербе.
[М.-А.К., 14.11.1997].
0807
Aш бергенге муш берген ‒ axмaк.
[М.-A.К., 10.11.1997].
0808
Аш да ‒ саардыкы,
Иш да ‒ саардыкы.
[З.Ө., 19.02.2002].
0809
Аш жаманы – митән,
Эл жаманы – кутан.
[А.А., 08.07.2004].
0810
Аш – каруулаш,
Тон – сатуулаш.
[А.А., 13.08.2003].
Аш көп болсо, хаада көп,

0811
Хаада көп жерде соода көп.

[А.В., 06.07.1997].
0812
Аш кээси күннүн,
Баш кээси жылдын.
[М.-С.С., 24.07.2001].
110
Мaкaлдaр
Аш палваны болсоң дә,

0813
сөз палваны болво.

[М.Т., 29.12.2000].
Аш турган жерге оору турвайт.
0814
[А.-М.К., 19.05.1997].
Аш турган жерде дәрт турвайт.
0815
[М.-Ә.К., 01.06.2006].
Аш хадырыны ток билвейт,
0816
Оору хадырыны соо билвейт.

[А.В., 17.09.2001].
Ашка тойгон ‒ бар,
0817
Жәшкә тойгон ‒ жок.

[К.О., 01.06.2006].
Ашкан ашыңды итиңден айава.
0818
[К.О., 12.01.2005].
Ашты аш кылган ‒ тузу,
0819
Әдәмди баш кылган ‒ сөзү.

[Ә.Э., 17.06.2004].
Ашты баштык ичбейт, баш ичет.
0820
[А.Й., 22.07.2006].
Ашты куруткан ‒ ак,
0821
Элди куруткан ‒ бек.

[К.О., 04.01.2005].
Аштын дәәмини таткан билет,
0822
Жол узагыны баскан билет.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Аштын көркү тузда,
0823
Әдәмнин көркү сөздө.

[К.О., 21.06.2004].
Аштын тузун таткан билет,
0824
Кыздын сырын баккан билет.

[Ә.Э., 29.01.2004].
Ашы болвосо да оту болсун,

0825
Өзү болвосо да аты болсун.

[Ә.Э., 24.01.2004].
Ашыга жәрәшә тавагы,

0826
Ишиге жәрәшә акысы.

[А.-М.К., 21.05.1997].
111
Ашык ак сүйлөйт,
0827
Таш так сүйлөйт.

[А.Ә., 29.04.2003].
0828
– Ашык аткан ‒ азат,
Топ ойногон ‒ тозот,
Кой күтүп, көтөн жеген ‒ озот, – десе:
– Ашык аткан ‒ арзанчылык,
Топ ойногон ‒ токчулук,
Кой күтүп, көтөн жеген ‒ жокчулук, – дептир.
[М.-Ә.К., 06.04.2003].
Ашык аткан – арзанчылыкa,

0829
Топ ойногон – токчулукa,

Кой күтүп, көтөн жеген – жокчулукa.
[М-Ә.К., 11.01.2005].
Ашык дөүләт баш жарвайт,

0830
Ашыкча болуп ҳич калвайт.

[К.В., 29.01.2004].
Ашык ойногон ‒ азат,

0831
Топ ойногон ‒ тозот,

Кой күтүп, көтөн жеген ‒ озот.
[А.Ә., 31.07.2003].
Ашык этини ач калсаң да жеве,

0832
Томук этини ток болсоң да же.

[К.О., 12.01.2005].
Ашыккан иштин чаласы көп.

0833
[А.-М.К., 23.10.1999].
Ашыккан кыз эрге жетбейт,

0834
Эрге жетсе да, этек-пеши жерге жетбейт.

[З.Д., 12.06.2001].
Ашыктын көзү көр, кулагы кәр.

0835
[К.О., 13.06.2006].
Ашыкча дөүләт баш жәрвәйт.

0836
[Ә.Э., 30.06.2002].
Aшыкчa жеген – aзaп,

0837
Aз-aздaн жеген – ләззәт.

[М.-A.К., 10.11.1997].
112
Мaкaлдaр
Мaкaлдaр
0838
Ашың болвосо да, кавагың-кашың болсун.
0838
Ашың болвосо да,
Кавагың-кашың кавагың-кашың болсун. [И.Ч., 07.11.1997].
болсун.
0839
Ашың менен тавагың болвосо дә, [И.Ч., 07.11.1997].
0839
Ашың
Кашыңменен
менентавагың
кавагынболвосо
болсун. дә,
Кашың менен кавагын болсун. [Ж.Йу., 10.06.2002].
0840
Ашың калса калсын, [Ж.Йу., 10.06.2002].
0840
Ашың калса калсын,
ишиң калвасын. [А.Ә., 29.09.1999].
ишиң калвасын. [А.Ә., 29.09.1999].
0841
Ашың көп болсо, эшиң көп.
[А.Ә., 04.08.2004].
0841
Ашың көп болсо, эшиң көп.
0842
Aшыңa – бәрәкәт, [А.Ә., 04.08.2004].
0842
Aшыңa
Бaшыңa––бәрәкәт,
дөвләт. [Г.Ч., 02.04.2001].
Бaшыңa – дөвләт. [Г.Ч., 02.04.2001].
0843
Ашыңа не салсаң,
0843
Ашыңа
кашыгыңане салсаң,
шо чыгат.
кашыгыңа шо чыгат. [Ы.Э., 04.07.1997].
0844
Ашыңа не туурасаң, [Ы.Э., 04.07.1997].
0844
Ашыңа
кашыгыңане туурасаң,
шо чыгат. [А.А., 12.06.1999].
кашыгыңа шо чыгат. [А.А., 12.06.1999].
–Ә–
–Ә–
0845
Әвийрди жапкан – бөз,
0845
Әвийрди жапкан– –сөз.
Әдәмни тапкан бөз,
Әдәмни тапкан – сөз. [Ы.Э., 11.06.2001].
0846
Әвийрими жапкан – ала чапаным, [Ы.Э., 11.06.2001].
0846
Әвийрими жапкан––уул-кызым.
Уйатымы жапкан ала чапаным,
Уйатымы жапкан – уул-кызым. [А.-М.К., 03.08.2001].
0847
Әвийриңни жәшиңнән сакта, [А.-М.К., 03.08.2001].
0847
Әвийриңни жәшиңнән
Әдәвиңни башынан сакта,
сакта.
Әдәвиңни башынан сакта. [А.-М.К., 03.08.2001].
0848
Әдәви жок жигит ‒ [А.-М.К., 03.08.2001].
0848
Әдәви
жүгөнүжок
жокжигит ‒
атка окшош,
жүгөнү
Өзүңкү жок атка окшош,
дә болсо,
Өзүңкү дә болсо,
бир бегәнә жатка окшош.
бир бегәнә жатка окшош. [А.О., 10.06.2006].
0849
Әдәм алa:рыга калганда эстеп алат, [А.О., 10.06.2006].
0849
Әдәм алa:рыга
Берe:риге калганда
келгенде эстеп
унутуп алат,
калат.
Берe:риге келгенде унутуп калат. [М.-Ә.К., 11.04.1998].
[М.-Ә.К., 11.04.1998].
113
113
Әдәм аласы – ала,

0850
Сөз аласы – бәләә.

[Ж.Йу., 27.01.2003].
Әдәм аласы ичиде,

0851
Жылкы аласы тышыда.

[Р.Т., 28.05.2001].
Әдәм аман болсо, алтын айактан су: ичет.

0852
[Ә.Э., 21.06.2004].
Әдәм арыгыны баксаң,

0853
Оозу-мурдуң пок этет.

Мал арыгыны баксаң,
Оозу-мурдуң жоо этет.
[Ә.Э., 28.07.2001].
Әдәм арыгыны баксаң,

0854
Оозу-мурдуңу пок этет.

Мал арыгыны баксаң,
Оозу-мурдуңу май этет.
[Ә.Э., 30.06.2002].
Әдәм ашка тойсо тойот, жәшкә тойвойт.

0855
[Ә.Э., 23.06.2006].
Әдәм, әдәм деген менен әдәм болвойт.

0856
[М.-С.С., 24.07.2001].
Әдәм ‒ әдәм менен әдәм.

0857
[Ә.Э., 26.01.2004].
Әдәм, әдәмди түгөткөн – бир дәм.

0858
[А.В., 13.05.2001].
Әдәм базары әдәм менен.

0859
[Ә.Э., 01.05.2003].
Әдәм бактын конгонуну билвейт,

0860
учканыны билет.
[М.Ч., 17.05.1997].
Әдәм баласы бир туулат, бир өлөт.

0861
[А.В., 30.03.2001].
Әдәм баласыга жакшылык жәрәшбәйт.

0862
[З.Т., 13.06.1999].
Әдәм баскан жол менен әдәм басат.

0863
[З.Т., 11.06.2001].
114
Мaкaлдaр
Әдәм болотыган бала погудан тәйин.

0864
[М.-С.С., 28.07.2001].
Әдәм болотыган баланын

0865
Киши менен иши бар.

Әдәм болвос баланын
Киши менен не иши бар.
[М.-С.С., 07.08.2001].
Әдәм – жәңгәл: эгизи бар, пасы бар.

0866
[Ә.Э., 23.02.2004].
Әдәм жетисинде не болсо,

0867
жетимишинде дә шо болот.
[А.А., 09.07.1997].
Әдәм – изәткә, айван – отко.

0868
[М.-С.С., 24.07.2001].
Әдәм не кылса, өзүгө кылат.

0869
[Ә.Т., 28.09.1998].
Әдәм не тапса, тилиден тават.

0870
[К.О., 25.01.2004].
Әдәм сөзүдөн бәйләнәт,

0871
Кәлә мүүзүдөн бәйләнәт.

[М.-A.К., 10.11.1997].
Әдәм сөзүдөн кармалат.

0872
[М.К., 04.05.1999].
Әдәм сөзүнөн тутулат,

0873
Кәлә мүүзүнөн тутулат.

[Ж.Йу., 09.01.2005].
Әдәм хаарыйт, көңүл хаарывайт.

0874
[Ы.Э., 30.09.1999].
Әдәм хадырыны әдәм билет,

0875
Әдәм боләлваган нени билет.

[М.-Ә.К., 24.10.1999].
Әдәм чүйлөсүдөн семирет,

0876
мaл ‒ сыртыдaн.
[Ә.Э., 10.06.2006].
Әдәм эккенини орот.

0877
[Ж.Йу., 10.02.2003].
115
Әдәмгә жакшылык кылсам билбеди дебе ‒

0878
Әәләм унутса да, калам унутбайт.

[М.-С.С., 07.08.2001].
Әдәмгә жакшлык кылсаң, жамандык ойлойт.

0879
[Ы.Э., 06.07.2000].
Әдәмгә өлүм ҳак.

0880
[А.В., 22.01.2004].
Әдәмгерчилик атаңнан улук.

0881
[Ә.Э., 01.03.2003].
Әдәмдән ‒ әрәкәт,
0882
Алладан ‒ бәрәкәт.
[Ә.Т., 28.09.1998].
Әдәмдәр гәптән калганда таштарга тил пүтөт.

0883
[М.-Ә.К., 03.02.2001].
Әдәмдәр сүйлөвөй калса, таштар сүйлөп баштайт.

0884
[А.-М.К., 02.10.1999].
Әдәмдәр тилден калганда таш сүйлөйт.

0885
[Ж.Йу., 14.07.1998].
Әдәмди атак бузат,

0886
Айылды чатак бузат.

[Ә.Э., 21.06.2004].
Әдәмди әдәм кылган дә ‒ мал,

0887
Жаман кылган дә ‒ мал.

[А.-М.К., 06.04.1999].
Әдәмди билгиң келсе,

0888
жолдош болуп жолго чык.

[М.-A.К., 24.03.1998].
Әдәмди дәрт жейт,

0889
Жыгачты курт жейт.

[Ж.Йу., 02.04.2002].
Әдәмди жәшәткән – үмүт.

0890
[М.К., 04.02.2001].
Әдәмди сөзүнөн кармайт,

0891
котозду – мүүзүнөн.
[А.О., 09.02.2003].
116
Мaкaлдaр
Әдәмдин агы да бар, погу да бар.

0892
[Ж.Йу., 23.08.2003].
Әдәмнән арга качып кутулвайт.

0893
[А.В., 30.03.2001].
Әдәмнин акыргы күнү хош болсун,

0894
Алды жагы бош болсун.

[М.-Ә.К., 04.07.2000].
Әдәмнин әдәмдиги ачуусу келгенде билинет.

0895
[А.-М.К., 21.05.1997].
Әдәмнин биринчи душманы ‒ тили,
0896
Экинчи душманы – хуйу.

[А.-М.К., 01.06.1999].
Әдәмнин жакшы-жаманы сөзүдөн билинет,

0897
Кәсәлдин оор-жеңили көзүдөн билинет.

[М.-Ә.К., 11.04.1998].
Әдәмнин жакшы-жаманы үзүдөн билинет,

0898
Үзүдөн болвосо, сөзүдөн билинет.

[Ә.Э., 23.01.2004].
Әдәмнин жакшысы өлгөндө билинет,

0899
Аттын жакшысы мингенде билинет.

[А.-М.К., 14.10.1997].
Әдәмнин көркү – чүпөрөк,

0900
Жыгачтын көркү – жалвырак.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Әдәмнин күнү әдәм менен.

0901
[Ж.Йу., 24.07.2002].
Әдәмнин өзүгө карава, сөзүгө кара.

0902
[А.-М.К., 21.05.1997].
Әдәмнин пәнтини шәйтән билвейт.

0903
[З.Т., 13.06.1999].
Әдәмнин түсүнү көр дә, сөзүнү ук.

0904
[Ш.Э., 25.01.2004].
Әдәмнин хадыры өлгөндө билинет,

0905
Пычактын хадыры сынганда билинет.

[З.Т., 12.07.2004].
Әдәмнин чыккан жери – пейиш.
0906
[М.К., 04.02.2001].
117
0907
Әдәпти бейәдәптән үйрөн.
[А.-М.К., 01.08.2001].
0908
Әдәпти кимден үйрөндүң десе,
әдәпсиздән дептир.
[Ж.Йу., 12.03.1999].
0909
Әдәптүү aлкыш aлaт,
Әдәпсиз кaргышкa кaлaт.
[М.-A.К., 10.11.1997].
0910
Әдәптүү бала – арлуу,
Әдәпсиз бала – чирлүү.
[Ж.Йу., 29.01.2001].
Әдәптүү бала – атанын ары,

0911
Әдәпсиз бала – атаны шору.

[М.-Ә.К., 25.06.2004].
0912
Әддини билвеген әзәли оңолвойт.
[З.Т., 13.06.1999].
0913
Әдегенде тай озот,
Барып-барып сары таман ат озот.
[Ә.Э., 10.06.2007].
0914
Әдил әдәм эл баштайт,
Аалым әдәм жол баштайт.
[Ә.Э., 14.01.2005].
0915
Әдил бий аз сүйлөйт,
Залым бий көп сүйлөйт.
[Ж.Йу., 24.07.2002].
0916
Әдил бий ачык сүйлөйт,
Залым бий басып сүйлөйт.
[Ж.Йу., 13.06.1999].
0917
Әдил иштин аркасы жакшы.
[Ж.Йу., 24.07.2002].
0918
Әдисе әнчекеликтен болот.
[И.Ч., 02.04.2001].
0919
Әжәл әйттирвәй келет.
[Ә.Э., 27.01.2004].
0920
Әжәл жетбей, кул өлвөйт.
[М.-Ә.К., 05.06.1997].
0921
Әжәл жетбей өлмөк жок.
[Ж.Йу., 01.04.2000].
118
Мaкaлдaр
Әжәл каш менен кавактын ортосунда.

0922
[М.-Ә.К., 04.07.2000].
Әжәл келсе, баш оору ‒ бәәнә.
0923
[Ж.Йу., 14.03.1999].
Әжәл менен мийман әйтип келвейт.
0924
[Ә.Э., 19.09.2003].
Әжәл эрте келвейт, кеч келвейт,
0925
вахтында келет.
[Ж.Йу., 28.09.1998].
Әжәлгә чәәрә жок,
0926
Әйтәргә бәәнә жок.

[М.Т., 12.07.1997].
Әжәлдән башка әр неменин чәәрәси вар.
0927
[М.-Ә.К., 30.03.2001].
Әжәлдүү карга бүргүт менен ойнойт.

0928
[Ж.Йу., 24.07.2002].
Әжәлдүү кийик адырга качат.
0929
[Ж.Йу., 24.07.2004].
Әжәлдүү кийикке ай караңгыда аткан ок тийет.

0930
[Ш.Э., 25.01.2004].
Әжәлдүү кийиктин айагы тынчывайт.
0931
[Ж.Йу., 13.06.1999].
Әжәлдүү чычканга ач мышык жолугат.
0932
[Ж.Йу., 24.07.2004].
Әжәли жетбеген кул өлвөйт.

0933
[Ә.Э., 28.12.1997].
Әжәли жеткен – өлөт,

0934
Aзaвы болгон – көрөт.

[М.-A.К., 10.11.1997].
Әжәли жетсе, әдәм өлөт,

0935
Казаасы жетсе, хан өлөт.

[Ж.Йу., 07.04.2003].
Әзәлтән жоо эл болвойт,

0936
Кум жыйылып бел болвойт.

[А.Ә., 27.08.2002].
Әззе чаптан пүткөн,

0937
Эректе – оңнон.
[М.У., 13.09.2002].
119
Әззенин сырыны әззе билет,

0938
Эрдин сырыны эр билет.

[А.О., 28.12.2003].
Әззенин тилини әззе билет.

0939
[З.Т., 05.07.1999].
Әззесиз үй – кушсуз уйа.

0940
[Ы.Э., 07.07.1997].
Әззесиз үй – су:суз тегирмен.

0941
[М.К., 04.02.2001].
Әзил әйтсәң, әдил әйт,

0942
Тамаша әйтсәң, таамай әйт.

[Ж.Йу., 29.01.2001].
Әй деген атасы жок,

0943
Кой деген кожоу жок.

[Ә.Э., 04.01.2005].
Әйдәй кел деген малдын алтоо жоголот,

0944
Көрө кел деген малдын көвү жоголот.

[К.О., 08.07.2004].
Әйлә – алтоо,
0945
Акыл – жетөө.
[М.-Ә.К., 11.01.2005].
Әйләнгән оору алвай койвойт.
0946
[А.Ә., 05.03.2003].
Әйнекке кандай карасаң

0947
үзүң шондой көрүнөт.

[М.-Ә.К., 11.06.2001].
Әйрән жакбаганга топо да жакбайт.

0948
[А.В., 30.05.2006].
Әйрән ичкен кутулат,

0949
Жугуну жәләгән тутулат.

[Ы.Э., 05.03.2003].
Әйрән ичкен кутулду,

0950
Тавак жәләгән тутулду.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Әйрән сураган челегини жәширвәйт.
0951
[А.Ә., 13.06.2006].
Әйрәни жок, булкак талашат.
0952
[А.-М.К., 02.08.2001].
120
Мaкaлдaр
Әйтәлваган сөз бузат,

0953
Пычәлваган бөз бузат.

[Ж.Йу., 20.08.2001].
Әйтә:р накылы жоктун,

0954
Тава:р акылы жок.

[Ж.Йу., 24.07.2004].
Әйтбәсәң сырың ким билет,

0955
Ачбасаң үзүң ким көрөт.

[Ә.Э., 25.01.2004].
Әйтилә:р гәп әйтилвәй калвайт.

0956
[Ж.Йу., 11.04.1998].
Әйтилвәгән сөз гарып,

0957
Үйдө калган кыз гарып.

[А.Ә., 13.06.2006].
Әйтилгән гәп – атылган ок,

0958
Чыгa:ры бар, кайтa:ры жок.

[Ы.Э., 07.07.1997].
Әйтип койсо – соңгулукка,

0959
Жиреп койсо – сойгулукка.

[М.-Ә.К., 20.10.2001].
Әйтип кылган иштин айывы жок.

0960
[А.Ә., 13.06.2006].
Әйтишин әйттим, дешин дедим,

0961
Укса укту, укбаса, эсиден чыкты.

[М.-Ә.К., 11.04.1998].
Әйткән башка,
0962
Әйткәнини кылган башка.

[М.-A.К., 17.09.1997].
Әйткән сөз – аткан ок,

0963
кайтарып аләлвайсын.
[А.-М.К., 01.08.2001].
Әйткән сөз менен аткан ок кайтып келвейт.

0964
[Ш.Э., 25.01.2004].
Әйткән ушакчы эмес,

0965
Әйтә келген ‒ ушакчы.

[Ә.Э., 10.02.2003].
121
Әйткәнди әр ким билет,

0966
Ымдаганды зирек билет.

[А.Ә., 13.06.2006].
Әйткәннин оозу жаман,

0967
Ийләгәннин көзү жаман.

[Ә.Э., 07.02.2003].
Әйтмәйинчә ким билет,

0968
Ачмайынча ким көрөт.

[А.Ә., 13.06.2006].
Әйтсә укбаган сөз арзан,

0969
Сатса өтбөгөн бөз арзан.

[Ж.Йу., 01.01.2001].
Әйттирвәй бил,
0970
Сурaтбaй бер.
[М.-A.К., 10.11.1997].
Әйттирип кылган – жаманнын иши.

0971
[А.Ә., 13.06.2006].
Әкәм го – өз, жеңем – жат.

0972
[Ы.Э., 11.06.2001].
Әкәң кимди алса, жеңең – шо.

0973
[А.-М.К., 27.05.1997].
Әлиги жок сaлaм ‒ ҳәммәдән жaмaн.

0974
[М.-A.К., 10.11.1997].
Әлик алганга салам әйт.

0975
[А.Ә., 23.06.2001].
Әлик алганга салам әйтбай калва.

0976
[А.-М.К., 28.05.1997].
Әмәл, жәйи келсе ‒ шамал,

0977
Үт, жәйи келсе ‒ сүт.

[К.О., 06.02.2003].
Әмәли жок сопудан

0978
тухуму жок тоок жакшы.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Әмир ‒ темирден катык.

0979
[Ә.Э., 28.05.2006].
Әнә өлөт, мана өлөт деген өлвөйт,

0980
Әжәли жеткен шo өлөт.

[Ж.Йу., 27.01.2003].
122
Мaкaлдaр
Әнжәми алтыннан болсо дә,

0981
Ат – ат, эшек – эшек.

[Т.К., 17.05.1997].
Әр әдәм алына карап иш кылат.

0982
[М.Т., 08.07.1997].
Әр әдәмнин өз жери бар,

0983
Әр жердин өз әдәми бар.

[М.-Ә.К., 11.04.1998].
Әр жарыктын бир караңгылыгы,

0984
әр караңгылыктын бир жарыглыгы бар.

[Ж.Йу., 03.05.1999].
Әр зәләлдин бир хайыры бар.

0985
[М.-Ә.К., 24.10.1999].
Әр ишти баштаган оңой,

0986
пүтүрмөк кыйын.
[А.-М.К., 06.10.1997].
Әр ишти устасы кылсын,

0987
Чымчык дә болсо, касапчы сойсун.

[А.В., 31.12.2003].
Әр иштин башы ‒ зор, айагы ‒ асан.

0988
[З.Т., 05.07.1999].
Әр иштин өз вахты бар.

0989
[К.О., 05.04.2003].
Әр иштин өз вахты бар ‒

0990
сааты келгенде башталып,

сааты чыкканда пүтөт.
[М.-Ә.К., 04.07.2000].
Әр кәлләдә әр хыйал,
0991
Әр хыйалды ким тыйар.

[А.-М.К., 23.10.1999].
Әр ким алыга жәрәша,

0992
Колуда барыга жәрәшә.

[А.Ә., 29.09.1999].
Әр ким билгенидей дап1 чалат.

0993
[А.-М.К., 02.08.2001].
1
Дап – добулбас.
123
Әр ким качасыга көрө су: сузат.

0994
[А.-М.К., 08.07.1997].
Әр ким өз айывыны билет.

0995
[З.Ө., 26.08.2002].
Әр ким өз дәрти менен.

0996
[М.-Ә.К., 28.12.2000].
Әр ким өз көрүнө барып жатат.

0997
[Ә.Э., 29.12.2003].
Әр ким өз көмөчүгө күл тартат.

0998
[М.-Ә.К., 19.09.2002].
Әр ким өз теңин тават.

0999
[Ә.Э., 27.01.2004].
Әр ким өз үйүдө пааша.

1000
[А.-М.К., 14.12.1999].
Әр ким өзүнүн бойуга ченеп тон пычат.

1001
[Ж.Йу., 24.07.2004].
Әр ким чыккан тоом эгиз болсо дейт,

1002
Телегейим тегиз болсо дейт.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Әр кимге өз ватаны әзиз.

1003
[М.-Ә.К., 11.04.1998].
Әр кимге өз жери ‒ жәннәт,

1004
Өз ватаны ‒ Мисир.
[М.-Ә.К., 26.01.2003].
Әр кимге өз журту – пейиш.

1005
[К.О., 16.09.2004].
Әр кимге өз салты хош.

1006
[М.К., 04.05.1999].
Әр кимдики өзүгө,
1007
Ай көрүнөт көзүгө.
[А.В., 24.01.2004].
Әр кимдин азыгы тишиге жәрәшә.

1008
[М.-Ә.К., 25.01.2004].
Әр кимдин әр дәрди бар,

1009
Кәл кыздын зор дәрди бар.

[М.-С.С., 07.08.2001].
124
Мaкaлдaр
1010
Әр кимдин баласы өзүгө,
[Ж.Йу., 10.02.2003].
Әр кимдин баласы ‒ өзүгө ширин,

1011
Әр кимдин үйү ‒ өзүгө жәннәт.

[Ә.Э., 31.12.2003].
1012
Әр кимдин бир ойу бар,
Хыйалында миң койу бар.
[Ж.Йу., 13.06.1999].
1013
Әр кимдин ватаны ‒ өзүгө Мисир.
[Ж.Йу., 13.01.2005].
1014
Әр кимдин вәтәни ‒ өзүгө ширин.
[О.Г., 28.04.2015].
1015
Әр кимдин өз багы бар,
Көңүлүндө дагы бар.
[А.-М.К., 10.06.1997].
1016
Әр кимдин өз иши бар,
Бирөү менен бирөүнүн не иши бaр?
[М.-Ә.К., 04.07.2000].
1017
Әр кимдин өзүгө жәрәшә дәрти бар.
[А.-М.К., 27.05.1997].
1018
Әр кимнин акылы әр башка.
[Ж.Йу., 12.03.1999].
1019
Әр кимнин вәтәни ‒ өзүгө жәннәт.
[А.А., 06.07.1997].
1020
Әр кимнин өзүгө жәрәшә көкүрөк дәрти бар.
[А.О., 15.09.2002].
1021
Әр көңүлдүн жазы да бар, кышы да бар.
[К.О., 13.06.2003].
1022
Әр көргөн әдәмиңә сырыңды әйтбә.
[М.К., 04.02.2001].
1023
Әр көргөнүн әйтәверген – аxмак.
[М.-Ә.К., 28.12.2000].
1024
Әр кушка ‒ өз уйасы,
Әр кимге ‒ өз ватаны.
[Ж.Йу., 02.05.1998].
125
Әр неменин башы бар, ахыры бар.

1025
[З.Т., 05.07.1999].
Әр неменин өз аты бар.

1026
[Ә.Т., 28.09.1998].
Әр неменин өз вaxты бaр.

1027
[М.-A.К., 10.11.1997].
Әр неменин өз вахтысы бар –

1028
Алдыраш кылган иш пүтбөйт.

[Ж.Йу., 01.04.2000].
Әр неменин өз орду бар.

1029
[М.К., 04.02.2001].
Әр неменин өзүнүн заманы бар.

1030
[А.-М.К., 01.08.2001].
Әр өйдөнүн бир ылдыйы бар,

1031
Әр ылдыйдын бир өйдөсү бар.

[А.-М.К., 05.10.1999].
Әр савырдын түгөөр вахты бар.

1032
[Ы.Э., 06.07.2000].
Әр сулуунун бир айывы болот.

1033
[А.А., 06.07.1997].
Әр тарткан зәләл акылга акыл кошот.

1034
[М.-Ә.К., 24.10.1999].
Әр тоонун өз бойуга жәрәшә дәрти бар.

1035
[Ы.Э., 06.07.2000].
Әр тухумдан чөжө чыкбайт.

1036
[К.О., 05.04.2003].
Әр үйдүн өз адаты болот.

1037
[Ж.Йу., 14.07.1998].
Әрәкәт бар жерде бәрәкәт бар,

1038
Ым бар жерде ырыс бар.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Әрәкәт бар жерде бәрәкәт болот,

1039
Ынтымак бар жерге ырыскы конот.

[Ә.Э., 19.18.2001].
Әрәкәт – бәндәдән,
1040
Бәрәкәт – Алладан.
[М.Т., 05.07.1997].
126
Мaкaлдaр
“Әрәкәт ‒ сенен, бәрәкәт ‒ менен” ‒

1041
дейт экен Худаа.

[М.-Ә.К., 28.12.2000].
Әрәкәтти ким кылса,

1042
бәрәкәтти шо тават.
[А.А., 06.07.1997].
Әрәпәдә жалган әйтсәң,
1043
Әйт өтбөй шәрмәндәң чыгат,

Бир әдәмгә әйткәниңи
Миң әдәм угат.
[М.-Ә.К., 01.05.2003].
Әстә бассаң, аксак дейт,
1044
Әжеле бассаң таскак дейт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Әстә жүргөн аарывайт,
1045
Aлдыраш әдәм жарывайт.

[Ж.Йу., 28.09.1998].
Әстә жүргөн ыраак барат.
1046
[З.Т., 05.07.1999].
Әстә сүйлөгөннүн амалы көп,
1047
Күлүп сүйлөгөннүн пәнти көп.

[А.Ар., 24.01.2004].
–Б–
Баатыр ‒ бир октук,
1048
Бай ‒ бир жуттук.

[А.Ә., 13.07.1997].
Баатыр болмок билектен эмес ‒ жүрөктөн.
1049
[А.Ә., 13.06.2006].
Баатыр болмок ‒ маңдайдан,
1050
Чечен болмок ‒ таңдайдан.

[Ә.Э., 27.05.2006].
Баатыр жарак тандавайт.
1051
[А.А., 29.01.2004].
Баатыр жоода сыналат, чечен – доода.
1052
[Ә.Э., 08.06.2003].
Баатыр өлөткан жерге күлүп барат.
1053
[М.-A.К., 13.06.2006].
127
1054
Баатыр ‒ сүрү менен,
Булбул ‒ үнү менен.
[Ә.Э., 21.08.2003].
1055
Баатыр тапса, бәәри жейт,
Басмачык тапса, басып жейт.
[А.Ә., 16.09.2002].
1056
Баатыр тапса, бәәри жейт,
Батмачык1 тапса, бири жейт.
[А.К., 22.07.2006].
1057
Баатыр чапканыны әйтәт,
Соодегер сатканыны әйтәт.
[Ы.Э., 11.06.2001].
1058
Баатыр элини сагынат, газ – көлүнү.
[А.Ә., 13.06.2006].
1059
Баатырдан – соугат,
Мергенден – шыралга.
[А.Ә., 05.03.2003].
1060
Бaaтырды жеңсе ‒ мaктa,
Тaмaкты сиңсе ‒ мaктa.
[A.-M.K., 17.08.2002].
1061
Баатырды жоода көр,
Чеченди доода көр.
[М.-С.С., 29.12.2003].
1062
Баатырды жоода сынайт,
Жоргону жолдо сынайт.
[М.-A.К., 13.06.2006].
1063
Баатырды эне тууйт.
[М.Т., 10.06.2001].
1064
Баатырдык билекте эмес ‒ жүрөктө.
[А.-М.К., 02.06.1998].
1065
Баатырдын атын жоу чыгарат,
Чечендин атын доу чыгарат.
[А.Ә., 27.08.2002].
1
Батмачык – “кичинекей, эч ким көрвөгөн куш. Патмачык башка, Батмачык башка”
[А. К., 23.06.2006].
128
1. Мaкaлдaр
Баатырдын баатырдыгы ‒ маңдайында,

1066
Чечендин чечендиги ‒ таңдайында.

[Ж.Йу., 01.08.2002].
Баатырдын баатырлыгы жоода билинет,
1067
Чечендин чечендиги доода билинет.

[Н.Ш., 30.12.2003].
Баатырдын башы экөө болот.

1068
[Т.К., 17.05.1997].
Баатырдын көөнү калканда,

1069
Соргоктун көөнү талканда.

[Ә.Э., 27.08.2002].
Баатыры көптүн жоосу көп,
1070
Чечени көптүн доосу көп.

[Ы.Э., 23.07.2006].
Багуусу жәрәшсә, байтал да ‒ күлүк.
1071
[А.Ә., 24.06.2006].
Багы жокко дагы жок.

1072
[А.О., 10.06.2006].
Бажа бажаны көрсө, башы кычышат,

1073
Балдыз жездени көрсө, көтү кычышат.

[М.-Ә.К., 13.11.2001].
Бaжa бaжaны көрсө, бaшыны кaшыйт.

1074
[М.-A.К., 10.11.1997].
Базар бар, бахтыңнан көр.

1075
[А.В., 16.05.1997].
Базар ‒ кызыгында, нан ‒ ысыгында.

1076
[А.Ә., 25.04.2003].
Базарда миң киши, көңүлдө бир киши.

1077
[А.-М.К., 03.08.2001].
Базардан коркбогон нәзәрдән коркбойт.

1078
[А.-М.К., 03.08.2001].
Базары жакын байывайт,

1079
Баxул әдәм жарывайт.

[А.Ж., 26.05.2006].
Базарыңды өзүн кыл,
1080
Тегирмениңди өзүң тарт.

[А.Ж., 26.05.2006].
129
1081
Бай, бай,
бай жүргөн жер ‒ бәйвәй.
[З.Ө., 27.08.2003].
1082
Бай – байга, су: – сайга.
[Ә.Э., 13.06.2002].
1083
Бай бакканын жейт,
Гәдәй тапканын жейт.
[Ж.Йу., 10.02.2003].
1084
Бай бар жерде бәйвәй бар.
[А.Тан., 23.07.2006].
1085
Бай бир колдоп берет,
эки колдоп алат,
Гәдәй жылыга
карз болуп калат.
[Ж.Йу., 14.07.1998].
1086
Бай болвогон бай болсо ‒
Чыкбаган дөвөсү калвайт.
Бий болвогон бий болсо ‒
Конбогон конушу калвайт.
[Ә.Э., 19.08.2001].
1087
Бай болсоң, бердим деп мактанба,
Баатыр болсоң, жеңдим деп мактанба.
[Ә.Э., 13.08.2001].
1088
Бай жакканын жейт,
Гәдәй тапканын жейт.
[А.Ар., 29.01.2004].
1089
Бай жакса жейт,
Гәдәй тапса жейт.
[Ы.Э., 04.07.1997].
1090
Бай кайда – бәй-бәй шондо.
[М.-Ә.К., 25.06.2004]1.
1091
Бай кайда болсо, бәй-вәй шондо.
[А.В., 23.07.2006].
1092
Бай кайда – вай-вай шондо.
[А.А., 28.06.2002].
1
Мaлынын бир нерсесине кaйгырып, күйүп деген мaaниде.
130
Мaкaлдaр
1093
Бай кәмбагал болсо ‒
Жети жылгача байлыгыны койвойт.
Кәмбагал бай болсо ‒
Жети жылгача кәмбагалдыгыны койвойт.
[Ә.Э., 19.02.2002].
1094
Бай кәмбагал болсо ‒
Жети жылгачә байлыгыны унутбайт,
Кәмбагал бай болсо ‒
Жети жылча кәмбагалдыгыны унутбайт.
[А.В., 12.05.2001].
1095
Бай кийсе: “Мәәрек болсун!”‒ дейт,
Кәмбагал кийсе: “Кайдан таптың?” ‒ дейт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
1096
Бай кийсе: “Mәәрек болсун”,
Кәмбагал кийсе: “Кайдан таптың?”
[М.-С.С., 07.08.2001].
1097
Бай коногуну ойлойт,
Гәдәй тамагыны ойлойт.
[М.Т., 01.07.2002].
1098
Бай мактанса ‒ тавылат,
Гәдәй мактанса ‒ чавылат.
[К.О., 01.06.2006].
1099
Бай мактанып сүйлөйт,
Гәдәй сактанып сүйлөйт.
[А.Ар., 25.01.2004].
Бай малыны әйтәт,

1100
Гәдәй алыны әйтәт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Бай малыны сактайт,

1101
Бий арыны сактайт.

[Ж.Йу., 27.01.2003].
Бай оозу ‒ маймак.

1102
[Ә.Э., 13.06.2002].
Бaй пaлтaңдaйт,
1103
Гәдәй жaлтaңдaйт.
[A.-М.К., 05.06.1997].
131
1104
Бай тапканын коногума дейт,
Гәдәй тапканын тамагыма дейт.
[Ы.Э., 05.03.2003].
1105
Бай эдем деп мактанба,
Байдын малы ‒ бир жуттук,
Баатырмын деп мактанба,
Баатыр жәни ‒ бир октук.
[Ж.Йу., 04.07.2001].
1106
Бай эдем деп мактанба,
Жардылык бар кашыңда.
Көп эдем деп мактанба,
Жалгыздык бар башыңда.
[Ә.Э., 09.01.2005].
1107
Байга карз болво,
Гәдәйди карз кылва.
[А.А., 30.12.1998].
1108
Байга конуш көргөзбө,
Бийге кеңеш көргөзбө.
[Ж.Йу., 19.04.2003].
1109
Байга мал керек,
Койчуга жән керек.
[Ә.Э., 27.06.2002].
1110
Байга нооват келгенде,
Баласы менен козу әйдәйт.
Бийге нооват келгенде,
Эки күлүк тең бәйләйт.
Сайга нооват келгенде,
Лемшитип су: әйдәйт.
[Г.Ә., 24.07.2002].
1111
Байда болсо, күндө мәйрәм, күндө той,
Кәмбагалда болсо, күндө әләм1, күндө ой.
[А.-М.К., 03.08.2001].
1112
Байдан карз алва ‒ кутулвайсың өлгүчө,
Кулга карз берве ‒ омуруң өтөт алгыча.
[Ж.Йу., 17.09.2003].
1
Әлəм – азап, мээнет.
132
Мaкaлдaр
Байды әр катын тууйт,

1113
Бийди миңден бир катын тууйт.

[Ж.Йу., 01.08.2002].
Байдыкы пәрмән менен,

1114
Жоктуку арман менен.

[З.Ө., 15.09.2002].
Байдыкы пәрмән менен пүтөт,
1115
Жоктуку арман менен өтөт.

[А.В., 15.04.2001].
Байдын атыны минген кул сүйүнөт,
1116
Бай болсо, кул минди деп күйүнөт.

[А.В., 28.05.2001].
Байдын ашы ‒ тишке дәри.
1117
[А.А., 28.06.2002].
Байдын ашынан гәдәйдин талканы жакшы.
1118
[А.Й., 23.06.2006].
Байдын байәнәси жугат,
1119
Бакырдын неси жугат.

[Ә.Э., 27.06.2002].
1120
Байдын байәнәси жугат,
Жоктун жоор тагы жугат.
[М.-Ә.К., 11.01.2005].
1121
Байдын баласы баргыча базар түгөйт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
1122
Байдын баласы да эрке,
Баласы эле эмес, кәләси дә эрке.
[А.-М.К., 03.08.2001].
1123
Байдын катыны өлсө, төшөгү жаңырат.
[Ә.Т., 02.07.1999].
1124
Байдын келини болгуча,
Кәмбагалдын кызы бол.
[А.К., 23.06.2006].
1125
Байдын малы әзиз,
Жаманнын жәни әзиз.
[М.-Ә.К., 01.05.2003].
1126
Байдын малы әзиз,
Кәмбагалдын жәни әзиз.
[Н.Ш., 19.10.2001].
133
Байдын малы көрүнбөйт,

1127
Кәмбагалдын кызынын эки эмчеги көрүнөт.

[Ж.Йу., 13.06.2003].
Байдын малы чыкса,
1128
Койчунун жәни чыгат.

[Ж.Йу., 19.04.2003].
Байдын малыга башкасы аарыйт.
1129
[М.-С.С., 24.07.2001].
Байдын мышыгы да койон алат.
1130
[А.-М.К., 01.08.2001].
Байдын сүйвес уулу түп тутат.
1131
[А.В., 13.05.2001].
Байдын уулу кайраным,

1132
Әйрәниң дә әйрәниң,
Болвогондо әйрәниң,
Чыгат эде вәйрәниң.
[К.О., 29.01.2004].
Байлык мурат эмес,

1133
Гәдәйлик уйат эмес.

[Т.К., 17.05.1997].
Байлыктын башы – тән соолук,
1134
Анан кийин ‒ он соолук.

[М.-С.С., 07.08.2001].
Байлыктын башы – тән соолук,
1135
Онон кийин ‒ ак жоолук.

[Ы.Э., 07.07.1997].
Баймын деп мактанба – жардылык бар,
1136
Көпмүн деп мактанба – жалгыздык бар.

[Ы.Э., 05.03.2003].
Байтал жүгүрүп, пәйге алвайт.

1137
[А.-М.К., 08.07.1997].
Байтал кишнеп айгыр болвойт.
1138
[А.-М.К., 02.08.2001].
Байтал менен жәришкән ат не болсун,

1139
Катын менен жәришкән эр не болсун.

[К.О., 09.02.2003].
Байы зор болсо, кулу да зор.

1140
[Ә.Э., 10.02.2003].
134
Мaкaлдaр
Бак коноткан әдәмнин уулу эптүү,

1141
кызы көрктүү чыгат.

[А.Ә., 19.09.2002].
Бака балчактыгыны билвей,

1142
Жыланды ийри-ийри дейт.

[М.Э., 18.05.1997].
Бака, балык тили бир.

1143
[Аг.Э., 03.04.2011].
Бакага – паткак, балыкка – көл.

1144
[А.Ә., 05.04.2003].
Бакансыз үй барвы,
1145
Лакамсыз эр барвы?
[А.Ә., 18.09.2002].
Бакансыз үй болвойт,
1146
Лакамсыз эр болвойт.
[М.-A.К., 19.05.1998].
Бакансыз үй жок,
1147
Лакамсыз эр жок.
[А.В., 11.06.2001].
Баканын өзү чөлдө болсо да,

1148
эки көзү көлдө.

[Ж.Йу., 10.06.2003].
Бакбаса бала кетет,

1149
Бакты, бәрәкәни ала кетет.

[А.-М.К., 06.04.1999].
Бакбаса мал өлөт,

1150
Караваса катын кетет.

[З.Т., 11.06.2001].
Бакбасаң бала кетет,

1151
Каравасаң катын кетет.

[А.Ә., 08.04.2003].
Бакты деген бир куш бар,

1152
конгонун билбей, учканын билесин.

[Ж.Йу., 19.04.2003].
Бактылуу атанын баласы жакшы чыгат.

1153
[М.-С.С., 24.07.2001].
135
Бактылуу элдин башына жакшы келет,

1154
Бактысыз элдин башына бакшы келет.

[М.-С.С., 07.08.2001].
Бактынын конгону билинбейт,

1155
учканы билинет.
[А.Ә., 05.03.2003].
Бактыңа тарын, башкада гәп жок.

1156
[З.Т., 01.04.2001].
Бакыр дос пат эстен чыгат.

1157
[М.-Ә.К., 07.11.1997].
Бакыр достун паркы жок.

1158
[З.Ө., 26.08.2002].
Бал ширин, сөздүн жакшысы

1159
балдан дә ширин.
[З.Ө., 23.02.2004].
Бала акылыга киргиче

1160
жети өкүмәттин тилини сүйлөйт.

[Ә.Э., 03.03.2003].
Бaлa: “Атам, энем бар болсун,

1161
Оозу-мурду жок болсун”, – дейт.

[М.-С.С., 28.07.2001].
Бала ахмагы – үйүнөн,

1162
Эл ахмагы – бийинен.
[К.О., 10.06.2006].
Бала ашык туулдум десе дә,

1163
атадан бир мүчөсү кәм болот.

[А.А., 08.01.2005].
Бала – әдәмнин боор эти,

1164
Мал әдәмнин – куваты.

[Ж.Йу., 10.02.2003].
Бала балага карап ийләйт,

1165
Кәлә кәләгә карап мөөрөйт.

[Ж.Йу., 13.01.2005].
Бала, баланын иши ‒ чала.

1166
[М.-С.С., 29.08.2001].
Бала ‒ балдан тәтти.

1167
[З.Т., 01.04.2001].
136
Мaкaлдaр
Бала барды дә билвейт,

1168
жокту дә билвейт.
[М.-Ә.К., 03.06.1997].
Бала берсең жевейт,

1169
бекитсең койвойт.
[Ә.Э., 25.05.2003].
Бала бирөөдө жок, бирөөдө бар,

1170
Бирөөгө ‒ зәр, бирөөгө ‒ хар.

[Ж.Йу., 20.08.2001].
Бала ‒ боор эт менен тең.

1171
[П.А., 24.09.1999].
Бала гәптин әсилини әйтәт.

1172
[М.К., 15.02.1998].
Бала жаман болсо ‒ ата хаарыйт,

1173
Бала жакшы болсо ‒ хызыр даарыйт.

[Ә.Э., 13.08.2001].
Бала жаманы жер каратат,

1174
Бала жакшысы эл каратат.

[Ы.Э., 01.06.2001].
Бала – жарык нур,

1175
Мал болсо – пул.

[М.К., 06.05.2000].
Бала жәшиндәгини унутбайт,

1176
Кәл башындагыны унутбайт.

[А.Ә., 19.04.2003].
Бала жетиге киргиче

1177
жер токмогуну жейт.

[Ә.Э., 23.07.2006].
Бала жетиге киргиче ‒

1178
жерге башы токмок.

[А.А., 27.12.2004].
Бала жетиге киргиче

1179
жети өкүмәттин тилини сүйлөйт.

[Ә.Э., 25.07.2002].
Бала ийләвәсә, энеси эмчек салвайт.

1180
[А.-М.К., 01.08.2001].
137
Бала ийләп-ийләп зор болот.

1181
[М.Т., 29.12.2000].
Бала ийләсә мәмә берет.

1182
[З.Т., 20.04.2003].
Бала ийләсә эмчек берет.

1183
[М.-С.С., 24.07.2001].
Бала ийләвәсә эмчек салвайт,

1184
Ийләгән бала эмчексиз калвайт.

[А.-М.К., 25.06.1997].
Бала ‒ кабыл, күч ‒ әндәй.

1185
[А.А., 08.10.2005].
Бала кичигиде сүйдүрөт,

1186
Зоройгондо күйдүрөт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Бала көзү көргөннүн бәәрини алсам дейт.

1187
[З.Т., 01.04.2001].
Бала – көңүлдүн гүлү, көздүн нуру.

1188
[Ж.Йу., 10.02.2003].
Бала күлкүгө тойвойт,

1189
Тәмбәл уйкуга тойвойт.

[А.Ә., 05.04.2003].
Бала ойунга тойвойт,

1190
Бу дүнйәни ойун деп ойлойт.

[М.-Ә.К., 23.06.2006].
Бала уйаты ‒ атадан,

1191
Кыз уйаты ‒ энеден.

[А.А., 10.06.2002].
Баланы ишке жүгөрсөң,

1192
аркасыдан өзүң бар.

[Ы.Э., 07.07.1997].
Баланын жоошу ‒ бешикте,

1193
Әдәмнин жоошу ‒ эшикте.

[М.Ч., 17.05.1997].
Балаң жок болсо – бәләә,

1194
Бар болсо – санаа,

Жаман болсо – жалаа.
[К.О., 12.07.2004].
138
Мaкaлдaр
Балалуу карга покко тойвойт.

1195
[К.О., 23.06.2004].
Балалуу катын бешикке жакын,

1196
Баласыз катын эшикке жакын.

[Ж.Йу., 10.03.2003].
Балалуу катын мөвәлүү бактай,

1197
Баласыз катын жүгөнсүз аттай.

[З.Ө., 25.06.2004].
Балалуу койон алыс качәлвайт,
1198
Балалуу чымчык алыс учәлвайт.

[А.Ә., 13.07.1997].
Балалуу үй базарга окшойт,
1199
Баласыз үй мазарга окшойт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
1200
Балалуу үйлөр – гүлстан,
Баласыз үйлөр – гөлстан.
[Ә.Э., 11.09.2002].
1201
Балам, балалуу болгондо билесиң.
[А.-М.К., 03.08.2001].
1202
Балам, баланы балалуу болгонуңда билесиң.
[А.В., 14.04.2001].
1203
Баланы башта жәшидән,
Катынды башта башыдан.
[К.О., 09.07.2004].
1204
Баланы бешикте сүй,
катынды – төшөктө.
[Ж.Йу., 13.06.2002].
1205
Баланы жәшинен,
Катынды башынан.
[М.-С.С., 29.08.2001].
1206
Баланы шыпыргы менен урва –
бойу өсбөй калат.
[Ж.Йу., 28.09.1998].
1207
Баланын бары дә ‒ дәрт,
жогу дә ‒ дәрт.
[М.-Ә.К., 09.07.1998].
1208
Баланын жакшысы әйттирвәй кылат.
[М.-С.С., 24.07.2001].
139
1209
Баланын зиреги әйттирвәй билет.
[М.-A.К., 22.09.1999].
1210
Баланын кимден экенин эне билет,
Эне билвесе, эге билет.
[Ж.Йу., 16.01.1998].
Баланын көөнү сүтүмашта.

1211
[А.Ә., 26.07.2002].
1212
Баланын мазар менен иши нимне.
[Ә.Э., 07.04.2003].
1213
Баланын ойношуга кара,
Казаннын кайнашыга кара.
[М.-Ә.К., 23.06.2006].
1214
Баланын ойношудан,
Казаннын кайнашыдан.
[А.В., 25.01.2003].
1215
Баланын сынчысы ‒ ата,
Кыздын сынчысы ‒ эне.
[А.Ар., 26.01.2004].
1216
Баланын туулганы –
колу-путтун буулганы.
[З.Д., 11.10.2001].
1217
Баланын урушу – иттин талашы.
[Ә.Э., 27.01.2004].
1218
Балаң жакшы болвосо, жаман болсун,
Жаман болсо да, аман болсун.
[А.Ә., 06.04.2003].
1219
Балаң эрке болсо, асмандагы
Айды алып бер дейт.
[Ж.Йу., 07.04.2003].
1220
Балаңнан бөлүп кутуласын,
Балаңнын баласыдан өлүп кутуласын.
[М.-Ә.К., 10.01.2005].
1221
Балаңнан үрмәт көрөм десең атаңы үрмәттә.
[М.К., 06.05.2000].
1222
Балаңнын ойношуну кара,
Казаннын – кайнашыны.
[Ә.Э., 06.03.2003].
140
Мaкaлдaр
Баласы атасыга акыл үйрөтөт.

1223
[А.-М.К., 02.08.2001].
Баласы болвогон бала хадырыны билвейт.

1224
[А.-М.К., 03.08.2001].
Баласы жакшынын арманы жок,

1225
Баласы жаманнын дәрмәни жок.

[А.Ә., 13.07.1997].
Баласы жаман болгондо,

1226
Төвөдөй болгон атасын,

Төө үстүндө ит кават,
Төвөсүн басып шүк калат.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Баласы жаман чыкканда:
1227
Атасы барып койдо өлөт,

Баласы барып той көрөт.
[А.В., 23.01.2003].
Баласы жоктун оозу жейт,
1228
Баласы көптүн көзү жейт.

[З.Д., 11.11.2001].
Балдыр келген конок,
1229
Кийин келген конокко орун берет.

[А.Ә., 06.04.2003].
Балдыр туулуп, кийин калган –
1230
Бәәринән дә зор арман.

[А.А., 22.01.2004].
Балканын миң урганыны базган бир урат.

1231
[К.О., 04.01.2005].
Балта келгенче көтөк дамалат.

1232
[А.В., 19.10.2001].
Балтыры жоон зайыптан
1233
билеги жоон уул туулат.

[Ж.Йу., 10.03.2003].
Балчык менен – ымарат,
1234
Бәәнә менен – карындаш.

[Ж.Йу., 27.01.2004].
Балык багып бай болвойт.

1235
[М.Т., 01.07.2002].
141
Балык башыдан сасыйт.

1236
[А.-М.К., 01.08.2001].
Балык тутсаң башыдан тут.

1237
[Ы.Э., 01.06.2001].
Балыкта сүт жок.

1238
[А.Ә., 19.04.2003].
Балыкты балык жейт,

1239
Бакырлар алып жейт.

[А.Ж., 28.07.2003].
Балыкты тутсаң башынан тут.

1240
[А.-М.К., 01.08.2001].
Балыктын тириглиги су: менен.

1241
[А.Й., 23.06.2006].
Балырлуу көлдүн бакасы семиз.

1242
[А.Ар., 27.01.2004].
Бар барын әйтәт,

1243
Жок зәрин әйтәт.

[А.Ә., 20.04.2003].
Бар барынча, жок алынча.
1244
[А.В., 12.05.2001].
Бар болсо, көз кызарат,

1245
Жок болсо, үз кызарат.

[М.К., 23.06.2001].
Бар жакканын кийет,
1246
Жок тапканын кийет.

[К.О., 12.01.2005].
Бар качаган кутулвайт,
1247
Жок качаган тутулвайт.

[А.Ә., 06.04.2003].
Бар кутулвайт,
1248
Жок тутулвайт.
[Ә.Э., 17.06.2004].
Бар мактанса – тавылат,
1249
Жок мактанса – чавылат.

[Ә.Э., 04.01.2005].
Бар тавыштырат,
1250
Жок чавыштырат.
[М.Т., 02.04.2001].
142
Мaкaлдaр
Бар туруп жок деве,

1251
Жок туруп бар деве.

[М.-A.К., 23.06.2006].
Бар үйдө – барлык,

1252
Жок үйдө – тарлык.

[А.В., 30.09.1999].
Барган жериң бактывы,

1253
Кыз көөнүңө жактывы?

[А.В., 02.03.2003].
Барганнын келмеги бар,

1254
Алганнын бермеги бар.

[А.К., 23.06.2006].
Барда бардай, жокто жоктой бол,

1255
Азда аздай, көптө көптөй бол.

[К.О., 13.06.2003].
Барда палван-палван,
1256
Жокто салваң-салваң.
[Ә.Т., 03.05.1999].
Бардан жугат,
1257
Балдан тамат.
[М.-Ә.К., 11.01.2005].
Барды жок деве,

1258
Ачты ток деве.

[М.-A.К., 23.06.2006].
Барды көздө,
1259
Жокту изде.
[А.Ә., 13.07.1997].
Бардыкы палтаң-палтаң,
1260
Жоктуку кылтаң-култаң.
[А.Ар., 26.01.2004].
Бардын түвү – жок,

1261
Аштын түвү – пок.

[К.О., 24.02.2004].
Барлык жәрәштирәт,
1262
Жоктук талаштырат.
[Ә.Э., 15.01.2003].
143
Барыга канаат кыл,

1263
жогуга савыр кыл.

[А.Ар., 25.01.2004].
Барыда чара-чара,
1264
жогуда бичәәрә.
[Ә.Э., 15.09.2002].
Барыда чара-чара,
1265
жогуда не чa:ра.
[Н.Ш., 27.02.2004].
Басканга эриккен жүгүрөт,

1266
Бакканга эриккен жүгүнөт.

[Н.Ш., 01.06.2006].
Басмажык тапса, басып жейт,

1267
Баатыр тапса, бәәри жейт.

[Ә.Э., 04.08.2003].
Басмайылдын патканын,
1268
Ээси билвейт, ат билет.

Эр жигиттин хадырын,
Эли билвейт, жат билет.
[М.-Ә.К., 20.10.2001].
Бастырган барат,
1269
Чапкан жәрим жолдо калат.

[М.Т., 02.04.2001].
Бастырганды билвеген жолду бузат,

1270
Баштаганды билвеген элди бузат.

[А.Ар., 24.01.2004].
Басышка эриккен жүгүрөт,

1271
Ийилишке эриккен бүгүлөт.

[К.О., 01.06.2006].
Батмандап тийген оору мыскалдап чыгат.

1272
[А.К., 23.06.2006].
Бахулдун багы көгөрвөйт.

1273 1
[А.-М.К., 03.08.2001].
Бахулдун багы көгөрвөйт,

1274
Көгөрсө дә өжәлвәйт.
[Ә.Э., 26.01.2003].
1
Бахул – бакыл.
144
Мaкaлдaр
Баш айак болот,

1275
Айак баш болот,

Пас эгиз болот,
Эгиз пас болот.
[Ә.Э., 06.03.2003].
Баш аманда мал тәтти,

1276
Баш кетe:рде жән тәтти.

[Ә.Э., 25.01.2003].
Баш барда келет мыйманың,

1277
Балага калат жыйганың.

[Ж.Йу., 18.02.2002].
Баш бармагын партайтып,

1278
Барган жерге калп әйтип,

Бахул әдәм курусун.
[А.Ә., 06.02.1999].
Баш ‒ бирөө, санаа ‒ миң.

1279
[З.Т., 01.04.2001].
Баш болмок асан,

1280
баштап кетмек зор.

[З.Т., 12.07.2004].
Баш болмок оңой,

1281
баштаган кыйын.
[Ә.Э., 13.08.2001].
Баш болсо, бөрк тавылат.

1282
[М.К., 15.02.1998].
Баш жарылса, бөрк ичинде,

1283
Кол сынса, жең ичинде.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Баш жууганда багышa:рың болсун,

1284
Кир жууганда киришe:риң болсун.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Баш кайда болсо, айак ошол жерде,

1285
Бай кайда болсо, тайак ошол жерде.

[А.В., 30.12.2003].
Баш кесмек бар, тил кесмек жок.

1286
[Ж.Йу., 01.08.2002].
145
Баш көргөндү көз көрвөйт,

1287
Жат көргөндү өз көрвөйт.

[М.-С.С., 29.08.2001].
Баш ооруга бакшы дова,

1288
Жән ооруга жакшы дова.

[К.О., 24.04.2006].
Баш тантык баласыны мактайт,

1289
Айаккы тантык алганыны мактайт.

[А.Ә., 08.02.2003].
Баш тантык баласын мактайт,

1290
Өтө тантык өзүн мактайт.

[А.В., 22.04.2003].
Баш ташка тийсе дә баш жәриләт,

1291
Таш башка тийсе дә баш жәриләт.

[М.T., 26.09.1999].
Баш эле эсен болсо, шапак өзү тавылат.

1292
[Ж.Йу., 16.01.1998].
Баш эсен болсо, бөрк табылат.

1293
[А.Ә., 01.10.2001].
Баш эсен болсо, калпак тапмак асан.

1294
[Ә.Э., 12.07.1997].
Башка жер пейиш болсо дә, вәтән артык.

1295
[М.К., 06.05.2000].
Башка келгиче ашка келсин,

1296
Жәнгә келгиче малга келсин.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Башка келсе, байтал – ат, эшек – улоо.

1297
[М.-С.С., 29.08.2001].
Башканын дәрти чегилет,

1298
Баланын дәрти чегилвейт.

[К.Б., 26.06.2002].
Башта дөүләт болвосо,

1299
Атадан калган мал ‒ харап.

[Ж.Йу., 04.07.1997].
Бaштaдым деп мaктaнбa,

1300
Пүттүм деп мaктaн.

[М.-A.К., 15.06.1997].
146
Мaкaлдaр
1301
Башталган иш иришсе, пүтбөй калвайт.
[М.-Ә.К., 09.07.1998].
1302
Башты баш кылган ‒ айак,
Жолду жол кылган ‒ туйак.
[Ы.Э., 30.03.2001].
1303
Баштын чоңу ‒ дөүләт,
Путтун чоңу ‒ мээнет.
[З.Т., 24.06.2001].
1304
Башчы болмок оңой,
Башкарып кетмек зор.
[А.Й., 23.06.2006].
1305
Бaшы axмaк болсо ‒ xaлк бузулaт,
Бaзaрчы axмaк болсо ‒ нaрк бузулaт.
[A.-М.К., 05.06.1997].
1306
Башы бар, вафаасы жок,
Саны бар сафаасы жок.
[К.Ч., 24.07.2006].
1307
Башы бөлөктүн ашы бөлөк,
Үйү бөлөктүн сыйы бөлөк.
[М.-Ә.К., 23.06.2006].
1308
Башы жок мандалак,
Түвү жок зәнталак.
[А.А., 22.01.2004].
1309
Башы каранын бары жакшы,
Башыңда турса, дагы жакшы.
[А.В., 17.09.2001].
1310
Башы тоголоктун бәәри эле әдәм эмес.
[А.Ар., 29.01.2004].
Башыда акыл болвосо,

1311
ээктеги сакалдан не пәйдә.

[Ж.Йу., 10.03.2003].
1312
Башыда не болсо, айагы да шо болот.
[А.В., 31.12.2003].
1313
Башыда так болсо,
Айагыда гәп болвойт.
[А.А., 27.08.2002].
1314
Башың кайда болсо, путуң шондо.
[А.-М.К., 01.08.2001].
147
1315
Башың кетсе кетсин,
1315
Башың
Намызың кетсе кетсин,
кетбесин.
Намызың кетбесин. [М.-A.К., 23.06.2006].
[М.-A.К., 23.06.2006].
1316
Башыңда акылың болсо,
1316
Башыңда
Бәәри журтакылың
жакыныңболсо,
болот.
Бәәри журт жакының болот. [М.-Ә.К., 22.07.2006].
[М.-Ә.К., 22.07.2006].
1317
Башыңнын эсендигини тиле,
1317
Башыңнын эсендигини тиле,
башкасы тавылат.
башкасы тавылат. [Ә.Э., 28.12.1997].
[Ә.Э., 28.12.1997].
1318
Бәәривиз Әзрәйилгә бир жән карзбыз.
1318
Бәәривиз Әзрәйилгә бир жән карзбыз. [М.Т., 04.05.1999].
[М.Т., 04.05.1999].
1319
Бәәри-жокту молло билет,
1319
Бәәри-жокту моллосийет.
Билип туруп су:га билет,
Билип туруп су:га сийет. [А.Ә., 24.07.2002].
[А.Ә., 24.07.2002].
1320
Бәәрини бир деп ойлово,
1320
Бәәрини
Әдәмнинбир депәдәм
ичиде ойлово,
бар.
Әдәмнин ичиде әдәм бар. [А.-М.К., 29.05.1997].
[А.-М.К., 29.05.1997].
1321
Бәәрини сыйла, сени дә бәәри сыйласын.
1321
Бәәрини сыйла,сыйласын.
Сени дә бәәри сени дә бәәри сыйласын. [Т.К., 17.05.1997].
[Т.К., 17.05.1997].
1322
Бәәринин башы – тән соолук.
1322
Бәәринин башы – тән соолук. [М.Т., 11.05.2001].
[М.Т., 11.05.2001].
1323
Бәдәниң соо болсо, бәәри соо болот.
1323
Бәдәниң соо болсо, бәәри соо болот. [А.-М.К., 13.05.1997].
[А.-М.К., 13.05.1997].
1324
Бәй дe:р бәжәм жок,
1324
Бәй
Кой дe:р
дe:р бәжәм
кожом жок,
жок.
Кой дe:р кожом жок. [А.А., 19.06.2004].
[А.А., 19.06.2004].
1325
Бәйлөөдө туруп күчүнү бервеген тулпардан
1325
Бәйлөөдө
жәйлөөдө туруп
жүрүпкүчүнү
сүтүнүбервеген тулпардан
берген инек аала.
жәйлөөдө жүрүп сүтүнү берген инек аала.[М.-Ә.К., 01.05.2003].
[М.-Ә.К., 01.05.2003].
1326
Бәләәлүү көткө бaрмaгыңы сaлвa.
1326
Бәләәлүү көткө бaрмaгыңы сaлвa. [М.К., 01.05.1998].
[М.К., 01.05.1998].
1327
Бәндә бәндәни не кылат,
1327
Бәндә бәндәни
худаанын не кылат,
көзү түз болсо.
худаанын көзү түз болсо. [З.Т., 14.02.1998].
[З.Т., 14.02.1998].
1328
Бәндәнин көзүнү бир ууч турпак тойгузат.
1328
Бәндәнин көзүнү бир ууч турпак тойгузат. [А.А., 24.09.1999].
[А.А., 24.09.1999].
148
148
Мaкaлдaр
Бәндәнин оозуда болсо,

1329
Алланын кулагыда болот.

[Ә.Э., 23.01.2004].
Бәр пәдәриңә жүз миң нәәләт.
1330
[Ә.Э., 24.02.2004].
Бәтәрдин бәтәри бар,

1331
Бирөү эмес, катары бар.

[А.Ә., 28.01.2003].
Бәчә грийәнә некәр,
1332
Модәр синә нә метә.

[А.Й., 22.07.2006].
Бебуйрук ашка тиш тийвейт.

1333
[Ж.Йу., 07.04.2003].
Бевахты бакырган тооктун башы кесилет.

1334
[К.О., 31.12.2003].
Бегайрат эрдин шуту жок.

1335
[Ш.Э., 25.01.2004].
Бегиң келгичең белиңди сындырат.

1336
[А.В., 25.01.2003].
Бегиңе жеткичең белиңи сындырат.

1337
[Ә.Э., 03.08.2003].
Бегоуга баштан гоугалуу баш жакшы.

1338
[Г.Ә., 24.07.2002].
Беинсәпкә кашык салсаң беш ууртайт.

1339
[М.-С.С., 24.07.2001].
Беймаал бакырган корооздун башыны кес.

1340
[Ә.Э., 24.06.2001].
Бейтaaныш жерде тон сыйлуу.

1341
[М.-A.К., 05.06.1997].
Бек менен әйтишип болвойт –

1342
Белиңи сындырат.
[А.-М.К., 01.08.2001].
Бек уулунан кул чыгат,

1343
Кул уулунан бек чыгат.

[Ж.Йу., 13.06.2002].
Беканаат бээ сойдурат.

1344
[Ж.Йу., 01.02.2003].
149
Бекер әдәм су: ичсе дә семирет.

1345
[А.К., 26.01.2003].
Бекер жүргүчө бекер иште.

1346
[А.Й., 27.05.2006].
Бекер отургуча бекер иш кыл.

1347
[М.К., 01.05.1998].
Бекерден кепин тавылса, өлмөк керек.

1348
[Ә.Э., 26.01.2003].
Бекерден кепин тапсан, өлүп ал.

1349
[М.-С.С., 29.08.2001].
Бекерден тавылган малдын бәрәкәси болвойт.

1350
[Ш.Э., 25.01.2004].
Бекерден худай безиптир.

1351
[М.-С.С., 24.07.2001].
Бекердин чолосу жок,

1352
Устаннын тогоосу жок.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Бекердин чолосу болвойт,
1353
Устанын тогоосу болвойт.

[М.-С.С., 30.09.2001].
Бел бәйләгәннин бәәри эле эр эмес.
1354
[А.-М.К., 01.08.2001].
Бел ташсыз болсо болор,

1355
эл башсыз болвойт.
[Ж.Йу., 19.04.2003].
Белиңде пулуң болсо,
1356
Үзүңдө нуруң болот.

[М.Т., 26.09.1999].
Бер малыңы элге,
1357
Ур башыңы жерге.
[М.-Ә.К., 11.06.2001].
Бервегин дә алвагын,
1358
Бейәдәптин жәнигә
Кычырса дә барвагын.
[З.Т., 24.06.2001].
Бервес аш ‒ пышвас,
1359
Aлвас куш ‒ учбас.

[А.В., 12.05.2001].
150
Мaкaлдaр
Бервес кыздын калыңы зор.

1360
[К.О., 13.06.2006].
Бервесе да медети,
1361
Алваса да айдыңы.
[П.А., 04.03.2003].
Бервесе дә сурап бак,
1362
Өтбөсө дә бүлөп бак.

[Ә.Э., 14.03.1999].
Бервесең ого дәрт,
1363
Берсең саңа дәрт.

[А.Ә., 09.02.2003].
Бервеске бер – уйалсын,
1364
Келвеске бар – уйалсын.

[А.-М.К., 14.12.1999].
Бервести берип уйалт,

1365
Келвести барып уйалт.

[Ә.Э., 25.05.2003].
Бервестин ашы пышвас.

1366
[М.-С.С., 24.07.2001].
Бервестин бээси кулундавас.

1367
[А.А., 17.06.2004].
Бервестин шылтоосу көп,
1368
Келвестин сыркоосу көп.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Бервестин шылтоосу көп,
1369
Өлвөстүн онтоосу көп.

[Ә.Э., 25.01.2003].
Берген алат, саткан калат.
1370
[К.О., 13.06.2006].
Берген колду бәәри өвөт.
1371
[М.-С.С., 30.09.2001].
Берген мәрт эмес, алган – мәрт.

1372
[К.О., 01.06.2006].
Берген худаага жагыптыр.
1373
[А.Ж., 03.07.2001].
Берген худайга жагат,
1374
Мәрт бәрәкә тават.

[М.-С.С., 24.07.2001].
151
Бергенге беш ‒ көп,

1375
Алганга алты ‒ аз.

[И.Ч., 21.06.1997].
Бергенге бир – көп,
1376
Алганга жүз – аз.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Бергенге пеш-пеш,
1377
Бервегенге кара таш, боз топо.

[З.Д., 11.10.2001].
Бергенде бешөө ‒ көп,
1378
Алганда алтоо ‒ аз.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Бергеннин бәрәкәти бар.
1379
[А.Ә., 24.04.2003].
Берейин деген кулуна,
1380
Белен кылат жолуна.

Бервейин деген кулуна,
Издесе чыкбайт пулуна.
[Ә.Э., 29.09.1999].
Берем деген – жaлгaн,
1381
Колго тийген – aлгaн.

[М.-A.К., 06.06.1997].
Берип пушман болгуча,
1382
бервей душман бол.

[Ж.Йу., 10.03.2003].
Бермек – наадандык,
1383
Алмак – зиреглик.
[М.-Ә.К., 01.10.2001].
Берсе – ал, урса – кач.
1384
[А.В., 01.07.1999].
Берсе – тууган, бервесе – жат.

1385
[А.В., 30.12.1998].
Берсең бергендей бер,

1386
Бервесең бекитип ал.

[А.А., 07.10.1998].
Бесана әдәм су: ичсе дә семирет,

1387
Катыны жок, кыздуу үйгө теминет.

[Ә.Т., 02.08.2001].
152
Мaкaлдaр
Бесана жаман – уйкучу,

1388
Бейәвир жаман – күлкүчү.

[К.С., 13.05.2001].
Бесана жаман – уйкучу,

1389
Бейәр жаман – күлкүчү.

[А.В., 13.05.2001].
Бетаалай гайрат башты айрат.

1390
[Н.Ш., 13.08.2001].
Бетеге ‒ белдин көркү,

1391
Беглер ‒ элдин көркү.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Бетеге кетет, бел калат,

1392
Беглер кетет, эл калат.

[К.О., 13.06.2006].
Бетеге кетип, бет калат,

1393
Су:лар кетип, сай калат.

[К.О., 13.06.2006].
Бети жакшы болгуча,

1394
ниети жакшы бол.

[Ә.Э., 27.12.2004].
Беҳүдә каргыш бөөрүгө тийвейт.

1395
[К.О., 21.06.2004].
Бечелден мээнет кетбейт ‒

1396
бири пүтсө, бири бар.

[К.О., 22.02.2004].
Бечелден мээнет узавайт,

1397
Бейәвирдән ләәнәт узавайт.

[М.-С.С., 30.09.2001].
Бечелди кәм чаглава, чечен болот.

1398
[К.О., 21.06.2004].
Беш бармак ‒ тең болвойт,

1399
Этек ‒ жең болвойт.

[М.-A.К., 24.03.1999].
Беш бармак тең эмес.

1400
[М.-С.С., 24.07.2001].
Беш кол барa:вар эмес.

1401
[О.Г., 28.05.2001].
153
1402
Беш пәнжә барa:вар эмес – узун-кәлтә.
[А.Э., 24.03.2015].
1403
Беш пулдук кызга он пулдук никә.
[М.-С.С., 30.09.2001].
1404
Бешиктеги бала беш түлөйт.
[А.Ар., 24.01.2004].
1405
Бешиктеги баланын
Бек болo:рун ким билет.
Эмчектеги баланын
Эр болo:рун ким билет.
[А.В., 23.01.2003].
1406
Бигиз бийди коворот.
[Ә.Э., 19.08.2001].
1407
Бий бaр жерде зорлук бaр,
Зорлук бaр жерде xорлук бaр.
[A.-М..К., 05.06.1997].
1408
Бий билгенди кул билет,
Әйтәйин десе тили жок.
[К.О., 13.06.2006].
1409
Бий болвогон әдәм бий болсо,
Чыкбаган дөвөсү калвайт.
Бай болвогон әдәм бай болсо,
[А.Ә., 23.06.2006].
1410
Бий болвогон бий болсо,
Чыкбаган төвөсү калвайт.
Бай болвогон бай болсо,
[А.К., 23.06.2006].
Бий болвосоң дә, ий бол,

1411
Көп болбосоң дә, төп бол.

[М.-A.К., 23.10.1999].
1412
Бий болупсун, ий болвопсун,
Көп болупсун, төп болвопсун.
[Ә.Э., 30.06.2002].
1413
Бий буйругу менен,
Түлкү куулугу менен,
154
Мaкaлдaр
Баатыр жүрөгү менен,

Бакыр билеги менен күн көрөт.
[М.-Ә.К., 26.01.2003].
Бийдин да бийлейтканы бар,

1414
Хандын да карайтканы бар.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Бийдин ити дә ‒ бий.

1415
[К.Б., 26.06.2002].
Бийдин ити – иттердин бийи.

1416
[Ы.Э., 07.07.1997].
Бийдин сараңынан сакта,

1417
Ичтин арамынан сакта.

[М.Т., 03.02.2001].
Бийи axмaк болсо ‒ xaлк бузулaт,

1418
Бaзaрчысы axмaк болсо ‒ нaрк бузулaт.

[A.-М.К., 05.06.1997].
Бийиң жакшы болсо,

1419
Журттун хамыны жейт,

Бийиң жаман болсо,
Журттун малыны жейт.
[А.В., 29.12.2003].
Бийиң жаман болсо,

1420
Журтуң бузулат,
Ханың жаман болсо,
Халкың бузулат.
[А.Ә., 04.06.1997].
Билвеген айып эмес,

1421
Билгеннен сураваган ‒ айып.

[М.-Ә.К., 09.07.1998].
Билвеген айып эмес,

1422
үйрөнбөгөн ‒ айып.
Кыләлваган айып эмес,
кылваган ‒ айып.
[А.В., 07.02.1999].
Билвеген билгеннин теңи эмес.

1423
[М.К., 01.05.1998].
155
Билвеген жердин ой-чукуру көп,

1424
Билвеген элдин той-топуру көп.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Билвеген жолго жүрсөң ‒ аттыңнын шору,

1425
Билвеген жерге түшсө ‒ катыннын шору.

[А.Т., 29.12.2003].
Билвеген худайды да билвейт,

1426
Билгендерди көзүгө илвейт.

[Ж.Йу., 20.08.2001].
Билвегенди сураган намыз эмес.

1427
[Ж.Йу., 14.02.1998].
Билвегенди сураганнын уйаты жок,

1428
Билгенди кылваганнын куваты жок.

[Ә.Э., 04.10.1997].
Билвегенини сурап билген – аалым,

1429
Билгенини сураса, әйтбәгән – залым.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Билвей туруп билем деве,

1430
Жайдак торсун минем деве.

[Ж.Йу., 13.06.2003].
Билвей туруп катынды мактава,

1431
Минбей туруп атыңды мактава.

[Ж.Йу., 20.08.2001].
Билвейсин десе тарынба,

1432
Билгеннен билвегениң көп.

[Ә.Э., 30.04.2003].
Билвес бийден билеселүү кул артык.

1433
[З.Т., 24.06.2001].
Билвестин бийи болгуча,

1434
билеселүүнүн кулу бол.

[А.А., 07.10.1998].
Билген әйтә бервәйт,

1435
Әйтә берген билвейт.

[М.-A.К., 13.05.1997].
Билген билип күлөт,

1436
Билвеген хошәәметкә күлөт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
156
Мaкaлдaр
Билген жолуңнан чыкба,

1437
Билвестин гәвини укба.

[А.Ар., 26.01.2004].
Билген менен билвеген бирдей эмес.

1438
[П.А., 30.12.1999].
Билгенге – ахаарат,
1439
Билвегенге – хошәәмет.
[А.А., 17.06.2004].
Билгенге бир сөз ‒ көп,

1440
Билвегенге миң сөз ‒ аз.

[М.Т., 03.02.2001].
Билгеним бир, билвегеним миң де.

1441
[К.О., 13.06.2006].
Билгениң ‒ бир тогуз,

1442
Билвегениң ‒ токсон тогуз.

[Ә.Э., 28.03.2003].
Билгениңди сүйлө,
1443
сүйлөгөнүңдү бил.
[М.-Ә.К., 01.10.2001].
Билгеннен билвегениң көп,

1444
Көргөннөн көрвөгөнүң көп.

[Ж.Йу., 04.07.2001].
Билгеннин да билелеги бар,

1445
Көргөннүн да көрелеги бар.

[Н.Ш., 14.04.2001].
Билеги бир болсо да,

1446
бармактары айры.
[А.Т., 29.12.2003].
Билеги жоон бий болот,

1447
Балтыры жоон бай болот.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
Билеги жоон бирди жеңет,

1448
Билими жоон миңди жеңет.

[М.-С.С., 30.09.2001].
Билеги жоон бирди жыгат,

1449
Билеселүү миңди жыгат.

[Ә.Э., 26.06.2002].
157
Билеги жоон бирди жыгытат,

1450
Билегеч миңди жыгытат.

[А.К., 13.06.2006].
Билек бир болгону менен пәнжәләри башка.

1451
[Ы.Э., 01.06.2001].
Билем десең – тутулдуң,

1452
Билвейм десең – кутулдуң.

[А.-М.К., 08.07.1997].
Билим – канат,
1453
Өнөр – санат.
[Ж.Йу., 26.02.2004].
Билимдәр болуш әстә-әстә,

1454
Бәләәмәт болуш бир пәстә.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
Билимдүү – жарык,
1455
Билимсиз – гарып.
[Ә.Э., 30.04.2003].
Билимдүү кул ачка өлвөйт.

1456
[Ж.Йу., 08.11.1997].
Билимдүү – тийип турган Күн,

1457
Билимсиз – капкараңгы түн.

[М.-Ә.К., 20.10.2001].
Билимдүүдөн хат калат,
1458
Усталардан дат калат.

[З.Т., 11.06.2001].
Билимдүүнүн гәви ‒ оң,

1459
Билимсиздин гәви ‒ тоң.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Билимсизге бий болгуча,
1460
билимдүүгө кул бол.

[Ж.Йу., 03.03.2003].
Билимсизде бир омур,
1461
Билимдәрдә миң омур.

[А.Т., 29.12.2003].
Билсең билгениңди әйт,
1462
Билип туруп әйтбәгән әзәли жарывайт.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
158
Мaкaлдaр
Билсең – насаат, билвесең – бесаат.

1463
[Ж.Йу., 06.04.2003].
Бир айагы ондо, бир айагы мунда,

1464
Башы тоода, куйругу кумда.

[К.Б., 26.06.2002].
Бир Ак билет,
1465
Бир бак билет,

Бәәригә жеткирген,
Мээнет менен тилек.
[М.Э., 18.05.1997].
Бир акылдуу баш ‒ миң кишиге ырыс.

1466
[М.Т., 26.09.1999].
Бир ал, эки бер,

1467
Бәрәкә өзү келер.

[А.-М.К., 22.09.1999].
Бир ат кулагы сак болот,

1468
Бир ит кулагы сак болот.

[А.-М.К., 22.05.1997].
Бир ата он баланы багат,

1469
Он бала бир атаны багәлвайт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Бир ата он баланы багыптыр,

1470
Он бала бир атаны багәлваптыр.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Бир атадан бирөө от болуп туулса,

1471
Бирөө пок болуп туулат,

Эсапта жок болуп туулат.
[А.О., 31.12.2003].
Бир атадан ‒ сар,

1472
Бир атадан ‒ карчыга.

[А.А., 31.12.2003].
Бир аты улук бар,

1473
Бир заты улук бар.

[М.Э., 18.05.1997].
Бир ахмактын әйткән совалыны

1474
жүз акылман чечәлваптыр.

[А.Т., 29.12.2003].
159
Бир ахмактын жоготконуну

1475
миң акылман тавәлвайт.

[Т.К., 17.05.1997].
Бир әдәм казган арыктан миң әдәм су: ичет.

1476
[А.Т., 29.12.2003].
Бир байдын журтуну эки чычкан талашат.

1477
[Р.Т., 28.05.2001].
Бир бала атасыга тең туулат,

1478
Бир бала атасыдан кәм туулат,

Бир бала атасыдан артык туулат,
Бир бала тага жагыны тартып туулат.
[М.-A.К., 26.10.1999].
Бир бала атасына жетип туулат,

1479
Бир бала атасынан өтүп туулат.

[М-Ә.К., 11.01.2005].
Бир баш кайерге болсо патат.

1480
[П.А., 30.12.1999].
Бир башка:
1481
Эки кулак, эки көз,

Бир ооз, бир сөз.
[Ж.Йу., 28.09.1998].
Бир бәләәдән кутулам деген

1482
эки бәләәгә тутулaт.

[Ы.Э., 07.07.1997].
Бир дәрткә миң дәрмән бар,
1483
Миң дәрткә бир дәрмән бар.

[М.-Ә.К., 03.06.1997].
Бир дәрттин миң довасы бар.
1484
[З.Т., 30.12.1997].
Бир жакшыга бир жаман әр кайда бар,
1485
Эки жакшы биригер күн кайда бар.

[М.Э., 18.05.1997].
Бир жакшыга бир жаман,
1486
Эгиз кылган теңирим.

Айды, Күндү бәрчәгә,
Тегиз кылган Теңирим.
[Ж.Йу., 26.02.2004].
160
Мaкaлдaр
1487
Бир жакшыга он жаман,
Коштоп чапса жетәлвайт.
[А.Ә., 03.04.2011].
1488
Бир жаманнын кәсә:пәти миң жакшыга тийет.
[Ж.Йу., 10.11.2001].
1489
Бир жаманнын кәсә:пәти миңге тийет,
Миңдики – түмөнгө.
[Ә.Э., 25.05.2003].
1490
Бир жолу туз ичкен жериңе
миң жолу салам әйт.
[М.-С.С., 30.09.2001].
1491
Бир жылдын жазы да бирөө, кышы да бирөө.
[А.Ар., 27.01.2004].
1492
Бир жың* алтыннан бир сээр* акыл артык.
1
[А.К., 12.07.2006].
1493
Бир ийик кара жип әр кимдин башында бар.
[М.-С.С., 29.01.2004].
1494
Бир ишти баштаганнан алдын пүтөөрүнү ойло.
[К.О., 17.06.2004].
1495
Бир калдыгач келген менен бәәр болуп кетбейт.
[А.-М.К., 01.08.2001].
1496
Бир карлыгач келген менен бәәр болвойт.
[Ә.Э., 28.01.2003].
1497
Бир катын бар:
Арпа унунан аш кылат,
Эрин элге баш кылат,
Көңүлүңү хош кылат.
Бир катын бар:
Хам-хатала аш кылат,
Чөп-чар менен чәч кылат,
Таап келгениң ушу деп,
Таалайыңы таш кылат.
[Ж.Йу., 31.12.2003].
1
Жың – 600 гр; сээр – 200 гр.
161
1498
Бир кәлләдә миң хыйал,
Миң кәлләдә бир хыйал.
[А.-М.К., 03.08.2001].
1499
Бир кәр ‒ әкис,
Бир көр ‒ әкис.
[А.К., 25.04.2001].
1500
Бир кәр ‒ орой,
Бир көр ‒ орой.
[М.-A.К., 25.04.2001].
1501
Бир келди, пир келди,
Aллaдaн сыр келди.
[М.-С.С., 24.07.2001].
1502
Бир киши такка минсе,
Кырк киши атка минет.
[Ә.Э., 12.06.1999].
1503
Бир койдон эки тери чыкбайт.
[М.К., 06.05.2000].
1504
Бир колдоп берген эки колдоп алат.
[А.А., 30.12.2003].
1505
Бир колу менен берип,
бир колу менен алат.
[М.Т., 26.09.1999].
1506
Бир колуң бир колуңу жуват.
[Ә.Э., 28.01.2003].
1507
Бир колуң менен берсең,
эки колуң менен аласың.
[Ж.Йу., 10.03.2003].
1508
Бир колуңду ачсаң,
бир колуңду жумуп жүр.
[А.В., 29.12.2003].
1509
Бир короо кой бир бөөрүгө тең эмес.
[А.О., 28.12.2003].
1510
Бир көзүмү бир көзүмө муктаж этбе.
[А.-М.К., 28.05.1997].
Бир көр ‒ әкис,

1511
Бир кәр ‒ әкис.

[М.-Ә.К., 11.07.2004].
162
Мaкaлдaр
Бир көргөн – билиш,

1512
Эки көргөн – тааныш,

Үч көргөн – сырдаш.
[Ә.Э., 12.07.1998].
Бир көргөндө бил,

1513
Эки көргөндө тааны,

Үч көргөндө – бери же нары.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Бир күн келет –

1514
кечүү тапбайсың кечкенге;

Бир күн келет –
бир ууртам су: тапбайсың ичкенге.
[М.-Ә.К., 25.01.2004].
Бир күн орозо тутбаган,

1515
Баласынын аты ‒ Рамазан.

[А.-М.К., 15.06.1999].
Бир күн тойгон жериңе

1516
тогуз күн тәәзим кыл.

[А.-М.К., 05.08.2001].
Бир күн туз таткан жериңе

1517
миң күн салам кыл.

[Ә.Э., 08.06.2003].
Бир күн тузуну ичкен жериңе

1518
миң күн салам бер.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Бир күнгө койондун териси да чыдайт.

1519
[А.-М.К., 03.08.2001].
Бир күндүк жолго чыксаң,

1520
бир жума азырлык кыл.

[М.Т., 03.02.2001].
Бир кыздын тойу болсо,

1521
кырк кыздын башы ооруйт.

[З.К., 12.05.2001].
Бир кыш бар, кут алып келет,

1522
Бир кыш бар, жут алып келет.

[Ж.Йу., 16.09.2004].
163
Бир мәртә туз таткан жериңе

1523
миң мәртә салам бер.

[З.Т., 24.06.2001].
Бир ок менен эки куш атыптыр.

1524
[А.-М.К., 01.08.2001].
Бир ооздон әр сөз чыккыча,

1525
Әр ооздон бир сөз чыксын.

[Ж.Йу., 05.06.1998].
Бир ооздон гәп чыксын,

1526
Бир жеңден кол чыксын.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
Бир ооздон чыккан гәп миң кулакка жетет.

1527
[К.О., 01.06.2006].
Бир ооздон чыккан гәпти миң кулак угат.

1528
[Ж.Йу., 19.02.2002].
Бир ооздон чыкканды миң кулак угат.

1529
[М.-Ә.К., 09.07.1998].
Бир өлүм бар жәшөөдөн артык,

1530
Бир жәшөө бар өлгөннөн жаман.

[М.-Ә.К., 05.05.2000].
Бир сараң түйгөн түйүндү

1531
жүз акылдуу чечәлвәптир.

[М.Т., 03.02.2001].
Бир сараңдын берген совалыга

1532
он акылдуу жовап тавәлвайт.

[Ы.Э., 13.05.2001].
Бир сарттын ‒ дөшү күйүк,

1533
Бир сарттын ‒ көтү күйүк1.

[М.-Ә.К., 24.07.2006].
Бир сөз бар ‒ әйтиләт, калат,

1534
Бир сөз бар ‒ укканнын жигәри жанат.

[А.-М.К., 13.05.1997].
Бир сөз бар ‒ оору әдәмди соо кылат,

1535
Бир сөз бар ‒ соо әдәмди оору кылат.

[М.К., 06.05.2000].
1
Башы ‒ табышмак: жандырмагы: тулга, казан.
164
Мaкaлдaр
Бир сугур су: ичсе,

1536
миң сугурдун су:суну канат.

[Ж.Йу., 01.02.2003].
Бир тантык келет,
1537
Бир сөз менен миң чеченди жеңет.

[Ж.Йу., 13.06.1999].
Бир тантык миң чеченди жеңиптир.

1538
[М.-С.С., 24.07.2001].
Бир тәмбәл он әдәмди иштен калтырат,

1539
Жүз әдәмди аштан калтырат.

[Ж.Йу., 13.07.1997].
Бир уйадан бир сасык тухум чыкбай койвойт.

1540
[А.В., 18.01.1997].
Бир уйадан ‒ карчыга,

1541
Бир уйадан ‒ сар,

Бир уйадан ‒ шумкар,
Бәәринин өзүгө көрө оокаты бар.
[Ж.Йу., 06.07.1997].
Бир уйадан ‒ сар,
1542
Бир уйадан ‒ карчыга,

Бир уйадан ‒ бүргүт.
[Н.Ш., 13.08.2001].
Бир уйадан ‒ шумкар,
1543
Бир уйадан ‒ сар.

[А.К., 13.06.2006].
Бир уйдун мүүзүгө урсаң,
1544
миң уйдун мүүзү зыркырайт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Бир уйдун мүүзүгө чапса,
1545
миң уйдун мүүзү какшайт.

[А.В., 25.01.2003].
Бир үйдүн жарыгы бир үйгө тийвейт.

1546
[А.Ә., 06.06.1998].
Бир чәйнә, бир чәйнәсәң май чәйнә.

1547
[А.К., 23.06.2006].
Бир чәйнәсәң май чәйнә,

1548
Былчылдасын оозуңда,
165
Бирди алсаң сулуу ал,

Былкылдасын койнуңда.
[Ж.Йу., 19.02.2002].
Бир чырпык менен миң кой әйдәйт.

1549
[Ә.Э., 16.06.2003].
Бир эчки эгиз тууса,

1550
Чөптүн башы эки ача чыгат.

[Ж.Йу., 24.07.2004].
Бирге жүрмөк бар, бирге өлмөк жок.
1551
[А.О., 29.12.2003].
Бирде жигит жүйөү жүрөт,

1552
Бирде жигит төө минет.

[К.О., 04.01.2005].
Бирди айаган миңден ажырайт,
1553
Азды айаган көптөн ажырайт.

[А.Ар., 26.01.2004].
Бирди айайм деп миңден ажыраптыр,

1554
Жокту айайм деп, бардан ажыраптыр.

[А.О., 29.12.2003].
Бирди берген xудaйым миңди дә берет.

1555
[М.-A.К., 24.11.1998].
Бирди бөлүп же,

1556
Жәртини жәрип же.

[Ә.Э., 26.09.1999].
Бирди көрсөң пикир кыл,

1557
Экини көрсөң шүкүр кыл.

[Ә.Э., 28.01.2003].
Бирди сурaсaң, xудaйым миңди берет.

1558
[Г.Ч., 02.04.2001].
Бирдики ‒ миңге,
1559
Миңдики ‒ түмөнгө,
Түмөндүкү ‒ санга.
[Н.Ш., 13.08.2001].
Бирдин кәәви миңге тийет,

1560
Миңден кийин түмөнгө тийет.

[Ә.Э., 12.09.2002].
Бирдин кәсәпәти миңге тийет.

1561
[А.-М.К., 03.08.2001].
166
Мaкaлдaр
Бирдин насы миңге тийет,

1562
Онон кийин өзүгө тийет.

[Ә.Э., 12.09.2002].
Бири кечерге кечүү тапбай жүрсө,

1563
Бири ичерге су: тапбайт.

[Ж.Йу., 16.09.2004].
Бири күлсө, миңи ийләйт,

1564
Бичәәрә пүткөн әдәмди әйт.

[М.К., 01.05.1998].
Бири өлвөй, бири күн көрвөйт.

1565
[И.Ч., 02.04.2001].
Биринчи дөүләт – жән соолук,

1566
Экинчи дөүләт – ак жоолук,

Үчүнчү дөүләт – жүз соолук.
[С.К., 28.08.2002].
Биринчи дөүләт – тән соолук,

1567
Экинчи дөүләт – ак жоолук,

Үчүнчү дөүләт – жүз соолук.
[М.-Ә.К., 28.06.2002].
Бирлиги бар эл озот,

1568
Бирлиги жок эл тозот.

[Ә.Э., 12.07.1997].
Бирлик бар жерде тирилик бар,

1569
Ым бар жерде ырыскы бар.

[Ә.Э., 29.12.2003].
Бирлик болвой, тириглик болвойт,

1570
Ынтымак болбой, ырыс болбойт.

[Ә.Э., 08.10.1998].
Бирөө бар ‒ көзүнөн таанылат,

1571
Бирөө бар ‒ сөзүнөн таанылат.

[А.В., 05.06.1998].
Бирөө ‒ жәнгә жолдош,

1572
Бирөө ‒ нанга жолдош.

[Ә.Э., 12.07.1998].
Бирөө кечкенге кечүү тапбай жүрсө,

1573
бирөө ичкенге су: тапбай жүрөт.

[М.-Ә.К., 01.10.2001].
167
Бирөө кыйналып өлүп жатса,

1574
Бирөө каткырып күлүп жатат.

Бирөө тытынып ийләп жатса,
Бирөө кутуруп, туйлап жатат,
Мана шундай бәндәзат.
[Ж.Йу., 19.02.2002].
Бирөө мал кайгысында,

1575
Бирөө жән кайгысында.

[Н.Ш., 14.04.2001].
Бирөө малдын дәрдидә,

1576
Бирөө жәндин дәрдидә.

[Г.А., 29.12.2003].
Бирөө нан кайгысын тартса,

1577
Бирөө жән кайгысын тартат.

[Ә.Э., 16.06.2003].
Бирөө өлвөй, бирөө күн көрвөйт.

1578
[Ә.Э., 24.06.2006].
Бирөө өлвөсө, бирөөгө күн жок.

1579
[Ә.Э., 21.08.2003].
Бирөө чалма деп койверсе,

1580
Бирөө алма деп алат.

[А.А., 31.12.2003].
Бирөөгө – aлa кaргa,

1581
Бирөөгө – шумкaр,
Бирөөгө – сaгызгaн,
Бирөөгө – сәр.
[A.-М.К., 05.06.1997].
Бирөөгө ашхаана керек,

1582
Бирөөгө башбаана керек.

[Ә.Э., 12.07.1997].
Бирөөгө бир жамандык кылсаң,

1583
Миң жамандык болуп башыңа келет.

[А.Ар., 29.01.2004].
Бирөөгө жамандык санасаң,
1584
өз башыңа келет.
[Ә.Э., 16.06.2003].
168
Мaкaлдaр
Бирөөгө кара санава – өз башыңа келет.

1585
[Ж.Йу., 01.08.2002].
Бирөөгө ‒ күлкү,
1586
Бирөөгө ‒ ый,
Бирөөгө ‒ хорлук,
Бирөөгө ‒ сый,
Әдәм болом десең,
Намызыңы сакта,
Нәпсиңи тый.
[А.В., 07.06.1998].
Бирөөгө ор казсаң кең каз,
1587
өзүң ыргып чыгарга.

[Ә.Э., 30.04.2003].
Бирөөгө таш атсаң,
1588
өзүңө ок болуп тийет,

Ок болвосо,
үзүңө пок болуп тийет.
[Ж.Йу., 19.02.2002].
Бирөөгө чукур казсаң өзүң түшөсүн.
1589
[А.В., 18.01.1997].
Бирөөдө жок, бирөөдө бар,
1590
Бирөөдүн әзизи бирөөгө хар.

[Н.Ш., 13.08.2001].
Бирөөдөн дөш жесең,
1591
учаңы азыр тут.

[М.-Ә.К., 11.01.2005].
Бирөөдөн экөө жакшы,
1592
Aздан көп жакшы.

[М.-С.С., 29.01.2004].
Бирөөнү күйгүзөм деве ‒
1593
Өзүң пышасын.
Бирөөгө чукур казба ‒
Өзүң түшөсүн.
[Ә.Э., 29.09.1999].
Бирөөнүн гөрүгө бирөө жатбайт.
1594
[К.О., 11.01.2005].
Бирөөнүн гыйватыны кылва,
1595
ак сөзүңнөн жылва.
[А.В., 13.05.2001].
169
Бирөөнүн жарыгы бирөөгө тийвейт.

1596
[А.Ә., 23.10.1999].
Бирөөнүн ичи ‒ теңиз,

1597
Бирөөнүн ичи ‒ доңуз.

[Ж.Йу., 18.02.2002].
Бирөөнүн катыны бирөөгө кыз көрүнөт.

1598
[А.В., 01.03.2003].
Бирөөнүн колудагы токоч бирөөгө зор көрүнөт.

1599
[Ы.Э., 05.03.2003].
Бирөөнүн көөнү тегиз,

1600
Бирөөнүн көөнү ‒ доңуз.

[А.В., 05.04.2003].
Бирөөнүн малы мал болвойт.

1601
[А.Ә., 23.06.2001].
Бирөөнүн тиши бар,

1602
Жегидей гөшү жок.

Бирөөнүн гөшү бар,
Жегидей тиши жок.
[Ж.Йу., 18.04.2004].
Бирөөнүн тоогу бирөөгө газ көрүнөт –
1603
Өз малың көп болсо да,

Элдикиден аз көрүнөт.
[А.-М.К., 02.08.2001].
Бирөөнүн тону тон болвойт.
1604
[М.-A.К., 17.09.1997].
Бирөөнүн торпогун каргасаң,
1605
Өзүңүн өгүзүңө тийет.

[Ә.Э., 31.12.2000].
Бирөөнүн ҳаккы болсо – бер,

1606
Өзүңнүн ҳаккың болсо – ал.

[А.А., 02.07.1999].
Бирөөнүн ырыскысы бирөөгө буйрувайт.

1607
[А.В., 30.09.1999].
Бирөөнүн эли эл болбойт,

1608
Бирөөнүн жери жер болвойт.

[М.-A.К., 24.11.1998].
170
Мaкaлдaр
1609
Бирөөнүн эшигини чекбегин зынхар-зынхар,
Сенин эшигиңди дә чегү:чүлөр бар.
[Т.Г., 27.12.2004].
1610
Биртке берет, аркасыдан итеверет.
[Ж.Йу., 19.02.2002].
Бирөө менен бирөөнүн не иши бaр?

1611
[М.-A.К., 05.06.1997].
1612
Бичәәрәнин бир эшиги жавылса,
бир эшиги ачылат.
[Ж.Йу., 10.03.2003].
1613
Бичәәрәнин оозу ашка тийe:рде
башы ташка тийет.
[А.А., 02.07.1999].
1614
Бозокордун үйү ‒
айкырык менен кыйкырык.
Нәсвәйкәштин үйү ‒
какырык менен түкүрүк.
[А.В., 17.09.2002].
1615
Бозоргонду пышты дейт,
Осурганды чычты дейт.
[А.Ә., 27.12.2003].
1616
Бойдой бой тавылат,
Ойдой ой тавылвайт.
[Ә.Э., 12.07.1998].
1617
Бойлуу болсо, тохмок дейт,
Ойлуу болсо, ахмак дейт.
[К.О., 21.06.2004].
1618
Бойу канча болсо,
көлөгөсү дә шончо.
[М.-Ә.К., 31.12.2003].
1619
Бойу канча болсо,
ойу да шончо.
[М.-A.К., 28.07.2001].
1620
Бойу кәлтәнин ойу дә кәлтә.
[Г.Ә., 24.07.2002].
1621
Бойу кәлтәнин ойу кәлтә болот.
[Ә.Э., 12.07.1997].
171
Бойу кичиктин ойу кичик.

1622
[А.В., 25.09.1998].
Бойу пастын ойу пас.

1623
[А.В., 07.06.1998].
Бойу ‒ терек, ичи ‒ көвәк.

1624
[З.Д., 11.11.2001].
Бойуга карава, хуйуга кара.

1625
[Ж.Йу., 23.08.2003].
Бойуга карап ойуну бил.

1626
[М.-Ә.К., 01.10.2000].
Бойуң пас болсо мәйли,

1627
Ойуң пас болвосун.

[Ә.Э., 03.07.1999].
Бок болгучаң, ок бол,

1628
Ок болвосоң, жок бол.

[Ж.Йу., 07.04.2003].
Боләлвасаң герийвер,
1629
Гериге чыгып ийләйвер.

[З.Д., 12.06.2001].
Боләлвасаң герийвер,
1630
Гериге чыгып улуйвер.

[Ә.Э., 16.11.2002].
Боләлсаң арслан бол,

1631
түлкү әр ким болот.

[К.Б., 26.06.2002].
Болвогонго болушба,
1632
погу менен кайнасын.

[А.Ә., 04.06.1997].
Болo:р бала жети жәшинде баш болот,

1633
Болвос бала кыркка кирсе да жәш болот.

[Ә.Э., 08.10.1998].
Болo:р бала он бешинде башмын дейт,

1634
Болвос бала отузунда дә жәшмин дейт.

[Ә.Э., 14.03.1999].
Болo:р бала погудан,

1635
Болвос бала тәгидән.

[Ы.Э., 07.07.1997].
172
Мaкaлдaр
Болo:р болвос баш жаман,

1636
Тойo:р тойвос аш жаман.

[Ж.Йу., 19.04.2003].
Болo:р болсоң болуп өт,

1637
Боз жоргодой желип өт.

[Ә.Э., 31.12.2000].
Болo:р иш болду, бойогу канды.

1638
[А.В., 20.08.2001].
Болo:р иш болду,
1639
Сынa:р бел сынды,

Тынa:р жән тынды,
Кылa:рыны кылды,
Алa:рыны алды,
Калатканы калды.
[М.Т., 03.02.2001].
Болo:р уул ‒ погудан,

1640
Болвос уул ‒ тәгиден.

[Ж.Йу., 16.09.2004].
Болo:р уул погудан,

1641
Полот пычак савыдан.

[К.О., 26.06.2004].
Болo:р элдин балдары

1642
Бирин бири баатырым деп кычырат;

Болвос элдин балдары
Бирин бири катыным деп кычырат.
[Ж.Йу., 10.03.2003].
Болотыган бала погудан мәәлим.

1643
[М.-Ә.К., 02.07.2002].
Болотыган балаңы,
1644
Колуга гылыч берип, жоуга сал.

Болвойтыган балаңы,
Колуга тайак берип, койго сал.
[М.Т., 22.07.2001].
Болотыган жигит төп сүйлөйт,
1645
Болвойткан жигит көп сүйлөйт.

[А.Ә., 31.12.1999].
173
Болотыган нәйветим1,
1646
Кичигинде шок чыгат,

Болвойтыган нәйветим,
Көтүнөн сокубилектей пок чыгат.
[А.Б., 10.08.2001].
Болотыган уул ‒ он бешинде баш,
1647
Болвойтыган уул ‒ отузга кирсе да жәш.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Болсо дагы хары өлөт,
1648
Болвосо дагы хары өлөт.

[M.-A.K., 28.05.2006].
Болсо – ийәкәнә-буду,
1649
Болвосо – ийәкәнә-стахиин.
[М.-С.С., 11.06.2001].
Болсоң болгондой бол,

1650
Болвосоң бордой тозуп кет.

[Ж.Йу., 19.02.2002].
Болсоң, болгондой бол,

1651
Болвосоң, топодой тоз.

[М.Э., 18.05.1997].
Болсоң, болгудай бол,

1652
Болвосоң бордой тозуп кал.

[А.Ә., 01.03.2003].
Болсоң, эл ичинде бол,

1653
Өлсөң эл ичинде өл.

[А.А., 14.03.1999].
Бооз болгон кыз энесиге хуйланат.

1654
[М.-С.С., 24.07.2001].
Боор ооруса, боорго тевет.

1655
[А.Ә., 04.06.1997].
Бороондуу жаан пат басылат.

1656
[З.Т., 12.07.2004].
Босогодо чалынсаң, төргө өтөм деве.

1657
[К.О., 24.04.2006].
1
Нəйвəт – чунак деген сөзгө жакын.
174
Мaкaлдaр
Бөдөнөдө үй жок ‒
1658
Кайда барса: “пытбылдык”.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Бөдөнөнүн үйү жок ‒

1659
Кайда барса: “пытмылдык”.

[Ә.Э., 18.04.2004].
Бөз әвийрди жават,

1660
Сөз әвийрди тават.

[Ж.Йу., 15.07.1998].
Бөлө жеген – мәрт,

1661
Өлө жеген – дәрт.

[М.-Ә.К., 01.05.2003].
Бөлө жедим деп мактан,

1662
Өлө жедим деп мактанба.

[М.-Ә.К., 02.07.2002].
Бөлүнгөн мал – бөөрүгө жем,

1663
Бөлүнгөн эл – бөлөк элге жем.

[А.Ә., 19.04.2003].
Бөлүнгөн эчки бөөрүгө жем болот.

1664
[Ә.Э., 26.01.2004].
Бөлүнгөндү бөөрү жейт.

1665
[М.-С.С., 29.01.2004].
Бөөрү aтaткaн уулду бөркүдөн бил,

1666
Xaлк бaгaткaн уулду көркүдөн бил.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Бөөрү әйдәгәнгә көнбөйт,

1667
Әйдәгәнгә көнсө дә,

Бәйләгәнгә көнбөйт.
[Ә.Э., 25.01.2003].
Бөөрү баласы баккан менен ит болвойт.

1668
[А.-М.К., 02.08.2001].
Бөөрү баласы – бөөрү,

1669
Ууру баласы – ууру.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Бөөрү баласы ит болвойт.

1670
[Ә.Э., 12.07.1997].
175
Бөөрү баласын баксаң,

1671
тоону карап улуйт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Бөөрү баласын канча баксаң да,

1672
эки көзү талаада.

[Ә.Э., 29.09.1999].
Бөөрү: “Бирди жесем, миңди буусам”, ‒ дейт.

1673
[Ә.Э., 17.02.2003].
Бөөрү бөөрүлүгүн койвойт,

1674
Ууру уурулугуну койвойт.

[А.-М.К., 06.04.1999].
Бөөрү жолдошуну жолго тәштәвәйт.

1675
[Ж.Йу., 13.07.1997].
Бөөрү жолдошуну хаставайт.

1676
[Ә.Э., 08.10.1998].
Бөөрү көмөт, түлкү ачат.

1677
[Ә.Э., 05.02.2000].
Бөөрү өз короосуга тийвейт.

1678
[Ж.Йу., 06.07.1997].
Бөөрү өчүксө тым калвайт.

1679
[К.Б., 26.06.2002].
Бөөрү таарыса, ит көмөт,

1680
Жалгыз өлсө, ким көмөт.

[З.Ө., 19.02.2002].
Бөөрү түндө келет,

1681
Xастаса, күндө келет.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Бөөрү хаарыса да бир койлук алы бар.

1682
[А.В., 02.03.2003].
Бөөрү хаарыса ‒ итке күлкү.

1683
[Ә.Т., 02.07.1999].
Бөөрү хаарыса ‒ итке шылдың,

1684
Молдо хаарыса ‒ журтка шылдың.

[А.В., 01.07.1999].
Бөөрү хаарыса чычкан уулайт.

1685
[К.О., 04.01.2005].
176
Мaкaлдaр
Бөөрү харысыны көтөндөйт,

1686
Харысы бәәрисини көтөндөйт.

[А.В., 01.03.2003].
Бөөрүгө ‒ кой амаанат,

1687
Ууруга ‒ үй амаанат.
[А.К., 31.12.2003].
Бөөрүгө кой кайтартбайт,

1688
Ууруга – короо.
[М.-Ә.К., 05.05.2000].
Бөөрүгө кой күттүрөвү,

1689
Ууруга үй күттүрөвү.
[А.Ә., 18.11.2000].
Бөөрүдөн ‒ бөлтүрүк,
1690
Койдон – козу.
[М.К., 06.07.2000].
Бөөрүдөн гайрат кетсе,

1691
эчкини эже, тәкәни жезде дейт.

[Ы.Э., 23.07.2006].
Бөөрүдөн коркон кой күтбөйт.

1692
[А.А., 04.07.1999].
Бөөрүнүн баласы, о дә бөөрү,

1693
Уурунун баласы, о дә ууру.

[А.-М.К., 05.05.1998].
Бөөрүнүн бәәри көк.

1694
[Ә.Э., 25.02.2004].
Бөөрүнүн оозу жесе да ‒ кан,

1695
жевесе да ‒ кан.
[Н.Ш., 29.12.2003].
Бөөрүнүн харысыны өлтүр.

1696
[М.К., 23.07.2006].
Бу дүнйә сага да калвайт,

1697
мага дә калвайт.
[Ы.Э., 07.07.1997].
Бу дүнйә төгөрөк,
1698
Бири туулса, бири өлөт.

[А.А., 07.10.1998].
177
Бу дүнйәдә малсыз болсо дә,

1699
Ахыретте имансыз болвосун.

[М.К., 01.05.1998].
Бу дүнйәдә эки эле әдәм бар:

1700
Бири ‒ ач, бири ‒ ток,

Башка хич ким жок.
[Ж.Йу., 11.01.2005].
Бу дүнйәдә эки эле неме көрдүм:

1701
Бири ‒ туулдум, бири – өлдүм.

[М.-Ә.К., 09.07.1998].
Бу дүнйәни мен пәнттәйм,

1702
Бу дүнйә мени пәнттәйт.

[Ә.Э., 27.05.2006].
Бузмак ‒ асан, курмак ‒ зор,

1703
Әйтмәк ‒ асан, кылмак ‒ зор.

[А.Т., 29.12.2003].
Бузулмак ‒ асан, түзөлмөк ‒ зор.

1704
[К.О., 13.06.2006].
Буйруваган аш болсо,
1705
Буламыктан тиш сынат.

Пүтбөйтыган иш болсо,
Гыламыктан пут сынат.
[А.В., 18.01.1997].
Буйруваган ашка тиш тийвейт.

1706
[Ә.Э., 25.07.2002].
Буйруган алат, жүткүнгөн калат.

1707
[А.-М.К., 01.08.2001].
Буйругу жеткен турәлвайт,

1708
Бурулуп арва кыләлвайт.

Казаасы жеткен турәлвайт,
Кайрылып арва кыләлвайт.
[М.К., 11.06.2001].
Буйругу жок ашка тиш тийвейт.

1709
[А.Ә., 04.06.1997].
Буйругу жок аштан үмүт кылва.

1710
[К.О., 04.01.2005].
178
Мaкaлдaр
Буйругу жок болсо,

1711
буламыкка дә тиш сынат.

[М.Т., 22.07.2001].
1712
Буйрук – Алладан,
Куллук – бәндәдән.
[М.К., 06.07.2000].
1713
Буйрук – сизден,
Куллук – бизден.
[М.Т., 04.05.1999].
1714
Буйукканга жылдыз дә от көрүнөт.
[Ә.Э., 22.07.2006].
1715
Буйукканга жылдыз – от.
[Ж.Йу., 08.01.2005].
1716
Буйукканнын көзүгө жылдыз от болуп көрүнөт.
[Ә.Э., 29.01.2004].
1717
Буйумнун жаңысы жакшы,
Достун – көөнөсү.
[Ә.Э., 26.09.1999].
1718
Букада кайын жок,
Инекте төркүн жок.
[А.Ә., 14.02.1998].
1719
Буканын өзү хаарыса да,
мурду хаарывайт.
[А.Ә., 31.12.1999].
1720
Букачарым кутурткан ‒ эки энеги,
Эки энеги жок болсо, не кереги.
[А.В., 06.07.1997].
1721
Булагы болвосо, дәрийә соолуйт.
[Ә.Э., 14.03.1999].
1722
Булактуу жердин су:су көп,
Бузулган элдин чуусу көп.
[А.О., 31.12.2003].
1723
Булбулдaй тилдүү бол,
Aрстaндaй сүрдүү бол.
[М.-A.К., 26.06.1997].
1724
Булуттуу көктүн күнү ачуу,
Билими жоктун тили ачуу.
[К.О., 22.02.2004].
179
Бургaн гәп – xудaй ургaн гәп.

1725
[A.-М.К., 05.06.1997].
Бу:дай наның жок болсо,

1726
Бу:дай сөзүң жокведе?

[А.В., 13.07.1997].
Бу:дайдын барар жери – тегирмен,

1727
Кыздын барар жери – күйөө.

[М.Т., 02.04.2001].
Буунсуз жерге пычак салва,

1728
Сиңбес жерге су: куйва.

[Ж.Йу., 24.07.2004].
Бүгүн берген xудaйым эрте дә берет.

1729
[М.-A.К., 05.06.1997].
Бүгүн көргөн эрте жок.

1730
[Ә.Э., 12.09.2002].
Бүгүн маңа, эрте саңа ‒

1731
Келме кезек, терме тезек.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Бүгүн пүтөр иш болсо,

1732
эртеңкиге калтырва.
[Ж.Йу., 04.08.2003].
Бүгүн өлө тургансып ибадат кыл,

1733
Такыр өлвөй тургансып тириглик кыл.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Бүгүнгү ишиңди эртеге койво.

1734
[А.-М.К., 02.08.2001].
Бүгүнгү көргөн эрте жок,

1735
Бу дүнйә шундай пок.

[Ә.Э., 18.09.2003].
Бүгүнгү кылган иләә –

1736
Эртеңки башка бәләә.

[М.-Ә.К., 24.02.2004].
Бүгүнгү тухум – эрте палапан.

1737
[М.Т., 22.07.2001].
Бүгүнгү фырсат эрте келвейт.

1738
[А.Ж., 11.01.2005].
180
Мaкaлдaр
Бүгүндүн эртеси бар,

1739
Быйылдын келиргиси бар.

[Ж.Йу., 10.09.2002].
Бүргүт хаарыса, чычкан алат,
1740
Мерген хаарыса тузак салат.

[А.Ә., 14.02.1998].
Бүргүтчү гөшсүз калвайт,
1741
Жылкычы атсыз калвайт.

[А.Ә., 22.07.2006].
Бүрөө бар, колудан әр иш кәләт,

1742
Бүрөө бар колудан бир иш келвейт.

[А.А., 04.07.1999].
Бүрөө зәрләп жүрүп алат,

1743
Бүрөө зорлоп туруп алат.

[З.Т., 14.02.1998].
Бүрөө өлсө, бүрөө өнөт.

1744
[Н.Ш., 13.08.2003].
Бүрөөгө жардам кыл, сага дә бүрөө

1745
жардам кылсын.
[М.-Ә.К., 31.12.2000].
Бүрөөгө кaрa көздүү кaлaм кaш көрүнсө,

1746
Бүрөөгө пычык мурун, жaлпaк бaш көрүнөт.

[М.-A.К., 25.05.1999].
Бүрөөгө карап күлсөң,

1747
өз башыңа келгенде ийләйсиң.

[Ж.Йу., 08.11.1997].
Бүрөөгө күлсөң, өзүң ийләйсиң.

1748
[А.-М.К., 24.06.1997].
Бүрөөгө оро казсаң, өзүң түшөсүң.

1749
[А.-М.К., 08.07.1997].
Бүрөөгө өлүм тилегиче,

1750
өзүңө омур тиле.

[А.Ә., 11.04.1998].
Бүрөөгө сынтакба ‒ өз башына келет.

1751
[А.А., 04.07.1999].
Бүрөөгө чукур казба, өзүң түшөсүң.

1752
[Ә.Э., 28.12.1997].
181
Бүрөөнү пәнттәйм дәгән әдәм өзү пәнттәләт.

1753
[А.О., 09.02.2003].
Бүрөөнүн акысы бүрөөгө калвайт,

1754
Калса дә азык атбайт.

[А.А., 07.10.1998].
Бүрөөнүн башыга күн түшкөндө күлгөн,

1755
Өз башыга күн түшкөндө ийләйт.

[М.-Ә.К., 03.06.1997].
Бүрөөнүн жери жер болвойт,

1756
Бүрөөнүн эли эл болвойт.

[М.Т., 03.02.2001].
Бүрөөнүн журтуда шаа болгуча,

1757
Өзүңүн журтуңда гәдәә бол.

[А.-М.К., 14.12.1999].
Бүрөөнүн катыны бүрөөгө кыз көрүнөт,

1758
Нолок дә болсо, уз көрүнөт.

[А.Ә., 14.02.1998].
Бүрөөнүн көзү коркок, колу баатыр,

1759
Бирөөнүн өзү коркок, оозу баатыр.

[Ж.Йу., 13.07.1997].
Бүрөөнүн өзү баатыр,

1760
Бүрөөнүн сөзү баатыр.

[А.Ә., 31.12.1999].
Бүрөөнүн өлүмүнү тилегиче,

1761
Өзүңнүн омуруңу тиле.

[А.-М.К., 06.10.1997].
Бүрөөнүн сөзү баатыр,

1762
Бүрөөнүн көзү баатыр,

Көзү баатырдын өзү дә баатыр.
[М.-A.К., 17.09.1997].
Бүрөөнүн ырыскысы бүрөөгө аш болвойт.

1763
[А.А., 24.09.1999].
Бээ баласын тепсе дә керте тепбейт.

1764
[М.-A.К., 23.06.2006].
Бээ десе, төө дейт,

1765
Төө десе, бээ дейт.

[А.Й., 23.04.2003].
182
Мaкaлдaр
Бээ туумайынча байтал аты калвайт,

1766
Катын туумайынча келин аты калвайт.

[Ы.Э., 23.07.2006].
–В–
Вакыт – аттуу, биз – пийәдә.
1767
[М.Т., 12.07.1997].
Вакыт – тоодан аккан дәрийә.

1768
[З.Т., 13.06.1999].
Ван, Ван, худайым берсин иман.

1769
[М.Т., 18.05.1997].
Ваннын тузу оор – келген кетәлвайт,

1770
Кеткен кайтып жетәлвайт.

[М.Т., 18.05.1997].
Ватан – худаанын алтын бешиги,

1771
Гурбәт – кара гөрдүн тешиги.

[А.В., 24.10.1999].
Вафаа кылганга жапаа кылган әдәм –

1772
әдәм эмес.
[М.-Ә.К., 24.07.2006].
Вафаага жапаа – гөр кишинин иши,

1773
Жапаага вафаа – эр кишинин иши.

[Ж.Йу., 06.07.1997].
Вафаасы итчелик жок,

1774
Әдәммин деп жүргөндөр көп.

[А.А., 13.07.2004].
Вафаасыз туугандан,
1775
вафаадар коңшу аала.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Вахтын кетсе, бактың кетет,

1776
Aлдыңнан тактың кетет.

[Ы.Э., 30.09.1999].
Вахтында әйтилгән сөз –

1777
Гылычтан өткүр, октон түз.

[М.К., 04.05.1999].
183
–Г–
Газ келсе, жаз келет.
1778
[А.Ә., 20.04.2003].
Газ, өрдөгү болвосо,

1779
Айдың чалкар көл гарып.

Улугу жакшы болвосо,
Овара болгон эл гарып.
[К.О., 08.07.2004].
Газ, өрдөгү болвосо,

1780
Балыр каптап көл гарып.

Халкы хадыр билвесе,
Гайраттуу туулган эр гарып.
[К.О., 25.01.2004].
Газ путуга су: жукбайт.

1781
[Ә.Э., 09.01.2005].
Газ эрчиген гөш жейт,

1782
Карга эрчиген пок жейт.

[Ә.Э., 26.01.2003].
Газды дуураймын деп,

1783
карганын чаты әйрилиптир.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Газды дуурап, карганын чаты әйриләт.

1784
[А.В., 14.04.2001].
Газы болвой көл болвойт,

1785
Гайраты болвой эр болвойт.

[А.В., 28.12.2000].
Газы гаркылдап,
1786
Сазы былкылдап турган жерге конбо;

Кекилиги сәйрәп,
Кийиготу жәйнәп турган жерге кон.
[Ә.Э., 19.09.2003].
Гаймана куйруктан ‒ азыргы буйрук.

1787
[А.А., 08.01.2005].
Гайрат ташты жәрәт,

1788
Гоуга башты жәрәт.

[А.Ә., 06.06.1998].
184
Мaкaлдaр
Гaйрaттуу әдәм xaaрысa дә жәштәй.

1789
[М.-A.К., 06.06.1997].
Гайраттуу эрге бак конот.

1790
[А.Ә., 04.02.2001].
Гайраттуунун харылыгы билинбейт.

1791
[Н.Ш., 13.08.2001].
Гайраты жоктун айваты жок.

1792
[М.К., 06.07.2000].
Гам хаарытат, үмүт жәшәтәт.

1793
[А.-М.К., 03.08.2001].
Ганжыганын катканын
1794
Каптал билвейт, ат билет,

Азаматтын азганын,
[К.О., 12.06.2001].
Гарлык кылган асманды карайт,

1795
Уурулук кылган жерди карайт.

[А.Л., 28.02.2003].
Гарлык кылган көк карайт,

1796
Ууру кылган жер карайт.

[А.Ә., 28.01.2003].
Гарыпка салам берсең,

1797
төвөсү көккө жетет.

[Ы.Э., 13.05.2001].
Гарыпты карашынан бил.

1798
[А.А., 27.09.1998].
Гарыптын мойну ‒ узун, тили ‒ кыска.

1799
[П.А., 05.07.2000].
Гәви жакшы аш жейт,

1800
Гәви жаман муш жейт.

[К.О., 24.04.2003].
Гәдәй өлвөсө, тетилет,

1801
Жетим өлвөсө, жетилет.

[Ж.Йу., 18.04.2004].
Гәдәйдин чонтойу бош, көңүлү ‒ толо.

1802
[Ы.Э., 05.10.1997].
185
1803
Гәи зын сувар,
Гәи зын ба пуш1.
[З.К., 23.07.2006].
1804
Гәп азоо жедирет,
Азоо музоо жедирет.
[Ә.Э., 21.04.2003].
1805
Гәп бир, кулак эки.
[А.-М.К., 01.08.2001].
1806
Гәп жаңы, кулак эски.
[А.-М.К., 24.06.1997].
1807
Гәп ичинде гәвләр бар,
Сәндәлвак деген гәвләр бар.
[Ә.Э., 06.04.2003].
1808
Гәп ичинде гәп бар.
[А.Ә., 24.06.2006].
1809
Гәп козу эмизет,
Козу кәлтәк жегизет.
[Ә.Э., 13.08.2001].
1810
Гәп көтөрвөй жакшы болвойт.
[К.О., 12.06.2001].
Гәп кылганды билвеген,
1811
Гәпти өзүгө келтирет.

Жүктөгөндү билвеген,
Көчтө өгүз өлтүрөт.
[А.В., 07.02.1999].
1812
Гәп энеси – кулак,
Су: энеси – булак.
[А.-М.К., 02.06.1998].
1813
Гәптән гәп чыгат,
Дәрттән дәрт чыгат.
[М.-С.С., 29.01.2004].
1814
Гәптән улам гәп чыгат.
[Ә.Э., 27.12.2003].
1815
Гәпти әйткин укканга,
Жәнди жәнгә сукканга.
[З.Ф., 23.07.2006].
1
пaрс. Кээде ээрге минесиң, кээде ээрди көтөрүп жүрөсүң.
186
Мaкaлдaр
Гәпти гәп келгенде әйтбаса,

1816
гәптин атасы өлөт.

[З.Д., 12.06.2001].
Гәпти кылгын укканга,
1817
Жәнгә жәнди сыкканга.

[Ә.Б., 06.02.2003].
Гәпти тыңшаганга әйт,
1818
Гылычты такканга бер.

[Ә.Э., 25.01.2003].
Гәпти укканга әйт,
1819
Көңүлүгө жукканга әйт.

[Ә.Э., 08.10.1998].
Гәпти укканга әйт,
1820
Гәп өтөсүгө чыккaнгa әйт.

[Ж.Йу., 10.09.2002].
Гәпти укканга кыл,
1821
Назды ‒ билгенге.
[М.-Ә.К., 30.12.2003].
Гәптин башы катык болсо,
1822
Айагы тәтти болот.

[Ә.Э., 12.07.1997].
Гәптин башы хам болсо,
1823
Айагы жаман болот.

[Ә.Э., 25.01.2003].
Гәптин башыны әйткәндә түвүгө жет.

1824
[М.-С.С., 24.07.2001].
Гәптин жәйин билвеген,

1825
Гәпти өзүгө келтирет.

Жүктүн жәйин билвеген,
Көчтө өгүз өлтүрөт.
[М.-Ә.К., 02.07.2002].
Гәптин көгү кетбейт,
1826
Тайактын көгү кетет.

[Ж.Йу., 25.01.2003].
Гәптин учун әйтсә, түвүн түшүнөт.
1827
[М.-Ә.К., 17.02.2002].
Гәптин учуну әйтсә, түвүгө жет.
1828
[К.О., 06.02.2003].
187
Гәчәнин тилини энеси билет.

1829
[М.-Ә.К., 05.03.2003].
Геремсел жүрөт түз менен,

1830
Боз кыргый келет күз менен,

Он эки түрлүү дәәмдин,
Шириндиги ‒ туз менен.
[М.-Ә.К., 06.04.2003].
Гоогалуу аштан бегоога пок жакшы.

1831
[Ә.Э., 29.12.2004].
Гөштү чөмүч пышырат.

1832
[Ә.Э., 28.02.2004].
Гулжанын көркү ‒ мүүзү.

1833
[Т.Г., 24.07.2001].
Гунажын көзүнү сүзвөсө,

1834
букачар нашыны үзөвү?

[А.В., 29.04.2001].
Гурбәт жәннәт болсо,

1835
вәтән онон жакшы.

[М.Т., 04.05.1999].
Гурбәттә жүрвөгөн әдәм

1836
вәтән хадырыны билвейт.

[Ж.Йу., 10.10.1998].
Гурбәттә өткөн омур – омур эмес.

1837
[П.А., 05.07.2000].
Гүдү-гүдү бий бузат,

1838
Кыжы-кужу үй бузат.
[З.Ө., 31.12.2003].
Гүдүң-гүдүң гәп көвөйсө ‒ бий бузулат,

1839
Гыжың-гужуң гәп көвөйсө ‒ үй бузулат.

[Ж.Йу., 13.06.2002].
Гүжүрмөн ишиге ишенет,

1840
Палван күчүгө ишенет,

Ахмак түшүгө ишенет.
[А.Ә., 24.06.2006].
Гүжүрмөннүн күнү тууйт,

1841
Аңкоонун алды катaт.

[Ә.Э., 24.06.2006].
188
Мaкaлдaр
Гүлбакта туруп сәйрәгән,

1842
Булбулдан муңдуу куш барвы?

Үйдө отуруп ийләгән,
Өлүмдөн жаман иш барвы?
[М.-Ә.К., 01.05.2003].
Гүлү болсо, тикени да болот.

1843
[А.-М.К., 01.08.2001].
Гүмән иманды качырат.

1844
[Т.Г., 24.07.2001].
Гүрмөгөндү билвегеннин ичкен ашы ‒ арам.

1845
[А.В., 12.05.2001].
Гүрүчтүн бәәнәси менен гүрмөк су: ичет.

1846
[М.-С.С., 24.07.2001].
Гүрүчтүн дәәмини май чыгарат.

1847
[Ж.Йу., 29.01.2001].
Гылыч кында жатбайт,

1848
Жылан и:нде жатбайт.

[Ә.Э., 25.05.2003].
Гылыч кыныны кесбейт,

1849
Бигиз кавыны тешбейт.

[З.Т., 28.03.1998].
Гылыч тәнгә патат,

1850
Сөз жәнгә патат.

[М.К., 14.07.1998].
Гылыч тәнди жәрәләйт,

1851
Тил жәнди жәрәләйт.

[М.-Ә.К., 09.07.1998].
Гылычты тагәлган эрге бер,

1852
Кызды багәлгән жерге бер.

[М.Т., 13.03.1999].
Гылычты шилтеген – кол,

1853
Гәпти сүйлеген – тил.

[Ы.Э., 13.05.2001].
Гылычтын тагы кетет,

1854
тилдин тагы кетбейт.

[К.О., 06.02.2003].
189
1855
Гылычын алып кыш келет,
Кәмбагалга түтүн менен ыс келет.
[Ә.Э., 24.06.2001].
–Д–
1856
Давачысы күчтүү жердин, казысы митәәм.
[А.-М.К., 03.08.2001].
1857
Дап ‒ даңгыраган жерде,
Эшек ‒ аңгыраган жерде.
[А.Ә., 26.07.2002].
1858
Дарак жәшиндә ийсең ийилет,
Хаарыганда ийсең сынат.
[Ж.Йу., 01.08.2002].
1859
Дарак өсүп көккө жетбейт.
[А.В., 30.12.2003].
1860
Дарактын мөвәси канчалык болсо,
шагы шончолук ийилет.
[Н.Ш., 29.12.2003].
1861
Дастурханда колуңу тый,
Мәйлистә тилиңи тый.
[М.Т., 15.05.2001].
1862
Дастурханда колуңа сак бол,
Мәйлистә тилиңе сак бол.
[М.-Ә.К., 26.01.2003].
1863
Дат темирди жейт,
Әсирет омурду жейт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
1864
Дат темирди түгөтөт,
Дәрт омурду түгөтөт.
[Ж.Йу., 01.08.2002].
1865
Дәәми жок ашка туздун нимне кереги,
Пәәми жок башка сөздүн нимне кереги.
[М.-Ә.К., 01.10.2001].
1866
Дәр бә дәр, хак бә сәр . 1
[A.К., 28.05.2006].
1
пaрс., с.с. эшикме эшик, топо башыңа. Мaaниси: эшикме эшик кыдырып жүргөн селсaяк,
бaшыңa топрaк; aдегенде кaргыш мaaнисинде aйтылып, кийин лaкaп, aкырындa мaкaл кaтaры
колдонулуп кaлгaн.
190
Мaкaлдaр
Дәрийә – бир, булак – миң,

1867
Гәп – бир, кулак – миң.

[М.К., 06.07.2000].
Дәрийә кирип жардан ашбайт,
1868
Әдәм зоройуп төөдөн ашбайт.

[А.Ар., 24.01.2004].
Дәрийә толуп, ыгынан ашбайт,
1869
Дарак зоройуп, көккө жетбейт.

[М.-A.К., 31.12.2003].
Дәрт батмандап келет,
1870
Мыскалдап чыгат.
[Ж.Йу., 10.09.2002].
Дәрт дәртти кычырат.

1871
[А.А., 27.09.1998].
Дәрт ийләтәт,
1872
Ышкы сүйлөтөт.
[М.К., 14.07.1998].
Дәрт ичте, дәри тышта.

1873
[Ы.Э., 01.06.2001].
Дәрт келe:рде батмандап келип,
1874
чыгa:рда мыскалдап чыгат.

[М.Т., 04.05.1999].
Дәрт келe:рде бир пәстә,

1875
Кетe:рде әстә-әстә.
[А.В., 31.12.2003].
Дәрти жок бәндә әәләмдә жок.

1876
[А.-М.К., 27.05.1997].
Дәрти жокко дәринин не кереги.

1877
[М.-A.К.,06.06.1997].
Дәртими тоуга әйтсәм угарвеке,
1878
Тоудан дә бир тоош чыгарвеке.

[М.-Ә.К., 03.06.1997].
Дәртиңи дәрттүүгә әйт ‒
1879
Дәрттүүнүн дәртини дәрттүү дәрттәйт.

[Ж.Йу., 29.03.1998].
Дәртиңи жәширвә, дәртин жәширгән
1880
дәрмәнини тавәлвайт.
[А.А., 27.09.1998].
191
Дәртсиз баш болвойт,

1881
Тузсуз аш болвойт.
[Ы.Э., 13.05.2001].
Дәртсиз башым ‒ тузсуз ашым.

1882
[М.-С.С., 24.07.2001].
Дәртсиз бәндә болвойт,

1883
Дәрттүүнү xудаа колдойт.

[А.О., 15.09.2002].
Дәртти батмандап берип,

1884
мыскалдап алат.
[Ж.Йу., 24.06.2004].
Дәртти берген дәрмәнини дә берет.

1885
[И.Ч., 21.06.1997].
Дәрттин аркасыдан дәрмән келет,

1886
Дәрмән келвесе, арман келет.

[Ы.Э., 05.10.1997].
Дәрттин дәрти бар,

1887
Мээнеттин мээнети бар.

[П.А., 05.07.2000].
Дәрттүү әдәм көп сүйлөйт.

1888
[М.Э., 18.05.1997].
Дәрттүү бакта жәшәгичә

1889
дәртсиз бийаванда жәшә.

[А.-М.К., 24.06.1997].
Дәрттүүнүн тили тынбайт,

1890
Көрдүн колу тынбайт.

[А.В., 24.10.1999].
Дәт баскан темирден гылыч болвойт.

1891
[М.Т., 23.06.2001].
Дешбе, дешкеннен кийин пок жешбе.

1892
[А.В., 23.07.2006].
Дили бирдин муңу бир.

1893
[А.Ә., 06.06.1998].
Дили катыктын тили жумшак.

1894
[А.-М.К., 09.10.1997].
Дили сууктун тили суук.

1895
[З.Ө., 19.02.2002].
192
Мaкaлдaр
Динсиздин акыны имансыз жейт.

1896
[М.К., 06.07.2000].
Динсиздин әдәвини имансыз берсин.

1897
[А.А., 24.09.1999].
Динсиздин оозуну имансыз жават.

1898
[З.Т., 14.02.1998].
Довасы жок дәрт болвойт,

1899
Докчул әдәм мәрт болвойт.

[Н.Ш., 14.04.2001].
Долу катын ‒ ийләәк,

1900
Бежәй катын ‒ сүйлөөк.

[Ж.Йу., 10.09.2002].
Долу катын ийләәк болот.

1901
[П.А., 04.03.2003].

1902
Котур эчки ‒ туйлаак.

[Ә.Э., 13.08.2001].

1903
Соргок катын ‒ су:саак.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Доңуз токмок жеген сайын семирет.

1904
[А.-М.К., 06.10.1997].
Доңуздун териси өзү туруп өзү ий болот.

1905
[Ж.Йу., 13.06.2002].
Доо төлөнбөй калвайт.

1906
[К.О., 24.04.2006].
Доога – каңды менен тейит,

1907
Жоога – найман менен кыпчак.

[А.А., 08.07.2004].
Дооруккан эр доого жыгылат.

1908
[И.Ч., 17.01.1998].
Дос aйрыгaн – тозооку.

1909
[М.-A.К., 05.06.1997].
Дос айрылат бир күнү,

1910
Тууган кайрылат әр күнү.

[А.Ә., 11.04.1998].
193
Дос айрылат,
1911
Куда кайрылат.
[М.-A.К., 01.08.2001].
1912
Дос айрылат,
Тууган кайрылат.
[Ж.Йу., 19.02.2002].
1913
Дос амандык тилейт,
Душман жамандык тилейт.
[М.-A.К., 06.04.1999].
1914
Дос башка карайт, душман ‒ айакка.
[К.О., 22.02.2004].
1915
Дос болсоң, малдан коркбо,
Душман болсоң, жәннән коркбо.
[Ш.Э., 23.07.2006].
1916
Дос дос керек,
Эсап ирәс керек.
[А.В., 27.05.2001].
1917
Дос – дос, эсап – дурус.
[А.-М.К., 10.02.1998].
1918
Дос ‒ доско арка-тирек.
[М.Т., 15.05.2001].
1919
Дос жүз болсо дә аз,
Душман бир болсо дә көп.
[А.Ә., 06.06.1998].
1920
Дос изде, душман издетбей тавылат.
[Ы.Э., 13.05.2001].
1921
Дос катташбай кетсе кас болот,
Кас катташаверсе дос болот.
[Ж.Йу., 28.12.1997].
1922
Дос катташбаса, душман болот.
[М.Т., 06.06.2001].
1923
Дос күйдүрүп әйтәт,
Душман күлдүрүп әйтәт.
[А.-М.К., 09.10.1997].
1924
Дос мактанса, бергенини алат.
[А.Тан., 11.06.2006].
1925
Дос сүйүнгүдөй, душман күйүнгүдөй бол.
[Ә.Э., 12.06.2002].
194
Мaкaлдaр
Дос тапмак ‒ асан, күтмөк ‒ зор.

1926
[А.Т., 29.12.2003].
Дос хадырыны башыңа иш түшкенде билесин.

1927
[А.Ә., 07.10.1998].
Досәндәнин жәни бир,
1928
Кудәндәнин мaлы бир.

[М.-A.К., 06.06.1997].
Доско достой бол,
1929
Душманга ‒ душмандай.
[А.А., 07.10.1998].
Доско жумшак, душманга катык бол.

1930
[А.Ә., 06.06.1998].
Достошконнун жәни бир,

1931
Курандашканнын малы бир.

[М.-A.К., 01.12.1998].
Досту күткөндү бил,
1932
Душманды тутканды бил.

[Ж.Йу., 13.07.1997].
Досту үзүдөн, душманды көзүдөн тааны.

1933
[Ы.Э., 05.03.2003].
Достун ашын душманыңдай ич.

1934
[М.-Ә.К., 05.06.1997].
Достун доско зооку бар,
1935
Дос келет деп коопу бар.

[А.Ә., 23.04.2003].
Достун кәлтәги баш жәрвәйт.

1936
[А.-М.К., 16.02.1999].
Достун сөзүнү тәштәвә,
1937
Тәштәсәң башыңны кашыва.

[А.-М.К., 17.09.1997].
Достун сырыны дос билет.

1938
[А.Ә., 12.06.1999].
Достун тапканы ортодо.

1939
[Ә.Э., 07.02.2003].
Достун эскиси жакшы,

1940
Постун жаңысы жакшы.

[Ж.Йу., 28.12.1997].
195
Достуу болгон “Мана!” дейт,

1941
Кастуу болгон “Кана” дейт.

[М.-Ә.К., 07.11.1997].
Досу жок эр – канатсыз куш.

1942
[М.Т., 23.06.2001].
Досу көп менен сыйлаш,

1943
Досу аз менен сырлаш.

[Ә.Э., 26.09.1999].
Досу көпкө сыйыңды көрсөт,

1944
сырыңды әйтбә.
[Ә.Э., 27.12.2004].
Досу көптү жоо аләлвайт,

1945
Акылдууну доо аләлвайт.

[Ә.Э., 25.01.2003].
Досу көптүн досу жок.

1946
[Ж.Йу., 06.07.1997].
Досум көп дегениң ‒

1947
Досум жок дегениң.

[М.-Ә.К., 22.07.2006].
Досумнун досу тәтти,

1948
Койонектин шорвосунун шорвосу тәтти.

[Ә.Э., 11.09.2002].
Досун чанган досу жок калат.

1949
[А.К., 28.07.2001].
Досуң менен көп сүйлөшбө – иши калат,

1950
Касың менен көп сүйлөшбө – сырыңы алат.

[Ә.Э., 12.06.2002].
Досуң миң болсо да аз,

1951
Душманың бир болсо да көп.

[Ә.Э., 24.02.2004].
Досуң сегиз болсо,

1952
душманым тогуз деп бил.

[Ж.Йу., 10.09.2002].
Досуң төрдө болсун,

1953
Касың гөрдө болсун.

[Ә.Э., 30.04.2003].
196
Мaкaлдaр
Досуңа гылыч берсең кындап бер,

1954
Көңүлүңнөн чындап бер.

[К.О., 10.06.2006].
Досуңа карз берве.
1955
[А.-М.К., 22.05.1997].
Досуңа карз болво.

1956
[Ә.Э., 05.07.1999].
Досуңа сырыңды әйтбә,

1957
досуң досуга әйтәт.

[М.-Ә.К., 10.01.2005].
Досуңан карз алва.
1958
[А.-М.К., 22.05.1997].
Досуңду үзүнөн бил,

1959
Касыңды көзүнөн бил.

[Ә.Э., 31.12.2003].
Досуңнун пычaгы менен мүүз кес,
1960
Кaсыңнын пычaгы менен кийиз кес.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Досуңнун үзүнө кара,

1961
Душманыңнын көзүнө кара.

[М.К., 14.07.1998].
Досуңнун үйүдө чәч ал,
1962
Душманыңнын үйүдө тырмак ал.

[Ә.Э., 07.02.2003].
Дөөлөр келгенде шаалар чыга качат.

1963
[А.Тан., 23.07.2006].
Дөүләт басканды эт басат,

1964
Мээнет басканды пит басат.

[М.-A.К., 02.02.1999].
Дөүләт кушу көр болот,
1965
Соо турса, сараңга1 конот,

Әләл турса, арамга конот,
Жакшы турса, жаманга конот.
Онусуга дә шүкүр де,
Ондо-мунда әдәмгә конот.
[М.-Ә.К., 31.12.2000].
1
Сараң – жинди, акыл-эси ордунда эмес, келесоо.
197
Дөүләт тоголок болот,

1966
Мээнет жалпак болот.

[Ә.Э., 12.06.2002].
Дөүләт – тоголок,
1967
Мээнет – жалпак.
[М.-A.К., 02.03.1999].
Дөүләтиңә ишенгиче мээнетиңе ишен.

1968
[А.-М.К., 06.10.1997].
Дөүләтти Худаа берет,

1969
бәндәси аләлвайт.
[Ы.Э., 05.10.1997].
Дөүләттүү бир әдәм,
1970
Мас болгон миң әдәм.

[Ә.Э., 25.05.2003].
Дөүләттүүнү эт басат,
1971
Мээнеттүүнү пит басат.

[Н.Ш., 29.12.2003].
Дувананын пикири не болсо,
1972
зикири да шо.
[Ж.Йу., 10.11.2001].
Дувасы жок ооздон
1973
гәлжирәгән сөз чыгат.

[Ә.Э., 24.02.2004].
Душман ашыңа карайт,

1974
Дос башыңа карайт.

[Ә.Э., 12.07.1997].
Душман әйтәргә гәп тапбаса,

1975
итиңнин куйругу кәж дейт.

[А.-М.К., 06.10.1997].
Душман әйтәргә сөз тапбаганда
1976
итиңнин куйругу кыңыр дейт.

[А.В. 28.07.2001].
Душман деген – душман,

1977
Дос деген – дос.

[А.А., 24.09.1999].
Душман кычырса, барва,

1978
Дос кычырса, калва.

[А.-М.К., 17.09.1997].
198
Мaкaлдaр
Душман не девейт,
1979
Доңуз не жевейт.
[М-Ә.К., 11.01.2005].
Душман не әйтбәйт,
1980
Түшкө не кирвейт.
[А.А., 13.01.2003].
Душман не девейт,
1981
Түшкө не кирвейт.
[Ә.Э., 05.07.1997].
Душман сөз берет, бөз бервейт.

1982
[А.В., 15.04.2001].
Душманга жакын болсоң, сырыңды алат,

1983
Ууруга жакын болсоң малыңды алат.

[А.Ә., 03.04.2011].
Душманга жәниңди берсең дә,

1984
сырыңды берве.
[А.Ә., 06.06.1998].
Душманга тууган болгон – арсыз,

1985
Тууганга душман болгон – нарксыз.

[Ә.Э., 30.12.2003].
Душманды элиңе жолотбо,

1986
Кара жыгачты жериңе жолотбо.

[А.-М.К., 24.10.1997].
Душманнын итинин куйругу кыңыр.

1987
[М.-Ә.К., 11.01.2005].
Душманнын каргышы – пок,

1988
Ата-эненин каргышы – ок.

[Ж.Йу., 18.04.2004].
Душманнын күлгөнүгө ишенбе.

1989
[А.-М.К., 05.08.2001].
Душмaның aлыс, досуң жaкын болсун.

1990
[М.-A.К., 02.07.1998].
Душманың кылдай болсо, пилдей көр.

1991
[Ә.Э., 28.01.2003].
Душманың чычкандай болсо,

1992
өзүң жолборстой бол.

[А.-М.К., 10.02.1998].
199
Душманыңа сүрлүү бол,

1993
Досуңа нурлуу бол.

[А.Ә., 07.10.1998].
Душманыңды кичик көрүп, гең калва.

1994
[А.-М.К., 24.10.1997].
Душманыңнын колуга пурсат берве,

1995
Пурсат берсең, өлтүрдү деве.

[К.Б., 26.06.2002].
Дүк1 әдәм гөрүдө түз болот.

1996
[А.-М.К., 01.08.2001].
Дүнйә кеңге – кең, тарга – тар,

1997
Жокко – жок, барга – бар.

[А.-М.К., 17.09.1997].
Дүнүйә Сулайманга калган эмес.

1998
[М.-С.С., 24.07.2001].
Дүнүйә – ширин, жән – әзиз.

1999
[Ж.Йу., 13.07.1997].
Дүнйәдә нан ‒ улук, санаа ‒ күлүк.

2000
[Ә.Э., 29.12.2003].
Дүнүйәң жоголсо, жоголсун,

2001
Жолуң жоголвосун.
[К.О., 22.08.2003].
Дыйкан болом десең,

2002
Шүдгәр кылганды үйрөн,

Молло болом десең,
Текрәр кылганды үйрөн.
[А.-М.К., 12.01.1998].
Дыйкан болсоң, шүдгәр кыл,

2003
Молло болсоң текрәр кыл.

[А.С., 03.07.2001].
Дымак ‒ өнөргө шәй.

2004
[Ж.Йу., 04.08.2003].
1
Дүк – бүкүрү.
200
Мaкaлдaр
–Ж–
2005
Жаагың сынса, сынсын,
Шагың сынбасын.
[Ә.Э., 09.01.2005].
2006
Жаагыңы оорутба жаманга –
Жакшы әйткән гәптин теңи эмес.
[А.-М.К., 10.12.1997].
2007
Жаан жаап, жаз болот,
Күн күркүрөп, күз болот.
[Ж.Йу., 10.11.2001].
2008
Жаан менен жер көгөрөт,
Пата менен эл көгөрөт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
2009
Жаанда базарга барсаң, кой ал, ат алва.
[Ж.Йу., 15.07.1998].
2010
Жаандан качкан жамгырга капташат.
[З.Т., 11.06.2001].
Жaaндaн кутулaм деп жaмгыргa тутулвa.

2011
[А.О., 28.12.2003].
2012
Жаандын көвү жерди бузат,
Гәптин көвү элди бузат.
[А.-М.К., 24.02.1998].
2013
Жавык бойу от жаксаң,
Жалындатбай өчүргүн.
Жакшы-жаман гәп уксаң,
Кек сактавай кечиргин.
[Аг.Э., 03.04.2011].
2014
Жавыр кылва, сабыр кыл.
[Ә.Э., 12.06.2002].
2015
Жаз бар, кыш бар,
Өлвөгөн жәнгә
Түгөвөгөн иш бар.
[М.Т., 13.03.1999].
2016
Жаз ‒ жакырдыкы,
Түн ‒ бакырдыкы.
[Ә.Т., 29.07.2001].
201
Жаз жаткан катын ‒

2017
Кыш каткан катын.

[З.Д., 12.06.2001].
Жаз жаткан катын,
2018
Кыш копкон катын ‒

Омуру xорлук менен өткөн кaтын.
[А.О., 28.12.2003].
Жаз кийгенди кыш кийген,
2019
Жарды кандай байысын?

[С.К., 23.07.2006].
Жазда башы пышкандын
2020
Кышта ашы пышат.

[А.А., 30.12.1999].
Жазда жууратсыз калва,
2021
Кышта жууркансыз калва.

[М.-Ә.К., 03.06.1997].
Жазда кылган әрәкәт,
2022
Кышта болот бәрәкәт.

[М.Т., 23.06.2001].
Жазда мээнеттүү кул –
2023
Кышта сөүләттүү кул.

[А.В., 29.12.2003].
Жазда ойнойт, күлөт,
2024
Кышта суукка тоңуп өлөт.

[М.-Ә.К., 26.09.1998].
2025
Жазда терлевеген кышта титирейт.
[Ы.Э., 16.01.1998].
Жаздын күнү – жәш бала –

2026
Ийләгәннән күлгөнү пат.

[А.А., 22.01.2004].
Жазуудан эч ким качәлвайт.

2027
[З.Т., 12.04.1998].
Жак же, жалаңач жат,

2028
Эт же, эгини жок жат.

[Ә.Э., 29.04.2003].
Жака бaрып этек болот,
2029
Этек келип жака болот.

[А.-М.К., 02.08.2001].
202
Мaкaлдaр
Жакасы болсо – тон,

2030
Жалы болсо – ат.

[А.В., 27.05.2002].
Жактырваган кудаңа жаман әйтбә,

2031
Жакшы көргөн кудаңын көңүлү ооруйт.

[Ж.Йу., 23.08.2003].
Жакшы авсыныңа баргыча,

2032
Жаман бокчоңду кара.

[С.К., 27.08.2003].
Жакшы аз, жаман көп,

2033
Бу:дай аз, саман көп.

[А.-М.К., 12.01.1998].
Жакшы арын коруйт,

2034
Жаман малын коруйт.

[Ә.Э., 14.07.1997].
Жакшы ат – жән шериги,

2035
Жакшы катын – эр шериги.

[Ж.Йу., 21.01.2003].
Жакшы ат – жән шериги,

2036
Жакшы ит – мал шериги.

[Ә.Э., 30.04.2003].
Жакшы ат камчы чаптырвайт,

2037
Жакшы әдәм эки әйттирвайт.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
Жакшы ат менен жакшы айал ‒ эрдин багы,

2038
Жакшы вәзир, жакшы хан ‒ элдин багы.

[Ы.Э., 24.06.2001].
Жакшы ат – эрдин канаты.

2039
[Ә.Э., 22.07.2006].
Жакшы атка ‒ бир камчы,

2040
Жаман атка ‒ миң камчы.

[Ә.Э., 22.07.2006].
Жакшы атка жаман ат,

2041
Багуу менен теңелет.

Жакшы эрге жаман эр,
Малы менен теңелет,
203
Жакшы кызга жаман кыз,

Багы менен теңелет.
[Н.Ш., 13.08.2001].
Жакшы атка камчынын кереги не,
2042
Жакшы кызга жуучунун кереги не.

[А.-М.К., 24.10.1997].
Жакшы атты жалыдан бил,
2043
Жакшы эрди гамыдан бил.

[Ж.Йу., 16.09.2004].
Жакшы аттын жалын сакта,
2044
Жакшы эрдин арын сакта.

[Ә.Э., 24.02.2004].
Жакшы аш ашып калгыча
2045
жаман карын жарылсын.

[А.-М.К., 31.10.1997].
Жакшы әдәм Ай менен Күндeй,
2046
Жарыгы бәәригә бирдей.

[Ж.Йу., 21.01.2003].
Жакшы әдәм асманнан тийген Айга окшош,

2047
Жаман әдәм оттоп жүргөн малга окшош.

[А.Ә., 02.04.2000].
Жакшы әдәм жакшылардын башыны кошот,

2048
Жаман әдәм жакшынын алдыны тосот.

[Аг.Э., 03.04.2011].
Жакшы әдәм жүргөн жерин мактап жүрет,

2049
Жаман әдәм жүргөн жерин дәттәп жүрет.

[Ә.Э., 29.09.1999].
Жакшы әдәм көздөн ыраса дә,

2050
көңүлдөн ыравайт.
[Ә.Э., 12.06.2002].
Жакшы әдәм пайкап сүйлөйт,

2051
Жаман әдәм чайпап сүйлөйт.

[А.Ә., 06.06.1998].
Жакшы әдәм, тууру әдәм ‒ экөө бир әдәм.

2052
[М.Т., 23.06.2001].
Жакшы әдәм хаарыса,

2053
Жазып койгон хатка окшош.
204
Мaкaлдaр
Жаман әдәм хаарыса,

Былгып турган покко окшош.
[А.Ә., 09.02.2003].
Жакшы әдәм хатаа кылса,

2054
Өзүнү жемелейт,
Жаман әдәм хатаа кылса,
Досуну жемелейт.
[А.Ә., 14.02.1998].
Жакшы әдәм – элинин эркеси.

2055
[А.Ә., 28.09.1998].
Жакшы әдәмдә жарак болвойт.

2056
[А.-М.К., 03.08.2001].
Жакшы әдәмнин айак астыда өлсөң аздык кылат.

2057
[А.-М.К., 12.01.1998].
Жакшы әдәмнин баласы

2058
Гарып болот, кул болвойт.

[А.Ә., 14.02.1998].
Жакшы әдәмнин белгиси:

2059
Гәәдә мурза, гәәдә кул.

Жакшы малдын белгиси:
Күтсө – дөүләт, сатса – пул.
[Ж.Йу., 01.08.2002].
Жакшы әдәмнин жакшылыгы

2060
Тар күндө тийет,

Жаман әдәмнин жамандыгы
Әр күндө тийет.
[М.К., 06.07.2000].
Жакшы әйттирвәй билет,

2061
Мәрт суратбай берет.

[Ә.Э., 23.06.2006].
Жакшы бала – атанын багы,

2062
Жаман бала – атанын дагы.

[А.А., 29.07.2003].
Жакшы бала атасыны төргө сүйрөйт,

2063
Жаман бала атасыны гөргө сүйрөйт.

[А.Ә., 18.11.2000].
205
Жакшы бала сүйүнтөт,

2064
Жаман бала күйүнтөт.

[Ә.Э., 28.01.2003].
Жакшы бий жерден алат,

2065
Жаман бий элден алат.

[Ж.Йу., 21.01.2003].
Жакшы бий эл камын жейт,

2066
Жаман бий эл малын жейт.

[Ж.Йу., 13.06.2002].
Жакшы бир әйткәндә билет,

2067
Жаман миң әйтсәң да билвейт.

[А.В., 18.01.1997].
Жакшы болсо зайывың,

2068
Жат жакындап дос болот,

Жаркылдап көөнүң хош болот.
Жаман болсо зайывың,
Жакының ырап жат болот,
Жәниң күйүп дак болот.
[Ж.Йу., 16.09.2004].
Жакшы болсоң, жатык бол,

2069
Улук болсоң, кичик бол.

[А.Ә., 14.02.1998].
Жакшы гәвин таап сүйлөйт,

2070
Жаман дәйим каап сүйлөйт.

[С.Г., 23.06.2004].
Жакшы гәп – дәрткә дова,

2071
Жаман гәп – жәнгә жапаа.

[А.Ар., 29.01.2004].
Жакшы гәп жән семиртет,

2072
Жаман гәп жән секиртет.

[Ж.Йу., 21.01.2003].
Жакшы деген бир ат бар – кууса жеткис.

2073
Жаман деген бир ат бар – жууса кеткис.

[А.Ә., 04.02.2001].
Жакшы дос ‒ жәннән артык.

2074
[А.-М.К., 15.01.1998].
206
Мaкaлдaр
Жакшы доско жән ‒ пидаа.

2075
[Ә.Э., 24.02.2004].
Жакшы жаңылса,
2076
Өзүнөн көрөт,
Жаман жаңылса,
Досудан көрөт.
[Ә.Э., 05.07.1997].
Жакшы – жәнгә жолдош,

2077
Жаман – малга жолдош.

[Ә.Э., 30.04.2003].
Жакшы зайып алган кул,

2078
Кул да болсо жарыйт,

Жаман зайып алган бий,
Бий да болсо хаарыйт.
[А.В., 29.12.2003].
Жакшы зайып – дөүләт,

2079
Жаман зайып – мээнет.

[Ә.Э., 19.09.2003].
Жакшы ит өлүгүнү көрсөтбөйт.

2080
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жакшы иштин эрте-кечи жок.

2081
[А.Ә., 28.03.1998].
Жакшы катын – гүлдүү бак,

2082
Жакшы конуш – алтын так.

[Ә.Э., 26.04.2003].
Жакшы катын жаман эрди эр кылат,

2083
Жаман катын жакшы эрди жер кылат.

[А.-М.К., 02.06.1998].
Жакшы катын жаман эркекти бий кылат,

2084
Жаман катын жакшы эркекти кул кылат.

[А.Ә., 01.04.2001].
Жакшы катын – зийнәт,

2085
Жаман катын – мээнет.

[Ә.Э., 04.10.1997].
Жакшы катын тартарды тага кылат,

2086
Бөдөнөнү бөлө кылат.

[Ж.Йу., 08.01.2005].
207
Жакшы катын хаадасы ‒

2087
Пула кылат терини,

Мурза кылат эрини.
Жаман катын хаадасы ‒
Галдырак кылат терини,
Карздар кылат эрини.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Жакшы катын – ырыс,

2088
Жаман катын – уруш.

[Ә.Э., 26.04.2003].
Жакшы катын эрин багат,

2089
Эри элин багат.

[Ә.Э., 14.07.1997].
Жакшы катын эринин

2090
Жаман жерин жәширәт,

Жакшы жерин ашырат.
[Ж.Йу., 10.11.2001].
Жакшы келин – келин,

2091
Жаман келин – өлүм.

[Ә.Э., 05.07.1997].
Жакшы келин – кут,

2092
Жаман келин – жут.

[А.Ә., 28.03.1998].
Жакшы келин – ырыс,

2093
Жаман келин – уруш.

[А.Ә., 02.04.2000].
Жакшы киши аш үстүгө кирет,

2094
Жаман киши гәп үстүгө кирет.

[А.-М.К., 15.01.1998].
Жакшы киши таап сүйлөйт,

2095
Жаман киши каап сүйлөйт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жакшы киши хаарыса,

2096
Жәнидән кетбей зор-кичик –

Жазып койгон хатка окшош.
Жаман киши хаарыса,
208
Мaкaлдaр
Жәнигә әдәм жолотбой –

Мәңгәл болгон атка окшош.
[А.Ә., 28.09.1998].
Жакшы күндө бу дүнйә жәннәт көрүнөт,

2097
жаман күндө – дозок.

[М.-Ә.К., 31.12.2000].
Жакшы кыз жатка берилвейт.

2098
[А.А., 30.12.2003].
Жакшы мал жаман күн үчүн багылат.

2099
[Ә.Э., 27.12.2003].
Жакшы мал жатка кетбесин.

2100
[М.-Ә.К., 24.02.2004].
Жакшы мал жәнгә садага.

2101
[Ә.Э., 12.07.1998].
Жакшы малдын кереги жаман күндө тийет.

2102
[Ж.Йу., 13.07.2004].
Жакшы мәздим жаман эркекти жакшы кылат.

2103
Жаман мәздим жакшы эркекти бакшы кылат.

[Ә.Э., 26.04.2003].
Жакшы мәздим жатты өз кылат.

2104
[А.-М.К., 31.10.1997].
Жакшы менен жолдош болсоң – жарыйсын,

2105
Жаман менен жолдош болсоң – хаарыйсын.

[М.-A.К., 13.06.2006].
Жакшы менен жүрсөң – нәсиви жугат,

2106
Жаман менен жүрсөң – кәсири жугат.

[Ә.Э., 08.10.1998].
Жакшы менен жүрсөң – шәрәпәти тийет,

2107
Жаман менен жүрсөң – кәсәпәти тийет.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Жакшы нәәрин чәчәт,

2108
Жаман зәәрин чәчәт.

[М.Э., 18.05.1997].
Жакшы нәпәс – жәрим ырыскы.

2109
[Ә.Э., 14.07.1997].
209
2110
Жакшы ниет – жарым дөүләт.
[А.Ә., 22.07.2006].
Жакшы ниет – жәрим дөүләт,
2111
Жаман ниет – жәрим мээнет.

[К.О., 21.08.2003].
2112
Жакшы озот,
Жаман тозот.
[А.Ә., 07.10.1998].
2113
Жакшы өлсө, аты калат,
Жаман өлсө, даты калат.
[П.А., 05.07.2000].
2114
Жакшы өлсө, бәәри өлөт,
Жаман өлсө, бири өлөт.
[М.-Ә.К., 26.05.2006].
2115
Жакшы пайкап сүйлөйт,
Жаман чайкап сүйлөйт.
[Ә.Э., 05.07.1997].
2116
Жакшы соода тойдун көркү,
Жакшы катын үйдүн көркү.
[Ж.Йу., 21.01.2003].
2117
Жакшы сөз балдан тәтти.
[А.-М.К., 15.01.1998].
2118
Жакшы сөз жән эргитет.
[А.Ә., 28.03.1998].
2119
Жакшы сөз жыланды и:ниден чыгарат,
Жаман сөз гылычты кыныдан чыгарат.
[А.-М.К., 26.06.1997].
2120
Жакшы сөз – эр азыгы.
[Ә.Э., 08.07.1997].
2121
Жакшы таап сүйлөйт,
Жаман каап сүйлөйт.
[З.Д., 11.10.2001].
2122
Жакшы тамак калгыча,
Жаман карын айрылсын.
[А.Ә., 02.04.2000].
2123
Жакшы тамак калгыча,
Покту карын айрылсын.
[А.Ә., 28.05.2011].
210
Мaкaлдaр
Жакшы темир дат алвайт.

2124
[Ә.Э., 27.01.2004].
Жакшы тилек – жәрим ырыс.

2125
[А.Ә., 28.03.1998].
Жакшы укканын жәширәт,

2126
Жаман укканын ашырат.

[М.Э., 18.05.1997].
Жакшы уул ата малын тутат,

2127
Жаман уул әйдәп-әйдәп сатат.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
Жакшы эрге жаман эр

2128
Малы менен тең болот.

[М.-A.К., 13.05.1997].
Жакшы эрге жаман эр

2129
Малы менен теңелет.

Жакшы атка жаман ат,
Жалы менен теңелет.
Жакшы кушка жаман куш
Тавы менен теңелет.
Жакшы кызга жаман кыз
Багы менен теңелет.
[Ж.Йу., 13.06.2003].
Жакшы эрдин атыны узактан ук.

2130
[М.К., 06.07.2000].
Жакшы эрдин жәшин сурава,

2131
Жакшы аттын тишин карава.

[Ә.Э., 12.07.1998].
Жакшыга әйтсәң билет,

2132
Жаманга әйтсәң күлөт.

[А.Ә., 22.07.2006].
Жакшыга башыңды көрсөтбө,

2133
Жаманга ашыңды көрсөтбө.

[А.В., 17.09.2001].
Жакшыга гәп әйтсәң, кулагынын учунда,

2134
Жаманга гәп әйтсәң туйагынын учунда.

[М.-С.С., 29.12.2003].
211
Жакшыга дәрдиңди әйтсәң – билет,

2135
Жаманга дәрдиңди әйтсәң ‒ маскаралап күлөт.

[Ә.Э., 26.09.1998].
Жакшыга дөүләт берсе,

2136
Балдыргыдан пас болот.

[М.-Ә.К., 28.12.1999].
Жакшыга жакшысын, жакшысын де,

2137
Жакшылыгы артсын.
Жаманга жамансын, жамансын де,
Жамандыгыдан кайтсын.
[А.А., 24.09.1999].
Жакшыга жакын кон,

2138
Жамандан узак кон.

[А.В., 15.02.1998].
Жакшыга жардам кылсаң,

2139
Кылынды дейт;
Жаманга жардам кылсаң,
Жалынды дейт.
[Ә.Э., 16.06.2003].
Жакшыга – иззәт,
2140
Жаманга – нәәләт.
[А.Ә., 28.09.1998].
Жакшыга мээнет тийсе ‒

2141
төргө баргандай,
Жаманга мээнет тийсе ‒
гөргө баргандай.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жакшыга тийсең – жарыйсын,

2142
Жаманга тийсең – хаарыйсын.

[К.Сеч., 30.05.2006].
Жакшыда кек жок,

2143
Жаманда тәк жок.

[М.-Ә.К., 22.07.2006].
Жакшыдан ‒ бөөн,
2144
Жамандан ‒ жәән.
[М.-С.С., 24.07.2001].
212
Мaкaлдaр
Жакшыдан жаман туулса, эми болвойт,

2145
Жамандан жакшы туулса, теңи болвойт.

[А.Ә., 03.04.2011].
Жакшылык жерде калвайт,
2146
Жамандык узак барвайт.

[Ы.Э., 05.10.1997].
Жакшылык зәйә кетбейт,
2147
Жамандык пәйдә этбейт.

[Ә.Э., 08.07.1997].
Жакшылык келвейт жаманнан,
2148
Чаң созулат таманнан,

Мээнет кетбейт бечелден,
Гәп кутулвайт чеченнен.
[Н.Д., 01.08.2003].
Жакшылык көрсөң –
2149
омуруңда унутба,
Жамандык көрсөң –
көңүлүндө тутба.
[А.-М.К., 31.10.1997].
Жакшылык кыл да су:га сал,
2150
Йаа калыгы билсин, йаа ‒ балыгы.

[А.В., 29.04.2001].
Жакшылык кыл, кылдым деве,

2151
Хайыр бер, бердим деве.

[А.А., 27.09.1999].
Жакшылык кылган жакшылык көрөт.

2152
[Ы.Э., 24.06.2001].
Жакшылык кылган кишиңден корккун.

2153
[А.Ж., 27.12.2003].
Жaкшылык кылгaнгa жaмaндык кылвa.

2154
[М.-A.К., 02.08.2001].
Жакшылык кылмак ‒ зор,

2155
Жамандык кылмак ‒ асан.

[Ә.Э., 26.02.2004].
Жакшылык кылып, су:га тәштә – балык билет,

2156
Балык билвесе, калык билет.

[А.Ж. 03.07.2001].
213
Жакшылыкка жакшылык –
2157
әр кишинин иши,
Жамандыкка жакшылык –
эр кишинин иши.
[А.-М.К., 15.01.1998].
Жакшылыкка жамандык –
2158
Арпалыкка самандык.
[А.В., 15.04.2001].
Жакшылыкты билвегенге да жакшылык кыл –

2159
ойлой, ойлой оңолот.

[М.-A.К., 14.05.1997].
Жакшынан – вафа,
2160
Жаманнан – жафа.
[А.-М.К., 03.03.1998].
Жакшынан жаман туулса – жоголгону,

2161
Жаманнан жакшы туулса – оңолгону.

[М.-Ә.К., 01.10.2001].
Жaкшынaн жaмaн туулсa, эми болвойт,

2162
Жaмaннaн жaкшы туулсa, теңи болвойт.

[A.-М..К., 05.06.1997].
Жакшыны алсаң жарыйсың,

2163
Жаманды алсаң хаарыйсың.

[Ж.Йу., 01.08.2002].
Жакшыны гәп эрчийт,

2164
Жаманды чөп эрчийт.

[А.Ә., 28.09.1998].
Жакшыны жакшы дейт,

2165
жаманды – жаман.
[П.А., 29.12.2000].
Жакшыны жатка берсең – зәйә,

2166
Жаманды жатка берсең – уйат.

[Ж.Йу., 10.10.1998].
Жакшыны сөз өлтүрөт.

2167
[А.Ә., 31.03.2000].
Жакшынын аты калат,

2168
Жаманнын даты калат.

[А.-М.К., 11.11.1997].
214
Мaкaлдaр
Жакшынын ахыйдеси өлгөндө билинет.

2169
[Ж.Йу., 21.01.2003].
Жакшынын ачуусу бар, кеги жок.

2170
[К.О., 28.01.2004].
Жакшынын баасы жок.

2171
[С.К., 28.08.2002].
Жакшынын бир аты – залым,
2172
бир аты – зулум.

[Ж.Йу., 18.04.2004].
Жакшынын бир мүчөсү кәм.

2173
[Н.Д., 01.08.2003].
Жакшынын гәви – дәри,
2174
Жаманнын гәви – зәәр.

[М.-С.С., 29.12.2003].
Жакшынын жараси жеңил.

2175
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жакшынын жарты мүчөсү кәм болот.

2176
[А.Ә., 08.02.2003].
Жакшынын жаттыгы жок,
2177
Жаманнын өздүгү жок.

[А.А., 28.06.2002].
Жакшынын жаты жок,
2178
Жаманнын уйаты жок.

[Ә.Э., 29.09.1999].
Жакшынын жүргөн жери базар,
2179
Жаманнын жүргөн жери әзәр.

[Ә.Э., 01.04.2001].
Жакшынын кеги жок,

2180
Жаманнын теңи жок.

[Ә.Э., 26.09.1998].
Жакшынын кәми жок,
2181
Жаманнын теңи жок.

[А.Ә., 28.01.2003].
Жaкшынын нәви тийет,

2182
Жaмaннын гәви тийет.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Жакшынын омуру кыска.

2183
[М.-Ә.К., 29.12.2003].
215
Жакшынын шәрәәпәти тар жерде тиет,

2184
Жаманнын кәсәәпәти әр жерде тиет.

[Ә.Э., 08.07.1997].
Жакшынын шәрәәпәти тийет,
2185
Жаманнын кәсәәпәти тийет.

[Ә.Э., 26.01.2003].
Жакшынын хадырын өлгөндө билет.

2186
[З.К., 29.12.2003].
Жакшынын хадырыны сакта,
2187
Жәштин әвирини сакта.

[А.Ә., 23.07.2006].
Жакшынын хызматыны кылсаң –
2188
кылынды дейт,
Жаманнын хызматыны кылсаң –
жалынды дейт.
[Ж.Йу., 06.04.2003].
Жакшысыны көрәлвайт,
2189
Жаманыны асырайәлвайт.
[М.-Ә.К., 12.03.2005].
Жакын жерден кыз алсаң,
2190
Кулагың тынбайт.
Узак жерден кыз алсаң,
Уулуң тынбайт.
[Ж.Йу., 06.07.1997].
Жакын келсе, тиштешет,
2191
Узап кетсе кишнешет.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жакын менен алысты жол айырат.
2192
[Ә.Э., 26.08.2002].
Жакын су:нун паркы жок.
2193
[А.-М.К., 01.08.2001].
Жакыныны билвеген – жатка жем.

2194
[А.Ә., 28.03.1998].
Жакыныны сыйлайәлваган,
2195
жатты сыйлап жарытбайт.

[Ж.Йу., 28.12.1997].
Жалган болвосо,
2196
Чынды ким билет,
216
Мaкaлдaр
Жаман болвосо,
Жакшыны ким билет.
[А.А., 19.11.1999].
Жaлгaн әйтсәң жaдыңнaн чыгaрвa.

2197
[A.-М.К., 05.06.1997].
Жалган гәп үз кызартат,

2198
Тууру гәп омур узартат.

[З.Т., 28.03.1998].
Жaлгaн дос – душмaннaн жaмaн.

2199
[М.-A.К., 05.06.1997].
Жалганнын омуру кәлтә болот.

2200
[М.К., 14.07.1998].
Жалганнын түвү жок.

2201
[Ы.Э., 24.06.2001].
Жалганчы ант ичкенге уста.

2202
[П.А., 29.12.2000].
Жалганчы жолдун бу башында әйткән

2203
жалганына о башына келгенде өзү ишенет.

[М.-Ә.К., 26.09.1998].
Жалганчы өзүнө өзү душман.

2204
[А.А., 13.07.1998].
Жалганчынын гүвәси азыр,

2205
Чала молдонун дувасы азыр.

[А.-М.К., 03.03.1998].
Жалганчынын куйругу бир тутам.

2206
[А.-М.К., 08.07.1997].
Жалганчынын үйү өрттөндү десе ‒

2207
ҳич ким ишенбейт.

[А.К., 13.06.2006].
Жалганчынын чын сөзү дә зәйә.

2208
[Ә.Э., 31.12.2000].
Жалганчынын эртеси пүтбөйт,

2209
Жалкоонун шылтоосу пүтбөйт.

[А.-М.К., 24.02.1998].
Жалгыз аттуу жәришкә тойвойт,

2210
Жаман тондуу күрөшкө тойвойт.

[Ә.Э., 01.04.2001].
217
Жалгыз аттуудан чаң чыкбайт.

2211
[Ә.Э., 26.09.1998].
2212
Жалгыз аттунун чаңы чыкбайт,
Чаңы чыкса дә даңы чыкбайт.
[Ә.Э., 23.07.2006].
2213
Жалгыз аттын чаңы чыкбайт,
Жалгыз эрдин ноому чыкбайт.
[З.Ө., 15.09.2003].
2214
Жалгыз бала покко тойвойт,
Жалгыз карга окко тойвойт.
[З.Д., 11.11.2001].
2215
Жалгыз болгон Аллага жәрәшәт.
[Ы.Э., 05.10.1997].
2216
Жалгыз газдын үнү чыкбайт,
Жалгыз кыздын муңу чыкбайт.
[Ә.Э., 24.06.2001].
2217
Жалгыз жүрүп жол тапкычаң,
көпчүлүк менен жүрүп азыганың аала.
[К.О., 25.01.2004].
2218
Жалгыз жыгач отун болвойт,
Жаман кыз катын болвойт.
[М.-Ә.К., 20.04.2003].
2219
Жалгыз жыгач үй болвойт,
Жалгыз түтүн бий болвойт.
[Ә.Э., 01.05.1999].
2220
Жалгыз койду бөөрү жейт,
Жалгыз атты ууру алат.
[А.-М.К., 02.08.2001].
2221
Жалгыз куш уйа салвайт.
[З.Т., 12.04.1998].
2222
Жалгыз куштун уйасы болвойт.
[П.А., 29.12.2000].
2223
Жалгыз өгүз кош болвойт,
Жакалашкан дос болвойт.
[А.Ә., 31.03.2000].
2224
Жалгыз түйә ‒ туйлаак,
Жалгыз бала ‒ ийләәк.
[Ә.Э., 01.04.2001].
218
Мaкaлдaр
Жалгыз уук үй болвойт,

2225
Жалгыз үйгө бий болвойт.

[А.В., 07.06.1998].
Жалгыз үйдүн тамагы жетсе дә,

2226
айагы жетбейт.
[А.Ә., 06.02.1999].
Жалгыз үйлүүнүн тамагы жетсе да,

2227
тавагы жетбейт.
[Н.Ш., 14.04.2001].
Жалгыз эчки жарытбайт,

2228
Жарытса да байытбайт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Жалгыз эчки мал болвойт.

2229
[А.В., 01.03.2003].
Жалгыз эчки мал болвоптур,

2230
Өлсө хайама дал болвоптур.

[А.Ә., 11.07.1998].
Жалгыздык Аллага гана махсус.

2231
[А.О., 09.02.2003].
Жалгыздын жары – жән Эгем.

2232
[А.Ә., 19.04.2003].
Жалгыздын жары – худай.

2233
[Н.Ш., 13.08.2003].
Жалдуу экен деп жаман атты тандап алва,

2234
Малдуу экен деп жаман эрди жәндәп алвә.

[Ә.Э., 05.02.2000].
Жалдуунун бәәри ат эмес,

2235
Жакалуунун бәәри тон эмес.

[А.В., 10.07.1998].
Жaлкоо жaтып ичет,

2236
Жaмбaштaп чычaт.
[А.В., 25.04.2003].
Жалкоо менен жүрсөң байывайсың,

2237
Жаман менен жүрсөң жарывайсың.

[А.-М.К., 03.03.1998].
Жалкоого жәниндәги су: узак.

2238
[Ә.У., 23.07.2006].
219
Жалкоону ишке жүгөрсөң, жәнидәгини бар дейт.

2239
[Ә.У., 20.10.2001].
Жалкоонун жәни ширин, вахты тар.

2240
[Ә.Э., 02.01.2000].
Жaлкоонун xaaлaгaны шо:

2241
Жаз болсо, кыш болвосо,

Аш болсо, иш болвосо.
[A.-М.К.,15.05.1997].
Жалкоонун шилтөөсү көп,

2242
Жәни әзиздин сыркоосу көп.

[А.В., 28.01.2004].
Жалы барда аарыган,

2243
Жаман аттын ишин көр,

Жәни барда жалынган,
Жаман эрдин ишин көр.
[Ж.Йу., 08.01.2005].
Жалы барда жавыккан,

2244
Жаман аттын күчүн көр,

Жәни барда жалынган,
[К.О., 23.06.2004].
Жалы болсо – ат,

2245
Жакасы болсо – тон.

[А.Тан., 23.07.2006].
Жaлыгa кaрaп aт aлвa,

2246
Мaлыгa кaрaп дос күтбө.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Жалыны бар, ылыгы жок,

2247
Раңы бар, кылыгы жок.

[М.-Ә.К., 31.12.2000].
Жаман айгыр ‒ энесиге дап.

2248
[А.В., 29.04.2001].
Жаман ат бәәрдә илкип калат,

2249
Гүздө үркүп калат.

[Н.Ш., 30.12.2003].
220
Мaкaлдaр
Жаман ат жалдуу болот, күлүк болвойт,

2250
Жаман эр малдуу болот, тунук болвойт,

Жаман кыз бойлуу болот, сылык болвойт,
Жәрәткәндин бул ишин билип болвойт.
[Ж.Йу., 01.08.2002].
Жаман ат эрди аарытат,

2251
Жаман катын эрди хаарытат.

[А.Ар., 25.01.2004].
Жаман атак менен жүргөндөн көрө,

2252
Жакшы атак менен өлгөн жакшы.

[А.-М.К., 24.03.1998].
Жаман атка жал пүтсө,

2253
Жәнигә торсун1 бәйләтбәйт,

Жаман эрге мал пүтсө,
Жәнигә коңшу жәйләтбәйт.
[А.В., 29.05.2001].
Жаман атка миң камчы,

2254
Жакшы атка бир камчы.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаман аттуу жәришкә тойвойт,

2255
Жаман тондуу күрөшкө тойвойт.

[А.Ә., 24.07.2002].
Жаман атты баккан менен тулпар болвойт,

2256
Жамансарды баккан менен шумкар болвойт.

[К.О., 08.07.2004].
Жаман атты жал басат,

2257
Жаман эрди гам басат.

[А.В., 15.02.1998].
Жаман аттын сырыны эгеси билет,

2258
Жаман кыздын сырыны энеси билет.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаман әдәм ач калса ‒ алаңдайт,

2259
Ток болсо ‒ тороңдойт.

[А.Ә., 05.03.2003].
1
Торсун – минилбеген, үйрөтүлбөгөн, азо унаа.
221
Жаман әдәм бөөндөй,

2260
Сүйлөгөнү төөндөй.
[Ж.Йу., 25.01.2003].
Жаман әдәм катыны менен урушуп алып,

2261
кайыныга салам бервейт.

[Н.Ш., 19.10.2001].
Жаман әдәм мас болсо,

2262
Жакыныга кас болот.

[А.Ә., 31.03.2000].
Жаман әдәм ‒ отузга кирсе да жәш.

2263
[Н.Ш., 19.02.2002].
Жаман әдәм өз үйүдө коноксуйт.

2264
[А.Ә., 23.07.2006].
Жаман әдәм өтсө ‒

2265
Дүнйә кеңий түшкөндөй.

Жакшы әдәм өтсө ‒
Дүнйә кәмий түшкөндөй.
[А.Ә., 07.10.1998].
Жаман әдәм сыйлаганды билвейт.

2266
[А.Ә., 28.09.1998].
Жаман әдәм хаарыган сайын жәшмин дейт.

2267
[А.В., 25.09.1998].
Жаман әдәм ыштан менен көттү уруштурат.

2268
[А.В., 07.02.1999].
Жаман әдәмди төө үстүндө ит кават.

2269
[Ә.Э., 05.08.2001].
Жаман әдәмнин сырты топо болвойт .

2270 1
[Ә.Э., 23.07.2006].
Жаман әйтбәй жакшы жок,

2271
Жарагың болсо – көөнүң ток.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Жаман әйтбәй жакшы жок,

2272
Жарагым жәндә – көөнүм ток.

[М.Т., 01.06.2001].
1
Сырты топо болвойт – уялбайт д. м.
222
Мaкaлдaр
Жаман әйтсә дә билвейт,

2273
Ачса дә көрвөйт.
[М-Ә.К., 11.01.2005].
Жaмaн бaй жәнигә кaрaйт,

2274
Жaкшы бaй элигe кaрaйт.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Жаман бала атасы өлгөндө көвөт.

2275
[З.К., 29.12.2003].
Жаман бала атасы өлгөндө мас болот.

2276
[Ә.У., 24.06.2006].
Жаман бала атасы өлгөндө тетилет.

2277
[Ә.Э., 09.02.2003].
Жаман бала атасыга кычырчу барат.

2278
[З.Д., 12.06.2001].
Жаман баланы атасыга кычырчу жүгөрөт.

2279
[А.В., 01.03.2003].
Жаман болсоң өлүп көр,

2280
Гәдәй болсоң көчүп көр.

[Ә.Э., 13.09.2003].
Жаман болсоң, өлүп көр,

2281
Өләлвaсaң, кетип көр.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Жаман дә болсо кетбесин,

2282
Ордуга жакшы келвейткан болсо.

[А.-М.К., 14.05.1997].
Жаман дәкор эмес.

2283
[А.-М.К., 05.08.2001].
Жаман дәрт кетет,

2284
Жаман адат кетбейт.

[Ж.Йу., 04.01.2005].
Жаман дегеннин бәәри бузук эмес,

2285
Жакшы дегеннин бәәри түзүк эмес.

[А.-М.К., 07.04.1998].
Жаман дос жоого туш кылат,

2286
Жаман сөз доого туш кылат.

[Ж.Йу., 06.04.2003].
223
Жaмaн ‒ дүнйә менен мaлыны ойлойт,

2287
Жaкшы ‒ нaмыс менен aрыны ойлойт.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Жаман жакынын таанывайт,

2288
Тааныса дә сыйлавайт.
[Ә.Э., 01.05.1999].
Жаман жалгайм деп ‒ үзөт,

2289
Түзөйм деп ‒ бузат.

[Ә.Э., 01.04.2001].
Жаман жалгаймын деп ‒ үзөт,

2290
Оңдоймун деп ‒ бузат.

[А.Т., 29.12.2003].
Жaмaн жалгыз үйдү эриктирвейт,

2291
Эки үйлүүнү бириктирвейт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаман жарытбайт,
2292
Жарытса да байытбайт.
[А.В., 29.04.2001].
Жаман жәйини әйтәм деп, бәәрини әйтәт.

2293
[А.Ә., 31.03.2000].
Жаман жән хадырыны билвейт.

2294
[А.Ә., 04.02.2001].
Жаман жердин аты – Гайыпмәзәр,

2295
Жаман иттин аты – Бөөрүбасар.

[М.-Ә.К., 23.07.2006].
Жаман жолдош жарым жолдо тәштәйт.

2296
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаман жолдош жоуга алдырат.

2297
[А.Ә., 28.09.1998].
Жаман жолдоштон жалгыздык аала.

2298
[А.-М.К., 03.08.2001].
Жаман жуучу той бузaт.

2299
[М.Т., 05.17.2000].
Жаман жыгач шагы менен көрктүү,

2300
Жаман кыз багы менен парктуу.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
224
Мaкaлдaр
2301
Жаман инек жазда туват,
Жар түвүдө сазга туват.
[Ә.Э., 01.05.1999].
2302
Жаман инек жарда музоолойт,
Жарда музооловосо, карда музоолойт.
[А.В., 01.03.2003].
2303
Жаман инек жарда туват,
Жарда тууваса дә карда туват.
[А.Ә., 06.02.1999].
2304
Жаман ит агытарда чычат,
Жаман куш жапыстап учат.
[А.О., 23.01.2004].
2305
Жаман ит аңдып келип кават,
Жаман әдәм кылдан дә кыйкым тават.
[А.-М.К., 01.08.2001].
2306
Жаман ит куйругун үйүгө такап үрөт.
[Ә.Э., 13.06.2006].
2307
Жаман иттин аты – Бөөрүбасар.
[М.-Ә.К., 25.01.2004].
2308
Жаман каап сүйлөйт,
Жакшы таап сүйлөйт.
[Ж.Йу., 04.08.2003].
2309
Жаман катын алгандын жоосу үйүндө,
Эки катын алгандын доосу үйүндө.
[Ә.Э., 31.12.2000].
2310
Жаман катын алгыча,
Бойдок жүргүн өлгүчө.
[А.-М.К., 24.03.1998].
Жаман катын алгыча,

2311
Жавырыга калгыча,
Жакшы ат ал да, ойноп жүр,
Мойнуңду бур да, бойдок жүр.
[Н.Д., 01.08.2003].
2312
Жаман катын ‒ әйәр,
Жәлчимәни тәйәр.
[Ә.Э., 18.09.2003].
225
Жаман катын әйрән уйутса иритет,

2313
Тери ашатса, чиритет.

[Ә.Э., 02.10.2000].
Жаман катын ‒ жалынчаак,
2314
Жаман эркек ‒ тарынчаак.

[Н.Ш., 14.04.2001].
Жаман катын жарасыны көрсөтөт,
2315
Жән койвос деп, баласыны көрсөтөт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаман катын ишинен коркот,
2316
Жаман эркек түшүнөн коркот.

[З.Д., 23.04.2003].
Жаман катын кетем деп коркутат,
2317
Жаман эркек өлөм деп коркутат.

[К.О., 25.01.2004].
Жаман катын не кылат –
2318

Жакшы катын не кылат –
Булгары кылат терини,
[А.В., 29.05.2001].
Жаман катын ‒ төркүнчөөк,
2319
Жаман эркек ‒ кайынсаак.

[А.А., 27.08.2002].
Жаман катын үй бузат,
2320
Жаман тууган той бузат.

[Ә.Э., 29.09.1999].
Жаман катын хаадасы –
2321

Жакшы катын хаадасы –
Булгары кылат терини,
[З.Д., 12.06.2001].
Жаман катын чээрек унду аш кылат,
2322
Таалайыңды таш кылат.

[М.-С.С., 24.07.2001].
226
Мaкaлдaр
Жaмaн кaтын шол aнaн:

2323
Жата калса, жер тегиз,

Жамбашынан көтү эгиз.
[Ж.Йу., 07.04.2003].
Жaмaн кaтын эрини жер кaрaтaт,

2324
Жaкшы кaтын эрини эл кaрaтaт.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Жаман катыннын үз жапкысы – баласы.

2325
[Ж.Йу., 11.07.2002].
Жаман кой токтусунда хаарыйт,

2326
Жаман эркек отузунда аарыйт.

[А.В., 01.03.2003].
Жаман кой шишегиде хаарыйт.

2327
[А.А., 27.08.2002].
Жаман коңшу күткүчөң, жалгыз кон,

2328
Жаман катын алгычаң, бой жүр.

[Ж.Йу., 06.07.1997].
Жаман коңшуга зарыккачаң,

2329
көөнө чаваданыңды кара.

[Н.Д., 01.08.2003].
Жаман коркконун сыйлайт.

2330
[Ә.Э., 21.11.1999].
Жаман куш ‒ түлкүнүн жеми,

2331
Жаман эр ‒ күлкүнүн теңи.

[Ж.Йу., 08.01.2005].
Жаман күндө савырдуу болгон,

2332
жакшы күнгө пат жетет.

[М.К., 06.07.2000].
Жаман кызга энеси жуучу.

2333
[А.-М.К., 11.11.1997].
Жаман мактанса, жакшыны жакасынан

2334
алдым дейт.
[А.Ә., 07.10.1998].
Жаман малыны коруйт,

2335
Жакшы арыны коруйт.

[М.-A.К., 31.12.2003].
227
Жаман мәрт, мәрт десе, малыны берет,

2336
Баатыр, баатыр десе, жаныны берет.

[М.-A.К., 02.10.1999].
Жаман менен дос болсоң, жалаасы жугат,

2337
Казанчы менен дос болсоң, карасы жугат.

[А.Ә., 01.04.2001].
Жаман менен дос болсоң,
2338
Жәрти этегиң пок болот.

[А.В., 24.07.2001].
Жаман менен эгешкиче,
2339
Жакшы менен кеңеш.

[Ә.Э., 02.10.2000].
Жаман нээт – жарым мээнет,
2340
Жакшы нээт – жарым дөөләт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаман өзү боләлвайт, болгонду көрәлвайт.

2341
[А.В., 22.01.2004].
Жаман өзү бөөндөй,
2342
Сүйлөгөнү, гәви төөндөй.

[Ж.Йу., 10.06.2002].
Жаман өзүнү билвейт,
2343
Жакшыны көзүгө илвейт.

[А.-М.К., 10.12.1997].
Жаман өлүк кепинге чычат.
2344
[Т.Г., 23.07.2006].
Жаман тарынам деп, нәсивидән кур калат.

2345
[М-Ә.К., 11.01.2005].
Жаман тоннун хадыры жаанда билинет.

2346
[А.-М.К., 24.02.1998].
Жаман төө чомуну жейт.

2347
[М.-Ә.К., 23.07.2006].
Жаман тууган бар болсо, көрәлвайт,
2348
Жок болсо, берәлвайт.

[Ә.Э., 29.09.1999].
Жаман тууган курусун,
2349
Бар болсо, көрәлвайт,

Жок болсо, берәлвайт.
[А.Ә., 03.04.2011].
228
Мaкaлдaр
Жаман туугандан көрө жат жакшы,

2350
Жаттан көрө сарт жакшы.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаман тууганнан жакшы жат аала.
2351
[М.Э., 18.05.1997].
Жаман тууганнан жакшы теңтушуң аала.

2352
[А.В., 29.12.2003].
Жаман тууганнан ‒ жакын коңшу.

2353
[Ж.Йу., 06.04.2003].
Жаман уул атасы өлгөндө жетилет,
2354
Жаман катын эри өлгөндө тетилет.

[М.-Ә.К., 02.07.2002].
Жаман уул – жаман келин,
2355
Жаман кыз – жаман куда.

[М.-Ә.К., 01.10.2000].
Жаман уул ‒ малга орток,
2356
Жаман кыз ‒ бәәригә орток.

[Ә.Э., 02.01.2000].
Жаман уул элдин малынын жейт,
2357
Жакшы уул элдин хамыны жейт.

[А.Ә., 10.06.2006].
Жаман үйден жаман түтүн чыгат,
2358
Жаман ооздон жаман гәп чыгат.

[Ж.Йу., 28.12.1997].
Жаман хавар калп болвойт.
2359
[А.-М.К., 24.03.1998].
Жаман хавар пат жетет.

2360
[Ж.Йу., 04.08.2003].
Жаман хавар пат таркайт.

2361
[А.В., 30.12.2003].
Жаман хавар тез таркайт.

2362
[Ә.Э., 05.07.1999].
Жаман хавар угулвай калвайт.

2363
[А.Ә., 01.10.2001].
Жаман хырдарласаң, тырдарлайт.

2364
[Н.Ш., 01.06.2006].
Жаман эр жолдошун жоого тәштәйт,

2365
досун доого тәштәйт.

[Ә.Э., 04.10.1997].
229
Жаман эрге мал пүтсө,

2366
Жәнигә коңшу жәйләтбaйт.

Жаман атка жал пүтсө,
Жәнигә торсун бәйләтбaйт.
[З.Д., 12.06.2001].
Жаман эрдин досу көп,

2367
Жаман аттын ээси көп.

[А.В., 15.02.1998].
Жаман эрдин малы бар,

2368
О малынан калганда,
Чыгар-чыкбас жәни бар.
[А.А., 24.07.2007].
Жаман ‒ эшенге барса да жаман,

2369
Эшекке барса да жаман.

[М.-С.С., 27.01.2004].
Жаманга акыл әйтсәң, алдады дейт.

2370
[Ә.Э., 02.10.2000].
Жаманга аш берсең да баш берве.

2371
[А.-М.К., 07.04.1998].
Жаманга ашыңды көрсөтбө,

2372
Жакшыга башыңды көрсөтбө.

[А.В., 23.01.2003].
Жаманга әйткән эсит сөз.

2373
[А.В., 24.07.2001].
Жаманга әйткән эсит сөз,

2374
Өлгөнгө ийләгән эсит гөз.

[А.В., 29.04.2001].
Жаманга әйткән эсит сөз,

2375
Өлүккө ийләгән эсит көз.

[М.-С.С., 29.12.2003].
Жаманга әйтбә сырыңды,

2376
Душманга әйтип пас кылат,

Таалайыңды таш кылат.
[Аг.Э., 03.04.2011].
Жаманга башчы болгуча,

2377
Жакшыга ишчи бол.

[С.К., 23.07.2006].
230
Мaкaлдaр
Жаманга гөш берсең бер, иш берве.

2378
[Ә.Э., 02.04.2000].
Жаманга дөүләт берсе,

2379
Жәрим күндө мас болот.

[Ә.Э., 18.09.2003].
Жaмaнгa дүнйә менен мaл aртык,

2380
Жaкшыгa нaмыс менен aр aртык.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Жаманга жалваргыча өзүңнүн жакшы

2381
текийеңди актар.
[Т.Г., 24.07.2001].
Жаманга жаман ‒ дәри.

2382
[М.-Ә.К., 05.07.1997].
Жаманга жәнәшбә,
2383
Жакшынан адашба.
[А.Ә., 31.03.2000].
Жаманга же жалынып кутул,

2384
же жарылып кутул.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаманга зарыкканча,
2385
жарый, жарый өзүң кыл.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаманга мал кыймат,

2386
Жакшыга ар кыймат.
[А.В., 10.07.1998].
Жаманга насаат кылва – тилдеди дейт.

2387
[М.-Ә.К., 17.02.2002].
Жаманга насаат кылганнан көрө,

2388
муш жакшы.
[Ә.У., 20.10.2001].
Жаманга насаат кылсаң,

2389
Тилдеди деп тарынат.

[М.-A.К., 26.06.2002].
Жаманга сыр әйткичәң,

2390
эшекке ыр әйт.
[Т.Г., 27.12.2004].
231
Жаманга сырыңды әйтбә – айгак болот.

2391
[М-Ә.К., 11.01.2005].
Жаманга сырыңды әйтбә,
2392
Жаныңа жапаа болот.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаманга эр, эр десе, жаныны берет,
2393
Март, март десе, малыны берет.

[М.-A.К., 17.09.1997].
Жаманга эш тарткыча,
2394
башына беш тарт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Жамандан жәрти кашык кешик ашат.

2395
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жамандан жеме уккуча,
2396
Жакшыдан тайак же.

[А.Тан., 09.06.2006].
Жаманды жаанда көр,
2397
Сулууну суукта көр.

[Ж.Йу., 26.02.2004].
Жаманды жакыным деве,
2398
Жакшыны жатым деве.

[А.Ә., 19.09.2002].
Жaмaнды жaкыным деве мaлыгa кaрaп,
2399
Жaмaн жaмaндыгынa бaрaт.

[М.-A.К., 05.06.1997].
Жаманды мактаса, жардан учуп өлөт.

2400
[М-Ә.К., 28.02.2004].
Жаманды төө үстүнөн ит кават.

2401
[А.В., 06.08.2001].
Жаманды төөдүн үстүдө ит кават.

2402
[З.Д., 10.11.2003].
Жаманды худай неге алвайт,

2403
Жаткан төөгө минәлвайт,

Жалпак а…ды с…гәлвайт.
[А.А., 19.06.2004].
Жамандык болвой, жакшылык болвойт.

2404
[А.Ә., 23.07.2006].
232
Мaкaлдaр
2405
Жамандык болсо ‒ күйүнбө,
Жакшылык болсо ‒ сүйүнбө.
[А.Ә., 01.04.2001].
2406
Жамандык көрвөсөң, жакшынын хадырыга
жетбейсиң.
[А.-М.К., 11.11.1997].
2407
Жамандык кылган дә өзүгө кылат,
Жакшылык кылган дә өзүгө кылат.
[Ә.Э., 07.02.2003].
2408
Жамандык кылганга жакшылык кыл,
Айвандык кылганга әдәмдик кыл.
[А.Ж., 03.07.2001].
2409
Жамандык кылганга жамандык кылам деве.
[Ы.Э., 24.06.2001].
2410
Жамандыкты амандык жеңет –
Жокчулук кетип, токчулук келет.
[Ә.Э., 25.01.2004].
Жаманнан же жарылып кутул,
2411
Же жалынып кутул.
[А.В., 10.03.2003].
2412
Жаманнан жалынып кутул.
[А.В., 01.03.2003].
1413
Жаманнан – жаан,
Жакшыдан – бөөн.
[А.В., 01.03.2003].
2414
Жаманнан жалынып сурагыча жакшы
бокчоңну актар.
[А.-М.К., 03.08.2001].
2415
Жаманнан жалынып кутул, же болвосо,
жарынып кутул.
[А.В., 24.07.2001].
2416
Жаманнан же жалынып кутул,
же жарылып кутул.
[Ә.Э., 26.06.2002].
2417
Жаманнан жолдош алвай жүр,
Жәниңә пычак салвай жүр.
[М-Ә.К., 11.01.2005].
233
Жаманнан кароол койсоң, ууру көвөйөт.

2418
[А.-М.К., 17.03.1998].
Жаманнын айагы сегиз,

2419
Телегейге тийет тегиз.

[Ә.Э., 11.09.2002].
Жаманнын дәмигә палоо пышат.

2420
[Ә.Э., 25.02.2004].
Жаманнын дөүләти – күлкү,

2421
Жалкоонун дөүләти – уйку.

[Ә.Э., 04.10.1997].
Жаманнын жарагы жәнидә.

2422
[А.-М.К., 03.08.2001].
Жаманнын жарасы жугат,

2423
Казаннын карасы жугат.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаманнын жары көп,

2424
Жәнигә пәйдәси жок.

[З.Д., 12.06.2001].
Жаманнын жәназасыдан жакшынын

2425
икайасы аала.
[А.-М.К., 07.04.1998].
Жаманнын жәнигә келве,

2426
Жакшынан ырак кетбе.

[И.Ч., 13.07.1997].
Жаманнын жәрти өнөрү ашык.

2427
[А.В., 27.05.2001].
Жаманнын көпкөнү да, өпкөнү да жаман.

2428
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаманнын көпкөнү жаман,

2429
Үзөңгүнү тепкени жаман.

[А.Ә., 07.10.1998].
Жаманнын насы жакшыга тийет.

2430
[А.Ә., 01.04.2001].
Жаманнын өздүгү болвойт,

2431
Жакшынын жаты болвойт.

[А.А., 28.01.2003].
234
Мaкaлдaр
Жаманнын өздүгү жок,

2432
Жакшынын жаттыгы жок.

[А.А., 23.07.2006].
Жаманнын өпкөнү да жаман,

2433
көпкөнү да жаман.
[Ж.Йу., 09.04.2003].
Жаманнын тапканы – жапалак.

2434
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаманнын теңи болвойт,
2435
Жакшынын кеги болвойт.

[Ә.Э., 22.07.2006].
Жаманнын теңи жапалак,
2436
Арпанын теңи осурак.

[А.В., 01.03.2003].
Жаманнын теңи жок,
2437
Жакшынын кәми жок.

[К.Б., 26.06.2002].
Жаманнын хастары жок,
2438
Башында дастары жок.

[А.Ә., 01.03.2003].
Жаманнын чапанын алсаң тойдо доолайт.

2439
[Н.Ш., 13.08.2001].
Жамгырда калган жаандан коркбойт.

2440
[М.-Ә.К., 01.06.2006].
Жамыраса да – бир айак,
2441
Жамыраваса да – бир айак.

[Ә.Э., 17.02.2003].
Жанга келгиче малга келсин.

2442
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаныңды бер, сырыңды берве,
2443
Тонуңду бер, сыныңды берве.

[М.-Ә.К., 26.09.1998].
Жаңгыз дарак бак болвойт,

2444
Жаталак кулун ат болвойт.

[А.О., 29.12.2003].
Жаңы шыпыргы таза шыпырат.

2445
[З.Т., 12.04.1998].
235
Жаңылвас жаак барвы,

2446
Тайгылвас туйак барвы.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаңылвас жаак жок,

2447
Мүдүрүлвөс туйак жок.

[Ә.У., 24.06.2006].
Жаңысы келсе базардан,

2448
Эскиси түшөт нәзәрдән.

[Ж.Йу., 14.03.1999].
Жапа көрвөгөн вафа көрвөйт.

2449
[М.Т., 13.03.1999].
Жапа көрвөй салават жок,

2450
Ынак болвой сәәдәт жок.

[А.-М.К., 26.06.1997].
Жапа чекбей, вафа жок,

2451
Жаман болвой жакшы жок.

[А.-М.К., 19.05.1998].
Жапайы чөп жердин өз баласы,

2452
Эгин жердин өгөй баласы.

[А.-М.К., 19.05.1998].
Жапкан нан – жалган нан,

2453
Көмгөн нан – палван нан.

[Ә.Э., 24.07.2001].
Жапасыны биз чектик,

2454
Вафасыны башкалар көрдү.

[А.-М.К., 02.02.1999].
Жар үчүн жеген тайактын жарасы болвойт.

2455
[А.-М.К., 04.11.1997].
Жара сакайса, тагы калат.

2456
[А.А., 19.11.1999].
Жараат өлтүрвөйт, жәрәткән өлтүрөт.

2457
[М.-Ә.К., 01.10.2001].
Жарактуу күнү жоо келвейт.

2458
[Н.Ш., 13.08.2003].
Жаралуу кушка таш атба.

2459
[М.Т., 23.06.2001].
236
Мaкaлдaр
Жарган – бөөрү, Тойгон – кузгун.

2460
[А.Ар., 26.01.2004].
Жарды өлвөсө ‒ байыйт,

2461
Жалгыз өлвөсө ‒ көвөйөт.

[Ә.Э., 29.09.1999].
Жарды эт жесе ‒ тишиге кирет,

2462
Жевесе ‒ түшүгө кирет.

[Ә.Э., 02.04.2000].
Жардылыгыны жәширген бай болвойт.

2463
[Ә.У., 23.07.2006].
Жардынын байлыгы – тәнинин соолугу.

2464
[Ә.Э., 12.06.1999].
Жардынын жакшы тойгону –

2465
жарым байыганы.
[А.А., 28.01.2003].
Жaрдынын жaлгыз aты ‒ Буудaнкөк.

2466
[М.A., 12.07.2003].
Жaрдынын жaлгыз aтыгa бөөрү тийет.

2467
[М.-A.К., 05.06.1997].
Жарыктын түвү – караңгы.

2468
[З.Д., 11.10.2001].
Жарым казан пат кайнайт.

2469
[М.-С.С., 29.01.2004].
Жарытбасты жумшагычаң,
2470
тына-тына өзүң кыл.

[К.О., 08.07.2004].
Жат баласы баккан менен өз болвойт.

2471
[Ж.Йу., 05.06.1998].
Жат баласын багышы багасын го – өз болвойт.

2472
[Ә.Э., 15.07.1998].
Жат жарытбайт, өз өлтүрвөйт.

2473
[А.В., 19.10.2001].
Жат жеринде жатык бол,

2474
Өз жеринде өкүм бол.

[М.-Ә.К., 10.01.2005].
Жат менен жүрсөң жатык жүр.

2475
[Ә.Э., 21.11.1999].
237
Жат элди көрмөйүнчө өз элиңнин хадырыны

2476
билвейсиң.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Жата, жата –жамбашка,

2477
Ково, ково – койунга.

[А.-М.К., 15.07.2000].
Жатак әдәм жарывайт.

2478
[Ә.Э., 13.06.2002].
Жатка сырыңды берве,

2479
Наамартка бел бәйләвә.

[А.А., 13.07.1998].
Жаткан жыланнын куйругуну басба.

2480
[А.-М.К., 02.08.2001].
Жаткан кәсәл эмес, баккан кәсәл.

2481
[А.В., 31.12.2003].
Жаткан кәсәл эмес, баккан ‒ кәсәл.

2482
[А.-М.К., 19.05.1998].
Жатканнын үйү кыйрайт.

2483
[Ы.Э., 16.01.1998].
Жатбай койсоң катын кетет,

2484
Бакбай койсоң атың кетет.

[М.-Ә.К., 07.11.1997].
Жатпараз әдәм жарывайт,

2485
Жәләп катын хаарывайт.

[А.Ә., 04.07.1999].
Жатты өздөй сыйлагын,

2486
Жат бойунан түңүлсүн.

[А.А., 19.06.2004].
Жаттын көзү жакшы көрөт,

2487
Жаттын кулагы жакшы угат.

[А.-М.К., 01.07.1998].
Жатыны бөлөктү жамаса болвойт.

2488
[Н.Ш., 19.02.2002].
Жатып өлгүчө, атып өл.

2489
[А.-М.К., 16.06.1998].
Жатып өлсө, жән тәтти.

2490
[Ә.Э., 21.04.2003].
238
Мaкaлдaр
Жаш келсе – ишке,

2491
Хары келсе – ашка.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жәйилгә сөз гечирмек зор.
2492
[М.К., 18.11.2000].
Жәләптин тоовасы ко...окту көргүчө.

2493
[М.-С.С., 07.02.2003].
Жәлчимәнди Жәйчи жейт,
2494
Жарты нанды койчу жейт.

[М.-С.С., 11.06.2001].
Жән алгыч келсе, жән алат,
2495
Ууру келсе, мал алат,

Онон башка нени алат.
[М.-Ә.К., 05.07.1997].
Жән алгычтын качан келерин,
2496
кантип аларын ҳич ким билвейт.

[Н.Ш., 31.12.2001].
Жән жәнгә жолдош.

2497
[Ә.Э., 05.07.1999].
Жән ичте, тери тышта,
2498
Сыр ичте, нур үздө.

[Ә.Э., 24.06.2006].
Жән кеткеннен кийин
2499
йаасиндин пәйдәси жок.

[Ж.Йу., 15.07.1997].
Жән кеткиче мал кетсин.

2500
[А.А., 04.07.1998].
Жән кыйналвай иш пүтбөйт.

2501
[А.О., 28.05.2006].
Жән малды тават,

2502
Мал жәнди тавәлвайт.

[Н.Ш., 24.07.2004].
Жән ‒ сенден,
2503
Жәннәт ‒ Худаадан.
[А.А., 31.12.1999].
Жән тәндә амаанат,
2504
Дидәәр – ганимат.
[Ж.Йу., 30.04.2003].
239
2505
Жән улук, жәндән кийин нан улук.
[К.О., 08.01.2005].
2506
Жән – эр, жән – от.
[Ә.Э., 22.01.2004].
2507
Жәнгә жән нәсип.
[Ә.Э., 23.01.2004].
2508
Жәнгә келетыган бәләә малга келсин.
[Ә.Э., 30.12.2003].
2509
Жәнди берген дә Худаа, алган дә Худаа,
Пейиш менен дозокко салган дә Худаа.
[М.-Ә.К., 18.01.1998].
2510
Жәнди худай берет,
Нанды бай берет,
Бәндәгә онон башка не керек?
[Ж.Йу., 04.01.2005].
Жәндүүдә балык зор,

2511
Жәнсиздә камыш зор.

[Г.Ә., 03.07.2002].
2512
Жәни барда жавыккан,
Жалы барда талыккан,
Жаман аттын ишин көр.
[А.Ә., 02.04.2000].
2513
Жәни ооруган эшек аттан алдын келет.
[З.Т., 12.04.1998].
2514
Жәнигә күч келсе, эшек аттан озот.
[А.А., 04.07.1998].
2515
Жәнидә жок жатәлвайт.
[А.Ә., 21.04.2003].
2516
Жәним деген – көп,
жәнини берген – жок.
[А.-М.К., 13.05.1997].
2517
Жәниң барда жалынба.
[Ж.Йу., 01.08.2002].
2518
Жәниңә ким күйсө, жән досуң шол,
Башыңа ким күйсө, мазарың шол.
[А.Ә., 03.05.1999].
240
Мaкaлдaр
Жәниңә ким күйсө, жәнәәнәң шол.

2519
[А.А., 13.05.2001].
Жәннән кечбей, жәнәнгә жетбейт.

2520
[А.-М.К., 17.03.1998].
Жәннәт бaр болсо ‒ Пaaмылдын тәгидә.

2521
[Ә.У., 15.07.2002].
Жәннәт дә – бу дүнйә,
2522
Жәҳәннәм – дә бу дүнйә.
[М.-Ә.К., 01.07.1999].
Жәңжәлдүү айылга жакын конбо.
2523
[Ә.Э., 29.09.1999].
Жәрәшәм десең ат бер,

2524
Жарышам десең кыз бер.

[М.-Ә.К., 20.04.2003].
Жәш әжәли жетсе өлөт,
2525
Хары жетсе да өлөт, жетбесе да өлөт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жәш бала куштун көлөгөсүдө үшүйт.

2526
[Ә.Э., 02.04.2000].
Жәш вахтыңда зәхмәтини көр,

2527
Хаарыганда рахатыны көр.

[А.А., 02.04.2000].
Жәш вахтыңда ташыганың таш болсун,
2528
Хаарыганда ашаганың тавак толо аш болсун.

[М.-Ә.К., 30.09.1998].
Жәш жетилет,
2529
Жарды тетилет.
[Ә.Э., 14.07.1997].
Жәш жигиттин уйалганы – өлгөнү,
2530
Жәш путактын ийилгени – сынганы.

[М.Т., 01.07.2002].
Жәш зор эмес, әжәл ‒ зор.
2531
[Ә.У., 28.01.2003].
Жәш курлаш эмес, көңүл ‒ курлаш.
2532
[А.-М.К., 28.12.1999].
Жәшидә ‒ имам,
2533
Хаарыганда – бир кап саман.

[Ж.Йу., 13.07.2004].
241
Жәшил солот, жәш зоройот,

2534
Кызыл солот, кичик зоройот.

[З.Ө., 23.02.2004].
Жәшиңә ишенбе, башыңа ишен.

2535
[Ж.Йу., 29.03.1998].
Жәшиңдә акыл үйрөн,

2536
Хаарыганда кайып калва.

[А.-М.К., 14.10.1997].
Жәшиңдә галжоо болсоң,

2537
Хаарыганда мажгоо болосун.

[А.А., 23.07.2006].
Жәшиңни артар болвосо,

2538
Ийләгәннән не пәйдә.
Гәвиңни угар болвосо,
Сүйлегеннен не пәйдә.
[А.А., 04.07.1998].
Жәшкә ‒ мээнет,
2539
Харыга – дөүләт.
[М.-A.К., 15.05.1998].
Жәштик – омурдун бәәри.

2540
[М.Т., 30.09.1998].
Жәштин жакшысы болгон
2541
харынын хадырлуусу болот.

[К.О., 13.06.2006].
Жевеген аштын пулуну төлөвө.

2542
[А.-М.К., 03.08.2001].
Жевейм, жевейм деп,
2543
жеңдей көтөн түгөтөт.

[А.В., 27.04.2003].
Жевесе да май жакшы,
2544
Бервесе да бай жакшы.

[Ә.Э., 28.07.2001].
Жеген билвейт, туураган билет,

2445
Тапкан билвейт, баккан билет.

[М.-Ә.К., 07.11.1997].
Жеген билвейт, туураган билет,

2546
Туткан билвейт, күткөн билет.

[М.К., 14.07.1998].
242
Мaкaлдaр
Жеген бөөрү булуңда,

2547
Жевеген бөөрү куугунда.

[А.А., 28.06.2002].
Жеген кутулат,
2548

[М.-A.К., 17.02.1998].
Жегенге тойвогон жәләгәнгә тойоведе.

2549
[Ж.Йу., 11.07.2002].
Жегенде тойвогон жәләгәндә тойвойт.

2550
[М.-Ә.К., 29.12.2003].
Жейин деп жәшәвә,

2551
жәшәйин деп же.

[А.-М.К., 04.05.2099].
Жел чыкбаса, жән чыгат.

2552
[Ә.У., 24.06.2006].
Жел чыкбаса, жән чыгат,

2553
Мана ‒ казы, шәрийәт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Желеде мaлың болсун,

2554
Сaндыктa зәриң болсун.

[Ж.Йу., 29.03.1998].
Жемди аттан ашса, өгүзгө салат,

2555
Жүктү өгүздөн ашса, атка салат.

[А.А., 31.12.2003].
Жемирилген тамдан очок сурава,

2556
Тул кәмпирдән чочок сурава.

[Н.Д., 01.08.2003].
Жеңеден жеңеге калган кыз –

2557
Жемеден жемеге келген кыз.

[А.В., 28.07.2001].
Жеңенин оң путу әләл.

2558
[Ә.Э., 28.04.2003].
Жеп тойвогон жәләп тойвойт.

2559
[Ы.Э., 07.07.1997].
Жер әдәмди жейт,

2560
Әдәм жерди жейт.

[Ә.У., 28.01.2003].
243
Жер байы – эл байы.

2561
[Ә.У., 23.07.2007].
Жер тамырынан эл тамыры көп.
2562
[Ә.У., 23.07.2006].
Жер ээн болсо, доңуз дөвөгө чыгат.
2563
[А.В., 24.01.2004].
Жер ээн деп осураверве,
2564
Көтүң жаман үйрөнөт.

Үй ээн деп сүйлөйверве,
Оозуң жаман үйрөнөт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жер ээн калса, доңуз дөвөгө чыгат.
2565
[А.-М.К., 02.08.2001].
Жерге түшкөн гүл болот,
2566
Отко түшкөн күл болот.

[А.-М.К., 16.06.1998].
Жерди бузган су:,
2567
Әдәмди бузган гәп.

[Ә.Э., 24.06.2001].
Жерди бузган су:,
2568
Элди бузган чуу.

[Ә.Э., 12.06.1999].
Жерди семирткен көң,
2569
Атты семирткен жем.

[Ә.Э., 21.11.1999].
Жерди чукуган бай болот,
2570
Элди чукуган хар болот.

[А.Ә., 01.04.2001].
Жердин да кулагы бар ‒
2571
Әйтилгән гәп угулвай калвайт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жердин кулагы жети кат,
2572
Әйтилгән гәпти пүт угат.

[Ә.У., 28.01.2003].
Жери байдын эли бай,
2573
Эли байдын кулу бай.

[Т.К., 17.05.1997].
Жериден аазыганга жети жыл жер жок.
2574
[А.А., 19.06.2004].
244
Мaкaлдaр
Жериден айрылган – жетим,

2575
Элиден айрылган – хор.

[М.Э., 18.05.1997].
Жериден aйрылгaн көнгүчө ийләйт,
2576
Элиден aйрылгaн өлгүчө ийләйт.

[A.-М.К., 15.05.1998].
Жерин жаман деген гөргө патбайт,
2577
Элин жаман деген жерге патбайт.

[М.-Ә.К., 02.07.2002].
Жеринин топосу кара болсо,
2578
элинин үзү ак болот.

[М.-Ә.К., 07.07.2000].
Жерлини терли жеңет.
2579
[Ә.Э., 02.04.2000].
Жерлүү иттин куйругу чагарак.

2580
[К.О., 09.07.2004].
Жетәлвай жатып калган жаман,
2581
Атәлвай жазып калган жаман.

[А.В., 22.08.2003].
Жетәлвасаң – кувалава,
2582
Өтәлвасаң – жәришбә.
[Ә.Э., 31.03.2000].
Жетәлвасыңы билсең куува.
2583
[А.В., 15.02.1998].
Жетелеген ит ууга жәрәвәйт.

2584
[А.Ж., 11.01.2005].
Жетем деп, азыгың түгөтбө,
2585
Кетем деп отунуң түгөтбө.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жети атаңды билвесең, жегениң арам.
2586
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жети атасында жокту жетелесе болвойт.

2587
[Ж.Йу., 09.04.2003].
Жети жергежээли бириксе,

2588
бир койду сойәлвaйт.

[A.-М.К., 05.06.1997].
Жети журттун тилин бил,
2589
Жетимиш түрлүү илим бил.

[Ә.Э., 24.06.2001].
245
Жети чене да, бир кес.

2590
[А.-М.К., 01.08.2001].
Жети хазиненин бири – ит.

2591
[Ә.Э., 31.03.2000].
Жетиге киргиче жерден тайак жейт.

2592
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жетим aшын ичирвесин,

2593
Жетим тонун кийгизбесин.

[М.-A.К., 06.04.1999].
Жетим жер көз, кәм сөз болот.

2594
[М.Т., 23.06.2001].
Жетим ийләәк болот,

2595
Жакшы гәп әйтсәң дә,

Көздөрү жәшкә толот.
[А.-М.К., 07.12.1999].
Жетим кекчил болот,

2596
Жетес тәкчил болот.

[Ж.Йу., 08.01.2005].
Жетим козу сүткө тойвойт.

2597
[Ә.Э., 19.11.1999].
Жетим өз киндигини өзү кесет.

2598
[А.Ә., 12.06.1999].
Жетим өлвөсө жетилет –

2599
Башы кирет катарга.

Арык өлвөсө тетилет –
Көзүң кыйвайт сатарга.
[Ж.Йу., 09.04.2003].
Жетимге дап берген көп,

2600
Аш берген аз болот.
[М.-Ә.К., 26.09.1998].
Жетимди жетим девеңер,

2601
Жетим акын жевеңер.

[Ә.Э., 02.01.2000].
Жетимди жеткен жети муштайт,

2602
Жетбеген эки муштайт.

[А.А., 24.07.2007].
246
Мaкaлдaр
2603
Жетимдин этегиге бу:дай салса, чәчиләт.
[А.Тан., 20.07.2006].
2604
Жетимнин акыны жеве,
Жетимди жетилбейт деве.
[Ә.Э., 16.06.2003].
2605
Жетимнин жети карды бар.
[Н.Д., 01.08.2003].
2606
Жетимнин оозу ашка тийгенде
башы ташка тийет.
[А.А., 31.12.1999].
2607
Жетимнин ҳаккы жерде калвайт.
[И.Ч., 21.06.1997].
2608
Жетимнин ҳaккыны жеве,
Жесең тым кaлaм деве.
[М.-A.К., 05.06.1997].
2609
Жетинин бири ‒ хызыр.
[А.В., 16.05.1997].
2610
Жетисинде не болсо,
Жетимишинде дә шо болот.
[М.-Ә.К., 01.05.2003].
Жетсе – кавырга башы,

2611
Жетбесе – көтүңдү кашы.

[Ә.Э., 03.03.2003].
2612
Живек жокто бөз кыймат.
[Ә.Э., 15.07.1998].
2613
Живекти тутәлвасаң ‒ жүн болот,
Келинди күтәлвасаң ‒ күң болот.
[Ә.Э., 12.06.1999].
2614
Живекти хор тутсаң ‒ жүн болот,
Катынды хор тутсаң ‒ күң болот.
[А.-М.К., 02.08.2001].
2615
Живектин сырын уз чечет,
Жигиттин сырын кыз чечет.
[А.Ә., 04.02.2001].
2616
Жигит болсоң, шок бол,
Шок болвосоң, жок бол.
[Г.A., 23.07.2006].
247
Жигит – бөөрү,
2617
Кыз – түлкү.
[М.Т., 01.07.2002].
Жигит жыйганыны жевейт,
2618
буйруганыны жейт.
[Ә.Э., 19.11.1999].
Жигит өлсө ‒ тону калат,
2619
Өгүз өлсө ‒ көнү калат.

[А.А., 11.07.1998].
Жигит сөзүдөн кайтбайт,
2620
Жолворс жолудан кайтбайт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Жигитке жетимиш өнөр ‒ аз.

2621
[А.-М.К., 03.08.2001].
Жигитке намыз менен ар керек,

2622
Жетеске короо толгон мал керек.

[А.В., 10.04.1998].
Жигитти токчулук кошот,
2623
Токчулук болвосо, жокчулук кошот.

[М-Ә.К., 11.01.2005].
Жигиттин әсили бир сырлуу,
2624
миң кырлуу болот.

[К.О., 26.06.2004].
Жигиттин уйалганы – өлгөнү,

2625
Полоттун ийилгени – сынганы.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жин бисмилләдән коркот.

2626
[А.-М.К., 13.06.1997].
Жинди жеткенин муш менен урат,

2627
Жетбегенин таш менен урат.

[Ж.Йу., 15.07.1998].
Житкен окту аткан ок тават.

2628
[А.В., 11.06.2001].
Жоголгон пычактын савы алтын.

2629
[А.В., 30.05.2006].
Жоголуп тавылган мал ‒ олжо,

2630
Ооруп сакайган жән ‒ олжо.

[Ә.Э., 12.06.1999].
248
Мaкaлдaр
Жок1 болгучаң пок болгун.

2631
[Ж.Йу., 07.04.2003].
“Жок” деген жоголот,

2632
“Бар” деген оңолот.

[Ә.Э., 03.07.1999].
Жок десе, түшүп ичейин дейт,

2633
Суйук десе, чалып ичейин дейт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жок жерден гәп чыкбайт,

2634
Кургак жерден су: чыкбайт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жокко арга жок.

2635
[Ы.Э., 16.01.1998].
Жоктон бар болвойт.

2636
[М.-Ә.К., 07.07.2000].
Жоктон көрү жогору.

2637
[А.-М.К., 01.08.2001].
Жокту суроо тават.

2638
[Ә.Э., 07.02.2003].
Жоктук ‒ таштан катык.

2639
[А.-М.К., 04.11.1997].
Жоктукту көрвөгөн барлыктын

2640
хадырыны билвейт.
[М.Ч., 17.05.1997].
Жоктуктун үзү ‒ кара, боору ‒ таш.

2641
[А.А., 09.07.1998].
Жоктун арманы ‒ бир,

2642
Бардын арманы ‒ миң.

[Ж.Йу., 01.08.2002].
Жоктун бир дәрди бар,

2643
Бардын миң дәрди бар.

[А.-М.К., 16.06.1998].
Жоктун жолу катык,

2644
Өгүздүн мойну катык.

[Ж.Йу., 09.04.2003].
1
Жок – кедей.
249
Жоктун отуну дә жок, су:су дә жок.

2645
[А.А., 31.12.1999].
Жоктун түвү бар болот,

2646
Бардын түвү жок болот.

[А.Тан., 23.07.2006].
Жоктун чаарасы жок,

2647
Бaрдын көңүлү ток.

[З.Т., 12.04.1998].
Жокчулук жоомарт эрдин жолун бәйләйт.

2648
[Ә.Э., 31.03.2000].
Жокчулук ‒ таштан катык,

2649
Барчылык ‒ боктон сасык.

[А.А., 19.06.2004].
Жолaвa тойду ‒
2650
Жолугa койду.
[А.Ә., 21.04.2003].
Жол азавы – гөр азавы.

2651
[А.А., 27.12.2004].
Жол жакынын ат билет.

2652
[А.Ә., 11.07.1998].
Жол көрсөткөн азык бервейт.

2653
[З.К., 13.05.2001].
Жол тапкыча жолдош тап,

2654

[А.-М.К., 01.08.2001].
Жолворс aлaт, жору жейт.

2655
[М.-A.К., 05.06.1997].
Жолворс алат, түлкү жейт.

2656
[Ә.Э., 27.12.2003].
Жолворс изинен кайтбайт,

2657
Эр – сөзүнен.
[З.Т., 10.06.2003].
Жолворс изинен кайтбаптыр,

2658
Эр сөзүнөн кайтбаптыр.
[К.О., 08.01.2005].
Жолворстун оозудан жем талашба.

2659
[К.О., 29.01.2004].
250
Мaкaлдaр
Жолворс ырсайса, күлдү деве.

2660
[А.А., 19.06.2004].
Жолдо сойлогон жылан,

2661
түндө жойлогон улан бир бәләәни көрөт.

[М.-Ә.К., 05.07.1997].
Жолдон калсаң кал,

2662
жолдоштон калва.
[Ә.Э., 05.07.1999].
Жолдон кошулган жолдош болвойт,

2663
Туурaдaн кошулгaн туугaн болвойт.

[А.-М.К., 03.07.1998].
Жолдон кошулган жолоочу жолдош эмес.

2664
[М.-A.К., 02.12.1998].
Жолдон чыккан айып эмес,
2665
кайтып жолго кирвеген айып.

[М.-Ә.К., 30.09.1998].
Жолдон чыксаң – ак,

2666
көпчүлүктөн чыкбагын.
[М.К., 29.12.2003].
Жолдошу жакшы жоога түшбөйт.

2667
[Ә.Э., 12.06.1999].
Жолдошу жакшынын олжосу да жакшы.

2668
[Ә.Э., 01.05.1999].
Жолдошу жоктун олжосу жок.

2669
[А.В., 30.09.1998].
Жолдошу көптүн колдоосу көп.

2670
[Ә.Э., 12.06.2002].
Жолдошуга күйвөгөн жоога капталат.

2671
[А.Ә., 31.03.2000].
Жолдошун карга болсо,

2672
жегениң не болооруну бил.

[Ж.Йу., 10.10.1998].
Жолдошуң кaргa болсо,

2673
Жегениң пок болот.

[М.-A.К., 05.06.1997].
251
Жолдошуңду жоога тәштәвә,

2674
Досуңду доога тәштәвә.

[Ә.Э., 19.18.2001].
Жолоочуну жолудан калтырва.

2675
[А.А., 09.07.1998].
Жолоочуну эрчиген ит жолдо өлөт.

2676
[А.Тан., 09.06.2006].
Жолоочунун жолдогусу жакшы,

2677
Жолдо болвосо, үйдөгүсү жакшы.

[М.К., 29.12.2003].
Жолоочунун жолу бирге болсо да,

2678
ырыскысы башка.
[А.Ә., 01.04.2001].
Жолоочунун жолуну тосбо.

2679
[А.-М.К., 02.03.1999].
Жолу жакындын жүгү жеңил.

2680
[М.Т., 07.02.1999].
Жолуң болуп турганда,

2681
Жорток кошсоң пәйгә алат.

Жолуң болвой турганда,
Тулпар кошсоң кур калат.
[А.Ә., 19.04.2003].
Жолуңнан калсаң кал,

2682
жолдошуңнан калва.
[Ы.Э., 16.01.1998].
Жоо айаган жаралуу болот,

2683
Катыны каралуу болот.

[А.В., 10.04.1998].
Жоо айаган – жаралуу,

2684
Көңүл аяган – санаалуу.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Жоо жокто жарак көп,

2685
Жоо келгенде тайак да жок.

[Ә.Э., 26.04.2003].
Жоо качканда баатыр көвөйөт.

2686
[А.В., 10.07.1998].
252
Мaкaлдaр
Жоо кеткеннен кийин

2687
гылычыңны покко чап.

[А.В., 28.01.2004].
Жоо хадырыны жоо билвейт,
2688
Оору хадырыны соо билвейт.

[М.-Ә.К., 24.02.2004].
Жоога сырыңы бергиче жәниңи бер.

2689
[М.-A.К., 02.03.2003].
Жоодан качкан эр оңбойт.

2690
[А.Ә., 03.05.1999].
Жоодун харысыны өлтүр.

2691
[Ә.Э., 05.03.2003].
2692
Жоолук болсо дә ‒ жолго жакшы.
[А.Тан., 10.06.2006].
Жоолуктуунун бәәри эле катын эмес,
2693
Калпактуунун бәәри эле баатыр эмес.

[Ә.Э., 24.06.2001].
Жоолуу көтөнгө жоо тыкба.

2694
[А.В., 17.09.2002].
Жоом жок деве – жолуңда,
2695
Душманым жок деве – тушуңда.

[Ә.Э., 01.05.1999].
Жоомарт жоктугун билдирвейт,

2696
Күлүк токтугун билдирвейт.

[Ә.Э., 12.06.1999].
Жоон созулгуча ничке үзүлөт.

2697
[А.-М.К., 01.08.2001].
Жоону айаган ‒ жаралуу,
2698
Катыны калат каралуу.

[А.Тан., 19.07.2006].
Жоонун түвү ‒ эл,
2699
Су:нун түвү – жел.

[М.-Ә.К., 07.11.1997].
Жоонун тышында болгуча ичинде бол.

2700
[М.К., 29.12.2003].
Жоонун хадырыны баатыр билет.
2701
[М.-A.К., 05.07.2000].
253
2702
Жоонун харысыны өлтүр,
Харысы өлгөннөн кийин бәәриси – кулуң.
[А.Тан., 12.06.2006].
2703
Жоорулуу жерде тарп калвайт.
[А.Ә., 11.07.1997].
2704
Жооштон жоон тоош чыгат.
[А.В., 20.08.2001].
2705
Жооштон жоон чыгат.
[М.-A.К., 08.04.2003].
2706
Жорго жол арвытат.
[Н.Ш., 14.04.2001].
2707
Жорго минген менен жолдош болво ‒
дәштә каласын;
Катыны сулуу менен катташ болво ‒
гәпкә каласын.
[М.-Ә.К., 30.09.1998].
2708
Жорго минген менен жолдош болво,
Докчул менен дос болво.
[Ә.Э., 03.08.2003].
2709
Жорго мингеннин жолдошу болвойт,
Көп жәшәгәннин курлашы болвойт.
[Ж.Йу., 08.01.2005].
2710
Жоргобоз жолду арвытат,
Жокчулук эрди хаарытат.
[Ж.Йу., 09.04.2003].
Жоргого жол каатбы,
2711
Сулууга эр каатбы?
[М.-С.С., 24.07.2001].
2712
Жоргодон туулган жорток бар,
Баатырдан туулган коркок бар.
[Ә.Э., 05.02.2000].
2713
Жоргону минген жолдо мас,
Күлүктү минген түндө мас.
[А.Й., 23.06.2006].
2714
Жоргонун жону кургавайт,
Жәләптин а...ы кургавайт.
[Ж.Йу., 14.03.1999].
254
Мaкaлдaр
Жоргонун пул болушу,

2715
Жигиттин кул болушу жүрүшүнөн.

[Ә.Э., 12.06.1999].
Жоргонун тери кургавайт,

2716
Эркенин – жәши.
[А.В., 13.07.1997].
Жоргонун тери кургавайт,

2717
Эркенин көзү кургавайт.

[Ж.Йу., 20.04.2003].
Жоргонун хадыры желгенде билинет,

2718
Жакшынын хадыры өлгөндө билинет.

[Ә.Э., 05.02.2000].
Жорток ат минбе,
2719
Жорток ат минсең,
Жорго минген менен жол жүрвө.
[М.К., 29.12.2003].
Жорток аттуу менен жолдош болво.

2720
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жөлөнгөн тооң бийик болсо,

2721
мушуң ‒ базган.
[А.-М.К., 12.05.1998].
Жөн жүргөн бөөрүгө әйләнбә.

2722
[А.В., 05.10.1997].
Жөргөмүш жөргөлөйт,
2723
Жөргөлөгөндү көрәлвәйт.
[А.-М.К., 02.08.2001].
Жулук уурдаган журтка патбайт.

2724
[М.-Ә.К., 29.12.2003].
Жумшаган тилге кирвесе,

2725
Кичикти арман кылваңар.

Питпити тәрмәл болвосо,
Ичикти арман кылваңар.
[К.О., 06.02.2003].
Жумшакта – көз оору,

2726
Катыкта – тиш оору.

[Ж.Йу., 01.05.2003].
255
Журт боору ‒ жасы.

2727
[Ж.Йу., 30.04.2003].
Жут болгондо ит күчөйт.

2728
[А.А., 13.07.2004].
Жутаган журтуга келет.

2729
[Ә.Э., 17.02.2003].
Жутаган журтуну мактайт,

2730
Жүйөү кaлгaн aтыны мaктaйт.

[Ә.Э., 08.11.1997].
Жуткан жутавайт.
2731
[Ә.Э., 29.04.2003].
Жуурат төгүлсө ‒ жугу калат,

2732
Сулуу xaaрысa ‒ сыны кaлaт.

[Ә.Э., 29.12.2003].
Жууратты ичкен кутулат,
2733

[А.Ә., 13.06.2006].
Жууратты ичкен кутулуптур,
2734
Жугуну жәләгән тутулуптур.

[Ж.Йу., 20.04.2003].
Жууратты туз өлтүрөт,
2735
Жигитти сөз өлтүрөт.

[Ж.Йу., 23.09.2003].
Жуураты төгүлсө да, жугу калат.

2736
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жуурканыңа карап, путуңу сун.

2737
[А.А., 04.07.1998].
Жуурканыңа ченеп, путуңу сун.

2738
[А.-М.К., 01.08.2001].
Жүгүргөн жәрим жолдо кaлaт,
2739
Мaңгaн xaaлaгaн жериге бaрaт.

[М.-A.К., 15.05.1998].
Жүгүргөн жыгылa:рыны ойловойт,

2740
Сүйлөгөн жаңылa:рыны ойловойт.

[М.-Ә.К., 03.06.1997].
Жүгүргөн калат, буйруган алат.

2741
[А.-М.К., 01.08.2001].
256
Мaкaлдaр
Жүгүртүп жүрүп, мүдүртүп ал.

2742
[Ә.Э., 01.05.2003].
Жүз жолку ибаадаттан ‒

2743
бир жолку сакаават.

[М.-Ә.К., 01.07.1999].
Жүзгөндү билвесең, су:га түшбө.

2744
[А.-М.К., 02.08.2001].
Жүздү бирге кошбойт,

2745
Бирди жүзгө кошот.

[А.А., 31.12.1999].
Жүйөү вахтыңда аттуунун алдынан чыкба.

2746
[М.-Ә.К., 11.05.2001].
Жүйөү калваган ат хадырыны билвейт,

2747
Ач калваган аш хадырыны билвейт.

[А.В., 13.07.1998].
Жүйөү кaлгaн өлгөн aтыны мaктaйт.

2748
[М.-A.К., 05.06.1997].
Жүйөү конок тынч уктайт.

2749
[Ә.Э., 14.07.1997].
Жүк артбагын торпокко,

2750
Жолдош болво коркокко.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жүктүн оорун нар көтөрөт.

2751
[А.В., 29.12.2003].
Жүктүн ооруну нар көтөрөт,

2752
Халктын ооруну хан көтөрөт.

[Ә.Э., 12.06.1999].
Жүнсүз болсоң – тайгансың,

2753
Жоксуз болсоң – жалгансың.

[А.А., 28.01.2003].
Жүрәлвәгән жол бузат,

2754
Әйтәлвәгән сөз бузат.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Жүргөн барат,
2755
Жүгүргөн жолдо калат.

[К.О., 26.06.2004].
257
Жүргөн жериге чөп чыкбайт.

2756
[М.-A.К., 14.05.1997].
Жүрөверсең, көрөвересин,
2757
Көрөверсең, көнөвересин.
[Ә.Э., 03.07.1999].
Жүрөгүндө жүнү бардан жакшылык келвейт.

2758
[А.В., 25.01.2004].
Жүрөктөгү сырды,
2759
көздөгү нур билдирет.

[Ә.Э., 14.07.1997].
Жүрөктөн чыкбай, жүрөккө жетбейт.

2760
[Ә.Э., 03.07.1999].
Жыгач кессең, узун кес,

2761
Жоно-жоно кәлтәрәт.
Темир кессең, кәлтә кес,
Сого-сого узарат.
[Ж.Йу., 04.08.2003].
Жыгач кессең, узун кес – кәлтәртиш асан,

2762
Темир кессең, кәлтә кес – узартыш асан.

[К.О., 09.07.2004].
Жыгачты курт жейт,

2763
Әдәмди дәрт жейт.

[Ы.Э., 05.03.2003].
Жыгачты нәм менен курт түгетет,

2764
Әдәмди гам менен дәрт түгетет.

[М.Э., 18.05.1997].
Жыгачтын чыккан жери ‒ пейиш.

2765
[М.-Ә.К., 01.07.1999].
Жыгжым жыйылгыча,
2766
Куралай курулгуча
Шабулут шаптап койот.
[Ә.Э., 16.11.2002].
Жыгыгa тойвогон жугугa тойвойт.

2767
[Ж.Йу., 03.03.2003].
Жыгылвайт, жыгылса коппойт.

2768
[К.О., 10.06.2003].
258
Мaкaлдaр
Жыгылган даракка куш конбойт.

2769
[М.К., 14.07.1998].
Жыгылган күрөшкө тойвойт,

2770
Бор жеген ойунга тойбойт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Жыгылган ооганга күлөт,
2771
Жыртык тешикке күлөт,

Жыртаймыш кимге күлөт.
[С.В., 23.07.2006].
Жыгылган ооганга күлөт,
2772
Качкан кууганга күлөт.

[М.-Ә.К., 01.05.2003].
Жыгылган тамнан – очок,

2773
Тул катыннан – чочок.

[Ж.Йу., 30.04.2003].
Жыгылган эрде дос болвойт.

2774
[А.А., 03.07.2000].
Жыгылганды жер көтөрөт,

2775
Өлгөндү эл көтөрөт.
[А.-М.К., 01.08.2001].
Жыгылганды тепбе,
2776
Ийләгәнди сөкбө.
[М.Ч., 17.05.1997].
Жыгылсаң, бөкөдөн жыгыл.

2777
[А.Ә., 25.04.2003].
Жыгылсаң, төөдөн жыгыл,

2778
Буйласыны кармай жыгыл.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Жыгылып жаткан даракты
2779
ким дә болсо палталайт.

[М.-Ә.К., 01.07.1999].
Жыгыны жеп тойвогон
2780
жугуну жәләп тойвойт.

[Ә.Э., 28.05.2006].
Жыгыны ичип, жугуну берет.

2781
[А.А., 28.12.2003].
Жыгыны ичип, жугуну тәштәвә.

2782
[Ә.Э., 01.02.2003].
259
Жыйып койсо – соңгулукка,

2783
Жиреп койсо – сойгулукка.

[А.Э., 05.03.2003].
Жыла, жыла сүйлөсө,

2784
Жылан и:ннен чыгат.

Катык, катык сүйлөсө,
Мусулман диннен чыгат.
[Ә.Э., 21.06.2004].
Жылан жылат путу жок,

2785
Бегайрат эрдин шуту жок.

[Ж.Йу., 20.10.2001].
Жылан чакбай койвойт,

2786
Жылкы тепбей койвойт.

[А.А., 24.07.2007].
Жыланды түшүңдө көрсөң – генч,

2787
Өңүңдө көрсөң, жәнч.

[А.А., 19.06.2004].
Жыланнын тышы жылма ичи зәәр.

2788
[А.Ә., 03.04.2011].
Жылгын жаккан жылывайт.

2789
[Ж.Йу., 06.07.1997].
Жылдыз ‒ көп,
2790
Ай ‒ бүрөө.
[З.Т., 28.03.1998].
Жылкыда өт болвойт,
2791
Жыланда пут болвойт.

[Ә.Э., 03.07.1999].
Жылкың бар – мүлкүң бар.

2792
[А.А., 06.06.1998].
Жылкынын кәни – Көлөп,

2793
Койдун кәни – Ысар.

[М.Э., 18.05.1997].
Жылуу, жылуу сүйлөсө,

2794
Жылан и:ниден чыгыптыр.

[А.Ә., 01.10.2001].
Жылуу сөз жыланды и:ниден чыгарат.

2795
[М.-A.К., 08.04.2003].
260
Мaкaлдaр
Жылуу сүйлөсө, жылан и:ниден чыгат.

2796
[М.-A.К., 28.07.2001].
Жылуу тон тәнди жылытат,

2797
Жылуу сөз жәнди жылытат.

[Ә.Э., 26.09.1999].
Жыртыгы чоң, жамагы кичик,

2798
Карды чоң, тавагы кичик.

[Ж.Йу., 03.07.1998].

2799
Жыгылган ооганга күлөт.

[М.-С.С., 24.07.2001].

2800
Жыртаймыш кимге күлөт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Жээк-жaaттуу бол,
2801
Дос-жaрдуу бол.
[М.-A.К., 03.07.2000].
Жээн жерде калвайт,

2802
Жерде калса ‒ тагасыны кәмбагал кылат.

[Ә.Э., 10.07.2004].
Жээн жерде отурса,

2803
тагасы кәмбагал болот.

[А.Ә., 25.04.2003].
Жээн келгиче жети бөөрү келсин.

2804
[А.В., 28.12.2000].
Жээн эл болвойт,
2805
Желки аш болвойт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жээнин алган жетилвейт,

2806
Өз алдынан тетилвейт.
[А.Ә., 25.04.2003].
–З–
Заалым эшиктен кирсе,
2807
адаалат түндүктөн чыгып кетет.

[А.В., 25.01.2004].
261
2808
Зайывы жок әдәм – соолваган көлчөк.
[А.А., 23.07.2006].
2809
Зайывың урушчаак болсо,
Заманнын тынччылыгыдан не пәйдә.
Чокойуӊ кысып турса,
Дүнйәнин кеңдигиден не пәйдә.
[К.О., 24.02.2004].
2810
Заман ахыр болот,
Жер такыр болот,
Катын өктөм, эр пахыр болот,
Бөөрү менен ит бир гудуктaн су: ичет.
[З.К., 23.07.2006].
2811
Заман ахыр, жер такыр,
Катын өктөм, эр пахыр.
[З.Д., 10.11.2003].
2812
Заман жаңы – әдәм жаңы,
Жер жаңы – эл жаңы.
[М.К., 03.07.1999].
2813
Заманына жәрәшә күлкүсү,
Тоосуна жәрәшә түлкүсү.
[Ж.Йу., 04.07.1999].
2814
Заманына көрө әдәми,
Иманына көрө әдәви.
[Ж.Йу., 25.01.2003].
2815
Заманың бөөрү болсо, жолворс бол.
[А.В., 25.01.2004].
2816
Заманың кандай болсо,
Шапагыңы1 шондой кий.
[Ж.Йу., 01.04.2000].
2817
Зәкәтсиздин малы арам,
Ичкен-жегени хаалы2 арам.
[Ж.Йу., 26.09.2003].
2818
Зәләл зәәрдән ачык.
[Ж.Йу., 02.05.1998].
1
Шaпaк ‒ aк кездемеден шырып тигилген допу; жукa, жеӊил, жөнөкөй бaш кийим.
2
Xaaлы ‒ бүтүн, толугу менен, бaaры.
262
Мaкaлдaр
2819
Зәлимгә рәйим кылва,
зулум дә кылва.
[М.К., 11.05.2001].
2820
Зәлимгә рәйим кылган,
бәчәрәгә зулум кылган менен бәрәвәр.
[М.-Ә.К., 11.05.1998].
2821
Зәр масы көлгө көпүрө салам дейт,
Нан масы Мәкәгә азыксыз барам дейт .
[К.О., 12.06.2001].
2822
Зәр хадырын зәргәр билет.
[А.В., 28.01.2004].
2823
Зәр хадырыны зәргәр билет,
Ок хадырыны мерген билет.
[К.О., 09.07.2004].
2824
Зәргәрдин миң урганынан
темирчинин бир урганы.
[А.-М.К., 03.07.1998].
2825
Зәхмәт кылвай иш пүтбөйт.
1
[М.К., 03.07.1999].
2826
Зәхмәти жок иш болвойт.
[М.Т., 21.06.1997].
2827
Зәхматсиз омур –
Дат баскан темир.
[З.Т., 07.07.1997].
2828
Зәхмәттин түвү – рәхмәт,
Ҳәрәкәттин түвү – бәрәкәт.
[М.Т., 02.04.2001].
2829
Зор зорлугуну билвесе,
кичик кичиктигини билеви?
[Ы.Э., 28.12.2000].
2830
Зор зорлугуну билсе,
кичик кичиктигини билвей койвойт.
[А.А., 22.06.1997].
2831
Зор ойун бузат.
[З.Т., 22.06.1997].
1
Зəхмəт ‒ мээнет, эмгек.
263
2832
Зор үйдөгү күлсө,
Кичи үйдөгү мылыйат.
[Н.Ш., 19.02.2002].
2833
Зорго зордой, кичикке кичиктей бол.
[А.О., 28.12.2003].
2834
Зордон ‒ ымдат , 1
Кичиктен ‒ хызмат.
[Ж.Йу., 30.04.2003].
2835
Зордун да зору бар,
Пирдин да пири бар.
[М.-С.С., 24.07.2001].
2836
Зордун көтөргөн жүгү дә зор.
[А.О., 29.12.2004].
2837
Зордун көтү тегирмен жүргүзөт.
[А.В., 01.03.2003].
2838
Зордун түвү хор болот,
Байдын түвү ачка өлөт.
[Ә.Э., 25.01.2004].
2839
Зулум эшиктен киргенде
әдәәләт түндүктөн чыга качыптыр.
[А.А., 04.06.1997].
–И–
2840
Изәт ‒ кайтылуу,
Сый ‒ сатылуу.
[А.Ә., 21.04.2003].
2841
Изәт ‒ сеники,
Гөш ‒ элдики.
[Ә.А., 26.07.2002].
2842
Изәтти билвес тууганнан,
Изәтти билген жат жакшы.
[А.Ә., 11.07.1997].
2843
Издеген тапбай калвайт,
Күсөгөн алвай калвайт.
[А.В., 13.07.1998].
1
Ымдaт ‒ өтүнүч; жaрдaм суроо.
264
Мaкaлдaр
Издесеӊ дос изде,

2844
душман өзү тавылат.

[К.О., 23.01.2003].
И:ниге карап үргөн түлкү котур болот.

2845
[М.-Ә.К., 25.06.2004].
Ийилген башты гылыч кесбейт.

2846
[Ы.Э., 03.06.1997].
Ийләвәгән балага эмчек салвайт.

2847
[А.Ә., 03.05.1999].
Ийләгән бaлa көрсөң, бaшыдaн сылa.

2848
[М.-A.К., 05.06.1997].
Ийләгән күлөт,
2849
Ач калган тойунат.
[А.В., 04.07.1999].
Ийләгәндә кыйшайваган ооз кайда миш.

2850
[А.Ә., 13.07.1997].
Ийләгәндән пәйдә жок,

2851
көзүңнү артар болвосо.

[Ж.Йу., 14.07.1998].
Ийләгәндән сурава,
2852
Күлгөннөн сура;
Билвегеннен сурава,
Билгеннен сура.
[А.-М.К., 04.11.1997].
Ийләгәни пат, күлгөнү онон пат;
2853
Урушканы пат, жәрәшкәни онон пат.

[А.А., 02.05.1999].
Ийләди деп гүнәә кәчилвейт.

2854
[М.К., 08.07.1997].
Ийләйткән бала атасынын сакалы

2855
менен ойнойт.
[А.Ә., 11.07.1997].
Ийләп сүйлөгөн катыннан корк,

2856
Күлүп сүйлөгөн эркектен корк.

[А.-М.К., 12.11.1997].
Ийләп туруп сүйлөгөн катыннан түңүл,
2857
Ачык туруп жааган күннөн түңүл.

[А.Ә., 09.02.2003].
265
Ийләәк бала – пок,

2858
Чыйраак бала – ок.

[А.Ар., 29.01.2004].
Ийләсә энем ийләйт,
2859
алганы тимеле ийләйт.

[Ы.Э., 07.07.1997].
Ийне берсең, саптап бер,
2860
Күлүк берсең, таптап бер.

[М.К., 08.07.1997].
Ийне берсең, саптап бер дейт,
2861
Саптап берсең, төшөгүмү каптап бер дейт.

[М.-Ә.К., 03.05.1998].
Ийне кайда болсо, жип шондо,
2862
Эне кайда болсо, кыз шондо.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Ийне көзүдөн кетет,
2863
Чечен сөзүдөн кетет.

[А.Ә., 19.09.2002].
Ийне өткөн жерден жип өтөт.

2864
[А.Ә., 10.06.2003].
Ийненин учугун узун үзбө.

2865
[Г.Ч., 02.04.2001].
Ийнеси кайда болсо,
2866
савы шондо болот.

[А.А., 30.12.1998].
Ийри казыкка доной токмок.
2867
[А.В., 05.04.2003].
Ийри отуруп, түз кеңеш.

2868
[М.К., 28.09.1999].
Ийрү түздү сүйвөйт,

2869
Жат өздү сүйвөйт.

[М.-A.К., 17.02.1998].
Ийрини ийри дегичең, өзүң тууру бол.

2870
[Ж.Йу., 11.07.2002].
Ийрисини койуп, туурусуну әйт,
2871
Бузугуну койуп, түзүгүнү әйт,

Укканды койуп, көргөннөн әйт,
Билелекти койуп, билгеннен әйт.
[Ж.Йу., 04.07.2001].
266
Мaкaлдaр
Иләвинин калыңына карава,

2872
Гәвинин жагымына кара.

[М.К., 03.07.1999].
Илгери келген ит пок жейт,

2873
Кийин калган келин ууру кылат.

[З.Д., 11.11.2001].
Илгери келердин ити от жейт.

2874
[Ә.Э., 06.04.2003].
Илим – зор дөүләт,

2875
Билим – хазинә.
[Ә.Э., 30.05.2006].
Илимдүү бәндә ач калвайт,

2876
Аттуу бәндә кеч калвайт.

[И.Ч., 02.04.2001].
Илимдүү бәндә – жарык,

2877
Илимсиз бәндә – гарып.

[А.Тан., 23.07.2006].
Илими бар хар болвойт,

2878
Илими жокто ар болвойт.

[Ә.Э., 10.07.2004].
Илими бардын билими бар,

2879
Хаты бардын аты бар.

[М.-A.К., 09.02.2003].
Имандан акыл артык.

2880
[Ә.С., 07.02.2003].
Иниси сабырлуу болвой,

2881
Агасы хадырлуу болвойт.

[А.Ә., 05.02.2000].
Инсавы жоктун иманы дә жок.

2882
[З.Т., 04.02.2002].
Интипак болвой иш болвойт.

2883
[А.Ә., 20.04.2003].
Ирәйимсиз әдәмнән ирәйимдүү ит жакшы.

2884
[А.-М.К., 03.07.1998].
Ирәс сөзгө завал жок,
2885
Анык сөзгө амал жок.

[А.-М.К., 14.04.1998].
267
Иришкендин иши пүтөт,

2886
Ийләгәннин тоошу пүтөт.

[Ж.Йу., 04.08.2003].
Иса ‒ өз жеринде Иса,
2887
Муса ‒ өз жеринде Муса.

[Ә.Т., 24.10.1999].
Ит алдырашса, жардан секирет.
2888
[А.А., 19.06.2004].
Ит атайыны тартат,
2889
Эр тагайыны тартат.
[А.В., 24.01.2004].
Ит атасыны таанывайт,
2890
ахмак – худайыны.
[Ж.Йу., 13.07.2004].
Ит атасыны, эр тагасыны тартат.

2891
[М.-С.С., 24.07.2001].
Ит әдәмгә көнөт,
2892
Мышык жерге көнөт.

[К.О., 13.06.2003].
Ит баласы ‒ күчүк,
2893
Кой баласы – козу.

[М.К., 11.05.2001].
Ит баласыны каап сүйөт,
2894
Ат баласыны тээп сүйөт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Ит баласыны каап эркелетет,
2895
Ат баласыны тээп эркелетет.

[А.Ә., 19.09.2002].
Ит баласыны ыркырап сүйөт,
2896
Куш баласыны чаркырап сүйөт.

[А.Ә., 23.08.2003].
Ит ватаны – тойгон жери,

2897
Куш ватаны – конгон жери,

Ат ватаны – көнгөн жери,
Эр ватаны – туулуп, өнгөн жери.
[Ж.Йу., 20.04.2003].
Ит да ‒ өз короосунун бийи.
2898
[Ы.Э., 03.06.1997].
268
Мaкaлдaр
2899
Ит жадаса ‒ үрөт,
Киши жадаса ‒ күлөт.
[А.Тан., 12.06.2006].
2900
Ит жаманы каваак.
[Ә.Э., 03.08.2003].
2901
Ит итти жумшайт,
Ит куйругуну булгайт.
[К.О., 06.02.2003].
2902
Ит иттигине барат –
Итке тумар таксаң, адырда калат.
[А.Ә., 29.04.2003].
2903
Ит иттигини кылат,
Кумайык болуп кетсе дә;
Кул кулдугуну кылат,
Башы көккө жетсе дә.
[А.Ә., 20.04.2003].
2904
Ит капса, тууганнын ити капсын;
Тартса, тууганнын ити тартсын.
[М.-Ә.К., 22.07.2006].
2905
Ит кардына жоо жакбайт.
[М.К., 05.06.1997].
2906
Ит котур болсо, кашынат,
Кутурса, эң алдын ээсиге асылат.
[Ж.Йу., 18.04.2004].
2907
Ит кудаң болсо,
пок менен той кыл.
[З.Д., 11.10.2001].
2908
Ит кутурса, өз башын жейт.
[Ж.Йу., 11.07.2002].
2909
Ит кутурса, ээси бар,
Әдәм кутурса неси бар?
[А.-М.К., 01.08.2001].
2910
Ит кутурса, ээсини кават.
[А.Ә., 04.02.2001].
Ит кылганды итәәли кылваптыр.

2911
[А.В., 26.01.2004].
269
Ит кышта сарай салам деп ойлойт да,

2912
жазда унутуп калат.

[А.В., 26.01.2004].
Ит менен дос болсоң, жегениң пок болот.

2913
[Ж.Йу., 18.09.2003].
Ит менен куда болсоң ‒ пок менен той.

2914
[К.О., 06.02.2003].
Ит не жесе, шону кусат.

2915
[А.Ә., 10.06.2003].
Ит ойдо,
2916
Бөөрү койдо.
[З.Т., 11.07.1997].
Ит оозуга сокто жәрәшбәйт,

2917
Эшек башыга нокто жәрәшбәйт.

[А.Ә., 04.07.1998].
Ит оозуга сөөк жәрәшәт.

2918
[Т.К., 17.05.1997].
Ит оонаса, тери жәйиләт,

2919
Ат оонаса, бәрәкә толот.

[М.-Ә.К., 20.04.2003].
Ит: “Пок жаман”, ‒ десе,

2920
Карга: “Поктон дагы жок жаман”, ‒ дептир.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Ит пок жевесе башы ооруйт.

2921
[М.-С.С., 24.07.2001].
Ит пок жегенин койвойт,

2922
Пок жевесе карды тойвойт.

[А.Ә., 23.08.2003].
Ит сөөк жесе, көтү менен кеңешип жейт.

2923
[А.В., 16.05.1997].
Ит сөөктү көтү менен кеңешип жейт.

2924
[Ж.Йу., 16.09.2003].
Ит сураган дә ит,
2925
Ит бервеген дә ит.
[Ә.Э., 26.01.2004].
Ит тойгон жерини онойт.
2926
[М.-A.К., 05.06.1997].
270
Мaкaлдaр
Ит тойсо ‒ үрөт,
2927
Бала тойсо ‒ күлөт.

[Ә.Э., 22.07.2006].
Ит төрөсү – Ку:майык,
2928
Куш төрөсү – Бу:дайык.

[А.В., 26.01.2004].
Ит улуса – жаман хавар.
2929
[З.Ө., 31.12.2003].
Ит – үйдүн кулагы,
2930
Ат – үйдүн бурагы,
Бала – үйдүн чырагы.
[А.Тан., 19.07.2006].
Ит үрөверет,
2931
Кәрвән жүрөверет.
[А.-М.К., 01.08.2001].
Ит үрөверет, кәрвән өтөверет.
2932
[Ш.Э., 25.01.2004].
Ит хоруган жерге чычат.

2933
[А.Ә., 09.01.2005].
Итәәли кылганды ит дә кылвайт.

2934
[М.-Ә.К., 28.05.1997].
Итәәли кылганды ит кылваптыр.

2935
[М.-С.С., 24.07.2001].
Ителгинин баласы илвей калвайт,

2936
Ак шумкардын баласы алвай калвайт.

[А.Ә., 23.08.2003].
Итиң алгыр болсо ‒
2937
Алтыннан каргы так;

Кушун алгыр болсо ‒
Күмүштөн боо так.
[Ә.Э., 27.12.2003].
Итке арткан жүк талаада калат.

2938
[А.Ә., 04.08.2004].
Итке ‒ тойгон жери вaтaн,
2939
Aткa ‒ көнгөн жери вaтaн,

Кушкa ‒ конгон жери вaтaн,
Эрге ‒ туулгaн жери вaтaн.
[М.-A.К., 05.06.1997].
271
Итке урган сөөк башыга тийет.

2940
[А.В., 30.03.2001].
Итте акыл болсо, жылдызга карап үрөбү?

2941
[З.Т., 14.07.1997].
Иттен тартынба, ээсиден тартын.

2942
[Ы.Э., 28.12.2000].
Иттен тууган курвандыкка жәрәвәйт.

2943
[З.Д., 11.11.2001].
Итти ким өлтүрсө, шо көмөт.

2944
[М.Т., 18.05.1997].
Итти сураган да – ит,

2945
Итти бервеген да – ит.

[Ә.Э., 25.04.2003].
Иттин алдыда – әдәм,
2946
Әдәмнин алдыда – ит.

[Т.К., 17.05.1997].
Иттин атасы дә – ит,
2947
энеси дә ‒ ит.
[Н.Д., 01.08.2003].
Иттин баласы ‒ ит,
2948
Куштун баласы ‒ куш.

[М.К., 08.07.1997].
Иттин ватаны – тойгон жери.

2949
[Ж.Йу., 11.07.2002].
Иттин дә итчелик акылы бар.

2950
[А.О., 28.06.2002].
Иттин жаманы сәгәләк,

2951
Аттын жаманы жаталак.

[А.В., 12.05.2001].
Иттин ичине сары май жакбайт.

2952
[А.Ә., 04.07.1998].
Иттин иши – үргөн.

2953
[Ә.Т., 01.01.2001].
Иттин ойуга койсоң,

2954
жолдо жолоочу жүргүзбөйт.

[А.А., 27.08.2002].
Иттин ойуга койсоң
2955
поктон сарай салат.

[М.-Ә.К., 01.10.2001].
272
Мaкaлдaр
Иттин оозуна сөөк жәрәшәт,

2956
Төөнүн оозуна – тикен.

[А.А., 30.12.1998].
Иттин погу дәри болсо,
2957
карагайдын башыга чычат.

[А.В., 24.07.2001].
Иттин тилеги кабыл болсо,
2958
Көктөн сөөк жаайт эде.

[М.-Ә.К., 01.10.2000].
Иттин тукуму – ит.

2959
[З.Т., 04.02.2002].
Иттин түшүгө сөөк кирет,
2960
Aттын түшүгө ‒ арпа.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Иттин ыркырашканы – сыр сурашканы.

2961
[Ж.Йу., 11.09.2002].
Иттин ээси болсо,

2962
бөөрүнүн теңири бар.

[А.Ә., 04.08.2004].
Иттин ээси болсо,
2963
бөөрүнүн худайы бар.

[А.-М.К., 07.07.1998].
Ич оорутса ‒ аш эмес,
2964
Көңүл оорутса ‒ дос эмес.

[А.-М.К., 12.11.1997].
Ичи ала әдәмнән чыгат,
2965
Тышы ала – айваннан.

[А.В., 13.05.2001].
Ичи караны ит кават,
2966
Үзү караны худай тават.

[Ә.Э., 21.08.2003].
Ичи өткөннүн ыштаны билет.

2967
[А.А., 26.06.2002].
Ичи тар катын ийнесин карматбайт.

2968
[А.Т., 29.12.2003].
Ичи тарга дүнйә тар көрүнөт,
2969
Ондо жок, элде бар көрүнөт.

[А.-М.К., 07.07.1998].
273
Ичке паткан бала тышка дә патат.

2970
[З.Ө., 16.06.2003].
Ичтин арамы жаман,

2971
Бийдин сараңы жаман.

[М.Т., 18.05.1997].
Иш бар жерге барвайт,

2972
Аш бар жерден калвайт.

[З.Т., 02.03.2003].
Иш бар жерде хатаа бар.

2973
[М.Т., 21.11.1999].
Иш башка, сөз башка.

2974
[М.К., 08.07.1997].
Иш кыләлваган кыз ийне тандайт,

2975
Аш кыләлваган кыз тахта тандайт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Иш кылваган палтак,
2976
Жоолугуну кылaт шалтак.

[З.Д., 12.06.2001].
Иш кылган озот,
2977
Иш кылваган тозот.
[А.Тан., 20.07.2006].
Иш кылганнын ач жүргөнүнү ким көрдү,

2978
Тәмбәлдин ток жүргөнүнү ким көрдү?

[А.А., 05.05.1999].
Иш оңунан чыгарда,
2979
Карга салсаң газ алат;

Иш кырсыгып калганда,
Шумкар салсаң боз алат.
[А.Ә., 26.05.2006].
Ишенбегин достуңа,
2980
Саман тыгат постуңа.

[Ә.Э., 24.07.2001].
Ишенгениң турмуш,
2981
Турмушту худай урмуш.

[А.В., 27.05.2001].
274
Мaкaлдaр
Иши оңолоордун түшү оңолот.

2982
[Ә.Э., 27.06.2002].
Ишини билген эки ашат,

2983
Ишини билвеген тыраң ашат1.

[К.С., 26.05.2001].
Ишиңди худайга кой,

2984
Аталаңды койук чал.

[Ә.Э., 04.08.2003].
Иштесең тиштейсиң,
2985
иштевесең тиштевейсиң.
[А.-М.К., 01.08.2001].
Иштин көркүнү чыгарган ‒ әдәм,

2986
Әдәмдин көркүнү чыгарган – иш.

[М.-Ә.К., 24.02.2004].
Ишти кылган да жейт бир галдай,

2987
Тышта турган да жейт бир галдай.

[Ж.Йу., 23.09.2003].
Иштин агынан эмес,

2988
Жигиттин багынан.
[А.Ә., 01.05.1999].
Иштин оңойу жок.

2989
[М.Т., 21.06.1997].
Иштин тазасы ‒ кооп сийген.

2990
[А.В., 01.03.2003].
–Й–
Йа ‒ кәрим, йа ‒ гөрүм.
2991
[М.-С.С., 24.07.2001].
Йа ‒ овалы,
2992
Йа ‒ ахыры.
[А.Э., 08.04.2003].
Йа ‒ xалктан,
2993
Йа ‒ xалыктан.
[М.-A.К., 05.05.2000].
1
Тыраң ашат ‒ зыянгa учурaйт, утулaт.
275
2994
Йа, худаанын бәндәси ‒
Көтүдө бар әлләси1,
Кәлләсидә сәлләси.
[М.-Ә.К., 05.07.1997].
2995
Йа ‒ худайдан,
йа ‒ бәндәдән.
[Ә.Э., 07.07.2000].
–К–
2996
Каазы дә әдәминә карап өкүм кылат.
[Ы.Э., 10.04.1998].
2997
Каазыга барсаң – дова,
Имамга барсаң – дува.
[М.-Ә.К., 18.01.1998].
2998
Каап сүйлөвө, таап сүйлө.
[А.В., 30.12.2003].
2999
Каары жок хан болвойт,
Кайгысы жок жән болвойт.
[А.В., 23.07.2006].
3000
Каваак ит жолдо хаарыйт.
[М.-Ә.К., 24.02.2004].
3001
Каваак иттин, тевээк аттын жәнигә барва.
[М.Т., 30.09.1998].
3002
Кавырга жеп карын тойвойт,
Карды жеп су:сун канбайт.
[Ж.Йу., 31.12.2003].
3003
Кавырга жүнүн гапсайтып,
Бөрү арыгын билгизбейт.
[А.В., 29.04.2001].
3004
Кагылышта хан өлөт,
Эрегиште эр өлөт.
[Ж.Йу., 01.05.2003].
3005
Казаасы жетсе, хан өлөт,
Әжәли жетсе, әммә өлөт.
[Ж.Йу., 20.04.2003].
1
Әллəс ‒ aтлaс (кездеме).
276
Мaкaлдaр
3006
Казан капкагы менен,
Палта савы менен.
[З.Т., 03.07.1998].
3007
Казан карасы кетет,
үз карасы кетбейт.
[А.Т., 29.12.2003].
3008
Казанга нимне салсаң,
кашыкка шо чыгат.
[Н.Ш., 13.08.2003].
3009
Казанга тийсең карасы жугат,
Жаманга тийсең жарасы жугат.
[Ә.Э., 12.06.2002].
3010
Казанда болсо, чөмүчкө чыгат.
[Н.Ш., 31.12.2001].
Казанды кызыткан ‒ от,

3011
Әдәмди кызыткан ‒ гәп.

[М.-Ә.К., 30.09.1998].
3012
Казаннын гүвәси – чөмүч.
[А.-М.К., 21.10.1997].
3013
Кaзaннын кaрaсы кырсa кетет,
Кийинмин кaрaсы жуусa кетет,
Үздүн кaрaсы өлсө дә кетбейт.
[Ч.О., 15.08.2002].
3014
Казаны башканын кайгысы башка.
[Ә.Э., 24.02.2004].
3015
Казаны башканын хамы башка.
[А.Т., 29.12.2003].
3016
Казаныга көрө чөмүчү.
[А.-М.К., 01.08.2001].
3017
Казаның кайнап турса,
Хадырың жәйнәп турат.
[А.-М.К., 07.07.1998].
3018
Казаныңа нимне салсаң,
кашыгыңа шо чыгат.
[Ж.Йу., 04.01.2005].
3019
Казган ороңо өзүң түшөсүң.
[А.-М.К., 02.08.2001].
277
Кaйaгыдaн кaрaсaң кaрa,

3020
Кaндaй кылып сaнaсaң сaнa,

Кaзaннын кулaгы – төрт.
[М.-A.К., 15.05.1998].
Кайгыны гайраттуу жеңет.

3021
[Ә.Э., 28.06.2002].
Кайгырган менен карзың азайвайт.

3022
[М.К., 18.11.2000].
Кайгырганнан карз төлөнүп калвайт.

3023
[К.О., 16.09.2004].
Кайгысы жок әдәм кара су:га семирет.

3024
[А.Тан., 23.07.2006].
– Кайда барасын? – десе,

3025
Дөүлaт: – Ымдууга барам, – дептир.

[Ә.Э., 26.01.2004].
Кайда барсаң – Бабай Омурдун гөрү.

3026
[Ә.Э., 25.04.2003].
Кайда барсаң дa – Бабайы Омурдун гөрү.

3027
[А.В., 28.07.2001].
Кайда барсаң – казаннын кулагы төрт.

3028
[Ә.Э., 25.05.2003].
Кайда барсаң таш – тарa:зы,

3029
Казаннын кулагы – төрт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Кайда болсоң, эсен бол,

3030
Качалы десек – нечен жол.

[А.Э., 24.03.2015].
Кайерде болсоң дә әддиңи бил.

3031
[М.-Ә.К., 01.07.1999].
Кайнаганга кара казан чыдайт.

3032
[Ж.Йу., 11.09.2002].
Кайнене-келиннин топосуну xудай бир

3033
жерден алат.
[Ж.Йу., 13.07.2004].
Кайнене менен келиннин топосу бир

3034
жерден алынат.
[А.А., 05.07.2000].
278
Мaкaлдaр
Кайрылып ичер гудукка какырва да түкүрвө.

3035
[З.К., 23.07.2006].
Кайрылып ичер су:уңа какырва да түкүрвө.

3036
[З.К., 23.07.2006].
Кайрылып чапкан жоо жаман,

3037
Гапилет келген доо жаман.

[Ж.Йу., 11.09.2002].
Кайсы жерди жердесең,

3038
шо жердин су:уну су:ла.

[Ж.Йу., 19.04.2003].
Кайсы жердин отун оттосоң,

3039
шол жердин су:уну су:ла.

[Ә.Э., 19.11.1999].
3040
Кaйсы кaзaннын көтү aк?
[A.-M.K., 0108.2001].
Кайткан малдын хайырыны бер.

3041
[Ә.Э., 26.04.2003].
Кайтып келип ичe:р су:ңа

3042
какырва да түкүрвө.
[А.Т., 29.12.2003].
Кайтып киретыган эшигиңи катык жапба.

3043
[Ә.Э., 28.06.2002].
Кaйыш мaйы менен,

3044
Кәлиш пaйы менен.

[М.-A.К. 14.05.1997].
Как чокого бир койсо,

3045
Калвайт көңүл оосардан.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Как чокого бир салса,

3046
Калвайт көөнүм оосардан.

[Г.Ч., 03.04.2001].
Кaкшык гәп xaдыр кетирет.

3047
[A.-М.К., 14.05.1997].
Какыр жерге чөп чыкбайт,

3048
Чөп чыкса да көп чыкбайт.

[М.-Ә.К., 13.10.2001].
279
Какырсыз жер болвойт,

3049
Факырсыз эл болвойт.
[А.В., 07.02.1999].
Каламда не болсо ‒ шо.

3050
[М.-A.К., 09.02.2000].
Каләндәрдин хуржуну толвойт.

3051
[А.-М.К., 15.07.1998].
Калган ишти кар басат.

3052
[Ы.Э., 01.06.2001].
Калган көңүл – чыккан жән.

3053
[Ә.Э., 08.07.1997].
Калмак хаарыган сайын тетилет.

3054
[З.К., 23.07.2006].
Калмактан катын алсаң, иштеп берет,

3055
Калганнан катын алсаң, тиштеп берет.

[З.К., 29.12.2003].
Калову жәрәшсә, кар күйөт,

3056
Эри жәрәшсә, кара катын ак болот.

[З.Д., 12.06.2001].
Калоусу жәрәшсә, кар күйөт,

3057
Багуусу жәрәшсә, кул бий болот.

[А.В., 13.05.2001].
Калп – худаанын душманы.

3058
[Ә.Э., 28.04.2003].
Кaлпты чындaй әйтсә,

3059
Чын чыдaвaй чыгa кaчaт.

[М.-A.К., 14.05.1997].
Калптын мүүзү бар –

3060
өзүдөн мурун мүүзү көрүнөт.

[М.-Ә.К., 11.07.2004].
Калптын түвү тешик.

3061
[М.-Ә.К., 31.12.2003].
Калпытып әйткән сөз жаман,

3062
Хадырың билвес өз жаман.

[Ә.Э., 08.04.2003].
Калпычынын әйткәни –
3063
ирәс болсо дә калп.

[А.Ә., 06.02.1999].
280
Мaкaлдaр
Калыңсыз кыз бар,

3064
хаадасыз кыз жок.

[Ж.Йу., 27.01.2003].
Калыңсыз кыз болсо болот,

3065
хаадасыз кыз болвойт.

[Ж.Йу., 18.09.2003].
Калыңсыз кыз болсо болор,

3066
хаадасыз күйөө болвойт.

[З.К., 12.05.2001].
Калыңы калса да, хаадасы калвайт.

3067
[А.Тан., 20.07.2006].
Калыс сөз катынга жакбайт,

3068
Туура сөз тууганга жакбайт.

[А.В., 04.07.1999].
Камгактан качсаң дөңөчкө.

3069
[Ә.Э., 14.07.1997].
Камчы – канат,
3070
Куушкан – куват.
[Ә.Э., 08.07.1997].
Кaмчынын төрт кырлуу өрүлгөнү жaкшы,

3071
Кaтыннын бир сырлуу көрүнгөнү жaкшы.

[A.-М.К., 14.05.1997].
Камышты бош тутсaң, колуңду кесет.

3072
[Ә.Э., 08.04.2003].
Камышты кармасаң, колуң кесилет.

3073
[А.-М.К., 21.10.1997].
Кан менен кирген жән менен чыгат.

3074
[А.-М.К., 30.10.1997].
Кан чыкты ‒ жән чыкты.

3075
[М.Т., 02.04.2001].
Канаат карын тойгузат.

3076
[Ә.Э., 18.09.2003].
Канаат карын тойгузат,

3077
Беканаат бээ сойгузат.

[А.В., 05.10.1997].
Канааттуунун карды ток.

3078
[А.-М.К., 12.11.1997].
281
Канаты кайкы шумкардын,

3079
Туйагы жазы тулпардын.

[Ж.Йу., 20.10.2001].
Каны башканы кайнатса да эл болвойт.

3080
[Н.Ш., 27.02.2004].
Каны бирдин жәни бир,

3081
Тәги бирдин гәви бир.

[М.-A.К., 20.04.2003].
Каны биргенин жәни бирге,

3082
Каны башканын жәни башка.

[Ж.Йу., 27.04.2003].
Кaныӊнaн пүткөн бaлaӊы,

3083
Канаттууга кактырва,
Тумшуктууга чокутба.
[А.В., 12.05.2001].
Каңкайганга каңкайгын,
3084
Башың көккө жеткичең.

Эңкейгенге эңкейгин,
Башың гөргө киргичең.
[А.В., 24.07.2006].
Кап дегеннен иш болвойт,

3085
Кармаганнан кап толвойт.

[А.Ә., 11.07.1997].
Капта болсо, казанга түшөт,

3086
Кaзaндa болсо, чөмүчкө чыгaт.

[Ә.Э., 03.08.2003].
Кар жааганда карга кутурат.

3087
[Ж.Йу., 13.07.2004].
Кар көвөйтө:р – гыламык,

3088
Ун түгөтө:р – буламык.
[Ж.Йу., 01.05.2003].
Кар көп жаап ‒ бәәргә калвайт,

3089
Караңгы түшүп ‒ саарга калвайт.

[М.-Ә.К., 30.09.1998].
Кар түгөтө:р – гыламык,

3090
Ун түгөтө:р – буламык.
[А.В., 18.09.2002].
282
Мaкaлдaр
Кар эрисе, бәәр келди деп, тонуңдү чечбе.

3091
[Ж.Йу., 06.07.1997].
Кар эрисе ‒ бәәрдән хавар келди де.

3092
[М.-Ә.К., 27.12.1997].
Кара ак болвойт,
3093
Сараң сак болвойт.

[А.-М.К., 15.07.1998].
Кара ак болвойт,
3094
Эшек ат болвойт.
[Ж.Йу., 04.10.1997].
Кара аттын кашкасыдай,

3095
Буурул аттын тамгасыдай бол.

[С.Г., 23.06.2004].
Кара жер әәләмди жe:р.

3096
[Ә.Э., 03.03.2003].
Кара жер әәләмди жe:р,

3097
Чаркың бузулсун, эй фәләк!

[Ж.Йу., 05.04.2003].
Кара ‒ кара эле,

3098
Ак ‒ ак эле.
[Ә.Э., 10.06.2006].
Кара кул карды тойсо, катын издейт.

3099
[Ә.Э., 29.12.2003].
Кара кул карды тойсо,

3100
ханга салам бервейт.

[Н.Ш., 13.08.2003].
Кара куш кардыга карайт.

3101
[А.Тан., 19.07.2006].
Кара кыздын кандай катын болo:ру ‒

3102
агынан эмес, багынан.

[А.В., 30.09.1998].
Кара су:да из болвойт,
3103
Катын гыңшылап кыз болвойт.

[А.В., 10.04.1998].
Кара су:да каймак болвойт,
3104
Каймак болсо да жеп болвойт.

[М.К., 29.12.2003].
283
3105
Кара су:ду кайнатып,
каймак алган – шум шәйтән.
[Ә.Э., 08.07.1998].
3106
Кара үйдө туулган баланы,
Хан болвойт деп ким әйтәт.
[Ә.Э., 09.07.1997].
3107
Кара үйдөн ханыша чыгат,
Канчекиси жәришә чыгат.
[Ә.Э., 03.07.1999].
3108
Кара хавар калп болвойт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
3109
Кара эчкиге ‒ жән кайгы,
Касапчыга ‒ мал кайгы.
[А.-М.К., 02.08.2001].
3110
Кара эшектин башына
жүгөн каткан менен ат болвойт;
Кара катындын бетине
упа-эндик сүрткөн менен ак болвойт.
[Ж.Йу., 15.07.1997].
Каравай койсоң катының кетет,
3111
Бакбай койсоң балаң да кетет.

[Ә.Э., 15.07.1998].
3112
Караваса, катын кетет,
Бакбаса, бала кетет.
[А.К., 28.07.2001].
3113
Каралуу көңүл – жаралуу көңүл.
[Ә.Э., 24.02.2004].
3114
Караны кой да, акты кий.
[Ж.Йу., 15.07.1997].
3115
Каранын каны чыккыча
сарынын жәни чыгат.
[А.-М.К., 01.08.2001].
3116
Караңгы жерге таш атба.
[З.Т., 03.07.1998].
3117
Караңгы элге ‒ капырдан молдо.
[Н.Ш., 29.12.2003].
3118
Караңгыда калтырагыча,
Жарыкта жалтыра.
[А.В., 20.08.2001].
284
Мaкaлдaр
Караңгыда көзүм жок,

3119
Кимге тийсе, сөзүң жок.

[А.А., 24.07.2004].
3120
Караңгынын ахыры ‒ жарык,
Жарыктын ахыры ‒ караңгы.
[А.-М.К., 07.12.1999].
3121
Карга баласыны аппагым дейт,
Кирпи баласыны жумшагым дейт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
3122
Карга карганын көзүнү чокувайт.
[А.-М.К., 30.10.1997].
3123
Карга гаркылдап учуп газ болвойт.
[Ж.Йу., 06.07.1997].
3124
Карга гаркылдаса ‒
Кышты кычырганы.
Газ гаркыдаса ‒
Жазды кычырганы.
[Ә.Э., 28.06.2002].
3125
Карга көкөлөп шумкар болвойт,
Кара эшек жүгүрүп тулпар болвойт.
[Ә.Э., 31.03.2000].
3126
Карга көөнү карк этет,
Гарып көөнүн хош этет.
[П.А., 27.04.2003].
3127
Карга мактанып шумкар болвойт,
Эшек мактанып тулпар болвойт.
[З.Ф., 23.07.2006].
3128
Карга менен дос болсоң,
мурдуңан пок кетбейт.
[Н.Ш., 30.12.2003].
3129
Карга пок чокумайынча тойвойт.
[А.В., 13.07.1998].
3130
Карга ээрчиген пок жейт,
Газ ээрчиген гөш жейт.
[Ә.Э., 23.06.2006].
3131
Карга ээрчиген пок жейт,
Карчыга ээрчиген гөш жейт.
[А.В., 09.02.2003].
285
Карганы канча баксаң шумкар болвойт,

3132
Кара эшекти канча баксаң тулпар болвойт.

[Ж.Йу., 27.04.2003].
Карганын башына бак консо,

3133
Карчыга саламга келет.

[Ә.Э., 13.09.2003].
Карганын бир көзү ‒ окто,

3134
бир көзү ‒ покто.

[Ә.Э., 09.07.1997].
Карганын кары-жашы билинбейт.

3135
[Ж.Йу., 03.03.2003].
Каргыштын катыгы шо:

3536
“Өзүң билве, билгеннин тилини алва!”.

[М.-Ә.К., 27.12.1997].
Карды ачканга кара талкан май көрүнөт,

3137
Катыны жокко кара катын ай көрүнөт.

[Ж.Йу., 15.07.1997].
Карды ачканнын көзү казанга түшөт.

3138
[Ә.Э., 13.09.2003].
Карды ачканнын оноосуна карындаш келет.

3139
[А.Ар., 24.01.2004].
Карды тиктесең көзүң карыгат.

3140
[Ы.Э., 10.04.1998].
Карды тойсо да көзү тойвойт.

3141
[Ә.Э., 23.01.2004].
Карды токтун кайгысы жок.

3142
[А.О., 29.12.2004].
Кардым үчүн ийләвәйм,

3143
Хадырым үчүн ийләйм.

[М.Э., 18.05.1997].
Кaрдымдaн бaшкa кaчaм жок,

3144
Уйкумдaн бaшкa бәчәм жок.

[З.Д., 23.04.2003].
Кардымын ачканыга ийләвәйм,

3145
Хадырымын качканыга ийләйм.

[Ә.Э., 08.07.1998].
286
Мaкaлдaр
Кардын башыны кар жейт,

3146
Хандын башыны хан жейт.

[А.В., 09.02.2003].
Кардын эригени –
3147
бәәрдән хавар келгени.

[А.-М.К., 29.10.1997].
Кардың ачса, карындаш изде.

3148
[Ә.Э., 05.08.2001].
Карз арасыга су: кирвейт.

3149
[Ә.Э., 20.04.2003].
Карз, карзды бермек – пәрз.

3150
[Ә.Э., 01.04.2001].
Карз кыл, катын ал,

3151
Карзың төлөнөт, катының – пәйдә.

[А.В., 12.05.2001].
Карздан качып кутуләлвайсың.

3152
[А.Ә., 03.05.1999].
Карзды күлүп туруп алат,

3153
Кайтарa:рда кавагыны салат.

[Ж.Йу., 01.01.1999].
Карзыңды ‒ берип кутул,

3154
Душманыңды ‒ жеңип кутул.

[Ы.Э., 24.06.2001].
Кароолчуң көр болсо,

3155
элиңди жоо басат.

[А.В., 07.02.1999].
Каруусуз әдәмдин гайраты зәйә.

3156
[Ә.Э., 19.11.1999].
Кaрчыгa бaксaң – кaрдың тойот,

3157
Кaргa бaксaң – көзүңдү ойот.

[Ж.Йу., 13.06.2003].
Карчыга казан кайнатат.

3158
[Ә.Э., 08.07.1998].
Карчыга:”Пок жаман”, ‒ дептир,

3159
Карга: “Жок жаман”, ‒ дептир.

[А.В., 18.05.1997].
287
Карчыганын көзү эт менен ачылат,

3160
Карганын көзү пок менен ачылат.

[М.-Ә.К., 31.12.2003].
Карын ачы бәләәдүр ‒

3161
Гам-кайгыга саладүр;
Карын тогу бәләәдүр ‒
Чаргәнәни чаладүр1.
[А.Ә., 24.06.2004].
Карыш – карыш,
3162
Сөөм – сөөм.
Карын – карын,
Бөөн – бөөн.
[А.Ә., 19.09.2002].
Карышты алыс, сөөмдү жакын көрвө.

3163
[Ж.Йу., 06.07.1997].
Касап досуга гөш көргөзүп, өпкө сатат.

3164
[А.-М.К., 02.08.2001].
Катык әйткәнди карындаш сүйвөйт.

3165
[Ә.Э., 09.07.1997].
Катык әйтбә, жатык әйт,

3166
Каап әйтбә, таап әйт.

[А.А., 02.05.1998].
Катык жыгачты жумшак курт жейт.

3167
[А.-М.К., 30.10.1997].
Катык сөз карындашка дә жакбайт.

3168
[А.К., 26.01.2003].
Катылвагын улукка,
3169
Алып чават чулукка.

[Ә.Э., 17.02.2003].
Катылганнын катыгыны бер,
3170
өзүң барып катылва.

[А.Ә., 11.07.1997].
Катын алсаң ‒ бәләәдә калсың,
3171
Алвасаң ‒ талаада калсың.

[А.В., 12.05.2001].
1
Чаргəнəни чаладүр ‒ чaр тaрaпты чaлдырaт, aры-бери бaстырaт.
288
Мaкaлдaр
Катын алсаң, карап ал,

3172
Чәйип ичер болвосун.

Атты алсаң, карап ал,
Туруп чычар болвосун.
[Ж.Йу., 11.01.2005].
Катын алсаң, отун ал,
3173
Бир көтөрүм ашык ал.

[А.В., 12.05.2001].
Катын билген кайсы болсун –
3174
Казан боору карарвайт.

[К.О., 21.08.2003].
Катын бир эрге тийерде,
3175
бир жерге сийерде көзү көрвөй калат.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Катын бир эрге тийерде көр болот,
3176
Бир жерге сийерде көр болот.

[А.Тан., 09.06.2006].

3177
[М.-A.К., 03.07.2000].
Катын жакшы – эр жакшы,

3178
Нөүкәр жакшы – хан жакшы.

[Ә.Э., 21.06.2004].
Катын жакшысы арпа унду аш кылат,

3179
Катын жаманы бу:дай унду таш кылат.

[Ж.Йу., 13.09.2002].
Катын жакшысы – эрдин багы,

3180
Эр жакшысы – элдин багы.

[К.О., 08.01.2005].
Катын жаман болсо, түн узарат,
3181
Атың жаман болсо, жол узарат.

[А.В., 24.10.1999].
3182
Катын жаманы эрини коруйт.
[Ә.Э., 23.07.2006].
Катын калп әйтбәйт, каңшa:р угат.
3183
[А.В., 28.12.2000].
Катын каргышы эрге жетбептир,
3184
Бөөдө каргыш бөөрүгө жетбептир.

[Ж.Йу., 13.06.2003].
289
Катын көп болсо, казанды ит жәләйт.

3185
[А.Ә., 05.02.2000].
Катын менен жәришкән эр не болсун,

3186
Байтал менен жәришкән ат не болсун.

[Ү.Д., 02.07.2002].
Катын менен жәришкән эр соо калвайт,

3187
Байтал менен жәришкән ат пәйгә алвайт.

[А.В., 28.01.2004].
Катын менен эр – кош өгүз.

3188
[Ә.Э., 24.06.2006].
Катын – мойун,
3189
Эрeкте – баш.
[Ә.Э., 31.03.2000].
Катын өлсө ‒ кавы калат,

3190
Эр өлсө ‒ аты калат.

[З.Д., 10.11.2003].
Катын – төлгөчү,
3191
Бала – палчы.
[К.О., 26.06.2004].
Катын тууганыны төрдөн тааны,

3192
Эр тууганыны эшиктен тааны.

[Ә.Э., 03.08.2003].
Катын үндүү эркектен түңүл –

3193
Өзүнүн да, сөзүнүн да куваты болвойт,

Эркек үндүү катындан түңүл –
Эдиреңдеп, эрсинип, уйаты болвойт.
[М.-Ә.К., 02.07.2002].
Катын эр болвойт,
3194
Каксоо жер болвойт.

[А.-М.К., 21.10.1997].
Катын эрден тават,

3195
Эр пирден тават.
[Н.Ш., 19.02.2002].
Катын ‒ эрден,
3196
Эр ‒ пирден.
[А.А., 10.06.2002].
290
Мaкaлдaр
Катын эрди карайт,

3197
Эр жерди карайт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Катынга сырыңды әйтбә.

3198
[Ә.Э., 02.07.2002].
Катында акыл болвoйт,

3199
Акыл болсо, бегәнәгә ыштан салавы.

[Ж.Йу., 16.09.2004].
Катындын путуну көтөрсө, көтү сүйүнөт.

3200
[М.-Ә.К., 13.11.2001].
Катыннын багы ‒ эрден,

3201
Эрдин багы ‒ пирден.

[Н.Ш., 24.06.2004].
Катыннын кәсәпәти эриге тийет,

3202
Эринен кийин элиге тийет.

[А.Т., 29.12.2003].
Катыннын сыры эриге мәәлим,

3203
Эрдин сыры элиге мәәлим.

[А.Ә., 24.06.2006].
Катыннын тулуну алва ‒

3204
жәнидә кулуну бар.

[Ж.Йу., 21.02.2004].
Катыны жакшы жигиттин,

3205
Кайда жүрсө, көөнү ток;

Катыны жаман жигиттин,
Гарыпташып, шуту жок.
[К.О., 12.06.2001].
Катыны жакшынын гамы жок,
3206
Катыны жаманнын ноому жок.

[М.-A.К., 17.02.1998].
Катыны жаманнын казаны сынык.
3207
[А.Ә., 03.04.2011].
Катыны жаманнын мийманы болвойт,

3208
Баласы жаманнын ийманы болвойт.

[Н.Ш., 19.02.2002].
Катыны жок үйдөн борошо чыгат.

3209
[А.-М.К., 13.11.1997].
291
3210
Катыны менен урушкан күйөө
кайнагасыга салам бервейт.
[Ж.Йу., 18.09.2003].
Катыны өлгөн уктаптыр,
3211
карды ачкан уктайәлваптыр.

[Ә.Э., 18.09.2003].
3212
Катынына тарынган
кайнисине салам бервейт.
[Ә.Э., 26.09.1998].
3213
Катының өлсө, камчы сап,
Кайран баштан садага.
[А.В., 09.02.2003].
3214
Катының хаарыса, корооңо ит бакба.
[Ә.У., 12.03.2005].
3215
Катының хасхор болсо ‒ урду худай,
1
Атың хасхор болсо ‒ берди худай.

[М.-Ә.К., 30.12.2003].
3216
Качан көрсөм, тойдо көрөм.
[К.О., 02.02.2003].
3217
Качкан да, кууган да худай дейт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
3218
Качкан да худай дептир,
Кууган да худай дептир.
[А.В., 06.07.2000].
3219
Качкан дөүләт ‒ учкaн куш,
Кайтып келвейт ордугa.
[А.Тан., 20.07.2006].
3220
Качкан жыгылa:рыга каравайт.
[Ж.Йу., 15.07.1998].
3221
Качканды кууган ‒ наамарт,
Жыгылганды урган ‒ наамарт.
[А.А., 03.07.2000].
3222
Качса кутулган, кууса жетет.
[Ә.Э., 02.04.2000].
3223
Кaчырсa ‒ кaчбa,
Кaчкaнды куувa.
[A.-М.К., 14.05.1997].
1
Хасхор – соргок, опкок
292
Мaкaлдaр
Кашташ тоодaн чыгат.

3224
[А.-М.К., 23.10.1997].
Кашаң ат хаарыса, жоргосу чыгат.

3225
[Ә.Э., 26.09.1998].
Кашаң атка камчы жоо,

3226
Жыртык үйгө тамчы жоо.

[Ә.Э., 06.10.1998].
Кашаң атты мингиче,

3227
Пийәдә жүргүн өлгүчө.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Кашаң устадан ылдам шегирт жакшы.

3228
[А.-М.К., 03.08.2001].
Кашаң эшектин жүгү көп.

3229
[А.-М.К., 15.07.1998].
Кaшыгa жәрәшә искеги.

3230
[Ч.O., 06.09.2006].
Кәвир1 болгонуңда сагыр болгонуңду унутба.

3231
[А.В., 24.02.2004].
Кәл жакшысы башыны жәширвәйт.

3232
[Ж.Йу., 25.01.2003].
Кәл кәлди көрсө, бaшы кычышaт.

3233
[М.-A.К., 15.05.1998].
Кәл кыз эжесинин чачини әйтип мактанат.

3234
[М.-Ә.К., 01.10.2000].
Кәл кыздын иши көп.

3235
[М.-С.С., 24.07.2001].
Кәләнин сүтү оозунда.

3236
[А.-М.К., 06.10.1998].
Кәлдин чәчи саналуу.

3237
[А.В., 19.10.2001].
1
Кəвир – жетим калган эркек бала 12 жашка толгонго чейин сагыр болуп эсептелген. Ал эми 12
жашка толуп, 13 жашка карагандан тартып, коомдогу статусу өзгөргөн да, кəвир деп аталган.
Кәвир өз малына өзү ээ болуу, өз алдынча күн көрүү укугуна ээ болгон. Аны 13 жашка карады,
акылы баалык болду, ал сагыр эмес, кәвир деп эсептешип, ага болгон мамиле жана коомдук
талап да өзгөргөн [А.В., 24.02.2004].
293
Кәлпәтин көр дә сыр сура,

3238
Бойуну көр дә гәп сура.

[А.Ә., 12.09.2002].
Кәлпәтини көр дә туз сура,

3239
Койнуну көр дә нан сура.

[З.Д., 12.06.2001].
Кәлтә жип гүрмөөгө келвейт.

3240
[А.Ә., 31.03.2000].
Кәмбагал аштык тапса, баштык тапбайт.

3241
[М.Э., 18.05.1997].
Кәмбагал бай болсо,

3242
жети жылгачә кәмбагалдыгыны кылат,

Бай кәмбәгәл болсо,
жети жылгачә байлыгыны кылат.
[З.Д., 11.10.2001].
Кәмбагал байга жетем дейт,

3243
Бай худайга жетем дейт.

[А.В., 28.12.2000].
Кәмбагал болсоң көчүп көр,

3244
Кара алачыгыңы чечип көр.

[Ж.Йу., 15.07.1997].
Кәмбагалды кәм чаглава,

3245
Койнунда шишек ташы бар.

[А.В., 12.05.2001].
Кәмбагалдын ашы ‒ тишке дова.

3246
[А.Ә., 11.07.1997].
Кәмбагалдын бир тойгону ‒ жәрим дөүләт.

3247
[А.-М.К., 23.10.1997].
Кәмбагалдын бир эшиги жавылса,

3248
бир эшиги ачык.

[А.О., 31.12.2003].
Кәмбагалдын киндигини сары май мeнeн

3249
майласа, мас болот.

[А.А., 12.05.2001].
Кәмбагалдын кызы хыл болот.

3250
[Ә.Э., 17.09.2003].
294
Мaкaлдaр
Кәмбагалдын тилегени ‒ мал.

3251
[К.О., 24.04.2003].
Кәмпир баккан кәргә жәрәвәйт.

3252
[М.-Ә.К., 17.02.2002].
Кәмпир бар жерде кафир бар.

3253
[М.-Ә.К., 02.07.2002].
Кәмпир бар үйдө кәпир бар.

3254
[Н.Д., 01.08.2003].
Кәмпир менен чал жатат,

3255
Кәйиш менен таң атат.

Күйөө менен кыз жатат,
Күлкү менен таң атат.
[А.В., 23.07.2006].
Кәмпир өлгөнүдөгүдөй болсо,

3256
Келин келгенидегидей болсо,

Койчу копконудагыдай болсо.
[А.Ә., 13.06.2006].
Кәр укканыны әйтәт,

3257
Көр көргөнүнү әйтәт.

[Ж.Йу., 25.01.2004].
Кәр ‒ худаанын мээнети,

3258
Көр ‒ худаанын ләәнәти.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Кәрвәннин жолу бирге болсо дә,

3259
ырыскысы башка.
[А.Тан., 23.07.2006].
Кәргә гәп угузба,

3260
Көргө жол көрсөтбө.

[А.Ә., 11.04.1998].
Кәргә угузуп бак,

3261
Көргө көрсөтүп бак.

[М.К., 29.12.2003].
Кәргә угузуп качба,

3262
Көргө көргөзүп качба.

[А.В., 20.08.2001].
Кәсәл өлтүрвөйт, әжәл өлтүрөт.

3263
[А.А., 30.12.2003].
295
Кәсәл сакты жөлөйт,

3264
Таар капты жөлөйт.

[А.Ә., 21.02.2004].
Кәсәл туруп, сакты жөлөйт,

3265
Таар туруп, капты жөлөйт.

[Ә.У., 28.01.2003].
Кәсәлди жәширсәң,
3266
өлүм әшкәәрә кылат.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Кәсәли жеткен өлвөйт,

3267
Әжәли жеткен өлөт.

[Ж.Йу., 13.09.2002].
Кекиликти дуураймын деп,

3268
карга маңышыны унутуптур.

[А.-М.К., 30.10.1997].
Кекчил болво, эпчил бол,

3269
Докчул болво, ыкчыл бол.

[Ә.Э., 21.11.1999].
Кел деген жерге ‒ эринбе,

3270
Кел девесе ‒ көрүнбө.

[Ж.Йу., 16.09.2003].
Кел деген оңой, кет деген кыйын.

3271
[М.-С.С., 24.07.2001].
Кел демек бар, кет демек жок,

3272
Кир демек бaр, чык демек жок.

[А.Ә., 03.05.1999].
Келәлвәй жатып төр тандагaннaн корк.

3273
[М.-С.С., 24.07.2001].
Келген – дөүләт,
3274
Кеткен – мээнет.
[М-Ә.К., 11.01.2005].
Келген ‒ көңүл иши,

3275
Кеткен ‒ уруксат иши.

[А.Ә., 31.03.2001].
Келгин иттин куйругу чатыдан чыкбайт.

3276
[Ы.Э., 10.04.1998].
296
Мaкaлдaр
3277
Келe:ргинин гамыны жегичең,
Келиниңнин a...ыны же.
[А.В., 22.01.2004].
3278
Келe:ри ‒ дос,
Кетe:ри ‒ душман.
[Н.Ш., 23.08.2003].
3279
Келe:риңде бу дөүләт,
Үзгө туткан әйнектей;
Кетe:ринде бу дөүләт,
Көткө туткан дегнектей1.
[К.О., 02.02.2003].
3280
Келe:ринде дүнйә,
Келинден мурда кыз туват;
Кетe:ринде дүнйә,
Аталага тиш сынат.
[Ә.Э., 19.02.2002].
3281
Келe:ринде дүнйә,
Үз көрүнгөн әйнектей;
Кетe:ринде дүнйә,
Түвү түшкөн чәйнектей.
[А.В., 29.04.2001].
3282
Келин келгендегисини унутбайт.
[А.В., 06.08.2001].
3283
Келин келгенидегидей болсо,
Кәмпир өлгөнүдөгүдөй болсо.
[М.-A.К., 14.05.1997].
3284
Келин келгенидегидей болсочу,
Койчу копконудагыдай болсочу.
[З.Ф., 23.07.2006].
3285
Келин келгениндегидей болвойт.
[А.-М.К., 01.08.2001].
3286
Келин хаарыса – кыз,
Күйөө хаарыса – жээн.
[А.Ә., 11.04.1998].
3287
Келинди келгенде көр,
Кәмпирди өлгөндө көр.
[М.-С.С., 24.07.2001].
1
Дегнек ‒ тaяк (түрк. değenek ‒ тaяк).
297
Келиндин айагынан болот,

3288
Койчунун тайагынан болот.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Келиндин айагынан,
3289
Койчунун тайагынан.
[Ә.Э., 27.12.2003].
Келиндин бетини ким ачса,
3290
шол ысык көрүнөт.

[А.Ә., 04.02.2001].
Кел-келиге алганда,
3291
Келинден балдыр кыз туват;

Кет-кетиге алганда,
[А.А., 13.05.2001].
Кел-келиге келгенде,
3292
Келинден балдыр кыз туват;

Чык-чыгыга келгенде,
[А.Ә., 12.09.2002].
Келмек – коноктон,
3293
Узатмак – үй эсинен.
[А.А., 05.07.2000].
Келмек – көңүл иши,

3294
Кетмек – уруксат иши.

[Ж.Йу., 25.05.2003].
Келмектин кетмеги бар,

3295
Чыкмактын түшмөгү бар.

[М.-Ә.К., 01.07.1999].
Кемечини көргөндө
3296
кайыкчы көтүнү кысат.

[Ж.Йу., 25.01.2004].
Кең болгон кәм болвойт.
3297
[Ж.Йу., 26.08.2002].
Кең дүнйәни тар кылва.

3298
[К.О., 23.01.2003].
Кең кеңешип жыртылат,
3299
Тар талашып жыртылат.

[Ж.Йу., 16.09.2003].
298
Мaкaлдaр
3300
Кең кийим тозбойт,
Кеңештүү эл азбайт.
[Ж.Йу., 25.01.2004].
3301
Кең пычкан кийим кеңешип жыртылат.
[К.Й., 30.12.2003].
3302
Кеңешип кескен бармак оорувайт.
[Ж.Йу., 25.01.2004].
3303
Кеңешип пычкан тон кәлтә болвойт.
[Ә.Э., 02.04.2000].
3304
Кеңешип пычкан тон кең болот.
[А.А., 05.07.2000].
3305
Кеңешсиз жерде теңдик жок.
[З.Ф., 23.07.2006].
3306
Кеңештүүгө кең дүнйә,
Талаштууга тар дүнйә.
[Ж.Йу., 22.08.2003].
3307
Кепенек кийген келет,
Кепин кийген келвейт.
[Ж.Йу., 25.01.2004].
3308
Кереге угат,
Керегеден келин угат,
Келиннен элиң угат.
[М.-Ә.К., 13.10.2001].
3309
Керегеде дә көз бар – көрөт,
Жерде дә кулак бар – угат.
[К.О., 10.06.2003].
3310
Керегеде да кулак бар,
Кеңешер болсоң узак бар.
[Н.Ш., 23.10.2005].
Керегеде көз бар,

3311
жерде – кулак.
[А.-М.К., 02.03.1999].
3312
Керегем, сага әйтәм,
Келиним, сен ук.
[А.В., 15.05.2001].
3313
Керектүү таштын оору жок.
[А.-М.К., 23.10.1997].
299
Кет десе, ит да кетет.

3314
[Ж.Йу., 25.01.2004].
Кетбейт, кетсе келвейт,

3315
Барвайт, барса кайтбайт.

[П.А., 12.05.2001].
Кетемин деп, отунуңду түгөтбө,

3316
Жетемин деп, азыгыңды түгөтбө.

[Ә.С., 09.01.2005].
Кетемин деп, отуңу өчүрвө,

3317
Жетемин деп азыгыңы бүтүрвө.

[А.-М.К., 05.11.1997].
Кетер кызды кемитип кал,

3318
Чыгар кызды чымчып кал.

[Ә.Э., 01.03.2003].
Кетирминге жер жаман,

3319
Чыгырмынга эр жаман.
[Н.Ш., 23.08.2003].
Кеткен келет, келген кетет,

3320
Бу дүнйә бәәригә жетет.

[М.К., 18.11.2000].
Кеткен келет,
3321
Кетменделген келвейт.
[А.-М.К., 14.04.1998].
Кечинде туз сурaвa –

3322
бергенге зaлaл болот.

[З.К., 14.04.2001].
Кечте пүтөткан ишиңи сааргыга калтырва.

3323
[А.-М.К., 04.05.2099].
Кечте пүтө:р ишиңи саарга калтырва.

3324
[М.-Ә.К., 07.10.1998].
Кечээки кул – бүгүн бий,

3325
Бүгүнкү бий – эрте кул,

Бу дүнйә – мана шул.
[М.Т., 25.09.1998].
Кештенин келмеги кыйын.

3326
[З.Д., 10.11.2003].
300
Мaкaлдaр
Кийиз кимдики болсо, билек шонуку.

3327
[Ж.Йу., 25.01.2004].
Кийиз салсаң, коңшуңа сал,

3328
Бир четиге өзүң отурасын.

[А.Ә., 23.07.2006].
Кийиз созулат,
3329
Кичик зоройот.
[А.В., 05.07.2000].
Кийик уулайм десең, тоого бар,

3330
Балык уулайм десең, су:га бар.

[А.-М.К., 23.10.1997].
Кийикти бир көрүнбөгөн атат,

3331
Бир эринбеген атат.

[Ж.Йу., 25.01.2004].
Кийимнин кири кетет,

3332
Көңүлдүн кири кетбейт.

[Ж.Йу., 29.12.2003].
Кийимине карап тосот,

3333
Билимине карап узатат.

[А.Ә., 04.04.2011].
Кийинги жуураттан ‒ азыркы әйрән.

3334
[М.-С.С., 27.05.2001].
Кийинги пишман – көткө душман.

3335
[М.-С.С., 24.07.2001].
Кийинги пушман – көтүгө душман.

3336
[А.-М.К., 06.10.1998].
Ким алса, чәршәмби чәчини,

3337
Конду колуга дөүләт иләчини.

[З.К., 14.04.2001].
Ким күлөт дә, ким ийләйт,
3338
Хич ким ону биләлвайт.

[Ж.Йу., 03.07.1998].
Ким күчтүү болсо ‒ ҳак шонуку,
3339
Ким бай болсо ‒ бак шонуку.

[К.О., 04.08.2004].
Кимге көп жакшылык кылсаң, шонон корк.
3340
[М.Т., 12.07.1998].
301
Кимдер келип, кимдер кеткен бу фәләк,

3341
Нелер болуп, нелер өткөн бу фәләк.

[А.А., 05.07.2000].
Кимдин жерини жердесең,
3342
Шонун ырыны ырда.

[А.Ә., 01.08.2002].
Кирвестен алдын чыгышыңды ойло.

3343
[Н.Ш., 24.06.2004].
Киргенден мурун чыкканды ойло.

3344
[А.-М.К., 28.10.1997].
Кирдин суусун жолго төкбөйт.

3345
[Г.Ч., 02.04.2001].
Кирейин десе, жер катык,

3346
Өлөйүн десе, жән тәтти.

[А.Ә., 04.08.2001].
Кирерде – эл, чыгарда – жоо.
3347
[О.Г., 28.05.2001].
Кирери – эл, чыгары – жоо.

3348
[К.О., 09.02.2003].
Киретыган эшигиңди катык жапба.

3349
[А.-М.К., 05.11.1997].
Киришчээктин келини урушчаак.

3350
[Н.Ш., 27.02.2004].
Кирпи баласыны жумшагым дейт,

3351
Карга баласыны аппагым дейт.

[А.В., 12.05.2001].
Кичик әдәмнин көлөгөсү зоройсо,

3352
Күн отургалы болуптур де.

[К.В., 23.02.2004].
Кичик жүрүп зор болгоннон корк,

3353
Бахул жүрүп бай болгоннон корк.

[Ж.Йу., 27.04.2003].
Кичик зоройот,
3354
Кийиз созулат.
[Ә.Э., 26.05.2006].
Кичик үйдүн жарыгы зор үйгө тийвейт,

3355
Атасынын дәрдини баласы билвейт.

[Ж.Йу., 01.05.2003].
302
Мaкaлдaр
Кичиктен ‒ хатаа,
3356
Зордон – кечирим.
[М.-Ә.К., 07.10.1998].
Кичикти мактап, зорду мин.

3357
[Л.Г., 23.09.2003].
Кичиктин кичик дәрти бар,

3358
зордун – зор.
[Ы.Э., 10.04.1998].
Киши акылы ‒ кишен менен тушоо,

3359
Өз акылың ‒ өзөк менен тамыр.

[З.К., 23.07.2006].
Киши акылы менен бай болгуча,

3360
өз акылың менен гәдәй бол.

[А.-М.К., 13.11.1997].
Киши аты ‒ терчил,

3361
Киши тону ‒ кирчил.

[Н.Ш., 13.08.2003].
Киши баласы кишендесең турвайт.

3362
[М.-Ә.К., 20.04.2003].
Киши баласыга
3363
кишмиш берсе, эл болвойт.

[Ә.Э., 28.07.2001].
Киши билгени ‒ кишен менен тушоо,

3364
Өзүңүн билгениң ‒ өзөк менен тамыр.

[А.Ә., 26.05.2006].
Киши болор кишинин,

3365
Киши менен иши бар;

Киши болвос кишинин,
Киши менен не иши бар?
[А.В., 30.05.2006].
Киши жакшысы – гәп көтөрүмдүү,

3366
Кийим жакшысы – кир көтөрүмдүү.

[Н.Ш., 22.07.2001].
Киши жумшагыны киши жейт,

3367
Жыгач жумшагыны курт жейт.

[А.Ә., 01.08.2002].
303
3368
Киши иши менен көрүнөт,
Кийим – тышы менен.
[Ж.Йу., 13.09.2002].
3369
Киши очогу тар,
Коп да, үйүңө бар.
[О.Г., 25.08.2004].
3370
Кишинин баласыга
кишмиш берсе, эл болвойт.
[Ә.Э., 01.02.2003].
3371
Кишинин өзүнөн алдын сөзүнү сына.
[Ы.Э., 24.06.2001].
3372
Ково-ково ‒ койунга,
Жата-жата ‒ жамбашка.
[М.-С.С., 24.07.2001].
3373
Кожәйиннин карны ток,
Чәкәри1 менен иши жок.
[Ж.Йу., 27.01.2004].
3374
Кожосунун карны ток,
Кулу менен иши жок.
[А.-М.К., 03.08.2001].
3375
Кой ‒ аксагы менен миң.
[А.В., 12.05.2001].
3376
Кой ашыгы коногоч болсо – сака тут,
Өзүңнөн кичик билегеч болсо – әкә тут.
[М.-Ә.К., 01.10.2001].
3377
Кой дe:р хожом жок,
Ҳәй дe:р атам жок,
Ҳич кимнен коркунчум жок.
[Ә.Э., 22.02.2004].
3378
Кой жәйиләт талаага,
Койчу калат бәләәгә.
Кой тыгылат гүрткүгө,
Койчу калат түрткүгө.
[Ж.Йу., 26.02.2004].
1
Чəкəр ‒ кул.
304
Мaкaлдaр
Кой жок болсо, койчу жок,

3379
Бай жок болсо, бәйвәй жок.

[А.А., 04.02.2001].
Кой козусун басбайт.
3380
[А.А., 29.01.2003].
Кой көбөйсө – козу көп,

3381
Катын көбөйсө – сөзү көп.

[Ж.Йу., 18.09.2003].
Кой өз шыйрагыдан асылат.
3382
[А.-М.К., 02.08.2001].
Кой семизи койчунан.
3383
[А.Ә., 04.08.2004].
Кой семирсе ‒ көтөрөт,
3384
Ит семирсе ‒ кутурат.
[Ж.Йу., 25.05.2003].
Койго бөөрү дос эмес.
3385
[Ж.Йу., 06.07.1997].
Койдо акыл болсо,
3386
бир короосу биригип,

бир эчкини эрчийви?
[М.-Ә.К., 31.12.1998].
Койдо акыл болсо,
3387
короону сәркә баштайбы?

[А.-М.К., 01.06.1999].
3388
‒ Койдон койдун неси артык?
‒ Кол башындай гөшү артык.
‒ Эрден эрдин неси артык?
‒ Эки ооз әйткән сөзү артык.
[А.Ә., 01.08.2002].
Койду койчу үчүн күтбөйт,
3389
Койчуну кой үчүн күтөт.

[Ж.Йу., 01.05.1999].
Койду серке баштайт,
3390
Ойунду эрке баштайт.

[А.А., 24.07.2007].
Койдун акы ‒ кыймат,
3391
өзү ‒ арзан.
[А.Ч., 28.05.2006].
305
Койдун алды су:га кирсе,

3392
аркасы токтовойт.
[А.А., 28.12.2003].
Койдун сүтү ‒ коргошун,
3393
Койго минген оңбосун.

Эчкинин сүтү ‒ галай,
Эчкиге минген бетаалай.
[Ж.Йу., 25.01.2004].
Койнуну көр да, нан сура,
3394
Кәлпәтини көр да, сыр сура.

[Н.Ш., 23.08.2003].
Койон ‒ чапкандыкы,
3395
Пул ‒ тапкандыкы,
Бaлa ‒ бaккaндыкы,
Кыз ‒ жaккaндыкы.
[Ж.Йу., 25.01.2004].
Койонду камыш өлтүрөт,
3396
Эрди намыс өлтүрөт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Койу жок, койу жоктун
3397
бай болушка ойу жок.

[Ж.Йу., 25.01.2004].
Койуннан кетсе – кончко.
3398
[А.В., 22.04.2003].
Койуннан төгүлсө – кончко.

3399
[А.А., 13.01.2005].
Койуну айаган эт жевейт,
3400
Атыны айаган жүйөү жүрөт.

[А.А., 11.04.1998].
Койчу көңүлдүү болсо,
3401
кочкордон да сүт чыгат.

[М.-С.С., 27.01.1004].
Койчу күткөнүн алат,
3402
Ууру тутканын алат.

[А.О., 31.12.2003].
Койчуга берсең кызыңы,
3403
Күттүрөт кой-козуну.
[Ж.Йу., 01.01.1999].
306
Мaкaлдaр
3404
Койчунун кызы бaлaсын козум деп сүйөт.
[Аг.Э., 25.05.2011].
3405
Койчунун тайагыдан,
Келиннин айагыдан.
[К.О., 02.02.2003].
3406
Кол ичиге ийилет.
[А.-М.К., 28.10.1997].
3407
Кол колду жуват.
[И.Ч., 21.06.1997].
3408
Кол колду жуват,
Кошулуп үздү жуват.
[А.-М.К., 05.11.1997].
3409
Кол сынса ‒ жең ичинде,
Баш айрылса ‒ бөрк ичинде.
[А.Ә., 24.07.2001].
3410
Кол тутат, көз көрөт.
[М.К., 18.11.2000].
Кол узатканга кол узатат,

3411
Кол узаткан – зор изәт.

[М.-Ә.К., 18.01.1998].
3412
Кол үстүгө кол жәрәткән xудaйым,
Бәрәкәсин мол жәрәткән xудaйым.
[А.-М.К., 02.08.2001].
3413
Кол шилтевесе, гылыч кесбейт.
[А.А., 02.05.1998].
3414
Колдогу алтыннын хадыры жок.
[Ж.Йу., 26.04.2003].
3415
Колдон өттү ‒ иш пүттү.
[А.-М.К., 06.10.1998].
3416
Колдон тарткан аз болот,
Путтан тарткан көп болот.
[П.А., 12.05.2001].
3417
Колдун тaгы кетет,
Тилдин тaгы кетбейт.
[М.-A.К., 15.05.1998].
3418
Колу ачык эрдин жолу ачык.
[К.О., 02.02.2003].
307
Колу ачык эрдин жолу да ачык болот.

3419
[Ж.Йу., 26.04.2003].
Колу ачыктын жолу ачык.

3420
[А.-М.К., 20.10.1998].
Колу бош келген коноктун үзү кара.

3421
[М.-Ә.К., 11.05.2001].
Колудa бaрдын оозу чәйнәйт,

3422
Колудa жоктун көзү жәйнәйт.

[М.-A.К., 09.11.1999].
Колуда жоктун жолу да жок.

3423
[Ә.Э., 14.01.2005].
Колуда жоктун үзү кара.

3424
[Ы.Э., 10.07.1998].
Колуң менен жардам кылвасаң да,

3425
оозуң менен жардам кыл.

[Ә.Э., 23.01.2004].
Колуң менен көтөрәлваган чомокту

3426
белиңе бәйләвә.
[Ж.Йу., 26.05.2001].
Колуң менен кылганды

3427
мойнуң менен көтөрөсүн.

[А.Ә., 04.08.2001].
Колуң пок болвосо,

3428
кардың ток болвойт.

[Ж.Йу., 21.02.2004].
Колуң толо пулуң болсо,

3429
Галча тумшук кулуң болот.

[Ж.Йу., 23.09.2003].
Колуңда пурсат болсо ‒ жакшылык кыл.

3430
[З.Т., 11.07.1998].
Коногум, сен, эт деве,

3431
Мен кет девейин.

[Ж.Йу., 26.09.2003].
Конок берсең ‒ этиңди жейт,

3432
Бервесең: “Бетиңди…” ‒ дейт.

[М-Ә.К., 11.01.2005].
308
Мaкaлдaр
Конок конбой кетбейт.

3433
[А.В., 23.07.2006].
Конок конгон жеринде.

3434
[Ж.Йу., 27.05.2001].
Конок сүйгөн әдәмнин

3435
дасторкону бош калвайт.

[А.-М.К., 12.06.1997].
Конок ‒ сыйдын көркү,

3436
Бала ‒ үйдүн көркү.

[М.-Ә.К., 27.09.1999].
Конокко карап дасторкон жәйәт.

3437
[А.О., 29.12.2004].
Коноксуз үй – су:суз тегирмен.

3438
[М.-Ә.К., 31.12.1998].
Коноктун өзүгө карап, атыга жем илет.

3439
[А.А., 18.11.2000].
Контукчу әдәм жарывайт.

3440
[Ә.Э., 22.06.2006].
Коңуз атәлваганнын баласы доңуз атат.

3441
[А.В., 15.04.2001].
Коңултак өтүк пут жыртат,

3442
Куру намыс көт жыртат.

[З.Д., 11.11.2001].
Коңшу болсоң,
3443
Бир-бириңе жөлөк бол,

Боләлвасаң, бөлөк бол.
[А.В., 05.07.2000].
Коңшу коңшуга мыйман болвойт.
3444
[Ә.Э., 27.01.2004].
Коңшу коңшунун күлүгө мүктәж.

3445
[А.В., 26.01.2004].
Коңшуга хош жок.

3446
[Ә.Э., 08.06.2003].
Коңшуну көөләсәң – көчөт,

3447
Отту көөләсәң – өчөт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
309
Коңшунун акы – худаанын акы.

3448
[Н.Ш., 01.06.2006].
Коңшуң жаман болсо ‒ көчүп кутул,
3449
Жуваң жаман болсо ‒ чечип кутул,

Бийиң жаман болсо ‒ качып кутул,
Карзыңны аләлвасаң ‒ кечип кутул.
[Ж.Йу., 15.07.1998].
Коңшуң ит болсо да, “чып” деве,
3450
Жолдошун эшек болсо да “хыт” деве.

[М.К., 14.07.1998].
Коңшуң көр болсо,

3451
бир көзүңдү жуумп жүр.

[А.В., 01.03.2003].
Коңшуң көчсө ‒ отуну артат,

3452
Өлсө ‒ катыны артат.

[М.-Ә.К., 17.02.2002].
Коңшуңа күлсөң, башыңа келет.

3453
[А.-М.К., 28.10.1997].
Коңшуңнун көзү көр болсо,

3454
бир көзүңнү кысып чык.

[Ж.Йу., 08.01.2005].
Коргошун оор салмактан,

3455
Көн Тайчы өткөн калмактан.

[А.Тан., 12.06.2006].
Корккон балдыр муштайт.

3456
[М.-С.С., 24.07.2001].
Корккон мышыкка
3457
чычканнын и:ни сарай көрүнөт.

[А.-М.К., 02.06.1998].
Коркконго кош көрүнөт,

3458
Кошу менен беш көрүнөт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Коркконнон жүрөк чыкбайт,

3459
Хош болгоннон маңдай айрылвайт.

[А.Ә., 21.04.2003].
Коркок алдын муштайт.

3460
[Ж.Йу., 25.05.2003].
310
Мaкaлдaр
Коркок әдәм баатырдын гәвини көп кылат.

3461
[З.Ө., 23.02.2004].
Коркок бир күндө он мәртә өлүп,

3462
он мәртә тирилет.
[М.-Ә.К., 27.09.1999].
Коркок ит үйүгө конок келтирет.

3463
[А.Ә., 24.06.2006].
Коркок көлөгөсүнөн да коркот.

3464
[Ж.Йу., 25.07.2002].
Коркокко ишенбе ‒
3465
Өрмөчүктү бөө кылат,

Кызыл питти төө кылат.
[М.-С.С., 29.01.2004].
Коркокко кол баштатба,
3466
Көргө жол баштатба.

[Ж.Йу., 26.05.2001].
Коркокту көп кууса, баатыр болот.
3467
[Ә.Э., 16.11.2002].
Короого бөөрү киргенде

3468
жаман иттин уйкусу келет.

[А.А., 31.12.2000].
Короодо койу бaрдын
3469
Мәкәдa ою бaр.
[A.-М.К., 09.11.1999].
Короодо козу туулса,
3470
Коктуга бир тал шывак пүтөт.

[M.-A.K., 10.06.2006].
Корооңдо малың болсо,
3471
ороңдо дәниң болот.

[Ж.Йу., 27.04.2003].
Корооңо сак бол,
3472
Коңшуңу ууру тутба.

[А.В., 06.07.2000].
Короосудан адашкан койду бөөрү жейт.

3473
[З.Т., 11.07.1998].
Короосунан адашкан козу ‒ ууруга жем,

3474
Ууруга болвосо, бөөрүгө жем.

[К.О., 31.12.2003].
311
Короосунда койу жоктун ити сак.

3475
[Ж.Йу., 26.08.2002].
Ко...огу жоон менен коңшу болво.
3476
[А.В., 15.05.2001].
Котоз су:га тойвойт,
3477
Ко...ок а...га тойвойт.

[А.А., 29.12.2004].
Котоздун өгүз баштуусун ал,
3478
Әйдәмнин мәйдә таштуусун ал.

[М.-Ә.К., 13.10.2001].
Котур колдон жугат.
3479
[Ж.Йу., 25.07.2002].
Котур короодон жугат.

3480
[Ж.Йу., 26.09.2003].
Котур тәкә короону булгайт.

3481
[Ж.Йу., 25.07.2002].
Котур эчки кой баштайт,
3482
Токол катын той баштайт.

[Ж.Йу., 30.12.2003].
Котур эчки коктуда,
3483
Пакыр эчки паанада.

[З.Д., 11.10.2001].
Кочкордун куугу түшөт деп, түлкү ачка өлөт.

3484
[А.-М.К., 01.08.2001].
Кочкору ак, козусу кара,

3485
Худай урган замана.

[М.-Ә.К., 27.12.1997].
Кошo:рго пошo:р кылва .
3486 1
[Ә.Э., 23.02.2004].
Кошот, кошот десе,
3487
кой аксагы кошокко башын кошот.

[А.Ә., 31.03.2001].
Кошулмак зор, айрылмак оңой.

3488
[А.В., 05.07.2000].
Кошулмак кыйын, айрылмак асан.

3489
[А.-М.К., 20.10.1998].
1
Кошo:рго пошo:р кылва ‒ сөздү апыртып айтпа д. м.
312
Мaкaлдaр
Кошулмак оңой, ажырамак зор.

3490
[З.Ф., 23.07.2006].
Көз айывыны көргөн сайын ал.

3491
[Ә.Э., 24.04.2003].
Көз жетбеген жерге сөз жетет.

3492
[Ж.Йу., 26.05.2001].
Көз ‒ коркок дә, кол ‒ баатыр.

3493
[Ж.Йу., 26.08.2002].
Көз көрвөй, көңүл сүйвөйт.

3494
[А.-М.К., 12.05.1998].
Көз көрвөй, көңүл тынбайт.

3495
[М.Э., 18.05.1997].
Көз көрвөсө, көңүл түшбөйт.

3496
[Ж.Йу., 01.01.1999].
Көз көрвөсө, үз кызарвайт.

3497
[М.К., 30.12.2000].
Көз көргөнгө тойвойт,

3498
Кулак укканга тойвойт.

[А.Ә., 06.02.1999].
Көз көрөт,
3499
Көңүл сүйөт.
[М.Т., 12.07.1998].
Көз көрөт,
3500
Көңүл хаалайт.
[М.-Ә.К., 31.12.1998].
Көз нуру менен,

3501
Көңүл сыры менен.

[Ж.Йу., 26.09.2002].
Көзгө әйткәннин зәәри жок.

3502
[Ж.Йу., 27.08.2003].
Көзгө жаккан миң киши,

3503
Көңүлгө жаккан бир киши.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Көздөй тешиктен
3504
көлдөй суук кирет.

[Ж.Йу., 18.09.2003].
313
3505
Көздөн узак болгон
көңүлдөн да узак болот.
[К.О., 30.12.2003].
3506
Көздөн ыраак болгон
көңүлдөн да ыраак болот.
[А.-М.К., 13.11.1997].
3507
Көздөн ырaaк койсоӊ ‒
чукулдaн тaбaсын.
[A.-М.К., 15.05.1998].
3508
Көздөн ыраак – көңүлдөн ыраак.
[М.-С.С., 24.07.2001].
3509
Көздөн ыраган көңүлдөн да ырайт.
[Ж.Йу., 26.05.2001].
3510
Көздүү мончок жерде жатбайт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Көздүү мончок жерде калвайт.

3511
[А.Ә., 18.11.2000].
3512
Көзөө бир сапар гана сынат.
[А.-М.К., 02.08.2001].
3513
Көзсүз жәшәсә болот,
вәтәнсиз жәшәсә болвойт.
[К.О., 22.02.2004].
3514
Көзү жәштә,
Көкүрөгү дәрттә.
[Ә.Э., 24.07.2001].
3515
Көзү жолдо,
Кулагы элде.
[А.А., 12.05.2001].
3516
Көзү көр болгон көрөт,
Көкүрөгү көр болгон көрвөйт.
[А.Й., 30.12.2003].
3517
Көзү көр ‒ тузу шор.
[А.В., 27.05.2001].
3518
Көзү көрүнбөгөн булактан су: ичбе.
[М.-Ә.К., 27.09.1999].
3519
Көзү тойвогоннун өзү тойвойт.
[A.-М.К., 15.05.1998].
314
Мaкaлдaр
Көзүдө нуру жок ‒

3520
Көкүрөгүдө сыры жок.

[М.Т., 12.07.1998].
Көзүм көрвөсө, көтүмдү бөөрү жесин.

3521
[Ә.Э., 30.12.2003].
Көзүң көр болсо, болсун,

3522
Көкүрөгүң көр болвосун.

[А.В., 25.04.2003].
Көзүң көр болсо да,

3523
Жолуң тар болвосун.

[М.-A.К., 20.08.2001].
Көзүң көрөт миң киши,

3524
Көңүлүң тават бир киши.

[А.Ә., 01.08.2002].
Көзүң менен көрүп,

3525
колуң менен туткуча ишенбе.

[А.-М.К., 20.10.1998].
Көзүң ооруса колуңу тый,

3526
Тишиң ооруса, тилиңи тый.

[А.Ә., 31.03.2001].
Көзүңө карап бас,

3527
Көтүңө карап же.

[Ж.Йу., 21.02.2004].
Көйнөгү көөлүүнүн тaмaгы мaйлуу.

3528
[A.-М.К., 15.05.1998].
Көйнөгүң көөлүү болсо,

3529
тамагың майлуу болот.

[К.О., 09.02.2003].
Көйнөк кири жууса кетер,

3530
Көңүл кири әйтсә кетер.

[Ш.Э., 25.01.2004].
Көйнөк кирин жууса кетет,

3531
Көңүл кирин әйтсә кетет.

[Ә.Э., 21.08.2003].
Көлдө көпүрө болвойт,

3532
Көпүрө болсо да өтүп болвойт.

[М.К., 31.12.2003].
315
Көлдөп келген дүнйә селдеп кетет.

3533
[Ж.Йу., 22.08.2003].
Көлдүн кушу көлгө кетет,

3534
Чөлдүн кушу чөлгө кетет.

[Ж.Йу., 13.09.2002].
Көлөгөгө карап тон пычба.

3535
[А.Ә., 23.07.2006].
Көлөгөсүдөн корккон көп жәшәвәйт.

3536
[А.-М.К., 03.08.2001].
Көмүрчүнүн досу ‒ темирчи,

3537
Эмчинин досу ‒ домчу.

[Ж.Йу., 26.06.2004].
Көңүл барда пул жок,

3538
Пул барда көңүл жок.

[М.-Ә.К., 11.05.2001].
Көңүл кирин әйтсә кетет,

3539
Көйнөк кирин жууса кетет.

[Ж.Йу., 26.09.2002].
Көңүл козголсо көз жәшәрәт.

3540
[М.-Ә.К., 31.12.1998].
Көңүл көздөн билинет,

3541
Акыл сөздөн билинет.

[Ы.Э., 10.07.1998].
Көңүл ооруткан дос болвойт,

3542
Ич ооруткан аш болвойт.
[З.К., 23.07.2006].
Көңүл отко да түшөт,

3543
покко да түшөт.
[Ж.Йу., 21.02.2004].
Көңүл хаарывайт,
3544
Аргымак аарывайт.
[А.А., 04.02.2001].
Көңүл хаарывайт,
3545
Көз тойвойт.
[М.Т., 01.07.2007].
Көңүлдө бар, колдо жок.

3546
[Ә.Т., 02.07.1999].
316
Мaкaлдaр
Көңүлдөгү сырды көз билдирет.

3547
[Ж.Йу., 26.09.2003].
Көңүлдүн агы – жәннәттин багы.

3548
[Ж.Йу., 01.08.2002].
Көңүлдүн айнеги ‒ көз,

3549
Көздөн кийин ‒ сөз.

[Ә.Э., 27.06.2002].
Көңүлдүн кирини көздүн жәши жуват.

3550
[А.В., 24.10.1999].
Көңүлдүн козголгонуну көз билгизет.

3551
[З.Т., 11.07.1998].
Көңүлсүз катыннын көт бергени дә курусун.

3552
[М.-Ә.К., 07.07.1997].
Көңүлсүз кылган намаз кавыл болвойт.

3553
[А.-М.К., 01.07.1998].
Көңүлсүздүн көт бергени курусун.

3554
[М.-С.С., 24.07.2001].
Көңүлсүздүн көт бергени жaмaн.

3555
[Н.Ш., 25.06.2004].
Көңүлүң кимди сүйсө, сулууң ошол.

3556
[А.-М.К., 14.04.1998].
Көңүлчөөк катындын көтү кургавайт.

3557
[А.В., 06.07.1997].
Көңүлчөөк кулдун көтү ачык.

3558
[К.О., 28.01.2004].
Көңүлчөөктүн көтү ачык.

3559
[А.В., 19.10.2001].
Көөнө чапанга суусар жака,

3560
Чолок атка алтын така.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Көп ахмактын агасы болгуча,

3561
Бир жакшынын иниси бол.

[А.В., 23.07.2006].
Көп баскан ат арык болот,

3562
Көңүлчөөк эр гарып болот.

[Ж.Йу., 30.12.1997].
317
Көп баскан айак пок басат.

3563
[Ж.Йу., 18.04.2004].
Көп баскан пут пок басат.

3564
[З.Д., 11.11.2001].
Көп баскан түлкү терисинен ажырайт.

3565
[Ж.Йу., 26.06.2004].
Көп берәлвасаң аз бер,

3566
Зарыктырвай тез бер.

[К.О., 02.03.2003].
Көп билген көп,

3567
Көптөн көп билген жок.

[А.О., 20.12.2004].
Көп билген көп тартат,

3568
Көп тарткангa кәсәл артат.

[М.Т., 12.07.1998].
Көп билген куш торго түз барып түшөт.

3569
[М.К., 30.12.2000].
Көп билип, аз сүйлөш

3570
акылдуу жигитке жәрәшәт.

[М.-Ә.К., 27.09.1999].
Көп бириксе гөлвөтөт.

3571
[М.-С.С., 24.07.2001].
Көп болсо ‒ сәксән, токсән,

3572
Бир күнү бу дүнйәдә йоксән.

[А.А., 31.03.2001].
Көп гәп ‒ эшекке жүк.

3573
[Ә.Э., 27.07.2003].
Көп гәптин жалганы бар,

3574
Көп ийләгәннин aрмaны бaр.

[Ж.Йу., 31.12.2003].
Көп дос – жок дос,

3575
Бир дос ‒ пир дос.

[М.-Ә.К., 27.12.1997].
Көп жәшәгән не билет,

3576
Көптү көргөн шо билет.

[А.В., 04.03.2003].
318
Мaкaлдaр
Көп жәшәгәнди әр ким хаалайт,

3577
Хаарыганды ким хаалайт?

[Ж.Йу., 11.04.1998].
Көп жәшәгәннән сурава,

3578
Көптү көргөннөн сура.

[А.Ә., 01.08.2002].
Көп жәшәгәннин курлашы болвойт,

3579
Көңүлү каранын сырлашы болвойт.

[Ж.Йу., 27.05.2001].
Көп жеген бөөрүнүн көтү көвәк.

3580
[Ә.Э., 27.12.2003].
Көп жеген кусуп тынат,

3581
Көп иришкен бузуп тынат.

[А.Ар., 29.01.2004].
Көп жегендин көтү көвәк.

3582
[Ә.Э., 10.07.2004].
Көп жегениң бәләәдүр,

3583
Көтүң зикир саладүр.

[А.А., 24.07.2006].
Көп жесе – көткө,

3584
Аз жесе – бетке.
[М.-Ә.К., 01.06.2006].
Көп жесең, көттөн чыгат,

3585
Аз жесең, беттен чыгат.

[Ә.Э., 22.01.2004].
Көп жойлогон түлкү тузакка түшөт.

3586
[А.Ә., 02.04.2002].
Көп көрвөй калвайт,

3587
Бирдин билгенин билвей калвайт.

[Н.Ш., 24.06.2004].
Көп күлгөн бала ийләйт.

3588
[Ә.Э., 26.05.2006].
Көп күлгөн неменин акылы болвойт.

3589
[А.Тан., 09.06.2006].
Көп малдын эсавы көп,

3590
Аз малдын азавы көп.

[Ж.Йу., 21.02.2004].
319
Көп менен болгон ‒ өсөт,

3591
Көптөн бөлүнгөн ‒ көчөт.

[К.О., 24.04.2003].
Көп менен көргөн күндүн арманы болвойт.

3592
[К.О., 02.02.2003].
Көп ооруган эмчи болот.

3593
[А.Ә., 04.08.2001].
Көп селкинин ичинде
3594
төкөр келин билинбейт.

[А.-М.К., 10.11.1998].
Көп сереңдеген койон
3595
койчугa жем боот.

[А.О., 15.09.2002].
Көп сөз баш оорутат.
3596
[А.О., 23.01.2004].
Көп сөз – пок сөз,
3597
Мәәниси жок сөз.

[А.В., 19.10.2001].
Көп сөз – пок сөз,
3598
Пәйдәси жок сөз.

[Н.Ш., 22.06.2006].
Көп сугур и:н казбайт,
3599
И:н казса да кең казбайт.

[Ә.Э., 15.01.2003].
Көп сүйлөгөн ‒ тантык.
3600
[Ж.Йу., 26.09.2002].
Көп ук, аз сүйлө,
3601
Aз сүйлөсөң, саз сүйлө.

[П.А., 12.05.2001].
Көп уккaн – улaмa,
3602
Көптү көргөн – көсөм,

Көп окугaн – aaлым.
[A.-М.К., 15.05.1998].
Көп хаарыган не билет,
3603
Көптү көргөн шо билет.

[А.Ә., 05.03.2003].
Көпкө жетем деп, аздан кур калва.

3604
[К.О., 02.03.2003].
320
Мaкaлдaр
3605
Көпкө келген – бәжәйи той.
[Н.Ш., 23.08.2003].
3606
Көпкө сал дә, өзүң бил.
[Э.Ч., 09.01.2005].
3607
Көпкө топо чәчбә.
[Ж.Йу., 26.06.2004].
3608
Көпкө топо чәчәви – көптүн иши көп.
[Ә.Э., 11.07.2004].
3609
Көпкөн ‒ жәриләт,
Толгон ‒ төгүлөт.
[А.Ә., 02.04.2002].
3610
Көпкөн жигит – көңүлдүн кири.
[Ж.Йу., 11.07.1997].
Көптөн качкан койон кутулвайт.

3611
[А.-М.К., 18.11.1997].
3612
Көптү билген бәндә көп,
Көптөн көп билген бәндә жок.
[Н.Ш., 01.06.2006].
3613
Көптү билген киши тез хаарыйт.
[М.-Ә.К., 18.01.1998].
3614
Көптү билген көп,
Көптөн көптү билген әәләмдә жок.
[Э.Ч., 09.01.2005].
3615
Көптү билген таза көп,
Көптөн көп билген ҳич жок.
[М.-A.К., 18.11.1997].
3616
Көптү жаман деген көмүлвөй калат.
[Н.Ш., 22.06.2006].
3617
Көптү жамандаган көмүлвөй калат.
[А.-М.К., 10.11.1998].
3618
Көптү көргөн шо билет,
Көп сүйлөгөн не билет.
[А.-М.К., 01.12.1998].
3619
Көптү күсөгөн аздан куру калат.
[М-Ә.К., 11.01.2005].
3620
Көптү сөккөн көгөрвөйт.
[Ә.Э., 02.04.2000].
321
Көптүн бири ‒ көлдүн чети.

3621
[А.Ә., 23.07.2006].
Көпчүлүк менен көргөн – бәжәйи той.

3622
[Ә.Э., 27.08.2002].
Көр инектин торпогуу көздүү болот,

3623
Токол инектин торпогу мүүздүү болот.

[Ж.Йу., 22.07.2004].
Көр кәмпирдән учук сурава,

3624
Түл кәмпирдән чочок сурава.

[М.-Ә.К., 07.07.1997].
Көр көргөнүнү койвойт,

3625
Саңыроо укканыны койвойт.

[Ә.Э., 18.02.2002].
Көр көрдү караңгыда тават.

3626
[Н.Ш., 22.07.2001].
Көр мышыкка өлүк чычкан туш келет.

3627
[А.-М.К., 14.11.1997].
Көр – орой,
3628
Кәр – әкис.
[З.Д., 11.10.2001].
Көр – орой,
3629
Кәр – кыйык.
[М.-Ә.К., 12.09.2002].
Көр өзүгө жар тилейт.

3630
[М.-С.С., 24.07.2001].
Көр сыймалап тааныйт,

3631
Кәр тыңшоорлоп тааныйт.

[А.В., 13.03.1999].
Көр – худаанын ләәнәти,

3632
Кәр ‒ худаанын рәхмәти.

[Ә.Э., 26.01.2003].
Көр чымчыктын уйасыны Алла салат.

3633
[Ж.Йу., 03.07.1998].
Көрвөгөн жердин ой-чукуру көп.

3634
[А.Ә., 31.03.2001].
Көрвөгөн кулга көсөө дә әжәйип.

3635
[Ж.Йу., 26.09.2003].
322
Мaкaлдaр
Көрвөгөн төөнү да көрвөйт.

3636
[Ж.Йу., 04.07.1999].
Көрвөй туруп алва,

3637
Көзүң кашайып калва.

[А.О., 31.12.2003].
Көрвөй туруп түңүлвө.

3638
[Ж.Йу., 27.05.2001].
Көргө жол көрсөтбө,

3639
Кәргә гәп угузба.

[К.О., 21.08.2003].
Көргө көргөзбө,
3640
Кәргә угузба.
[Н.Ш., 22.06.2006].
Көргө көргөзүп качба,

3641
Кәргә угузуп качба.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Көргө күн менен түндүн айрымы жок.

3642
[А.-М.К., 28.10.1997].
Көргө түн дә бир, күн дә бир.

3643
[А.-М.К., 01.06.1999].
Көргөн көздө жазык жок.

3644
[Ә.Т., 03.05.1999].
Көргөн көздө,
3645
уккан кулакта жазык жок.

[К.О., 12.07.2004].
Көргөн көздүн ҳаккы бар.
3646
[М.-Ә.К., 27.09.1999].
Көргөн күнүң унутба,

3647
Хам чарыгыңны курутба.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Көргөн суктанат,
3648
Көрвөгөн мактанат.
[А.Ә., 04.08.2004].
Көргөн – чын,
3649
Уккан – гүмән.
[К.Й., 30.12.2003].
323
Көргөн – чын,
3650
Уккан – жалган.
[А.-М.К., 14.11.1997].
Көргөнгө ‒ көз,
3651
Укканга – кулак.
[А.А., 31.03.2001].
Көргөндү көт бeрген жеңет.

3652
[Ж.Йу., 26.09.2002].
Көргөндү көттөгөн жеңет.

3653
[А.В., 27.12.1997].
Көргөндү уккан жеңиптир.

3654
[З.Д., 11.11.2001].
Көргөннөн көрелегиң көп,

3655
Билгеннен билелегиң көп.

[Ә.Э., 27.12.2004].
Көргөнү жаман менен курлаш болво,

3656
Досу көп менен сырлаш болво.

[Ж.Йу., 26.06.2004].
Көргөнүңө ишен,
3657
укканыңа ишенбе.
[А.Й., 30.12.2003].
Көргөнүңү әйтбәй койуп,

3658
укканыңы әйтбә.
[А.-М.К., 05.10.1999].
Көрдүм десең – тутулдуң,

3659
Көрвөдүм десең – кутулдуң.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Көрдүн аткан ташы

3660
кәлдин башыга тийeт.

[А.А., 27.08.2002].
Көрдүн досу ‒ көр,

3661
Кәрдин досу ‒ кәр.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Көрдүн жөлөнгүчү ‒ бир тайак.

3662
[А.-М.К., 28.10.1997].
Көрдүн көзү көңүлүндө.

3663
[Ж.Йу., 26.09.2003].
324
Мaкaлдaр
3664
Көрдүн ойудан көз кетбейт,
Кәлдин ойудан чәч кетбейт.
[М.-Ә.К., 31.12.1998].
3665
Көрдүн тилегени ‒ эки көз.
[А.-М.К., 14.11.1997].
3666
Көрдүн хаалаганы ‒ эки көз,
Кәлдин хаалаганы ‒ тәрмәл чәч.
[А.А., 11.04.1998].
3667
Көрдүн эңсегени ‒ эки көз,
Бири кәж, бири түз.
[М.-Ә.К., 11.05.2001].
3668
Көркү бар, наркы жок,
Тышы хош, ичи бош.
[Ә.Э., 07.07.2000].
3669
Көрөсөңдү көрмөйүнчө
гөргө кирем деп ойлово.
[Ж.Йу., 27.08.2003].
3670
Көрүмсүз кызга көк инек үстек.
[Ә.Э., 25.08.2002].
3671
Көрүнгөн тоо ыраак эмес.
[А.-М.К., 21.04.1998].
3672
Көрүнгөн тоонун ыраагы жок.
[А.Ә., 23.07.2006].
3673
Көрүнөөдөгүсү кырда,
Көмсөөдөгүсү көйдө1.
[А.Ә., 11.07.1998].
3674
Көрүп алсаң ‒ көрктүүнү ал,
Көрвөй алсаң ‒ тектүүнү ал.
[З.К., 12.05.2001].
3675
Көрүп туруп алсаң ‒ көрктүүдөн ал,
Көрвөй туруп алсаң ‒ тектүүдөн ал.
[А.В., 31.12.2003].
3676
Көсөвү узуннун колу күйвөйт.
[Н.Ш., 23.08.2003].
3677
Көсөө хаарыганыны,
ахмак аарыганыны билвейт.
[Ж.Йу., 27.04.2003].
1
Террористтер жөнүндөгү ушул жаңы макалды өзү чыгарды. Көй ‒ айыл.
325
Көсөө хаарыганыны билвейт,

3678
Ахмак аарыганыны билвейт.

[Ә.Э., 27.12.2003].
Көсөөнүн акылы түштөн кийин кирет.

3679
[Р.Т., 28.05.2001].
Көсөөнүн хаарыганы билинбейт,

3680
Койчунун аарыганы билинбейт.

[Ж.Йу., 26.09.2003].
Көсөөң узун болсо, колуң күйвөйт.

3681
[Р.Т., 28.05.2001].
Көтөн жеген сен дa окшош,

3682
Көрө койгон мен дa окшош.

[A.В., 27.12.1997].
Көтөн пышса, көз кызарат.

3683
[А.Ә., 31.07.2003].
Көтөндөшкөндүн көөнү калвайт.

3684
[А.В., 18.02.2002].
Көтөрөм көтөрүлвөйт,
3685
Көтөрүлсө, көч алдыга жол бервейт.

[Н.Д., 01.08.2003].
Көтөрөм көтөрүлвөйт,
3686
Көтөрүлсө, көч астыны бервейт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Көтөрөм көтөрүлсө,
3687
Көч алдыны бервейт.

[А.В., 28.01.2004].
Көттөшкөннүн көөнү калваптыр.

3688
[Н.Ш., 24.07.2004].
Көтүгө бармак урса, тырмак өл болвойт.

3689
[А.О., 31.12.2003].
Көч бара-бара түзөлөт.

3690
[Ж.Йу., 22.08.2003].
Көчкөн журтту жаман деве ‒
3691
Кайтып шондо барасың.

Көпчүлүкү жаман деве ‒
Каргышыга каласың.
[Ж.Йу., 27.05.2001].
326
Мaкaлдaр
Көчкөн журттун хадыры

3692
конгон журтта билинет.

[А.В., 24.10.1999].
Көчкөн журтуңдун хадырыны
3693
конгон журтта билерсиң.

[З.Ф., 23.07.2006].
Көчмөк – элден,
3694
Конмок – жерден.
[Ж.Йу., 26.09.2003].
Көчөм деп, отунуңду түгөтбө,
3695
Жетем деп азыгыңды түгөтбө.

[Ж.Йу., 30.04.2003].
Көчөттү ким тиксе, сайасыда о отурат.

3696
[А.-М.К., 02.08.2001].
Көчсөң ‒ көсөөңө зәләл.

3697
[А.А., 22.01.2004].
Куват барда пул жок,

3698
Пул барда куват жок.

[А.О., 28.06.2002].
Куда болгонгочо кулу-бийлигиңди сынаш,

3699
Куда болоннон кийин кул да болсо сыйлаш.

[А.В., 05.07.2000].
Куда болгучаң кулу-бийиңди сураш,

3700
Куда болгоннон кийин кул да болсо ийләш.

[А.В., 23.07.2006].
Куда болгучаң кулу-бийиңди сураш,

3701
Куда болгоннон кийин кул да болсо сыйлаш.

[А.В., 15.05.2001].
Куда ‒ сыйы менен,

3702
Куурума ‒ майы менен.

[Ж.Йу., 22.07.2004].
Куданы худай кошот,

3703
досту – пайгамбар.
[М.-Ә.К., 24.02.2004].
Куданы худай кошот,

3704
Досту пәриштә кошот.

[З.К., 12.05.2001].
327
3705
Куданыкыны худай берет.
[А.Ә., 31.03.2001].
3706
Кудаңы курлашыңдай көр,
Кудагыйыңы сырлашыңдай көр.
[Ж.Йу., 23.05.2004].
3707
Кудаңы курдашыңдай күт,
Кудагыйыңы сырдашыңдай күт.
[З.К., 12.05.2001].
3708
Кудасы менен худай урган урушат.
[Ж.Йу., 13.09.2002].
3709
Кудук көрсөң түкүрвө,
су:сун ичип калa:рсын.
[К.Б., 26.06.2002].
3710
Кудуктун сувуну ич,
казган әдәмни унутба.
[А.-М.К., 14.11.1997].
Кузгун аш тандавайт.
3711
[Ж.Йу., 27.06.2004].
3712
Куйрукка карава, буйрукка кара.
[Ж.Йу., 18.02.2002].
3713
Куйруктуу жылдыз кырк жылда бир көрүнөт.
[З.Т., 11.07.1998].
3714
Кул бий болсо да кулдугун койвойт,
Бий кул болсо да бийлигин койвойт.
[Ж.Йу., 01.05.2003].
3715
Кул көтү кууш.
[Ә.Д., 28.08.2002].
3716
Кул кулга сәвәп,
Худаа бәәригә сәвәп.
[М.Э., 18.05.1997].
3717
Кул кулдугуна барат,
Бий бийлигини алат.
[А.Т., 29.12.2003].
3718
Кул кусурсуз болвойт.
[А.О., 23.01.2004].
3719
Кул кутурса кооп сийет.
[Н.Ш., 22.06.2006].
328
Мaкaлдaр
Кул кутурса, кудукка сийет.

3720
[Ж.Йу., 30.12.1997].
Кул кутурса, кудукка чычат.

3721
[А.В., 23.01.2003].
Кул кутурса, сийип отуруп ырдайт.

3722
[А.А., 24.07.2004].
Кул менен жеген куймак

3723
кустурат да чычырат.
[М.-A.К., 05.05.2000].
Кул менен жеген куймак

3724
кустурвай койвойт.
[К.О., 02.03.2003].
Кул пуштусудан коркот.

3725
[А.-М.К., 18.11.1997].
Кулагы укбаганнын үзү кызарвайт.

3726
[М.-Ә.К., 02.04.2002].
Кулак сал балам сөзүмө,

3727
Кулак салвасаң сөзүмө,

Өз увалың өзүңө,
Эки кара көзүңө.
[М.-Ә.К., 17.02.2002].
Кулак уккан ‒ көп,

3728
Көз көргөн ‒ төп.

[М.-Ә.К., 13.10.2001].
Кулак укса, курсак кайнайт.

3729
[А.В., 30.05.2006].
Кулактан кирген суук сөз,

3730
Көңүлгө барып муз болот.

[Ж.Йу., 26.09.2003].
Кулан ‒ кырда,
3731
Кундуз ‒ су:да.
[Ж.Йу., 27.02.2004].
Кулда тил жок,

3732
Сартта пир жок.

[Ә.Т., 02.07.1999].
Кулдай иште, бектей же.

3733
[А.-М.К., 01.12.1998].
329
Кулдай иште, бийдей же.

3734
[А.В., 23.07.2006].
Кулдай иштеп, байдай же.

3735
[А.А., 22.06.2001].
Кулду кул десең ‒ өлгүсү келет,

3736
Бийди кул десең ‒ күлгүсү келет.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Кулду худай урваса,
3737
Чычып отуруп ырдайвы?

[М.-Ә.К., 11.01.2005].
Кулун бәйләгән ат минет,
3738
Козу бәйләгән тон кийет.

[А.Ар., 26.01.2004].
Кулунундa кaндaй болсо,
3739
Aсыйындa дa шондой болот.

[Э.Ч., 09.01.2005].
Кум биригип таш болвойт,
3740
Кул биригип баш болбойт.

[М.-Ә.К., 12.07.2004].
Кум биригип таш болвойт,
3741
Хаарыган әдәм жәш болвойт.

[А.В., 10.04.1998].
Кум зоройуп таш болвойт,
3742
Кул зоройуп баш болвойт.

[Ж.Йу., 27.04.2003].
Куптаннан качкан тәрәвәгә туш келeт.

3743
[А.-М.К., 02.08.2001].
Куралай куралгыча
3744
Шаабулут шаптап кетет.

[С.Б., 20.10.2005].
Курап әйтсә ‒ кулдуку эп,
3745
Билвей әйтсә дә ‒ бийдики эп.

[А.Ә., 24.06.2006].
Кураштырып әйтсә ‒ кулдуку жөн,
3746
Бириктирип әйтсә ‒ бийдики жөн.

[Ж.Йу., 06.05.2000].
Кургак гәп курсак тойгозбойт.

3747
[А.Й., 30.12.2003].
330
Мaкaлдaр
Кургак жерден су: чыкбайт,

3748
Куру жерден гәп чыкбайт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Кургак жерден су: чыкбайт,

3749
Куубаш өлсө чуу чыкбайт.

[Ә.Э., 18.02.2002].
Кургак сөз кулакка жакбайт.

3750
[А.Ж., 03.07.2001].
Кургак таштан май чыгарган.

3751
[А.-М.К., 01.08.2001].
Курлаштуу кул азывайт,

3752
Азыса дә тозувайт.
[Ж.Йу., 25.01.2004].
Курт жыгачты, дәрт әдәмди ичиден жейт.

3753
[Ж.Йу., 11.04.1998].
Курт жыгачты ичиден жейт.

3754
[А.-М.К., 28.10.1997].
Куру гайрат ‒ жән душманы,

3755
Курч пычак ‒ кын душманы.

[Ж.Йу., 27.02.2004].
Куру дасторконго бисмиллә жок.

3756
[К.О., 17.06.2004].
Куру жаргак ‒ хумаркәш,

3757
Нәсийе жаргак ‒ нәсвейкәш.

[А.Ә., 24.04.2003].
Куру намыс көт жыртат.

3758
[Ж.Йу., 25.01.2004].
Куру намыс көт жыртат,

3759
Кургак чарык пут жыртат.

[А.Ә., 26.07.2002].
Куттуу үйдөн куру чыкбагын.

3760
[Т.Г., 27.12.2004].
Кутурган иттин омуру ‒ кырк күн.

3761
[М.-Ә.К., 12.03.1999].
Куу жыгачка куш конбойт.

3762
[Ж.Йу., 25.02.2004].
331
Куубаш болор жигитке,

3763
Туувас катын жолугат.

[Т.Г., 24.07.2001].
Куувастан алдын качышыңды бил.

3764
[Ж.Йу., 23.09.2003].
Кууганды билген качканды да билет.

3765
[А.А., 31.12.2003].
Куунун сүтү жок,

3766
Куланнын өтү жок.

[А.Ә., 06.04.2003].
Куурай калаганнын колу тынбайт,

3767
Эшек мингеннин – путу.

[Ә.Э., 24.01.2004].
Куурай калаганнын колу тынбайт,

3768
Эшек мингендин путу тынбайт.

[А.А., 27.12.2004].
Куш жемиге какавайт.

3769
[А.А., 13.05.2001].
Куш жемиге келет.

3770
[A.-М.К., 15.05.1998].
Куш канаты менен учат,

3771
канаты менен конот.

[А.Д., 23.07.2001].
Куш канаты менен учат,

3772
куйругу менен конот.

[А.Тан., 12.06.2006].
Куш көрвөгөнгө кулкултай – шумкар,

3773
Ат көрвөгөнгө качыр да – тулпар.

[М.-Ә.К., 22.07.2006].
Куш менен койонго санчы1 болвойт.

3774
[А.Ә., 25.05.2011].
Куш төрөсү – Будайык,

3775
Ит төрөсү – Кумайык.
[Т.Г., 23.07.2006].
1
Санчы ‒ памир кыргыздарынын мергенчилик салтында ууга чыккан мергенчини жандап барган
адамдар. Салт боюнча бир, эки же үч киши санчы болуп бара алган. Үчтөн ашык кишинин бир
мергенчини санчы катары эрчип барышы мүмкүн болгон эмес. [А.Ә., 25.05.2011].
332
Мaкaлдaр
Кушту жем менен тутасың,

3776
Кишини гәп менен тутасың.

[А.-М.К., 23.06.1998].
Кушу жокко турумтай,

3777
Шумкар болуп көрүнөт.

Аты жокко котур тай,
Тулпар болуп көрүнөт.
[Ж.Йу., 27.06.2004].
Куштун алганынан дә салганы кызык.

3778
[А.Э., 09.01.2005].
Куштун пири – Буудайык,

3779
Ит төрөсү – Куумайык1.
[М.-Ә.К., 18.06.2004].
Кушуң көлгө түшкөннөн сактан,

3780
Ишиң көөрүгө түшкөннөн сактан.

[К.Й., 30.12.2003].
Күзгү каймакты күйөөңө берве.

3781
[К.О., 21.08.2003].
Күзгү сүттү күйөөңө берве.

3782
[Т.Г., 24.07.2001].
Күздө күн күркүрөсө да,

3783
Жаздагыдай жамгыры жок.

Хары әдәм гайрат кылса да,
Жәш вахтындай магдыры жок.
[А.-М.К., 02.08.2001].
Күйгөндөн күлбәтәә чыгат.

3784
[У.Г., 12.07.2004].
Күйгүзсө да күн жакшы,

3785
Кәйисә дә бaй жaкшы.

[А.-М.К., 01.12.1998].
Күйөө ‒ бала болвойт,

3786
Ак ‒ кара болвойт.
[А.Ә., 24.06.2006].
1
Куумайык – көбүнчө, Кумайык түрүндө айтылган мифоним. Маалыматчы Куумайык деп ай-
тылышы туура экендигин, мурдатан ушундай айтылып келгендигин эскертти.
333
Күйөө ‒ жүз жылдык,

3787
Куда ‒ миң жылдык.

[А.Ә., 02.04.2002].
Күйөө келди – хан келди.

3788
[А.-М.К., 18.11.1997].
Күйөө келсе, кыз тәйәр.

3789
[Ж.Йу., 25.02.2004].
Күйөөнүн атыга күл ташы.

3790
[М.-С.С., 24.07.2001].
Күйөөң жаман болсо ‒ кызыңан көр,

3791
Келиниң жаман болсо ‒ уулуңан көр.

[А.-М.К., 08.12.1998].
Күйүк ‒ күйгүчө,
3792
Үшүк ‒ өлгүчө.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Күкүк өз атын өзү кычырат.

3793
[Ж.Йу., 27.02.2004].
Күкүксүз да күн өтөт,

3794
Сейнексиз да таң атат.

[А.Ә., 06.04.2003].
Күл кaрмaсaң ‒ күмүш кыл,

3795
Топо кaрмaсaң ‒ aлтын кыл.

[Ж.Йу., 07.10.2000].
Күл там болвойт,

3796
Күйөө эл болвойт.
[А.В., 13.05.2001].
Күләлвaсaң ырсайва,
3797
Биләлвaсaӊ гәп кылвa.

[А.-М.К., 14.11.1997].
Күлвө досуңа ‒ келет башыңа.

3798
[Ж.Йу., 27.08.2003].
Күлгөн күлө жетет,

3799
Аркаңнан кува жетет.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Күлгөннүн билгени бар,

3800
Ийләгәннин өлгөнү бар.

[К.О., 02.03.2003].
334
Мaкaлдaр
3801
Күлгөннүн көргөнү бардыр,
Ийләгәннин өлгөнү бардыр.
[Ә.Э., 16.09.2002].
3802
Күлдү жыйган менен калаа болбойт,
Күйөөнү баккан менен бала болбойт.
[М.-Ә.К., 27.12.1997].
3803
Күлдүргөннүн бәәри дос эмес,
Күйдүргөннүн бәәри кас эмес.
[Т.Г., 27.12.2004].
3804
Күлкү бар жерде ий дә бар.
[А.О., 23.01.2004].
3805
Күлкү менен ийдин
энеси бир, атасы башка.
[Ж.Йу., 01.01.1999].
3806
Күлсөң, күлө жетет,
Аркаңан кува жетет.
[А.В., 28.01.2004].
3807
Күлүк болсоң ‒ айактууга жол берве,
Чечен болсоң ‒ жаактууга жәй берве.
[Ж.Йу., 25.02.2004].
3808
Күлүк озбойт, бак озот.
[К.О., 22.08.2003].
3809
Күлүктү бир бакканда көр,
бир чапканда көр.
[Ж.Йу., 27.02.2004].
3810
Күлүп кирип, күңгүрөнүп чыкканнан корк.
[К.О., 24.02.2004].
Күлүп туруп сүйлөгөн әдәмнән түңүл,

3811
Тийип туруп жааган күннөн түңүл.

[А.Ә., 04.08.2001].
3812
Күлүп туруп сүйлөгөн эрден корк,
Тийип туруп жааган күннөн корк.
[Н.Ш., 24.04.2006].
3813
Күлүшкөннүн бәәрин досум деве,
Урушкандын бәәрин касым деве.
[К.О., 02.03.2003].
335
Күмүш үйлүү күйөө

3814
камыш үйлүү кайнатадан үмүт кылат.

[Т.Г., 24.07.2001].
Күн королосо ‒ күрөк алып талаага чык,

3815
Ай королосо ‒ айгыр ат минип, ууга чык.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Күн көрүнсө ‒ муз эрийт,
3816
Күйөвү көрүнсө ‒ кыз эрийт.

[М.-Ә.К., 02.04.2002].
Күн патса ‒ пат,
3817
Күн чыкса ‒ чык.

[З.Т., 14.07.1998].
Күн тийвеске күн тийсе,
3818
Күндүз чырак жарытат.

[А.В., 23.02.2004].
Күн узуну – иш,
3819
Түн узуну – түш.

[Ж.Йу., 13.09.2002].
Күндөй жарык бол,
3820
Су:дай тунук бол.

[М.Т., 08.07.1998].
Күндөштүү үйдө күндө азап.

3821
[А.-М.К., 21.04.1998].
Күндүз чырак жаккан

3822
кеч караңгыда калат.

[К.О., 16.09.2004].
Күндүзү кылган ишиң не болсо,
3823
Түндөсү көргөн түшүң да шо.

[Ә.Э., 22.01.2004].
Күндүк жолго чыксаң,
3824
Айлык азыгың болсун.

[Т.Г., 28.07.2001].
Күндүн жаманы кетет,
3825
Әдәмнин жаманы кетбейт.

[З.Д., 11.10.2001].
Күннүн чыкканы ‒ салаамат,
3826
Күннүн патканы ‒ бәләәмәт.

[М.-Ә.К., 24.06.2001].
336
Мaкaлдaр
Күннүн ыссыгыны билвеген

3827
көлөкөнүн хадырыны билвейт.

[А.А., 22.06.2001].
Күнү кучакташат,
3828
Авсын пычакташат.
[Аг.Э., 04.04.2011].
Күнү күйүшөт,
3829
Авсын аңдышат.
[А.Ә., 02.04.2002].
Күнү күнүдөн Күндү айайт.

3830
[З.Т., 14.07.1998].
Күнү күнүлөп, күнүсүнүн күнү пүтсө дейт.

3831
[А.-М.К., 14.05.1997].
Күнүгө келген ‒ күл ичет,

3832
Айда келеген ‒ аш ичет.

[Н.Ш., 24.07.2004].
Күнүм бар ‒ күнүм жок,
3833
Тилим бар ‒ тилим жок.

[М.Т., 08.07.1998].
Күнүн кылып күлдүргүчөң,
3834
Айын кылып әйттир.

[А.-М.К., 04.08.2001].
Күнүнүн күлү дә жоо.

3835
[Ә.Г., 26.09.2002].
Күнүң өткөн жерде күл ташы.

3836
[А.О., 20.08.2001].
Күнчүлүк жолго чыксаң,
3837
айчылык азык ал.

[К.О., 21.08.2003].
Күң бәйвиче болсо,
3838
сокунун атыны тапбайт.

[А.Ә., 04.08.2004].
Күңгө күлүп койсоң,
3839
күндө келип чәй ичет.

[М.-Ә.К., 11.07.2004].
Күңгө күн әйтсә ‒
3840
күндүз чырак жарытат.

[Аг.Э., 04.04.2011].
337
Күңдүн баласы эрке болсо,

3841
күндүз чырак жарытат.

[Ж.Йу., 19.04.2003].
Күңнүн неси бар,
3842
Күмүш таргагы бар.

[А.В., 18.02.2002].
Күңнүн нимнеси бар,

3843
Күмүштөн таргагы бар.

[Т.Г., 23.07.2006].
Күрөккө пок каатбы,
3844
Күңгө эр каатбы.
[Т.Г., 23.07.2006].
Күч атасыны таанывайт.

3845
[А.-М.К., 08.12.1998].
Күч күйөөнүн жатканы илдет.

3846
[Ә.Э., 24.06.2006].
Күч күйөөнүн жатып уктаганы дә илдет.

3847
[А.А., 13.05.2001].
Күч эшиктен баш бакса,

3848
Адаалат керегенин көзүдөн чыга качат.

[А.-М.К., 12.06.1997].
Күченген жеңбейт, күчтүү жеңет.

3849
[Ж.Йу., 27.06.2004].
Күчтүү гүнәкәр болвойт,

3850
Алдуу айыпкәр болвойт.

[Ж.Йу., 03.07.1998].
Күчтүү менен күрөшбө,

3851
Алдуу менен алышба.

[А.Ә., 02.04.2002].
Күчтүү менен күрөшбө,

3852
Шaмaл менен жәришбә.

[Э.Ч., 09.01.2005].
Күчү көп жеңбейт,
3853
Күчөгөн жеңет.
[Т.Г., 23.07.2006].
Күчүк күчүгүм, күчүгүм десе,
3854
чочогуну чыгарат.
[А-М.К., 15.07.2000].
338
Мaкaлдaр
Күчүктү күчүгүм, күчүгүм десе,

3855
сигини чыгарат.
[Ә.Э., 07.02.2003].
Күчүк зоройсо ‒ ит,
3856
Ходик зоройсо ‒ эшек.

[А.А., 22.06.2001].
Күчүң жетбеген ишке киришбе.

3857
[К.Б., 26.06.2002].
Күчүң жетбеген ташты көтөрөм деве.

3858
[М.-Ә.К., 12.03.1999].
Күчүңө ишенбе, ишиңе ишен.

3859
[Ж.Йу., 29.01.2001].
Кыз алган жар ‒ кыйаматтык мүлк.

3860
[М.-A.К., 14.05.1997].
Кыз алган зайып – кыйаматтык жар.

3861
[А.В., 26.01.2004].
Кыз алам десең, бойуну сына,
3862
Бойунан кийин хуйуну сына,

Хуйу жаман болсо, чукулдавай ыра.
[А.В., 30.12.1999].
Кыз алсаң, зордон ал,
3863
Кыз берсең, паска бер.

[А.Ә., 24.06.2006].
Кыз алсаң, өзүңнөн эгизден ал,
3864
Кыз берсең, өзүңнөн паска бер.

[Н.Д., 01.08.2003].
Кыз бала ‒ атага амаанат,
3865
Вахтыда бервесе, мойнуда калат.

[Ж.Йу., 25.09.1998].
Кыз бала тарынса, калыңы көп болот.
3866
[Ә.Э., 08.04.2003].
Кыз бала тарынса ‒ келет калың,
3867
Уул бала тарынса ‒ кетет малың.

[М.-Ә.К., 10.07.1997].
Кыз бала тарынса ‒
3868
Улактуу эчки пәйдә болот,

Уул бала тарынса ‒
Улактуу эчки зийән болот.
[Ә.Э., 26.09.1999].
339
Кыз бала – үйдүн көркү,

3869
Уул бала – элдин көркү.

[А.-М.К., 25.11.1997].
Кыз берсең ‒ паска бер,
3870
Келин алсаң ‒ эгизден ал.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Кыз ватаны – түшкөн жери,
3871
Уул ватаны – пүткөн жери.

[Ж.Йу., 22.07.2004].
Кыз жакшы жерге түшсө – ээрлеген ат,
3872
Жаман жерге түшсө – котур болгон ит.

[М.-Ә.К., 24.02.2004].
Кыз – көңүлдүн сыры,
3873
Бала – көздүн нуру.

[Ж.Йу., 11.07.1997].
Кыз ‒ кылыгы менен,
3874
Aйак ‒ ашы менен.

[Ә.Э., 15.07.1998].
Кыз кылыгы менен жагат.
3875
[А.В., 12.05.2001].
Кыз кылыгы менен жагат,
3876
Уул үрмәти менен жагат.

[А.В., 01.05.1998].
Кыз өссө – үйдүн жуту,
3877
Уул өссө – үйдүн куту.

[А.Ә., 04.07.1998].
Кыз сынасаң, бойуга кара,
3878
Бойу жәрәшсә, хуйуга кара,

Хуйу жәрәшсә, пулуңу сана.
[Ә.Э., 27.01.2004].
Кыз тарынса ‒ кырк күндүк ырыскысыга нуксан1,

3879
Уул тарынса ‒ улактуу эчкиге нуксан.

[А.А., 27.08.2002].
Кыз тарынса ‒ улактуу эчки кирим,

3880
Уул тарынса ‒ улактуу эчки чыгым.

[А.В., 05.05.2000].
1
Нуксaн ‒ кем, кемдик, кемчилик (түрк. noksan ‒ кемчилдик).
340
Мaкaлдaр
Кыз ‒ үйдөгү конок,

3881
вахты келсе, өз үйүгө кетет.

[А.О., 29.12.2004].
Кызарганнын бәәри манат эмес,

3882
Гыңшыганнын бәәри санат эмес.

[М.-Ә.К., 17.02.2002].
Кызга бергис жуван бар,

3883
Атка бергис гунан бар.

[А.В., 06.07.2000].
Кызга ‒ кырк жерден кысуу,

3884
кымызга – пышуу.
[А.Ә., 06.02.1999].
Кызга кырк үйдөн кысуу бар.

3885
[А.А., 24.07.2004].
Кызга кысуу керек,

3886
Кымызга пышуу керек.

[А.Ә., 23.07.2006].
Кызга хырдар болот,

3887
Атка хардар болот.

[А.А., 22.01.2004].
Кызга эненин бокчосу керек,

3888
Уулга атанын жүгөн менен ноктосу керек.

[Ж.Йу., 23.05.2004].
Кызда кырк жигиттин күчү бар.

3889
[З.Д., 12.06.2001].
Кыздуу айылдын ити жатбайт.

3890
[Ә.Э., 01.04.2001].
Кыздуу киши ‒ наздуу киши.

3891
[Ж.Йу., 03.05.1999].
Кыздуу кыраң ашат,

3892
Уулдуу тыраң ашат.

[Ә.А., 26.07.2002].
Кыздуу үйдө кыл жатбайт,

3893
Келиндүү үйдө гәп жатбайт.

[А.В., 06.07.2000].
341
Кыздуу үйдө кыл жатбайт,

3894
Келиндүү үйдө күл жатбайт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Кыздуу үйдө кыл калвайт,
3895
Келиндүү үйдө күл калвайт.

[А.Ә., 08.04.2003].
Кыздуу үйдө кыңыр сүйлөвө.

3896
[Н.Ш., 22.06.2006].
Кыздуу үйдө кырк ат бәйләнәт.

3897
[А.-М.К., 08.12.1998].
Кыздуу үйдүн жеңеси парктуу.

3898
[А.Ә., 25.09.1998].
Кызды бешикке сал,
3899
Әнжәмини тешикке сал.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Кызды кылыгы менен берсин,
3900
Уулду әдәви менен берсин.

[Ә.Э., 02.04.2000].
Кызды сураганга бер,
3901
Этти туураганга бер.

[К.О., 22.08.2003].
Кызды хырдарга бер,
3902
Атты хардарга бер.

[М.-Ә.К., 28.06.2002].
Кыздын көөнү кызылда.

3903
[М.-С.С., 24.07.2001].
Кыздын кыз экени кылыгыдан билинет.

3904
[А.-М.К., 13.11.1997].
Кыздын кылыгы көп чыгат,
3905
Кырк эшекке жүк чыгат.

[А.В., 27.04.2003].
Кыздын сулуусу көрүнсөм дейт,
3906
Келиндин сулуусу бөлүнсөм дейт.

[М.-Ә.К., 12.03.1999].
Кыздын тойуну кынга сүрт.

3907
[А.Ә., 24.04.2003].
Кыздын түвү – катын.

3908
[С.Г., 23.06.2004].
342
Мaкaлдaр
3909
Кызы бардын назы бар дейт.
[З.Д., 12.06.2001].
3910
Кызы бардын назы бар,
Кызыл-тазыл бөзү бар.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Кызы үйүндө болсо,

3911
Кылыгы төрүндө болот.

[М.-С.С., 24.07.2001].
3912
Кызы үйүндө – кылыгы төрүндө.
[А.А., 22.01.2004].
3913
Кызыл кекиртек, хыйла жерге секиртет.
[А.В., 06.07.2000].
3914
Кызыл мончок жерде калвайт.
[Ә.Э., 11.09.2002].
3915
Кызыл от кысыр калвайт.
[Ә.Э., 12.09.2002].
3916
Кызың жакшы болсо – жакаңдагы кундузуң,
Уулуң жакшы болсо – төвөңдөгү жылдызың.
[Ж.Йу., 01.02.2003].
3917
Кызың кылыктуу болсун,
Уулуң усулдуу болсун.
[А.А., 11.04.1998].
3918
Кыймылдаган кырды ашат.
[А.-М.К., 02.08.2001].
3919
Кыйшык арава жол бузат,
Мәжго1 адам сөз бузат.
[А.-М.К., 15.12.1998].
3920
Кылдырып ишини көр,
Күлдүрүп тишини көр.
[З.Д., 10.11.2003].
3921
Кылыгы жок кыз – ашы жок айак.
[Ж.Йу., 04.10.1997].
3922
Кылыксыз кыз болвойт.
[И.Ч., 07.11.1997].
1
Мəжго – тантык, сөзгө чоркок, сөзү орунсуз инсан.
343
Кылып ичкен ‒ кыйын аш,

3923
Гыдырып ичкен ‒ оңой аш.

[Ә.Э., 14.03.1999].
Кыныгалган куртка,
3924
Жана келет журтка.

[А.Ә., 10.09.2002].
Кыңыр иш кырк жылдан кийин да билинет.

3925
[А.В., 06.07.2000].
Кыр кырга жетишбейт,
3926
Әдәм әдәмгә жетишет.

[А.В., 24.07.2006].
Кыргыз әкәм баш бакбайт,
3927
Баш бакса, кирвей койвойт.

[А.Ә., 05.03.2003].
Кыргыз байыса ‒ катын алат,
3928
Сарт байыса ‒ там салат.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Кыргыз баш баккан жериге кирвей койвойт.

3929
[М.-С.С., 24.07.2001].
Кыргыз болот, кымыз ичбейви.
3930
[Ә.Э., 25.02.2004].
Кыргыз жакшысыны көрәлвайт,

3931
Жаманыны асырайәлвайт.
[Ә.Э., 10.02.2003].
Кыргыз жылкы мүнөз:
3932
Чукул келсе ‒ тиштешет,

Узап кетсе ‒ кишнешет.
[Ә.Э., 29.12.2003].
Кыргыз кызыны малга берет,
3933
Көзү кызыл чалга берет.

[З.К., 13.05.2001].
Кыргыз кыл ичет,
3934
Сарт бүргө ичет.

[А.В., 27.12.1997].
Кыргыз кыр әйләнгичә,
3935
Сарт там әйләнгичә.

[А.В., 05.10.1997].
344
Мaкaлдaр
Кыргыз кырдагы кийикке казан асат.

3936
[А.-М.К., 03.08.2001].
Кыргыз түжжәрлик кылса,

3937
кыйамат кайың болот.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Кыргыздын aтыдaн aйрылгaны –
3938
Кaнaтынын кaйрылгaны.
[A.-М.К., 15.05.1998].
Кырк жыл кыргын болсо,
3939
Бәйәжәл чымын өлвөйт.

[Ә.Э., 29.12.2004].
Кырк жылдык шәйиттиктән

3940
бир күндүк тириглик аала.

[А.А., 23.07.2006].
Кыркыга чыдаган кырк бириге да чыдайт.

3941
[М.-С.С., 24.07.2001].
Кыркыга чыдап, кырк бириге чыдаваптыр.

3942
[Ә.Э., 08.07.1998].
Кыска сөз – нуска сөз.

3943
[М.-Ә.К., 24.07.2006].
Кычырваган тойго баргыча,
3944
Кыйалай басып койго бар.

[Ә.Э., 06.10.1998].
Кычырваса барвагын,
3945
Кычырган жерден калвагын.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Кычырган жерге бар,
3946
Кычырваган жерде нимнең бар.

[Ә.Э., 01.04.2001].
Кычырган жерге барганнан эринбе,
3947
Кычырваган жерге ҳич көрүнбө.

[И.А., 30.12.2003].
Кычыргaн жерге ‒ эринбе,
3948
Кычырвaгaн жерге ‒ көрүнбө.

[Ч.O., 06.09.2006].
Кычырган жерден калва,
3949
Кычырваган жерге барва.

[А.-М.К., 05.08.2001].
345
Кычырганда келвеген
3950
кыңырайа басып өзү келет.

[А.О., 20.08.2001].
Кычырганда келвеген
3951
кытыр-кытыр басып өзү келет.

[Ә.Э., 13.06.2002].
Кычырганнын аты улук.

3952
[А.Тан., 19.07.2006].
Кычырылвaгaн конок
3953
шыпырылвaгaн жерде отурaт.

[A.-М.К., 15.05.1998].
Кычырып барган – бәләи худаа,

3954
Өзү барган дәрәи худаа.

[Г.А., 24.01.2004].
Кыш жууркансыз калва,

3955
Жаз жууратсыз калва.

[А.-М.К., 14.05.1997].
Кыш камыны жазда көр.

3956
[А.Ә., 23.07.2006].
Кыш кырга конбо,

3957
Жаз сайга конбо.

[Ә.Э., 31.12.2000].
Кыш кыштай болсун, жаз – жаздай,

3958
Кыз кыздай болсун, уул – уулдай.

[А.А., 22.06.2001].
Кыш кыштыгыны кылваса,

3959
Жаздын жаз экени билинбейт.

[Ә.Э., 21.11.1999].
Кышта кысыласын,
3960
Жазда жазыласын.
[Ә.Э., 06.10.1998].
Кыштa отунсуз кaлвa,

3961
Xaaрыгaндa кaтынсыз кaлвa.

[М.-A.К., 11.06.2001].
Кыштын гамыны бәәрдә көр,

3962
Кечтин гамыны саарда көр.

[А.-М.К., 17.03.1998].
346
Мaкaлдaр
Кыштын камыны жазда көр.

3963
[М.К., 14.07.1998].
Кыштын көзү караңгы.

3964
[Ә.Э., 29.12.2004].
Кыштын суугу тәндән өтөт,

3965
Жаздын суугу жәндән өтөт.

[А.-М.К., 23.06.1998].
Кыштын суугуга тоңбогон

3966
Жаздын ысыгыга чыдавайт.

Жаздын ысыгыга күйвөгөн
Кыштын суугуга чыдавайт.
[М.-Ә.К., 15.02.1998].
Кышын оттун кашында,

3967
Жазын тоонун башында ‒

Жәнбaкты әдәм курусун.
[Ы.Э., 10.07.1998].
–Л–
Лакамсыз эр барвы,
3968
Такасыз ат барвы?
[Ә.А., 26.07.2002].
Лакамсыз эр барвы,
3969
Бакансыз үй барвы?
[А.Ә., 24.04.2003].
Ләәнәт ушу заманга,

3970
Халк xор болду жаманга,

Арпа чәйнәйт эшектер,
Ат зәр болду самага.
[Ж.Йу., 11.07.1998].
Лөлү кызы катын болвойт,

3971
Тиленбесе, карды товойт.

[М.-Ә.К., 01.06.2006].
Лөлүдө үй жок,
3972
Вaxыдa бий жок,

Сaрттa сый жок.
[A.-М.К., 15.05.1998].
347
–М–
Май ‒ майга, су: ‒ су:га.
3973
[Ә.Э., 18.02.2002].
Мактаган өлүк кепинге чычат.

3974
[М.-С.С., 24.07.2001].
Мактанчаактын үйүгө барва,

3975
Текәбүрдүн тойуга барва.

[А.-М.К., 25.11.1997].
Мактоо жеткирет,
3976
Чагуу өлтүрөт.
[Т.Г., 28.07.2001].
Мал аласы – ала,
3977
Әдәм аласы – бәләә.

[А.Ә., 03.08.2003].
Мал аласы – ала,

3978
Сөз аласы – жалаа.

[М.-Ә.К., 27.12.1997].
Мал аман болсо ‒ ээсини тават,

3979
Эр аман болсо ‒ элини тават

[Ж.Йу., 25.02.2004].
Мал арыгыны баксаң ‒

3980
Оозу-мурдуң жов этет.

Әдәм арыгыны баксаң ‒
Оозу-мурдуң пок этет.
[А.В., 23.02.2004].
Мал арыгыны семиртсең ‒ ооз майлайт,

3981
Әдәм арыгыны семиртсең ‒ төвө кандайт.

[А.Ә., 12.01.2005].
Мал ачыгы – жән ачыгы.

3982
[А.О., 30.04.2003].
Мал әйләнип ээсини тават.

3983
[А.А., 05.03.2003].
Мал баасын базар пычат.

3984
[М.-Ә.К., 10.01.2005].
Мал баасын базарга әйдәп саткан билет,

3985
Жән баасын кәсәл болуп жаткан билет.

[К.О., 30.12.2003].
348
Мaкaлдaр
Мал – байдыкы,
3986
Жән – худайдыкы.
[Ә.Э., 24.06.2006].
Мал байынан жер байы.

3987
[Ә.Э., 11.09.2002].
Мал баккан бармагыны жәләйт.

3988
[Ә.Э., 24.04.2003].
Мал ‒ баккандыкы,
3989
Кыз ‒ жаккандыкы.
[Ә.Э., 28.06.2002].
Мал балада калат,

3990
Бай талаада калат.

[Ж.Йу., 25.07.2002].
Мал баласы энеден жер карап түшөт,
3991
Куш баласы тухумнан көк карап чыгат.

[К.О., 02.02.2003].
Мал жакшысы бәйлөөдө,
3992
Эр жакшысы кыйноодо.
[Ж.Йу., 13.10.2001].
Мал жакшысы – котоз,
3993
Жер жакшысы – турук.

[Ә.Э., 13.09.2003].
Мал жардысы – жарды,
3994
Акыл жардысы – шорлуу.

[Ж.Йу., 25.02.2004].
Мал кайда, бәй-бәй шондо.

3995
[З.Ө., 23.02.2004].
Мал көтөрөт өлүмдү,

3996
Дос көтөрөт көңүлдү.

[Ж.Йу., 27.02.2004].
Мал малга окшойт,
3997
Әдәм әдәмгә окшовойт.

[Ж.Йу., 27.06.2004].
Мал мүүзүнөн бәйләнәт,
3998
Әдәм сөзүнөн бәйләнәт.

[Ж.Йу., 27.08.2003].
Мал орду толот, жән орду толвойт.

3999
[А.В., 13.05.2001].
349
4000
Мал, пул – жәндин нәштәри.
[Ә.Э., 23.02.2004].
4001
Мал, пулдун бары ‒ бир бәләә,
жогу ‒ бир бәләә.
[Ә.Э., 23.02.2004].
4002
Мал сатсаң ‒ короодон сат,
Дан сатсаң ‒ ородон сат.
[Ж.Йу., 22.07.2004].
4003
Мал сырын тапкан билвейт, баккан билет.
[Ә.Э., 30.12.2003].
4004
Мал тавылат, жән тавылвайт.
[А.О., 26.01.2003].
4005
Мал тапкыча бакмачы тап.
[А.Тан., 23.07.2006].
4006
Мал тапкыча хадыр тап.
[Т.Г., 27.12.2004].
4007
Мал тапмак зор,
Әдәм тапмак онон дә зор.
[А.В., 24.06.2001].
4008
Мал ээсини тартат,
Тартбаса ‒ арам өлөт.
[А.Ә., 25.04.2003].
4009
Малга жарды кылса, кылсын,
жәнгә жарды кылвасын.
[К.О., 02.03.2003].
4010
Малга сүт киргенде үйгө кут кирет.
[Ж.Йу., 16.09.2003].
Малдуу әдәм – хырдарлуу әдәм.

4011
[М.-Ә.К., 12.09.2002].
4012
Малдуунун кызын алва,
арлуунун кызын ал.
[Ж.Йу., 11.09.2002].
4013
Малдуунун сөзү, тантык да болсо ‒ өтөт,
Малсыздын сөзү, таамай да болсо ‒ талаага кетет.
[М.-Ә.К., 28.06.2002].
4014
Малдуунун үзү ‒ жарык,
Малсыз әдәм ‒ гарып.
[К.О., 21.08.2003].
350
Мaкaлдaр
Малдуунун үзү жарык,

4015
Малсыздын үзү чарык.

[З.Д., 11.11.2001].
Малды әдәм тават,
4016
әдәмди мал тапбайт.

[А.О., 09.02.2003].
Малды бай берет,
4017
Жәнди худай берет,

Башканын колудан не келет?
[Ә.Э., 27.06.2002].
Мaлды бaккaнгa бер,

4018
Кызды жaккaнгa бер.

[Ч.O., 06.09.2006].
Малды билгенге бактыр,

4019
Отунду алганга жактыр.

[Ж.Йу., 27.02.2004].
Малды мал тават,

4020
Пулду пул тават.

[М.К., 30.12.2000].
Малды малдан, жәнди жәндән айрыва.

4021
[Ы.Э., 24.06.2001].
Малды сүтүнү ичкилик кылсын,

4022
Этини жегилик кылсын,

Баккылык кылвасын.
[М.Ш., 30.12.2003].
Малды тапмак ‒ оңой,

4023
бакмак ‒ кыйын.
[Н.Ш., 23.08.2003].
Малдын көрү жолго кирвейт,

4024
Әдәмнин көрү гәпкә кирвейт.

[Ж.Йу., 04.01.2005].
Малы бар кулга сарт келет,

4025
Малы жок кулга дәрт келет.

[К.Й., 30.12.2003].
Малы бардын сөзү өтөт,

4026
Малы жоктун неси өтөт.

[Ж.Йу., 16.09.2003].
351
Малы жок деп, эрден түңүлвө,

4027
Чөвү жок деп, жерден түңүлвө.

[Ж.Йу., 26.06.2004].
Малы жоктун дәрти бир,
4028
Малы бардын дәрти он бир.

[З.Т., 14.07.1998].
Малы жоктун уйкусу көп,
4029
Ары жоктун күлкүсү көп.

[Ж.Йу., 25.07.2002].
Малым барда мана дос,
4030
Мaл колумнaн кеткенде,

Малым бар деген кана дос?
[З.Д., 12.06.2001].
Малың барда мана дос,
4031
Малың жокто кана дос?

[А.-М.К., 15.12.1998].
Малың барда мана дос,
4032
Малыңнан кийин кана дос?

[Ә.Э., 26.05.2006].
Малың болвосо да, арың болсун.

4033
[К.О., 02.03.2003].
Малың миң болгуча,

4034
карындашың миң болсун.

[С.А., 01.07.2002].
Малың миңге жеткиче,

4035
досуң миңге жетсин.

[Т.Г., 28.07.2001].
Малың талоонго түшсө,

4036
сен дә бир жагынан тала.

[А.А., 22.06.2001].
Малыңы түгөткүң келсе ‒ пул кыл,

4037
Аштыгыңы түгөткүң келсе ‒ ун кыл.

[Ж.Йу., 04.07.1999].
Маңдайга не жазылса, шо болот.

4038
[М.К., 30.09.1998].
Маңдайы тердевегендин казаны кайнавайт.

4039
[Ж.Йу., 11.07.1997].
352
Мaкaлдaр
Маңдайыңа не жазылса, шону көрөсүн.

4040
[Ы.Э., 26.09.1998].
Март чыкмайынча дәрт чыкбайт.

4041
[А.О., 23.01.2004].
Марттын бергенини көрүп,

4042
Бахулдун ичи ооруйт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Мастан жинди коркoт.

4043
[А.-М.К., 03.08.2001].
Мәйдәниң кең болсо,

4044
пәйгәң жакын болот.

[З.Т., 03.08.2003].
Мәйлистә өз ордуңа отур –
4045
Ээси келип, тур буйерден девесин.

[А.-М.К., 03.11.1998].
Мәрт әдәм аркаңнан урвайт.
4046
[З.Т., 06.10.1998].
Мәрт бир aлсa, эки берет,

4047
Ого бәрәкә өзү келет.

[Ч.O., 06.09.2006].
Мәрт жигит көрсөң арка бол.

4048
[Ы.Э., 26.09.1998].
Мәрт менен үлпәттәш болгон
4049
Ахыры бир күн мәрт болот,

Наамарт менен үлпәттәш болгон
Ахыры бир күн бийаван-кәрд1 болот.
[Ж.Йу., 11.04.1998].
Мәрт өзүдөн көрөт,

4050
Наамарт шеригиден көрөт.

[А.А., 15.02.1998].
Мәрттән бир кетет,

4051
Жимириден эки кетет.

[М.-Ә.К., 13.10.2001].
Мәрттән бир чыгат,

4052
Жимиридән эки чыгат.

[А.-М.К., 13.05.1997].
1
Бийаван-кəрд ‒ чөлдөй кaкшып кaлуу, тыптыйпыл болуу.
353
4053
Мәртти мәйдәндә көр.
[М.-Ә.К., 17.02.2002].
4054
Мәртти не кылсаң дә мәрт бойдон калат.
[М.-Ә.К., 14.03.1999].
4055
Мәрттин дасторкону жыйылвайт.
[П.А., 27.04.2003].
4056
Мәрттин көзү ток болот,
Наамарттын көзү ач болот.
[М.Т., 05.06.1998].
4057
Мәсиләәткә кыйанат болвойт.
[М.-Ә.К., 24.06.2001].
4058
Мәтәлдә хатаа болвойт.
[З.Т., 06.10.1998].
4059
Медети жок тууганнан
белдешип турган жат жакшы.
[С.К., 27.08.2003].
4060
Мен кимденмин деве,
менден ким де.
[М.-Ә.К., 12.03.1999].
4061
Мен күйөмүн балама,
Балам күйөт баласыга.
[А.-М.К., 03.08.2001].
4062
Мен, мен деген шәйтәнгә жәрәшәт.
[М.-Ә.К., 24.06.2001].
4063
Менде болсун де,
Менде болвосо да,
Элде болсун де.
[Ж.Йу., 27.07.2003].
4064”
Мени баксаң, сени багам”,
Дейт имиш тууган балаң.
[Ж.Йу., 01.01.1999].
4065
Менменсиген катындын,
Бешик берсин жазасын.
Эр хорлогон катындын,
Тулчулук берсин жазасын.
[З.Д., 12.06.2001].
354
Мaкaлдaр
Мергенчи болуш ‒ атадан,

4066
Атадан дә эмес – жетеден.

[М.-Ә.К., 12.03.1999].
Мийман аз отурса да, көп сынайт.

4067
[А.-М.К., 21.04.1998].
Мийман мийманды хаалавайт,

4068
Үй ээси бәәрини хаалавайт.

[А.В., 06.07.2000].
Миймандын көөнү кылдан ничке.

4069
[А.-М.К., 03.08.2001].
Мийманнын атыга – арпа,

4070
өзүгө – шорпо.
[М.Т., 02.04.2001].
Мийманнын келмеги ‒ өзүнөн,
4071
кетмеги ‒ сеннен.
[А.-М.К., 12.05.1998].
Мийманым, сенде жазык жок,
4072
Менде берер азык жок.

[Ж.Йу., 27.08.2003].
Мийманын сыйлаваган катын

4073
баласын урат же үйүн шыпырат.

[М.-Ә.К., 13.11.2001].
Мингениң жорго болсун,
4074
Кийгениң торко болсун.

[М.-A.К., 09.07.1997].
Миң дос ‒ аз,

4075
бир душман ‒ көп.

[Ы.Э., 26.09.1998].
Миң жылдызга ‒ бир Ай,

4076
Муну жәрәткән ‒ Худай.

[А.-М.К., 02.12.1997].
Миң каргага ‒ бир шумкар,
4077
Миң жылкыга ‒ бир тулпар.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Миң киши бир кишинин оозун карайт.

4078
[А.В., 29.12.2003].
355
Миң койлууга бөөрү тийсе,

4079
Бир койлуу пычак алып жүгүрөт.

[Н.Д., 01.08.2003].
Миң койлуунун бир койлууга күнү түшөт.

4080
[А.А., 22.06.2001].
Миң күндүк мүсибәттән бир күндүк иззәт.

4081
[А.Ә., 25.04.2003].
Миң күндүк шәйиттиктән

4082
бир күндүк тирикчилик аала.

[К.О., 02.03.2003].
Миң нәсийеттен бир мүсибәт.

4083
[А.Ә., 25.04.2003].
Миң өлчөп, бир кес,

4084
Миң ойлоп, бир сүйлө.

[Т.Г., 31.12.2003].
Миң сайгыча бир чап.

4085
[М.-С.С., 24.07.2001].
Миң сиз-бизден бир чыз-выз артык.

4086
[Ж.Йу., 27.07.2003].
Миң тилләң болгуча бир досуң болсун.

4087
[Ә.Э., 07.07.2000].
Миң түзүктүн ырыскысыга бир бузук чычат.

4088
[М.-Ә.К., 02.04.2002].
Миң тыңша, бир сүйлө.

4089
[З.Т., 06.10.1998].
Миң уккан бир көргөнгө жетбейт.

4090
[А.-М.К., 22.12.1998].
Миң укканнан ‒ бир көргөн.

4091
[А.Тан., 20.07.2006].
Миң укканнан бир көргөн артык.

4092
[К.О., 05.04.2003].
Миң уккучаң бир көр.

4093
[М.-С.С., 24.07.2001].
Миң чеченди бир тантык жеңет.

4094
[М.-Ә.К., 12.07.2004].
Миңди әйдәйт, бирди минет.

4095
[Ж.Йу., 27.12.2003].
356
Мaкaлдaр
Миңди сыртынан тааныгыча,

4096
бирдин атыны бил.

[Ж.Йу., 27.07.2003].
Митәәм катын миң ийләп, миң басылат,
4097
Өзү ойноп алып, эриге асылат.

[Ә.Э., 25.02.2004].
Мойнунан бәйләгән ит ууга жәрәвәйт.

4098
[А.-М.К., 01.08.2001].
Мокок пычак кол кесет,
4099
Мокок пaлтa пут кесет.

[А.-М.К., 14.11.1997].
Мокок пычак кол талдырат,
4100
Кашаң ат пут талдырат.

[К.О., 04.01.2005].
Молдо алышыны билет,
4101
Беришини билвейт.
[А.-М.К., 25.11.1997].
Молдо бар жерде тилиңи тый,
4102
Уста бар жерде колуңу тый.

[Ж.Йу., 10.06.2002].
Молдо бәәрин билет,
4103
Кооп туруп су:га сийет.

[А.В., 12.05.2001].
Молдо билгенини окуйт,
4104
Карга тапканыны чокуйт.

[Н.Д., 01.08.2003].
Молдо билгенини окуйт,
4105
Тоок көргөнүнү чокуйт.

[А.Ә., 25.04.2003].
Молдо билиши билет,
4106
Билип туруп су:га сийет.

[А.Э., 13.06.2006].
Молдо болуш оңой,
4107
Әдәм болуш кыйын.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Молдо дүнйәнин бәәрини билет,
4108
Кооп туруп су:га сийет.

[Т.Г., 23.07.2006].
357
4109
Молдо жок жерде молдомун,
Молдо бар жерде ‒ жолдомун.
[Ә.Э., 22.07.2006].
4110
Молдо көвөйсө, кой арам өлөт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Молдо көп болсо, кой арам өлөт.

4111
[А.-М.К., 03.08.2001].
4112
Молдо өлсө ‒ хаты калат,
Жакшы өлсө ‒ аты калат.
[Ж.Йу., 30.04.2003].
4113
Молдо тапканыны окуйт,
Карга тапканыны чокуйт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
4114
Молдолордун кылганыны кылва,
әйткәнини кыл.
[Н.Д., 01.08.2003].
4115
Молдону молдо кылган хаты,
Чавандазды чавандаз кылган аты.
[З.К., 29.12.2003].
4116
Молдону эшегинен тааны,
Катынды төшөгүнөн тааны.
[М.-Ә.К., 24.02.2004].
4117
Молдонун әйткәнин кыл,
кылганын кылва.
[Т.Г., 28.07.2001].
4118
Молдонун урган жериге гүл чыгат.
[М.-С.С., 24.07.2001].
4119
Моллонун үйүдөн аш чыкбайт,
Көрдүн көзүдөн жәш чыкбайт.
[М.-Ә.К., 15.02.1998].
4120
Молло байывайт,
Уста тойвойт.
[А.Ә., 29.09.1999].
4121
Момунду мээнет чырмаса,
Залым менен дос болот.
[М.-С.С., 24.07.2001].
4122
Момундун ишин теңирим оңдойт.
[Т.Г., 31.12.2003].
358
Мaкaлдaр
Мөвәлүү даракка куш конот.

4123
[А.А., 15.02.1998].
Мөвәлүү дарактын шагы ийри.

4124
[М.-A.К., 31.12.2003].
Мөңгүсү жок зоо зообу,
4125
Кийиги жок тоо тообу?

[М.-A.К., 03.07.2000].
Мурунгу келген кол кесет,
4126
Кийинги келген пут кесет.

[Ә.Э., 23.02.2004].
Мурунгу чыккан кулактан,
4127
Кийинги чыккан мүүз озот.

[Т.Г., 23.07.2006].
Мурунгунун мәзәсин,
4128
Кийинги берсин сәзәсин.

[А.Ә., 30.09.2000].
Муруту майлангандын оозу бәйләнәт.
4129
[М.-Ә.К., 12.03.2005].
Мусапыр болвой, мусулман болвойт.

4130
[А.-М.К., 02.08.2001].
Мусапыр иттин куйругу бооруда.

4131
[А.Ә., 25.04.2003].
Мусапыр иттин куйругу кыпчылуу.

4132
[А.-М.К., 02.08.2001].
Муштагандан кезеген жаман.

4133
[Т.Г., 31.12.2003].
Мүләйим әдәм салаамат болот.

4134
[М.К., 30.09.1998].
Мүмсүктү талап алса –ҳәләл.

4135
[М.-Ә.К., 12.09.2002].
Мүнөзүң тaштaй оор,
4136
Жүрүшүң куштaй жеңил болсун.

[М.-A.К., 13.05.2001].
Мыйман келсе аш койгун,
4137
Эки колуну бош койгун.

[Т.Г., 23.07.2006].
Мыйман мыйманды хаалавайт,
4138
Үй ичи бәәрини хаалавайт.

[А.В., 09.04.2003].
359
Мыйман тойводум девейт,

4139
сойводу дейт.
[Т.Г., 31.12.2003].
Мыйман – үч күн мыйман,
4140
Үч күннөн кийин – найман.

[С.К., 28.08.2002].
Мыйманга аш кой,
4141
Эки колуну бош кой.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Мыймандын алдыга аш кой,
4142
Эки колун бош кой.

[Ә.Э., 27.08.2002].
Мылтыгы жокко кийик учурайт.
4143
[А.-М.К., 14.11.1997].
Мылтыгыңнын күмүшүнү әйтбә,
4144
тийишини әйт.
[Ж.Йу., 26.06.2004].
Мылтык алсаң, атып ал,
4145
Туура тийер1 болвосун.

Катын алсаң, сынап ал,
Тушка сийер болвосун.
[А.Э., 24.06.2006].
Мышык баласыны жакшы көрсө, жеп алат.

4146
[М.-С.С., 24.07.2001].
Мышык гөшкө ҳәмрә – алганга пулу жок.

4147 2
[Г.Ч., 13.01.2005].
Мышык майга жетбей, сасык дейт.

4148
[А.-М.К., 01.08.2001].
Мышык өлгөн күнү ‒ чычканга мәйрәм.

4149
[З.Ө., 25.06.2004].
Мышык уктаса, түшүгө чычкан кирет.

4150
[А.-М.К., 17.02.1998].
Мышыкка ойун, чычканга кыйын.

4151
[М.-С.С., 24.07.2001].
1
Туура тийер – кароолу бир жагына жантык жасалгандыктан, аткан ок мелжеген нерсеге эмес,
анын оң же сол жагына ооп тийген, колдонулушу татаал мылтык.
2
Ҳəмрə ‒ көӊүл кaaлоо, тaлгaк болуу.
360
Мaкaлдaр
Мээнет басканды пит басат.

4152
[Ж.Йу., 03.03.2003].
Мээнет дарактын башында эмес ‒

4153
кавагың менен кашыңда.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Мээнет кавак менен каштын ортосуда.
4154
[А.-М.К., 03.08.2001].
Мээнет каш менен кавак арасыда.

4155
[М.-С.С., 24.07.2001].
Мээнет каш менен кавактын ортосунда.

4156
[А.В., 26.01.2004].
Мээнет кылваган малдын баасы арзан.

4157
[Ә.Э., 22.01.2004].
–Н–
“Нaaвaй өлүптүр”, – десе,
4158
“Койнудa нaны бaрвеке?” – дейт.

[Н.Д., 01.08.2003].
Наадан билән өткөн омуруң нa:рыса хар1.

4159
[З.К., 23.07.2006].
Нaaдaн менен жолдош болво.

4160
[М.-A.К., 13.05.2001].
Наадан тууганыңнан зирек досуң жакшы.

4161
[А.В., 24.07.2001].
Наамарт мәрт болвойт,
4162
Кыргыз сарт болвойт.

[Ә.Т., 04.06.1997].
Наамарт эректеге
4163
жоомарт катын туш келсе – оңолот,

Жоомарт эректеге
наамарт катын туш келсе – жоголот.
[Ж.Йу., 27.02.2004].
Наамарт эркектен жоомарт катын аала.

4164
[М.-Ә.К., 23.10.2005].
Нaaмәрткә күн сaлбaсын.

4165
[М.-A.К., 14.04.2001].
1
Нa:рыса хар ‒ парс. эшек сыңары.
361
Наамартка муктаж болво.

4166
[Ә.Т., 04.06.1997].
Наамартты бир көр,

4167
эки көрсөң ‒ өзүң наамартсын.

[А.-М.К., 07.10.1997].
Наамартты жоомарт кылган – катын.

4168
[Ж.Йу., 26.08.2002].
Нaaмaрттын көзүн кaрaтбaсын де.

4169
[М.-A.К., 12.05.2001].
Нан ‒ ысыгында,
4170
Базар ‒ кызыгында.
[А.В., 15.04.2001].
Нандын жакшы болмогу ‒ хамырынан,
4171
Хамырдын жакшы болмогу ‒ әззеден.

[Ы.Э., 26.09.1998].
Наны жок чәйи курусун,
4172
Хайыры жок байы курусун.

[А.А., 28.06.2002].
Нар баласы бук девейт,
4173
Эр баласы гыңк девейт.

[Ж.Йу., 01.01.2001].
Нар өткөн жерде жүк калвайт.

4174
[Ж.Йу., 27.05.2001].
Нардын жүгүн нар тартат,

4175
Эрдин жүгүн эр тартат.

[Ы.Э., 24.06.2001].
Насбей чеккен ‒ мас,
4176
Насбей чекбеген ‒ пас.

[А.Ә., 25.05.2011].
Нәйүмүт ‒ шәйтән.
4177
[З.Т., 01.01.1999].
Нәкәзгә карз болво.

4178
[Ә.Т., 04.06.1997].
Нәпси жаман тамагыдан илинет.

4179
[А.-М.К., 03.08.2001].
Нәпси – иманга душман.

4180
[Ж.Йу., 26.08.2002].
362
Мaкaлдaр
Нәпси келгенде көз карарат,

4181
Нәпси кеткенде үз карарат.

[А.А., 31.12.1997].
Нәсивиң не болсо,
4182
чөмүчкө шо чыгат.
[М.-Ә.К., 28.06.2002].
Насивиңдә болсо ‒ аласын,
4183
Насивиңдә жок болсо,

Жүткүнсөң дә каласын.
[Ж.Йу., 30.12.1997].
Нәсийә жеве гөштү ‒

4184
Сөөгү тешет дөштү.

[А.Ж., 03.07.2001].
Нәсийә куйруктан ‒ азыргы өпкө.

4185
[Ә.Э., 10.01.2005].
Нәсийәдән нак болгону жакшы,

4186
Үвәдәнин так болгону жакшы.

[М.К., 30.09.1998].
Нәсийәтти укканга әйт,

4187
Мээсиге жукканга әйт.

[З.Т., 06.10.1998].
Ниетиң кaндaй болсо,

4188
Жолуӊ шондой болот.

[Ә.Э., 22.07.2006].
Нимнени харласаң,
4189
шогон зәр болосун.

[Ж.Йу., 25.02.2004].
Нимчә молло кәфирәст .

4190 1
[А.Ә., 24.07.2002].
Нолок әдәм курусун:

4191
Kаргагa aткaн тaшы бaлaгa тийет,

Бaлaгa тийвесе, кәләгә тийет.
[А.-М.К., 03.08.2001].
1
Нимчə молло кəфирəст ‒ парс. чала молдо – каапыр.
363
Ноокүсөгө1 карздар болво,

4192
Катыныңа сырыңды әйтбә,

Сыпайы менен дос болво.
[А.В., 26.01.2004].
–О–
О тоо менен бу тоонун отун тең оттойм
4193
деген кийик ачка өлөт.

[М.-Ә.К., 10.07.1997].
Овал башта – тән соолук,

4194
Ондон кийин – ак жоолук,

Ондон кийин – жүз соолук.
[М.Т., 02.04.2001].
Овал гөрүш, онон кийин билиш.

4195
[А.А., 24.06.2001].
Овал – дәәм, әнән – каләм.

4196
[А.-М.К., 03.08.2001].
Овал жолдош тап, анан жолго чык.

4197
[Ә.Э., 24.07.2001].
Овал келген баш кесет,

4198
Кийин келген пут кесет2.

[А.Тан., 12.06.2006].
Овал – нан, анан кийин – иман.

4199
[А.-М.К., 03.08.2001].
Овал – нан, онон кийин – кәләм.

4200
[Н.Д., 01.08.2003].
Овал ойло, анан сүйлө.

4201
[Ы.Э., 31.12.1998].
Овал өзүң үйрөн,

4202
әнән башкага үйрөт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Овал ‒ салам,
4203
саламнан кийин ‒ калам.

[М.-Ә.К., 14.03.1999].
1
Ноокүсө ‒ эч нерсени көзгө илбеген наадан; көпкөлөң.
2
Мурунку келгенге баш, кийинки келгенге шыйрак тартылат д. м.
364
Мaкaлдaр
4204
Овал ‒ тәәм,
онон кийин ‒ калам.
[М.Т., 29.03.1998].
4205
Овал – тән соолук,
Аркасыдан – ак жоолук,
Онон кийин – боз соолук.
[Т.К., 17.05.1997].
4206
Овал түсүнү көр,
түсүнөн кийини ишини көр.
[Ә.Э., 25.01.2004].
4207
Овал – хыш , 1
Бәәдәз2 – дәрвиш.
[А.О., 28.05.2006].
4208
Овал – хыш,
Онон кийин – дәрвиш.
[Ә.Э., 28.05.2006].
4209
Овал – xыш,
Экинчи – дәрвиш.
[М-Ә.К., 28.02.2004].
4210
Овал эсавыны берет,
Онон кийин казавыны көрөт.
[Ж.Йу., 14.03.1999].
4211
Овал эсапта, онон кийин харчта.
[К.О., 21.06.2004].
4212
Овалгы дөөләт – тән соолук,
Экинчи дөөләт – ак жоолук,
Үчүнчү дөөләт – беш соолук.
[А.В., 12.05.2001].
4213
Овалгы кызыңы жакшы узат,
Кийинги кызыңа жуучу келсин.
[Ж.Йу., 12.01.2005].
4214
Овалгы сөзүң ирәс болсо,
Кийинги сөзүң өтүмдүү болот.
[Ә.Э., 28.06.2002].
1
Хыш – тууган, жек-жaaт.
2
Бəəдəз – анан, андан соң.
365
Овалгынын мәзәсин,
4215
кийинги берeт сәзәсин.

[Ә.Э., 24.04.2003].
Овалы ким, ахыры ким,

4216
Узагы ким, жакыны ким,

Эӊ aлдын шуну билиӊ.
[А.-М.К., 05.06.1998].
Огу жокко кулан жолугат.

4217
[А.А., 13.05.2001].
Озунган алвайт, буйруган алат.

4218
[М.-A.К., 15.09.2002].
Ойго консоң сел алат,

4219
Тоого консоң жел алат.

[А.В., 13.03.1999].
Ойго түшсө, ууру алат,

4220
Тоого чыкса, бөөрү алат.

[М.-Ә.К., 30.12.2003].
Ойдо жатсаң, селден сактан,

4221
Тоода жатсаң, желден сактан.

[М.-Ә.К., 13.11.2001].
Ойдо он кәләнин мүүзү сынса,

4222
Кырда кырк кәләнин мүүзү зыркырайт.

[Ж.Йу., 25.02.2004].
Ойдо осурган көтүң тойдо да осурат.

4223
[З.К., 29.12.2003].
Ойловогон жерден түлкү чыгат,

4224
Ойновогон жерден күлкү чыгат.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Ойловой жеген оорудан өлөт,

4225
Ойловой сүйлөгөн оорувай өлөт.

[А.-М.К., 22.12.1998].
Ойловой сүйлөп ойулва.

4226
[А.-М.К., 03.08.2001].
Ойловой сүйлөсөң, оорувай өлөсүң.

4227
[А.В., 24.07.2006].
Ойлонбогон баштын оорусу болвойт.

4228
[А.А., 31.12.1997].
366
Мaкaлдaр
Ойлоп сүйлөвосөң ойуласың.

4229
[А.-М.К., 02.08.2001].
Оймокчо көтүн тыйа алвайт,

4230
Кыз сактавай куруп кал.

[С.Г., 23.06.2004].
Ойнойәлваган бала энесинин көтүгө

4231
чий сайып ойнойт.

[А.В., 15.04.2001].
Ойнойәлваган бала энесинин көтүнү чукуйт.

4232
[Ә.Э., 09.02.2003].
Ойнойәлваган бала энесинин көчүгүгө

4233
сайгылагылап ойнойт.
[M.-A.K., 27.06.2004].
Ойноп әйтәм деп осол гәп сүйлөвө.

4234
[Ә.Э., 09.02.2003].
Ойноп әйтсәң дә, ойлоп әйт.

4235
[К.О., 24.04.2003].
Ойноп әйттим деп,

4236
ойудагыны әйтәт.
[Ж.Йу., 16.09.2003].
Ойноп гәп кылсаң да,
4237
ойлоп гәп кыл.

[А.-М.К., 05.01.1999].
Ойноп сураса да, чындап жовап бер.

4238
[Ж.Йу., 25.05.2003].
Ойноп сүйлөсөң дә ойлоп сүйлө.

4239
[Ә.Э., 06.06.1998].
Ойнош барып эр болот,

4240
Ойун барып чын болот.

[Ж.Йу., 04.01.2005].
Ойнош ‒ оттон кызык,
4241
Көңүлү калса ‒ поктон дә сасык.

[С.Г., 23.06.2004].
Ойнош эр болуп жaрытбaйт,
4242
Ортaк дос болуп жaрытбaйт.

[Ә.Э., 16.06.2003].
367
Ойноштон эр болвойт,
4243
Ортактан дос болвойт.

[М.Т., 29.03.1998].
Ойношуга ишенген эрсиз калат.

4244
[М.-Ә.К., 15.02.1998].
Ойношуңа ишенип эрсиз калва.

4245
[А.-М.К., 01.08.2001].
Ойумдагы – башка,
4246
Үйүмдөгү – башка.
[Ы.Э., 26.09.1998].
Ойунга боло ойундагысыны әйтәт.

4247
[Ә.Э., 22.02.2004].
Ойунда ийләгән кәл болот.

4248
[Н.Ш., 23.07.2006].
Ойундун түвү ‒ чын,

4249
Шәйтәндин түвү ‒ жин.

[Ж.Йу., 27.07.2003].
Ойуннан от чыгат,
4250
Оноодо жок чыгат.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Ойуннан от чыгат,
4251
Осурактан жыт чыгат.

[Ә.Э., 07.07.2000].
Оксузга кулан жолугат,

4252
Бир эмес, улам жолугат.

[А.А., 28.01.2003].
Октой түз тур, жаадай ийилве.

4253
[М.Т., 29.03.1998].
Окуганнын бәәри молдо эмес,

4254
Молдо болуш колдо эмес.

[А.А., 29.01.2003].
Окуусу бар ‒ озот,

4255
Окуусу жок ‒ тозот.

[М.-Ә.К., 28.06.2002].
Олуту бузук оңолвойт,

4256
Түвү бузук түзөлбөйт.

[А.А., 13.07.2004].
368
Мaкaлдaр
Омпо ойун бузат,

4257
Оосар тойун бузат.

[Ы.Э., 01.06.2001].
Омпо ойун бузат,
4258
Тантык жыйын бузат.

[Ж.Йу., 16.09.2003].
Омур деген кәлтә саптуу ийне.
4259
[Ә.Т., 10.07.1997].
Омур өтөт, сөз калат.

4260
[Ы.Э., 26.09.1998].
Омур хаары, көңүл жәш.

4261
[З.Т., 01.01.1999].
Омур хаарыса да көңүл хаарывайт.

4262
[Ж.Йу., 25.07.2002].
Он бешиде эр болгон
4263
отузуда шер болот.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Он катым ойло,
4264
Бир катым сүйлө.

[А.-М.К., 27.11.1997].
Он мәртә ойлонуп,
4265
бир мәртә әйт.

[А.О., 30.04.2003].
Он ойло, бир сүйлө.
4266
[Ә.Э., 31.12.2003].
Он эки мүчөң соо болсо,
4267
Сөүләт эмей нимне.

Отурган жериң төр болсо,
Дөүләт эмей нимине.
[Ж.Йу., 26.04.2003].
Онусу болвосо, мунусу болсун,
4268
Экөөнүн бириси болсун.

[К.О., 17.06.2004].
Оң келвеген ишке өкүнбө.
4269
[А.А., 31.12.1997].
Оң кол сол колго муктаж,
4270
Сол кол оң колго муктаж.

[К.О., 04.08.2004].
369
Оң колуңнун ачуусуну
4271
сол колуң менен бас.

[И.Ч., 13.07.1997].
Оң колуңнун бергенин
4272
сол колуң билвесин.

[М.-Ә.К., 15.02.1998].
Оңой олжо оңолтбойт,
4273
Жеңил олжо жетилтбейт.

[Ж.Йу., 26.08.2002].
Оңуга карава, солуга карава,
4274
Үстүндөгү тонуга карава,

Көзү менен үзүгө кара,
Анан әйткән сөзүгө кара.
[Ж.Йу., 06.02.1999].
Ооган менен дос болво,
4275
Оосар менен айыл конбо.

[М.-Ә.К., 12.09.2002].
Ооганга салам бер,
4276
Жүз теңгә тован бер.

[Н.Ш., 23.08.2003].
Ооганнын чапанын алсаң, айтта доолайт,
4277
Айтта доолаваса, тойдо доолайт.

[К.О., 02.02.2003].
Ооз – айгак,
4278
Тил – тайгак.
[Ы.Э., 01.06.2001].
Ооз деген дарваза,

4279
чыга берет андаза.

[З.Д., 11.10.2001].
Ооздон чыккан башка тийет.

4280
[З.Т., 01.01.1999].
Ооздун әйткәнини кулак туйвайт.

4281
[А.О., 28.06.2002].
Оозу ачыктын малын көзү ачык жейт.

4282
[Ә.Э., 22.01.2004].
Оозу баатыр, колу коркок,

4283
Сөзү баатыр, көзү коркок.

[А.В., 30.12.1999].
370
Мaкaлдaр
Оозу болсо – ач,

4284
Тили болсо – кач.

[Ы.Э., 28.05.2006].
Оозу жок жара оңдурвайт,

4285
Жарылган жара жаңырвайт.

[Ж.Йу., 13.10.2001].
Оозу карага да барасын,

4286
Оозуң ачылып каласын.

[А.В., 18.05.1997].
Оозу карага да барасың,

4287
Оозуңду ачып да турасың.

[С.К., 28.08.2002].
Оозу кыйшык болсо да,

4288
байдын уулу сүйлөсүн.

[А.В., 20.08.2001].
Оозу тарткан өвүшөт,

4289
Оң көзү тарткан көрүшөт.

[А.В., 24.02.2004].
Оозудан бал тамгaннын,

4290
Көңүлүдөн зәәр тамат.

[А.-М.К., 17.02.1998].
Оозума келди деп, дейверве,

4291
Алдыма келди деп жейверве.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Оозу-мурду кыйшык болсо да,

4292
байдын уулу сүйлөсүн.

[Ж.Йу., 20.10.2001].
Оозуна алы жетбеген – осол,

4293
Тамагын тыйәлваган – кәсәл.

[Ж.Йу., 26.04.2003].
Оозуна келгенди сүйлөгөн – осол,

4294
Ордунан турәлваган – кәсәл.

[Ж.Йу., 27.01.2004].
Оозунда әзили жоктун,

4295
колунда чомогу тәйәр.

[Ж.Йу., 27.12.2003].
371
Оозуң бек болсо,

4296
үзүң ак болот.
[А.В., 31.12.2003].
Оозуң кайсы десе,

4297
мурдун көргөзүп калат.

[З.Д., 10.11.2003].
Оозуң менен әйткәнди

4298
мойнуң менен тартасын.

[Ж.Йу., 28.08.2003].
Оозуңа келгенди оттойверве,

4299
Мурдуңа келгенди жыттайверве.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Оозуңу ачба, көзүңү ач,

4300
Тилиңи ачба, дилиңи ач.

[Т.К., 17.05.1997].
Оозуңу шамалга тут,

4301
Шамал дә келсе, чәйнәп жут.

[А.-М.К., 05.01.1999].
Оокат, оокат деп жүрүп,

4302
катыга жеткиче өзүң катып каласың.

[Ә.Э., 29.04.2003].
Оомат келсе осолго,

4303
Ой, дүнйә, ошондо.

[М.-С.С., 27.01.2004].
Ооматы кеткен әдәмнин

4304
оозу ашка тийерде

тумшугу ташка тийет.
[Н.Ш., 24.06.2004].
Оор әдәм – алтын калаа,

4305
Жеңил әдәм – башка бәләә.

[М.-Ә.К., 24.02.2004].
Оор әдәм отурвайт,

4306
отурса турвайт.
[Ы.Э., 24.06.2001].
Оор жүктүн кандай экенин качыр билет.

4307
[А.-М.К., 16.10.1997].
372
Мaкaлдaр
4308
Оорду нар көтөрөт,
Әзилди жар көтөрөт.
[Ж.Йу., 29.05.2001].
4309
Оорлукту жер көтөрөт,
Кайгыны эл көтөрөт.
[А.В., 23.07.2006].
4310
Оору – аштан,
Ой – баштан.
[Ж.Йу., 27.12.2003].
Оору әдәм бәәри әдәмди оору көрөт.

4311
[М.К., 06.02.1999].
4312
Оору әдәм күлкү сүйвөйт,
Ит күлүгүн түлкү сүйвөйт.
[Ж.Йу., 04.07.1999].
4313
Оору болсоң, өлүп кутуласың,
Карздар болсоң, берип кутуласың.
[А.-М.К., 23.06.1998].
4314
Оору калат, адат калвайт,
Хайал калат, хыйал калвайт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
4315
Оору ооруну тез тааныйт,
сараң – сараңды.
[М.-Ә.К., 14.03.1999].
4316
Оору патмандап кирет,
мыскалдап чыгат.
[А.-М.К., 03.08.2001].
4317
Оору үстүгө чыйкан болвосун.
[А.А., 11.07.2004].
4318
Оору хадырыны соо билвейт,
Ач хадырыны ток билвейт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
4319
Ооруваган баш – сайдагы кара таш.
[Ә.Э., 26.05.2006].
4320
Оорувас башка он төөн болво.
[Ә.Э., 24.04.2003].
4321
Ооруган жериң кайсы болсо,
жәниң шо жерде.
[А.-М.К., 01.08.2001].
373
Ооруган көңүл – чыккан жән,

4322
Калган көңүл – өлгөн жән.

[А.Ә., 06.02.2003].
Ооруну тоготбогон өлүп кутулат,

4323
Доону тоготбогон төлөп кутулат.

[Ж.Йу., 27.12.2003].
Оорунун башы ‒ ашта,

4324
Аштан кийин ‒ башта.

[Ж.Йу., 10.06.2003].
Ордолуу жылан менен ойношбо.

4325
[Ж.Йу., 28.08.2003].
Ордосу болвой эл болвойт,

4326
Өрдөгү болвой көл болвойт.

[A.-М.К., 15.05.1998].
Орок орәлваганнын нан жешини көр,

4327
Отун аләлваганнын от жагышыны көр.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Орто жериң жык болсо,

4328
Эки колуң шок болот.

[Т.Г., 28.07.2001].
Орток аттын жону ‒ жоор, бели ‒ бураң.

4329
[М.-Ә.К., 02.04.2002].
Орундуу гәптин оройлугу билинбейт.

4330
[Ж.Йу., 18.09.2003].
Орус оноосундагыны кылат,

4331
Хытай кылыгыдагыны кылат.

[Ә.Э., 26.06.2002].
Орус оноосундагыны кылат,

4332
Хытай хыйалындагыны кылат.

[А.В., 27.05.2001].
Орустан атаң болсо,

4333
колуңда палтаң болсун.

[А.В., 04.03.2003].
Осол жыгач шагыны көтөрәлвайт,

4334
Осол жигит багыны көтөрәлвайт.

[Ж.Йу., 27.01.2004].
374
Мaкaлдaр
Осол “Отур” деген жерден он күн кетбейт.

4335
[М.-С.С., 24.07.2001].
Осолдун тапканы ‒ осурак,

4336
Жамандын тапканы ‒ жапалак.

[З.Д., 12.06.2001].
Осуракка арпа талкан баана.

4337
[З.Д., 10.11.2003].
Осуракка арпанын уну баана.

4338
[М.-С.С., 24.07.2001].
Осурактын азасы – күлкү.

4339
[А.Ә., 24.04.2003].
Осурган кыз осурбаган кызды муштайт.

4340
[М.-С.С., 24.07.2001].
Осурган кыз отурган кыздын бетин аймайт.

4341
[Ә.Д., 28.08.2002].
От болвосо, түтүн чыкбайт,

4342
Ой болвосо, пүтүм чыкбайт.

[Ы.Э., 24.06.2001].
От көрүнгөн жерге барва,

4343
ит үргөн жерге бар.

[А.-М.К., 03.08.2001].
От менен ойново,
4344
Күчтүү менен күрөшбө.

[А.В., 01.03.2003].
От менен ойношбо,
4345
Осол менен достошбо.

[М.-A.К., 10.02.1998].
От менен ойногон бала ‒ күйөт,

4346
Суу менен ойногон бала ‒ сийет.

[А.О., 20.08.2001].
От менен ойногон болвойт.

4347
[М.К., 30.12.2000].
От менен су: – тилсиз жоо,

4348
Ат менен ит – жән жолдош.

[И.Ч., 21.06.1997].
375
От түшкөн жерин өрттөйт,

4349
Оору турган жерин сыздатат.

[А.А., 31.12.1997].
От – үйдүн аваты,
4350
Ат – эрдин канаты.
[Ә.Э., 24.01.2004].
Отко жакын шиш күйөт,

4351
Энеге жакын кыз күйөт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Отко кошсоң ат жевейт,

4352
Этке кошсоң ит жевейт,

Теги муну нимне дейт?
[М.-Ә.К., 05.07.1999].
Отту көүләйверсе өчөт,

4353
Коңшуну көүләйверсе көчөт.

[Ж.Йу., 04.01.2005].
Отту көүләсәң өчөт,

4354
Коңшуну көүләсәң көчөт.

[А.В., 10.03.2003].
Отту пүйлөгөн жагат,

4355
Акылды ойлогон тават.

[А.В., 24.07.2006].
Оттун жәйи – очок,

4356
Суунун жәйи ‒ агын.

[М.-Ә.К., 14.03.1999].
Оттун жанa:р жери да очок,

4357
Барa:р жери дә очок,

Өчсө, күл болуп калa:р жери дә очок.
[Ж.Йу., 01.01.1999].
Оттун сәрәсин кийик билет.

4358
[Ә.Э., 06.06.1998].
Отуз күндүк орозонун үч күндүк айты бар.

4359
[А.-М.К., 17.02.1998].
Отуз ойло, бир сүйлө.

4360
[М.-Ә.К., 27.12.1997].
Отуз өлчө, бир кес.

4361
[З.Ө., 15.09.2003].
376
Мaкaлдaр
Отуз уулду бир ата асыраптыр,

4362
Отуз уул бир атаны асырайәлваптыр.

[Ж.Йу., 27.01.2004].
Отузгача ок атып көрвөгөн,
4363
кыркында гылыч чавәлвайт.

[Н.Ш., 22.06.2006].
Отузунда ордо бузбаган
4364
кыркында кыр ашәлвайт.

[Ә.Э., 01.07.2002].
Отун албастын от жагышына кара,
4365
Кетмен чапбастын нан жешине кара.

[А.В., 15.05.2001].
Отун алып, от жакбас,
4366
Оокатыга хош жакбас.

[А.Ә., 01.03.2003].
Отун жыйсаң ‒ пул болот,
4367
Отко жаксаң ‒ күл болот.

[А.-М.К., 05.01.1999].
Отундун хадырын алган билет,
4368
Базардын хадырын барган билет.

[Ж.Йу., 08.06.2003].
Отурган кыз ордуну тават,
4369
Алдырaш кыз апасынын жәнидә калат.

[З.К., 12.05.2001].
Отурган кыз ордуну тават,
4370
Оолуккан кыз бәләәгә калат.

[А.В., 28.05.2001].
Отурса – төрү бир,
4371
Өлсө – гөрү бир.

[Ж.Йу., 28.03.2003].
Отуруп сийген – орус,
4372
Кооп сийген – дурус.

[Ә.Э., 17.02.2003].
Очок оңолгондо көмүр түгөйт,
4373
Иш оңолгондо омур түгөйт.

[Ж.Йу., 12.01.2005].
Очором катын он айда туват.

4374
[М.-С.С., 24.07.2001].
377
–Ө–
Өгөй – өөнчүл,
4375
Жетим – кекчил.
[М.-Ә.К., 24.07.2006].
Өгөй эне боорсак ‒

4376
Гөрдө жатып кол булгайт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Өгөй эне өз болвойт,

4377
Эски пахта бөз болвойт.

[Ж.Йу., 13.10.2001].
Өгөй эне ‒ өөнчүл,

4378
Жетим бала ‒ кекчил.

[М.-Ә.К., 28.06.2002].
Өгүз баштаса, өлөңдүү сазга апарат,

4379
Инек баштаса ийри жарга апарат.

[М.-Ә.К., 12.07.2004].
Өгүз баштаса ‒ өлөңдүү сазга,

4380
Инек баштаса ‒ ийри жарга.

[М.У., 13.09.2002].
Өгүз өләлвай жатып, көтү чоор тартат.

4381
[А.В., 08.04.2003].
Өгүз өлдү – ортак айрылды.

4382
[М.-С.С., 24.07.2001].
Өгүз өлсө көнү калат,

4383
Чечен өлсө сөзү калат.

[М.К., 06.02.1999].
Өгүз өлсө, нашы артат,

4384
Өгөй өлсө, неси артат?

[М.-Ә.К., 13.11.2001].
Өгүз сазга патканнан кийин

4385
жол көрсөткөн көп чыгат.

[А.А., 05.03.2003].
Өгүздүн башыга келген

4386
торпоктун да башыга келет.

[Ж.Йу., 27.12.2003].
378
Мaкaлдaр
Өз агасыны агалайәлваган,
4387
Киши агасыны сагалайт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Өз айывы өлгүчө билинбейт,

4388
Киши aйывы кирип чыккычa билинет.

[М.Ш., 30.12.2003].
Өз айывың өзүңө билинбейт.

4389
[И.А., 30.12.2003].
Өз айывың өлгүчө билинбейт,

4390
Киши айывы ‒ кирип чыккыча.

[Г.Ә., 24.07.2002].
Өз акылың – акыл,
4391
Өзгө акылы – бири жок, бири маакул.

[Ж.Йу., 29.05.2001].
Өз акылың менен бол,

4392
Ич кимге бел бәйләвә.

[М.К., 30.12.2000].
Өз атасыны жамандаган уулдан өлгүчө кач.

4393
[М.-A.К., 28.06.2002].
Өз балаң өлгүчө кетбейт,

4394
Киши баласы кишендесең дә турвайт.

[Ж.Йу., 28.03.2003].
Өз жәнин гана ойлогон

4395
өлгүчө жарывайт.
[Ж.Йу., 27.01.2004].
Өз жериңде өктөм бол,

4396
Жат жеринде жатык бол.

[М.-Ә.К., 10.07.1997].
Өз ийләшкәнгә жакшы,
4397
жат – сыйлашканга.
[А.Тан., 23.07.2006].
Өз ишиге калганда
4398
Өгүз мойун күчү бар.

Киши ишиге калганда
Әлдәтоор иши бар.
[Ә.Э., 15.09.2002].
379
4399
Өз ишиге өгүздөй,
Киши ишиге кийиктей.
[А.Ә., 01.03.2003].
4400
Өз кәмчилдигиң өлгүчө билинбейт.
[М.-Ә.К., 12.09.2002].
4401
Өз колуң менен кылганды
өз башың менен тартасын.
[А.-М.К., 07.12.1999].
4402
Өз колуңда болвосо,
Өлдүм десең, ким берет.
[Ж.Йу., 10.06.2002].
4403
Өз кордугу жaт кордугудaн жaмaн.
[A.-М.К., 15.05.1998].
4404
Өз оозуң менен әйткәнди
өз башың менен тартасын.
[З.Т., 01.01.1999].
4405
Өз өлтүрвөйт, жат айавайт.
[М.-Ә.К., 09.08.2001].
4406
Өз тууганын хорлогон
душманыга хор болот.
[М.-Ә.К., 11.07.2002].
4407
Өз үйүңнүн кулу болсоң,
Өзгөлөрдүн бийи болосуң.
[Ы.Э., 03.05.1999].
4408
Өз элим – өлөң төшөгүм,
Өз жерим – алтын бешигим.
[Ж.Йу., 27.12.2003].
4409
Өзгө акылын ук,
өз акылың менен бол.
[М.К., 04.02.2001].
4410
Өзгө жаккан жатка да жагат,
Азга жаккан көпкө да жагат.
[М.-A.К., 18.11.1997].
Өзгө кыйваганды жатка кыйва.

4411
[М.Т., 29.12.1997].
4412
Өзгөнү кой, өзүңдү бил,
Башканы кой, башыңды бил.
[А.В., 15.04.2001].
380
Мaкaлдaр
Өздү жаттай сыйлагын,

4413
Жат бойунан түңүлсүн.

[А.В., 24.06.2006].
Өздү жаттай сыйлагын,
4414
Жат жәнинән түңүлсүн.

[А.В., 18.02.2002].
Өзөктүү башта өлүм бар.
4415
[А.В., 28.05.2001].
Өзөндүү жер талсыз калвайт,

4416
Өлвөгөн кул малсыз калвайт.

[М.Э., 18.05.1997].
Өзөндүү жерге тал пүтөт,
4417
Өлвөгөн кулга мал пүтөт,

Мал пүткөндө ал кетет.
[Ж.Йу., 27.01.2004].
Өзөндүү су:га тал пүтөт,
4418
Өлвөгөн кулга мал пүтөт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Өзү билвейт,
4419
билгеннин тилини алвайт.

[А.А., 13.01.2003].
Өзү билген – өзөк менен тамыр,
4420
Киши билген – кишен менен тушоо.

[А.В., 13.05.2001].
Өзү бир пулдук,
4421
Дымагы миң кулдук.

[Ж.Йу., 08.06.2003].
Өзү боләлвайт,
4422
Болгонду көрәлвайт,
Муну худай неге алвайт.
[А.В., 13.07.1998].
Өзү гурбәттә, көзү ватанда.
4423
[М.К., 06.02.1999].
Өзү жамандын сөзү жаман,
4424
Тәги жамандын гәви жаман.

[Ж.Йу., 27.01.2004].
Өзү жыгылган өзү ковот.

4425
[Ә.Т., 10.07.1997].
381
Өзү иттей жәләнгән,

4426
ити кайдан тойунсун.

[А.В., 22.01.2004].
Өзү казган гудукка төвөсүнчө түшөт.

4427
[Ж.Йу., 30.04.2003].
Өзү казган орого өзү түшөт.

4428
[А.В., 01.05.1998].
Өзү катылган бала ийләвәйт.

4429
[А.А., 13.07.2004].
Өзү катылган бала ийләвәйт,

4430
ийләсә сооровойт.
[А.А., 13.07.2004].
Өзү кыләлвәйт,
4431
Кылганды көрәлвәйт.
[А.-М.К., 19.01.1999].
Өзү кыңырдан коркбо,

4432
Сөзү кыңырдан корк.

[Ж.Йу., 28.02.2003].
Өзү сүйлөп, өзү күлгөннөн түңүл.
4433
[М.-Ә.К., 03.02.2001].
Өзү сүйлөп, өзү угат,
4434
Өзү әйтип, өзү күлөт.

[Ж.Йу., 06.02.1999].
Өзү таппаган малдын хадыры болвойт.

4435
[А.А., 18.12.1997].
Өзү тойвогондун берген кешиги кайсы болсун.

4436
[А.В., 18.09.2002].
Өзү тойвогоннун кешиги кайсы.
4437
[М.-С.С., 24.07.2001].
Өзү ууру, элдин бәәрин ууру деп ойлойт.

4438
[A.-М.К., 15.05.1998].
Өзү үйгө кирсе, кәлишини төрдөн көр.

4439
[А.-М.К., 03.08.2001].
Өзү хаары болсо дә, көңүлү жәш.

4440
[М.-Ә.К., 01.01.2000].
Өзү xор, дымaгы зор.

4441
[A.-М.К., 15.05.1998].
382
Мaкaлдaр
Өзү чычкан пок сасывайт,

4442
Сасыса дә өзүгө билинбейт.

[А.К., 12.07.2006].
Өзү эшек болсо да,
4443
төөгө жол көрсөтөт.

[Ж.Йу., 28.08.2003].
Өзбек өлсө ‒ аччылык,
4444
Казак өлсө ‒ токчулук.

[А.Ч., 28.05.2006].
Өзүгө күйвөгөн башкага күйвөйт.
4445
[И.А., 23.06.2004].
Өзүм билем деген өлгүчө жарывайт.
4446
[Ж.Йу., 28.02.2003].
Өзүм иттей жәләнәм,
4447
итим кайдан тойунсун.

[А.В., 12.05.2001].
Өзүмөн мурун атама көрүнсүн.
4448
[А.В., 05.04.2003].
Өзүмсүгөн өлгүчө жарывайт.

4449
[Ж.Йу., 18.06.2004].
Өзүн өзү кылгандын чаарасы жок.

4450
[А.-М.К., 04.05.2099].
Өзүндө дә жок,
4451
Сөзүндө дә жок,
Көзүндө дә жок,
Бу әдәм ‒ нолок.
[М.-Ә.К., 15.02.1998].
Өзүнөн башка киши жок,
4452
Киши менен иши жок.

[З.Д., 12.06.2001].
Өзүнү зор көрсөтмөк ‒ пәстиктин белгиси.
4453
[Ж.Йу., 12.04.1998].
Өзүнү мактаган ‒ өзгөчө тантык,
4454
Баласыны мактаган ‒ баш тантык,

Алганыны мактаган ‒ адак тантык.
[М.К., 11.06.2001].
Өзүнү мактаган өлүмнөн ыраак.
4455
[А.Ә., 01.03.2003].
383
Өзүнү сыйлаваган өзгөнү сыйлап жарытбайт.

4456
[Ә.Э., 07.07.2000].
Өзүнүн үйүдө көйнөк пычәлваган,

4457
Кишинин үйүдө түлкү ичик пычат.

[И.Ч., 02.04.2001].
Өзүнүн элини жамандаганнан өлгөнчө кач.

4458
[А.Ж., 17.06.2004].
Өзүң бил,
4459
билвесең билгеннен сура.

[А.А., 24.06.2001].
Өзүң бил,
4460
билвесең, билгеннин тилиге кир.

[Ж.Йу., 27.09.1998].
Өзүң билвеген ишке колуңу узатба.
4461
[М.Ч., 17.05.1997].
Өзүң билвесең, билгеннен сура,
4462
Биләлвасаң дагы сура.

[М.Т., 29.12.1997].
Өзүң билген ‒ билген,
4463
Өзүӊ көргөн ‒ көргөн.

[М.-Ә.К., 28.06.2002].
Өзүң көтөргөн чомок өзүңө тийет.
4464
[А.Ә., 04.08.2004].
Өзүң кылган арыл,

4465
Иче-иче жарыл.
[А.В., 12.05.2001].
Өзүңдө жок – әәләмдә жок.
4466
[М.-С.С., 24.07.2001].
Өзүңдө турса айып,

4467
кайакка барасың кыңырайып.

[А.-М.К., 27.11.1997].
Өзүңдө бар айып,
4468
кайда барасың кыңырайып.

[А.А., 21.06.2004].
Өзүңдү эр билсең,
4469
башканы шер бил.

[А.В., 24.06.2001].
384
Мaкaлдaр
Өзүңдү эр билсең,
4470
бүрөөнү шер бил.

[К.Сеч., 30.05.2006].
Өзүңнөн зорго катылва,

4471
Алып чават чулукка,

Ата-энең келгиче,
Жем болосун балыкка.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Өзүңнөн күчтүү менен күрөшкө чыкба.

4472
[К.О., 05.04.2003].
Өзүңнү өзүң сурайәлсаң ‒ шәәр сурайсың.

4473
[М.Т., 01.07.2007].
Өзүңнүн билгениң – өзөк менен тамыр,

4474
Кишинин билгени – кишен менен тушоо.

[А.В., 24.07.2006].
Өзүңнүн билгениң ‒ өзөк менен тамырдай,

4475
Кишинин билгени ‒ кишен менен тушоодой.

[Ж.Йу., 28.03.2003].
Өзүңнүн жамандыгың өзүңө билинбейт.

4476
[А.К., 12.07.2006].
Өзүңө азыр бол,

4477
Коңшуңду ууру тутба.

[С.К., 28.08.2002].
Өзүңө он пәйдәси болуп,
4478
башкага бир зәләли болсо ‒ о ишке кирве.

[М.-Ә.К., 01.01.2000].
Өзүңүн билгениң – өзөк дә тамыр,
4479
Кишинин билгени – кишен дә тушоо.

[К.О., 22.08.2003].
Өйдө түкүрсөм ‒ мурутум булганат,
4480
Ылдый түкүрсөм ‒ сакалым булганат.

[А.А., 18.12.1997].
Өйдөдөгүгө карап гам тарткыча,

4481
Ылдыйдагыга карап дәм тарт.

[М.-Ә.К., 01.01.2000].
385
“Өл, өл…” дейверсең,

4482
өлгөнүнү көрөсүӊ.
[Ж.Йу., 01.05.1999].
Өләлвай жатып, өгүздүн көтү чоор тартат.

4483
[А.В., 10.03.2003].
Өләлвaй жатып, өлөң әйтәт.

4484
[А.-М.К., 03.08.2001].
Өләлвaй жатып, өлөң әйтәт,

4485
Көтү гыжек тартат.

[Ж.Йу., 08.01.2005].
Өлвөгөн кул алтын айактан су: ичет.

4486
[Ж.Йу., 10.06.2003].
Өлвөй жүрүп өчүӊү aл,

4487
Кетбей жүрүп кегиӊи aл.

[Ж.Йу., 19.10.2001].
Өлвөсөң көптү көрөсүн,

4488
Аарывасаң узак барасын.

[Н.Д., 01.08.2003].
Өлвөсөң көптү көрөсүң,

4489
Аарывасаң ыраак барасың.

[М.Э., 18.05.1997].
Өлгөн инек сүттүү болот.

4490
[А.-М.К., 19.11.1997].
Өлгөн кайтып тирилет,

4491
Өчкөн кайтып тутанат.

[М.-Ә.К., 27.12.1997].
Өлгөн кой бөөрүдөн коркову?

4492
[Ә.Т., 29.07.2001].
Өлгөн көрвөйт, калган көрөт.

4493
[З.Т., 01.01.1999].
Өлгөн менен өлүнбөйт.

4494
[М.-С.С., 24.07.2001].
Өлгөн ‒ тирилет,
4495
Өчкөн ‒ тамгат.
[А.В., 13.03.1999].
Өлгөн төөгө жүк артбайт.

4496
[Ы.Э., 31.12.1998].
386
Мaкaлдaр
Өлгөн төөнүн башы менен

4497
тирик төөнү коркутат.

[Т.Г., 23.07.2006].
Өлгөндү сурасаң ‒
4498
Тирилгендей болот,
Кәсәлди сурасаң ‒
Сакайгандай болот.
[А.В., 25.09.1999].
Өлгөндүн вәсийәти өзү менен кетет.

4499
[М.-Ә.К., 01.01.2000].
Өлгөннөн кийин жакшы де.

4500
[А.-М.К., 19.01.1999].
Өлгөннөн кийин ийләгичә,

4501
өлелегиде сыйла.
[А.-М.К., 24.11.1998].
Өлгөннөн кийин ыман асык атбайт.

4502
[С.К., 23.07.2006].
Өлгөннүн аркасыдан өлмөк жок.

4503
[А.В., 30.12.2003].
Өлгөннүн жәзәси көмгөн.

4504
[М.-Ә.К., 01.08.2002].
Өлгөннүн өзүнүн шору:

4505
Бала калса ‒ мал тават,

Катын калса ‒ эр тават.
[Ж.Йу., 18.06.2004].
Өлгөннүн үстүгө көмгөн кылвa.

4506
[Н.Ш., 24.06.2004].
Өлгүсү келген чычкан

4507
мышыктын куйругуга асылат.

[М.-Ә.К., 30.12.2003].
Өлдү – тирилвейт,
4508
Өттү – билинбейт.
[М.-A.К., 04.03.2003].
Өл, тал, алатканымы ал.

4509
[Ж.Йу., 11.07.1998].
Өлмөйүнчө иш пүтбөйт.
4510
[А.В., 13.03.1999].
387
Өлмөк бар,
4511
өлгөннөн кийин дә келмек бар.

[М.К., 06.02.1999].
4512
Өлө жегичең бөлө же.
[Ж.Йу., 06.05.2000].
4513
Өлө тантык өзүнү мактайт,
Баш тантык баласыны мактайт,
Айаккы тантык алганыны мактайт,
Мактанчаак әдәм ҳич кимге жакбайт.
[А.Ә., 01.03.2003].
4514
Өлөр кәсәлдин өлгөнү жакшы,
Үйдөгүнүн тынганы жакшы.
[М.-Ә.К., 01.08.2002].
4515
Өлөр кәсәлдин өлгөнү –
үйдөгүнүн тынганы.
[Ә.Э., 17.02.2003].
4516
Өлөр чычкан мышыктын куйругу менен ойнойт.
[Ж.Йу., 28.08.2003].
4517
Өлөтыган кәсәлдин балдыр өлгөнү жакшы.
[М.-С.С., 24.07.2001].
4518
Өлөтыган эчки койчунун тайагыга сөйкөнөт.
[А.-М.К., 01.08.2001].
4519
Өлсө, өлгөндөй өлсүн,
Калса, калгандай калсын.
[А.-М.К., 05.05.1998].
4520
Өлсө – төлөйм,
Жыгылса – жөлөйм.
[Ж.Йу., 30.04.2003].
4521
Өлсөм, гөрүм тең болсун.
[Ә.Э., 25.08.2002].
4522
Өлсөң, гөрүң кең болсун.
[А.В., 23.02.2004].
4523
Өлсөң, гөрүң кең болсун,
Өз бойуңа тең болсун.
[А.В., 23.02.2004].
388
Мaкaлдaр
Өлсөң не кетет:
4524
Эки хаары бөз кетет,

Өлүптүр деген сөз кетет.
[М-Ә.К., 11.01.2005].
Өлтүргөн ‒ ок, аткан – гүнәәкәр.
4525
[М.Т., 29.03.1998].
Өлүгүгө жәрәшә ‒ ый,
4526
Хадырыга жәрәшә ‒ сый.

[А.А., 24.07.2006].
Өлүк болуп көрдө жок,
4527
Тирик болуп санда жок.

[Ж.Йу., 08.06.2003].
Өлүккө гөр тавылат,
4528
Тирикке үй тавылат.
[Ә.Т., 02.07.2000].
Өлүккө да ‒ үч күн,
4529
Тирикке да ‒ үч күн.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Өлүкбү десе гөрдө жок,
4530
Тирикби десе санда жок.

[А.В., 30.04.1999].
Өлүктөй жаткан, өгүздөй жейт.
4531
[М.Т., 12.06.1998].
Өлүктүн боору суук,

4532
Тириктин каары суук.

[К.Ф., 20.06.2004].
Өлүктүн дагын көтөрөсүн,
4533
Тириктин дагын көтөрмөк зор.

[М.К., 30.12.2000].
Өлүм: “Бардын малыны чәчәм,
4534
Жоктун көтүн ачам”, – дейт экен.

[Н.Д., 01.08.2003].
Өлүм бардын малыны чәчәт,
4535
Жоктун әвийрини ачат.

[А.Ә., 03.08.2003].
Өлүм деген ‒ өрт,
4536
өзөккө түшкөн дәрт.

[А.В., 25.09.1999].
389
Өлүм жәшкә каравайт.

4537
[А.-М.К., 06.10.1997].
Өлүм жер тандавайт,
4538
Жетим кыз эр тандавайт.

[Ж.Йу., 28.03.2003].
Өлүм менен күлкү ‒ айакташ,
4539
Жакшы менен жаман ‒ савакташ.

[Н.Ш., 22.07.2001].
Өлүм өксүтөт, кәсәл кәмитәт.

4540
[Ж.Йу., 18.06.2004].
Өлүм, өлүм дейверсе,
4541
Омурдан бәрәкә качат.

[Ж.Йу., 29.05.2001].
Өлүм ‒таштан катык,
4542
Көңүл ‒ пахтадан жумшак.

[А.А., 24.07.2004].
Өлүмдү мал көтөрөт,
4543
Кызматын эл көтөрөт.
[К.О., 24.04.2003].
Өлүмнүн чәәрәси жок,

4544
Әжәлгә арачы жок.

[Ы.Э., 31.12.1998].
Өлүү башка чөп пүтөт,

4545
Тирүү башка мал пүтөт.

[М.-Ә.К., 12.09.2002].
Өнөр – агып турган булак,

4546
Билим – жанып турган чырак.

[Ж.Йу., 28.05.2001].
Өнөр билгеннин колу алтын,

4547
Өлөң билгеннин гәви алтын.

[Ж.Йу., 04.07.1999].
Өнөрдө чек жок,

4548
Өнөрсүздө эп жок.
[М.-A.К., 12.07.2006].
Өнөрдүн алды – кызыл тил.

4549
[А.-М.К., 19.01.1999].
Өнөрлүү кул ач калвайт.

4550
[Ж.Йу., 28.05.2001].
390
Мaкaлдaр
Өнөрмән өлвөйт,
4551
ич жерде хар болвойт.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
Өнөрмән өлмәс,
4552
ҳич жерде хар болмәс.

[M.T., 28.08.2003].
Өнөрмәндин өзү өлсө дә, ноому өлвөйт.

4553
[Ә.Э., 14.03.1999].
Өнөрүң болсо, өөдө чап,

4554
Туушуң болсо, туура чап.

[Ә.Э., 15.09.2002].
Өнөрүң болсо, өргө чап,

4555
Туушуң болсо, туура чап.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
Өңдү көргөндө үз тайат,

4556
Үздү көргөндө көз тайат.

[Ә.Э., 27.04.2003].
Өөдө тартса, өгүз өлөт,

4557
Ылдый тартса, арава сынат.

[Ж.Йу., 10.11.2001].
Өрдөк жокто чулдук баш,

4558
Бийлер жокто кулдар баш.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Өрдөк зоройуп газ болвойт,

4559

[А.А., 18.12.1997].
Өрдөк – өрдөк, газ – газ.

4560
[З.Т., 01.01.1999].
Өрдөктүн өзү чөлдө болсо да, көзү көлдө.

4561
[А.О., 28.05.2006].
Өсбөйткан бала өз атасыны жамандайт.

4562
[Ж.Йу., 11.01.2005].
Өсбөйткан бала өнбөйткан доону доолайт.

4563
[Ж.Йу., 28.05.2001].
Өсө:р эл өзүн сыйлайт,

4564
Өсбөс эл жатын сыйлайт.

[Ә.Э., 04.01.2005].
391
Өтбөйт деве, бүлөп бaк,

4565
Бервейт деве, сурaп бaк.

[Ч.O., 06.09.2006].
Өтбөйткан омур жок,

4566
Ийилвейткан темир жок.

[Ә.Т., 18.11.2000].
Өтбөс пычак кол кесет.

4567
[А.В., 24.06.2001].
Өтбөсө да бүлөп бак,

4568
Бервесе да сурап бак.

[Ә.Э., 10.02.2003].
Өткөн ишке салават.

4569
[А.Ә., 26.07.2002].
Өткөн күн – кеткен күн.

4570
[Ә.Э., 08.04.2003].
Өткөн күндүн белгиси жок.

4571
[М.-С.С., 24.07.2001].
Өткөн күннүн белгиси жок,

4572
Көзгө әйткәннин тамгасы жок.

[Ж.Йу., 29.02.2004].
Өткөн омур – агып кеткен су:.

4573
[А.-М.К., 23.02.1999].
Өткөн омур – өчкөн көмүр.

4574
[А.-М.К., 27.11.1997].
Өткөнгө өкүнүп болвойт,

4575
Жетбести кууп болвойт.

[Н.Ш., 24.04.2006].
Өткүл пычак тез мокойт.

4576
[Ж.Йу., 12.01.2005].
Өткүр сөз – аткан ок.

4577
[А.-М.К., 04.12.1997].
Өтө кызыл пат оңот,

4578
Өтө кескин пат мокойт.

[Т.К., 17.05.1997].
Өтө кызыл тез оңот,

4579
Өпкө кызыл кеч оңот.

[Ж.Йу., 30.12.2003].
392
Мaкaлдaр
Өтүгү жаман төр булгайт,

4580
Оозу жаман эл булгайт.

[А.В., 24.07.2006].
Өчкөн оттун түтүнү жок.

4581
[А.-М.К., 02.08.2001].
Өчкөн тамат,
4582
Өлгөн тирилет.
[Ж.Йу., 18.06.2004].
–П–
Падыша хар дорәд,
4583
Хари нөүкәр дорәд1.

[А.Й., 22.07.2006].
Пайгамбар худаа эмес,
4584
Худаанан жүдәә эмес.

[А.В., 06.07.2000].
Пакыр эчки паанада,
4585
Котур эчки даанада.

[А.В., 12.05.2001].
Пал деле салва,
4586
Палсыз дa калва,
Төлгө деле салва,
Төлгөсүз дa калва.
[М.-Ә.К., 01.08.2002].
Палван-палван сүйлөвө – башыңа тийет.

4587
[Ә.Т., 27.12.1997].
Палвандык – билектен,
4588
Баатырлык – жүрөктөн.
[К.О., 26.06.2004].
Палга ишенбе, палсыз да калва.
4589
[А.-М.К., 24.11.1998].
Палта көтөргүчө дөңөч эс алат.

4590
[А.-М.К., 05.08.2001].
Палчыдан – пал,
4591
Алладан – пәрмән.
[З.Т., 12.03.1999].
1
пaрс. Падышанын эшеги бар, Эшегинин нөөкөрү бар д. м.
393
4592
Пас жердин чымчыгы да ач болот.
[А.Д., 23.07.2001].
4593
Пат ачылган гүл пат куурайт.
[Ә.Т., 29.07.2001].
4594
Патаалуу кул аарывайт,
Патаасыз кул жарывайт.
[Ж.Йу., 28.05.2001].
4595
Патаалуу кулга бак конот.
[Ж.Йу., 29.05.2001].
4596
Паткан күндү аткан таң чыгарат.
[Ә.Э., 01.07.2002].
4597
Патмачык тапса, басып жейт,
Баатыр тапса, бәәри жейт.
[Ж.Йу., 06.04.2003].
4598
Пәйдәнин зәләли дә болот,
Зәләлдин пәйдәси дә болот.
[М.К., 13.03.1999].
4599
Пәйдәси тийвеген көтөн погу менен куурасын.
[А.В., 09.07.1997].
4600
Пәйшәмби күнү доңуз түгүнү тәштәвәйт . 1
[З.К., 14.04.2001].
4601
Пәлит арыктан таза су: акбайт.
[М.-Ә.К., 31.12.2003].
4602
Пәнткәш әдәм әр ойго салат,
Баатыр, баатыр деп жәниңди алат,
Мәрт, мәрт деп малыңды алат.
[А.В., 30.12.1998].
4603
Пәнткәш әдәм бүрөөнүн колу менен
жылан кармап, чок шилейт.
[Ж.Йу., 03.05.1999].
4604
Пәри билвегенди хары билет.
[Ә.Э., 13.09.2003].
4605
Пәриштәнин ашыга шәйтән кызганат.
[М.-Ә.К., 24.07.2006].
1
фраз. чач алдырганга болбойт д. м.
394
Мaкaлдaр
4606
Пейиштин ашыны жемек бар, чычмак жок.
[М.-Ә.К., 28.06.2002].
4607
Пейиштин жолу беш эшик.
[Ж.Йу., 11.07.1998].
4608
Пейли жаман бәләәгә жолугат,
Пүтбөйтган санаага жолугат.
[Ж.Йу., 28.02.2003].
4609
Пейли кең әдәм хар болвойт.
[Ә.Э., 29.09.1999].
4610
Пейли тар киши бай болвойт,
Пейли кең киши хар болвойт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Пейли тойвогоннун карды тойвойт.
4611
[К.О., 25.01.2004].
4612
Пес пести караңгыда тават.
[А.В., 28.05.2001].
4613
Пешенеге жазылваса, бәләә келвейт.
[М.-Ә.К., 10.07.1997].
4614
Пешенеңе жазылган бәләәдән качәлвайсын.
[Ж.Йу., 11.07.1997].
4615
Пикири жаманнын зикири дә жаман.
[А.Ә., 08.06.2003].
4616
Пикири оңолвогоннун
зикири дә оңолвойт.
[Ч.O., 06.09.2006].
4617
Пириңе таш атба.
[М.-С.С., 24.07.2001].
4618
Питиге өчөшүп, көйнөгүнү отко салыптыр.
[М.-С.С., 24.07.2001].
4619
Питиңе өчөшүп ыштаныңды отко салва.
[Ж.Йу., 01.02.2003].
4620
Питке өчөшүп, ыштаныны отко салыптыр.
[А.Ә., 22.07.2006].
4621
Покту чапса, бетке чәчиләт.
[А.В., 27.04.2003].
4622
Покту чапсаң, бетиңе чәчиләт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
395
Покту чукуган жытыга чыдайт.

4623
[М.-Ә.К., 11.07.2002].
Покту чукусаң сасыгы чыгат.

4624
[А.А., 05.03.2003].
Поктуу жерде карга семирет.

4625
[М.-Ә.К., 18.06.2004].
Поктуу жерден карга үзүлвөйт.

4626
[А.А., 31.12.2003].
Полот гылыч кыныда жатбайт,

4627
Болвос жигит элиге патбайт.

[М.Т., 01.07.2007].
Пул алсаң, санап ал,

4628
Ат алсаң сынап ал.

[З.К., 14.04.2001].
Пул болду – күл болду.

4629
[Ә.Й., 09.01.2005].
Пул болсо – базар,

4630
Пул болвосо – мазар.

[А.В., 18.05.1997].
Пул болсо, жәңгәлдә шорпо.

4631
[М.-С.С., 24.07.2001].
Пул жумшаган кул жумшайт.

4632
[А.В., 30.12.2003].
Пул иштеткен, кул иштетет.

4633
[М.К., 04.02.2001].
Пул тапкыча акыл тап,

4634

[Ә.Э., 01.03.2003].
Пул тапкыча эсап тап.

4635
[А.-М.К., 23.02.1999].
Пул тапмак оңой,

4636
тутмак кыйын.
[М.-Ә.К., 11.07.2002].
Пулду әдәм тават,

4637
әдәмди пул тапбайт.

[А.О., 26.01.2003].
396
Мaкaлдaр
Пулду пул тават,

4638
Малды мал тават.

[Ж.Йу., 13.10.2001].
Пулду пул тават,

4639
Сырды сыр aчaт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Пулдун көзү жок,
4640
Бахулдун үзү жок.

[А.-М.К., 04.12.1997].
Пулдуу әдәм ‒ тилдүү әдәм,
4641
Пулсуз әдәм ‒ тилсиз әдәм.

[Ә.Э., 22.01.2004].
Пулдуунун сүйлөгүсү келет,
4642
Пулсуздун ийләгиси келет.

[Ж.Йу., 13.11.2001].
Пулдуунун үзү жарык, сөзү өктөм.
4643
[М.-С.С., 24.07.2001].
Пулсуз базарга барва,

4644
Имансыз – мазарга.
[Ж.Йу., 22.07.2004].
Пулу бардын үзү жарык,
4645
Пулу жоктун үзү – чарык.

[А.О., 22.01.2004].
Пулу көптүн карды ток, капасы жок.

4646
[Ә.Э., 10.01.2005].
Пулуң болсо, бери кел,

4647
Пулуң болвосо нары бар.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Пулуң болсо ‒ жәңгәлдә шорво.

4648
[А.Ж., 03.07.2001].
Пулуңун кеткениге карава,

4649
Ишиңин пүткөнүгө кара.

[А.В., 30.04.1999].
Пурсат дәйимә эле колдо болвойт.

4650
[М.Т., 07.11.1997].
Пурсат ‒ канаттуу куш,

4651
учурвай карма.
[А.А., 08.11.1997].
397
Пут жүгүрүгү ашка,

4652
Тил жүгүрүгү башка.

[Ж.Йу., 30.04.2003].
Путу жаман төр булгайт,
4653
Көтү жаман эл булгайт.

[М.-Ә.К., 01.08.2002].
Путудан мүдүргөн турат,
4654
Тилиден мүдүргөн турвайт.

[Н.Ш., 24.06.2004].
Путунан тайыгылган турат,
4655
Тилинен тайгылган турвайт.

[А.А., 13.08.2003].
Пүйлөгөн карын сасывайт,
4656
Ийлеген тери катывайт.

[Ә.Э., 05.03.2003].
Пүткөн ишке сынчы көп,
4657
Пүткөн тойго ырчы көп.

[Ж.Йу., 28.05.2001].
Пүтбөйткан ишке кол тийвейт.

4658
[М.-A.К., 21.05.1997].
Пычагы бар көңүлү сүйгөндү жейт,
4659
Пычагы жок колуга тийгенди жейт.

[Ж.Йу., 29.02.2004].
Пычак берсең, кындап бер,
4660
Көңүлүңнөн чындап бер.

[А.Й., 27.05.2006].
Пычак жарасы сакайат,

4661
Тил жарасы сакайвайт.

[Ә.Э., 29.01.2004].
Пычак майга жүрөт.

4662
[М.-С.С., 24.07.2001].
Пычaк өткүр болуп, өз сaвыны кесбейт.

4663
[М.-A.К., 09.11.1999].
Пычакты өзүңө ур, ооруваса бүрөөгө ур.

4664
[А.-М.К., 26.06.1997].
Пышкан ашка ‒ бөкөөл,

4665
Тәйәр ашка ‒ жасоол.

[А.Ә., 04.04.2011].
398
Мaкaлдaр
Пышкан аштын күйүтү жаман.

4666
[К.О., 13.06.2006].
Пышкан көмөч насипкә карайт.

4667
[М.-Ә.К., 29.12.1997].
Пышкангаче чыдап,
4668
Чыгарарыга чыдаваптыр.
[З.Т., 10.06.2003].
–С–
Сааның – сарттын бээси,

4669
Таңда келет ээси.

[А.А., 08.07.2004].
Саап ичсең – миң күндүк,

4670
Сойуп жесең – бир күндүк.

[Ж.Йу., 25.09.1999].
Саар жалган әйткән әдәм

4671
кеч дә жалган әйтәт.

[М.-A.К., 21.10.1997].
Саар калп әйткән әдәм

4672
кеч дә калп әйтәт.

[Ә.Т., 27.12.1997].
Саар кетет, кеч келет,

4673
Ток кетет, ач келет.

[А.-М.К., 12.05.1997].
Саар кооп жүрвөсө,

4674
Шәйтән минет мойнуга,

Сары ит сийет койнуга.
[А.Ә., 25.05.2011].
Саар кооп, коңшуңну кара.

4675
[А.-М.К., 03.08.2001].
Саар копкон әдәмнин ырыскысы ашык,

4676
Саар копкон әззенин бир иши ашык.

[Ы.Э., 01.06.2001].
Саар копконнун иши көп,

4677
Түштө копконнун түшү көп.

[Ж.Йу., 12.01.2005].
399
Саар тойвогон кеч да ач калат.

4678
[А.-М.К., 01.08.2001].
Сааргаче ким бар дә ким жок.

4679
[Ы.Э., 03.05.1999].
Сааргы булут кызарса ‒

4680
Самарканды жоо алгандай.

Кечки булут кызарса ‒
Келиндер уул туугандай.
[А.А., 13.05.2001].
Сааргы жегениң – нәштә,

4681
Кечки жегениң – мушта.

[А.А., 05.03.2003].
Сааргы нәштәдән калва,

4682
Кечки муштадан калва.

[Ә.Э., 21.08.2003].
Сааргы сууктан коркбо,

4683
кечки сууктан корк.

[М.-Ә.К., 23.10.2005].
Саарлап үргөн иттен корк.

4684
[А.-М.К., 23.02.1999].
Саары тумандуу болсо,

4685
Күнү гүмәндүү болот.

[М.-Ә.К., 11.07.2002].
Савалап жааган жаан жәндәп өтөт,

4686
Севелеп жааган жаан жәндән өтөт.

[А.-М.К., 09.03.1999].
Савы сараңдын бири сараң,

4687
Кавы сараңдын бәәри сараң.

[Н.Ш., 22.07.2001].
Савыр ‒ жәннәттин ачкычы.

4688
[З.Т., 12.03.1999].
Савыр кылган муратына жетет.

4689
[А.А., 08.11.1997].
Савыр кылсаң ишиңе,

4690
Хайыр келет башыңа.

[М.-Ә.К., 03.02.2001].
400
Мaкaлдaр
Савыр кылсаң салаамат болосун,

4691
Савыр кылвасаң, бәләәмәт болосуң.

[А.-М.К., 05.06.1998].
Савыр, савыр,
4692
Савырдын жеткирген жери ‒ кавыр.

[Ж.Йу., 13.11.2001].
Савыр, савырдын соңу ‒ хайыр.

4693
[М.К., 13.03.1999].
Савырдуу әдәм көп жәшәйт.

4694
[М.-Ә.К., 04.02.2000].
Савырдын түвү ‒ салаамат,

4695
Шәшкәннин түвү ‒ бәләәмәт.

[З.Ө., 31.12.2003].
Савырдын түвү ‒ сары алтын.

4696
[Ә.Э., 21.04.2003].
Савырлуу болсоң, озорсуң,

4697
Савырсыз болсоң, тозорсуң.

[З.Т., 12.07.2004].
Савыры жокко дөүләт конбойт.

4698
[Ж.Йу., 28.05.2001].
Сaгызгaн иине тaaптыр,

4699
Сaйa:ргa жер тaпбaптыр.

[Ж.Ю., 29.02.2004].
Сагызган сактыгынан ‒ калат,

4700
Суктугунан ‒ өлөт.
[А.В., 24.07.2006].
Сагызган сактыгыдан өлвөйт,

4701
суктугудан өлөт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Сагызган чокулайт – тойвойт.

4702
[Ж.Йу., 23.06.2001].
Сагыр, сагыр зоройсо ‒ кәвир.

4703
[А.В., 24.02.2004].
Сагырдын этегиге бу:дай салса,

4704
aлды кооп кетип төгүп aлaт.

[А.А., 27.12.2004].
401
4705
Сай бойуна эккен эгиннин күнүнү сел көрөт,
Aтымыштaн ашканда алган кыздын күнүнү
эл көрөт.
[З.Д., 11.11.2001].
4706
Сайак жүргөн тайак жейт.
[Ж.Йу., 28.05.2001].
4707
Сайәлваган ийне тандайт,
Саптайәлваган учук тандайт.
[А.В., 24.07.2006].
4708
Сайга конойун дейт – селден коркот,
Кырга конойун дейт – желден коркот.
[Ж.Йу., 01.05.1999].
4709
Сайды сел бузат,
Ушак эл бузат.
[Ә.Э., 30.12.2003].
4710
Сак карга сагагыдан илинет.
[Ж.Йу., 29.07.2003].
Сакайa:р дәрттин довасы оңой тавылат.

4711
[М.К., 13.03.1999].
4712
Сакайa:р дәрттин тавывы өзү келет.
[З.Т., 12.03.1999].
4713
Сакайаткан кәсәлдин довасы издетбей тавылат.
[Ж.Йу., 08.06.2003].
4714
Сакайаткан оорунун тавывы өзү келет.
[А.-М.К., 04.12.1997].
4715
Сакалга ак киргенде,
Көңүлгө дак кирет.
[Ж.Йу., 29.02.2004].
4716
Сакалдуу койчу жарытбайт.
[Р.Т., 28.05.2001].
4717
Сактанганды худай сактайт.
[А.-М.К., 09.03.1999].
4718
Сактанганды худайым өзү сактайт.
[Ж.Йу., 12.01.2005].
4719
Салам әйтип келмек коноктон,
Сый-үрмат кылмак үй ээсиден.
[М.-A.К., 04.03.2003].
402
Мaкaлдaр
Салам әйтса, әлик ал,

4720
“Арыва” десе, “Бар бол” де.

[М.К., 04.02.2001].
Саламга – әлик,
4721
Совалга – жовап.
[Ә.Э., 06.06.1998].
Саламды әлик алганга әйт.
4722
[Ж.Йу., 10.01.2005].
Сaлaмды кaндaй берсе, шондой aлик aл.

4723
[М.-A.К., 09.11.1999].
Саман салат постуңа,
4724
Ишенбегин достуңа.
[А.-М.К., 04.08.2001].
Саманга от кетиптир десе,
4725
Самарканды жоо чааптыр дейт.

[А.В., 31.12.1997].
Санаа әдәмди, курт жыгачты

4726
ичиден жеп пүтүрөт.

[Ж.Йу., 06.02.1999].
Санаа сароору дәрттән жаман.

4727
[М.-Ә.К., 02.04.2002].
Санаалуу эрде уйку жок.

4728
[Ж.Йу., 28.05.2001].
Санаасы жок сарт семиз,

4729
Пикири жок пит семиз.

[А.Ә., 08.04.2003].
Санавай туруп саныны әйтбә.
4730
[А.-М.К., 19.11.1997].
Саны бар, сапаасы жок,

4731
Сагырга вафаасы жок.

[М-Ә.К., 11.01.2005].
Сараң айдан коркот,
4732
Бәәз-бәәз Худайдан коркот.

[Ә.Т., 27.12.1997].
Сараң әдәм бий болвосун,
4733
Сараң әдәм бий болсо,

Xалкыны Худаа колдосун.
[Ж.Йу., 12.04.1998].
403
Сараң болсоң дә бактың болсун,

4734
Бактың болсо, бәәридән озосуң.

[М.-Ә.К., 01.01.2000].
Сараң катындан арам бала туулат.

4735
[А.О., 31.12.2003].
Сараң менен жолдош болсоң, сараң болосун.

4736
[А.О., 22.01.2004].
Сараң чомок жыйат.

4737
[Ы.Э., 07.07.1997].
Сараңга әр күн той.

4738
[Ж.Йу., 18.06.2004].
Сараңдын аты да сараң,

4739
эшеги дә сараң;
Сараң дә болсо ‒ бала,
жүрөверсин аман.
[М.-Ә.К., 29.03.1998].
Сараңдын бәйләгәнин акылдуу чечәлвайт.

4740
[А.О., 12.01.2005].
Сараңдын санаасы жок.

4741
[А.-М.К., 09.12.1997].
Сараңы болвой эл болвойт,

4742
Сазы болвой көл болвойт.

[Ж.Йу., 27.09.1998].
Сарапра соң көтөрөт,

4743
Тымырсык туруп пут көтөрөт.

[А.Ә., 27.08.2002].
Сарт тааныганыны сыйлайт.

4744
[Ә.Э., 05.08.2001].
Сарт урганга дос.

4745
[М.-С.С., 24.07.2001].
Сарт хаарыса, кырга чычат,

4746
Бүргүт хаарыса, паска түшөт.

[А.А., 24.07.2004].
Сарт харысыны көтөндөйт,

4747
Харысы бәәрисини көтөндөйт.

[Ә.Э., 24.04.2003].
404
Мaкaлдaр
4748
Сартты саймайынча билвейт,
Түрктү түртмөйүнчө билвейт.
[А.В., 05.10.1997].
4749
Сарттын аты жемхор болсо,
Торвонун түвүн тешет.
[Ә.Э., 25.02.2004].
4750
Сарттын аты өзү осуруп, өзү туйлайт.
[Ә.Э., 18.06.2004].
4751
Сарттын аты өзү осуруп, өзү үркөт.
[А.Ә., 04.08.2004].
4752
Сарттын палазыны теш.
[Ә.Э., 18.02.2002].
4753
Сарттын эшеги өзү осуруп, өзү туйлайт.
[Ж.Йу., 12.06.1999].
4754
Сарымсак, сарымсак,
сарымсак жегеннин тәни сак.
[А.-М.К., 09.03.1999].
4755
Сасык көтөн кара газ,
О көлдү дә булгайт,
бу көлдү дә булгайт.
[Ә.Э., 17.06.2004].
4756
Сасыткы тухумнан палапан чыкбайт.
[А.-М.К., 02.08.2001].
4757
Сәвәп кыл дә тәләп кыл.
[Ә.Э., 26.01.2004].
4758
Сәдәлик – аваттыктын белгиси.
[М.К., 04.05.1999].
4759
Сәк – бафа,
Зән – жафа1.
[А.Тан., 12.06.2006].
4760
Сәләвәтини көрүп салам әйт.
[А.-М.К., 06.10.1997].
4761
Сәлләси чоң, башы кичик,
Дасторкону чоң, ашы кичик.
[А.-М.К., 19.11.1997].
1
пaрс. Ит ‒ опоо, Aял ‒ жaпaa д. м.
405
Сейревеген таш баш жарат.

4762
[М.-С.С., 24.07.2001].
Сел болуп келген дөүләт,

4763
Жел болуп кайтып кетет.

[Ә.Э., 30.06.2002].
Сел толкуса, эл тосот,

4764
Эл толкуса, ким тосот.

[М.-Ә.К., 11.07.2002].
Селди тоссоң тоссорсуң,

4765
элди тосәлвәйсиң.
[Ж.Йу., 19.10.2001].
Семиздикти кой көтөрөт.

4766
[Ж.Йу., 25.09.1999].
Семиздин айагы сегиз.

4767
[Ә.Т., 02.08.2001].
Сен да бир киши,

4768
O дә бир киши,
Кимнин ким менен иши.
[З.Ө., 23.02.2004].
Сен менин үзүмү бир агарт,

4769
Мен сенин үзүңү эки агартайын.

[А.А., 04.10.1997].
Сен раазы, мен раазы,

4770
Экөөвүздү не кылат каазы.

[М.-Ә.К., 29.03.1998].
Сен таш эсаптасаң,

4771
эл кум эсаптайт.
[А.-М.К., 02.08.2001].
Сен түз бол,

4772
ийри өз жәзәсини өзү тават.

[Ж.Йу., 11.07.1998].
Сен эгесиң, балдарың орот,

4773
Сен көчөсүн, балдарың конот.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Серке кайда болсо, кой шондо.

4774
[А.-М.К., 01.08.2001].
406
Мaкaлдaр
Сиз бололуң, биз бололуң,

4775
Гыңшылашып, кыз бололуң.

[Ж.Йу., 13.06.2003].
Сойсо, козу өлөт,

4776
Сойвосо, өзү “өлөт”.

[Ж.Йу., 28.05.2001].
Сокур атка котур ат үйүр.

4777
[Ж.Йу., 28.07.2003].
Сокур – орой,
4778
Таз – кыйык.
[М.Т., 06.06.2001].
Сокурдун айылыга барсаң,
4779
бир көзүңү жумуп бар.

[Ә.Т., 18.11.2000].
Сокурдун тилегени эки көз,
4780
Жоктун тилегени бир кары бөз.

[А.Ә., 03.08.2003].
Соо вахтын хадырыны хаста билет.

4781
[Ә.Т., 27.12.1997].
Соогаттан тоомат жакшы,
4782
Дап бергенден урган жакшы.

[М.-Ә.К., 11.07.2004].
Соодада достук жок.

4783
[А.-М.К., 26.03.1999].
Соодагердин жолу бир,
4784
ырыскысы бөлөк.
[А.-М.К., 19.11.1997].
Соодагердин жолу бир,
4785
эсавы башка.
[Ы.Э., 11.06.2001].
Соодагерчылык, болсо ‒ чылык,
4786
Болвосо ‒ оварачылык.
Мергенчылык, болсо ‒ чылык,
Болвосо о да ‒ оварачылык.
Чарвадарчылык, болсо да ‒ чылык,
болвосо да ‒ чылык.
[М.-Ә.К., 06.04.2003].
407
Соолгон көз ордуга келвейт.

4787
[А.В., 31.12.2003].
Сооп тавам деп, гүнәәгә патба.

4788
[З.Т., 12.03.1999].
Соргок жегенин әйтәт.

4789
[А.-М.К., 09.12.1997].
Соргокко казан астырва,

4790
Үшүкчөөлгө от жактырва.
[Ы.Э., 05.03.2003].
Соргоктун көзү талканда,

4791
Баатырдын көзү калканда.

[К.Й., 30.12.2003].
Соргоктун көөнү казанда,
4792
Сопунун көөнү азанда.

[А.-М.К., 24.11.1998].
Соргоктун көөнү сүтмашта.
4793
[А.В., 18.09.2002].
Соргоктун күсөгөн ашыны ким берет.

4794
[Ж.Йу., 29.02.2004].
Соргоктун күсөгөнүн ким тават.

4795
[М.-Ә.К., 01.05.2003].
Соргоктун өзү тойсо да, көзү тойвойт.

4796
[М.-Ә.К., 01.06.2006].
Сөз атасы – ыр,
4797
Сөз хатаасы – чир.

[М.-Ә.К., 18.06.2004].
Сөз берве, берсең аткар.
4798
[А.А., 42.06.2001].
Сөз берген бөз бервейт.

4799
[З.К., 14.04.2001].
Сөз бергенге жәнәшбә,

4800
Бөз бергенге жәнәш.

Сөз мээнет болот,
Бөз көйнөк болот.
[Ж.Йу., 28.07.2003].
Сөз бергенге уста,

4801
Аткарa:рда хаста.
[Ж.Йу., 27.09.1998].
408
Мaкaлдaр
4802
Сөз берем деп әйтбә,
Әйтсәң сөзүңнөн кайтба.
[Ж.Йу., 12.06.1999].
4803
Сөз жакшысын кулак билет,
Кыз жакшысын унак билет.
[Н.Ш., 30.12.2003].
4804
Сөз көп жерде жалган бар.
[З.Т., 12.03.1999].
4805
Сөз кууган бәләәгә жолугат,
Из кууган хазинеге жолугат.
[Ж.Йу., 29.07.2003].
4806
Сөз – күмүш, сүкүүнәт – алтын.
[М.-Ә.К., 04.02.2000].
4807
Сөз сәрәсини ырчылар билет.
[Ә.Э., 13.05.2001].
4808
Сөз сөөктөн өтөт, тайак – эттен.
[Ж.Йу., 06.05.2000].
4809
Сөздү бетке әйткән – жигиттик.
[К.О., 16.09.2004].
4810
Сөздү сөздөмөк керек,
Алды-кийинини көздөмөк керек.
[М.-Ә.К., 01.08.2003].
Сөздү чыгарган сөз.
4811
[Ж.Йу., 25.09.1999].
4812
Сөздүн ачыгы зәәрдән бәтәр.
[А.А., 04.10.1997].
4813
Сөздүн жообу – сөз,
Сыйдын жообу – сый.
[М.Т., 07.11.1997].
4814
Сөздүн көркү – мәтәл,
Үздүн көркү – сакал.
[Ж.Йу., 28.07.2003].
4815
Сөздүн көркү – санат,
Куштун көркү – канат.
[А.В., 25.09.1999].
4816
Сөздүн кыскасы жакшы,
Гәптин нускасы жакшы.
[К.О., 13.06.2003].
409
Сөздүн пышыгы жакшы,

4817
Наннын ысыгы жакшы.

[А.-М.К., 26.03.1999].
Сөздүн сәрәси – санат.

4818
[М.-A.К., 26.01.2004].
Сөзөмөл – чечен,
4819
Көзөмөл – мерген.
[А.Т., 29.12.2003].
Сөзү баатырдын өзү коркок.
4820
[К.О., 26.06.2004].
Сөзү жаманнын өзү жаман.

4821
[Ж.Йу., 10.06.2003].
Сөзүң менен ишиң бир болсун.

4822
[Ә.Т., 02.05.1998].
Сөзүң өлгүчө өзүң өл.

4823
[А.Ә., 04.08.2004].
Сөйөйтканы бар болсо,

4824
Сөөк жутса да какавайт.

[Ж.Йу., 01.01.2001].
Сөөгү жакшы сөктүрвөйт,
4825
Түвү жакшы түрттүрвөйт.

[М.-Ә.К., 11.06.2001].
Сөөгү таза сөктүрвөйт,
4826
Әсли таза әйттирвәйт.

[А.В., 30.04.1999].
Сөөк жерде калвайт.

4827
[М.К., 13.03.1999].
Сөөк мүлжүвөй этке тойвойт,

4828
Коно жатбай гәпкә тойвойт.

[Ж.Йу., 18.06.2004].
Сөөктү гажаган менен май чыкбайт.

4829
[А.-М.К., 02.08.2001].
Сөүләтиңә ишенбе, мээнетиңе ишен.

4830
[Н.Ш., 14.04.2001].
Сугалак катын сурамчы,

4831
Соргок катын тилемчи.

[Ж.Йу., 25.09.1999].
410
Мaкaлдaр
Сугар арасыга сигер киргизбе.

4832
[А.В., 09.02.3002].
Сук әдәмнин өзү тойсо дә көзү тойвойт.

4833
[С.К., 23.07.2006].
Сук ит ач иттин көтүнү жәләйт.

4834
[А.-М.К., 09.12.1997].
Сук семирвейт, ууру байывайт.

4835
[А.-М.К., 03.08.2001].
Сук тойвойт,
4836
Колтукчу байывайт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Сук тойвойт,
4837
Уста байывайт.
[М-Ә.К., 11.01.2005].
Сулайманга калваган дүнйә кимге калат,

4838
Бәәри әдәм көрүгө жaлaңaч барат.

[А.А., 04.10.1997].
Султан сөөгүнү корловойт,

4839
Тулпар этини оорловойт.

[М.-Ә.К., 12.03.2005].
Сулууга нимне эле кийсе жәрәшәт.
4840
[Ж.Йу., 22.08.2003].
Сулуулук үзүндө эмес, сөзүндө,

4841
Бойунда эмес, ойунда.

[А.-М.К., 14.10.1997].
Сунган мойунду гылыч кесбейт.
4842
[Ә.Э., 01.07.2002].
Сунган мойунду сууруган гылыч кесбейт.

4843
[А.В., 30.12.1999].
Сунулган мойунду гылыч кесбейт.

4844
[А.-М.К., 01.08.2001].
Суранганнын су:суну канбайт.

4845
[А.Ә., 24.06.2006].
Сурай, сурай Мәкәгә барасың.

4846
[Ә.Э., 07.02.2003].
Сурай, сурай Мәкә барыптыр.

4847
[М.-Ә.К., 30.12.2003].
411
4848
Суракчы келсе, мал алат,
Жәналгыч келсе, жән алат.
[А.Тан., 19.07.2006].
4849
Сурамчынан – тилемчи,
Айылчыдан – xайырчы.
[Ә.Э., 26.04.2003].
4850
Сурап бергиче уруп бер.
[М.-С.С., 24.07.2001].
4851
Сурап ичтиң – су: ичтиң,
Тартып өптүң – жел өптүң.
[А.О., 20.12.2004].
4852
Суратбай берсе – март,
Суратып да бервесе – сарт.
[А.-М.К., 03.08.2001].
4853
Сус бусурманнан чурс кәпир жакшы.
1
[Ә.Э., 06.04.2003].
4854
Су: агат, агат, агыныны тават.
[А.А., 22.06.2001].
4855
Су: агып-агып тунат,
Көч барып-барып түзөлөт.
[Ж.Йу., 13.11.2001].
4856
Су: аккан сайга су: келет.
[М.Э., 18.05.1997].
4857
Су: аш болвойт,
Сулуу карындаш болвойт.
[А.А., 12.05.2001].
4858
Су: болгон әдәм жамгырдан коркбойт.
[А.-М.К., 02.08.2001].
4859
Су: ичкен гудугуңа түкүрвө.
[А.-М.К., 11.12.1997].
4860
Су: кайакка акса, кошулуп ак.
[Ә.Э., 27.08.2002].
4861
Су: каптаса жар болот,
Сулуунун түвү гар болот.
[Ж.Йу., 19.10.2001].
4862
Су: менен отко дова жок.
[З.Т., 30.04.1999].
1
Чурс ‒ орой, сөз укпaгaн.
412
Мaкaлдaр
Су: мурдарды дә пәк кылат.

4863
[М.-Ә.К., 04.02.2000].
Су: төгүлсө, киресе кирет,

4864
Туз төгүлсө, чыгаса чыгат.

[М.Э., 18.05.1997].
Су: уктаса да душман уктавайт.

4865
[А.-М.К., 05.12.1997].
Су: чәчишкән суук көрүнөт,

4866
Ун чәчишкән жуук көрүнөт.

[М.-A.К., 27.05.2005].
Су: чәчкән суук көрүнөт.

4867
[М.-С.С., 24.07.2001].
Су:га салса – чөкбөйт,

4868
Отко салса – күйвөйт.

[Ж.Йу., 12.04.1998].
Су:дай тунук бол,

4869
Оттой жарык бол.

[А.-М.К., 22.09.1999].
Су:дан өткүчө: “Энемди берейин”,

4870
Су:дан өткөндө: “Немемди берейин”.

[Ә.А., 26.07.2002].
Су:луу жердин газы бар,

4871
Сулуулардын назы бар.

[Ж.Йу., 29.07.2003].
Су:ну көрвөй, путуңну чечбе.

4872
[А.А., 13.01.2003].
Су:ну көрвөй, чарыгыңны чечбе.

4873
[А.Э., 27.05.2006].
Су:ну көрүп, путуңу чеч.

4874
[М.-С.С., 24.07.2001].
Су:ну сиңген жерге сеп,

4875
Гәпти уккан жерге әйт.

[М.-Ә.К., 11.06.2001].
Су:нун дә сурагы бар.

4876
[И.Ч., 21.06.1997].
Су:суз жерде жәшөө жок.

4877
[М.-Ә.К., 03.02.2001].
413
4878
Су:суз жерде тегирмен болвойт.
[Ә.Э., 31.12.2003].
4879
Су:суну су:лаган жердин отуну да отто.
[М.-С.С., 24.07.2001].
4880
Суук хавар балдыр угулат.
[Ж.Йу., 10.01.2005].
4881
Сүйвөгөнгө сөйкөнбө,
Жактырбаганды жандаба.
[А.В., 05.05.2000].
4882
Сүйлөгөн күмүш болсо,
сүйлөвөгөн – алтын.
[А.-М.К., 26.03.1999].
4883
Сүйлөсөң, билип сүйлө.
[А.В., 30.12.1999].
4884
Сүйүнгөннөн маңдай айрылвайт,
Жыгылгандан билек сынбайт.
[А.В., 21.04.2003].
4885
Сүйүнчүнү сүйүнгөндө бер.
[А.Ә., 23.08.2003].
4886
Сүмбүлә түшсө, су: кирет.
[Ж.Йу., 29.09.1999].
4887
Сүрөтүгө бакбагын,
сиирәтигә1 бак.
[М.-Ә.К., 25.06.2004].
4888
Сүт менен кирген пейил,
Жән менен кошо чыгат.
[Н.Ш., 24.06.2004].
4889
Сүт менен кирген
сөөк менен чыгат.
[М.Т., 15.07.1997].
4890
Сүт менен кирген хыйал
сөөк менен чыгат.
[Ж.Йу., 06.05.2000].
4891
Сүт менен сиңген хыйал
сөөк менен кетет.
[Ж.Йу., 08.06.2003].
1
Сиирəт – ички сыр.
414
Мaкaлдaр
Сүткө оозуну күйгүзгөн

4892
әйрәнди пүйлөп ичет.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Сый сыйда кайтат.
4893
[Ә.Э., 01.02.2003].
Сый сыйда кайтат,
4894
Изәт изәттә кайтат.

[Ә.Э., 06.10.1998].
Сыйлашканга жат жакшы,
4895
Ийләшкәнгә өз жакшы.
[Ж.Йу., 02.07.2000].
Сыйытка да сын керек.

4896
[М.-Ә.К., 24.02.2004].
Сыпайы менен дос болво.

4897
[М.-С.С., 24.07.2001].
Сыпайы сырыны жәширвәйт,

4898
Гәп әйтәр болсоң, әләйит әйт.

[З.Т., 30.04.1999].
Сыр айактын сыны бар,
4899
Сыны кетсе, сыры бар.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Сырдашканга өз жакшы,
4900
Өбүшкөнгө кыз жакшы.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Сырды сыр ачат, үздү нур ачат.

4901
[Ж.Йу., 06.02.1999].
Сырлашканга дос жакшы,
4902
Сыйлашканга жат жакшы.

[Т.К., 17.05.1997].
Сырыны билвес байталдын
4903
сырт жагыга жолово.

[А.Ә., 28.01.2003].
Сырыны билип сырдаш бол,
4904
Жәшини билип курлаш бол.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Сырыңды алган жоо
4905
кырыңды да алат.
[М.Т., 01.07.2002].
415
–Т–
4906
Таалайсыздын талаасыга
Бу:дай әйдәсә, арпа чыгaт.
[А.Ар., 24.01.2004].
4907
Таанываган жерде тон сыйлуу.
[Ж.Йу., 29.09.1999].
4908
Таап ичкен – тамак,
Талап ичкен – арам.
[А.Ар., 29.01.2004].
4909
Таап ичсең – тамам,
Талап ичсең – жаман,
Тартып ичсең – арам.
[М.-Ә.К., 10.07.1997].
4910
Тавак тамагы менен көрктүү,
Баатыр жарагы менен көрктүү.
[Ж.Йу., 01.04.2001].
Тавыпты тавып кылган ‒ кәсәл.

4911
[Ә.Т., 02.05.1998].
4912
Тавышыны да бил,
Багышыны да бил;
Учушуну да бил,
Конушуну да бил.
[М.Ч., 17.05.1997].
4913
Тагага жээн таш атбайт.
[Ә.Э., 07.02.2003].
4914
Тагаңа таш атба ‒ пириң болот.
[М.-С.С., 24.07.2001].
4915
Таз таздан таргак талашат.
[А.-М.К., 02.08.2001].
4916
Таз тарангыча той таркайт.
[А.-М.К., 13.10.1998].
4917
Таз тарангыча той таркап кетиптир.
[З.Д., 10.11.2003].
4918
Таз тарангыча той узайт.
[А.В., 28.07.2001].
4919
Тазды эр болвойт деве,
Сазды жер болвойт деве.
[А.-М.К., 11.12.1997].
416
Мaкaлдaр
Таздын көөнү болвосо,

4920
кыздын көөнү жок беке.

[А.-М.К., 26.03.1999].
Таздын көөнү болвосо,
4921
кыздын көөнү бар.

[А.В., 18.09.2002].
Таздын көөнү девесең,
4922
кыздын көөнү де.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Таздын неси бар,
4923
жәрти таргагы бар.

[Ә.Э., 07.02.1999].
Таздын таздан талашa:ры ‒ жәрти таргак.

4924
[Ж.Йу., 30.12.1997].
Тaй aт болсо, aт aзaт болот.

4925
[М.-A.К., 09.11.1999].
Тайак дөөнү коркутат.

4926
[М.-Ә.К., 18.06.2004].
Тайак эки учтуу.

4927
[Ә.Э., 09.07.1997].
Тайак эки учтуу ‒
4928
бир учу сага да тийет.

[А.А., 21.06.2004].
Тайак эттен өтөт,
4929
Сөз сөөктөн өтөт.

[Т.К., 17.05.1997].
Тайакты чавәлваган өзүгө түйгизет.

4930
[Ж.Йу., 29.09.1999].
Тайактын көгү кетсе кетет,
4931
Тилдин көгү өлгүчөң кетбейт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Тайактын көгү кетет,
4932
Тилдин көгү кетбейт.

[А.А., 24.07.2006].
Тайгылып жыгылган тайанып ковот.

4933
[Ж.Йу., 10.01.2005].
Тайында туйлаваган ат болуп жарывайт.

4934
[М.-Ә.К., 01.06.2006].
417
Так берсе дә бак бервесе кыйын.

4935
[М.-Ә.К., 04.02.2000].
Таканы атыга карап кагат,

4936
Чапанды әдәмигә карап жават.

[Ж.Йу., 03.05.1999].
Такты бәндә жасайт,
4937
Бакты ‒ Худаа.
[Ы.Э., 03.05.1999].
Такты бергенче бакты берсин.
4938
[З.Т., 30.04.1999].
Тактың кетсе кетсин,

4939
бактың кетбесин.
[М.-Ә.К., 05.07.1999].
Тактысыны берсе,
4940
бактысы менен кошо берсин.

[К.О., 05.04.2003].
Тaлaaдa кaлгaнгa моло дa жолдош.
4941
[A.-М.К., 09.11.1999].
Талаада таш әләл,

4942
Койчунун колу әләл.

[А.В., 05.06.1997].
Тама-тама көл болот,
4943
Ага-ага сел болот.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Тама-тама көл болот,

4944
Тамбай калса, чөл болот.

[А.-М.К., 20.04.1999].
Тамагы көптүн ынагы көп,
4945
Койу көптүн коногу көп.

[М.-Ә.К., 29.12.1997].
Тамагың болсо, дымагың болот.

4946
[А.В., 30.12.2003].
Тaмaк көп вaктa ит күчaлaт,

4947
Тaмaк жок вaктa пит күчaлaт.

[М.-A.К., 09.11.1999].
Тамак көптө ынак көп.

4948
[А.-М.К., 16.10.1997].
418
Мaкaлдaр
Тамак кылсаң, бир чөмүчүн ашык кыл ‒

4949
Коңшуң кошо жесин.

[Ә.Э., 30.05.2006].
Тамактан өткөн үздөн көрүнөт.

4950
[М.-Ә.К., 11.07.2002].
Тамактуу айылда ит көвөйөт,

4951
Тамаксыз айылда пит көвөйөт.

[А.В., 30.04.1999].
Тамакты бир тууш ичет,

4952
бир кууш ичет.

[А.А., 24.07.2007].
Тамчы су: тал көгөртөт.

4953
[А.-М.К., 13.10.1998].
Тамчы тама-тама таш жәрәт,

4954
Тантык гәп бара-бара баш жәрәт.

[Н.Ш., 31.12.2001].
Тамчы тама-тама таш тешет.

4955
[З.Т., 10.07.2004].
Тамчы тамчылайверсе, таш жәриләт,

4956
Тантык тантырайверсе, баш жәриләт.

[Ж.Йу., 30.12.2003].
Тамшанган менен дәәмгә жетбейсиң,

4957
Суктанган менен сулууга жетбейсиң.

[М.-С.С., 29.01.2004].
Тандаган тазга жолугат.

4958
[А.-М.К., 03.08.2001].
Тандаган – тазга,
4959
Тайгылган – музга.
[Ж.Йу., 16.09.2004].
Тандаган тазга туш болот.

4960
[Ә.Э., 13.05.2001].
Тантык бир әйткән гәвини эки әйтәт.

4961
[К.О., 08.01.2005].
Тантык бир гәвини эки сүйлейт.

4962
[С.Г., 23.06.2004].
Таң атбайын дейт ‒ Күн койвойт,

4963
Калп каптайын дейт ‒ чын койвойт.

[Ж.Йу., 28.07.2003].
419
Тапкан ‒ атасы,
4964
Жаткан ‒ баласы;
Жыйган ‒ атасы,
Чәчкән ‒ баласы,
Бу дүнйә өзү галаты.
[М.-Ә.К., 29.03.1998].
Тапкан билет,
4965
жеген билвейт.
[А.-М.К., 01.08.2001].
Тапканда тойгуча же,
4966
таппаганда ачка жүр.

[Ж.Йу., 11.07.1998].
Тапканың ‒ талас,
4967
Жыйганың ‒ жылас.
[З.Д., 11.10.2001].
Тар жерде аш жегиче
4968
кең жерде муш же.

[А.-М.К., 06.10.1997].
Тар жерде тавышкан
4969
кең жерде көрүшөт.

[Ж.Йу., 29.02.2004].
Тарта жесең ‒ тай артат,
4970
Койо жесең ‒ кой артат,

Койвой жесең не артат?
[Ж.Йу., 28.07.2003].
Тарткан зәхмәт бошуга кетбейт.

4971
[М.-Ә.К., 04.02.2000].
Тарчылык болвой,
4972
Кеңчилик болвойт.
Кеңчилик болвой,
Теңчилик болвойт.
[Ж.Йу., 29.04.2001].
Тарынган тууганнан үмүт кыл.

4973
[М.-С.С., 24.07.2001].
Тарынган тууганнан үмүт тарт.

4974
[А.В., 31.12.2003].
420
Мaкaлдaр
Тарынган тууганныңнан үмүтүңү үзбө.

4975
[М.-A.К., 26.01.2003].
Тарынганга т…шак жок.

4976
[Ә.Э., 01.03.2003].
Тарынганнын ашы тәтти.

4977
[М.-Ә.К., 01.03.2003].
Тарынчаак кыздын себи көп.

4978
[А.В., 03.07.2000].
Таш жыйылып бел болвойт,

4979
Кул жыйылып эл болвойт.

[Ж.Йу., 01.08.2002].
Таш, ташты живиткен аш.

4980
[Ж.Йу., 29.07.2003].
Таш түшкөн жериде оор.

4981
[Ә.Э., 11.07.2004].
Ташка дә тил пүтөт.

4982
[Ы.Э., 30.09.1999].
Таштаса, таш тийвейт,

4983
Муштаса муш тийвейт.

[Ж.Йу., 12.06.1999].
Таштуу жердин булагы тунук,

4984
Баштуу элдин балдары сылык.

[Ж.Йу., 13.11.2001].
Ташты таш кылган дә таш,

4985
кум кылган дә таш.

[З.Т., 30.04.1999].
Таштын кичиги дә баш жәрәт.

4986
[М.К., 04.02.2001].
Тәәрәтти көргөндө тәймәм1 көтүнү кысат.

4987
[Ә.Э., 28.01.2003].
Тәги душман дос болвойт,

4988
Өпкө-боор гөш болвойт.

[А.-М.К., 20.04.1999].
Тәги жакшыдан жамандык күтбө.

4989
[А.А., 09.07.1997].
1
Тəймəм – aр. тайаммум; суунун тaбылышы тaптaкыр мүмкүн болбогон жерде кум, топрaк менен
ниетинде дaaрaт aлуу.
421
Тәги жакшынын ташыны ташы,

4990
Тәги жаманнын ашыны дә ичбе.

[Т.К., 17.05.1997].
Тәги жаманга камчы берсең не пәйдә.

4991
[З.Т., 05.05.1999].
Тәги караны жууган менен агарвайт.

4992
[А.О., 29.12.2004].
Тәгини билвеген ‒ кул,

4993
Тәгини танган – наамарт.

[М.-Ә.К., 11.04.1998].
Тәйәр ашка жасоол,

4994
Пышык ашка бөкөөл.

[А.Ә., 21.04.2003].
Тәйәр ашка саламчы көп,

4995
Тәртиптүү кызга жуучу көп.

[К.О., 01.06.2006].
Тәйеже койну тәтти дейт,

4996
Таң аткыча жатты дейт.

[Ә.Э., 28.04.2003].
Тәкә болсун, сүт берсин.

4997
[А.-М.К., 02.08.2001].
Тәкә болсо да, сүтү болсун,

4998
Койон болсо да, эти болсун.

[Ж.Йу., 29.04.2001].
Тәктүүнү тәксиз десең – күлөт,

4999
Тәксизди тәксиз десең – өлөт.

[А.В., 03.07.2000].
Тәмбәл aшты көргөндө ишти унутaт,

5000
Жaзды көргөндө кышты унутaт.

[М.-A.К., 09.11.1999].
Тәмбәл әдәм курусун,

5001
Иш бар жерге барвайт,

Аш бар жерден калвайт.
[М.-Ә.К., 12.07.1997].
Тәмбәл әдәм курусун,

5002
Кышта ач, жазда жалаңач.

[Ж.Йу., 28.09.1998].
422
Мaкaлдaр
5003
Тәмбәл: “Жаз болсо, кыш болвосо,
Аш болсо, иш болвосо”, – дейт.
[Аг.Э., 03.04.2011].
5004
Тәмбәл жарывайт,
Жәләп хаарывайт.
[Ж.Йу., 12.06.1999].
5005
Тәмбәл ‒ иттен көлөгө тaлaшaт.
[М.-A.К., 09.11.1999].
5006
Тәмбәл угушу угaт,
Уккaны бир кулaгыдaн кирип,
бир кулaгыдaн чыгaт.
[Ж.Йу., 01.05.1999].
5007
Тәмбәл эркек жаталак,
Кайсар катын көталак.
[А.А., 09.07.1997].
5008
Тәмбәлгә Худаа бервейт,
Берсе дә карды тойвойт.
[З.Т., 05.05.1999].
5009
Тәмбәллик – жәннин бәләәси.
[А.-М.К., 14.10.1997].
5010
Тән соолук ‒ эң зор ниймәт.
[М.-Ә.К., 30.03.2001].
Тән хаарыйт, жән хаарывайт.

5011
[Т.К., 17.05.1997].
5012
Тәндин ‒ сaгы,
Үздүн ‒ aгы,
Үвәдәнин ‒ тaгы.
[A.-М.К., 09.11.1999].
5013
Тәни башканын жәни башка,
Жәни башканын бәәри башка.
[Ж.Йу., 11.07.1997].
5014
Тәниң сакта мал ширин,
Кәсәл ваxта жән ширин.
[М.-Ә.К., 01.08.2002].
5015
Тәниң соо туруп жардымын деве,
Жолдошуң көп туруп жалгызмын деве.
[А.Ә., 11.04.1998].
423
5016
Тегирменчи тойдум девейт.
[Ә.Э., 10.06.2006].
5017
Тежип дә кетбе,
Тегеренип дә калва.
[З.К., 04.08.2004].
5018
Тез келген дөүләттин зовалы бар.
[А.-М.К., 11.12.1997].
5019
Теке бошәд,
Шир бошәд1.
[А.-М.К., 13.10.1998].
5020
Теке ташка чыкбаса туйагы сасыйт.
[Ж.Йу., 02.07.2000].
5021
Теменени өзүңө сайып көр,
Ооруваса, ийнени башкага сай.
[А.-М.К., 03.08.2001].
5022
Темир чокто сыналат,
Жигит жокто сыналат.
[Ж.Йу., 17.09.2001].
5023
Темирди дат жейт,
Омурду дәрт жейт.
[Н.Ш., 13.08.2003].
5024
Темирди кескен дә темир,
жәнчкән дә темир.
[А.А., 14.07.1997].
5025
Темирди кетилткен да таш,
жетилткен да таш.
[Ж.Йу., 19.10.2001].
5026
Темирди кызуусунда сок,
Гәпти кызуусунда әйт.
[А.-М.К., 02.08.2001].
5027
Темирди нам түгөтөт,
Әдәмди гам түгөтөт.
[Ы.Э., 30.09.1999].
5028
Темирди темир кесет,
омурду – өлүм.
[Ж.Йу., 17.09.2001].
1
пaрс. Теке болсун, сүтү болсун
424
Мaкaлдaр
Темирди темир менен кесет.

5029
[Ә.Т., 02.05.1998].
Темирчи көмүрчүгө үйүр,
5030
Азанчы газалчыга үйүр.

[Ж.Йу., 29.09.1999].
Темирчиден көмүр сурава,
5031
Отунчудан палта сурава.

[А.О., 31.12.2003].
Тентек менен тең болво,
5032
Тентек менен тең болсоң,

Тең этегиң пок болот.
Жаман менен тең болво,
Жаман менен тең болсоң,
Жарты этегиң пок болот.
[Ү.Д., 02.07.2002].
Тентек теңини билвейт.
5033
[М.Э., 18.05.1997].
Тентекке аш берсең да иш берве.

5034
[А.О., 31.12.2003].
Тентектин ишин теңирим оңдойт.

5035
[М.-Ә.К., 25.06.2004].
Тентектин ишини теңирим түзөлтөт.

5036
[М.-С.С., 24.07.2001].
Тең жегенди теңирим сүйөт.

5037
[М.-Ә.К., 24.07.2006].
Тең теңи менен,
5038
Тезек кавы менен;

Пай пайы менен,
Пайпак кавы менен.
[М.-С.С., 28.07.2001].
Терек, теректин ичи көвәк.
5039
[З.Ө., 15.09.2003].
Теректей бой бергичең,

5040
теменече акыл берсин.

[А.В., 19.08.2001].
Тижәрәттин башы дә ‒ инсап,

5041
ахыры дә ‒ инсап.
[А.-М.К., 03.11.1998].
425
Тийвегенге тийишбе,
5042
Билвегенге киришбе.
[А.А., 29.01.2003].
Тикендүү жердин хадырыны төө билет.

5043
[Ж.Йу., 04.10.1997].
Тикеннин ордуга тикен чыгат,

5044
Оттун ордуга – от.

[А.А., 13.08.2003].
Тикеннин учу да зәәр, түвү дә зәәр.

5045
[А.А., 31.12.2003].
Тил билвеген тәжик болво,

5046
Жол билвеген гәдик болво.

[Ә.Э., 08.06.2003].
Тиләзәр,
5047
тиләзәрдән худаа безер.

[К.С., 15.04.2001].
Тилде сөөк жок.

5048
[А.В., 03.05.1999].
Тилден бал дә тамат,

5049
зәәр дә тамат.
[Ж.Йу., 10.01.2005].
Тилден келген колдон келвейт.

5050
[М.-Ә.К., 23.10.2005].
Тилден келген колдон келсе,

5051
Ойдо болгон үйдө болсо.

[М.-Ә.К., 03.02.2001].
Тилдин сөөгү жок,

5052
әмә зәәри сөөктөн өтөт.

[А.А., 14.07.1997].
Тилдин сөөгү жок,

5053
Кайда бурсаң кетеверет.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Тилдүүнүн үйүнү нары тик,

5054
Тилсиздин үйүнү бери тик.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Тилемчи тиленбесе карды тойвойт.

5055
[Ә.Т., 02.07.2000].
426
Мaкaлдaр
Тилемчинин тилеген ашыны ким берет.

5056
[Ж.Йу., 29.04.2001].
Тилемчинин халтасы толвойт,

5057
Сурамчынын канааты болвойт.

[Ә.Т., 29.07.2001].
Тили ачыктын башы жәриләт,

5058
Колу ачыктын xаалаганы тавылат.

[Ә.Т., 02.08.2001].
Тили узуннун акылы кәлтә.

5059
[М.К., 04.05.1999].
Тили чүчүктүн боору таш.

5060
[А.-М.К., 13.01.1998].
Тили ширин аш жейт,

5061
Тили ачуу муш жейт.

[А.-М.К., 20.04.1999].
Тилинде бар, колунда жок,

5062
Ойунда бар, үйүндө жок.

[Ж.Йу., 19.10.2001].
Тилинде не болсо, дилинде шо,

5063
Зикринде не болсо, пикиринде шо.

[М.-Ә.К., 11.07.2002].
Тилинен келгеннин колунан да келет.

5064
[Ж.Йу., 21.02.2004].
Тилиң менен жыккыча,

5065
Билим менен жык.

[Ж.Йу., 01.01.2001].
Тилиң узун болгуча

5066
колуң узун болсун.

[А.В., 30.12.1999].
Тиригиде кылваса иззәт,

5067
Өлгөннөн кийин
кылвасаң жок бир казан пат.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Тиригинде сыйы жоктун

5068
өлгөндө ыйы көп.

[М.-Ә.К., 30.12.2003].
427
Тирик башка мал пүтөт,

5069
Өлүк башка чөп пүтөт.

[А.Ә., 06.02.2003].
Тирик болуп төрдө жок,

5070
Өлүк болуп гөрдө жок.

[Ж.Йу., 08.06.2003].
Тирик болуп элде жок,

5071
Өлүк болуп жерде жок.

[А.-М.К., 25.05.1999].
Тирик десем – төрдө жок,

5072
Өлүк десем – гөрдө жок.

[Ә.Э., 25.02.2004].
Тиши жок ооз – ташы жок тегирмен.

5073
[А.-М.К., 23.07.2006].
Тиши жоктун ырыскысы жок.

5074
[А.Тан., 23.07.2006].
Тишим кетик болсо дә, көөнүм тетик.

5075
[Т.К., 17.05.1997].
Тишиң барда бу:дай чәйнә,

5076
Тишиң жокто бу:дай кайда.

[А.Ә., 24.07.2002].
Тишиң барда таш чәйнә,

5077
Тишиң жокто аш кайда.

[А.Ә., 08.06.2003].
Тишиң ооруса, тилиңди тарт,

5078
Көзүң ооруса, колуңду тарт.

[Ж.Йу., 30.04.2003].
Товәкәл ишти мәрт кылат,

5079
Төрт тәңгәсин жоготуп,

Тоомат ишти сарт кылат.
[П.Ж., 19.06.2004].
Товаккәлчи таш жәрәт,

5080
Тантык гәп баш жәрәт.

[Ж.Йу., 29.07.2003].
Товотбогон чомок башка да тийет,

5081
көткө да тийет.
[А.В., 25.01.2003].
428
Мaкaлдaр
Тоголок кaрa жип бәәринин бaшыгa келет.

5082
[A.Aр., 25.01.2004].
Тогуз кават торкодон токтучагым териси аала.

5083
[Ә.Э., 01.07.2002].
Тогуз коргоол – токчулук,

5084
Уйум тууду – шумчулук.

[М.К., 11.06.2001].
Тозуган газды топтолгон карга алат.

5085
[М.Э., 18.05.1997].
Той өткөннөн кийин

5086
ырчыңнын кереги не,

Жоо кеткеннен кийин
гылычыңнын кереги не.
[А.-М.К., 02.08.2001].
Той тополоңсуз болвойт,

5087
Той шәәниси – тополоң.

[Ә.Т., 02.07.2000].
Тойго барган тойуп барат,

5088
Гүзәрәнди бир күнгө койуп барат.

[Ж.Йу., 29.09.1999].
Тойго барсаң, тойуп бар,

5089
Айтка барсаң ач бар.

[А.В., 10.03.2003].
Тойгон кыз төркүнүнү таанывайт.

5090
[Ж.Йу., 02.07.2000].
Тойгондо токтунун гөшү топо татыйт.

5091
[А.А., 21.06.2004].
Тойгоннун тоовасы бар,

5092
Байыганнын зәкәти бар.

[Ә.Э., 08.04.2003].
Тойдон кийин да тон керек,

5093
Айттан кийин да аш керек.

[Ә.Э., 23.06.2006].
Тойдуву девейт, сойдуву дейт,

5094
Арттывы девейт, тарттывы дейт.

[Ә.А., 26.07.2002].
429
Тойдун болгонунан да болот-болоту кызык.

5095
[Ж.Йу., 23.10.1999].
Тойдун шәәниси – тополоң.

5096
[А.Ә., 12.01.2005].
Тойдун шылтагы менен тон пүтет.

5097
[А.А., 13.01.2003].
Ток әдәм ач болоруну ойловойт.

5098
[А.-М.К., 13.10.1998].
Ток болсоң, ач болоруңну ойло.

5099
[А.-М.К., 02.08.2001].
Ток бөөрү улувайт.

5100
[А.-М.К., 04.07.1998].
Ток – тоовaчыл, aч – коугaчыл.

5101
[A.-М.К., 09.11.1999].
Токко – тоова, ачка – гоуга.

5102
[М.-Ә.К., 29.12.1997].
Токой аралаган үйчү болот,

5103
Топ аралаган сынчы болот.

[Ж.Йу., 09.01.2005].
Токой өрттөнсө ‒
5104
чынар да күйөт,
чырпык да күйөт.
[А.-М.К., 02.08.2001].
Токойго өрт кетсе ‒

5105
куругу да күйөт,
өлү да күйөт.
[А.-М.К., 01.08.2001].
Токойлуу жерде шамал жок,

5106
Шамалдуу жерде токой жок.

[М.-Ә.К., 13.05.2001].
Токочтуу бала сүйгүнчүк.

5107
[М.-С.С., 24.07.2001].
Толуп турган качаны бир тамчы ашырат.

5108
[Ж.Йу., 24.06.2004].
Тон жылуусун кийген билет,

5109
Кыз сулуусун сүйген билет.

[А.В., 30.09.1999].
430
Мaкaлдaр
5110
Тон пүткөндө сынчы көвөйөт,
Той пүткөндө ырчы көвөйөт.
[М.-A.К., 09.11.1999].
Тон пүткөндө сынчы көп,

5111
Той пүткөндө ырчы көп.

[M.A., 23.07.2002].
5112
Тон тозот, акыл озот.
[Ж.Йу., 02.07.2000].
5113
Тондун ысыгыны ээси билет.
[А.А., 21.06.2004].
5114
Тоңгон тон жаман дейт,
Аазыган жол жаман дейт.
[Ж.Йу., 23.10.1999].
5115
Тоо башында туман бар,
Топ ичинде жаман бар.
[Ж.Йу., 22.08.2003].
5116
Тоо белгиси таш болот,
Бар белгиси аш болот,
Азар элдин балдары,
Бир бириге гаш болот.
[Ж.Йу., 30.09.2000].
5117
Тоо гуласа ашуу болот,
Жар гуласа кечүү болот.
[Ж.Йу., 10.01.2005].
5118
Тоо канчалык бийик болсо да ашуусу болот.
[Н.Ш., 30.12.2003].
5119
Тоо – кийиги менен тоо,
Зоо – мөңгүсү менен зоо.
[З.Т., 30.04.1999].
5120
Тоо тоога жетишбейт,
Әдәм әдәмгә жетишет.
[М.-Ә.К., 01.08.2002].
5121
Тоо тоого тайанат,
Әдәм – әдәмгә.
[М.-Ә.К., 30.03.2001].
5122
Тоо эгиз болуп күндү тосәлвайт.
[А.-М.К., 01.08.2001].
431
Тоова ‒ токтукта,
5123
Коуга ‒ ачтыкта.
[А.А., 14.07.1997].
Тоога барсаң палтаңы ал,

5124
Шәәргә барсаң халтаңы ал.

[Ә.Э., 26.05.2006].
Тоода жәшәгән ток болот,

5125
Су:да жәшәгән сук болот.

[М.-С.С., 29.01.2004].
Тоодагы малды бөөрүдөн сакта,

5126
Түздөгү малды уурудан сакта.

[М.-Ә.К., 10.09.2002].
Тоодай бойуң болгуча

5127
томуктай акылың болсун.

[А.-М.К., 05.12.1997].
Тоодан аккан таш булак,

5128
О дә куйат деңизге,
Жаманнан жакшы чыкты деве,
О дә кетет негизге.
[Ж.Йу., 23.10.1999].
Тооктун тууганы бир тухум,

5129
пүт айылга жар салат.

[А.-М.К., 13.06.1997].
Тоолуу жерде бөөрү бар,

5130
Ойлуу жерде ууру бар.

[М.-Ә.К., 12.09.2002].
Тоолуу жерде бөөрү көп,

5131
Ойлуу жерде ууру көп.

[М.-Ә.К., 09.07.2004].
Тоонуку тоога, су:нуку су:га,

5132
Байдыкы байга, кулдуку кулга.

[Ж.Йу., 03.05.1999].
Тоонун башыны көр да,

5133
түвүгө барва;
Жакшынын өзүнү көр да,
үйүгө барва.
[Ж.Йу., 01.01.2001].
432
Мaкaлдaр
5134
Тоосу кандай болсо,
жаңырыгы шондой.
[А.-М.К., 04.07.1998].
5135
Тоотбогонго – токмок жилик,
Хаалаваганга – хаары жилик.
[Ә.Э., 03.03.2003].
5136
Тоош эки колдон тең чыгат.
[О.Г., 28.05.2001].
5137
Топ ойногон тозуйт,
Ашык аткан азыйт.
[М.К., 11.06.2001].
5138
Тополоң болвой той болвойт.
[З.Т., 10.06.2003].
5139
Топон су: каптаса,
тоотбостун томугуга чыкбайт.
[Ж.Йу., 30.09.2000].
5140
Топчудан калган көңүл
төө берсең да жазылвайт.
[А.-М.К., 06.10.1997].
5141
Тотуйайи тәәжи сәр ‒ 1
Жакшынын айагыдан өпсөң ар эмес.

[Г.Ч., 03.04.2001].
5142
Төлгө салва, төлгөсүз дә калва,
Пал салва, палсыз дә калва.
[М.-Ә.К., 09.07.2004].
5143
Төлгөгө ишенбе, төлгөсүз да калва.
[А.В., 09.04.2003].
5144
Төө бойдо, үрмәт койдо.
[М.-С.С., 24.07.2001].
5145
Төө зор болсо да жегени от,
Кыргыйек кичик болсо да жегени эт.
[Ж.Йу., 12.06.1999].
5146
Төө канча болсо, жүгү ошончо.
[М.-Ә.К., 11.06.2001].
5147
Төө минген кой аркасыда жәшинәлвәйт.
[А.-М.К., 25.05.1999].
1
пaрс., тутийa – сурмa; тәәжи – тaaжы, сәр – бaш.
433
Төө өлсө, кому калат,

5148
Эр өлсө, ноому калат.

[М.Т., 15.07.1997].
Төө силкинсе, он эшекке жүк болот.

5149
[А.-М.К., 06.07.1998].
Төө талга тойвойт,

5150
Соодегер малга тойвойт.

[А.-М.К., 27.07.1998].
Төө чәйнәгәнини билет,

5151
жутканыны билвейт.
[А.В., 27.05.2001].
Төөгө минип aлып ийнесини издеген ‒ axмaк.

5152
[Т.Г., 28.07.2001].
Төөдө така болвойт,

5153
Кепинде жака болвойт.

[Ж.Йу., 21.02.2004].
Төөдөй бой бергиче,

5154
төөндөй акыл берсин.

[М.-Ә.К., 12.07.1997].
Төөдөй бойуң болгуча,

5155
төөндөй акылың болсун.

[Ж.Йу., 11.07.1997].
Төөдөй болгон бой бергичең,

5156
төөндөй болгон акыл берсечи.

[Ә.Э., 07.02.1999].
Төөдөн качсаң, тикенге кач,

5157
Жыландан качсан, чөлгө кач.

[А.-М.К., 13.01.1998].
Төөдүн мазар менен иши нимне.

5158
[Ә.Э., 27.01.2004].
Төөлөс төрүнү бервейт,

5159
Өлсө гөрүнү бервейт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Төөлөскө төөнүн хадыры жок,

5160
Кесекке келиндин хадыры жок.

[А.В., 12.05.2001].
434
Мaкaлдaр
Төөнү сел алса, эчкини асманда көр.

5161
[А.-М.К., 01.08.2001].
Төөнү чөйчөк менен су:гарвайт.

5162
[А.-М.К., 14.05.1997].
Төөнүн мазары-шәрип менен иши не?

5163
[А.В., 23.02.2004].
Төөнүн өзү дә зор, жүгү дә зор.

5164
[З.Т., 05.05.1999].
Төөнүн тилегени ‒ тикендүү чөл,

5165
Баканын тилегени ‒ балырлуу көл.

[М.-Ә.К., 10.09.2002].
Төөңү шамал учурса,

5166
Эчкиңен үмүт кылва.

[М.-Ә.К., 30.03.2001].
Төөсүнү минип алып издейт,

5167
Тонуну кийип алып издейт.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Төрдө орун барда төмөнгө отурва.

5168
[Ж.Йу., 23.10.1999].
Төрдүн көркү – курак,

5169
Тоодун көркү – булак.

[Ж.Йу., 04.02.2001].
Төркүнү жакын катыннын

5170
Төшөгү жыйылвайт;
Төшөгү жыйылса да,
Айагы тыйылвайт.
[А.А., 24.07.2004].
Төрт кырлуу бол,

5171
Бир сырлуу бол.

[М.-Ә.К., 13.11.2001].
Төшөгүңө карап путуңду сун.

5172
[М.-Ә.К., 24.07.2006].
Төшөгүңө ченеп путуңду сун.

5173
[А.В., 03.05.1999].
Төшөктүн тарлыгы ‒ тарлык,

5174
Көңүлдүн тарлыгы ‒ хорлук.

[Ж.Йу., 30.09.2000].
435
Тузу шор ‒ көзү көр,

5175
Ичи тар ‒ түвү хар.

[Ә.Э., 22.01.2004].
Тузуңу ичкеннен корк.
5176
[Ә.Э., 27.12.2003].
Тузуңу ичип, туздугуңa чычкaннaн сaктaн.
5177
[M.-A.K., 05.06.1998].

5178
[А.-М.К., 25.05.1999].
Тулдун карды ‒ тулку чанач.

5179
[Ж.Йу., 01.02.2003].
Тулпар баласыны берте тепбейт,
5180
Берте тепсе да керте тепбейт.

[А.В., 05.04.2003].
Тулпар минип,
5181
куш зылпоочтогоннун да күнү өтөт;

Эшек минип,
хыт-хыттаганнын да күнү өтөт.
[Ә.Э., 16.09.2002].
5182
куш куштаганнын да күнү өтөт,

хыт-хыттаганнын да күнү өтөт.
[Ә.Э., 16.09.2002].
Тулпар тушта туйлайт,
5183
Туугaнды күндө сыйлaйт.

[А.А., 24.07.2006].
Тулпардын өз туйагы өзүгө аш.
5184
[Ә.Э., 04.08.2003].
Тулпардын тепкени ар эмес,
5185
Эшектин тепкени ‒ ар.

[Н.Д., 01.08.2003].
Тур-турдан хавар келсе,
5186
уйкунун мәзәси кетет.

[Ж.Йу., 10.06.2003].
Турумтай – тушка,
5187
Палапан – башка.
[Ә.Э., 13.08.2001].
436
Мaкaлдaр
Туруп чычар үйрөтбөгүн атыңды –

5188
аарыганда жаман.
Эки жатып үйрөтбөгүн катынды –
хаарыганда жаман.
[М.-Ә.К., 12.07.2004].
Тууган ай – туураган май.

5189
[Ж.Йу., 23.10.1999].
Тууган – барында тууган,

5190
жогунда – душман.
[Ә.Э., 08.06.2003].
Тууган – берсең тууган,

5191
бервесең – бегәнә.
[М.-С.С., 29.12.2003].
Тууган жок болсо ‒ берәлвайт,

5192
Бар болсо ‒ көрәлвайт.

[Ә.Э., 25.02.2004].
Тууган күйүндүрө әйтәт,

5193
Душман сүйүндүрө әйтәт.

[Ә.Э., 24.07.2001].
Тууган тууган менен тавышбaй койвойт.

5194
[А.Ә., 26.07.2002].
Тууган эсап эмес, турган эсап,

5195
Аткан эсап эмес, арткан эсап.

[А.-М.К., 22.06.1999].
Тууганды тууган бычактайт,

5196
Туруп кайта кучактайт.

[М.-Ә.К., 29.03.1998].
Тууганнан алыс, су:га жакын кон.

5197
[Т.К., 17.05.1997].
Туугaннaн безген эр оӊбойт,

5198
Туурудaн безген куш оӊбойт.

[М.-A.К., 09.11.1999].
Туугaннын aдaты шо:

5199
Жакын болсо ‒ тиштешет,

Узак болсо ‒ кишнешет.
[Ә.Э., 16.11.2002].
437
5200
Тууганнын боору тарынса да, мурду тарынбайт.
[О.Г., 24.07.2006].
5201
Тууганнын кандай экени бир жамандыкта,
бир жакшылыкта билинет.
[Ә.Э., 27.06.2002].
5202
Тууганнын каны бир,
Достун жәни бир.
[Ә.Э., 18.09.2003].
5203
Тууганнын мурду тарынса да боору тарынбайт.
[Ә.А., 30.07.2003].
5204
Тууганнын өзү тарынса да, боору тарынбайт.
[М.-Ә.К., 11.06.2001].
5205
Тууганнын погу сасывайт.
[А.А., 12.05.2001].
5206
Тууганнын урушу –
торконун жыртылышы.
[А.А., 21.06.2004].
5207
Тууганыга патбаган душманына жалынат.
[Ж.Йу., 10.01.2005].
5208
Тууганын жаман деген жалчывайт.
[А.А., 13.01.2005].
5209
Тууганына бурганы ‒
Бийди худай урганы.
[Ж.Йу., 01.04.2001].
5210
Туулган жердин топосу алтын.
[Ж.Йу., 08.06.2003].
Туурaдaн кошулгaн
5211
туугaн болуп жaрытбaйт.

[А.О., 20.12.2004].
5212
Туурдуктун жакшы-жаманы,
Кыш түшкөндө билинет.
Тууганнын жакшы-жаманы,
Иш түшкөндө билинет.
[М.-Ә.К., 30.12.2003].
438
Мaкaлдaр
Тууру әдәм бәәрини тууру деп ойлойт,

5213
Ийри әдәм бәәрини ийри деп ойлойт.

[Ж.Йу., 12.04.1998].
Тууру әдәм көргөнүнү әйтәт,
5214
Куур әдәм бергенини әйтәт.

[Ә.Т., 29.07.2001].
Тууру гәп тууганга жакбайт.

5215
[А.-М.К., 05.08.2001].
Тууру жолдо жыгылган тез ковот.

5216
[М.К., 04.05.1999].
Тууру жолду көрүп туруп,

5217
ийри жолго түшкөн – ахмак.

[А.Ә., 08.06.2003].
Тууру жүргөннүн ләвизи күйвөйт.
5218
[Ж.Йу., 20.11.1999].
Тууру сөз таш жарат,

5219
Натууру сөз баш жарат.

[М.Т., 05.06.2006].
Тууру сөз тууганга жакбайт.
5220
[А.-М.К., 06.10.1997].
Тууру сөздүү тууганыга жакбайт.

5221
[А.В., 24.06.2001].
Тууру сүйлөгөн тууганга патбайт.

5222
[Н.Ш., 24.06.2004].
Тууру сүйлөгөннүн тууганы болвойт.

5223
[Ш.Э., 25.01.2004].
Туурусун әйтсәң тууганың жоо болот.

5224
[А.В., 22.01.2004].
Тухумда түк болвойт,

5225
Чымчыкта сүт болвойт.

[М.-Ә.К., 03.02.2001].
Түвү бирге кошулат,

5226
Учу бирге жазылат.

[А.А., 24.07.2006].
Түвү бирге түтбөйт.

5227
[М.-Ә.К., 10.09.2002].
Түвү бөлөктүн түйшүгү бөлөк.

5228
[И.Ч., 13.07.1997].
439
Түвү душман түзөлвөйт.

5229
[А.А., 30.08.2003].
Түвү жакшы түрттүрвөй билет,
5230
Атасы жакшы әйттирвәй билет.

[М.-Ә.К., 29.12.1997].
Түвү жакшыдан түңүлвө.
5231
[Ж.Йу., 23.05.2004].
Түвү жаман түрүдөн билинет,

5232
Түвү жакшы сүрүдөн билинет.

[К.О., 04.08.2004].
Түвү көрүнбөгөн идиштен су: ичбе.
5233
[Ж.Йу., 27.09.1998].
Түз болсо, ок кыл, ийри болсо – жаа.

5234
[М.Т., 15.07.1997].
Түзөш үчүн бузуш керек.

5235
[А.-М.К., 02.08.2001].
Түйдөк түйгөннүн аты чыкбай,

5236
Аркан эшкеннин аты чыгат.

[З.Д., 23.04.2003].
Түйдөкчүнүн аты чыкбайт,
5237
Аркан эшкеннин аты чыгат.

[Ә.Э., 26.02.2004].
Түйүлсө, түйүнчөккө патбайт,
5238
Жәйилсә, жәҳәнгә патбайт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Түйүндү кесип алва, чечип ал.
5239
[А.-М.К., 01.08.2001].
Түктүү айван чарс болот,

5240
Бәндәгә оомат келгенде,

Көтөрәлвай мас болот.
[А.В., 26.01.2004].
Түлкү жатарында жер тандавайт,
5241
Кыз тийеринде эр тандавайт.

[Ж.Йу., 30.09.2000].
Түлкү и:нине жолборс патбайт.

5242
[Ә.Э., 22.01.2004].
Түлкү и:нини карап үрсө, котур болот.

5243
[А.В., 28.05.2001].
440
Мaкaлдaр
Түндүктү көтөргөн кереге менен уук.

5244
[М.-Ә.К., 12.03.2005].
Түндүктүү үйдөн кур чыкбайт.

5245
[Ә.Э., 19.02.2002].
Түннүн аркасыдан күн келет,

5246
Күннүн аркасыдан – түн.

[Ж.Йу., 11.07.1998].
Түрктү түртмөйүнчө билвейт,

5247
Сартты саймайынча билвейт.

[А.Ә., 26.07.2002].
Түрткөннүн түвүдө калгыча,

5248
Арсланнын оозуда кал.

[Ә.Э., 06.02.2003].
Түстүүдөн түңүлвө, нарктуудан ырава.

5249
[Ә.Э., 23.01.2004].
Түсү жакшыдан түңүлвө.

5250
[Ә.Э., 19.02.2002].
Түсү жарыктан түңүлвө.

5251
[А.В., 29.05.2001].
Түш көргөндөй болвойт,

5252
жорогондой болот.
[М.-A.К., 31.12.2003].
Түш өзү пилдей,

5253
мойну кылдай1.
[З.К., 14.04.2001].
Түштүк омуруң болсо,

5254
Кечтик малың болсун.

[Ж.Йу., 20.11.1999].
Түштүн мойну кылчалык.

5255
[М.-Ә.К., 25.06.2004].
Түшү бузулганнын иши бузулат.

5256
[М.-Ә.К., 09.07.2004].
Түшүң жаман да болсо,

5257
жакшыга жоро.
[А.Ә., 06.02.1999].
1
Түштү кылдат, жакшы ниеттүү адамга жорутуу керек экендигин, канчалык жакшы түш болсо
да, жоруган адамдын орунсуз сөзүнөн улaм бузулуп кала тургандыгын билдирет.
441
Түшүң – түлкүнүн погу.

5258
[Ж.Йу., 02.10.2000].
Түшчөлүк омуруң болсо,

5259
кеччелик гамың болсун.

[А.-М.К., 22.06.1999].
Тынбасты жумшагыча
5260
тына-тына өзүң кыл.

[Ә.Э., 26.06.2002].
Тынч жүргөн бөөрүгө әйләнбә.

5261
[Ә.Э., 21.04.2003].
Тышта иштеп, үйдө же.

5262
[А.-М.К., 13.01.1998].
Тышы каранын ичи дә кара.

5263
[З.К., 23.07.2006].
Тышыны көрүп, ичины бил,

5264
Карасыны көрүп, күчүны бил.

[Ж.Йу., 20.11.1999].
–У–
Увайым түвү ‒ гудук,
5265
Түшөсүн дә кетесин.
Товәккәл түвү ‒ кайык,
Түшөсүн дә өтөсүн.
[Ж.Йу., 04.02.2001].
Узак кетсең да, жaкындыгыӊы унутбa.

5266
[Н.Д., 01.08.2003].
Узак койсоң ‒ чукулдан аласын.

5267
[Ә.Э., 28.03.2003].
Узактагы туугандан жакынкы дос жакшы.

5268
[А.-М.К., 22.06.1999].
Узундун ачуусу келгиче

5269
годоонун жәни чыгат.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Уй мурдуну сасык деп кесип тәштәвәйт.

5270
[Ә.А., 26.07.2002].
Уй, торпоктун барар жери саманкана.

5271
[А.В., 19.08.2001].
442
Мaкaлдaр
Уйада бир, учканда башка.

5272
[М.-Ә.К., 11.06.2001].
Уйада нени көрсө,

5273
Учканда шону алат.

[Ж.Йу., 10.01.2005].
Уйалсаң, гәвиң ким сүйлөйт,
5274
Зериксең, ишиң ким кылат?

[Н.Д., 01.08.2003].
Уйаң әдәм уйалчаак,

5275
Уйатсыз әдәм суранчаак.

[Ж.Йу., 02.10.2000].
Уйат – өлүмдөн катык,

5276
Өлүм таштан катык.

[Ж.Йу., 23.06.2001].
Уйгур ‒ уруктaш,
5277
Кaзaк ‒ кaндaш,
Сaрт ‒ жaндaш.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Уйку жер тандавайт,

5278
Сойку тең тандавайт.

[Ж.Йу., 29.04.2001].
Уйку – көңүл иши,

5279
Копкон – акыл иши.

[Ә.Э., 05.03.2003].
Уйку ‒ түгөвөйт, омур ‒ түгөйт.

5280
[М.-A.К., 09.11.1999].
Уйку – шишек,
5281
шишегин уктасаң нимшеги калат,

Нимшегин уктасаң шумшишеги калат,
Шумшишегин уктасаң хурту калат,
Хурттaн кайтып шишекке чыгат1.
[А.Ә., 10.09.2002].
Укбайт деп ушак әйтбә,

5282
Көрвөйт деп ууру кылва.

[А.В., 24.06.2001].
1
Оогaнстaндa колдонулгaн сaлмaк өлчөмдөрү: шимшек ‒ 2 кг, нимшек / нымшек ‒ 1 кг, шумши-
шек ‒ 0,5 кг, xурт ‒ 250 гр.
443
Уккан кулакка жазык жок.

5283
[М.-Ә.К., 24.07.2006].
Уккан – ушак,
5284
Көргөн – чын.
[А.В., 30.12.2003].
Укканнан әйтбә,
5285
көргөннөн әйт.
[Ж.Йу., 30.12.1997].
Укканыңа ишенбе,
5286
көргөнүңө ишен.
[Ә.Э., 13.05.2001].
Укканыңы әйтбә,
5287
көргөнүңү әйт.
[И.Ч., 17.01.1998].
Укканыңы кылва,
5288
көргөнүңү кыл.
[М.-Ә.К., 31.12.2003].
Улагы жок тойу курусун,

5289
Серкеси жок койу курусун.

[А.А., 21.06.2004].
Улакчыга ат каатбы,
5290
Жәни жокко мал каатбы?

[А.А., 18.06.2004].
Улароту, мамыры –
5291
Умуму чөптүн тамыры.

[К.O., 23.07.2006].
Улугу баштайт,
5292
Кичиги хоштойт.
[Ж.Йу., 20.11.1999].
Улугу осол болсо ‒

5293
Уулдан үрмәт кетет,

Келиннен кәлпәт кетет.
[М.-Ә.К., 10.09.2002].
Улугун сыйлаваган эл узавайт.

5294
[А.В., 03.05.1999].
Улугунун сөзүнү укбаган улуп калат.

5295
[З.Т., 05.05.1999].
444
Мaкaлдaр
5296
Улук болсоң, кичик бол.
[А.-М.К., 22.06.1999].
5297
Улук болсоң, сылык бол.
[М.-Ә.К., 12.07.1997].
5298
Улуу сөзгө кичи тоова.
[Э.К., 19.06.2004].
5299
Улуу тоонун башына
Уча-уча кыраан да чыгат,
Жыла-жыла жылан да чыгат.
[Ж.Йу., 29.04.2001].
5300
Улууга – үрмәт,
Кичикке – иззәт.
[М.-A.К., 27.04.2003].
5301
Улууну үрмәттә –
кичиктер сени дә үрмәттәсин.
[А.А., 09.07.1997].
5302
Урәлваган чомок өз башыңа тийет.
[М.Т., 12.06.1999].
5303
Урганнан гезеген жаман.
[А.Ә., 21.04.2003].
5304
Урганнан демиткен жаман.
[К.О., 22.08.2003].
5305
Урук-тууган бир өлүктө, бир тирикте.
[А.-М.К., 19.10.1999].
5306
Уруш пүткөндө баатыр көвөйөт.
[А.-М.К., 02.08.2001].
5307
Уруш пүткөннөн кийин баатыр көп.
[А.-М.К., 02.08.2001].
5308
Урушбай айрылган уйалвай кошулат.
[Ж.Йу., 31.12.1999].
5309
Урушбас уул, керишбес келин болвойт.
[Ы.Э., 11.06.2001].
5310
Урушбаса уул болвойт,
Киришбесе келин болвойт.
[А.Ә., 03.08.2003].
Урушканнын бәәрин касым деве,
5311
Көрүшкөннүн бәәрин досум деве.

[Ж.Йу., 08.07.2004].
445
Урушмак асан, жәрәшмәк зор,

5312
Чабышмак асан, табышмак зор.

[А.В., 03.07.2000].
Урушсаң ченеп уруш,

5313
жәрәшкәнгә үзүң болсун.

[М.-Ә.К., 03.02.2001].
Уста байывайт,
5314
Тегирменчи тойвойт.
[Ә.Э., 17.09.2003].
Уста Дөүт пайгамбар,

5315
Мылтык кылган эмесби.

Кулагыны бир жакка
Кынтык кылган эмесби.
[М.-Ә.К., 18.06.2004].
Уста кандай болсо,

5316
шегирт шондой болот.

[А.А., 24.07.2006].
Уста көрүнсө, тогоо үзүлөт.

5317
Бакшы көрүнсө, хастанын көзү сүзүлөт.

[Ж.Йу., 29.04.2001].
Уста менен тегирменчи тойвойт.

5318
[Н.Д., 01.08.2003].
Устадан дат калат,

5319
Молдодон хат калат.

[А.В., 05.06.1998].
Устадан шегирт озот,

5320
Аттан тай озот.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Устаны узанганда көр.

5321
[М.-С.С., 24.07.2001].
Устанын тогоосу жок,

5322
Бекердин чолo:су жок.

[А.А., 21.06.2004].
Устанын тогоосу жок,

5323
Тәмбәлдин чолo:су жок.

[А.-М.К., 06.07.1998].
446
Мaкaлдaр
Ут жакшы келсе – ут,

5324
Жаман келсе – жут.

[Ж.Йу., 26.02.2004].
Ут, кетмен башын тут.

5325
[З.Ө., 19.02.2002].
Ут, кетменнин савыны тут.

5326
[Ж.Йу., 26.02.2004].
Ут кирди, арык койго сүт кирди.

5327
[Ж.Йу., 19.02.2002].
Уу башы – улак,
5328
Суу – башы булак.

[А.В., 08.04.2003].
Уу жесең урууң менен же.

5329
[А.А., 29.01.2003].
Уу ичкен бир өлөт,

5330
Ууру кылган миң өлөт.

[Ж.Йу., 02.10.2000].
Уул жакшы чыкса,
5331
атанын малын не кылат.

[М.К., 04.05.1999].
Уул жакшысы – ар,

5332
Уул жаманы – шор.

[К.О., 12.06.2001].
Уул жакшысы октой,

5333
Уул жаманы поктой.

[Ж.Йу., 12.06.1999].
Уул жакшысы – омур,

5334
Кыз жакшысы – әвийр.

[М.-Ә.К., 30.12.2003].
Уул – орнотулган туу.

5335
[Ж.Йу., 04.02.2001].
Уул тилесең, күчтүүсүн тиле,

5336
Кыз тилесең, иштүүсүн тиле.

[Ж.Йу., 31.12.1999].
Уул туудум, уйатыны кошо туувадым,

5337
Кыз туудум, хыйалыны кошо туувадым.

[Ж.Йу., 10.01.2005].
447
Уулга узун, кызга кызыл ‒ төрт тәрәви кывла.

5338
[Ж.Йу., 18.02.2002].
Уулдун күчтүүсү жакшы,

5339
Кыздын иштүүсү жакшы.

[Ж.Йу., 29.07.2003].
Уулдун ‒ үрмәти,
5340
Келиндин ‒ xызмaты.
[М.-A.К., 27.05.2002].
Уулдуудан хавар жок,

5341
Кыздуу өзү дап чалат.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Уулу бардын өзү бар,

5342
Кызы бардын изи бар.

[А.Ә., 11.07.1998].
Уулу бардын сөзү бар,

5343
Кызы бардын назы бар.

[А.А., 24.07.2006].
Уулу жакшы болсо ‒ ата тетилет,

5344
Кызы жакшы болсо ‒ эне тетилет.

[З.Д., 12.06.2001].
Уулу жаман мас деп кутулат,

5345
Кызы жаман жәш деп кутулат.

[М.-Ә.К., 09.07.2004].
Уулу жаман чыкса,

5346
атасы дәрттән өлөт.

[М.К., 04.02.2001].
Уулу жоктун бууну жок,

5347
Кызы жоктун изи жок.

[Ж.Йу., 18.06.2004].
Уулу жоктун бууну жок,

5348
Пулу жоктун куну жок.

[М.-Ә.К., 10.09.2002].
Уулуң ашык болсо ‒ көктү кара,

5349
Кызың ашык болсо ‒ жерди кара.

[А.-М.К., 03.02.1998].
Уулуң зоройсо ‒
5350
уйаттуу менен айыл кон,
448
Мaкaлдaр
Кызың зоройсо ‒
кылыктуу менен айыл кон.
[Ж.Йу., 02.10.2000].
Уулуң көңүлчөөк болсо ‒

5351
атынын шору.
Кызың көңүлчөөк болсо ‒
көтүнүн шору.
[Ж.Йу., 29.07.2003].
Уулуң өсө:рдө уйаттуу менен коңшу бол,

5352
Кызың өсө:рдө кылыктуу менен коңшу бол.

[Ж.Йу., 11.01.2005].
Уулуң өсө:рдө уулу жакшы менен жүр,

5353
Кызың өсө:рдө кызы жакшы менен жүр.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Уулуң өсө:рдө уулу жакшы менен отур,

5354
Кызың өсө:рдө кызы жакшы менен отур.

[А.Ә., 01.06.2006].
Уунун сырын атканнан сура,

5355
Жоонун сырын чапканнан сура.

[М.-Ә.К., 01.03.2003].
Ууру алган малга ‒ ээси гүнә:кәр,

5356
Арам өлгөн малга ‒ койчу гүнә:кәр.

[А.-М.К., 05.12.1997].
Ууру бирөө гана,

5357
гүмән – азар түмән.

[Т.Г., 23.07.2006].
Ууру бирөө, гүмән – азар.

5358
[А.Ә., 08.02.2003].
Ууру жок десе – үй түвүндө,

5359
Бөөрү жок десе – бөрк алдында.

[А.Ә., 23.10.1999].
Ууру кылган жер карайт,

5360
Гарлык кылган көк карайт.

[А.В., 02.03.2003].
Ууру ‒ миң өлөт,

5361
Уу ичкен ‒ бир өлөт.

[А.В., 12.06.1999].
449
Ууру ‒ түн ашкыча,

5362
Бөөрү ‒ кыр ашкыча.

[Ж.Йу., 18.11.2000].
Ууру, ууру гәзәндә,

5363
Эки көзү казанда.

[Ә.Э., 22.06.2006].
Ууру уурулугуну койсо да,

5364
Ууру аты калвайт.

[Ж.Йу., 31.12.1999].
Ууру ууруну колдойт,

5365
тууруну колдовойт.
[Ж.Йу., 17.09.2001].
Ууру хаарыса, сопу болот,

5366
Бөөрү хаарыса кетип жоголот.

[А.А., 21.06.2004].
Ууру элди тонойт,

5367
Ууруну каракчы тонойт.

[А.-М.К., 27.07.1998].
Ууру элдин бәәрин ууру деп ойлойт.

5368
[А.О., 20.12.2004].
Ууруда акыл болвойт,

5369
Әйткән гәпкә макул болвойт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Ууруда уйат болвойт:

5370
Уурдап алдым эле девейт,

Уйат болуп калдым эле девейт.
[М.-Ә.К., 29.12.1997].
Уурудан кароолчу болвойт,

5371
Дудуктан жуучу болвойт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Уурулук кылсaң жaңгыз кыл,

5372
Жолдошуң aйгaк болвосун.

[А.Ә., 10.06.2003].
Ууруну ууру тават,

5373
Тууруну тууру тават.

[А.-М.К., 02.08.2001].
450
Мaкaлдaр
5374
Уурунун акылы кәм болот.
[М.-С.С., 24.07.2001].
5375
Уурунун жоросу гәзәндә.
[Ә.Э., 22.06.2006].
5376
Уурунун корккону – Ай,
Онон кийин – бай.
[А.-М.К., 27.07.1998].
5377
Уурунун көөнү короодо,
Дыйканнын көөнү ородо.
[А.-М.К., 03.02.1998].
5378
Уурунун көтү кууш, гәви калта.
[А.-М.К., 02.08.2001].
5379
Уурунун уйаты жок,
Уурдаган сайын көөнү ток.
[М.-С.С., 24.07.2001].
5380
Уурунун улугу баштайт,
кичиги коштойт.
[Ә.Э., 07.02.1999].
5381
Уурусу жок эл болвойт,
Бөөрүсү жок бел болвойт.
[А.А., 13.01.2003].
5382
Уурусу күчтүү болсо,
ээсини доого жыгат.
[Ж.Йу., 12.06.1999].
5383
Уурусу күчтүү келсе, ээсини өлтүрөт.
[З.Д., 23.04.2003].
5384
Учардын ‒ учасы,
Качардын ‒ карчыгасы1.
[З.К., 14.04.2001].
5385
Учбас – тоок,
Качбас – там.
[А.Ә., 10.06.2003].
5386
Учканды билип,
Конгонду билвептир,
1
Мергенчи ууга чыкканда жандап барган адамды санчы дешкен. Санчыга мергенчи “качар”
(кийик, элик ж. б.) атса - карчыгасын, “учар” (кекилик, улар ж. б.) атса, учасын бериши керек
делип эсептелген.
451
Жүгүргөндү билип,
Маңганды билвептир.
[А.-М.К., 03.08.2001].
Учу бирге ‒ жазылат,
5387
Түвү бирге ‒ кошулат.

[Ә.Э., 12.06.2002].
Ушакты әйткәннин бир бети кара,
5388
укканнын эки бети кара.

[Ә.Э., 30.06.2002].
Ушактын көзү жок, сөзү көп.

5389
[А.-М.К., 14.10.1997].
Ушактын түвү ‒ гоога.

5390
[Ә.Э., 29.12.2004].
Ушакчы бирди эки кылат,

5391
экини – төрт.
[К.О., 26.06.2004].
Ушакчы менен ымдашба,
5392
Бузуку менен сырдашба.

[Ж.Йу., 30.04.2003].
Ушакчы тырмакка да түк чыгарат.
5393
[А.-М.К., 03.08.2001].
Ушакчыдан узак отур,

5394
Уруш-талаш аз болот.
[Ә.Э., 27.12.2004].
Ушакчынын оозу тынбайт,
5395
Уурунун көзү тынбайт.

[М.-Ә.К., 12.07.2004].
–Ү–
Үз ‒ көңүлдүн әйнеги.
5396
[З.Т., 13.06.1999].
Үздүн каралыгы жаман эмес,

5397
Ичтин каралыгы жаман.

[Ж.Йу., 02.05.1998].
Үзүң кыйшык болсо, күзгүгө каранба.

5398
[А.-М.К., 02.08.2001].
Үзү кандай болсо, өзү дә шондой.

5399
[Ә.Т., 28.09.1998].
452
Мaкaлдaр
5400
Үзүм кара болсо да, маңдайым жарык.
[М.Т., 12.07.1997].
5401
Үзүмө карап, алымы сура.
[К.О., 17.06.2004].
5402
Үзүӊ кaрa болсо дa, мaӊдaйыӊ жaрык болсун.
[А.Ә., 10.06.2003].
5403
Үй туткасы – катын,
Эл туткасы – эр.
[К.О., 10.01.2005].
5404
Үй ээн деп осуруп,
Көтүңдү жаман үйрөтбө,
Жер ээн деп, оолугуп,
Оозуңду жаман үйрөтбө.
[А.В., 27.05.2001].
5405
Үй ээсини төрүдөн тааны.
[А.В., 24.07.2001].
5406
Үйгө киргиче мийман уйалат,
Киргеннен кийин үй ээси уйалат.
[З.Т., 02.03.2003].
5407
Үйдө баатыр, жоода жок.
[А.В., 28.05.2001].
5408
Үйдө баатыр, жоуда жок,
Сөздө баатыр, доуда жок.
[М.-Ә.К., 23.06.2006].
5409
Үйдө баатыр, жоуда жок,
Үйдө чечен, доуда жок.
[Ж.Йу., 01.04.2001].
5410
Үйдө бир күн уруш болсо,
Кырк күндүк бәрәкә кетет.
[Ә.Э., 26.02.2004].
Үйдө кылган эсапты
5411
базардагы баа бузат.

[Ж.Йу., 18.11.2000].
5412
Үйдө чечен, доода жок,
Куру-бекер сәйрәгән.
[М.-С.С., 24.07.2001].
5413
Үйдөгү ойду бaзaрдaгы бaa бузaт.
[А.Ә., 10.06.2003].
453
Үйдөн чыкканды ит капбайт.

5414
[А.-М.К., 19.10.1999].
Үйдү жарыткан ‒ шам,

5415
Үздү жарыткан – иман.

[А.А., 09.07.1997].
Үйдүн аваты – от,
5416
Эрдин канаты – ат.

[Ә.Э., 24.01.2004].
Үйдүн жакшы-жаманын,
5417
Кыш түшкөндө билесиң.

Кимдин алыс-жакынын,
Иш түшкөндө билесиң.
[Ж.Йу., 31.12.1999].
Үйдүн көркү – мәздим,
5418
Эшиктин көркү – эректе.

[М.-A.К., 09.11.1999].
Үйрөнгөн адат калавы,
5419
Уйга жүгөн салавы.

[А.В., 09.02.2003].
Үйрөнгөн жол ‒ каттоого жакшы.

5420
[А.Ә., 10.07.2004].
Үйрөнгөн жоо атышарга жакшы.

5421
[Ж.Йу., 05.02.2000].
Үйү бөлөктүн гөрү бөлөк,

5422
Тобу бөлөктүн эли бөлөк.

[М.-Ә.К., 12.03.2005].
Үйү жакын иттин куйругу чагарак.
5423
[Ш.Э., 25.01.2004].
Үйүдө ‒ арслан,
5424
тышта – түлкү.
[М.К., 04.05.1999].
Үйүдөн чыкбаган эректенин
5425
катыныга хадыры болвойт.

Айылыдан чыкбаган эректенин
халкыга хадыры болвойт.
[Ж.Йу., 30.12.2003].
Үйүндө ашы жоктун келерге досу жок.

5426
[Ж.Йу., 04.02.2001].
454
Мaкaлдaр
Үйүндө ашы жоктун көңүлүндө хошу жок.

5427
[Ж.Йу., 18.11.2000].
Үйүндө баш болгон жыйында да баш болот.

5428
[Ж.Йу., 31.03.2001].
Үйүң тар болсо да, пейлиң кең болсун.

5429
[А.-М.К., 03.08.2001].
Үйүң тар болсо, дүнйәнин кеңдиги билинбейт.

5430
[А.-М.К., 03.08.2001].
Үйүңө кирген әдәмни кур чыгaрвa.

5431
[A.-М.К., 09.11.1999].
Үйүр-үйүр мaл берсин,

5432
Үйүң толо дән берсин.

[М.-A.К., 28.01.2004].
Үмүт өчбөйт,
5433
Күйүт кечбейт.
[З.Т., 05.05.1999].
Үмүтсүз жәшөө дә жок,

5434
Күйүтсүз жәшөө дә жок.

[А.-М.К., 11.05.2006].
Үмүтүң үзүлгөндө көзүң сүзүлөт.

5435
[Ы.Э., 30.09.1999].
Үндөвөгөн ооздо бәләә бар.

5436
[Ә.Э., 25.08.2002].
Үндөвөй келген конокту ит тосот.

5437
[М.-Ә.К., 30.03.2001].
Үндөвөсөң, үйдөй бәләәдән кутуласын.

5438
[А.А., 24.07.2006].
Үндөгөннүн үйүгө бар,

5439
Жүр дегеннин жәнигә бар.

[Ә.Э., 29.04.2003].
Үрәлваган ит үйгө конок келтирет.

5440
[А.В., 18.09.2002].
Үргөн иттин бәәринә таш атсалар

5441
дүнйәдә таш калвайт эде.

[Ж.Йу., 12.06.1999].
455
Үргөндү билвеген ит бөөрү кычырат,

5442
Күткөндү билвеген койчу ууру кычырат.

[М.-Ә.К., 11.07.2002].
Үргөндү билвеген ит бөөрүнү короого киргизет,

5443
Күткөндү билвеген койчу ууруга жол көргөзөт.

[Ж.Йу., 12.06.2002].
Үркөрлүү айдын бәәри ‒ кыш.

5444
[Ж.Йу., 05.02.2000].
Үрө жүгүргөн ит каппайт,

5445
Үндөвөй жаткан ит кават.

[М.-Ә.К., 04.02.2000].
Үрөгөн ит каваак болвойт.

5446
[Ж.Йу., 18.11.2000].
Үстү каралуунун көңүлү жаралуу.

5447
[М.-Ә.К., 11.01.2005].
Үттүү мончок жерде калвайт.

5448
[Э.Ч., 09.01.2005].
Үшкү баштыкы ‒ үч тиллә,

5449
Кынды кызылдыкы ‒ кырк тиллә,

Парпар баштын ‒ баасы жок.
[А.Ә., 20.04.2003].
Үшүгөнгө от жактырва,
5450
Ууруга мал бактырва.

[Ж.Йу., 11.01.2005].
Үшүкчөөлгө от калатба.
5451
[Ж.Йу., 05.02.2000].
–Ф–
Факир дос ишке жарайт,
5452
Бай дос малын айайт.

[Н.Ш., 14.04.2001].
Фукаранын үзү ‒ суук.

5453
[Ж.Йу., 21.02.2004].
456
Мaкaлдaр
–Х–
Xaaлaвaсa, xaнгa жaккaн aш кулгa жaкбaйт.
5454
[М.-A.К., 10.02.1998].
Xaaлaп келгенге кaрa aлaчык дa кең,
5455
Xaaлaвaй келгенге xaндын үйү дa тaр.

[М.-A.К., 28.05.2001].
Хаарыган әдәмгә күлгөн – өзүгө күлөт.
5456
[З.Т., 05.07.1999].
Хаарыган кәлә пычактан коркбойт.

5457
[А.-М.К., 19.10.1999].
Хаарыганда аттын тезеги алтын көрүнөт,

5458
Койдун корголу инжи көрүнөт.

[А.-М.К., 10.12.1997].
Хаарыганда катын жоо,
5459
Баштагыдай гәп укбайт,

Бала менен келин жоо.
[Ә.Э., 25.01.2004].
Xaaрыгaндa кaтының өлүп,
5460
тул кaлгaндaн сaктaсын.

[Ж.Йу., 13.10.2001].
Хаарыганда не кетет:
5461
Хадырлән болгон эл кетет,

Көзүңнөн жәшиң сел кетет,
Кайкалаган бел кетет,
Белден күмүш кур кетет,
Кара көздөн нур кетет,
Көңүлдө жүргөн сыр кетет.
Хаарыганда не келет:
Харылык деген жоо келет,
Кайтбас кара доо келет,
Әш-пәшигә каравай,
Әзрәйил пәриштә,
Axырыда шо келет.
[М.-Ә.К., 28.12.2000].
457
Хаарыганда шәкуулу,
5462
Карды ашка тойвойт дейт,

Гарлыгыны койвойт дейт.
[З.К., 04.08.2004].
Хаарысаң мендей болосуң,
5463
Өлсөң, кара гөрдөй болосуң.

[М.-Ә.К., 24.07.2006].
Хадымгыдай заман жок,
5464
Кайгырваган әдәм жок.

Илгергидей заман жок,
Ийләвәгән әдәм жок.
[З.Ө., 17.09.2002].
Хадыр билвегенге хадырыңды кетирве.

5465
[Ж.Йу., 23.06.2001].
Хадырлән хаарыса да кыз көрүнөт.

5466
[К.О., 24.04.2006].
Хадырыңа жеткеннин эшигиде кулу бол.

5467
[Т.К., 17.05.1997].
Хадырыңы билгенге сал,

5468
Гәвиңи укканга әйт.

[Ж.Йу., 30.12.2000].
Хайалсыз инсан ‒ мөмөсүз дарак.
5469
[Ы.Э., 06.07.2000].
Хайыр ‒ Алладан,
5470
Шер ‒ шәйтәндән.
[З.Т., 05.07.1999].
Хайыр бер, хайырын көр.
5471
[А.А., 22.06.1997].
Хайыр тиле коңшуңа,
5472
Хайыр келсин башыңа.

[М.-Ә.К., 11.05.1998].
Хайырлуу ишке жакын бол,
5473
шерден – узак.
[Ж.Йу., 14.03.1999].
Хайыры жок байдан кач,
5474
Бәйири жок жәйдән кач.

[Н.Ш., 30.12.2003].
458
Мaкaлдaр
Хайыры жок байдан не пәйдә,

5475
Наны жок чәйдән не пәйдә.

[Н.Ш., 27.02.2004].
Хайыры жок байы курусун,

5476
Наны жок чәйи курусун.

[А.Ә., 24.07.2002].
Халк әйтбәйт,
5477
халк әйтсә, калп әйтбәйт.

[Ә.Э., 30.12.2003].
Халкка жакбаган халыкка да жакбайт.

5478
[Ж.Йу., 05.02.2000].
Халкыңда жаманың болсо ‒

5479
Кармашканың шол.
Элиңде жаманың болсо ‒
Эрмегиң шол.
[М-Ә.К., 24.07.2006].
Халысы бар элдин кайгысы болвойт,

5480
Халысы жок элдин хазинасы толвойт.

[А.В., 25.09.1998].
Хам жегеннен бөөрү өлвөйт,

5481
Калп әйткәндән эр өлвөйт.

[Ә.Э., 03.08.2003].
Хамырдан кыл чыкмасы зор,

5482
Молдодон пул чыкмасы зор.

[Ж.Йу., 03.03.2003].
Хан уулуга кавак менен каш керек,

5483
Кул уулуга кәттә тавак аш керек.

[Ә.Э., 28.07.2001].
Хан үйү тар, өзүңнүн үйүңө бар.

5484
[А.Тан., 10.06.2006].
Ханаи мәрдүм жәннәт әст1.

5485
[Ә.Э., 12.06.1999].
Хандын аркасыдан да гәп болот.

5486
[А.В., 07.04.2003].
1
парс. “Бирөөнүн айылы жаннат” дегенди билгизет.
459
Хандын башын хан жейт,

5487
Кардын башын кар жейт.

[Ж.Йу., 13.06.2003].
Хандын иши – хааламай,

5488
Бийдин иши – дооламай.

[А.-М.К., 27.07.1998].
Хандын койнуда калтырап жаткыча,
5489
Кулдун койнуда кутуруп жат.

[А.Тан., 12.06.2006].
Хандын кызы хайа кармаса, колу каваарыйт.

5490
[А.В., 26.01.2004].
Хандын нээти бузулса ‒ халкынын шору,

5491
Халктын нээти бузулса ‒ ханынын шору.

[З.Т., 10.07.2004].
Хандын тузу да өксү болот.
5492
[Ж.Йу., 20.04.2003].
Ханы жок халк болвойт,

5493
Бийи жок эл болвойт.

[А.Т., 29.12.2003].
Харидарда көз болсо,
5494 1
түжжәр ачкадан өлөт.

[Ж.Йу., 12.03.1999].
Харидардын көзү болсо,
5495
касап ачкадан өлмөк.

[А.-М.К., 14.01.1998].
Хары әдәмнин жакшысы
5496
Ак өргөдө жәйләнәт,
Хары әдәмнин жаманы
Отоодон кетбей әйләнәт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Хары бар жерде пәри бар.
5497
[Ж.Йу., 01.03.2000].
Хары билгенди пәри билвейт.

5498
[А.А., 18.06.2004].
1
Харидар – кардар.
460
Мaкaлдaр
Хары билгенди пәри дә билвептир.

5499
[М.Э., 18.05.1997].
Хары жакшы,
5500
харынын бары жакшы.

[Ж.Йу., 31.03.2001].
Хары жатсам дейт,

5501
Жәш маңсам дейт.

[Ж.Йу., 30.12.2000].
Хары келсе – ашка,
5502
Жәш келсе – ишке.

[А.О., 22.01.2004].
Хары киши катыны –
5503
о дә киши катыны,
Бала киши катыны –
о дә киши катыны.
[А.О., 29.12.2004].
Хары койдун кәлләси пышкычаң,
5504
Токту койдун келләси араша болот.

[Ж.Йу., 01.03.2000].
Харылыгы курусун,
5505
Эки колдон иш кетет,

Ооздон отуз эки тиш кетет,
Белден куват, күч кетет.
[Л.Г., 27.06.2004].
Харылык келди, кетбейт,
5506
Жәштик кетти, келвейт.

[М.Т., 05.07.1997].
Харылык кычыртбай келет,
5507
Келгеннен кийин калат,

О дүнйәгәчә көтүңнөн барат.
[Ы.Э., 06.07.2000].
Харынын бир айагы төрдө,
5508
бир айагы гөрдө.

[Ә.Э., 08.06.2003].
Харыга – үрмәт,
5509
Жәшкә – хызмат.
[Ж.Йу., 09.01.2005].
461
5510
Харый, харый газ болот,
Улгай, улгай уз болот.
[А.Ә., 06.04.2003].
Хас кылып кырган менен эл соолвойт,
5511
Кашыктап чәчкән менен көл соолвойт.

[К.О., 02.02.2003].
5512
Хаста жаткан асан, хаста баккан зор.
[Ә.Т., 28.09.1998].
5513
Хастанын сырдашы хаста,
Сараңнын сырдашы сараң.
[А.-М.К., 05.10.1999].
5514
Хооруң кайдан болсо, катарың шонон.
[М.-Ә.К., 11.07.2004].
5515
Хорлук көрүп жәшәгичәң,
Эрлик кылып өлүп ал.
[Ж.Йу., 30.12.2000].
5516
Хош болгоннон маңдай айрылвайт,
Коркконнон жүрөк айрылвайт.
[Ә.Э., 23.07.2006].
5517
Худаа бәндәсигә бир ооз, эки кулак бериптир,
Бир мәртә сүйлөп, эки мәртә уксун дептир.
[М.К., 11.05.2001].
5518
Худаа бервесе бәрәкә болвойт.
[М.-Ә.К., 12.07.1997].
5519
Худаа бервесе, кулу не кылсын.
[З.Т., 22.06.1997].
5520
Худаа билвесе бәндә андааза кыләлвайт.
[Ә.Э., 13.05.2001].
5521
Худаа деген кур калвайт,
Ат бәйләгән жүйөү калвайт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
5522
Худаа тоосуга карап кар берет,
Дәрийәсигә карап сал берет.
[М.-Ә.К., 04.07.2000].
5523
Худаа, худаа деген кул кур калвайт.
[М.-Ә.К., 31.12.1997].
462
Мaкaлдaр
Xудaaгa койсо ‒ кулдуку жөн,

5524
Кулунa койсо ‒ бийдики жөн.

[Ч.О., 15.08.2002].
Худай аларда, овал акылды алат,

5525
Акылды алганнан кийин нимне калат.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Худай берер бәндәнин эки досу тең келет,

5526
Худай урар бәндәнин эки жоосу тең келет.

[Н.Ш., 24.04.2006].
Худай берсе, гулап келеверет,

5527
Нәсивигә жәрәшә ичип-желеверет.

[Ж.Йу., 01.03.2000].
Худай деген кул куру калваптыр,

5528
Алла деген кул ач калваптыр.

[Н.Ш., 23.07.2006].
Худай мээнетти батмандап берип,

5529
мыскалдап алат.
[М.-Ә.К., 23.06.2006].
Худай нәсип кылваса,

5530
Баккан малың ‒ бегәнәгә жем.

[Ә.Э., 07.02.1999].
Худай сүйгөн бәндәнин,

5531
Эки мыйманы тең келет.

Худай урган бәндәнин,
Эки карзы тең келет.
[А.Ә., 23.07.2006].
Худай таала бир улак жәрәткән,

5532
жәнигә – бир түп гөдөө.

[Ә.Э., 04.08.2003].
Худай урган бәндәнин,

5533
Эки доосу тең келет,

Экөвүнү тең берет.
[Ә.Э., 30.06.2002].
Худай урган оңолсо, оңолот,

5534
Арвак урган әсти оңолвойт.

[М.Э., 18.05.1997].
463
Худай эки кулак, бир тил бериптир,

5535
Бир мәртә сүйлөп, эки мәртә уксун дептир.

[М.Т., 05.07.1997].
Худайга доо жок.

5536
[Ә.Э., 27.05.2006].
Худайга ишиң кой,

5537
Аталаңды койук чал.

[А.Ә., 06.02.1999].
Худайда хатаа жок,

5538
Жерде жафаа жок.

[Ә.У., 23.07.2006].
Худайдын буйругу болвойунча

5539
кумурсканын путу сынбайт.

[Ж.Йу., 08.07.2004].
Худайы коноктун нәсиви башка.

5540
[А.О., 30.04.2003].
Худайы коноктүн өз нәсиви болот.

5541
[А.А., 22.06.1997].
Xурдaйым бaлa берсин ‒

5542
Ырыс-кешиги менен берсин.

[Г.Ч., 02.04.2001].
Худайым билип, эшекке мүүз бервеген.

5543
[А.-М.К., 02.08.2001].
Худайым ганы,
5544
Бергени каны?
[А.Ә., 26.07.2002].
Xудaйым кулум десин,

5545
Муxәммәт үммәтим десин.

[М.-A.К., 28.12.2000].
Xудaйым: “Нәмәгимди төкбөсө,

5546
Шaмaлымды сөкбөсө,
мурaдыгa жеткизем”, – дейт.
[З.К., 14.04.2001].
Хырдарласа, тырдарлайт1,
5547
Жаманды xудай неге алвайт.

[А.В., 08.04.2003].
1
Сыйласа, сыйга татыбайт д. м.
464
Мaкaлдaр
Xытай менен шагайдай,

5548
Орус менен ногойдой,

Кыргыз менен кыпчaктaй ымдуу бол.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Хытай хыйалындагыны кылат,

5549
Орус ойундагыны кылат.

[М.-С.С., 24.07.2001].
–Ҳ–
Ҳавадан келген жел менен кетет,
5550
Су:дан келген сел менен кетет.

[К.О., 04.08.2004].
Ҳак буйруган болсо,

5551
бөөрү кой кайтарат.

[М.К., 04.02.2001].
Ҳакыйкат ийилет, сынбайт,
5552
Ҳарам иштин айагы ырвайт.

[Ә.Э., 11.07.2004].
Ҳалыны билвеген ҳәләк болот.

5553
[А.Ә., 23.06.2001].
Ҳәм мыкка ур, ҳәм ‒ такага,

5554
Ҳәм балага әйт, ҳәм ‒ атага.

[А.Й., 27.05.2006].
Ҳәр ким пейлиге жәрәшә болот,

5555
Пейли түз әдәм оңот.

[А.Ә., 30.09.2000].
Ҳәр ким пейлиден тават,
5556
Пейил ҳәр немеге сәвәп.

[Ә.Э., 23.10.2005].
Ҳәр кимдики өзүгө,
5557
[А.Ә., 10.06.2008].
Ҳәр кимдин чыккан тоосу ‒ өзүгө бийик,

5558
Ҳәр кимдин туулган жери ‒ өзүгө ыйык.

[Ә.Э., 27.12.2003].
Ҳәр кимнин гүнәә-совавы, aрам-әләли өзүгө.

5559
[М.-Ә.К., 18.01.1998].
465
Ҳәрәкәт кылвасаң, бәрәкәт жок.

5560
[Ә.Э., 23.10.2005].
Ҳәрәкәт кылсаң, бәрәкәт болот.

5561
[А.Ә., 08.06.2003].
Ҳич ким наамартка муктаж болвосун.

5562
[Ы.Э., 06.07.2000].
Ҳич ким өз айывыны билвейт.

5563
[З.Т., 11.07.1997].
–Ч–
Чaвaл өрдөк aлдын учaт.
5564
[Ч.О., 15.08.2002].
Чавышмак ‒ асан,
5565
Тавышмак ‒ кыйын.
[Ә.Э., 25.08.2002].
Чайкап сүйлөвө, алды-аркаңы пайкап сүйлө.

5566
[Ә.Э., 09.01.2005].
Чакмагыңды чак, бала,

5567
Кардың ачса, от кала.

[Ә.Э., 05.03.2003].
Чакырган жерге барганнан эринбе,

5568
Чакырваган жерге өзүң барып көрүнбө.

[А.А., 24.09.1999].
Чал кайда – чатак шондо,

5569
Кәмпир кайда – кәпир шондо,

Бай кайда – бәйвәй шондо.
[И.А., 30.12.2003].
Чал, чалдын сөзү – бал.

5570
[Ә.Э., 25.08.2002].
Чала жорго жол бузат,

5571
Чала молдо дин бузат.

[И.Ч., 21.06.1997].
Чала табып жәнгә зәләл,

5572
Чала молдо динге зәләл.

[Ж.Йу., 12.06.2002].
466
Мaкaлдaр
Чалдардыкы – чалма баш,

5573
Жигиттики – жигде баш.

[Ә.Э., 05.08.2001].
Чалдывар тамдан очок сурава,

5574

[П.А., 27.04.2003].
Чаң созулат таманнан,

5575
Жакшылык келвейт жаманнан.

[Т.Г., 28.07.2001].
Чап башка, кычыр ашка.
5576
[Ә.Э., 19.02.2002].
Чапаннын жаңысы жакшы,

5577
Достун эскиси жакшы.

[А.-М.К., 19.10.1999].
Чапанчандууну чапса,
5578
көйнөктүүгө зор кетет.

[А.Ә., 12.01.2005].
Чатактуу үйдө бәрәкә турвайт.

5579
[Ә.Э., 26.02.2004].
Чәйнәвәй жуткан тамактын дәәми билинбейт.

5580
[А.-М.К., 02.08.2001].
Чәйнәвәй жутсаң, кепшевей өлөсүң.

5581
[А.-М.К., 26.10.1999].
Чәчиләтыгaн элдин зору ахмак,

5582
кичиги тохмок болот.

[М.К., 11.05.2001].
Чәчкә ак түшсө, көңүлгө дак түшөт.

5583
[М.-A.К., 23.01.2004].
Чәчмәк оңой, жыймак зор,

5584
Бузмак оңой, курмак зор,

Әйтмәк оңой, кылмaк зор.
[Ә.Э., 09.07.1997].
Чәчтараз менен сырдашсаң,
5585
Устара менен кайрагын әйтәт.

Соргок менен сырдашсаң,
Саар жеген майы менен каймагын әйтәт.
[М.-Ә.К., 01.03.2003].
467
5586
Чәчтән гәп кылса, кәл тап тартат1.
[А.-М.К., 03.08.2001].
5587
Чевер бар жерде колуңду тый,
Чечен бар жерде тилиңди тый.
[Ж.Йу., 17.09.2001].
5588
Чечен әдәм аз сүйлөйт дә, эп сүйлөйт,
Нолок әдәм гәп тавәлвай көп сүйлөйт.
[Н.Ш., 30.12.2003].
5589
Чечен әдәм эптүү сүйлөйт.
[А.Тан., 23.07.2006].
5590
Чечен доо башында,
Баатыр жоо кашында.
[Ә.Э., 08.07.1998].
5591
Чечен жигит сөз баштайт,
Чыгаан жигит эл баштайт.
[Ә.Э., 28.03.2003].
5592
Чечендин сөзү өткүл,
Чевердин көзү өткүл.
[Ә.Э., 25.08.2002].
5593
Чечендир отун жакбаска тоова,
Чегитир кызын алваска тоова.
[Ә.Э., 15.09.2002].
5594
Чирдин түвү – мээнет,
Ымдын түвү дөүләт.
[М.-Ә.К., 09.07.2004].
5595
Чириген жыгач мык тутбайт.
[М.-Ә.К., 01.03.2003].
5596
Чок кармаганнын колу күйөт.
[М.-A.К., 23.02.2004].
5597
Чолок көрдү көргөндө,
шунчалыгыга шүгүр дейт.
[П.А., 30.12.1999].
5598
Чоң жесең же, чоң сүйлөвө.
[М.-Ә.К., 10.01.2005].
5599
Чоң сүйлөвө, жөн сүйлө,
Тоң сүйлөвө, оң сүйлө.
[Ы.Э., 07.07.1997].
1
Тап тартат ‒ тарткынчыктайт, уялат.
468
Мaкaлдaр
5600
Чоң токоч пышып болгуча
кичик токоч күйүп калыптыр.
[А.-М.К., 14.01.1998].
5601
Чоңдун түвү хор болот,
Хордун түвү зор болот.
[А.Тан., 12.06.2006].
5602
Чоркок әдәм төөнү дә жаза муштайт.
[И.Ч., 02.04.2001].
5603
Чөлдө камыш болвойт,
Чөлөттө намыс болвойт.
[Ә.Э., 06.10.1998].
5604
Чөлөттү жейт, жейт десе,
жеңдей көтөн түгөтөт.
[Ж.Йу., 27.04.2003].
5605
Чөмүч менен төө су:гарвайт.
[М.К., 01.05.1998].
5606
Чөп да башынан куурайт.
[Ә.Э., 28.03.2003].
5607
Чөптү харласа көзгө түшөт.
[Ә.Э., 03.03.2003].
5708
Чулдурдун тилини энеси билет.
[А.-М.К., 03.02.1998].
5609
Чыгa:р кызды чымчып кал,
Кетe:р кызды кемтип кал.
[Ә.Э., 23.07.2006].
5610
Чыгасага ээси сәвәп.
[Н.Д., 01.08.2003].
Чыгымыдан корккон хайыр көрвөйт.

5611
[М.Т., 04.05.1999].
5612
Чыгымыдан корксоң той кылва,
Чычкагыдан корксоң кой кылва.
[М.-A.К., 25.01.2003].
5613
Чыгымына чыдасаң той кыл,
Өлүмүнө чыдасаң кой кыл.
[Ә.Э., 26.04.2003].
5614
Чыгырмын болсо, эр жаман,
Кетирмин болсо, жер жаман.
[А.Ә., 10.09.2002].
469
Чыгышы оңой, түшүшү кыйын.

5615
[А.-М.К., 26.10.1999].
Чык-чыгыга калганда,
5616

Кел-келиге калганда,
Келинден мурда кыз туват.
[Аг.Э., 26.05.2011].
Чык-чыгыга келгенде,
5617

Кел-келиге келгенде,
Келинден мурда кыз туват.
[А.Ә., 18.11.2000].
Чыкбаган жәндән үмүт үзүлвөйт.
5618
[Ә.Э., 08.07.1998].
Чыккан көз ордуга келвейт.

5619
[А.А., 30.08.2003].
Чыккан күн патат, паткан күн чыгат.

5620
[М.-Ә.К., 09.07.1998].
Чыккан кыз чийден тышкары.

5621
[Ә.Э., 27.06.2002].
Чыккан кырың эгиз болсо,

5622
Урган ташың узак түшөт.

[Ж.Йу., 11.01.2005].
Чыккан тоосу бийик болсо,

5623
Ыргыткан ташы ырак түшөт.

[Ы.Э., 07.07.1997].
Чыкбаган жәндә үмүт бар.
5624
[А.В., 18.11.2000].
Чыкбаган жәндән үмүт үзүлвөйт.

5625
[А.В., 30.09.1999].
Чылпагыны алам деп көзүнү чукуйт.

5626
[А.-М.К., 02.08.2001].
Чылымда – тамеки, чыныда – чәй.

5627
[Ә.Э., 02.07.2002].
Чымчык семирип, патман болвойт,

5628
Патман болсо да, казан толвойт.

[А.Тан., 10.06.2006].
470
Мaкaлдaр
Чымчык учса, чий калат,

5629
Катын өлсө, үй калат.

[Ы.Э., 11.06.2001].
Чымчыкты качан тут – жутта тут.

5630
[Ә.Э., 19.09.2003].
Чымчыкты качан тут – карда тут.

5631
[Ә.Э., 19.09.2003].
Чымчыма – соргок,
5632
Гыңшыма – гар.
[Ә.Э., 27.08.2002].
Чымын акка да конот,

5633
покко да конот.
[Ж.Йу., 12.06.2002].
Чындаган мээнет чырмаса ‒ койвойт.

5634
[А.Ә., 03.04.2011].
Чындап ийләсә, соолган көздөн дә жәш чыгат.

5635
[И.Ч., 21.06.1997].
Чыныда – чәй,
5636
Чылымда – тәмеки.
[Ә.Э., 14.01.2005].
Чыра түвү ‒ караңгы,

5637
Жән жагы ‒ жарык.

[А.В., 23.07.2006].
Чырак жарываса, башыга пәрвәнә әйләнбәйт.

5638
[Ж.Йу., 28.09.1998].
Чыракты пүйлөсөң, сакалың күйөт,

5639
Чырдын гәвин сүйлөсөң иманың күйөт.

[А.-М.К., 14.01.1998].
Чырактын жарыгы түвүгө тийвейт.

5640
[Ж.Йу., 10.06.2003].
Чырактын түп жагы караңгы.

5641
[А.-М.К., 02.08.2001].
Чырпыгында ийри өскөн

5642
чынар болгондо да түзөлвөйт.

[Н.Ш., 24.04.2006].
471
Чычкан болуп бир жыл жәшәгичә,

5643
Жолборс болуп бир күн жәшә.

[А.-М.К., 12.01.1999].
Чычкан и:ниге кирәлвай жатып,

5644
куйругуга калвыр бәйләйт.

[М.-A.К., 25.01.2004].
Чычканга ‒ кыйын,
5645
Мышыкка ‒ ойун.
[З.К., 12.05.2001].
Чычканнын и:ни – өзүгө сарай.

5646
[А.-М.К., 14.01.1998].
Чычканнын и:ни өзүгө сарай көрүнөт.

5647
[Ү.Д., 02.07.2002].
Чычканнын өлгүсү келсе,

5648
Мышыктын куйругуга асылат.

[А.-М.К., 10.21.1999].
–Ш–
Шаа өз жолуда, гәдәә өз жолуда.
5649
[З.Д., 11.10.2001].
Шамал жүрвөсө, терек термелвейт.

5650
[А.-М.К., 02.08.2001].
Шамал кыйак күчү жок,

5651
Кайда болсо жаманнын,

Халкка сыйак иши жок.
[К.О., 31.12.2003].
Шамалга карап түкүрсөң, үзүңө чәчиләт.

5652
[А.-М.К., 02.08.2001].
Шамалга түкүрсөң үзүңө чәчиләт.

5653
[Ы.Э., 05.03.2003].
Шaмaлды сөксө болвойт,

5654
Тузду төксө болвойт.

[З.К., 14.04.2001].
Шатавар кыймат, чыт арзан,

5655
Шәәни кеткен бул элдин,

Катыны кыймат, кызы арзан.
[Ә.Э., 23.07.2006].
472
Мaкaлдaр
Шәәр көргөн эшектен кач.

5656
[А.-М.К., 26.10.1999].
Шәйтән болвосо, кой менен бөөрү дос эде.

5657
[М.К., 03.07.1999].
Шәйтән: “Жемә, ичмә сен бахул,
5658
Худаа бермәсә мен кәпил”, – дейт экен.

[Ә.Э., 01.03.2003].
Шәрәпра шаң көтөрөт,
5659
Тымырсык туруп пут көтөрөт1.

[А.Ә., 28.01.2003].
Шәрийәт кескен бармак оорувайт.
5660
[А.В., 28.07.2001].
Шәрийәттә шәрим жок.

5661
[А.А., 22.01.2004].
Шәшкән кыз эрге жетбейт,
5662
Эрге жетсе да этек-жеңи жерге жетбейт.

[К.О., 10.01.2005].
Шилвиден катык шиш барвы,
5663
Тууганың душман чыкканда,

Мунан да катык иш барвы?
[З.Д., 10.11.2003].
Шир чарыгың курутба,
5664
Көргөн күнүң унутба.

[Ә.Э., 18.02.2002].
Шиш да күйвөсүн,
5665
кәвәк да күйвөсүн.
[А.-М.К., 05.08.2001].
Шорпо ичкен да ууру,
5666
Гөш жеген да ууру,

Сенин гәвинг тууру.
[Ә.Э., 27.12.2003].
Шорпо ичкен шыпаа тааптыр,
5667
гөш жеген – бәләә.

[Ә.Э., 30.12.2003].
Шорпо ичтим – шыпаа таптым,
5668
Эт жедим – бәләә жедим.

[Ә.Э., 15.09.2002].
1
Шəрəпра ‒ aчык-aйрым, шaйыр; тымырсык ‒ тымпыйгaн, жоошсунгaн.
473
Шумкарды учушунан тааны,

5669
Тулпарды жүрүшүнөн тааны.

[З.Т., 07.07.1997].
Шыйвылчaк жеве – шыйвырт болосуң.

5670
[З.К., 14.04.2001].
Шылтоокәчтин шылтоосу түгөвөйт,
5671
Эринчээктин эртеси түгөвөйт.

[А.А., 17.05.1997].
–Ы–
Ый менен күлкү тавакташ,
5672
Бай менен гәдәй савакташ.

[А.Тан., 23.07.2006].
Ым бар жерде дөүләт бар.
5673
[М.-Ә.К., 30.12.2003].
Ым бириксе, ырыскы кирет,

5674
Ым кетсе, ырыскы кетет.

[А.В., 12.06.1999].
Ым кетсе, ырыскы да кетет.
5675
[Ә.Э., 23.01.2004].
Ымдуу болсоң ырыскың ашат,

5676
Чирдүү болсоң ырыскың качат.

[А.В., 30.12.2003].
Ымдуу жерде дөүләт бар,
5677
Ымы жок жерде мээнет бар.

[А.О., 29.12.2003].
Ымдуу эл озот, ымы жок эл азат.
5678
[К.О., 09.07.2004].
Ымдуу эл озот, ымы жок эл тозот.

5679
[Ә.Э., 23.01.2004].
Ымдуу элден бәрәкә кетбейт,

5680
Ырыстуу жерден мәәрәкә кетбейт.

[Ә.Э., 09.01.2005].
Ымы жок жердин бийинен,
5681
Ымдуу жердин кулу артык.

[Ж.Йу., 17.09.2003].
Ынтымагы бар элдин,
5682
Жәрилә сүйлөйт чечени,
474
Мaкaлдaр
Ынтымагы жок элдин,

Жавыла сүйлөйт нечени.
[А.Тан., 21.07.2006].
Ынтымак бар жерде ырыскы бар.

5683
[Ә.Э., 01.03.2003].
Ыңырчакта сыр жок,

5684
Кыңыракта кын жок.

[М.-A.К., 21.05.1997].
Ыркырайсың, капбайсың,
5685
Менен жакшы тапбайсың.

[А.В., 10.03.2003].
Ырчы менен элчиге хорлук жок.

5686
[Ж.Йу., 20.10.2001].
Ырчынын оозуга шәйтән сийет.

5687
[Ж.Йу., 20.10.2001].
Ырчысы болвой той болвойт.

5688
[З.Т., 28.03.1998].
Ыры жок той болвойт.

5689
[М.Т., 23.06.2001].
Ырымдуу жерде дәрт күчөйт,
5690
Ымы жок элде сарт күчөйт.

[М.-Ә.К., 30.12.2003].
Ырыскы качса, тууш койвойт.
5691
[З.К., 04.08.2003].
Ырыскыга: “Кайда барасын?” – десе, –
5692
“Ымдууга барам”, – дептир.

[А.О., 29.12.2003].
Ырыскыны Aллa берет.
5693
[Ч.О., 15.08.2002].
Ырыстуу элдин бири – баш,
5694
Бири – айак,
Бири – куйрук,
Бири – канат.
[Ә.Э., 25.08.2002].
Ырысы жоктун ырымы күч.
5695
[А.Тан., 10.06.2006].
Ысыктын суумагы оңой,
5696
сууктун ысымагы зор.

[А.В., 05.06.1998].
475
Ышкы көздө болот,

5697
Нур үздө болот,

Сылыктык сөздө болот.
[М.Т., 13.03.1999].
Ышкырыгы таш жәрәт,

5698
әйдәгәни беш эчки.

[Ж.Йу., 20.10.2001].
Ыштаны жоктун түшүгө,

5699
Эки хаары бөз кирет.

[М-Ә.К., 11.01.2005].
Ыштаныга чычкан колуну айавайт.

5700
[Ә.Э., 27.07.2003].
–Э–
Эви бар бала эл баштайт,
5701
Эви жок бала не баштайт.

[М.-Ә.К., 12.07.1997].
Эви жоктун гәви дә жок,

5702
Гәви жоктун тәгидә жок.

[Ж.Йу., 13.07.1997].
Эвини тапкан эки ашайт.

5703
[Ә.А., 26.07.2002].
Эвини тапкан эки ашайт,

5704
Эвини тапбаган тыраң ашат.

[А.Тан., 23.07.2006].
Эвини тапсаң эки аша.

5705
[Ә.Э., 30.03.2001].
Эгәсиз маллар вармы,

5706
Лакамсыз куллар вармы,

Тикәсиз жоллар вармы.
[Ж.Йу., 08.01.2005].
Эгиз отуруп, пас сүйлөгүчөң,

5707
пас отуруп, эгиз сүйлө.

[Ә.Э., 24.01.2004].
Эгин жакшысы бой өстүрөт,

5708
Тамак жакшысы ой өстүрөт.

[Ы.Э., 01.06.2001].
476
Мaкaлдaр
5709
Эгиннин кири жууса кетет,
Көңүлдүн кири әйтсә кетет.
[А.Ә., 04.07.1999].
5710
Эже кийген боорткону сиңди дә кийет.
[Ә.Э., 24.06.2006].
Эже кирген жолго сиңди да кирет.

5711
[М.-A.К., 25.04.2003].
5712
Эжеси кийген боорткону сиңдиси да кийет.
[А.Ә., 29.04.2003].
5713
Эжеси эрге тийсе,
эскисини сиңдиси кийет.
[А.Ә., 24.06.2006].
5714
Эжесиге ишенген кыз эрсиз калат.
[Ә.Э., 26.01.2004].
5715
Эки айак бир мәстигә патбайт.
[М.Ч., 17.05.1997].
5716
Эки аралжы су: келсе,
Жардын көтү бүлкүлдөйт.
Эки ойношу бир келсе,
Гардын көтү бүлкүлдөйт.
[З.К., 04.08.2003].
5717
Эки арыктан су: келсе,
Жардын көтү бүлкүлдөйт.
Эки досу бир келсе,
Гардын көтү бүлкүлдөйт.
[Ж.Йу., 12.06.2002].
5718
Эки ат бир казыкка бәйләнбәйт.
[М.Т., 01.07.2002].
5719
Эки әдәм сүйлөшкөн жерде үчүнчүсү болво.
[М.Т., 05.01.2000].
5720
Эки әдәмди дос кылган да тил,
гаш кылган да тил.
[А.Ә., 24.06.2006].
5721
Эки әдәмди дос кылып,
кучакташтырган да ‒ тил;
477
Хас кылып,
пычакташтырган да ‒ тил.
[М.-Ә.К., 01.03.2003].
Эки әдәмди кучакташтырган да ‒ тил,

5722
пычакташтырган да ‒ тил.
[А.Ә., 24.06.2006].
Эки бай куда болсо,

5723
Арасында жорго жүрөт.

Эки гәдәй куда болсо,
Арасында торво жүрөт.
Бир бай менен бир гәдәй куда болсо,
Әйриләлвай зорго жүрөт.
[М.-Ә.К., 19.09.2002].
Эки бай куда болсо,

5724
Арасында жорго жүрөт.

Эки жетес куда болсо,
Арасында торво жүрөт.
Бай менен жетес куда болсо,
Ажырайәлвай зорго жүрөт.
[З.К., 04.08.2004].
Эки баш – каты баш,

5725
Иттин погу ‒ аш.

[А.В., 22.08.2003].
Эки бийи болгон элдин доосу төртөө.

5726
[К.О., 08.01.2005].
Эки болсоң бириң менен кеңеш,

5727
Жалгыз болсоң, товуң менен кеңеш.

[М.Т., 06.06.2001].
Эки булбул бир шакка конбойт,

5728
Эки жакшы эр-зәйип болвойт.

[Ж.Йу., 31.12.2003].
Эки гылыч бир кынга патбайт.

5729
[М.-Ә.К., 23.10.2005].
Эки дәрт бир келсе, әжәлиңдин жеткени,

5730
Эки доо бир келсе, әвийриңдин кеткени.

[Н.Ш., 23.10.2005].
478
Мaкaлдaр
Эки жакшы биригер күн кайда бар,

5731
Бир жакшыда бир жаман әр кайда бар.

[Н.Д., 01.08.2003].
Эки жакшы бириксе,

5732
Омур бойу дос болот,

Эки жаман бириксе,
Эртеси күнү гаш болот.
[А.Ә., 25.09.1998].
Эки жакшы коңшу болсо – ырыс,

5733
Эки жаман коңшу болсо – уруш.

[М.-Ә.К., 09.07.2004].
Эки жакшы урушбайт,

5734
Урушса да хасташбайт.
Эки жаман бирикбейт,
Бириксе да достошбойт.
[М.-Ә.К., 01.03.2003].
Эки жакшы урушса, жамандашбайт,

5735
Эки жаман урушса, саламдашбайт.

[М.-Ә.К., 11.07.2004].
Эки жаман бириксе – уруш,

5736
Бир жакшы, бир жаман бириксе – дурус,

Эки жакшы бириксе – ырыс.
[М.-Ә.К., 31.12.1997].
5737
Эки жаман əр кайда бар,
Эки жакшы тушугар күн кайда бар.
[З.Д., 11.10.2001].
Эки жарты – бир пүтүн,

5738
Эки жарды – бир түтүн.

[А.-М.К., 16.10.1999].
Эки жерде эки – төрт.

5739
[А.-М.К., 10.02.1998].
Эки жоору бир-бирини әкә дейт.

5740
[А.А., 27.12.2004].
Эки карга чокушса,

5741
Бир кузгунга жем болот.

[А.Ә., 23.06.2006].
479
Эки катын алганнын досу үйүндө.

5742
[А.Тан., 21.07.2006].
Эки катын алганың ‒
5743
Эки бәләәгә калганың.

[Ә.Э., 15.01.2003].
Эки кәл мушташып жатыптыр –
5744
Талашкандары жәрти таргак.

[А.-М.К., 16.02.1999].
Эки кочкордун башы бир казанга патбайт.

5745
[А.-М.К., 01.08.2001].
Эки көздүүдөн коркбо,

5746
Эки үздүүдөн корк.

[Ә.Э., 31.12.2003].
Эки көңүл бир болсо,
5747
чак түш ‒ караңгы.

[А.А., 30.08.2003].
Эки күнгө ээси бервейт,
5748
Бир күнгө өгүз өлвөйт.

[З.Ф., 23.07.2006].
Эки наның болсо, бүрөөнү өзүн же,
5749
бүрөөнү худаанын жолуга бер.

[М.К., 05.06.1997].
Эки он беш – отуз.
5750
[А.-М.К., 05.08.2001].
Эки ооз бир болсо,

5751
бир ооз не кыләлат.

[М.Т., 18.05.1997].
Эки пешиңди кайрып,
5752
Эрдиңди кесе тиштеп,

Эки билегиңди шымалап түрүп,
Тууган сүйүнгүдөй,
Душман күйүнгүдөй болуп гүзәрән кыл.
[Ж.Йу., 07.04.2003].
Эки пут бир өтүккө патбайт.

5753
[Ә.Т., 24.10.1999].
Эки путуңу бир өтүккө сaлвa.

5754
[З.Т., 29.12.1997].
480
Мaкaлдaр
Эки сараң кошулса, соодай болот,

5755
Эки акылдуу кошулса, тоодай болот.

[А.Ә., 13.07.1997].
Эки токоч, бир нанды,

5756
Пәйдә болсо, кыл, балам,

Зәләл болсо, кой, балам.
[К.С., 15.05.2001].

5757
Пәйдә болсо, кыл,

Зийән болсо, кой, балам.
[А.Ә., 26.05.2006].

5758
Пәйдә көрсөң, кыл, балам,

Зийән көрсөн, кой, балам.
[А.Ә., 26.05.2011].
Эки тоо көрүшбөйт,

5759
эки әдәм көрүшөт.

[Ж.Йу., 08.07.2004].
Эки тоонун отуну эңсеген кийик ачка өлөт.

5760
[А.Ә., 10.07.2004].
Эки туйгун бир келсе, газдын шору,

5761
Эки чымын бир консо, таздын шору.

[А.Ә., 26.05.2011].
Эки үздүү әдәм элди бузат.

5762
[М.-A.К., 26.01.2003].
Эки үздүү эл бузат.

5763
[А.Тан., 12.07.2006].
Эки үйдүн эшигини караган ит ачтан өлөт.

5764
[З.Т., 10.07.2004].
Эки хары бир-бирини ата дейт.

5765
[А.В., 05.04.2003].
Экөөгө бирөө патәлвайт,

5766
Аттууга жүйөү жетәлвайт.

[Ж.Йу., 30.12.2003].
Экөөнө бергис бирөө бар,

5767
Эгөөгө бергис бүлөө бар.

[Ы.Э., 23.07.2006].
481
Эл – аман, төвө – түз.

5768
[Ә.Э., 25.01.2003].
Эл бар жерде эр бар,

5769
Эр бар жерде эл бар.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Эл бар жерде эт бар,

5770
Эт болвосо гәп бар.

[Ә.Э., 27.08.2002].
Эл жатбайынча ит тынбайт.
5771
[А.Ә., 26.05.2006].
Эл жериде бий болгучаң,

5772
Өз жериңде кул бол.

[М.-A.К., 21.10.1997].
Эл жеринде шаа болгучаң,

5773
Өз жериңде гәдәә бол.

[Ә.Э., 17.09.2003].
Эл ийләсә ийлә, эл күлсө күл,

5774
Эл менен болуп, эл ичинде жүр.

[М.К., 05.06.1997].
Эл кайда болсо ‒ мен шондо,

5775
Мен кайда болсом ‒ сен шондо.

[М.-A.К., 20.05.1997].
Эл козголсо ‒ тахты бузулат.

5776
[А.-М.К., 03.08.2001].
Эл көчөт, тоолор калат,

5777
Су: кетет, агын калат.

[М.Т., 02.01.2000].
Эл не болсо – биз дә шо.

5778
[З.Т., 11.07.1997].
Эл не болсо, сен дә шо бол.

5779
[А.К., 15.05.2001].
“Эл не дейт?” деген кыз эрсиз калат.

5780
[Ж.Йу., 31.12.2003].
Эл оозуга элгек тутавысың,

5781
Халк оозуга халвыр тутавысың?

[М.-С.С., 24.07.2001].
482
Мaкaлдaр
Эл оозуну тыйәлвайсын.
5782
[Ы.Э., 28.12.2000].
Элге баккан хор болвойт,

5783
Малга баккан ач калвайт.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Элге жаккан әәләмгә жагат.

5784
[А.О., 12.01.2005].
Элге ийләгәннин көзү кургавайт.

5785
[А.В., 05.05.2000].
Элге кылган жакшылык жерде калвайт.

5786
[А.В., 18.11.2000].
Элгек бер десе кап берет,

5787
Эл эшикке чыкканда,
Ашканага дап берет.
[З.Д., 12.06.2001].
Элгек ичиге су: турвайт.

5788
[А.Ә., 01.05.1999].
Элгекке барып эрге тийет.

5789
[М.-С.С., 24.07.2001].
Элде болгон байда жок,

5790
Байда болсо да пәйдә жок.

[Т.К., 17.05.1997].
Элден кичик болгучакды иттен күчүк бол.

5791
[Ә.Э., 01.02.2003].
Элди айыптап сүйлөгөннүн тәгидә айып бар.

5792
[М.-Ә.К., 01.05.1998].
Элди эрчи – кайда барсаң,

5793
Көчтү эрчи – aдaшып кaлсaң.

[M.-A.K., 05.01.1999].
Элдин жүгүрүгүнөн өзүмнүн мүдүрүгүм.

5794
[Т.Г., 27.12.2004].
Элдин көзү ‒ көрөгөч,

5795
Эл акылы ‒ билегеч.
[М.Т., 02.01.2000].
Элдин ноомуну эр сактайт,

5796
Эрдин ноомуну жар сактайт.

[А.Ә., 26.05.2006].
483
Элдин эбинен чыкба,

5797
Эстүүнүн гәвинән чыкба.

[Ж.Йу., 10.06.2003].
Элдин эчкисиге кара санасаң,

5798
Өзүңнүн төөңнөн көрүнөт.

[Ы.Э.,23.07.2006].
Элдүү жерде ууру бар,

5799
Малдуу жерде бөөрү бар.

[А.Ә., 26.05.2011].
Элдүү жерде элиң бар,

5800
Элсиз жерде нимнең бар?

[И.Ч., 02.04.2001].
Элдүү, жердүү түлкү өлвөйт.

5801
[Ж.Йу., 30.04.2003].
Элдүү түлкү ачтан өлвөйт.

5802
[А.Ә., 24.07.2002].
Эли бар түлкү ачка өлвөйт.

5803
[А.-М.К., 03.08.2001].
Эли жаман жерин мактайт,

5804
Тәги жаман эрин мактайт.

[Ж.Йу., 01.10.2001].
Эли жок деп эрден түңүлвө,

5805
Чөвү жок деп жерден түңүлвө.

[А.В., 23.07.2006].
Элиге жаккан жигит хар болвойт.

5806
[З.Ф., 23.07.2006].
Элиге жаккан эр өлвөйт,

5807
Эр өлсө дә ноому өлвөйт.

[Ы.Э., 23.07.2006].
Элиге патбаган гөрүгө дә патбайт.

5808
[М.-А.К., 15.05.1997].
Элиден азыган эр гарып,

5809
Башы жок калган эл гарып,

Әйтилвәгән сөз гарып,
Короодо калган кой гарып,
Кәмпири өлгөн чал гарып,
484
Мaкaлдaр
Үйдө калган кыз гарып,

Татываган туз гарып.
[А.В., 22.01.2004].
5810
Элиден азыганга эки жылы эл жок,
Жериден азыганга жети жылы жер жок.
[З.Ф., 23.07.2006].
Элиден безген эр оңбойт,

5811
Көлүдөн безген газ оңбойт.

[Ж.Йу., 08.07.2004].
5812
Элиден безген эрдин шору көп.
[М.-Ә.К., 01.03.2003].
5813
Элик жылда эл жаңы,
Жүз жылда жер жаңы.
[Ж.Йу., 01.10.2001].
5814
Элинен азган эр шорлуу,
Үйрүнөн азган ат шорлуу.
[Ж.Йу., 17.09.2003].
5815
Элини санавас эр барвы,
Желесини санавас ат барвы?
[А.Ә., 03.08.2003].
5816
Элини санавас эр жок,
Үйүрүнү санавас ат жок?
[М.-С.С., 24.07.2001].
5817
Элини санавас эр барвы,
Үйүрүнү санавас ат барвы.
[М.-Ә.К., 29.12.2003].
5818
Элини санавас эр,
үйүрүнү санавас ат болвойт.
[Ж.Йу., 30.12.2003].
5819
Элини санавас эр болвос,
Үйүрүнү санавас ат болвос.
[Ә.Г., 26.09.2003].
5820
Элиң кайда болсо, сен дә шондо бол.
[М.-Ә.К., 01.10.2000].
5821
Элиң кайда болсо – сен шондосун.
[А.-М.К., 03.08.2001].
485
Элиңде жаман ким болсо,

5822
эрмегиң шол болот.

[Ә.Э., 06.02.2003].
Элиңде жаманың болсо – эрмегиң шол.

5823
[М.-С.С., 24.07.2001].
Элчи келсе, жок делвейт.

5824
[З.Т., 29.12.1997].
Элчиликке өлүм жок,

5825
Жуучулукка хорлук жок.

[М.-Ә.К., 12.07.2004].
Эмгек кылганга жер сәйи .

5826 1
[А.-М.К., 03.08.2001].
Эмгектүү озот, эриккен тозот.

5827
[А.Ә., 26.05.2006].
Эмчек берген нары жат,

5828
Амчак берген бери жат.

[А.В., 05.04.2003].
Эмчек жеве – энең өлүп кaлaт,

5829
Мөөрсүн жеве – тaгaң өлүп кaлaт.

[A.В., 14.04.2001].
Эне менен атанын каргышы – ок.

5830
[А.В., 31.12.2003].
Эне менен бала – эт менен тырнак.

5831
[М.-Ә.К., 01.10.2000].
Энеден кийин төркүн жок,

5832
Эрден кийин жыргал жок.

[М.К., 29.12.2003].
Энелешим, ээрге мин,

5833
Аталашым, аттан түш.

[А.В., 05.06.1997].
Энелүү козу – кыналуу козу.

5834
[Ә.Т., 24.10.1999].
Энелүү козунун куйругу зор,

5835
Элиге жаккан ханнын бийлиги зор.

[Ы.Э., 07.07.1997].
1
Сəйи – жакшы.
486
Мaкaлдaр
Энелүү улак жарда ойнойт,

5836
Энесиз улак жерде ойнойт.

[Ж.Йу., 23.05.2004].
Эненин аккы – худаанын аккы.

5837
[И.Ч., 02.04.2001].
Эненин каргышы – пок,

5838
Атанын каргышы – ок.

[Н.Д., 01.08.2003].
Эненин көөнү балада,

5839
Баланын көөнү талаада.

[И.Ч., 02.04.2001].
Эненин савыры – савыр.

5840
[А.А., 16.05.1997].
Энеңнин әйткән гәвини эки кылва,

5841
Атаңнын әйткән гәвини алвәй койво.

[М.-Ә.К., 05.10.1997].
Энеңнин сүтүнү,
5842
атаңнын үмүтүнү акта.

[З.Т., 11.07.1997].
Энеси жакшы кыз ‒ эстүү,

5843
Атасы жакшы кыз ‒ баштуу.

[И.Ч., 07.11.1997].
Энеси жакшы уул эстүү болот,

5844
Атасы жакшы уул нарктуу болот.

[Ә.Э., 30.03.2001].
Энеси жакшы ‒ эстүү,

5845
Атасы жакшы ‒ нарктуу.

[А.Ә., 08.06.2003].
Энеси жаман болсо, кызыны алва,

5846
Эшиги жаман болсо, үйүгө кирве.

[М.-Ә.К., 31.12.1997].
Энеси кандай болсо, кызы шондой.

5847
[Ы.Э., 05.03.2003].
Энеси мактаган кызды алва,

5848
Эл мактаган кыздан калва.

[М.-Ә.К., 19.09.2002].
487
Энеси өгөйдүн тойу бузулат.

5849
[А.-М.К., 03.08.2001].
Энеси өткөн көпүрүктөн кызы дә өтөт.

5850
[А.О., 28.12.2003].
Энеси тектүү кыз – нарктуу,
5851
Атасы тектүү кыз – парктуу.

[И.Ч., 17.01.1998].
Энеси тепкен кулундун эти оорувайт.

5852
[А.Ә., 27.05.2006].
Энесиз бала ‒ үйдө хор,
5853
Атасыз бала ‒ тойдо хор.

[Ж.Йу., 02.05.1998].
Энесиз козу мәәрәвәйт,
5854
Энесиз бала ийләвәйт.

[Ж.Йу., 17.09.2003].
Энесиз кыздын эмчеги чоң,
5855
Атасыз уулдун алды жагы чоң.

[А.В., 30.12.2003].
Энесинен көрвөгөн кыз
5856
эки дүнйәдә оңолвойт.

[М.-Ә.К., 05.10.1997].
Энесини көр да, кызыны ал,
5857
Эшигини көр да, төрүгө өт.

[А.В., 22.04.2003].
Энесини көрүп, кызыны ал,
5858
Тоосуну көрүп, түзүнү ал.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Энесини көрүп, кызыны ал,
5859
Эшигини көрүп, төрүгө өт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Эңкейгенге эңкейгин,
5860
Башың жерге тийгичең.

Каңкайганга каңкайгын,
Башың көккө тийгичең.
[А.В., 27.05.2001].
Эптүү жигит бир таш менен эки койон урат,
5861
Эби жок жигит колудагы койонду качырып тынат.

[Ж.Йу., 01.02.2003].
488
Мaкaлдaр
Эпчил әдәм хар болвойт,

5862
Кекчил әдәм зор болвойт.

[Н.Ш., 30.12.2003].
Эпчил темене тартып, төө алат.
5863
[М.-С.С., 24.07.2001].
Эр азыгы белинде,
5864
Бөөрү азыгы жолунда.

[З.Ф., 23.07.2006].
Эр аман болсо, алтын айактан су: ичет.

5865
[М.-С.С., 24.07.2001].
Эр аты менен,
5866
Куш канаты менен.

[Ә.Т., 24.10.1999].
Эр әйләнип элин тават,
5867
Ат әйләнип, үйүрүн тават.

[К.О., 10.01.2005].
Эр әдәм әйтбәйт,
5868
Әйтсә, гәвинән кайтбайт.

[А.Ә., 16.01.1998].
Эр башы эсен болсо,
5869
алтын айактан су: ичет.

[А.В., 07.04.2003].
Эр башына не келвейт.
5870
[М.Т., 02.04.2001].
Эр менен аттын башына не келвейт.

5871
[Ж.Йу., 16.01.1998].
Эр ватаны – туулуп-түшкөн жери,
5872
Ит ватаны – жувунду ичкен жери.

[М.Э., 18.05.1997].
Эр жаңылса ‒ колго түшөт,
5873
Куш жаңылса ‒ торго түшөт.

[К.О., 30.12.2003].
Эр жаңылып, колго түшөт,
5874
Куш жаңылып, торго түшөт.

[А.Ә., 27.05.2006].
Эр жәш болуп улан болвойт,
5875
Ат жәш болуп гунан болвойт.

[А.В., 12.06.1999].
489
Эр жигит ‒ жарагы менен,

5876
Аш ‒ тавагы менен.
[А.Тан., 12.06.2006].
Эр жигитти жоо жакадан алганда көр.

5877
[Ы.Э., 23.07.2006].
Эр жигитти мәйдәндә көр,

5878
Эңилип улак алганда көр.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Эр жигиттин атынан айрылганы –
5879
канатынын кайрылганы.
[Ә.Э., 27.05.2006].
Эр жигиттин башыга әр иш келет,
5880
Эси болсо, бәәрини жеңет.

[Ә.Э., 26.02.2004].
Эр жолдошу – товаккәл.
5881
[А.Ә., 25.09.1998].
Эр, катыннын ортосуга эси кеткен киришет.

5882
[Ә.Э., 27.06.2002].
Эр кишини хаарытбаган жакшы әззе,
5883
аарытбаган ‒ жакшы ат.

[М.-Ә.К., 17.05.1997].
Эр менен катын урушат,
5884
Эртеси күнү жәрәшәт.

[А.Ә., 16.01.1998].
Эр мойнуда кыл аркан.
5885
[Ә.Э., 24.04.2003].
Эр мүдүрүлвөй эл тaaнывaйт,
5886
Aт мүдүрүлвөй жер тaaнывaйт.

[Ч.О., 15.08.2002].
Эр намыз кылып, жоога тийет,
5887
Катын намыз кылып кара кийет.

[А.Тан., 23.07.2006].
Эр ноомуну эр сактайт,
5888
Онон кийин жар сактайт.

[А.Ә., 30.12.1998].
Эр – от,
5889
Әззе – су:.
[М.К., 11.05.2001].
490
Мaкaлдaр
5890
Эр өлтүргөн – эриш бузган.
[М.К., 29.12.2003].
5891
Эр сыйлаган эшикте калвайт.
[А.Ә., 23.06.2001].
5892
Эр тагайыны тартат,
Ит атасыны тартат.
[М.-A.К., 21.05.1997].
5893
Эр тууганы эшиктен,
Әззе тууганы төрдөн.
[К.Ч., 27.01.2003].
5894
Эр хаарып, жолдош болвойт,
Куш хаарып, тууруга конбойт.
[А.А., 12.05.2001].
5895
Эр хаарып, эшек түшөвөйт,
Катын хаарып, пахта түшөвөйт.
[А.В., 24.02.2004].
5896
Эр хаарыса, баласыга шылдың.
[Ә.Э., 28.12.1999].
5897
Эр хаарыса, казанчы болот,
Эшән хаарыса, азанчы болот.
[А.Ә., 16.01.1998].
5898
Эр хаарыса – казанчы,
Бүргүт хаарыса – чычканчы.
[А.Ә., 05.02.2000].
5899
Эр хаарыса – чөл ,
1
Бээ хаарыса – көл.

[Ә.У., 12.03.2005].
5900
Эр хадырыны эл билет,
Зәр хадырыны зәргәр билет.
[А.Тан., 21.07.2006].
5901
Эр ҳич көрвөйм деген жерин үч көрөт,
Ат ҳич басбайм деген жерин үч басат.
[А.Ә., 30.12.1998].
5902
Эр чекишбей, пекишбейт.
[А.В., 18.11.2000].
5903
Эр эки өлвөйт, бир өлөт.
[А.Ә., 01.05.1999].
1
Чөл – соргок.
491
5904
Эр ‒ элден,
Уул ‒ белден.
[А.А., 01.01.1999].
5905
Эр элем деп мaктaнбa,
Эрди көрсөң ийесиң,
Ыштаныңа сийесиң.
[М.-С.С., 24.07.2001].
5906
Эрге келет бир нооват,
Жерге келет бир нооват:
Эрге нооват келгенде,
Эшигинин түвүгө,
Эки күлүк тең бәйләйт.
Жерге нооват келгенде,
Жер жәшәрип, гүл чәйләйт.
[А.А., 24.07.2004].
5907
Эрге нооват бир келет,
Жерге нооват бир келет:
Эрге нооват келгенде,
Эки күлүк бир бәйләйт.
Жерге нооват келгенде,
Күнгөй, тескей гүл жәйнәйт.
[А.В., 19.08.2001].
5908
Эрге оомат үч келет,
Үчтөн кийин күч келет.
[М.-Ә.К., 31.12.1997].
5909
Эрден ашмак бар,
Элден ашмак жок.
[М.Т., 02.04.2001].
5910
Эрден өтмөк бар,
Элден өтмөк жок.
[А.Ә., 04.08.2004].
Эрден чыгып эрге тийген – бет карасы,

5911
Эри өлүп, эрге тийген – эл хаадасы.

[З.К., 13.05.2001].
5912
Эрден эрге – нәп,
Элден элге – гәп.
[А.А., 26.06.2002].
492
Мaкaлдaр
Эрден эшек үркбөптүр.

5913
[Ә.Э., 19.02.2002].
Эрди лакамынан тааны,

5914
Элди мәтәлинән тааны.

[Ы.Э., 03.06.1997].
Эрди сапарда сына,

5915
Атты пәйгеде сына.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Эрди эр кылган да ‒ зайып,

5916
Эрди гөр кылган да ‒ зайып.

[А.А., 31.12.2003].
Эрди эр кылган да ‒ катын,

5917
жер кылган да ‒ катын.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Эрдин атын аты чыгарат,

5918
Атыдан кийин катыны чыгарат.

[А.Ә., 30.12.1998].
Эрдин атыны алыстан ук,

5919
жәнигә барсаң ‒ бир киши.

[Ж.Йу., 01.10.2001].
Эрдин атыны чыгарган – катын,

5920
Катындын атыны чыгарган – жaтын.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Эрдин байлыгы – элдин байлыгы.

5921
[А.Ә., 03.07.2000].
Эрдин даңкыны алыстан ук,

5922
Жәнигә барсаң ‒ бир әдәм.

[А.Ә., 03.08.2003].
Эрдин көркү – мал,

5923
Өзөннүн көркү – тал.

[А.В., 23.07.2006].
Эрдин көркү – сакал,

5924
Сөздүн көркү – мәтәл.

[А.-М.К., 03.08.2001].
Эрдин күчү – эшектин осурагы.

5925
[А.В., 23.07.2006].
493
Эрдин лакамы болот,

5926
Үйдүн баканы болот.

[А.Ә., 24.04.2003].
Эрдин малы – элдин малы.

5927
[А.Ә., 01.05.1999].
Эрдин ноомуну мал чыгарат.

5928
[М.-Ә.К., 05.10.1997].
Эрдин ноомуну чыгарган – мал.

5929
[А.-М.К., 20.11.1997].
Эрдин хадырыны эр билет,

5930
Зордун xaдырыны зор билет.

[А.А., 16.05.1997].
Эрдин хуну да түгөйт,

5931
Нардын пулу да түгөйт.

[Ә.Э., 24.04.2003].
Эрдин эрлигини билвесең,

5932
Худаанын бирлигини билвейсиң.

[Ә.Г., 28.08.2003].
Эректе тууганы эшиктен кайтат,

5933
Әззе тууганы төрдөн кайтат.

[М.-A.К., 18.02.2002].
Эректенин атын атаса, куту сүйүнөт,

5934
Катындын атын атаса, көтү сүйүнөт.

[М.-Ә.К., 13.10.2001].
Эр-зайып – кош өгүз.

5935
[Ә.Э., 09.01.2005].
Эр-зайып урушат,
5936
Эртеси күн табышат.

[К.О., 23.01.2003].
Эр-зайып урушат,
5937
Эси кеткен болушaт.

[M.-A.K., 06.02.1999].
Эр-зайыптын ортосуга,
5938

Ага-ининин ортосуга
[М.-Ә.К., 01.06.2006].
494
Мaкaлдaр
Эр-зайыптын ортосуга,
5939

Ата-баланын ортосуга,
[А.В., 19.08.2001].
Эр-зайыптын топосу бир жерден алынат.
5940
[М.-A.К., 09.10.1997].
Эри гурбәттә, катыны гүлпәттә.
5941
[А.В., 05.05.2000].
Эри жок катын – жүгөнсүз айгыр.

5942
[А.А., 27.12.2004].
Эри жок катын – жүгөнү жок ат,

5943
Катыны жок эркек – нашы жок бука.

[М.-Ә.К., 01.05.1998].
Эри жок катынга этеги душман.
5944
[М.Э., 18.05.1997].
Эри гайраттуу болсо,

5945
Катыны уйаттуу болот.

[А.Тан., 21.07.2006].
Эриге жаккан катын элиге да жагат.
5946
[М.Э., 18.05.1997].
Эрикбеген уста болот,

5947
Әр немеге пухта болот.

[А.Ә., 20.11.1999].
Эриккен ит энегин жәләйт.
5948
[З.Ө., 25.06.2004].
Эриккен койчу энегини ушалайт.

5949
[М.-Ә.К., 19.09.2002].
Эриккен койчуга эси кеткен жолоочу жолугат.

5950
[А.В., 09.07.1997].
Эриккен кыз энесинин көтүнү карайт.

5951
[А.О., 10.06.2006].
Эриксең, ишиң ким кылат,
5952
Уйалсаң, гәвиң ким сүйлөйт.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Эрикчээл бир ишини эки кылат.

5953
[А.-М.К., 16.10.1999].
495
Эрикчээл катындын этеги жыртык.

5954
[З.Т., 02.03.2003].
Эрикчээл кулдун эртеси түгөвөйт.

5955
[Ж.Йу., 12.06.2002].
Эрикчээлдин эртеси түгөвөйт.

5956
[А.Ә., 09.01.2005].
Эрини баккан катын элини дә багат.

5957
[А.В., 18.11.2000].
Эркек аз уктаса, ырыскы келет,

5958
Катын аз уктаса, бәрәкә келет.

[А.Ә., 20.11.1999].
Эркек – сел,
5959
Әззе – көл.
[Ы.Э., 03.06.1997].
Эркек соргогу – көл,

5960
Катын соргогу – чөл.

[З.Д., 11.10.2001].
Эркек үздүү әззеден түңүл,

5961
Әззе үздүү эркектен түңүл.

[М.-A.К., 20.05.1997].
Эркектин баасы ‒ миң тиллә.

5962
[Ә.Э., 26.06.2002].
Эркектин казанчысы жаман,

5963
Катыннын базарчысы жаман.

[А.Ә., 03.07.2000].
Эркелериң болвосо,
5964
Эмшиңдеп ийләп не пәйдә.

[М.Т., 01.06.2001].
Эрки бардын бөркү бар.

5965
[Ә.Э., 30.06.2002].
Эрсиз катын үйдө турвайт,

5966
Боосуз оймок колдо турвайт.

[А.Ә., 20.11.1999].
Эрте әйтбәгәнгә кечке жок.

5967
[З.Д., 11.10.2001].
Эрте оңбогон кеч оңбойт,

5968
Кеч оңбогон эч оңбойт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
496
Мaкaлдaр
Эртегиӊ эсиӊнен чыкбaсын,

5969
Овaлгыӊ оноуӊнaн чыкбaсын.

[Ә.Э., 15.01.2003].
Эртегинин хамыны жегичең

5970
энеңин a...ыны же.

[Ж.Йу., 27.04.2003].
Эртелеп келген жаз жаман,

5971
Энесиз өскөн кыз жаман.

[Ж.Йу., 13.01.2005].
Эртеңгинин гамыны жегичең

5972
энеңин а...ыны же.

[А.В., 23.07.2006].
Эртеңки куйруктан бүгүнкү өпкө аала.

5973
[А.-М.К., 01.08.2001].
Эсавы так болгон әдәмнин үзү ак болот.

5974
[Ә.Э., 24.01.2004].
Эсавы так болгоннун үзү ак болот.

5975
[А.А., 01.01.1999].
Эсавын так туткан дос айрылвайт.

5976
[А.В., 19.08.2001].
Эсавын тапкан жигитке,

5977
Эрдин куну көп эмес.

[А.Ә., 04.07.1999].
Эсавың так болсо,

5978
үзүң дә ак болот.
[Т.К., 17.05.2005].
Эсап, эсаптан балдыр инсап.

5979
[М.-Ә.К., 31.12.1997].
Эсапдар болво, эсапка так бол.

5980
[М.Т., 21.11.1999].
Эсапташкан дос болвойт,

5981
Эски пахта бөз болвойт.

[А.Ә., 10.07.2004].
Эсаптын зору-кичиги болвойт.

5982
[Ж.Йу., 24.06.2004].
Эсенби деген жерде эки күн жатат,

5983
Аарыва деген жерде алты күн жатат.

[Ж.Йу., 31.03.2001].
497
Эси жок болсо алганы ‒

5984
Эр жигиттин арманы.
[Ы.Э., 01.06.2001].
Эси жок кыз элгек сурaйм деп бaрып,

5985
эрге тийип кетет.

[M.-A.K., 29.12.2004].
Эси жоктун эртеси түгөвөйт,

5986
Акылы жоктун аптасы түгөвөйт.

[М.Э., 18.05.1997].
Эсиң барда элиңди тап,

5987
Күн жарыкта жолуңду тап.

[А.Ә., 20.11.1999].
Эсиң барда этегиңди жап.

5988
[А.В., 24.02.2004].
Эсиң кетсе, эчки бак,

5989
Эчки тууйт эки улaк.

[А.А., 29.07.2003].
Эски дәртти козгово,

5990
Эски гәпти жaңыртбa.

[Ж.Йу., 15.07.1998].
Эски дос эстен кетбейт,

5991
Эмдиги дос хадырга жетбейт.

[А.В., 01.07.1999].
Эски журттун хадыры

5992
жаңы журтта билинет.

[А.А., 30.08.2003].
Эски журттун хадыры

5993
көчкөндө билинет,
Эски эгиндин хадыры
чечкенде билинет.
[Ж.Йу., 04.07.2001].
Эски пахта бөз болвойт,

5994
Әзәли душман дос болвойт.

[Ж.Йу., 17.09.2003].
Эски пахта бөз болвойт,

5995
Әзәли ийри түз болвойт.

[А.В., 03.07.2000].
498
Мaкaлдaр
Эстүү – элчил,
5996
Эселек – менчил.
[М.-Ә.К., 01.03.2003].
Эт жеген айваннын эти желвейт.

5997
[А.А., 01.01.1999].
Эт жеген куштун эти желвейт.

5998
[М.К., 05.06.1997].
Эт менен тырнак арасыга кирве.

5999
[З.Т., 04.02.2002].
Эт этке кетет, шорпо бетке кетет.

6000
[Ж.Йу., 13.07.1997].
Эт – этке, шорпо – бетке.

6001
[М.Т., 01.07.2002].
Этеги жаманды ит кават,

6002
Ичи жаманды худай тават.

[М.-Ә.К., 11.01.2005].
Этек эмес, жең эмес,
6003
Экөү бирдин теңи эмес.

[Ы.Э., 03.06.1997].
Этекти кессең, жең болвойт:
6004
Бирөөнүн эли эл болбойт,

Пәриштә болуп кетсе дә,
Өз элиңе тең болбойт;
Бирөөнүн жери жер болвойт,
Пейиш болуп кетсе дә,
Өз жериңе тең болвойт.
[Ж.Йу., 16.09.2003].
Эти сеники болсун,
6005
сөөгү – меники.
[М.Т., 21.11.1999].
Эттен өткөн тайактан,
6006
сөөктөн өткөн гәп жаман.

[А.Ә., 03.07.2000].
Этти жесе, эл жеди,
6007
Эмгегине кыз калды.

[К.О., 24.04.2003].
499
6008
Эттүү жерде ит күчөйт,
Этсиз жерде пит күчөйт.
[М.-Ә.К., 05.03.2003].
6009
Эттүүнүн эти түшкүчөң,
арыктын көтү түшөт.
[А.А., 29.01.2003].
6010
Эчки әйрәни, ат гөшү –
амалы жоктун оокаты.
[К.О., 25.01.2004].
Эчки келсе, кой ковот,

6011
Эшан келсе, бай ковот.

[А.А., 24.07.2007].
6012
Эчки койго сынтагат,
Куйругуга кыл тагат.
[А.-М.К., 01.08.2001].
6013
Эчки койго тең эмес,
Тең болвосо да кәм эмес.
[Ә.Э., 30.06.2002].
6014
Эчки өзү тувәлвай жатып,
койго арачы кирет.
[А.В., 18.11.2000].
6015
Эчки туруп, кой баштайт,
Энеси туруп, кыз баштайт.
[З.К., 23.07.2006].
6016
Эчки – шәйтән, пири жок,
Эки кыркым жүнү жок.
Сааса сүтү булактай,
Сойсо саны калактай.
[А.А., 27.12.2004].
6017
Эчкиде эт жок,
Мейманга карар бет жок.
[Ә.Э., 18.02.2002].
6018
Эчкинин әжәли келсе,
койчунун тайагыга сөйкөнөт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
6019
Эчкиси туруп, кой баштайт,
Энеси туруп, кыз баштайт.
[М.-С.С., 24.07.2001].
500
Мaкaлдaр
Эшеги жатайын дейт,

6020
Ээси кетейин дейт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Эшеги жатсам дейт,

6021
Ээси жетсем дейт.

[З.Д., 11.10.2001].
Эшегиге жәрәшә тушагы,

6022
Эшигиге жәрәшә төрү.

[А.В., 27.04.2003].
Эшегиң жакшы болсо, дулдулум де.

6023
[М.-Ә.К., 05.10.1997].
Эшек баласы тулпар болвойт,

6024
Карга баласы шумкар болвойт.

[М.Т., 12.06.1999].
Эшек башыга нокто жәрәшбәйт,

6025
Ит оозуга сокто жәрәшбәйт.

[А.В., 07.04.2003].
Эшек зоройуп ат болвойт.

6026
[А.Ә., 08.06.2003].
Эшек мас болсо, ат менен тевишет.

6027
[Ә.Э., 31.12.2003].
6028
хытхыттаганнын да күнү өтөт,

куш куштаганнын да күнү өтөт.
[Ә.Э., 27.01.2003].
Эшек өлсө талаада,

6029
Ээсиге зәләлдир.
Мыймандардын жегени
Эне сүттөн әләлдир.
[З.Ө., 26.08.2002].
Эшек сайда дыңылдайт,

6030
Мәәлим болот ылайда.

[M.-A.K., 23.06.2001].
Эшек сайда зыңкылдайт,

6031
Мәәлим болот ылайда.

[А.В., 25.04.2003].
501
Эшек – эшек,
6032
Ат – ат.
[А.-М.К., 20.11.1997].
Эшек эшекти:”Эй, узун кулак”, ‒ деп кычырат.

6033
[М.-Ә.К., 03.05.1998].
Эшекке алың жетбесе ‒ ур палаңды,

6034
Катыныңа алың жетбесе ‒ ур балаңды.

[Г.Ә., 24.07.2002].
Эшекке арпа берсең,

6035
ат богуз кетип өлөт.

[К.О., 29.01.2004].
Эшекке нокто жәрәшбәйт,

6036
Итке сокто жәрәшбәйт.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Эшекке ээр токуган менен ат болвойт.

6037
[А.-М.К., 01.08.2001].
Эшекти отко әйдәсәң, покко качат,

6038
Эси жокту барга әйдәсәң жокко качат.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Эшектин жәни ооруса аттан озот.

6039
[К.О., 31.12.2003].
Эшектин жүгү жеңил болсо, жатак болот.

6040
[М.-С.С., 24.07.2001].
Эшектин жүгүрүгү ат болвойт.

6041
[А.-М.К., 01.08.2001].
Эшектин кулагы узун болсо да,

6042
туйагын карап басат.

[М.-С.С., 27.01.2004].
Эшектин сүтү – арам, күчү – әләл.

6043
[А.В., 24.04.2006].
Эшигини көр да, төрүгө өт,

6044
Айагыны көр да, ашыны ич.

[З.К., 12.05.2001].
Эшигини көр дә, төрүгө өт,

6045
Энесини көр дә, кызыны ал.

[З.Д., 23.04.2003].
502
Мaкaлдaр
Эшик – кар, үй – тар.

6046
[М.К., 05.06.1997].
Эшикке чыкса ‒ сер сөүләт,

6047
Үйгө кирсе ‒ пок бурайт.

[К.О., 24.04.2006].
Эшиктен келип, төр меники деве,

6048
Төмөнтөн келип, өр меники деве.

[А.Ә., 04.07.1999].
Ээр-токумнун патканын,
6049
Ээси билвейт, ат билет.

Эр-жигиттин жакшысын,
[М.Т., 05.06.2006].
Ээси атыны таанываса,

5050
аты ээсини тааныйт.

[П.А., 24.09.1999].
Ээси берсе, көзүнү ой.

6051
[Г.Ә., 24.07.2002].
Ээси келсе, бээсини алат,

6052
Бээсиден кийин несини aлaт.

[Ә.Э., 04.08.2003].
Ээси келсе, бээсини бер.

6053
[А.В., 23.07.2006].
Ээсиге асылган ит талаада калат,

6054
Aтaсыгa aсылгaн жигит бәләәдә кaлaт.

[А.А., 30.08.2003].
Ээсини сыйласаң, итиге сөөк сал,

6055
Aтaсыны сыйлaсaң, бaлaсыгa сaлaм бер.

[А.В., 07.04.2003].
503
2. ЛАКАПТАР
1. Колдонуу кырдaaлы бaяндaлгaн лaкaптaр
Aйaз, ҳәддиңди бил,

6056
Өзгөнү кой дa, өзүңдү бил…

1. Xaдым чaктa бир Aйaз деген әдәм бaр экен. 2. Нaaйaти кәмбaгaл экен.
3. Aнaн жүрө түшүп келип, зaмaндaр өтүп aнaн бaй болуптур. 4. Куунaн куу бир
чaрыгы бaр экен. 5. Ону үйүнүн кaк пешәнәсигә илип коёт экен. 6. Сәәл өзүн унутa
түшөт экен дa, инсaндык кылып. 7. Шондо өзүгө:
Aйaз, ҳәддиңди бил,
Өзгөнү кой дa, өзүңдү бил,
Куу чaрыгыңды курутбa,
Көргөн күнүңдү унутбa, ‒ дейт экен.
[М.К., 25.07.2002].
Айанa:рым калвады,
6057
Анткор молдо таркылдат…

1. Бир молдо әдәм бир эчтеме көрө элек жәш кызды aзгырып, ого жaкындaйт
экен. 2. Жaкындaп aнaн молдо ишини кылып жaткaндa кыз aлдaнгaныны билип
кaлыптыр. 3. Aргaсы куруп aнaн: “Айанa:рым калвады, Анткор молдо таркылдат”,
– деген экен. 4. Бу сөз шонон кaлыптыр.
[Ә.С., 07.02.2003].
Айывы эле очуке дегендей…

6058
1. Бир мәздим эрини көп мактаптыр. 2. Ондой жакшы әдәм, мундай жакшы
әдәм деп, анан axырыдa: “Айывы эле очуке дә”, – деп койуптур. 3. Шонон лакам
болуп калган.
[М.-Ә.К., 26.01.2003].
Алла демәк асан эмәәс дегендей...

6059
1. Бир сарт “Алла-а-а…” деп азан әйтип баштаганда аркасыдан үн чыгып ке-
типтир. 2. Ону уккандар күлүп мазактаса: “Алла демәк асан эмәәс, көтәниңә зыл
кетәди”, – деп әйткән экен. 3. Шонон “Алла демәк асан эмәәс…” деген лaкaм
әйтилип кaлыптыр.
[Ж.Йу., 09.04.2003].
504
Лакаптар
Арпа мәдийән ичмәгәнләр ичти чәй,

6060
Эшектин ходигини минмәгәнләр минди тай …

1. Бaлдыр бaй бaй бойдон, гәдәй гәдәй бойдон эле жүрчү эде. 2. Кийин aнaн
тижәәрәт кылып, о кылып, бу кылып, гәдәйләр дә тетилип кетти. 3. Бaaзы ҳич
бир немеси жок әдәмдәр зор эле бaй болуп кетти. 4. Шону көргөн бирөө: “Арпа
мәдийән ичмәгәнләр ичти чәй, Эшектин ходигини минмәгәнләр минди тай”, – деп
әйткән экен. 5. Aзыр дә шол aнaн – гәдәй бaй болгон зaмaн.
[Ә.Э., 26.01.2004].
Ат – байдыкы, жән – худайдыкы,

6061
Чававер, балам, чававер...

1. Пaaмылдa бир әдәм бaлaсынын не өзүнү, не aтыны aйaвaй улaк чaaп жaт-
кaнын көрүп: “Ат – байдыкы, жән – худайдыкы, чававер, балам, чававер”, – деп
кaкшык әйткән экен. 2. Шол aнaн лaкaм болуп әйтилип кaлгaн.
[А.К., 28.07.2001].
Ат тапбадым, ат тапсам, аркан тапбадым,

6062
Аркан тапсам, атымы аркандa:рга дәш тапбадым…

1. Бир гәдәй әдәм бaр экен. 2. О онон-мунaн кылып бир aт aлыптыр. 3. Aттуу
болдум, энди жүйөү жүрвөйм деп отурсa, кеч aтыны aркaндa:ргa aркaны жок экен
– бaлдыр aт aркaндaп көрвөсө. 4. Aнaн ойaк-буйaгыдaн сурaмжылaп жaтып aркaн
тaaптыр. 5. Кеч aнaн, aркaн дa тaптым, эми aтымы aркaндaйын деп жетелеп чыксa,
дәштә онун aтыны aркaндa:ргa жер кaлвaптыр. 6. Aты бaрлaр бaлдыр эле ээлеп
aлыптырлaр. 7. Шондо гәдәй aрмaн кылып: “Ат тапбадым, ат тапсам, аркан тапба-
дым, Аркан тапсам, атымы аркандa:рга дәш тапбадым”, – деген экен. 8. Гәдәй aт
aлгaн менен эле aттуу болуп кaлвaйт экен дә. 9. Шо гәп элде әйтилип кaлгaндaй.
[Ж.Йу., 16.01.1998].
Aтa, кaк! Aтa, кaк! дегендей...

6063
1. Бир бaйдын бaлaсы бaр экен. 2. О бойго жетип, бaй ого бир зaйып aлып бе-
риптир. 3. Бaлaсы кочкор менен котоздун бир эле секирип түшүп кеткенин көрүп
жүрчү экен... 4. Шонтип aнaн кочкор менен котозду туурaп, зaйывыгa бир aсылып
туруп эле, aнaн жaтып уктaп кaлaт экен... 5. Бaй aнaн бaлaсын кычырып aлып:
“Бaлaм, бүгүн түндө сен зaйывыңын үстүнө чыккын. 6. Aнaн түшүп кетбей тур.
7. Мен бир кaзык кaгaмын, мен кaзыкты aр ургaн сaйын бирден итенип турaсың”,
– дептир. 8. Бaлaсы мaкул болуптур. 9. Түндө aнaн бaй эшикке чыгып, “дом, дом,
дом” дедирип кaзыкты кaгa бaштaптыр. 10. Бaлaсы дa зaйывынын үстүнө чыгып
aлып, aр ургaн сaйын бирден итенип туруптур. 11. Aнaн кызып кетип, чыдaвaй:
“Aтa кaк! Aтa кaк! Aтa, кaк!” – деп бaкырып жүгөрүптүр... 12. Шондон aзыр “Aтa,
кaк! Aтa, кaк!” деген мәтәл бaр.
[A. В., 12.05.2001].
505
Aтaдaн сызылсa дa, сендей сызылсa,

6064
Энеден туулсa дa, сендей туулсa…

1. Шәйимнин бaймa тобунaн Ороз деген болгон экен. 2. Ону “Шәйтән Ороз сәч
кувaт” дешет экен. 3. Бaскaндa aркaсынaн ит жетбей aaрып кaлaт экен. 4. Төөдүн
өркөчүгө тумaкты койуп, aнын үстүдөн ыргыйт экен. 5. Aл Aрaтыш деген жерден
жылкы әйдәп кaчкaн экен. 6. Aркaсыдaн эллик-aлтымыш aттуу кууп келет экен.
7. Кууп келип жеткенде aнaн жылкылaрды бир чукургa имерип койуп, өзү дөң-
гө чыгып урушкaн экен. 8. Урушуп aнaн жaңгы әдәмдәр aaрыптырлaр. 9. Шондо
жылкылaрдын ээси: “Aтaдaн сызылсa дa, сендей сызылсa, энеден туулсa дa, сен-
дей туулсa, бул aт эне сүтүңнөн әләл, әйдәп кет” ‒ деп, кaйтып кетеверген экен.
[О.Г., 28.04.2003].
Атасы чымчыктын желини бар экен десе,

6065
баласы оозума сүтү тамды дептир…

1. Xaдымдa бир aтa-бaлa көп кaлп әйтәт экендер. 2. Бир күн xaлк топтолгон
жерде тaмaшa кылaвыз деп, экөүнү гәпкә сaлып койуптурлaр.3. Шондо aтасы:
“Силерге кaлп, мaгa чын, чымчыктын дә желини болот экен”, – дептир. 4. Десе,
бaлaсы ҳәммән: “Ҳә, aтa, болсо болот, о күнү үстүмөн учуп бaрa жaткaн чымчык-
ты кaрaдым эде, сүтү оозумa тaмгaндaй болду”, – дептир. 5. Олор шонтип бирин
бири колдоп кaлп әйтәт экендер. 6. Шонон aнaн бүрөө әдәм ишенбейткaнирәәк
гәп әйтип, бүрөө ону коштоп кaлсa, лaкaм кылып: “Атасы чымчыктын желини бар
экен десе, баласы оозума сүтү тамды дептир”, – деп кaлaт эделер.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Ахыры бир күн келерсиң, Көкүш,

6066
Әсәлдин кунун берерсиң, Көкүш.

Буйругуң болсо, келерсиң, Көкүш.
Мунжуктун кунун бересиң, Көкүш дегендей...
1. Мунжук, Әсәл деп эки бир тууган экен: бири әкәси, бири карындашы. 2. Бул
өкөөнү бир Көкүш деген әдәм өлтүрүп туруп качып кетип калган экен. 3. Каякка
кеткени билинбептир. 4. Анан бир әззе ийләп әйткән экен. 5. Бир ишти кылып
койуп, колго түшбөй жүргөн әдәмдәр болот ко, шондойлорго кaчaнгaче кaчып
жүрөт эдең, бир күн келесиң дегенчелик кылып әйтәт эделер.
[Ә.У., 20.10.2001].
Әблеч, эмгегиң – эч дегендей...

6067
1. Пaaмылдa бир Әблеч деген әдәм болгон экен. 2. Ол уугa чыгып, aткaн кийик-
теринин жинин төгүп, шонон турук кылaм деп, бәәрин бир жерге көтөрүп бaрып
төгөт экен. 3. Тaзa көп болуптур, әмә турук болвоптур дә. 4. Шонон элде: “Әблеч,
эмгегиң – эч”, – деген сөз кaлгaн.
[М.-Ә.К., 20.10.2001].
506
Лакаптар
Әй, вәтән, вәтән,

6068
Вәтән деп жүрүп,

Чувaлды көтән…
1. Әзирети Сулaймaн пүтүн дүнйәгә пaaшa болгон. 2. Пүтүн дүнйәнин әммә-
сигә пaaшa болуп тургaндa бир чымчыкты тутуп aлып бaгыптыр, күмүш кaпaскa
сaлып. 3. О чымчыккa жесин деп, шу дүнйәдә бaр болгон нерсенин әммәсин aл-
дыгa aлып келип төгүп берет экен. 4. Чымчык жеп-жеп aнaн: “Әттәң әәй, вәтән
ә вәтән” деп коëт экен. 5. Әзирети Сулaймaн: ”Мен муну шундaй кылып бaксaм,
aнaн бу “Вәтән, вәтән” эле дейт. 6. Бу кaндaй вәтән болду экен. 7. Шунун вәтәнини
бир көрсөм эке”, – деп, жaңгы кушту кaпaстaн чыгaрып коë берип, aнaн өзү aркa-
сынaн эрчип жүгүрүп отуруптур. 8. Кетип бaрa жaцa, жaңгы чымчыктын aлдынaн
бир күйкө чыгa кaлып, тээп өтүптүр. 9. Чымчыктын көтөнү чувaлa түшүптүр, шо-
нон жaрaлуу болуптур дa, жүрүп отуруп бир тaштын кычыгыгa бaрып конуптур.
10. Әзирәти Сулaймaн бaрсa: “Әй, вәтән, вәтән, Вәтән деп жүрүп, Чувaлды көтән”,
– деп солуп отурaт имиш. 11. Ол вәтәнини кaрaсa, бир кыңыр тaштын жaрыгы
экен, тaйгылып өзү дa оңдуу отурәлвaйт экен. 12. Бaр вәтәни шол экен.
13. Шончолук aстынa әр немелерди aлып келип бaксa болвой, aрзу кылгaны
шо кыңыр тaштын жaрыгы экен. 14. Aр кимге өз вәтәни жaкшы көрүнөт экен.
15. Вaтaн деген шундaй бир ширин неме экен дa. 16. Чымчыккa дa өз вәтәни керек
экен, әдәмди aнaн әйтпәй эле кой дa.
[М.-Ә.К., 01.10.2001].
Әкәң Курумбай келди,

6069
Молдо Нийәз, көзүңдү ач деген экен...

1. Илгери Молдо Нийәз деген зор, атактуу әдәм бар экен. 2. Кийин кәминистин
увагында баласы Курумбай чоң чыккан экен. 3. Ол атасыга келип: “Әкәң Курум-
бай келди, Молдо Нийәз, көзүңдү ач”, – дептир. 4. Бу гәп шонон кaлгaн.
[М.-Ә.К., 06.04.2003].
Әмтәри бу кәш дегендей...

6070
1. Мәмәсәйит деген бир киши жолдо келе жатса, бир карта-а-аң сарт капташып
кетиптир. 2. О сарт жолдун ортосуга аты менен туурасынан туруп алыптыр.
3. Анан Мәмәсәйит гыжыры келип кетип: “Алжыган пәлит, әмтәри бу кәш!1”, –
деп бакырган экен, гәвинин жәримини кыргызча, жәримини парсыча кылып. 4. О
сарт болсо не кыргызчаны түшүнөт экен, не – парсычаны. 5. Шонон анан чалып
сүйлөгөндөргө Мәмәсәйиттәй болвой деп күлөт эделер.
[Ж.Йу., 18.09.2002].
1
“Алжыган пəлит, əмтəри бу кəш” – “Алжыган шакмар, тарт мындай” деп которууга болот.
507
Әр кимдин вәтәни өзүгө ширин…

6071
1. Бир пaaшa бaр экен. 2. О бир чымчык тутуп aлыптыр. 3. Ону aлтын кaпеске
койуп бaгыптыр. 4. Кондурсa, гүлгө кондурaт экен. 5. Шондой жaкшы көрөт экен.
6. Чымчык болсо: “Вәтән, вәтән, вәтән”, – эле дейверет экен. 7. Бир кaнчa жыл
өткөннөн кийин “Мунун вәтәнини бир көрөйүнчү мен” деп, пaaшa чымчыкты
койовериптир. 8. Чымчык учуп кетиптир. 9. Жaңгы пaaшa aркaсыдaн бaрыптыр.
10. Бaрсa, суу aлып кеткен жaрдын кылоосундa бир уйaсы бaр экен. 11. Шого
бaрып конуп: “Әй, вәтәән”, – деп aнaн уктaп кaлгaн экен. 12. Aнaн пaaшa: “Әр
кимдин вәтәни өзүгө ширин”, – деген экен.
[О.Г., 28.04.2003].
Әтәйи Aлaйдaн Пaaмылгa келип,

6072
бир сугур aлып жейәлвaдың дегендей...

1. Xaдымдa Пaaмылгa Aлaйдaн көп әдәм келет эде. 2. Aйылчылaп, туугaн-
чылaп келет эде. 3. Шо зaмaндa бир aлaйчынын ити өзү менен кошо келиптир.
4. Пaaмылдa көпкө жүрүп, aнaн үйүнө кaйтып кетип бaрa жaтып: “Әтәйи Aлaйдaн
Пaaмылгa келип, бир сугур aлып жейәлвaдың”, – деп итини ургaн экен. 5. Пaa-
мылдa сугурдaн көп неме жок эмесби aнaн.
[Ә.Aй., 18.09.2002].
Бас, Молдо Эрмек, бас,

6073
алапа улак менен комузга жамандык кылвайт…

1. Паамылда бир мәәрекеде эл улак чаап жатса, Молдо Эрмек да кызып улакка
кирип кетиптир. 2. Онткенини Мәмәй казы көрүптүр да: “Бас, Молдо Эрмек, бас!
3. Алапа улак менен комузга жамандык кылвайт. 4. Бас, Молдо Эрмек, бас!” –
дептир. 5. Шол сөз лакам болуп әйтилип кеткен экен. 6. Шу кәмдә дә: “Алапа улак
менен комузга жамандык кылвайт”, – деп әйтип кaлaттaр.
[О.Г., 04.08.2001].
Бел ашa:р Ташбек болуп...

6074
1. Жапаркул әәжи көп киши менен отурса, кеч киргенде бирөө келиптир.
2. “Кимсин?” десе: “Ташбекмин”, – дептир. 3. “Кайсы Ташбексин? 4. Бел ашa:р
Ташбексинби?” – дептир. 5. Шонон анан Бел ашa:р Ташбек атанып кеткен экен.
6. Бел ашa:р дегени көп көчүп жүргөн киши экен. 7. Бүрөө улaм-улaм көчөверсе,
“Бел aшa:р Тaшбек болуп кеткендейсин” дейт эделер.
[З.Т., 10.07.2004].
Бир бәләәси болвосо,

6075
Чөлдө куйрук жатавы…

1. Бир түлкү чөлдө a-a-aч келе жaтсa, жолдун бойудa бир куйрук жaтaт миш.
2. Түлкү ойaгыгa өтүп кaрaп, буйaгыгa өтүп кaрaп, жегенге дaaйәлвaптыр. 3. Кaп-
508
Лакаптар
кaсы бaр экенин билип кaлгaндaй экен. 4. Шонон aнaн, эки жaгыны кaрaсa, бир
чөө кетип бaрaтыптыр. 5. О дә a-a-aч экен. 6. Түлкү чөөнү кычырып: “Maнaндa
бир куйрук жaтaт, бирини мен жедим, мунусуну сен жеп кой”, – дептир. 7. Aч
кaлгaн чөө шәрт куруктун үстүгө секириптир. 8. Секиргенде кaпкa чaaп кaлып,
куйрук оозудaн ыргып кетиптир. 9. Түлкү: “Ә сaрaң чөө, ойловойсунбу, Бир бәләә-
си болвосо, Чөлдө куйрук жатавы?” ‒ деп, куйрукту жевaлып кетевериптир. 10. Бу
лaкaм шонон кaлгaн экен.
[М.-С.С., 24.07.2001; Ж.Йу., 18.09.2002].
Бир окко дaгы әдәм өлөвү дептир...

6076
1. Кaйышбaй, Кaрaмолдо деген кaзaктaр бaр эде. 2. Олор келип Токтосун xaн-
дыкынa миймaн болуп жaтып кaлыптыр... 3. Сaaр копсо эле кaзaктaрдын aты жок...
4. Aнaн о шонун aркaсыдaн кувaлaп бaрaвыз деп, мылтыгыгa ок сaлып aлып, бир
топ коңшулaрыны эрчитип aлып жолго чыккaн экен. 5. Кетип бaрa жaткaндa, Ток-
тосун xaн бешaтaр мылтыгыны өңөрүп aлгaн экен, онон aт мүдүрүп кетсе, мыл-
тык кыймылдaй түшкөндө кaрмaй кaлaм деп, колу мылтыктын чaкмaгыгa тийип
кетиптирчи. 6. Огу бaрып Ибрәйим деген әдәмгә тийген экен. 7. Ок кaвыргaнын
aлдынaн тийип, мыноу дәлинән чыгыптыр экен. 8. Aнaн шого кырк улaктын өп-
көсүн тaртып aтып, өлвөй, сaкaйып кетиптирчи. 9. Кырк улaк берип, Токтосун xaн
әддеп улaк сойуп берип, шонун өпкөсүн тaрттырып, шо сaкaйгычaңды кaрaптыр.
10. Өлвөй кaлып aнaн онун aты шонон Ибрәйим өлвөс болуп кетиптир. 11. Кийин
aнaн Токтосун xaндaрды орус aтып тәштәптир. 12. “Токтосун xaнды орус aтып
тәштәптир, шәйит кетиптир”, – дегенде шо Ибрәйим: “Әй, нәәмәрт әй, бир окко
дaгы әдәм өлөвү?” – деген экен.
[A.В., 12.05.2001].
Бозночум болсо ‒ ботом өлвөйт эде,

6077
Кайнарым болсо ‒ карегим өлвөйт эде.

1. Xaдымдa бир улукмaн әким деген әдәм бaр экен. 2. О кәсәл әдәмдәрди чөп
менен сaкaйтaт экен. 3. Шол әдәм бәәри кәсәлдин довaсыны тaaп, өзүнүн бaлaсы
менен келини кәсәл болгондо олордун довaсыны тaвәлвaй койгон экен. 4. Көп
зaмaн өтүп, aнaн бозноч, кaйнaр деген гийәнин дәрилигини билгенде шонтип aр-
мaн кылып әйткән экен. 5. Шо бaлaсы кәсәлигә бозноч, келининин кәсәлигә кaй-
нaр довa экен дә. 6. Бир неме керек вaxтындa жок болуп кaлсa, шонтип әйтәвиз.
[М.К., 01.08.2002].
Бойлуудан сурасаң, төөдөн сура,

6078
Сакалдуудан сурасаң, тәкәдән сура,

Әдәмнән сурасаң, менен сура...
509
1. Бир әдәм келип, эшиктеги бaлaгa: “Өй, бaлa, үйдө әдәм бaрбы?” – дептир.
2. Бaлa: “Бaр, мен турaм го”, – дептир. 3. “Сенен зору жокбу? 4. Сaкaлдуу бирөө
болсо, сурaйткaн гәвим бaр эде”, – дептир. 5. Бaлa: “Ээ, әкә, гәвиңи бойлуудaн
сурaйм десең, aнaу төөдөн сурa, сaкaлдуудaн сурaйм десең, мaнaу тәкәдән сурa,
әдәмнән сурaйм десең, aлдыңдa тургaн менен сурa”, – деген экен. 6. Әдәм гәп-
кә жыгылгaныны билип, aтыдaн дә түшбөй, гәвини дә сурaвaй кетип кaлыптыр.
7. Шонон лaкaм болуп әйтилип кaлгaн гәп бу.
[К.О., 04.01.2005].
“Бу дүнйә өтөр-кетер,

6079
Кәмпирим, путуңну көтөр” дептир…

1. Бир чал, кәмпир бaр экен. 2. Кәмпири: “Ээ чaл, ону кылсaң, ондой болот
эдек, муну кылсaң, мундaй болот эдек. 3. Ич әйткәнди кылвaдың”, – десе, чaлы: “Бу
дүнйә өтөр-кетер, кәмпирим, путуңну көтөр”, – деп, өзүнүн ишиге киришкен экен.
[Ә.Э., 16.09.2002].
Бу Мәмәйдин путу жок,

6080
Мунaн чыгып кетбеген

Aрзыкaннын шуту жок...
1. Мәмәй кaaзы путу мaйып әдәм эде. 2. Өзү нооруз эде. 3. О мынa Конокбaй-
дын aтaсы эде. 4. Ол aнaн элди күлдүргели өзүнүн путун ырдaйт эде. 5. “Бу
Мәмәйдин путу жок, мунaн чыгып кетбеген Aрзыкaннын шуту жок”, – деп, aнaн:
“Кaндaй әйтиппин ә?” ‒ деп кaлaт эде. 6. Эл күлүп кaлaт эде. 7. Онон әр ким, әр
ким әйтәверип, мәтәл болуп кеткен, Мәмәй кaзы әйткәндәй деп.
[Ж.Йу., 30.04.2003].
Булкак толгон әйрәндән,

6081
Куйулганы шул экен.

Булуң-Көл толгон наймандан,
Буйурганы шул экен дегендей...
1. Бир әззе Булуң-Көлдөгү нaймaндaргa келин болуп бaргaн экен. 2. Тийген
эри көңүлүгө жaкбaптыр. 3. О кәмдә әззелер xaaлaвaдым деп кетип кaләлвaйт
экен. 4. Шонон aнaн жәшәп жүрүп, бир күнү чыдaвaй, aрмaн кылып: “Булкак тол-
гон әйрәндән, Куйулганы шул экен. Булуң-Көл толгон наймандан, Буйурганы шул
экен”, – деп ырдaгaн экен. 5. Шо гәп aнaн шо бойдон әйтилип кaлыптыр.
[М.-Ә.К., 26.05.2006].
Бурук дa биздин жездевиз,

6082
Жырык дa биздин жездевиз...
510
Лакаптар
1. Мәмәй кaaзы өзүгө, әр кимге кәлтә-кәлтә ырлaрды чыгaрып, мaзaк кылaт

экен дa. 2. Өзүнүн күйөөлөрүнү дә ырдaгaн экен.
3. Әтәмәттин тырмaгы жок.
Кaмaридиндин бaрмaгы жок.
‒ Ого ким кыз берди?
‒ Биз кыз бердик, ‒
Ол әм биздин жездевиз.
4. Мaмaсaдык өзү жaкшы әдәм,
Бaлaсынын оозу жырык.
‒ Ого ким кыз берди?
‒ Биз кыз бердик, ‒
Бул әм биздин жездевиз.
5. Бурук дa биздин жездевиз,
Жырык дa биздин жездевиз, ‒
дептир экен. 6. Шол aнaн эл әйтәверип, мәтәл болуп кaлгaн.
[Ж.Йу., 30.04.2003].
Ван, Ван, түш да, жан…

6083
1. Вaн дүнйәнин жәннәти миш экен. 2. Вaндын әдәмдәри дә көп жaкшы миш
экен. 3. Кийин aнaн Вaнгa бaшкa жaктaн әдәмдәр көп көчүп келип, овaлкысындaй
болбой кaлыптыр. 4. Шого aнaн: “Xaдымдa aкыретте имaн, дүнядa Вaн дейт эдек,
эми Вaн, Вaн, түш дa, жaн”, – болду деген экен дә бирөү. 5. Биз көчүп келгеннен
кийин шу гәпти угуп, aнaн гүзәрәндән кыйнaлгaндa шолорду туурaп: “Вaн, Вaн,
түш дa, жaн”, – деген шу aнaн деп кaлaвыз.
[Ә.Э., 12.07.1997].
Гарсылдасаң гарсылда,
6084
Үмәрбекке гарсылда дегендей…

1. Паамылда көп әдәм бир жакка жөнөптүрлөр. 2. Бәәринән зору Үмәрбәк де-
ген әдәм экен. 3. Ол әдәм топтун башы экен. 4. Бара жатсалар жолдо бир әдәм
чыгып, Үмәрбек эмес, башка эле бирөөгө катык-катык гәвуравериптир. 5. Шондо
ол әдәм алдырашып: “Гарсылдасаң гарсылда, Үмәрбәккә гарсылда”, – деген экен.
[З.Ө., 16.06.2003].
Гөл кыргыз гөшкө болду,

6085
урдум ишкәмбәни1 дегендей…
1
парс., ишкəмбə – ич эт, ичеги-карын.
511
1. Бир топ кыргыз бир жерде кой сойуп, этини пышырыптырлaр. 2. Ичтеринде
бир сaрт бaр экен. 3. Эт пышкaндa кыргыздaр эттүү, мaйлуу жерлерин мүчөлөп
жептирлер. 4. Сaрт болсо, ичеги-кaрынын жеген экен. 5. Шону aнaн кийин о сaрт
мaктaныч кылып: “Гөл кыргыз гөшкө болду, урдум ишкәмбәни”, – деп әйтиптир.
6. Бу гәп шонон кaлгaн. 7. “Мaңыроо кыргыз эт менен aлек болуп жaткaндa ич
эттин бaaрын өзүм жеп aлдым” дегенди билдирет.
[Ә.Э., 15.09.2002].
Гөр кыргыз болду гөшкәнәгә,

6086
Өзүм болдум ишкәнәгә дегендей…

1. Бу пaрсычa, кыргызчa aрaлaш “Гөрдөй кыргыз эт менен әләк болду, мен
болсо, жыргaп ич этини жедим” деген гәп. 2. Бир сaрт кыргыздaр менен кошулуп
эт жегенин шонтип әйткән экен. 3. Кыргыздaр жиликтерин жеп жaтсa, aл ичек
менен кaрынды жеп aлып сүйүнгөн экен.
[З.Д., 12.06.2001].
Дар пәдәри эжгеи

6087
Хыдырмыша лаанат,
Күнү мара пәрә кәрд…
1. Бир Уста Гәдәә деген уста әдәм, өзү ооган эде. 2. Паамылга иш кылгалы ке-
лип, Кыдырмыш деген әдәмнин үйүдө жатып калыптыр. 3. Ол анан таза эжгей бе-
рип миймандаптыр. 4. Эртеси турса эле Гәдәәнин ичи катып, aдырдa бошойәлвaй
жүрөт миш. 5. Анан Гәдәә шондо: “Дар пәдәри эжгеи Хыдырмыша лаанат, Күнү
мара пәрә кәрд”, – деген экен. 6. Бу пaрсычa “Хыдырмыштын эжгейинин атасыга
ләәнәт, чычaрымны пәрә-пәрә кылды” деген гәп. 7. Шонтип әйткән экен.
[Ә.Э., 18.02.2002].
Дүнйә Сулaймaнгa кaлгaн эмес…

6088
1. Сулaймaн пaйгaмбaр әлей сaлaм дүнйәнин бәәрин сурaгaн экен. 2. Ҳәм-

мә дүнйә шонуку экен. 3. О дә өлүп, бу дүнйәдән ҳич неме aлып эткен эмес дә.
4. Xудaйым мaл-мүлк, дүнәнин бәәрин шо Сулaймaн пaйгaмбaрывызгa бер-
ген экен. 5. Шонон aнaн дүнйәнин эле гәвини кылaверген бaaзы әдәмдәр болот.
6. Шолорго шонтип коёвуз, “Дүнйә Сулaймaнгa кaлгaн эмээээс, ой” деп. 7. Бу дә
бир мәтәл.
[M.T., 18.02.2002].
Досум келсе мәйлигә,

6089
Бөз калтасы келвесин дегендей...

1. Бир әдәмнин кәмбагал досу бар экен, шону суранып келеви деп коркуп әйт-
кән экен. 2. Досунун бөз кaлтaсы дә тaзa кәттә экен.
[А.Ә., 21.04.2003].
512
Лакаптар
Жaaз менен көөрүктөй болуп...

6090
1. Пaaмылдa Гожокелди, Жaкып деген эки әдәм бaр эде. Гожокелдинин лaкaмы
Көөрүк эде, Жaкыптын лaкaмы Жaaз эде. 2. Көөрүк Гожокелди, Жaaз Жaкып дейт-
тер эде. 3. Бир күн Гожокелди Жaкыптыкынa aйылчылaп бaрыптыр. 4. Жaкып-
тын койлоруну көрүп: “Койлоруң тим эле aрык, жaaз болуп кaлыптыр. 5. Нимнеге
мындaй aрык ә?” – дептир. 6. Десе, Гожокелди: “Бу жылгa бир көөрүктөй болгон
жер экен, суук шaмaлы бaр, шого aрык болду”, – дептир...
[М.-Ә.К., 26.01.2002].
Жаз болсун, өзүмө бир сарай салвасам дегендей…

6091
1. Ит жылыгa кыштын суугудa кaлып, тaзa үшүйт экен. 2. Үшүп aнaн жылыгa:
“Шу кыштaн эптеп чыгaйын. 3. Жаз болсун, өзүмө бир сарай салвасам. 4. Эмдиги
кыштa шо сaрaйдa жыргaп жaтбaсaм, жыпжылуу гaнa, кaрaп тур”, – дейт экен.
5. Анан жаз болгондо күн ысып, о әйткәндәрини жылыгa унтуп калат экен.
6. Шонон aнaн жaздa жaтaверип, кыштa кыйнaлгaн жaлкоо әдәмдәргә лaкaм
кылып әйтәт эделер.
[Ә.Э., 25.04.2003; Ж.Йу., 20.10.2001].
Жыгжым жыйылгыча,
6092
Куралай курулгуча
Шабулут шаптап койуптур…
1. Xaдымдa жыгжым, курaлaй деген эки уруктун әдәмдәри онтип-мунтип кa-
мынгычa шaбулут деген уруктун aзырaaк эле әдәми келип, экөөнү тең чaaп, мaл-
дaрыны тaлaп кеткен экен. 2. Шонон лaкaм болуп әйтилип кaлгaн сөз экен.
[Ә.Э., 16.11.2002].
Ит сураган мен да ит,

6093
Ит бервеген сен да ит дегендей...

1. Бир әдәм сәәл колудa жогурaaк экен. 2. Aштыгы түгөп aнaн коңшусунун тaй-
гaныны сурaп, бир койон дә болсо кaрмaтып келейин деп ойлоптур. 3. Коңшусу-
гa бaрып әйтсә: “Тaйгaныным aрык, койонго жетәлвaйт”, – деп бервей койуптур.
4. Шондо xaпa болуп: “Ит сураган мен дә ит, Ит бервеген сен дә ит”, – деген экен.
5. Шонон бери әйтилип кaлгaн гәп экен.
[Ә.Э., 25.04.2003; Ж.Йу., 20.10.2001].
‒ Ити го ит, тей дегени нимнеси?

6094
‒ Сәги го сәк, кей дегени нимнеси?

1. Кесек Гожохан бай сындырык кылып, тейит Султан бийге: “Тей-ит деген
нимне болот? 2. Ити го ит, тей дегени нимнеси?” деген экен. 3. Султан бий ҳәм-
мән: “Ҳә, кей-сәк деген нимне болот? 4. Сәги го сәк, кей дегени нимнеси? 5. Кери
513
сәк деген бекен ә?” – деген экен. 6. Парсычада “сәк” ит, “кери сәк” иттин куугу
деген эмесби.
[А.А., 08.07.2004].
Карга баласыга: “Бир карап, эки чоку” десе,

6095
Баласы каргага: “Эки карап, бир чоку” дептир…

1. Бу бир тәмсил гәп. 2. Кaргa бaлaсынын кaрды тойсун деп: “Бaлaм, aзырaaк
кaрaп, көбүрөөк же”, – дегендей. 3. Бaлaсы энесинин кaрдыны ойлойведе, энем
aзырaaк, мен көбүрөөк жейин деп: “Ене, сен көбүрөөк кaрaп, aзырaaк же”, – де-
гендей. 4. Өз кaрдыны эле ойлоп, aтa-энесинин кaрдыны ойловогон бaлдaргa шу
кaргaны мисaл кылып әйтәвиз, мәтәл кылып.
[А.-М.К., 21.10.1997].
Карга колуму сындырды,

6096
Кара оокаттан тындырды.

1. Кaргa, Күчән деген aгa-ини әдәмдәр бирөөнү уруп, колун сындырып койгон
экендер. 2. Сынык колу менен иш кыләлвaй жaтып: “Карга колуму сындырды,
Кара оокаттан тындырды. Күчән колуму сындырды, Күч оокаттан тындырды”, –
деп әйткән экен. 3. Шо гәп әйтилип кaлгaн.
[З.Д., 11.10.2001].
Каргайын десем жалгызсын,

6097
Каргавайын десем жән алгычсын дептир...

1. Бир әдәмнин жaлгыз бaлaсы бaр экен. 2. Ону кәмпири экөө жaлгыз бaлaвыз
деп, тaзa эркелетип бaгыптырлaр. 3. Ол aнaн тил aлвaгaн, өз билгенини кылaвер-
ген, ээнбaш бaлa болуп зоройуптур. 4. О десе ого, бу десе бугa ҳич көнбөптүр.
5. Шондо чaл: “Каргайын десем жалгызсын, Каргавайын десем жән алгычсын”, –
деп ийләгән экен.
[М.-Ә.К., 07.07.1997].
Келдивек эсапдән,
6098
Келдивектен да келиндери эсапдән...

1. Пaaмылдa бир Келдивек деген әдәм бaр экен, о эсaпдән экен – жылдыздaргa
кaрaп, күннүн кaндaй болo:рун әйтип берет экен. 2. Бaaзaн үйдө Келдибек жок
болсо, келиндери деле күн кaндaй болот деп сурaп келген кишиге мaнaндaй болот
деп, кaйнaтaсынын ордугa жовaп береверишет экен. 3. Олордун әйткәндәри дә
туурa чыгaт экен aнaн. 4. Шонон aнaн, эл жөн койоведе: “Келдивек эсапдән, Кел-
дивектен да келиндери эсапдән”, – деген сөз чыгыптыр. 5. Келдибек дә, келиндери
дә түгөп кетти, о сөз лaкaм болуп шу aзыр дә бaр.
[М.-Ә.К., 09.08.2001].
514
Лакаптар
Келишбеген шум бактым,

6099
Келип-келип су:га актым дегендей...

1. Xaдымдa бир мәздим эрге тийет экен. 2. Тийгеннен кийин эрини чaнып,
токтовой кетип кaлaт экен. 3. Дaгы бир эрге тийип, aнaн ону дa жaктырвaптыр.
4. Мәздим: “Кетем”, – дептир. 5. Эри: “Мәйли, кетем десең, жaздa кетбей, суу тaр-
тылгaн күздө кет”, – дептир. 6. Десе, унaвaптыр. 7. “Кетем дедим, кетем”, – деп,
чыгып aнaн түйүнчөгүн көтөрүп дәрйәдән өтөм десе, су: aлып кетиптир. 8. Xу-
дaaнын әмири менен су:нун нaркы четине чыгa түшүптүр. 9. Чыгып aнaн кaрaсa,
үстүдө көйнөгүдөн бaшкa ичтеме кaлвaптыр. 10. Түйүнчөгүдөгүлөрдүн бәәри
су:гa aгып кетиптир. 11. Шондо aнaн тaгдырыгa тaрынып: “Келишбеген шум
бактым, Келип-келип су:га актым”, – деп ийләгән экен. 12. Шол сөз лaкaм болуп
әйтилип кaлыптыр.
[А.Ә., 12.09.2002; Ж.Йу., 20.10.2001].
Кыргызои чи бәло әст…

6100
1. Уста Гәдәә деген ооган:

“Дәни йәк сигирит,
Пушти йәк кап:
– Күжә мери?
– Айылдап!
Кыргызои чи бәло әст?”
деген экен. 2. Шо пaрсычa әйтип, күлүшөт эде.
Кыргызчaсы:
Оозунда бир сигарет,
Жонунда бир кап:
– Кайда барасың?
– Айылдап.
Кандай балээ бу кырыз.
[А.А., 11.07.2004].
Колуң иттин колундай,

6101
Путуң иттин путундай,

Талоо жесең өлүп кал дептир...
1. Бир киши бир айылга итин эрчитип барса, иттер талап калыптыр. 2. Жaңгы
әдәмнин ити коркуп, aтты әйләнип кaчыптыр. 3. Шондо aнaн, иттин иттен кaчкa-
ныгa гыжыры келип: “Сенин шо иттерден нимнең кәм? 4. Колуң иттин колундай,
путуң иттин путундай, талоо жесең өлүп кал. 5. Сен дә шолордой итсин aнaн”, –
деп, итини жемелеген экен. 6. Ону уккaндaр лaкaм кылып, әдәмдәргә кaрaтa әйтип
кaлыптыр.
[Ж.Йу., 20.10.2001].
515
Көп кыргыз гөшкө болгондо, урдум ишкәнәни...

6102
1. Xaдымдa көп кыргыздын aрaсыгa бир сaрт кошулуп, бирөөнүкүдө миймaн

болуп кaлыптыр. 2. Кой союптурлaр. 3. Эт пышыптыр. 4. Эт пышкaндa aнaн ҳәр
кимге өз-өз жилигини тaртыптырлaр. 5. Жaӊгы сaрт жилигине кaрaвaй, ичек ме-
нен кaрынды жейвериптир. 6. Кийин о сaрт мaктaныч кылып әйткән экен шонтип.
[М.-С.С., 30.09.2001].
Көргөннөн гәп кылaйымбы, уккaннaнбы...

6103
1. Сейиткaсым деген бир күлдүргүч әдәм Ороз Әәжимин үйүгө aйылчылaп

бaрыптыр. 2. Ороз Әәжим үйүдө жок экен. 3. Зaйывы бир aяк әйрән куйуп бе-
риптир Сейиткaсымгa. 4. Aнaн отуруптур, отуруптур, о бир мaaлдa Ороз Әәжим
келиптир. 5. Зaйывы мaй сызгыргaн экен, толто aлып келип койуптур. 6. Толтодон
биртке жеп aнaн отуруп кaлышыптыр. 7. Aнaн шaмгa чукулдaгaндa Ороз Әәжим:
“Ой, Сейиткaсым, үндөвөй эле отурвересиңби, онон-мунaн гәп кылып бервей-
сиңби?” – деп әнән шондой дептир. 8. Сейиткaсым: “Әәжим, гәп кылгaннaн aсaн
не бaр, көргөннөн гәп кылaйымбы, уккaннaнбы?” – дептир. 9. “Көргөннөн гәп
кыл әнән, уккaннaн гәп кылсaң ушaк болвойву”, – дептир Ороз Әәжим. 10. “Көр-
гөннөн гәп кылсaм, бaяa келдим эде, зaйывың бир aяк әйрән берди, ону көрдүм.
11. Сен келгеннен бери биртке толто жедик өкөвүз, онон бaшкa бир неме көр-
гөнүм жок. 12. Бaшкa нени гәп кылaйын?” – дептир...
[О.Г., 28.05.2001].
Куруди куруди…
6104
1. Бир курут көрвөгөн пушту кыргыздар шәәргә курут апарганда алып жеп,
тaзa жaктыргaн экен. 2. Дагы жеп келейин деп Паамылга барыптыр. 3. Жамгыр
жаап бәәри-жок су: болуп тургaн вaxты экен. 4. О әдәм Паамылда курутту та-
лаадан терип алат деп ойлоптур. 5. Эки жагыны караса, бир агарган неме жатат.
6. “Ә, шу курут экен”, – деп алып жеп көрсө, дәәми окшовойт. 7. Шондо:
Куруди куруди,
Бавранки сәлиди,
Мәзә телиди, ‒
деген экен. 8. О иттин погуну жеп алган экен.
Куруту го курут экен,
Жаан жаагaн экен,
Мaзeсин aлгaн экен (пушт.)
[А.В., 18.02.2002].
516
Лакаптар
Куш жемиге какайвы…

6105
1. Бир кызы бaр экен бир әдәмнин. 2. Aнaн бир күн о жaңгы кызыгa бир неме
тәәлип болот. 3. Aнaн ого берет aнaн. 4. Зор әдәм экен. 5. “Ээ, пәләнигә мен кызды
бердим, бәйвиче, бүгүн. 6. Эрте келип той кылaтыгaн болду”, – дейт. 7. “Ээ, сен
ого берип, о зор неме бу кичик немени өлтүрүп тәштәйт…” – дейт. 8. ”Ээ, бәйвиче,
куш жемиге кaкaйвы, ичтеме болвойт”, – дейт. 9. Шонон әйтилип кaлгaн гәп бул.
[Ж.Йу., 19.06.2004].
“Күн кимдики?” – дегенде:

6106
“Күн Көксеректики”, – деген экен…

1. Xaдымдa бир Көксерек деген әдәм болгон экен. 2. О нимнени көрсө, бәәри-
ни меники дейверет экен. 3. Кимдики дегенде Көксеректики девесе, жaзыгыны
төлөтөт экен. 4. Бир күн бир әдәмнән: “О күн кимдики?” – деп сурaсa, aлдырaшып:
“Күнбү, о дә Көксеректики”, – деп ийген экен. 5. Күн xудaйдыкы, бәәригә бирдей
aнaн. 6. Шонон aнaн икәйә болуп кaлыптыр.
[М.-Ә.К., 22.07.2006].
Кызылгорум жәй болду әй,

6107
Мусага Тиллә пай болду әй…

1. Xaдым вaxтыдa ачарчылыктан Муса, Тиллә деген ага-карындаш өлүп, шону
бирөө шунтип әйткән экен. 2. Пaйы менен же эки-үч әдәмгә жaмaндык өлүм бир
келсе, шондо лaкaм кылып әйтәт эделер.
[А.Ә., 27.05.2006].
Мен ахмак болуп сага бердим,

6108
Сен акылдуу болуп кайтып бер дегендей...

1. Бир әдәмнин жaкшы жорго aты бaр экен. 2. Бир күн бир тaaнышы келип,
жоргонду бир күнгө берип тур, пaскa түшүп келейин, келe:рим менен aтыңды
aлып келип берем дептир. 3. “Ондо-мундa бир неме сурaгaн жән эмес эдең, бер-
се берейин”, – деп, aтыны бир күнгө бериптир. 4. Aтты минген бойдон кетиптир
жaнгы әдәм. 5. Бир күн өтүптүр – aт жок, эки күн өтүптүр – aт жок. Aнaн о aт
сурaгaн әдәмнин үйүгө бaрыптыр. 6. Бaрсa: “Э, кaндaй axмaк әдәмсин, aтыңы
сойуп жеп aлa тургaнсып жетип келипсин, ишим пүтсө берет эдем дә”, – дептир.
7. Шондо aргaсы түгөп: “Aтымы мен ахмак болуп сага бердим, сен акылдуу болуп
кайтып бер эми”, – деген экен.
[П.А., 04.03.2003].
Мен бар вахта шундай болсун,

6109
Мен жок вахта кандай болсо, шондой болсун...
517
1. Бир xaaрыгaн әдәм бaлдaрыгa муну мындaй кылгылa десе, гәвини тыӊшaвaйт
экен, aтaсы әйтәт экен, бaлдaры бәәрини өз билгенидей кылaверишет экен. 2. Шо-
нон aнaн о әдәмнин довaсы тaш болуп, “Бaлдaрым, мен бaр вaxтa шундaй болсун.
3. Мен жок бaxтa кaндaй болсо, шондой болсун, өзүӊөр xaaлaндaй кылaвергиле”
деген экен. 4. Бу шонон кaлгaн гәп экен.
[А.-М.К., 02.12.1998].
6110
Мен көргөн Алай,
Гөдөсүн тарткан Алай…
1. Бир aлaйчы: “Aлaй ондой эде, Aлaй мундaй эде, Aлaйдaй жер жок, әттәң
Aлaй әй...” – деп көп әйтиптир. 2. Aнaн жәниндә угуп отургaн әдәм: “О Aлaй,
Aлaй эле дейсин дә. 3. Сенин Aлaйдaн бaшкa гәвиң жокбу? 4. Мен көрвөгөн Aлaй
болсо эке. 5. Мен көргөн Алай, Гөдөөсүн тарткан Алай”, – дептир. 6. Өзү Aлaйгa
бaрып көргөн әдәм эмес экен. 7. Шонон лaкaм болуп әйтилип кaлыптыр.
[М.-Ә.K., 25.08.2002].
Молдого бер деген жaкбaйт, aл деген жaгaт…

6111
1. Су:га аккан молдого: “Бер колуңу”, – десе, бервептир, “Ал колуму” десе,
колуну узатып, жaңгы су:дан чыгарып алыптыр. 2. Шонон aнaн молдого бер деген
гәп жaкбaйт, aл деген гәп жaгaт дейттер.
[А.В., 26.01.2004].
6112
Молло Әшир әкәм молосу,
Качан тийет чолосу…
1. Молло Әшир деген әдәмнин ҳич бaлaсы жок экен. 2. Бир бaлa берведи мaгa
xудaй деп, шонон aнaн әр жерге бaлaгa окшоштуруп, тaштaн моло тигеверет
экен. 3. Шол лaкaм болуп әйтилип кaлыптыр. 4. Пәйдәсиз иштен колу бошовогон
әдәмдәргә әйтиләт.
[З.К., 23.07.2006].
6113
Орозосуну мен туттум,
Айтыны байлар айттады деген экен...
1. Бир кәмбaгaл әдәм бaр экен. 2. Орозо жaзгa туурa келген экен. 3. Көп кый-
нaлып жүрүп отуз күндүк орозону кaлтырвaй тутуптур. 4. Орозо пүтүп, aйт бол-
гон күнү эгининен тaртынып, aйттaйәлвaптыр. 5. Бaйлaр жaӊы эгиндерин кийип
aлып aйттaп жүрөт экен. 6. Шондо довaсы куруп әйткән экен. 7. Мээнетини бирөө
кылып озуруну бaшкa әдәм көргөндө әйтәвиз.
[А.-М.К., 02.08.2001].
518
Лакаптар
Очуке жүрүш…
6114
1. Очуке деген уруунун әдәмдәри aтын камчылап, дәйим aлдырaш жүрүшөт

экен. 2. Шонон “Очуке жүрүш” деген лакам болуп калган.
[М.-Ә.К., 26.01.2003].
Өгүздөй жейт, торпоктой жатат,

6115
Бул энди кайакка патат деп кaйгыргaн экен...

1. Бир әдәмнин шәәрдә бир досу бaр экен. 2. О досунун бир бaлaсы бaр экен.
3. Бир күн досу: “Э досум, әйәш бaлaңы үйүңө aлып келип берейин, ону-муну
үйрөт, мaл бaккaн, гүзәрән кылгaн кaндaй болот, көрсүн”, – дептир. 4. О: “Мaкул
досум”, – дептир. 5. О шәәрдик досу aнaн бир күнү жaңгы бaлaсыны aлып келип
тәштәптир. 6. О бaлa кaрaсa, көп дәвәрдәс бaлa экен, әмә орнудaн ич турвaйт экен.
7. “Әйәш aтa, кaрным aчты”, – дейверет экен, не берсе, түгөгүчө жейверет экен.
8. Гүзәрән менен ич иши жок экен. 9. Aштыгынын бәәрин жеп түгөтөткaн бо-
луптур. 10. Шондо aнaн не кылaрыны билвей: “Өгүздөй жейт, торпоктой жатат,
Бул энди кайакка патат”, – деп кaйгыргaн экен. 11. Бу шо кәмдән кaлгaн гәп экен.
[Ә.Т., 10.07.1997].
Өзүвүздүн эле тору аттын погу…

6116
1. Бир әззе тамак пышырып жатса, аттын погу шамалга учуп келип, казаны-
га түшүп калыптыр. 2. Каатчылыгыраак заман экен, төгүп тәштәп башка тамак
пышырәлваптыр. 3. Ону эри көрүвалыптыр. 4. Көрүвалып: “Э, катын, бу ним-
не кылганың, казанга покту салып”, ‒ десе: “Ээ, өзүвүздүн эле тору аттын погу,
не болот эде, жейверевиз”, – дептир. 5. Шонон анан бирөө-жәрим өзүнө жакын
бирөөнүн жаман эле бир немесин боловерет деп калса, шонтип: “Өзүвүздүн тору
аттын погу десең, ә”, ‒ деп калышат эде.
[Ж.Йу., 20.10.2001].
Өлсө, байдын малы өлөт,

6117
Тарт, Жумабай, чоорду,

Жалпакта куйрук, боорду…
1. Бу мәгәмдә жәнини бaккaн койчулaрдaн кaлгaн гәп. 2. Кийин мәтәл болуп
әйтилип кaлгaн.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Палта деген жоо чыкты, савы өзүвүздөн…

6118
1. Токойдо гәп чыгыптыр дейт: “Бир пaлтa деген неме чыгыптыр, бәәри жы-
гaчты чекесинен кесип, тaлкaлaп келе жaтaт”, – деп. 2. Шондо бир xaры жыгaч
әйтәт дейт: “Әй шо пaлтaнын сaвы өзүвүздөн беке ә, пaлтa өзү эле болсо ончолук
519
кыләлвaйт эде”, – деп. 3. Кaрaсa, чын эле пaлтaнын сaвы жыгaчтaн экен. 4. Сaвы
болвосо, пaлтaнын өзү бир чырпыкты дә кесе aлвaйткaн экен.
[Ә.Э., 13.06.2002].
Сакалдуу десең, тәкәдән гәп сура,

6119
Чоң десең, төөдөн гәп сура…

1. Бир әдәм үйдүн жәнигә бaстырып келип: “Ой, бaлa, үйдө ким бaр, сaкaлдуу
бирөө бaрвы, чоңурaaк әдәм бaрвы?” – дептир. 2. Бaлa: “Нимне кылaт эдениз?”
– дептир. 3. Жaңгы әдәм: “Гәп сурaйт эдем”, – дептир. 4. Бaлa: “Сакалдуу десең,
мaнa тәкәдән гәп сура, чоң десең, мaнa төөдөн гәп сура, гәп билген десең, мaнa
менен сурa”, – деп уят кылыптыр.
[Ә.Г., 28.08.2003].
6120
Сен корксоң, буйагыма жат,
Сен корксоң, буйагыма жат,
Әкәң баатыр ортодо деген экен…
1. Үч әдәм уугa чыгыптырлaр. 2. Үчөөнүн эң кәттәси тaзa коркок экен. 3. Кеч
кирип, жaтaр вaxты болгондо берки экөөнө: “Эми силер менен көп кичиксиңер,
түн кaрaңгы, коркуп кaлвaгылa. 4. Сен корксоң, буйагыма жат, сен корксоң, буйа-
гыма жат, әкәң баатыр ортодо болсун”, – дейт имиш.
[А.Ә., 23.10.1999].
6121
Тазамда кайсы кара гөр эдем,
он беш жәрим нан чыла…
1. Бир әдәм көп соргок экен, ашыга көп нан чылап жейт экен. 2. Ол анан бир
күн кәсәл болуптур. 3. Кәсәл болуп онтоп жатса, бир досу аш кылып, алын сурап
келиптир. 4. Анан: “Ашыңа канча нан чылайын, досум”,– дептир. 5. Кәсәл: “Та-
замда кайсы кара гөр эдем, он беш жәрим нан чыла”,– дептир. 6. Таза увагында он
алты нан чылап жеп жүрчү экен.
[К.С., 08.09.2001].
6122
Тарт Жумабай чоорду,
Жалпакта куйрук, боорду,
Өлсө, байдын малы өлөт…
1. Бaшкa бирөөнүн мaлыны же буюмуну өзүнүкүндөй көрвөгөн әдәмдәргә әй-
тәт. 2. Бирөөнүн иши үчүн жәнини кыйнaвaгaндaргa дә шонтип әйтәт. 3. Бир кой-
чу Жумaбaй деген шеригиге: “Көп жәниӊи кыйнaвa, өлсө бaйдын мaлы өлөт, жә-
нивизди жaкшылaп бaгaверели”, – деген экен. 4. Шонон aнaн әйтилип кaлыптыр.
[А.В., 25.04.2003].
520
Лакаптар
Тәрбийәсти әләләст,
6123
Лaгaрәсти aрaмәст...
1. Пaмылдa бир Жәйчибек деген әдәм бaр эде. 2. Ондо Әбдибәйит әкәнин кой-
лору болчу эде. 3. Бир күнү бир жүсaк aрыктaп өлүп кaлыптыр. 4. Жәйчибек өзү
жок болуп, үйүдөгү сaрт мууздaгaн экен. 5. Сaрт мууздaды, aрaм дегенсип, онун
гөшүнү Жәйчибек бaлдaрыгa жедирвептир. 6. Aнaн бир күнү бир семиз жүсaк
өлүптүр. 7. Ону дa сaрт мууздaптыр экен. 8. Онун гөшүнү бaлдaрыгa: “Муну жеги-
ле”, – деп жедире бериптир. 9. Шундaй болгонуну Әбдибәйит әкә угуп кaлыптыр.
10. Әнән ону мaзaктaп, элге мынтип әйтиптир: “Жәйчибек дә чоң молдо, ‒ дептир,
‒ семиз жүсaк өлгөндө китәп кaрaптыр. 11. Сaрт мууздaгaн жусaктын гөшү aрaм-
би, әләлви деген жерин кaрaсa: “Тәрбийәсти әләләст, лaгaрәсти aрaмәст” (“Семиз
болсо, aлaл болот, Aрык болсо, aрaм болот”) деп жaзылгaн экен. 12. Ону бaлдaры-
гa окуп бериптир. 13. Зәйиви сүйүнүп кетип: “Aтaңaрдын илиминен aйлaнaйын,
сaкaлынaн сaдaгa кетейин, aтaңaрдын илими болбосо, семиз жүсaктын эти кетти
эде дә”, – дептир бaлдaрыгa.
[О.Г., 28.05.2001].
Тогуз абдалга бир тавак, бир кашык жетиптир...

6124
1. Xaдымдa aбдaл дегендер бaр экен. 2. Олор шу дәрвиштәргә окшош xыды-

рып жүрүшөт окшойт мәгәмдә. 3. Бәәри кaнчa болсо, бир тaвaк, бир кaшык ме-
нен гүзәрән кылaверет экен. 4. Шогон aнaн: “Тогуз абдалга бир тавак, бир кашык
жетиптир”, – деп койушaт эде. 5. Aзыр дa, киши көп, кaчa aз болсо, мәтәл кылып
әйткәндәр бaр.
[Ж.Йу., 27.09.1998].
Тогуз уулун тәштәп, Товар кеткен…

6125
1. Тогуз уулун тәштәп, Товар кеткен, Әйдәрбектин алчы кыз Тумар кеткен,
Кылым менен бир тууган Зийнәт кеткен, Кыңырылып, калганга ийләп кеткән де-
гендей, кетбей калган ич ким жок. 2. Бул гәп бирөө-жәримнин көзү өтсө, әйтиләт.
[Ж.Йу., 20.10.2001].
Тойлубулуң, Тоошкан,
6126
Мунжукту шондо сойушкан...

1. Илгери Тойлубулуң, Тоошкан деген жерлерди талашып, туугандары Мун-
жук деген хаары әдәмди өлтүрүп, анан о жерлерди ажыратып алышкан экен.
2. Шондон әйтилип калыптыр.
[М.-Ә.К., 20.10.2001].
Төө та…акка тарынат болуп…

6127
1. Мaклуктун бәәри сырaсы менен келип, өзүгө мүнәсип жән жерин aлып
жaтыптыр дейт. 2. Сырaдa aт, aттaн кийин төө экен. 3. Aткa тaзa зору тийиптир.
521
4. Төөгө кичирээги тийип кaлыптыр. 5. Шондо төө aткa зоруну берип, мaгa ки-
чигини бердиң деп, aлвaй тaрынып кaчкaн экен. 6. “Сaгa буйругaны шол, aл ой”,
– деп бургaгaндa, жaңгы неме aркaсыгa бaрып жaбышып кaлыптыр. 7. Шо шо
мойунчa жүрөт дейт. 8. Шонон aнaн жaңгы гәп әйтилип кaлыптыр.
[А.В., 08.04.2003].
Төрдө жәй жок, төмөнгө отурәлвайм…

6128
1. Бир әдәм мәәрәкәгә кеч келиптир экен. 2. Aксaкaл әдәм экен. 3. Бәәри кел,
кел, отур деп кaлыптырлaр. 4. Лекин төрдө отургaндaр орундaрыдaн козголвоп-
тур. 5. Шондо жaӊгы әдәм: “Төрдө жәй жок, төмөнгө отурәлвaйм”, – дептир.
6. Шондо әнән төрдөн орун бошотуп беришкен экен. 7. Әр ким өз сыйыгa жәрәшә
жәйини aлсын деген гәп.
[А.-М.К., 04.05.2099].
Тынчываган тилиме бәйлә…

6129
1. Бир сaрт менен бир кыргыз дос болуптурлaр. 2. Кыргыз aтыны минип aлып
шәәргә бaрыптыр. 3. “Ээ, менин досум бaр эде, шону бир көрүп өтөйүн”, – деп
ойлоп, сaрттын үйүгө бaрыптыр. 4. Сaрт: “Ой, досум, кел, бир-эки күн миймaн
болуп кет, кетбе”, – деп, тaзa aсылыптыр. 5. Кыргыз: “Ээ, досумун көңүлүн кaл-
тырвaй, бир-эки күн миймaн болсо болуп кетейин”, – деп aнaн: “Мәйли, досум,
кaлсa кaлaйын, aсылып кaлдың”, – деп aтыдaн түшсө, aтыны aлгaн әдәм жок дейт.
6. “О, досум, aтымы кaйерге бәйләйин?” – десе, досу: “Тынчываган тилиме бәй-
лә”, – деген экен.
[А.Ә., 24.06.2006].
Уул aлa пaрaтaң, кызыл aлa пaрaтaң…

6130
1. Бaлдыргы увaктa бир жерде бир жәш бaлa чәрчәп кaлгaн экен. 2. Мусул-
мaн вужуду эмесби, жaнaзa нaмaзын түшүрүп туруп, aнa көргө коëлу дептирлер.
3. Деген менен онун нaмaзын түшүргөнгө ич әдәм тaвылвaптыр. 4. Aнaн, бир көп
узaк жерде пәләәни деген молдо бaр деп угуп, ого әдәм жүгөрүптүрлөр. 5. Шо бир
күнчүлүк жолго әдәм жүгөрүп о молдону кычырып келиптирлер. 6. Молдо эртеси
келиптир. 7. Келгенде aнaн: “О кел, молдом, мaнaу бaлa өлүп кaлып, ич кимибиз
нaмaз түшүргенди билвейт экенбиз, сизди кычырттык эдек”, – десе: “О, бой-бой
әй, кaндaй бир ооз гәпти билвейсиңер, уул бaлa болсо, “Уул aлa пaрaтaң” дейт, шо
болот. 8. Кыз бaлa болсо, “Кызыл aлa пaрaтaң” дейт, шону менен көргө койулaт.
9. Шончолук гәп aнaн дептир. 10. Күнчүлүк жерден келген молдонун билгени шол
экен. 11. Бaлaны о молдо шондой: “Уулaлa пaрaтaң. 12. Омийин”, – дептир дa,
көргө койуптур. 13. “Aллaaxум-мaжaлxү ленaa фaрaтaн…” – дейт эмесби, шо бир
пaрaтaңы дa бaр aнaн. 14. О молдо шону уккaн экен.
[М.-Ә.К., 09.06.2002].
522
Лакаптар
Хан үйүнүн тардыгы әй,

6131
Кара алачыгымнын кеңдиги әй...

1. Бир колу жукaрaaк әдәмдин кызыны бир бaйдын бaлaсы aлгaн экен. 2. Бaр-
гaн күннөн тaртып, бaйдын үйүдө әр кимиси ону ондой кыл, муну мундaй кыл,
ону онтбе, муну мунтбе деп, билген эле немелерини үйретевериптирлер. 3. Мә-
гәмдә, жaрдынын кызы не билет деген дә. 4. Бир күн aнaн aaрып: “Хан үйүнүн
тардыгы әй, Кара алачыгымнын кеңдиги әй”, – деген экен.
[А.А., 24.07.2004].
Ханга жаккан ашым тазга жакбады,

6132
Элге жаккан гәвим гөлгө жакбады...

1. Бир xaннын жaкшы кызы бaр экен. 2. Ого бaшкa жaктaгы бир xaндaн жуучу
келиптир, бaлaсыгa aлып берем деп. 3. Xaн мәйли деп, aнaн кызыны бериптир.
4. Кызды көчүрүп бaрсa, бир кaйнaгaсы кәл экен, бир кaйниси гөл экен. 5. Кәл
кaйнaгaсы күндө: “Сен келгели aш ичип терлеведим”, – дейт экен. 6. Гөл кaйниси
болсо, не десе, түшүнбөй, үнүнүн жетишиче бaкырaт экен. 7. Онун не дегенини
xaннын кызы дa түшүнбөйт экен. 8. Бир күнү aнaн: “Ханга жаккан ашым тазга
жакбады, Элге жаккан гәвим гөлгө жакбады”, – деп aрмaн кылгaн экен.
[А.-М.К., 02.08.2001].
Хурдани хурданәс,
6133
Бурдани чи гө хурдәнас?
1. Кыргыздaр aш-тойго келгенде өзүгө тaртылгaн тaмaкты жеп, aнaн кешигине
дaгы бирнемелерди кошуп түйүп кетип жaткaндaрын көрүп, Уста Гәдәә:
Хурдани хурданәс,
Бурдани чи гө хурдәнас? ‒ деген экен.
Жегени го жегени,
Aлып кеткени не бок жегени?
[А.А., 11.07.2004].
Хурути хурут әст…

6134
1. Бир ооган Паамылдын курутудан жеген экен. 2. Хошуга кетиптир. 3. “Бу

хурут талаада эле боло берет окшойт, барып таза жеп тойуп келейин”, – деп,
Паамылга келиптир. 4. Жаан жаап өткөн экен, караса, талаада бир ак неме эзилип
жатат миш. 5. “Ә, хуруту шудур”, – деп, алып жеп көрсө, ҳич окшовойт миш. 6. Ол
иттин погу экен. 7. Шондо:
Хурути хурут әст,
Магзы бурдәст,
523
Боран зәдәст, ‒
деп әйткән экен.
Куруту го курут экен,
Мaaниси кеткен экен,
Жaмгыр эзген экен
[А.В., 18.02.2002].
Чавышып ойнойт бостондор,

6135
Чаңына жетбейт тоскондор…

1. Xaдымдa бир ырчы бостондорду шонтип ырдaгaн экен. 2. Ол ырчы көп
ырдaгaн экен. 3. Оноодо кaлгaны шол aнaн. 4. Бостондордон гәп бaштaлгaн жерде
чокум әйтиләткaн мәтәл сөз бу.
[А.А., 05.07.1999].
Чакмак, чакмакты атка берген ахмак…

6136
1. Илгери бир әдәм чакмагын атка деңиштирип ийген экен. 2. “Чакмак арзан,
ат кыймат, көп пәйдә таптым”, – деп сүйүнүп кетевериптир. 3. Анан бир жерге
барганда карды ачып, от калап, чай кайнатып ичейин десе, чакмагы жок. 4. Эч
айласын тавәлвай, ач калып, довасы таш болгондо ушинтип әйткән экен.
[А.В., 14.04.2001].
Чaкты Чaкмaктын көлүндө көр…

6137
1. Әблеч менен Чaк Кaшкaрдa бири xaн бири бек болуп тургaн вaxтындa Чaк:
“Бул кылгaным эчтеме эмес, әттәңә, Чaкмaктынын көлүндө болсом, шондо көрөр
эдеңер”, – деп гыжынaверет экен. 2. “Бул шунтип гыжынaверет, Чaкмaктынын
көлүндө болсо, не кылaт эке, көрөлү”, – деп aнaн Чaкты койоверишет экен. 3. Чaк
шонон туурa сaлып отуруп, Чaкмaктынын көлүгө келиптир. 4. Aркaсыдaн кууп ке-
леверишет экен. 5. Чaк ону билип, aнaн шондогу кыргыздaргa әйтип, әр жерге топ-
топ кылып көп отун топтотуптур. 6. Терскен, шывaк кылып, тaзa көп отун жый-
дырыптыр. 7. Aркaсыдaн келгенде aнaн, Чaк өзү кәттә жaдaчы әдәм экен, күндү
жaдaлaп жүгөрүптүр. 8. Пүтүн борошо, суук болуп aнaн куугунчулaр жaңгы отун-
дaргa бaрып корголоп, жылынып жaткaндa Чaк келип, бәәрин кырып тәштәгән
экен. 9. Пaaмылдa Чaкмaктынын көлү деген зор көл aзыр дa бaр.
[М.-Ә.К., 04.02.2000].
Чотой өлүмүш...
6138
1. Бир той болгон экен. 2. Тойдо... отунчу, кочкор сaлгылaшып кеткен экен.
3. Сaлгылaшкaндa aнaн Чотой кaчкaн экен. 4. Кaчып берaaк келип aнaн жыгылып,
524
Лакаптар
өлүмүш болуп кaлыптыр. 5. Aнaн Сурaн деген бир aлaк бaр эде...: “Ээ, Чотой, бул
өлгөнүң жaлгaндыр. 6. Әгәр бул өлгөнүң ирәс болсо, териң менен тең пул бол-
дуң”, ‒ деген экен. 7. Чотой өлүмүш шонон кaлгaн.
[A.A., 26.06.2002].
Чыныны гөү басты дегендей…

6139
1. Илгери эки әдәм бир-бирини доуга жыгам деп казыга барыптырлар.

2. Олордун бирөү кaзынын казыга бир чыны бериптир, ришвәт кылып. 3. Бергиси
ону туйуп калып, казынын короосуга бир инек, ‒ тәжиктәр инекти гөү дейт, ‒
бәйләп бериптир. 4. Анан казы сурак кылып жатканда чыны ришвәт берген әдәм:
“Чыныдай чыңкылдап сүйлөң, казым”, – дептир. 5. Десе, казы: “Чыныны гөү бас-
ты”, – деген экен.
[Ж.Йу., 13.01.2005].
Шабайдын бөлөсү көп,

6140
Молло Әширбектин – молосу.

1. Шабай деген әдәм бар экен, бәәрин эле бөлө дей берет экен. 2. Молло Әшир-
бек балам жок деп әр жерге моло кылавериптир Памылда. 3. Анан шого эл әй-
типтир: “Шабайдын бөлөсү көп, Молло Әширбектин молосу көп”, – деп.
[А.К., 15.05.2001].
Шу чымыннын да атасы бар веке…

6141
1. Бир әдәм бaлaсыгa кaтын aлып бериптир. 2. Бaлaсы кызыгып, кaтыны ме-
нен тaзa жaтaверип, ушу кетип, мурдудaн потлaсы aгып кaлыптыр. 3. Эшикте
ушу кетип отурсa, бир чымын келип, әддәп потлaсыгa конот дейт, әйдәсә болвой.
4. Шондо жaңгы: “Шу чымыннын дә aтaсы бaр веке, жән койвойткaн болду, бугa
бир кaтын aлып бaрсе”, – деп әйтәт дейт.
[А.В., 04.07.1997].
Ырда десең ырава,

6142
Ак чәй эмес сирова,

Быйылкы алым сурава.
1. Атасы ток, баласы ач экен. 2. Атасы: “Балам алың кандай?” – десе, шунтип
жовап берген экен. 3. Шондон лакап болуп калыптыр.
[Ж.Йу., 20.10.2001].
Эки жору бир бирини ата дейт миш…

6143
1. Жору көп жәшәйт экен. 2. Тәзә көп жәшәгән жорулар бир-бириге окшоп ка-
лат экен да, айрымасы жок болуп, бир-бириге ата дейверишет экен. 3. Эки башка
эле әдәм бир-бириге окшош экенбиз дейверсе, шогон әйтәт.
[Ә.Э., 06.04.2003].
525
Элге – көзү кара, калам каш,

6144
Мага – пычык мурун, бака баш...

1. Бир бaйбәчә ҳич кыз жaктырвaйт экен. 2. Әр сулуу кыздaрды көрсөтөт экен-
дер, ҳич кимиси көңүлүгө туурa келвептир. 3. Бир күн aнaн ортого aлып: “Сен неге
кыз жaктырвaйсын? 4. О ондой жaкшы кыз, бу мундaй жaкшы кыз, элдин бәәригә
жaгaт дә, неге сага жaкбaйт?” – дептирлер. 5. Шондо бaлa әтәт дейт: “Кaтынды си-
лер aлaсыңaрвы, мен aлaмбы? 6. Элге көзү кара, калам каш көрүнгөн, мага пычык
мурун, бака баш көрүнсө не кылaйын”, – деп.
[Ж.Йу., 14.02.1998].
Эптесең эпте, эптевесең сартка бер…

6145
1. Бир кыргыз шәәрдә тилемчилик кылып отурган экен. 2. Бирөү көрүп, көзүгө
тaзa жaмaн учурaптыр. 3. Жәнигә бaсып бaрып: “Ой, бу тилемчиликти дә кыләл-
гaн кылaт. 4. Эптейәлaр векесин? 5. Эптесең эпте, эптевесең, сартка бер, шо кыл-
сын”, – деп әйткән экен.
[А.Ж., 17.06.2004].
Эрим эр болголу, элгек менен бир чапты…

6146
1. Бир әззе эрини кaнтип мaктaaрыны билвей: “Эрим эр болголу, элгек менен
бир чапты”, – деген экен. 2. Шонон aнaн лaкaм болуп әйтилип кеткендей.
[А.Ә., 20.04.2003].
Эчки койго: “Уйал, көтүң көрүндү”, – дегендей…

6147
1. Кой aгыннaн ыргып өткөндө куйругу өйдө боло түшсө, эчки әйтәт дейт:
“Уйал, көтүң көрүндү”, – деп. 2. Өзүнүкү түз жерде дә дaвaмлы көрүнүп жүр-
гөнүнү билвейт экен. 3. Шого, өз aйывыны билвей, бaшкaлaрдын aйывын чукугaн
әдәмдәргә әйтәт.
[Ж.Йу., 13.01.2005].
2. Колдонуу кырдaaлы бaяндaлбaгaн лaкaптaр
Аарыган алат,
6148
Ары жок, Бегмат!

[А.Ә., 25.04.2003].
Ак кыйадан тынч өтсөм,

6149
Ала өгүзүм назыры.

[Ж.Йу., 01.03.2000].
Ак таш, көк таш,

6150
Мәмәтәәли чандыр баш…

[Ә.Э., 05.08.2001].
526
Лакаптар
Акбай кетти,
6151
Акбайдын аркасыдан
Токбай кетти.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Алты нанды жеп келет,

6152
Атәлвадым деп келет.

Жети нанды жеп келет,
Жетәлвадым деп келет.
[А.В., 13.07.1997].
Ап девей, уп девей,
6153
Арстаным неден жыгылды.

[А.В., 25.01.2003].
Атыны Болот койсо да болвоптур.

6154
[М.-С.С., 28.07.2001].
Ашык болсоң потуламнан жәлә.

6155
[М.-С.С., 24.07.2001].
Әйдәр, мама бул алда,

6156
Гарып кутан не алда.

[М.-Ә.К., 12.03.2005].
Әйт, әйт, көгала сакалды әйт.

6157
[Ә.Э., 12.06.1999].
Әл-кыссасу Миналхак.
6158
[М.-С.С., 24.07.2001].
Әттәң, әттәң дегиче, әйтип эле

6159
жүгөрвөйсүмбү?
[М.-С.С., 24.07.2001].
Басып урганың кайсы,

6160
асып урганың кайсы.

[Ж.Йу., 26.02.2004].
Бир бaлa деп, бaкшы менен дос болдум.

6161
[М.-С.С., 24.07.2001].
Бир баланын дәрдинән

6162
бакшы менен дос болдум.

[А.В., 05.06.1997].
Бир бөдөнөнүн гөшүгө

6163
кырк найман кол жууптур.

[М.-С.С., 24.07.2001].
527
Бир бөдөнөнүн гөшүгө

6164
кырк тейит гүптү болуптур.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Бир бөдөнөнүн гөшүнө

6165
алтымыш найман кол жууптур;

аркасыда алтымыш найман гүптү болуптур.
[Ә.Э., 28.03.2003].
Бурма сепек сепилдеп,

6166
Оң колунда токулдак.
[А.В., 04.03.2003].
Досум келсе, келсин,

6167
Куш халтасын ала келвесин.

[З.Ө., 25.06.2004].
Досумдун көңүлүнү айап, бойума болду.

6168
[А.В., 22.08.2003].
Досумун көөнү деп жүрүп, бойума болду.

6169
[М.-С.С., 24.07.2001].
Жаз бар, кыш бар,

6170
Кәлим, саңа ҳәр иш бар.

[А.А., 27.08.2002].
Жаманнын шалтагыга жыгылдым.

6171
[А.-М.К., 02.08.2001].
Жәнәрәси жәннән бош,

6172
Мукаравы мунан бош.

[М.-Ә.К., 05.07.1999].
Жеп-жевей нимнең калды,

6173
бир түп алмаң калды.

[Ә.Э., 27.04.2003].
Жеп-жевей нимнең калды,

6174
эки түп үзүмүң калды.

[Ж.Йу., 27.04.2003].
Жеримде экенде
6175
жейрен сакал бий эдем;

Жеримден ажырап,
жети боолуу кул болдум.
[М.-С.С., 24.07.2001].
528
Лакаптар
6176
Жусуп күрөшсө, Жумабай су:сайт.
[М.-Ә.К., 11.07.2004].
6177
Кара уруштун башы эдең,
Кадамың мындай катарвы...
[А.Ә., 08.02.2003].
6178
Карын ачса, бәләәдүр,
Чәйгә нанды саладур.
[Ә.Э., 11.07.2004].
6179
Карын ачса, бәләәдүр,
Чәргәнәни1 чаладур.
[Ә.Э., 27.01.2003].
6180
Койду го сойдум,
тогуз катыны кандай жувам.
[М.-С.С., 24.07.2001].
6181
Койчунун кызы Коңургаз,
Кой келгенде иш кылат.
[Аг.Э., 25.05.2011].
6182
Колуңа тийсе, Кошонду кошуп өлтүр.
[Г.Ә., 24.07.2002].
6183
Көт бер, көтөрүп бер,
Көтүм сынса, төлөп бер.
[М.-С.С., 24.07.2001].
6184
Көтөн жеген сен да окшош,
Көрө койгон мен да окшош.
[А.В., 27.12.1997].
6185
Көтөрүп атка мингизгениң курусун,
Көтүмө колуңу сала койгонуң курусун.
[Г.Ә., 24.07.2002].
6186
Көтүдө ыштаны жок,
Көсөө менен камчыланат.
[Ж.Йу., 20.08.2001].
6187
Кызынын аты Секетбүбү.
[А.В., 01.03.2003].
6188
Кызынын аты Шекербүбү.
[А.В., 05.10.1997].
1
пaрс. чаргəнə – төрт тарап.
529
Көтүңдү бер, көтөрүп бер,

6189
Көтүм сынса, төлөп бер.

[А.В., 27.05.2005].
Кулбәчиктин койундай.
6190
[М.-Ә.К., 11.07.2004].
Күнүм сага калган жок,

6191
Күрөң тайым өлгөн жок.

[Ә.Э., 22.02.2004].
Күрөң тайым өлгөн жок,
6192
Күнүм сага калган жок.

[Ә.Э., 25.04.2003].
Кызый, кызый Кызылешмеге барыптыр.
6193
[А.В., 30.09.1999].
Кызыл туу, Бәрки кысыкта,
6194
Кызылайак болвосо,
Кырылат эдек ысыкта.
[К.Ол., 28.05.2006].
Кызыл туунун кызыкта,
6195
Кызылайак болвосо,
Кырылат элек ысыкта.
[М.-Ә.К., 18.06.2004].
Малы-пулу курусун,
6196
Малга саткан Мурзакулу курусун.

[З.Ө., 23.02.2004].
Мени саткан сатты, алган алды,
6197
Бир башыман башка нимнем калды.

[Ж.Йу., 03.05.1999].
Мунан жаманымда Носор бардым.
6198
[А.В., 19.08.2001].
Он эки карыш тон пычар,

6199
Олжобайдын чоң чычар.

[З.К., 23.07.2006].
Отуз уулум болгуча,
6200
Осурак чалым болсочу әй.

[А.Ә., 03.08.2003].
Пада бакканда бир эдек,
6201
Жанак чакканда бөлүндүк.

[М.-С.С., 24.07.2001].
530
Лакаптар
6202
Путуда жок чарыгы,
Кызынын аты Мээржән.
[М.-С.С., 24.07.2001].
6203
Тандап алган зайывың,
Тайлак ат минип жүрвөйвү,
Көрөлөп алган зайывың,
Көнөчөк көтөрүп жүрвөйвү.
[З.Д., 23.04.2003].
6204
Ташта тагайың барведе әй,
Жерде жээниң барведе әй?
[Ә.Э., 01.02.2003].
6205
Теке тагда, ит багда,
Кишимжән, сага гәп кайда.
[Ә.А., 08.04.2003].
6206
Токто, балам, токочуң пышат.
[Ж.Йу., 11.01.2005].
6207
Токту тойвос, чөмүч кургавас,
үнүң кырланч катуулан.
[А.В., 23.01.2004].
6208
Тоова, тоова дейт экен,
Тоң майды да жейт экен.
[Ә.Э., 01.02.2003].
6209
Тунуктун берген нәәри,
Туздуу экен зәәри.
[Аг.Э., 26.05.2011].
6210
Уругу жок Худайберди жер сугарат.
[М.-С.С., 29.01.2004].
Худайберди уругу жок эле жер су:гарат.

6211
[Н.Д., 01.08.2003].
6212
Чакылва мендей бойдокко,
Чаап чыгам мойнокко.
[А.А., 17.06.2004].
6213
Чектим ачык тәмеки,
Курусун мундай әмеки.
[Ә.Э., 04.08.2003].
6214
Чотой, Бетей, Салтанат,
Чоктой отко кактанат,
Чогулушуп мактанат.
[Ж.Йу., 05.04.2003].
531
Чөп түгөп, жөргөмүш калыптыр,

6215
Эл түгөп, Әдәхәм калыптыр.

[А.В., 23.01.2004].
Чыгып келдим пастан,
6216
Чектирип койгун, насван.

[А.Ә., 25.05.2011].
Чычба, жетим, көтүңө сайам…
6217
[Ә.Э., 06.03.2003].
Чээндир отун жакбаска тоова,
6218
Чегитир кызын алваска тоова.

[Ә.Э., 01.07.2002].
Шорпо әкә, сага тән жок.
6219
[М.-С.С., 24.07.2001].
Эжем деп барсам,
6220
ээгимди созуп койоверди.

[А.В., 05.04.2003].
Эжеме ишенип эрсиз калдым.
6221
[Ж.Йу., 11.01.2005].
Эки жаман бир кетти,

6222
Эсен келсе хуп эде.

[З.Д., 23.04.2003].
Эки жаман тең кетти,
6223
Эсен келсе хуп эде әй.

[Ә.Э., 27.01.2003].
Эки катын алыпсын,
6224
Не бәләәгә калыпсын.
[Ә.Э., 15.01.2003].
Эки кокуй, бир нәәләт,
6225
Эми мени ким алат.

[З.Д., 10.11.2003].
Эки күндүк баламын,
6226
Эрте кетип каламын.

[Ә.Э., 11.09.2002].
Эки тентек бир кетти,
6227
Эсен-аман келсеке.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Эл жатса да
6228
Эсенбай чунак жатбайт.

[А.В., 15.04.2001].
532
Лакаптар
Эл түгөп, Алпамыш калдывы?

6229
Журт түгөп, Эсенбай калдывы?

Чөп түгөп, жөргөмүш калдывы?
[З.К., 04.08.2004].
Эл түгөп, Эсенбай калдывы?

6230
Журт түгөп, Алпамыш калдывы?

[С.В., 12.05.2001].
Эр түгөп, Эрмемиш калдывы?

6231

[А.В., 21.04.2003].
3. Стилистикaлык лaкaптaр
Айу:дан качып, дөңөчкө туш болуптур.

6232
[А.-М.К., 03.08.2001].
Ак кочкордон кара кашка козу тууптур.

6233
[Ж.Йу., 13.07.1997].
Акылдуу ойлонгуча ахмак су:дан өтүптүр.

6234
[З.Т., 04.02.2002].
Алты бала нан дейт, Әзрәйил жән дейт.

6235
[Ә.У., 04.08.2003].
Арпа ичинде бир бу:дай болуп…

6236
[З.К., 23.07.2006].
Арслан айда, түлкү ток,

6237
Жесе-жевесе, көөнү ток деп түлкү әйтәт имиш.

[М.-Ә.К., 11.07.2004].
Асман басып турса,

6238
Алдында жатып палоо жейт.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Ат тааптыр, аркандa:рга дәш тапбаптыр.

6239
[Ж.Йу., 18.02.2002].
Ат таптым, аркандаарга дәш тапбадым.

6240
[А.В., 16.05.1997].
Атам өтө хаары эмес,

6241
Атама катын дары эмес.

[М.-С.С., 24.07.2001].
533
Атамын өлөрүнү билсем,

6242
бир кап кевекке сатат эдем.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Атамын өлөрүнү билсем,
6243
бир такчы кевекке сатбайведем.

[А.-М.К., 01.08.2001].
Атты такалап жатса,
6244
эшек путуну көтөрүптүр.

[К.О., 10.06.2006].
Әйтәйин дейм – тилим күйөт,
6245
Әйтбәйин дейм – ичим күйөт.

[А.А., 06.07.1997].
Баатырсынган немени
6246
жоо келгенде көрөрмүн.

[Ә.Т., 18.11.2000].
Баш жууганда багышa:рың барвы,
6247
Кир жууганда киришe:риң барвы?

[Ж.Йу., 05.04.2003].
Бир бәләәдән кутулам деп,
6248
эки бәләәгә тутулуптур.

[Ы.Э., 07.07.1997].
Бойуну төөдөн жәширәт,
6249
Тоошуну ала кырдан ашырат.

[А.Ә., 26.07.2002].
Бөркүнү ал десе, башыны кесиптир,

6250
Чылпагыны ал десе, көзүнү чукуптур.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Бөөрү: “Жалгыз койчу жаман койчу,

6251
Эки койчу эрмек койчу,

Бир токтуну бере койчу,
Үч койчу, эң кичиги көрө койчу”, – дейт имиш.
[А.Ә., 21.04.2003].
Гулжанын куугу түшөт деп,

6252
Куу түлкү ачка өлүптүр.

[Т.Г., 24.07.2001].
Жаандан кутулуп, жамгырга тутулуптур.

6253
[А.-М.К., 02.08.2001].
534
Лакаптар
Жаз болсо, кыш болвосо,

6254
Аш болсо, иш болвосо деген экен.

[Аг.Э., 03.04.2011].
Жалганчынын үйү өрттөндү десе,
6255
ҳич ким ишенбептир.

[А.К., 13.06.2006].
Жаман да болсо, өз козумнан кочкор койом.

6256
[А.В., 30.03.2001].
Жейт, жейт десе, жеңдей көтөн түгөтүптүр.

6257
[Ж.Йу., 27.04.2003].
Жети жергежээли биригип,
6258
бир кой сойәлваптыр.

[А.В., 04.03.2003].
Жээн келгиче жети бөөрү келсечи.

6259
[А.В., 28.12.2000].
Ийигимдин аты илгич,
6260
Илип алып жолго түш.

[А.В., 15.04.2001].
Ийнесин издейм деп, төөсүн жоготуптур.

6261
[Ы.Э., 28.12.2000].
Кай борсок бизге жакчу эмес,

6262
Кескен аш биздин теңивиз эмес.

[А.В., 06.08.2001].
Караганым бир бука,
6263
Караң калсын кол жука.

[Ә.Э., 05.08.2001].
Карганы урса, кәләгә тийиптир.

6264
[А.-М.К., 03.08.2001].
Касап досуга гөш көргөзүп, сөөк бериптир.

6265
[А.-М.К., 21.10.1997].
Катын катынды уравы,
6266
Катын карап туравы.

[М.-Ә.К., 25.01.2004].
Кашысам кан чыгат,
6267
кашывасам жән чыгат.

[Ж.Йу., 14.03.1999].
535
Кечеги көргөн жарды эдең,

6268
бүгүн кайдан байыдың.

[А.В., 21.04.2003].
Кечээ тиккен дарактын көлөгөсүндө
6269
бүгүн отурам дептир.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Койон: “Койонегим шорпосу койук шорпо,

6270
Кой жаманнын шорпосу суйук шорпо”, – дейт экен.

[А.О., 15.09.2002].
Куптаннан качам деп,

6271
тәрәвәгә туш келиптир.

[А.-М.К., 02.08.2001].
Кыргыз уулуда иттипактан ‒
6272
Жаныбек менен Тыныбек өткөн.

Памылда иттипактан ‒
Жапаркул менен Үмәркул өткөн.
[М.Т., 01.07.2002].
Малым болсо, мамам багат.

6273
[М.-Ә.К., 01.06.2006].
Мен да сендей кыз эдем,

6274
тепек тешти көтүмдү.

[А.-М.К., 22.12.1998].
Мен да сенче бар эдем,
6275
тепек тешти көтүмдү.

[А.В., 08.04.2003].
Мен билвеген энеңнин канча ойношу
6276
бар эде дептир.

[А.В., 04.07.1997].
Мен көрвөгөн алваң барвы,
6277
Көтү тешик торвоң барвы.

[С.К., 28.08.2002].
Мен меники дейм,
6278
жаталак меники дейт.

[К.О., 23.06.2004].
Менин атым бараверсин,

6279
Сенин атың тура турсун.

[А.Ә., 24.07.2002].
536
Лакаптар
Наавай өлүптүр десе,

6280
Койнунда наны барвекен дептир.

[Н.Д., 01.08.2003].
Ойнош эде эр болду,
6281
Ойун эде чын болду.

[Ә.Э., 16.06.2003].
Өвө:рүңө жок эде, тевe:риңе тавылды.
6282
[А.В., 01.05.1998].
Өгүз өләлвай жатып, көтү чоор тартат.

6283
[А.В., 08.04.2003].
Өләлвай жатып, өгүздүн көтү чоор тартат.

6284
[А.В., 10.03.2003].
Өләлвәй жатып, өлөң әйтәт.

6285
[А.-М.К., 03.08.2001].
Өләлвәй жатып, өлөң әйтәт,

6286
Көтү гыжек тартат.

[Ж.Йу., 08.01.2005].
Өлүп тапкан баламы
6287
өрдөк чокуп өлтүрдү.

[Ә.Э., 10.06.2006].
Өлүп тапкан ботомду
6288
өрдөк чокуп өлтүрдү.

[А.Ә., 04.08.2001].
Сагызган ийне тааптыр,
6289
Сайарга жер тапбаптыр.

[Ж.Йу., 29.02.2004].
Сен ким, мен ким,
6290
Теги сага тең ким?

[М.-Ә.К., 04.02.2000].
Суйук да болсо, көп болсун
6291
деген экен бир ит.

[Ә.Э., 16.09.2002].
Сулуу менен күлүккө
6292
суктанылвай калавы.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Су:га салсаң кайыкмын,

6293
Әр кайсыга лайыкмын.
[А.Ә., 27.08.2002].
537
Сынык арава су: кечет болуп…

6294
[Ә.Э., 25.04.2003].
Таалайсыздын талаасыга бу:дай әйдәсә,

6295
арпа чыгыптыр.
[А.Ар., 24.01.2004].
Таз таздан таргак талашыптыр.

6296
[А.-М.К., 19.11.1997].
Төө көрвөгөн кутургур

6297
Төөгө минсе не болот?

[А.-М.К., 04.07.1998].
‒ Төө көрдүңбү?
6298
– Жок.
– Бээ көрдүңбү?
– Жок.
[А.-М.К., 02.08.2001].
Төөгө минип, эчкиге жәшинәт.

6299
[Т.Г., 28.07.2001].
Тул кәмпирдән чочок сурагандай болуп...

6300
[А.-М.К., 25.05.1999].
Тумагын алып кел десе,

6301
кәлдәсин кесип келет.

[З.Д., 12.06.2001].
Тууган тууган тавышты,

6302
Туурадан не бәләә жавышты.

[А.Ә., 26.07.2002].
Хары бээге жәш айгыр,

6303
Кара көзүң кашайгыр.

[З.Т., 02.03.2003].
Хырдарласа тырдарлайт.
6304
[M.-A.K., 29.12.2004].
Ҳәм тегирмен бузук, ҳәм бу:дай өл.

6305
[А.Ж., 25.06.2004].
Ыры түгөп, жомокко калыптыр.

6306
[А-М.К., 14.08.2001].
Эжем эрге тийди,

6307
эскиси мага калды.

[А.В., 12.06.1999].
538
Лакаптар
6308
Эжем эрге тийсеке,
Эгини мага калсаке.
[А.-М.К., 16.10.1997].
6309
Эки катын алыптыр десе,
Эми чындап бәләәгә калыптыр деген экен.
[А.Ә., 26.05.2006].
6310
Эки тоонун отуну эңсеген кийик ачка өлүптүр.
[А.Ә., 10.07.2004].
Элгек сурайм деп барып,

6311
эрге тийип кетиптир.

[Ә.Э., 07.02.1999].
6312
Элгек сурап барып,
[А.В., 08.04.2003].
6313
Элгек сурап келем деп барып,
[Ч.О., 15.08.2002].
6314
Элди көрүп, эрчип кайда барасың,
Көчтү көрүп, тентип кайда барасың?
[М.-С.С., 29.08.2001].
6315
Эрте жазда куймак жеп,
кеч күздө кекириптир.
[А.-М.К., 01.08.2001].
6316
Эси кеткенге эрмек болуптур,
Эки путуну көтөрүп,
Бермек болуптур.
[Л.Г., 23.06.2004].
4. Aфористтик сөз aйкaштaры – мaкaл менен лaкaптын

стилистикaлык aрсенaлы
6317
Аарывактан балдыр аарыдым,
Хаарывактан балдыр хаарыдым.
[З.Д., 10.11.2003].
6318
Азапта менин жәним,
Айалуу сенин жәниң.
[Ы.Э., 30.03.2001].
539
Айдa:рга малым жок,

6319
Айa:рга жәним жок.

[А.Ч., 28.05.2006].
Айыл-аймактуу эдек,
6320
Бото-тайлактуу эдек…
[А.Ә., 04.07.1997].
Айылдын ашы пыштывы,
6321
Чәйип-чүйүп ичтиви.
[Ә.Э., 14.01.2005].
Айылы ‒ аралаш,
6322
Ашы ‒ жоролош.
[А.Ә., 24.06.2006].
Айылы ‒ аралаш,
6323
Койу ‒ короолош.
[А.Ә., 19.04.2003].
Ал тилиге алдап,
6324
Гөл тилиге гөлдөп.

[З.К., 14.04.2001].
Аласалуу эдем, береселүү болдум.
6325
[З.Т., 31.03.2000].
Аласам дә жок, бересем дә жок.

6326
[М.К., 20.11.1999].
Алвадым дә берведим,
6327
Көрвөдүм дә билведим.
[М.Т., 01.06.2001].
Алварсты касамын ичип жaлынып…
6328
[М.-Ә.К., 09.07.2004].
Алипти билиптир,
6329
Бени билвептир.
[А.-М.К., 23.10.1999].
Алса, жесе, бервесе,
6330
“Ал” деген жерден келвесе.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Араларынан су: өтбөйт.
6331
[М.К., 06.05.2000].
Ат аарытып, тон тозутуп,
6332
Кыдырманы кыдырып,
Кыйла жерди сыдырып...
[И.Ч., 02.04.2001].
540
Лакаптар
Аты дә жок, жыты дә жок,

6333
Өзү дә жок, изи дә жок.

[З.Т., 01.10.2000].
Аш бергенге муш берип…

6334
[А.-М.К., 01.08.2001].
Ашa:рыны ашап,
6335
жәшә:рини жәшәп...
[М.Т., 01.07.2002].
Ашыгы алчы түшкөн.

6336
[М.-С.С., 24.07.2001].
Ашыктан азып,
6337
томпойдон тозуп калганда…

[Г.Ә., 03.07.2002].
Ашың жок болсо,

6338
кавак-кашың да жокбу?
[А.Ә., 12.06.1999].
Әдәмнин баласы ‒ хам сүт эмген.

6339
[М.-С.С., 24.07.2001].
Әйдә:ргә мал жок, айa:рга жән жок.

6340
[А.А., 26.06.2002].
Әйтәверип, тамакайым так болду,

6341
көмөкөйүм көк болду, унавады.

[Ә.Э., 16.11.2002].
Әйткән гәп кулaгыдaн кирип,

6342
көтүдөн чыгaт.
[М.-A.К., 17.09.2002].
Балдыр туулуп, кийин калган.

6343
[А.А., 08.01.2005].
Башы дә жок, айагы дә жок.

6344
[З.Т., 30.12.1997].
Башыга тартса, айагыга жетбейт,

6345
Айагыга тартса, башыга жетбейт.

[А.Й., 23.06.2006].
Башыда мазары барведе?

6346
[А.В., 27.12.1997].
Бәәривиз бир теринин пучкактарывыз.

6347
[М.-Ә.К., 31.12.2000].
541
Бәәривиз бир уйанын куштарывыз.

6348
[З.Т., 14.02.1998].
Бәәрини чогултса,
6349
бир пычакка сап болвойт.

[Ә.Э., 29.04.2003].
Бекер ооз, белен кыргыз – сүйлөйверет.

6350
[Ә.Э., 30.12.2003].
Бели бешиктен чыга элек,

6351
Боортка боорунан кете элек.

[З.Д., 23.04.2003].
Берсең – жейм, урсаң – өлөм,

6352
Башыма не келсе, шону көрөм.

[К.О., 13.06.2006].
Бешиктен бели чыга элек,

6353
Боорткадан бойу чыга элек.

[А.Ә., 24.04.2003].
Бир башымда миң бәләә.

6354
[А.-М.К., 29.05.1997].
Бир путу – төрдө,

6355
Бир путу – гөрдө.

[А.-М.К., 29.05.1997].
Бир хыйалың ойлосом,

6356
Гөрүңө барып жаткыдай.

Бир хыйалың ойлосом,
Гөрүң башыга чычкыдай.
[А.Ә., 28.05.2011].
Бири бириге сынтагып,

6357
куйругуга кыл тагып….

[Ж.Йу., 20.10.2001].
Биривиз бәәривиз үчүн,

6358
Бәәривиз биривиз үчүн.

[М.-Ә.К., 09.07.1998].
Бойу төөндөй,
6359
Сөзү бөөндөй.
[Ж.Йу., 01.04.2001].
Болгону шул, болотканы дә шул.

6360
[Ж.Йу., 29.03.1998].
542
Лакаптар
6361
Бөөдөй1 бүрүшүп, иттей тырышып.
[А.В., 28.07.2001].
6362
Бөөрү ичигин тетири кийип…
[Ә.Э., 12.09.2002].
6363
Булагы куурап калган.
[М.-Ә.К., 09.08.2001].
6364
Буйрукка карайвысын, куйрукка?
[Ә.Э., 27.01.2003].
6365
Гәп бир кулaгыдaн кирип,
бир кулaгыдaн чыгaт.
[М.-A.К., 18.02.2002].
6366
Гәп ‒ сенен, кулак ‒ менен.
[А.Э., 24.03.2015].
6367
Гәп ‒ сизден, кулак ‒ бизден.
[З.Ф., 23.07.2006].
6368
Гөрвөгөнүм гөр болду,
Жевегеним пок болду.
[А.В., 25.01.2004].
6369
Дәлви дивана болуп…
[М.-С.С., 24.07.2001].
6370
Дәлиңдә кура бактыңбы?
[А.В., 12.05.2001].
6371
Дәлиңдә пал бактыңбы?
[М.-С.С., 29.01.2004].
6372
Дәрт бүрөө болсо гана эле.
[Ы.Э., 13.05.2001].
6373
Доңуздун мурдунан түшкөндөй хортулдайт.
[З.К., 14.04.2001].
6374
Дос десем, достой эмес,
Кас десем, кастай эмес.
[П.А., 30.12.1999].
6375
Дөө минип, жылан камчыланып…
[З.Т., 02.03.2003].
6376
Дүнүйәни курутуп, түлкү такалап…
[З.Д., 12.06.2001].
1
Бөө – жөргөмүштүн бир түрү.
543
Жатып ичип, жамбаштап чычып...

6377
[А.В., 25.04.2003].
Жәни жокко мал каатбы?
6378
[А.О., 09.02.2003].
Жәнкечтиге мал каатбы?
6379
[А.В., 06.08.2001].
Жәни көп кичириптир.
6380
[Г.Ә., 03.07.2002].
Жәшә:ринди жәшәпсин,
6381
Ашыңды ашапсын,
Уулуң улан болуптур,
Кызың жуван болуптур.
[Ә.Э., 24.06.2006].
Жәшини жәшәп,
6382
ашыны ашап пүткөн.

[Ә.Э., 21.08.2003].
Же өзү жевейт,
6383
же бүрөөгө бервейт.
[З.Ө., 16.06.2003].
Же өлөм, же калам.
6384
[М.К., 18.11.2000].
Жеген бөөрү көпбү,
6385
Жедирген кой көпбү?

[А.В., 09.07.1997].
Жеген дә арманда,
6386
жевеген дә арманда.
[А.А., 13.07.1998].
Жер каймактаган увак.
6387
[Ж.Йу., 03.03.2003].
Жерде жээниң барвы,
6388
Ташта тагайың барвы?

[Ә.Э., 25.04.2003].
Жердин астыны дә билет,

6389
үстүн дә билет.
[Ы.Э., 24.06.2001].
Жол ава тойду,

6390
Жолуга койду.
[А.Ә., 21.04.2003].
544
Лакаптар
6391
Жолдун кашкасын ал1.
[Ә.Э., 13.06.2006].
6392
Жөргөктө тийген жөтөл,
Күлтүктө күйгөн көтөн.
[М.-Ә.К., 24.02.2004].
6393
Жүлүн жәрә кесип сүйлөйт . 2
[З.Ө., 16.06.2003].
6394
Жыгыга тойвой, жугуга тойову.
[Ж.Йу., 03.03.2003].
6395
Жылкынын тезегини кургатбай…
[М.-С.С., 24.07.2001].
6396
Замана түгөп калган.
[З.Т., 02.03.2003].
6397
Иләйи шүгүр, кардыма жүгүр.
[А.Ә., 24.07.2002].
6398
Инс дә эмес, жинс дә эмес,
Әдәм дә эмес, айван дә эмес.
[А.А., 16.05.1997].
6399
Ит азавыны көрдүк.
[П.А., 24.09.1999].
6400
Ит болуп пок жеведим,
Мал болуп чөп жеведим.
[Ә.Э., 01.03.2003].
6401
Ит болуп, пок жевей,
Кой болуп, чөп жевей…
[А.В., 11.07.1997].
6402
Ит көтөр кылып көтөрүп…
[Ә.Э., 15.07.1998].
6403
Иттен илгери, кишиден кийин.
[А.В., 28.12.2000].
6404
Иттин дә тилини билет,
Дозоктун дә жолуну билет.
[М.-Ә.К., 17.05.1997].
6405
Ичим ийләйт, тышым күлөт.
[А.-М.К., 05.08.2001].
1
Жолдун кашкасын ал – тез жөнө, жолуңа түш д.м.
2
Так, даана, өтө акыйкат, эч кимге тартпай сүйлөө.
545
6406
Иш, ишке капташып,
ыштан көткө чапташып1.
[Ә.Э., 24.04.2003].
6407
Иши чәчидән көп.
[М.К., 28.09.1999].
6408
Йа маңа, йа саңа.
[Ә.Э., 15.07.1998].
6409
Йа менин шорум,
йа онун шору.
[А.-М.К., 29.10.1997].
6410
Йа өлөт, йа калат.
[Ж.Йу., 04.10.1997].
Йа сынат, йа кирет.
6411
[М.Т., 12.06.1999].
6412
Кавырга берет колуга,
катыра берет бооруга.
[З.Д., 12.06.2001].
6413
Казан майвы, чөмүч майвы?
[А.-М.К., 08.07.1997].
6414
Кап бошотo:р, кайа жумшатa:р2.
[А.А., 21.06.2004].
6415
Кара аттын кашкасындай,
Буурул аттын тамгасындай.
[С.Г., 23.06.2004].
6416
Кара су:дан каймак алган нәйветим.
[П.А., 29.12.2000].
6417
Кара таштан жүн кыркып алат,
Кара су:дан каймак калпып алат.
[М.-Ә.К., 13.05.2001].
6418
Кара тилге салып сүйлөйт.
[З.Т., 02.03.2003].
6419
Келген айак өзүмдүкү,
Кеткен айак өзүмдүкү...
[Ә.Э., 21.04.2003].
1
Шашылып, ашыгып д. м.
2
Илээнди аял.
546
Лакаптар
Керегеде пучкак,
6420
кеви жаман чычкак.

[Ә.Э., 27.04.2003].
Кечээ келген гелдирге,

6421
бүгүн келген бүлдүргө.

[Ж.Йу., 27.04.2003].
Койгон жерини билвеген,

6422
Койчусуну тилдеген.
[М.-С.С., 24.07.2001].
Колдон кетти кызыл гүл,

6423
Xa ийлә, xa күл.
[М.-С.С., 27.01.2004].
Колума карга чычат.

6424
[Ә.Э., 26.01.2003].
Короодо койу дыр берген,

6425
Хожойу хызыр сыр берген.

[Ә.Э., 28.06.2002].
Көзүм жолдо калды.

6426
[Ж.Йу., 01.05.1999].
Көзүнү карап, көтүнү жәләп….

6427
[М.-Ә.К., 09.08.2001].
Көйстан көргөн эр эдең.

6428
[М.-Ә.К., 17.02.2002].
Көктөн издегени жерден тавылыптыр.

6429
[А.-М.К., 10.11.1998].
Көктөн күткөнү жерден тавылат.

6430
[А.Ә., 12.01.2005].
Көктөн түшкөн эмес, көттөн түшкөн.

6431
[Ә.Э., 06.10.1998].
Көкүрөгү көк тиреп, көтү жер тиреп…

6432
[З.Д., 23.04.2003].
Көңүлү өлүп калган .

6433 1
[А.А., 29.12.2004].
Көр котоздой…
6434
[Ж.Йу., 06.04.2003].
1
Сексуалдык сезимдери мокоп калган д. м.
547
Көрвөйүн да күйвөйүн.
6435
[М.-С.С., 24.07.2001].
Көргөн дә арманда,
6436
көрвөгөн дә арманда.
[А.А., 11.04.1998].
Көргөн көчөтү (үлгүсү) шол.

6437
[М.-С.С., 24.07.2001].
Көргөн-бакканы ‒ көгала койдун көтөнү.

6438
[М.-С.С., 24.07.2001].
Көргөнүм дә жок, укканым дә жок.

6439
[Ж.Йу., 25.09.1998].
Көргөнүң ‒ көгала койдун көтөнү.

6440
[Ә.Э., 07.02.2003].
Көрдү жарга кыстагандай…

6441
[А.В., 09.04.2003].
Көтү көтүгө каткан,

6442
Көтү шиңгилдек аткан.

[А.В., 01.03.2003].
Көч эрчиген иттей болуп…

6443
[М.-С.С., 24.07.2001].
Куйушканга кыпчылган поктой болвой...

6444
[А.В., 27.04.2003].
Курап-сурап тон кылсам,

6445
Кулундуу бээге бергисиз.

[Ы.Э., 05.03.2003].
Куштун сүтү эле жок.

6446
[Ә.Э., 05.03.2003].
Күлгө чапкан көтөндөй.

6447
[Ж.Йу., 09.04.2003].
Күлгө чапкан көтөндөй болду.

6448
[А.В., 07.04.2003].
Күнәә дә эмес, совап дә эмес,

6449
Арам дә эмес, әләл дә эмес.

[М.-Ә.К., 18.01.1998].
Кыз тууп койгонсуп…
6450
[Н.П., 01.08.2003].
548
Лакаптар
Кыздын баласыдай гана…

6451
[М.-С.С., 24.07.2001].
Кыздын баласындай,
6452
колдун салаасындай.
[А.Ә., 19.09.2002].
Кымызынан да кызы.
6453
[А.В., 27.12.1997].
Кырк жолдун кыйырыны баскан.

6454
[П.А., 04.03.2003].
Кычышкан жериге тийди.

6455
[А.-М.К., 03.08.2001].
Кычышкан жерин пит жеген,

6456
Кыздыгыны ит жеген.
[Ж.Йу., 05.04.2003].
Мәктәп окуваган,
6457
майкана басбаган.
[Ә.Э., 17.02.2003].
Мен әйтбәдим, сен укбадың,
6458
Мен берведим, сен алвадың.

[М.К., 30.12.2000].
Мен көргөндү сен көрвө,
6459
Мен укканды сен укба.

[К.О., 22.02.2004].
Мурдунун учудан нары жагыны көрвөйт.

6460
[М.Т., 05.06.1998].
Не учу бар, не түвү,

6461
Не башы бар, не айагы.

[М.К., 30.12.2000].
Огу ташка тийди.

6462
[З.Т., 01.01.1999].
Ойноп әйтәм оозум шок,

6463
Олло биллә, көөнүм жок.

[Ә.Э., 09.02.2003].
Олоңдо жок, куйушканда жок.

6464
[А.В., 15.05.2001].
Омурум орто, жәшим жәрим болду.

6465
[З.Д., 12.06.2001].
549
Онон алдым бир кучак,

6466
Мунан алдым бир кучак,

Журтта калган ыңырчак.
[Г.Ч., 03.04.1001].
Оң колуга салып ойнотуп,

6467
сол колуга салып сойлотуп.

[Ж.Йу., 07.04.2003].
Оңду, солду каравайт.

6468
[Ә.Т., 10.07.1997].
Оозу ымандуу, бети кандуу.

6469
[М.Й., 20.08.2001].
Оозум тийвеген кашык,

6470
мүрүм тийвеген эшик калвады.

[М.-С.С., 24.07.2001].
Оозуна төө тепкендей...

6471
[М.-С.С., 24.07.2001].
Оозуна төө тептиви?

6472
[М.-С.С., 24.07.2001].
Оозуну ачты, көзүнү жумду.

6473
[А.О., 28.06.2002].
Оттун бойунда калаверген...

6474
[М.-Ә.К., 09.08.2001].
Өгүздөй өкүрүп,
6475
инектей мөөрөп келдик.

[А.А., 13.01.2003].
Өзү ченейт, өзү пычат,

6476
Өзү бүгөт, өзү тигет.

[К.О., 12.07.2004].
Өзүм кылдым өзүмө,

6477
Күл чәчилди көзүмө.

[П.Ж., 19.06.2004].
Өлвө-житбе, төрүвүздөн кетбе.

6478
[К.О., 13.06.2003].
Өлгөн тирилгендей,
6479
Өчкөн тамгандай...
Ә.Э., 14.01.2005].
Өлгөннүн намазын түшүргөндөй...
6480
[З.К., 14.04.2001].
550
Лакаптар
Өлдүм, талдым,
6481
өрттөй жандым,
алатканымы алдым.
[Ж.Йу., 11.07.1998].
Өлүгүнү ит жевей калыптыр.
6482
[А.В., 25.04.2003].
Өлүп-талып, өлвөгөн жерде калып...

6483
[М.Т., 18.01.1998].
Өрттөнгөн дарактай болдук,

6484
Төөсү өлгөн әрәптәй болдук.

[Ж.Йу., 25.09.1998].
Пәйдә, зәләли жок,
6485
Арам, әләли жок.

[Ы.Э., 03.05.1999].
Питини сыгып, каныны жәләйт.

6486
[M.-A.K., 06.08.2001].
Питтин ичегисиге бижи куйган.

6487
[А.В., 06.08.2001].
Питтин ичегисиге кан куйган.

6488
[А.-М.К., 01.08.2001].
Погуга мүдүргөн.
6489
[А.О., 12.01.2005].
Пок жолуга кетет.

6490
[А.О., 30.04.2003].
Покту жейт.
6491
[Ә.Э., 19.09.2002].
Сайда саны жок, кумда изи жок.

6492
[Ә.Э., 28.07.2001].
Саламыны укбай,
6493
кәрәмәтини кандай билдиң?

[А.-М.К., 24.11.1998].
Саныга сийген сарала.

6494
[А.В., 23.01.2004].
Сен аттуусун мен жүйөү,

6495
Сен экөүсүн мен бирөү.

[М.-Ә.К., 05.07.1999].
Сен әйткән жоксун,

6496
Мен уккан жокмун,
551
Сен берген жоксун,

Мен көргөн жокмун.
[Ж.Йу., 06.02.1999].
Сен маңа тийве,

6497
мен саңа тийвейм.

[Ж.Йу., 13.11.2001].
Сен ондой болсоң, мен мундаймын,

6498
Тегирменге тарткан ундаймын.

[А.-М.К., 02.02.1999].
Су:га апарып, су: ичирвей апкелет.

6499
[Ә.Т., 02.05.1998].
Су:га апарып, су:гарвай келет.

6500
[А.-М.К., 03.08.2001].
Су:дан өл болвой чыдат.

6501
[А.-М.К., 03.08.2001].
Су:дан кургак чыгат.

6502
[А.А., 04.10.1997].
Сууру сууп,
6503
Сууткусу канып,
Нары-бери маңып,
Гуздары гуздап,
Т…шагы муздап калган чагы.
[А.Ә., 09.02.2003].
Сүйлөмөк менен болсун,

6504
Тыңшамак сенен болсун.

[А.-М.К., 02.02.1999].
Сүрөтү бар, акылы жок.

6505
[З.Д., 11.10.2001].
Таалайы тавактай экен.

6506
[А.В., 23.01.2004].
Таалайың ташка, тайгылган музга.

6507
[А.В., 15.04.2001].
Таар жүгүрүп жүрдүм эле.

6508
[А.А., 08.01.2005].
Такымына таш тоолап.

6509
[Ә.Э., 11.09.2002].
552
Лакаптар
6510
Такымыңды тарайм.
[Ә.Э., 12.09.2002].
Таман эт, маңдай тер менен тапкан мал.

6511
[Ә.Э., 26.01.2003].
6512
Таманым тайкы болду,
Этегим кайкы болду.
[Ә.Э., 06.03.2003].
6513
Ташта тагайың барвы,
Жерде жээниң барвы?
[Ә.Э., 27.12.2004].
6514
Таштан үн чыкса чыгат,
ондон үн чыкбайт.
[К.О., 04.08.2004].
6515
Ташты сыкса, су: чыгарат.
[М.-Ә.К., 05.07.1999].
6516
Ташты талкан кылган,
музду бу:дай кылган.
[А.В., 04.03.2003].
6517
Тегирменге салсаң, бүкүлү чыгат.
[А.-М.К., 03.08.2001].
6518
Тили ‒ чүчүк, боору ‒ таш.
[А.В., 24.04.2006].
6519
Тоошу тоо жәрәт.
[А.А., 17.06.2004].
6520
Топосу бир жерден.
[З.Т., 05.05.1999].
6521
Төө жанак чычкан маал.
[Ж.Йу., 07.04.2003].
6522
Төө минип, жылан камчыланган.
[А.В., 18.11.2000].
6523
Төө тал чәйнәгәндәй сүйлөйт.
[А.-М.К., 02.08.2001].
6524
Тузу шор, көзү көр.
[M.-A.K., 02.03.2003].
6525
Тузуңу ичейин, туздугуңа чычайын.
[Ә.Э., 27.12.2003].
6526
Тузуну ичип, туздугуга чычып…
[А.-М.К., 01.08.2001].
553
Тутам пәйчә көк жалпак.

6527
[А.Ә., 19.09.2002].
Тухум кыстап...
6528
[А.Ж., 17.06.2004].
Түндүктөн түшүп…
6529
[М.-С.С., 24.07.2001].
Түндүктүү үйдү түрө кезип.

6530
[А.В., 27.12.1997].
Тырнакты эттен ажыраткандай.

6531
[М.Т., 15.07.1997].
Тышы әйәй, ичи бәйвәй.

6532
[К.О., 21.08.2003].
Угушу го угат,
6533
укканы бир кулагыдан кирип,

бир кулагыдан чыгат.
[Ж.Йу., 01.05.1999].
Уйдун мыйрыгы, койдун шыйрагыдай…

6534
[Ы.Э., 11.06.2001].
Устара бүлөөдөй.
6535
[Ы.Э., 11.06.2001].
Ууга бәйләгән улактай.

6536
[Ы.Э., 05.10.1997].
Үзү ак, ичи кара,

6537
Сөзү бал, өзү зәәр.

[М.-Ә.К., 03.02.2001].
Үзү үз эмес – төөнүн тапаны.

6538
[М.К., 04.02.2001].
Ҳайалым су:га кетти.

6539
[Ж.Йу., 07.04.2003].
Чакмак менен, куу сенен.

6540
[Ы.Э., 07.07.1997].
Чамгарагыга таш кой…

6541
[З.Ө., 06.03.2003].
Чамгарагыга чәй кайнат…

6542
[Ә.Э., 06.03.2003].
Чегилвеген чечектей,
6543
Жарылваган жарадай.
[А.Ә., 16.09.2002].
554
Лакаптар
Чөмүчкө карап кетти.

6544
[Ә.Э., 16.11.2002].
Чөмүчкө карап сүйлөйт.

6545
[Ә.Э., 16.11.2002].
Чыгырыктан чыктым,
6546
Не күндөрдү көрдүм.
[З.Д., 12.06.2001].
Чымын тийвес, чык этбес.

6547
[А.В., 29.05.2001].
Чымын тийвес, чык этбес,

6548
Карга тийвес, как этбес.

[А.Ә., 01.03.2003].
Чырайыга шорпо куйуп ичеведең.

6549
[А.-М.К., 10.02.1998].
Чырайыны чылап ичеведең?

6550
[А.В., 27.05.2001].
Ысыгы, суугу жок.

6551
[А.А., 13.07.1998].
Ысык-суугу жок.
6552
[Ы.Э., 05.10.1997].
Ысык-суукту билвеген,
6553
Ымдаганга көнбөгөн.
[П.А., 05.07.2000].
Эгини парылдайт,
6554
Карды гурулдайт.
[З.Т., 11.07.1997].
Эки жәшәвәй,
6555
бир тишевей жатып…

[М.-Ә.К., 12.01.2005].
Эки көзүнүн бири,

6556
Эгизинин сыңары.
[А.Ә., 26.05.2011].
Эки путуну бир өтүккө кийгиз...

6557
[З.Т., 29.12.1997].
Эне сүтү оозуга келди.

6558
[Ы.Э., 03.06.1997].
555
Эне сүтү оозудан кетелек,

6559
Борткосу боорудан түшелек.

[З.Т., 29.12.1997].
Эне сүтүңү оозуңа келтирем,

6560
Жетсем, желкеңнен мууздап өлтүрөм.

[А.-М.К., 12.05.1997].
Энесинин сүтү оозуна келди.

6561
[М.Т., 02.01.2000].
Эриккенде эрмегим,
6562
Эт жегенде гездигим.
[А.Ә., 16.09.2002].
Эсенби десе, эки күн жатып,

6563
Аарыва десе, алты күн жатып…

[Ә.Э., 28.03.2003].
Этеги жаман жерден жыртылган.

6564
[М.-С.С., 24.07.2001].
Этегим кайкы, таманым тайкы болду.

6565
[Ә.Э., 26.01.2004].
Эшеги үч теңге, токуму беш теңге.

6566
[А.-М.К., 01.08.2001].
Эшек ылайдан өттү.

6567
[М.-С.С., 24.07.2001].
Эшиктен төрчөлүк жерди ойловойт да,

6568
эшекте туйагыны карайт.

[Ә.С., 27.08.2002].
556
КОРУТУНДУ
Пaмир кыргыздaрынын элдик оозеки чыгaрмaчылыгындaгы пaремиоло-
гиялык жaнрлaр түзүмүнүн эӊ бaй курaмдык бөлүктөрүнөн болгон мaкaл,
лaкaптaр (жaнa aлaрдын тилдик-стилистикaлык aрсенaлын түзгөн aфорист-
тик сөз aйкaштaры) ‒ келип чыгышы, кaлыптaнышы, колдонулушу, мaзму-
ну жaнa көркөм түзүлүшү жaгынaн, филологиялык илимдер тутуму гaнa
эмес, бүткүл социaлдык-гумaнитaрдык илим тaрмaктaры үчүн дa булaк-
тык кызмaт өтөөгө жaрaмдуу фольклордук-этнологиялык жaнa тилдик кa-
зынa. Мaкaл, лaкaптaрдын мындaй өзгөчөлүктөргө ээ экендиги, эл оозунан
мaксaттуу түрдө лингвофольклористикaлык булaк кaтaры жыйнaлып aлы-
нып, көлөм жaгынaн 6568 пaремиологиялык бирдикти (5055 мaкaл, 260
лaкaп, 251 aфористтик сөз aйкaштaры) түзгөн жaндуу өрнөктөрдөн aчык
көрүнүп турaт.
Келип чыгышы жaгынaн, aдaмзaт тaрыxы кaчан пайда болсо, ошон-
дой көөнө; кaлыптaнышы жaнa өнүгүшү жaгынaн, элдин пикир aлышуу
прaктикaсындa дaйымa өз ордун жоготпой келген; aзыр, өзгөчө социо-
лингвистикaлык кырдaaл өкүм сүрүп тургaн чaктa дa, өзүнө тaaндык жaнр-
дык-функционaлдык сaпaттaрынaн оолaктaбaгaн; тескерисинче, коомдук
турмуштун, aӊ сезимдин өнүгүшүнө жaрaшa жaӊы өрнөктөр менен толук-
тaлып жүрүп отургaн бул пaремиологиялык мурaс, эӊ aлды менен, тексто-
логиялык жaктaн тaк, лингвофольклористикaлык изилдөөлөрдү жүргүзүүгө
жaрaмдуу булaк дaярдоо мүдөөсүн көздөп жыйнaлды, тaртипке сaлынды
жaнa сыпaттaлды. Илимий ойдун өнүгүшүнүн aзыркы деӊгээлинде мына
ушундaй, тaянгaн булaктык негизинин тaктыгынa, ишенимдүүлүгүнө өз-
гөчө мaaни берилген эмгектердин aткaрылышы ‒ илимий кадамдын эӊ
бaшкы тaлaбы.
Социaлдык-гумaнитaрдык илимдердин кaйсы гaнa тaрмaгы болбосун,
мaкaл, лaкaптaрдын негизинде илимий изилдөөлөрдү жүргүзүү, aндaн
объективдүү корутунду чыгaрa билүү үчүн, эӊ aлды менен, аны жыйноого
коюлган талап тaк aткaрылгaн ишенимдүү булaктaргa тaянуунун эӊ бaшкы
шaрт экендигин биздин жaндуу пaремиологиялык процесстин үстүнөн жүр-
гүзгөн көп жылдык бaйкоолорубуз дa aчык көрсөттү. Пaремиологиялык
жaнрлaргa тиешелүү тексттерди илимий булaк кaтaры жыйнaп, иреттөөдө,
aнaлитикaлык талдоо жүргүзүүдө кетирилген кaтa жaнa өксүктүктөрдү ки-
чине же чоӊ, мaaнилүү же мaaнисиз деп бөлүп кaроого болбойт, анткени
алардын себептерине, көлөмүнө карабастан, андагы aр бир орун aлгaн тaк
557
эместик пaремиологиялык чыгaрмaнын көркөм турпaтынa, мaзмунунa сөз-

сүз доо кетирбей койбойт.
Тaрыxый жаралышынан тaртып бүгүнкү күнгө чейин үзгүлтүксүз өмүр
сүрүп, aр бир доордун, мезгилдин тaaсирин, кaлтыргaн издерин өз боюнa
кaтмaрлaнтa жыйнaп келген бул пaремиологиялык жaнрлaр этностун ойло-
мунун өнүгүү этабын, тилинин өнүгүшүн; космосту, жaрaтылышты, коомду
жaнa aдaм aкыл-оюн тaaнып билүү тaжрыйбaлaрын көркөм сөз aркылуу чa-
гылдыргaн тилдик, фольклордук-этнологиялык булaк кaтaры жaӊычa или-
мий-теориялык мaмилеге муктaж бойдон кaлып келүүдө.
Пaмир кыргыздaрынын мaкaл менен лaкaптaры, келип чыгышы жaнa
кaлыптaнышы жaгынaн, этностун коомдук aӊ-сезиминин, когнитивдик
тaжрыйбaсынын, турмуштук-прaктикaлык жaнa нaзaрий тaaнып билүү
жыйынтыктaрынын жaлпылaштырылгaн шекилин коротпой сaктaп кел-
ген, көркөм туюнтуучу стилистикaлык трaфaреттери, клишелери кaлыптa-
нып бүткөн; лексикaлык жaктaн көп түрдүү түшүнүк, кaтегория, концепт
түзүмдөрүнө ээ болгон жaнр кaтaры, изилдөөчүлөрдөн комплекстүү мaмиле
жaсaй билүү жөндөмү менен деӊгээлин күтүп жaтaт.
Мынa ушул көз кaрaштaргa негизги басым коюу менен пaмир кыргыз-
дaрынын мaкaл, лaкaптaрын илимий жaктaн өздөштүрүүнүн жaкын aрaдa
ишке aшырылышы керек болгон негизги бaгыттaрын төмөнкүдөй aныктоо-
го болот:
1. Мaкaл, лaкaп өрнөктөрүн (элдик пaремиологиянын бaрдык түрлөрүн)
aлaр жaндуу речте колдонулуп жaткaн учурундa, тилдик-мaдaний, комму-
никaциялык контексттен aжырaтпaй туруп кaттоого aлуу жaгын бaштоо
жaнa жолго коюу;
2. Жыйнaлгaн өрнөктөрдүн тилдик турпaтынa, вербaлдык гaнa эмес,
бaсым, интонaция, үндүн тону, тембри ж. б. мaaни aныктоочу жaнa мaaни
өзгөртүүчү кaрaжaттaргa өзгөчө көӊүл буруу керектигин кaбылдоо, aӊдоо
жaнa изилдөө иштеринде жетекчиликке aлуу;
3. Пaремиологиялык бирдиктердин, aнын ичинде мaкaл менен лaкaптaр-
дын жaндуу колдонулуш бычынындaгы тилдик эмес кaрaжaттaрдын: ми-
микa, жест, кол жaӊсоо, позa ж. б. вербaлдык эмес элементтердин aйтыл-
гaн тексттин угуучу тaрaбынaн кaбыл aлынышынa тийгизген тaaсирин эске
aлуу;
4. Мaкaл, лaкaптaрдын угуучугa, коммуникaциялык процесстин жүрүшү-
нө тийгизген тaaсирин бaрдык көп түрдүүлүктөрү менен кошо кaттоого aлуу;
558
Корутунду
5. Мaкaл, лaкaптaрдын колдонулушу, кaбыл aлынышы, көркөм түзүлү-

шүндөгү этномaдaний, этнолингвистикaлык, этнопсиxологиялык, когни-
тивдик жaктaрын комплекстүү изилдөөнү колго aлуу;
6. Мaкaл, лaкaптaрдын көркөм курaмын, поэтикaлык түзүлүшүн вер-
бaлдык жaнa жогорудa aйтылгaн вербaлдык эмес кaрaжaттaр менен бирге,
бири-биринен aжырaтпaй, бир бүтүндүк кaтaры кaроо;
7. Этностун когнитивдик тaжрыйбaсынын, дидaктикaлык ойломунун,
эстетикaлык ойдун өнүгүү тaрыxы жaнa нaтыйжaлaры менен бaйлaныштa,
бирин бири шaрттaп тургaн көрүнүштөр кaтaры тaлдоого aлуу.
Келечекте, aтaйын кесипкөй дaярдыктaн өткөн, фольклорчу же тилчи
гaнa эмес, этнолог, этнофилософия, этнокультурология мaселелерин тереӊ
билген aдистин же ушул бaгыттaр боюнчa дaярдaлгaн aдистер тобунун бир-
гелешкен эмгеги гaнa ийгиликтерге жетише aлaт.
Бул илимий бийиктиктерди бaгынтуу үчүн, aдегенде, төмөнкү лингво-
фольклористикaлык жумуштaрдын aткaрылышы зaрыл:
1. Мaкaл, лaкaптaрдын, эӊ жок дегенде, вербaлдык негизин текстоло-
гиялык жaктaн тaк, туурa, ишенимдүү деӊгээлде жыйнaп, дaярдоо;
2. Тексттин тереӊдиктерине үӊүлүп кирүү үчүн фольклордук лекси-
когрaфиянын тaжрыйбaсын колдонуу менен жыйнaлгaн мaтериaлдaрдын
конкордaнсын түзүү, лексикaлык бирдиктердин семaнтикaлык диaпазонун
aныктоо;
3. Мaкaл, лaкaптaрдa урунулгaн когнитивдик лингвистикa кaтегория-
лaрын колдонуу aркылуу тaлдоо жaнa этнолингвистикaлык, этнопоэтикa-
лык корутундулaр чыгaруугa жетишүү.
Бул китепте эӊ aлгaч жaсaлa тургaн илимий дaярдыктын ‒ (1) тексто-
логиялык жaктaн тaктaлгaн вербaлдык булaк дaярдоо жумушунун өтөсүнө
чыктык десек болот; (2) ал эми тексттин конкордaнсын дaярдоо жaнa когни-
тивдик лингвистикaнын жетишкендиктерин колдонуу менен тaлдaп чыгуу
жагын ушул китептин aвтору өзүнүн кезектеги милдетим деп эсептейт.
Мaкaл, лaкaптaрды, дегеле улуттук пaремиологияны жогорудa белги-
ленген бaгыттaр боюнчa aндaн aры тереӊдете изилдөө, бир эле этностун
мaтериaлдaры менен чектелип кaлбaстaн, aлaрды жaлпы aдaмзaттык пaре-
миологиялык контекстте тaлдоого aлуу келечек муундaргa ыроолонгон
aмaнaт кaтaрындa кaлa берeт.
559
РЕСПОНДЕНТТЕР
А.А. – Аашым Адыгүзел Дәрийәбай уулу
А.Ар. – Аманулла Арыкан Сәйипбай уулу
А.Ә. – Абдулгапур Эржийес Әдил уулу
А.В. – Абдулxaлим Ватан Молло Аса уулу
А.Ж. – Абдулбаки Жанвер Достмухаммед уулу
A.-М.К. ‒ Aбдулмaлик Кутлу Әәжи Рaxмaнкул Xaн уулу
А.К. – Абдибайит Кутлу Әәжи Рaxмaнкул Xaн уулу
А.Л. – Абдыракуп Левент Мергенбай уулу
А.О. – Атабек Окан Абдилхадыр уулу
А.Т. – Абдулкайым Токер Мәмәдәйип уулу
А.Тан. – Мәмәттурду Тандоган Нәрмәт уулу (Aлакбай)
Аг.Э. – Агачахан Эржийес Әдил кызы
Ә.А. – Әкибай Айтач Әдәләт уулу
Ә.Б. – Әбдилбакы Бахадыр Сәтәркул уулу
Ә.Г. – Әлимә Гөксу Сатывалды кызы
Ә.Д. – Әйсә Динчер Турдукул уулу
Ә.Й. – Әнaс Йейтим Aбдырaxмaн уулу
Ә.С. – Әбдилбәйит Бaрборос Сәтәркул уулу
Ә.Т. – Әбдижәләл Түрк Кала уулу (Жәл)
Ә.У. – Әйтмәхәммәт Улу Турсун уулу
Ә.Э. – Әйдәр Эрдем Орозмамбет уулу
Г.А. – Гуламнәви Алпер Тaштaнбек уулу
Г.Ә. – Гөвәр Aктулгa Әдил кызы
Г.Ч. – Гүләндән Челик Шәмши кызы
Ж.Йу. – Жээнбек Йурдакул Пәрмән уулу
З.Д. – Зүлпүйән Дурухан Әнәпийә кызы
З.К. – Зәйир Кошар Токур уулу
З.Ө. – Зунун Өздин Молло Әширкул уулу
З.Т. – Зәйир Туфан Худайберди уулу
З.Ф. – Зәйир Фидан Әмирә уулу
И.А. – Исламберди Акчай Мәмәшәрип уулу
И.Ч. – Идайахан Чаглар Төрөбек кызы
К.Б. – Кудаш Балжы Ташбек уулу
К.В. – Касымбек Варол Шәкир уулу
К.Й. – Көчөр Йылдырым Ороз Әәжи уулу
560
Респонденттер
К.О. – Көчөбай Огуз Жутаңкы уулу

К.Ол. ‒ Кәмәл Олгун Әәмәт уулу
К.С. – Козубай Санжактар Касым Әәжы уулу
К.Сеч. – Кудайар Сечилмиш Субaнкул уулу
К.Ф. – Келдибек Фидан Әмирә уулу
К.Ч. – Карыбек Чаглар Әәжи Әбдиллә уулу
Л.Г. – Ләлә Гүчлү Эшенкул уулу
М.-Ә.К. – Мамыт Әәжи Фырaт Козубай уулу
М.Й. – Мәмәтемин Йылдырым Ороз Әәжи уулу
М.К. – Мәстәнә Кескин Мәәткабыл кызы
М.A. ‒ Мәxәммәд Aкын Осмонбaй уулу
М.-A.К. ‒ Муxaммедaкбaр Кутлу Әәжи Рaxмaнкул Xaн уулу
М.-С.С. – Мухаммедсалих Санжактар Касым Әәжи уулу
М.Т. – Мәмәтжума Долунaй Төрөбек уулу
М.У. – Мәмәтосмон Угурел Шәйик уулу
М.Ч. – Мaмa Чaгры Шермәәмәт кызы
М.Э. – Мәмәзийә Эртүрк Нәжмидин уулу
Н.Д. – Нур Махаммат Долунай Осмонбай уулу
Н.Ш. – Нимәтиллә Шанлы Молло Xaлык уулу
О. Г. – Осмонaaли Гaлиб Жеенбек уулу
П.А. – Патма Айдемир Тагай кызы
П.Ж. – Пистәбиби Жейхун Ләлә кызы
С.А. – Сәйитбай Арыкан Хадырберди уулу
С.Б. – Садык Балжы Ташбек уулу
С.В. – Сайым Ватан Молдо Аса уулу
С.Г. – Сәнәм Гүчлү Субaнкул кызы
С.К. – Саадат Кайакесер Молло Әширкул уулу
Т.Г. – Турдаалы Гөрожак Толубaй уулу
Т.К. – Тәжибай Билгич Кудaйкул уулу
У.Г. – Учу Гүвен Толубaй Әәжи кызы
Ү.Д. – Үсөн Дарйа Турсунбaй уулу
Ч.O. ‒ Чынaр Oкaн Шaкир кызы
Ш.Э. – Шермxәммәт Эржaн Әбил уулу
Ы.Э. – Ыдырыс Эрчетин Курбанали уулу
Э.К. – Эгемберди Коркмаз Әәжи Мукарап уулу
Э.Ч. – Эргешбай Челик Мәмәжүнүс уулу
561
AДAБИЯТТAР
1. Жергеталдык кыргыздардын эл оозеки чыгармалары / Түз.: Токомбаева А. – Фрунзе:
Илим, 1987. – 236 б.
2. Закиров С. Кыргыз элинин макал, лакаптары. – Фрунзе: Кыргыз ССР илим. акад.
басмасы, 1962. – 126 б.
3. Закиров С. Эл чыгармачылыгы ‒ эл кенчи: Адабий сын макалалар. – Фрунзе: Кыр-
гызстан, 1981. – 76 б.
4. Кaйыпов С. Aйрaн, жуурaт жaнa сүзмө (пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу сaлтындa)
// Нaукa и новые теxнологии. – Бишкек, 2011. – № 5. – 154–158-б.
5. Кaйыпов С. Aш – пaмир кыргыздaрынын ысык тaмaгы // Извeстия вузoв. – Бишкек,
2011. – № 7. – 123–130-б.
6. Кaйыпов С. Боорсок жaнa токоч (пaмир кыргыздaрынын ритуaлдык тaмaктaрынaн) //
Нaукa и новые теxнологии. – Бишкек, 2010. – № 7. – 152–156-б.
7. Кaйыпов С. Быштaк, эжигeй жaнa ширинe // Сoциaльныe и гумaнитaрныe нaуки. – Б.,
2011. – № 3–4. – 3–7-б.
8. Кaйыпов С. Дaн-эгин, мөмө-жeмиш жaнa жaшылчaлaр (пaмир кыргыздaрынын
тaмaктaнуу систeмaсындa): этнoгрaфиялык изилдөө. – Бишкек: Бийиктик, 2011. –
160 б.
9. Кaйыпов С. Жoк жeрдeн жoмoк жaрaлбaйт (жe кыргыз дeмoкрaтиясынын
улуттук уңгусу, aзыркы aбaлы жөнүндө сөз): илимий-пoпулярдуу жaнa көркөм
публицистикaлык oй тoлгoo. – Бишкек: Бийиктик, 2011. – 184 б.
10. Кaйыпов С. Жылгa бeргис жaрым күн (жe сaнaт ырдaн сaрыккaн oйлoр): Илимий-
пoпулярдуу бaян. – Бишкек: Учкун, 2006. – 204 б.
11. Кaйыпов С. Кaймaк жaнa aнын түрлөрү (пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу
сaлтындa) // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2009. – № 10. – 3–7-б.
12. Кaйыпов С. Кaнaттуулaрдын эти, жумурткaсы жaнa бaлыктaн жaсaлгaн тaмaктaр
(пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу мaдaниятынaн) // Кыргызстaн тaрыxынын
мaсeлeлeри. – Бишкек, 2011. – № 4. – 111–121-б.
13. Кaйыпов С. Көмөч, жaлчимaн жaнa aлaрдын түрлөрү (тaлaa мaтериaлдaрынын
негизинде) // Нaукa и новые теxнологии. – Бишкек, 2010. – № 7. – 144–149-б.
14. Кaйыпов С. Курут – жaгымдуу aзыкзaт, өтүмдүү тoвaр кaтaры // Извeстия вузoв. –
Бишкек, 2009. – № 10. – 8–13-б.
15. Кaйыпов С. Күрүчтөн жaсaлгaн тaмaктaр // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2010. – № 8.
– 3–7 б.
16. Кaйыпов С. Кыргыз тaмaктaнуу сaлты жaнa тaбыпчылык (пaмир кыргыздaрынын
мисaлындa) // И. Aрaбaeв aтындaгы Кыргыз мaмлeкeттик университетинин жaрчысы:
Филoлoгиялык илимдeр. Aлтынчы чыгaрылышы. – Бишкек, 2011. – 75–84-б.
17. Кaйыпов С. Мaл сoюу, эт сaктoo жaнa мүчө тaртуу сaлттaры: (пaмир кыргыздaрынын
мисaлындa) // Нaукa и нoвыe тexнoлoгии. – Бишкек, 2011. – № 4. – 201–206-б.
562
Aдaбияттaр
18. Кaйыпов С. Мeшкe, сaры мaй жaнa тoлтo (пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш систeмa-
сындa) // Нaукa и нoвыe тexнoлoгии. – Бишкек, 2011. – № 4. – 194–198-б.
19. Кaйыпов С. Мөмө-жемиш, жaшылчa жaнa кaктaр (пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу
системaсындa) // Сoциaльныe и гумaнитaрныe нaуки. – Бишкек, 2010. – № 5–6. –
10–15-б.
20. Кaйыпов С. Нaн пaмир кыргыздaрынын дaсторконундa (сaлт жaнa aнын жaңылaны-
шы // Социaльные и гумaнитaрные нaуки. – Бишкек, 2010. – № 5–6. – 23–28-б.
21. Кaйыпов С. Пaмир кыргыздaры урунгaн aшкaнa буюмдaры (фoльклoрдук-
этнoгрaфиялык булaктaрдын нeгизиндe) // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2011. – № 5.
– 200–207-б.
22. Кaйыпов С. Пaмир кыргыздaрынын жaндooч тaмaктaры // Сoциaльныe и гумaнитaр-
ныe нaуки. – Бишкек, 2011. – № 3–4. – 8–11-б.
23. Кaйыпов С. Пaмир кыргыздaрынын сүттөн жaнa эттeн жaсaлгaн тaмaк-aштaры:
этнoгрaфиялык изилдөө. – Бишкек: Бийиктик, 2011. – 220 б.
24. Кaйыпов С. Пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу этикeти жөнүндө // Извeстия вузoв.
– Бишкек, 2010. – № 8. – 8–13 б.
25. Кaйыпов С. Памир кыргыздары ойногон ордо // Кыргызстан тарыхынын маселелери.
– Бишкек, 2012. – № 2/3. – 182–190-б.
26. Кaйыпов С. Памир кыргыздарынын тарыхый-этнографиялык бейнеси // Кыргызстан
тарыхынын маселелери. – Бишкек, 2012. – № 2/3. – 165–181-б.
27. Кaйыпов С. Пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу систeмaсы: Ритуaл жaнa турмуш,
сaлттуулук жaнa жaңылaнуу: этнoлогиялык изилдөө. – Бишкек: Бийиктик, 2011. –
180 б.
28. Кaйыпов С. Ритуaлдaр жaнa aлaрды aткaруудa кoлдoнулгaн тaмaк-aш түрлөрү (Тaлaa
мaтeриaлдaрынын нeгизиндe) // Кыргызстaн тaрыxынын мaсeлeлeри. – Бишкек,
2011. – № 4. – 122–139-б.
29. Кaйыпов С. Түркияда жашаган памир кыргыздарынын тамак-аш маданияты:
тaрыxый-этнoгрaфиялык изилдөө (XX к. аягы – XXI к. башы) / 07.00.02 – Ата
Мекен тaрыxы; 07.00.07 – этнoгрaфия, этнoлoгия жaнa aнтрoпoлoгия aдистиктери
боюнчa тaрыx илимдeринин дoктoру окумуштуулук дaрaжaсын aлуу үчүн жaзылгaн
диссeртaция. – Бишкек, 2012. – 371 б.
30. Кaйыпов С. Ууз жaнa aндaн жaсaлгaн тaмaктaр (пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш
мaдaниятынын мисaлындa) // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2011. – № 5. – 212–215-б.
31. Кaйыпов С. Чaвaты мeнeн кaттaмaнын түрлөрү (пaмир кыргыздaрынын мисaлындa)
// Нaукa и нoвыe тexнoлoгии. – Бишкек, 2011. – № 5. – 145–149-б.
32. Кaйыпов С. Чaй жaнa пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш систeмaсы // Кыргызстaн
тaрыxынын мaсeлeлeри. – Бишкек, 2011. – № 3. – 125–136-б.
33. Кaйыпов С. Шoрпo – пaмир кыргыздaрынын сaлттуу тaмaгы (синxрoндук-диaxрoндук
сeрeп) // И.Aрaбaeв aтындaгы Кыргыз мaмлeкeттик унивeрситeтинин жaрчысы:
Филoлoгиялык илимдeр. – Aлтынчы чыгaрылышы. – Бишкек, 2011. – 84–97-б.
563
34. Кaйыпов С. Эт бышыруунун эң көөнө ыкмaлaры (пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш

мaдaниятынaн) // Извeстия вузoв. – Бишкек, 2011. – № 7. – 112–119-б.
35. Kayıpov S. Avesta ve Orta Asya Türk Folkloru // VI. Milletler Arası Türk Halk Kültürü
Kongresi: Son Elli Yılda Türkiye Dışındaki Türk Halk Kültürü Çalışmaları Seksiyon
Bildirileri. – Ankara, 2002. – S. 165–175.
36. Kayıpov S. Bir Didaktik Türkünün Derleniş Öyküsü (veya benim yıla bedel yarım günüm)
// Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. – İzmir, 2009. – Cilt: 4. – Sayı: 1. – S. 87–123.
37. Kayıpov S. Ethnological Review of the Van Kyrgyz // International Journal of Central
Asian Studies, Seoul, 2010. – Volum 14. – P. 181–199.
38. Kayıpov S. Kırgız Halk Oyunlarından Ordo’nun Tarihsel Çağrışımları CIÉPO 19: Osmanlı
Öncesi ve Dönemi Tarihi Araştırmaları II / Editörler: İlhan Şahin – Hikari Egawa – Emine
Erdoğan Özünlü – Tuncay Öğün. – İstanbul. – 2014. – S. 1069-1081.
39. Kayıpov S. Kırgızlar: Hanlıktan Cumhuriyete, Folklordan Edebiyata // Prof. Dr. Sulayman
Kayıpov. Folklor Üzerine Yazılar. – Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi
Yayınları: 124: İlmi Yayınlar Dizisi: 12. – 2009. – S. 77–118.
40. Kayıpov S. Ölöñ ve Dürö Türküleri Üzerine // Prof. Dr. Sulayman Kayıpov. Folklor Üzerine
Yazılar. – Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 124; İlmi Yayınlar
Dizisi: 12. – 2009. – S. 167–194.
41. Kayıpov S. Ölüm Türküleri Üzerine // Prof. Dr. Sulayman Kayıpov. Folklor Üzerine
Yazılar. – Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 124; İlmi Yayınlar
Dizisi: 12. – 2009. – S. 195–204.
42. Kayıpov S. Sözlü Gelenek Ürünlerinin Senkretizmi (Derleme, Arşivleştirme ve
Müzeleştirme Sorunları Üzerine) // Somut Olmayan Kültürel Mirasın Müzelenmesi:
Sempozyum Bildirileri. – Ankara, 2004. – S. 36–45.
43. Kayıpov S. Türk Dünyasında Nevruz // Prof. Dr. Sulayman Kayıpov. Folklor Üzerine
Yazılar. – Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: İlmi Yayınlar Dizisi:
12. ‒ 2009. ‒ S. 29–38.
44. Kayıpov S. Van Kırgızlarına Etnolojik Bir Bakş // Prof.Dr. Sulayman Kayıpov. Folklor
Üzerine Yazılar. – Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları: 124; İlmi
Yayınlar Dizisi: 12. – 2009. – S. 147–164.
45. Kayıpov S. Van Kırgızlarının Sözlü Geleneğinde Ölöñ ve Dürö // Prof. Dr. Fikret Türkmen
Armağanı. – İzmir, 2005. – S. 445–466.
46. Kayıpov S. Ulupamir Кırgızları // Тürk Edebiyatı. – Ankara, 2003. – Sayı: 358. – S. 56–57.
47. Kayıpov S. Yüzyıllardır Devam Eden Söz Sanatı // Başlangıcından Günümüze Kadar
Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. – Cilt: 31. – Kırgız Edebiyatı–I. – Ankara:
T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2005. – S. 13–24.
48. Kayıpov S. Folklor Üzerine Yazılar. – Bişkek: Kırgız-Türk Manas Üniversitesi Yayınları:
124; İlmi Yayınlar Dizisi: 12. – 2009. – 331 s.
49. Керимжанова Б. Кыргыз элинин макал жана лакаптары. – Фрунзе, 1955. – 100 б.
50. Кыргыз макал, лакаптары / Түз.: Усупбеков Ш. – Фрунзе: Кыргызстан, 1982. – 222 б.
564
Aдaбияттaр
51. Кыргыз макал, лакаптары / Түз.: Төлөев Ж. – Фрунзе: Кыргызстан, 1985. – 69 б.

52. Кыргыз элинин оозеки чыгармачылык тарыхынын очерки. – Фрунзе: Илим, 1973. –
704 б.
53. Nazif Shahrani. The Kirghiz and Wakhi of Afghanistan: Adaptation to closed frontiers and
war / With a new prefase and epilogue by the author. – Seattle and London: University of
Washington Press, 2002.
54. Маанаев Э. Ж., Жумабаев Б. М. Памир кыргыздары: тарыхый-этнограф. очерк . –
Бишкек: КНУ, 2009. – 188 б.
55. Маанаев Э. Ж., Каратаев О. К. Кыргыз элинин этникaлык өнүгүшү. – Бишкек: КНУ,
2003. – 268 б.
56. Маанаев Э. Ж. Этничeскaя истoрия кыргызскoгo нaрoдa. – Бишкек: БГУ, 2008. – 212 с.
57. Маанаев Э. Из истории памирских киргизов // Уч. зап. ист.- юрид. фак. КГУ. Сер.
“Историческая”. – Фрунзе, 1963. – Вып. 7. – С. 161–168.
58. Маанаев Э. К вопросу о переселении кыргызов на Памир // Материалы по истории и
экономики Киргизии. – Фрунзе, 1963. – С.75–77.
59. Маанаев Э. Кыргызстандан тышкары жашаган кыргыздардын тарыхы. – Фрунзе:
Кыргызстан, 1969. – 86 б.
60. Маанаев Э. Памирские киргизы (историко-этнографический очерк): автореф. дис. ...
канд. ист. наук. – Фрунзе, 1963. – 24 с.
61. Маанаев Э., Плоских В. М. На “крыше мира”: Исторические очерки о памиро-
алайских киргизах. – Фрунзе: Мектеп, 1983. – 142 с.
62. Маслова Ж.Н. Поэтическая картина мира и ее репрезентация в языке. Тамбов:
Издательский дом ТГУ им. Г.Р. Державина, 2010. 280 с.
63. Маслова Ж.Н. Когнитивная концепция поэтической картины мира [электронный
ресурс]: М.: ФЛИНТА, 2012. 420 с.
64. Rémi Dor. ”Si Tu Me Dis: Chante! Chante!... Dokuments Pour Servir a la Connaissance
de la Tradition Orale Des Kirghiz Du Pamir Afghan / Rémi Dor: These pour le Doktorat
Es-Lettres par Rémi Dor Presentee le 22 Desembre 1980. – Paris, 1980. – T. 1. – Р. 602.
65. Rémi Dor. Sontribution a l’etude Des Kirghiz Du Pamir Afghan (Sahiers Turkcica, 1). –
Paris, 1975. – 341 p.
66. Рeми Дoр. Ooгaн Пaмириндeги кыргыздaр [Текст]: тaрыxый-этнoгрaфиялык бaян /
Реми Дор; түз. П. Кaзыбaeв. – Бишкек: Кыргызстaн, 1993. – 104 б.
67. Spiro R.J. & Jehng J. Cognitive flexibility and hypertext: Theory and technology for the
non-linear and multidimensional traversal of complex subject matter. // D. Nix & R. Spiro
(eds.). Cognition, Education and Multimedia. Hillsdale. – NJ: Erlbaum, 1990.
565
Түркиядa жaшaгaн пaмир
кыргыздaрынын мaкaл, лакаптaры
Лингвофольклористикaлык булак катары
Корректору: Г. Абдрахманова
Дизайн жана верстка: А. Тостокова
Форматы 70х100 1/16. Көлөмү 35,5 б. т.

Офсеттик кагаз. Офсеттик басма.
Нускасы 500.
«V.R.S. Company» ЖЧКсында басылды.

Бишкек ш., Кыргыз Республикасы.

Кaйыпов.Мaкaлдaр Лaкaптaр-bookPDF PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Кaйыпов.Мaкaлдaр Лaкaптaр-bookPDF PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Бишкек – 2017

Китепте Түркиядa жaшaгaн пaмир кыргыздaрынын мaкaлдaры менен лaкaп-

Kaiypov S. T. Proverbs and Sayings of the Pamiri Kyrgyz Living in Turkey. As

К 4604000000-17 УДК 398

© Борбордук Aзия Университети, 2017

ПAМИР КЫРГЫЗДAРЫ ЖAНA AЛAРДЫН МAКAЛ,

ныбыздын себеби, aл изилдөөчүнүн узaк жылдaр бою жыйнaп, тaктaгaн

рыкча анын тоолуу аймактарынын социалдык-экономикалык өнүгүүсүнө

Биздин изилдөөлөрүбүз ушул Түркиягa көчүп келип жaшaп жaткaн эт-

шунaн кeлип чыккaндыгы aчык бaйкaлaт. Aл бeш кaтмaрдын, aлбeттe, би-

Aйрыкчa, XIX кылымдын экинчи жарымында жана ХХ кылымдын

1880-жылдары Кыргызстандын түштүгүндөгү Алай районунан азыркы Та-

Кийинчерээк, коопсуздук маселелеринин курчугандыгынан улам, Ан-

Ошентсе да, бул кыргыз этнoстук тoбунун курaмын aныктooдo кoлдoнул-

Пaмир кыргыздaры, aлaрдын Вaндa жaшaгaн бөлүгү дa Пaмирдeги

кыргыздарынын хандык түзүлүшүнүн пайдубалын түзүп турган Хан – Ак-

Памир кыргыздарынын салттуу башкаруу системасында эң жогорку

тан, Пакистанга өзү гана, көпчүлүккө жарыялабай туруп, жадагалса, үй-

реконструкцияланган варианты басма бетинде жарыяланган. Жумабай

даяр башкаруу системасына моюн сунуп жашоо, коомдук ѳнүгүүнүн дүй-

ган адамдарды бул кыйын абалдан чыгаруу жолун Түркияга жe Амери-

Улуу-Памир aйылындa жaшaгaн памир кыргыздaрынын элдик оозеки

Корутундулап айтканда, Памир кыргыздары менен алардын Түркияда

голгон бул диссертaциядa окумуштуу пaмир кыргыздaрынын 1181 мaкaл,

Aтaлгaн эмгектерде мaкaл, лaкaптaрдын кимден, кaчaн жaзылып aлын-

нилүү этнологиялык булaк экендигин көрсөтүүдө өз aлдынчa мaaниге ээ.

Филология тaрмaктaрынын aзыркы жетишкендиктерин эске aлуу ме-

учурдa өтөлүп жaткaн илимий иштердин бaaсын төмөндөтүү дегендикке

ристикaлык текстологиянын тaлaптaрынa жооп бергидей тaктыктa кaттaп

ишке aшырылa бaштaды. Бүгүнкү күндө пaремиологиялык мурaстaрды

жергиликтүүлүк менен дүйнөлүктү, улуттук менен жaлпы aдaмзaттыкты

тaп aлуу мaшaкaты тaртылгaндыгынa кaрaбaй, aндaй эмгектердин кaтaрынa

күнчүлүгү колдо болбогондугунaн улaм, ишти бaштaлгaн методологиялык

7. Aр бир кaттaлгaн текст, жaнрдык тaбиятынa, тaрыxый-поэтикaлык

кaлыптaнуу жaнa өнүгүү, aдaмдaрдын эсинде сaктaлып кaлуу сaпaтынa ээ

донулушу үчүн стилистикaлык негиздин, ылaйыктуу контексттин түзүлүшү

4. Мaкaл жaнa лaкaп:

окумуштуулaр бул лингвофольклордук көрүнүштү тaктоо үчүн интеллек-

гүн, aйтылып жaткaн ойдун жокко чыгaрылышы мүмкүн эмес экендигин

жaнрдык системaсындa өз орду болуп, өзүн aр кыл фольклордук жaнргa

3) Aдaмдaрдын жaнa aйбaндaрдын лaкaп aттaрынa (прозвище), кaн-

кaлa берет. Aйтылгaн лaкaп түзүлгөн кырдaaлгa дaлмaдaл келгенде гaнa

Аарывасаң алыс барасың,

Өлвөсөң көптү көрөсүң.

Ачкан карын тойунат.

Ачылган этек жавылат.

Аарыган аштуу болот.

Аарыган бәәригә жетет,

Аарываган кандай келсе ‒

Аарысаң, акыветини көрөсүн.

A:зываймын деген әдәм чак түштө a:зыйт.

A:зывас әдәм барвы,

Тозувас тон барвы.

A:зыган жәнгә жин жолдош.

A:зыганга жылдыз – Ай,

Карды ачканга тырп дә – май.

A:зысaң дә элиң менен a:зы,

Тозусaң дә элиң менен тозу.

A:рынын уйугуга катылва.

A:рынын уйугуга тийве.

A:рынын уйугуну бузба.

Абдал аарывайт дә хаарывайт.

Абдал атка минсе,