1.

Gustina i viskozitet nafte

Gustina, fizička karakteristika koja određuje klasifikaciju,cijenu i način prerade nafte.Po definiciji gustina
je masa jedinice zapremine i SI jedinica gustine je g/cm3.Gustina nafte varira između 0,65-1,1g/cm3 a
najčešće je između 0,75-0,95g/cm3. Gustina različitih ugljovodonika ,sa istim brojem C atoma u
molekulu,povećava se po redoslijedu:alkani< naftenski ugljovodonici < aromatični ugljovodonici.Gustinu
>1 imaju nafte sa povećanim sadržajem smole i asfaltena. Nafte sa većim sadržajem benzina imaju
manju gustinu. U praksi se često koristi pojam relativne gustine prema vodi na istoj ili drugoj
temperaturi. U USA se za izražavanje gustine koriste tzv.stepeni po API skali. Postoje uporedne tablice
koje omogućavaju prelazak sa SI jedinica (g/cm3) u stepene API skale. Gustina se eksperimentalno
određuje jednostavnim metodama pomoću:piknometra,hidrostatičke vage ili areometra. Viskozitet
predstavlja mjerilo unutrašnjeg trenja tečnosti u kretanju i zavisi od temperature i hemijskog sastava
fluida.Tečnost koja ima veći viskozitet je manje pokretna a ona sa manjim viskozitetom je više pokretna
tečnost.

Razlikuje se : a)apsolutni (dinamički i kinematički) b)relativni viskozitet.

Apsolutni dinamički viskozitet (σd) se u SI sistemu izražava u jedinicama Pa·s i jedan Pa·s predstavlja
viskozitet fluida koji struji laminarno i u kome se između dva paralelna sloja, udaljena 1m,sa razlikom u
brzinama strujanja od 1m/s javlja napon smicanja od jednog Pa.
σd=μ·s·Δv/Δt
gdje je : μ-koeficijent viskoziteta ;s-površina kontakta slojeva koji struje; .Δv-razlika u brzinama strujanja
slojeva; .Δv/Δt -gradijent brzine
U tehnologiji nafte se češće koristi tzv.
Kinematički viskozitet (σk) koji predstavlja količnik dinamičkog viskoziteta i gustine fluida :
σ k= σd /ρ , izražava se u m2/s.
Kinematički viskozitet nafte se kreće u širokom opsegu a na 200C najčešće se kreće od 40-60 mm2/s.
Mjerenje apsolutnog viskoziteta je dosta složeno i zato se u inženjerskoj praksi češće koristi
relativni viskozitet koji predstavlja odnos viskoziteta ispitivane i neke standardne supstance.
Određuje se mjerenjem vremena isticanja određene zapremine tečnosti ( najčešće 200 ml tečnosti čiji
viskozitet određujemo) i iste zapremine druge tečnosti ( najčešće destilovane vode)
U praksi se često koriste empirijske formule pomoću kojih se na osnovu određene vrijednosti relativnog
viskoziteta ,sa zadovoljavajućom tačnošću, izračunava apsolutni viskozitet. Za eksperimentalno
određivanje relativnog viskoziteta se najčešće koristi tzv.Englerov viskozimetar.

2.Temperature zamućenja i stinjavanja

Temperatura zamućenja je temperatura na kojoj se opaža prvo zamućenje u nafti koje je posljedica
izdvajanja parafina veće molekulske mase u čvrstom agregatnom stanju.
Temperatura stinjavanja-stinište je temperatura na kojoj nafta gubi odlike fluida i ne može više da
teče.Ona je obično niža za 2-3 0C u odnosnu na temperaturu zamućenja.Ove temperature su različite za
različite nafte i kreću se u opsegu od –20 do 32 0C.
Stinjavanje nafte nije promjena hemijskog sastava nafte već promejne agregatnog stanja viših parafina
iz tečnog u čvrsto Zgušnjavanje nafte se dešava kada se isparavanjem lakih frakcija nafte promijeni njen
hemijski sastav pa i rastvorljivost viših parafina usljed čega se oni izdvajaju u čvrstom stanju.
3.Tačka paljenja,plamište,gorište.

Temperatura paljenja je temperatura na kojoj se nafta pali.Ona je za većinu nafti u opsegu izmedju 30 i
700 C. Nafta sa temperaturom paljenja ispod 20 0 C spada u klasu lako zapaljivih tečnosti i rukovanje sa
njom uključuje specijalne mjere predostrožnosti.

Plamište je temperatura na kojoj će pare iznad nafte planuti kada im se primakne plamen gorionika.
Gorište je temperatura na kojoj se pare iz nafte izdvajaju (kontinualno) takvom brzinom da mogu
stacionarno da gore. Ovi podaci se određuju eksperimentalno u praksi.

4.Izazivači korozije u postrojenjima za naftu

Izazivači korozije su :

1. Soli i organskih i neorganskih kiselina.

Pri povišenoj temperaturi soli hidrolizuju i daju kao proizvod reakcije hidrolize kiseline koje su veoma
agresivne. Najprisutnije soli su hloridi i njihova hidroliza se može prikazati sljedecim jednacinama:

MgCl2+H2O↔MgOHCl+HCl
MgOHCl+ H2O↔Mg(OH)2+HCl

Sadržaj soli u nafti i derivatima nafte se mora kontrolisati i

odredjuje se eksperimentalno u laboratoriji ekstrakcijom pomoću vode.

2. Kiseline i organske i neorganske jer djeluju agresivno na metalne površine i njihov sadržaj u nafti i
derivatima mora biti sveden na minimum.
Najbolje je da su derivati (goriva i maziva) neutralni tj. da je pH=7.
Sadržaj kiselina u njima određuje tzv.neutralizacioni broj koji predstavlja masu KOH potrebnu za
neutralizaciju 100 cm3 goriva ili 1 g ulja.
Sadržaj kiselina u derivatima mora biti strogo kontrolisan i propisan je standardima:neutralizacioni broj
ulja za avio motore je maksimano 0,02mg KOH/g ulja a za automobile 0,2mg KOH/ g ulja.

3.Jedinjenja sumpora koja nastaju pri procesima prerade nafte i imaju koroziono dejstvo.
To su najčešće merkaptani i sumporovodonik koji čine tzv.aktivni sumpor čije prisustvo je neophodno
kontrolisati.
Njihovo prisustvo u derivatima se eksperimentalno utvrđuje pomoću srebrnih i bakarnih listića koji se
uranjaju u naftu (ili derivat ) zagrijanu na 50-100 0 C .Ukoliko sumpora nema na ovim pločicama nema
sivih ili crnih mrlja.
Za procese korozije je posebno štetno istovremeno prisustvo i soli i sumpora. Npr.brzina korozije čelika
pod dejstvom soli-hlorida je 5-20 mm/godišnje ali istovremeno prisustvo soli i sumporovodonika ubrzava
koroziju čelika 3-4 puta.

4. Gasovi koji su rastvoreni u nafti (O2,Cl2 NO2,SO2,HCl,H2S,CO2 ) koji takodje mogu da budu izazivači
korozije hemijske korozije.

5.Sadržaj smole i asfalta - svježe destilovana goriva i maziva u pravilu ne sadrže smole i asfalte. Pod
uticajem vazduha, svjetlosti, toplote i vlage može doći do njihovog stvaranja. Sadržaj smole štetno utiče
na rad motora jer zapušava dizne. Standardima su propisane dozvoljene vrijednosti, npr. Za avio-benzin
toleriše se najviše 1mg/100 cm3 , a za auto-benzine 10mg/100 cm3 goriva.
Zaštita od korozije
Izvodi se : obradom korozione sredine
-uklanjajem supstance izazivača korozije (kiseline se neutrališu,uvode se inhibitori korozije itd.),
stavljajem zaštitnih prevlaka (metalne-Cu,Cr,Ni ili nemetalne-boje ili lakovi) I
elektrohemijski (predmet koji želimo da zaštitimo učinimo katodom i na njemu se odigrava redukcija).

5.Klasifikacija nafte prema:hemijskom sastavu,načinu prerade i kvalitetu proizvoda.

1)hemijskog sastava :
parafinske,
naftenske,
parafinsko-naftenske,
naftensko-aromatske i
parafinsko-naftensko-aromatske nafte

2)načina prerade klasifikacija se izvodi na osnovu gustine ključnih frakcija nafta ( frakcije koja ,na
pat,ključa u opsegu od 250-2750C i frakcije koja na pritisku od 5,3 KPa ključa u opsegu od 275-300 0C) na:
parafinske (gustina prve frakcije ispod 0,825 a druge ispod 0,876 g/cm 3,
naftenske (iznad 0,860 i 0,934 g/cm3) i
miješane (između 0,825-0,860 i 0,876-0,934 g/cm 3)

3)prema kvalitetu proizvoda koja je zasnovana na osobinama dobijenih proizvoda na:

nafte parafinske i
nafte asfaltne baze

6.Na osnovu kojih tehnoloških pokazatelja se klasifikuje nafta?

 sadržaj sumpora (klasa S1 sa do 0,5% mas ,klasa S2 koja sadrži od 0,5-2% mas , i klasa S3 koja
sadrži više od 2% mas sumpora) ;
 sadržaju frakcije koja na pat ,ključa do 3500C (klasa T1 sa>45% mas,T2sa 30-45 %mas. i T3 sa
<30%mas.),
 sadržaj osnovnih ulja (klasa M1 sa >25% mas računato na naftu,M2 sa 15-25 % mas. računato na
naftu ,M3 15-25 % mas. računato na mazut i M4sa <15% mas računato na naftu) i sadržaj
parafina (klasa P1sa <1,5% mas,P2sa 1,5-6% mas i P3 sa >6% mas ). šifra nafte koja daje
informacije o kvalitetu nafte i njenoj pogodnosti za preradu.Npr.nafta sa šifrom T1M4S2P1 je
nafta za dobijanje lakih proizvoda , a T3 M1S1P2 nafta za proizvodnju ulja

7.Uklanjanje gasova iz nafte (separacija).

Pri izlasku nafte na površinu zemlje opada pritisak i smanjuje se rastvorljivost gasova (Henrijev zakon) i
oni se izdvajaju iz nafte.Gasovi izdvojeni iz nafte hvataju se u uređajima koji se nazivaju separatori.
Separatori su uredjaji cilindričnog oblika sa zavojnicama u njima(koje produžavaju vrijeme boravka
nafte) i ventilom za regulaciju pritiska (za izvođenje gasova)na vrhu i ventilom za regulaciju nivoa na dnu
(za izvođenje nafte).Mogu biti jedno ili više stepeni (u njima su različiti p i t).Da se pri transportu najnizi
ugljovodonici ne bi gubili separacija se najčešće obavlja kod samih naftonosnih izvora.

8.Uloga emulgatora u odvodnjavanju nafte.

Kod nestabilnih emulzija razbijanje emulzije se sastoji od sljedećih etapa:

grupisanja kapi disperzne faze –agregacije (kapi još imaju svoju individualnost),nastajanja velikih kapi
disperzne faze -koalescencije i na kraju međusobnog razdvajanja faza na osnovu različitih gustina.
Nastajanje stabilne emulzije nafta-voda omogućava prisustvo treće komponente koja se naziva
emulgator.Emulgator je supstanca koja se adsorbuje na površini kapi vode težeći da smanji njene
dimenzije (poveća međufaznu površinu kontakta faza) odnosno omogući stvaranje kapi -djeluje
suprotno od sile površinskog napona .
Uloga emulgatora je:
da obrazuje sloj na površini kapi vode koji sprečava njihovo međusobno spajanje
(agregaciju,koalescenciju),
smanji površinski napon (protivljenje povećanju međufazne površine nafta-voda,stvaranju kapi) a
ponekad i da sadrži istoimeno naelektrisanje usljed čega se kapi vode međusobno odbijaju
elektrostatičkim silama.
Supstance iz nafte koje imaju ulogu emulgatora su: smole, asfalteni i asfaltogene kiseline
9.Metode za odvodnjavanje nafte i način njihovog djelovanja.
Postupak odvodnjavanja nafte je zapravo razbijanje emulzije tj.cijepanje sloja emulgatora i povećavanje
sile površinskog napona
MDK vode u nafti je 0,2%mas.

10.Odsoljavanje nafte.

 mehaničke koje se sastoje od cijepanja sloja emulgatora sa kapi vode i koje se izvodi :
- filtriranjem (propuštanjem emulzije kroz porozne pregrade na kojima dolazi do cijepanja
košuljice emulgatora i njenog ostajanja na filtru).
-centrifugiranjem (cijepanje se izvodi dejstvom centrifugalne sile),
-dejstvom ultrazvuka ili naizmjenične struje (cijepanje se izvodi dejstvom ultrazvuka ili
naizmjenične struje)itd.
 termičke koje uključuju zagrijavanje i kojima se povećava površinski napon i izaziva desorpcija
sloja emulgatora
 hemijske koje uključuju primjenu supstanci deemulgatora koje povećavaju površinski napon i
izazivaju desorpciju sloja emulgatora.
Radi veće efikasnosti najčešće se istovremeno kombinuje više metoda za odvodnjavanje.

11.Gasovi-proizvodi primarne prerade nafte

• gasovi,
• benzin,
• petroleum i gorivo za mlazne motore,
• dizel goriva,
• maziva ulja i ulja za loženje,
• parafin,
• bitumen ,
 • koks i
• sirovine za petrohemijsku industriju (petrohemikalije).

12.Benzin i oktanski broj

Benzin dobijen primarnom preradom naziva se primarni (sirovi) benzin i sastoji se od smjese
ugljovodonika sa 5-11 atoma ugljenika koja ključa u intervalu od 40-200 0C.Direktna primjena kao
motornog goriva nije moguća jer njegove osobine ne zadovoljavaju zahtjeve motora sa unutrašnjim
sagorijevanjem.Sirovi benzin sadrži isparljive sastojke koji tokom skladištenja (polako) ili pri radu motora
(brzo) isparavaju i koje je prije upotrebe neophodno ukloniti odnosno benzin stabilisati.Destilacija pod
povišenim pritiskom (15 bara) pri čemu se sa vrha destilacione kolone izvode isparljive frakcije a sa dna
kolone stabilisani benzin.Karakteristika kvaliteta benzina kao goriva tj.najvažniji zahtjev koji benzin treba
da ispuni je sagorijevanje bez detonacija (lupanja u motoru).Sagorijevanje smjese kiseonika iz vazduha i
goriva treba da bude brzo (ne eksplozivno) i ravnomjerno. Sklonost ka detonovanju,odnosno mjerilo za
antidetonatorska svojstva benzina,izražava se oktanskim brojem. Kao standard za određivanje
oktanskog broja uzima se smjesa n-heptana i izo-oktana (2,2,4-trimetilpentan).Prvi ima najizraženiju
sklonost ka detonovanju i za njegov oktanski broj je usvojena vrijednost nula .Drugi ima veoma malu
sklonost ka samopaljenju i detonovanju i za njegov je oktanski broj usvojena vrijednost 100.
Oktanski broj nekog benzina se određuje poređenjem načina njegovog sagorijevanja sa sagorijevanjem
smjese n-heptana i izo-oktana.Ukoliko se utvrdi da ispitivani benzin sagorijeva na isti način kao i smjesa
koja sadrži 90 % zapr. izo-oktana i 10 %zapr.n-heptana takav benzin ima oktanski broj 90.

13.Petroleum i goriva za mlazne motore

Frakcija nafte koja se dobija iz kolone za atmosfersku destilaciju koja ključa u intervalu od 200-2800C
sastavljena od alkana,naftena i aromatičnih ugljovodonika sa 12-15 atoma ugljenika naziva se
petroleum.U sirovoj nafti ova frakcija se nalazi u količini od 6-10 %.mas.Ranije -sredstvo za osvjetljenje
(petrolej) u lampama i kao gorivo za traktore.Danas se najviše koristi kao gorivo za mlazne motore
tzv.mlazno gorivo. Mlazna goriva se dobijaju iz destilata nafte (ili sekundarnom preradom petroleuma)
koji ključaju u temperaturnom intervalu od 50-3000 C i mogu u sebi sadržavati i neke aditive.Frakcija
koja sadrži benzin i petroleum( od 5-15 atoma C). Ova goriva moraju da zadovolje veoma stroge
sljedeće zahtjeve:
-da sagorijevaju čisto,bez čađ,
-ne smiju biti korozivna (sadržaj ukupnog sumpora ne veći od 0,15 % mas. )
- temperatura mržnjenja ispod -550 C
14.Dizel gorivo i cetanski broj

• Dizel goriva ( goriva za dizel motore) su sastavljena od ugljovodonika koji ključaju u opsegu od
170-3500 C i sadrže od 15-20 atoma ugljenika.
• Dobijaju se pretežno atmosferskom destilacijom a mogu im se dodavati i gasna ulja iz vakuum
destilacije kao i iz sekundarnih postupaka prerade nafte.
• Karakteristika kvaliteta ovog goriva je sposobnost samopaljenja odnosno „lakoća njegovog
paljenja”.Ono je kvalitetnije sto je vrijeme od ubrizgavanja u motor do paljenja kraće
• Mjerilo sposobnosti samopaljenja (lakoće paljenja) je cetanski broj. Najveću vrijednost
cetanskog broja imaju n-alkani a najmanju aromatični ugljovodonici.
• Standardi za upoređivanje su u ovom slučaju smjesa α-metilnaftalena (koji ima cetanski broj 0) i
n-heksadekan (cetan) koji ima cetanski broj 100.

15.Bitumen

Bitumen se dobija oksidacijom ostatka vakuum destilacije koji sadrži najteže ugljovodonike i predstavlja
smjesu teških ugljovodonika i jedinjenja sa kiseonikom,azotom i sumporom u sledećim količinama:
jedinjenja sa kiseonikom do 27 % mas., jedinjenja sa sumporom do 14 % mas. i jedinjenja sa azotom do 3
% mas koja se nalaze u sastavu nafte ili su tokom prerade nastala u njoj.
• Neke teške sirove nafte mogu sadržavati i do 65 % mas.bitumena.
• Koristi se u građevinarstvu kao vezivno i kao izolaciono sredstvo zbog fizičkih osobina koje
posjeduje:sposobnost vezivanja,viskoznost i postojanost.
• Podsjeća na prirodni asfalt pa se često naziva i vještački asfalt.
• Prirodni asfalt je tamna vrlo viskozna supstanca koja predstavlja koloidni rastvor
visokomolekularnih jedinjenja u uljanoj fazi.
• Bitumen iz prerade nafte nema tako dobre osobine kao prirodni asfalt i nije u istoj mjeri otporan
prema atmosferskim uticajima kao on.Njegove osobine se znatno poboljšavaju produvavanjem
vazduha kroz zagrijanu stopljenu masu (“duvani “ bitumen) pri čemu se teška ulja
dehidrogenizuju i polimerizuju a viskoznost raste.
• Na ovaj način nastaju polimeri su složenog sastava i otporni na dejstvo kiselina,baza i soli.

16. Krekovanje:termičko i katalitičko.

Krekovanje se sastoji od hemijskih reakcija u kojima se ugljovodonici velikih molekulskih masa

razlažu (cijepaju) na ugljovodonike manjih molekulskih masa koji su sastojci benzina.
Idealno vođen postupak krekovanja je onaj u kome se od alkana velike molekulske mase stvaraju
ugljovodonici manje molekulske mase i to jedan alkan i jedan alken:
C16H34 ─t→C10H22+C6H12
• U praksi se pored ovih produkata dobijaju i gasovi i koks :
C16H34─t→ C8H18 +C8H16 ; C8H18─t→C4H10+C4H8 ; C4H10─t→C2H6 +C
C2H6─t→C2H4+H2 ; C2H4─t→CH4 +C

Zavisno od toga šta inicira krekovanje :

1.Termičko krekovanje i
2.Katalitičko krekovanje

 Termičko krekovanje se zasniva na termičkoj nestabilnosti ugljovodonika pri

zagrijavanju na temperaturi većoj od 400 0C pri čemu reakciju incira povišena
 temperatura.Pored temperature na tok reakcije utiču i pritisak i vrijeme.Za sirovinu pri
termičkom krekingu koriste se laki ostaci parafinskih nafti koji sadrže najmanje smole od
kojih nastaje koks.Kao i u svim hemijskim reakcijama i u termičkom krekovanju važi
zakon o održanju mase(brojevi atoma svih elemenata u reaktantima i produktima isti).
Cilj je da se reakcijama krekovanja dobije što manje gasova i koksa a što više
benzina.Osnovna promjena koja se odigrava u termičkom krekovanju jeste kidanje C-C
veze ili krekovanje ugljovodonika veće molske mase i temperature ključanja na one sa
manjom molskom masom i temperaturom ključanja .Sklonost ka termičkom krekovanju
je najizraženija kod alkana i raste sa porastom molske mase (npr.C 20H42 se krekuje na
znatno nižoj temperaturi od C6H14).Sklonost ka termičkom krekovanju opada u
nizu:alkani>akeni >aliciklični ugljovodonici >alkil-aromatični ugljovodonici >aromatični
ugljovodonici.

 Katalitičko krekovanje spada u savremenije postupke krekovanja i zastupljenije je od

termičkog krekovanja.U ovoj vrsti krekovanja reakciju inicira ali i ubrzava prisustvo
katalizatora.Sadržaj pojedinih metala (posebno V,Ni,Cu i Fe) u sirovini mora biti
ograničen jer oni mogu trovati katalizatore.Kao katalizatori su se ranije koristili prirodni
alumosilikati a danas se koriste sintetički - zeoliti
Na kvalitet dobijenog benzina utiču:
- satav katalizatora,
- veličina i poroznost njegovog zrna (aktivna površina).
Aktivna površina zrna katalizatora se sa vremenom smanjuje usled taloženja koksa čime se aktivnost
katalizatora sa vremenom smanjuje.Spaljivanjem nataloženog koksa (nastaje CO 2 ) se nataloženi ugljenik
uklanja i na taj se način regeneriše katalizator
• Prema načinu na koji se katalizator koristi postoje:
- reaktori sa nepokretnim (mirujućim) i
-pokretnim (fluidizovanim) slojem katalizatora.
Postupci sa fluidizovanim slojem katalizatora se šire koriste i u njima se fino sprašeni katalizator miješa
sa parama sirovine (u reaktoru) ili sa vazduhom (u regeneratoru).
Svako savremeno postrojenje za katalitičko krekovanje se sastoji od tri dijela:
- reaktora u kome se odigrava krekovanje,
- regeneratora u kome se katalizator regeneriše i osposobljava za ponovnu upotrebu i
- kolone za frakcionisanje proizvoda krekovanja.
- U reaktoru se pare ugljovodonika koji se krekuju miješaju sa slojem pokretnog katalizatora i
vodenom parom (na temperaturi od 480 0 C ) i kao produkti nastaju ugljovodonici,gasovi i koks.
- Nastali produkti se odvode u kolonu za frakcionisanje u kojoj se razdvajaju na gasove,benzin i
ulja.
- Katalizator,zaprljan koksom,pada u regenerator u kome je temperatura 520 0 C i u kome
sagorijeva koks .
- Regenerisani katalizator pada u posudu za liftovanje i pomoću lifta stiže u separator a potom i
ponovo u reaktor. Dio smrvljenog katalizatora iz separatora stiže u elutrijator iz koga sitni
komadi odlaze u ciklon a krupni ,pogodne granulacije,u lift pomoću koga se vraćaju u process.
- Specijalnu vrstu katalitičkog krekovanja čini tzv.hidrokrekovanje u kojima se pored katalizatora
koristi vodonik.
- U njemu se paralelno sa reakcijama krekovanja ugljovodonika odigravaju i reakcije hidrogenacije
alkena kao i odstranjivanje jedinjenja sumpora,azota i metala.
- Temperatura na kojoj se izvodi ovaj postupak je u opsegu od 350-450 0 C a prinos je oko 100% .
 - U katalitičkom krekovanju se pored cijepanja ugljovodonika dešavaju i druge reakcije kao što su:
ciklizacija,aromatizacija,polimerizacija koje daju benzine većih oktanskih brojeva.
- Pitanje: koji tip krekinga daje produkte boljeg kvaliteta,termički ili kataliticki?
- U svakom slučaju katalitički jer daje produkte-benzine sa oktanskim brojem većim od 90. Prinos
katalitičkog tipa krekinga je veći i iznosi oko 50 % a termičkog krekinga oko 30 % računato na
sirovu naftu.

17. Reformovanje

Reformovanje obuhvata hemijske reakcije kojima se ,u prisustvu katalizatora,mijenja struktura

ugljovodonika dobijenih krekovanjem.
Na taj se način dobijaju benzini visokog oktanskog broja koji potiče prije svega od aromatičnih i račvastih
ugljovodonika.
Postupci reformovanja su:
a)ciklizacija ili aromatizacija
b)izomerizacija
c)polimerizacija
d)alkilovanje
e)hidrogenizacija

a)ciklizacija ili aromatizacija

U ovim se postupcima ugljovodonici normalnog niza (alkani i alkeni) pretvaraju u ciklićna jedinjenja
,cikloalkane ili cikloalkene (ciklizacija),ili u aromatična jedinjenja (aromatizacija).Sirovine za ovaj tip
sekundarne prerade su alkani ili alkeni sa šest,sedam ili osam atoma ugljenika.

b)Izomerizacija
Pri izomerizaciji se alkani normalnih nizova pretvaraju u alkane sa račvastim nizom. Sirovine za ovaj
tip sekundarne prerade su alkani četiri,pet ili sa šest atoma ugljenika tj.n-butan,n-pentan ili n-
heksan.Produkti izomerizacije se koriste kao sirovine za alkilovanje.

c)polimerizacija
Polimerizacija je postupak u kome se dva ili više manjih olefinskih molekula spajaju i hidrogenizuju
dajući ugljovodonike koji su u sastavu benzina.

Naime,pored zasićenih ugljovodonika, kao produkti krekovanja i reformovanja nastaju i nezasićeni

ugljovodonici i to:etilen,propilen , butilen i izo-butilen .Oni se u ovom postupku polimerizuju i
hidrogenizuju i daju tzv.polimerizacioni benzin visokog oktanskog broja.
Proces polimerizacije može biti termički i katalitički.
Termički se izvodi u opsegu temperatura od 510-6000 C i visokim pritiscima (70-200 bara) a katalitički
na 100 0 C (topla katalitička polimerizacija) ili na hladno (25-40 0 C) tzv.hladna katalitička polimerizacija.
Polimerizacija moze biti neselektivna kada se dobijaja mješavina polimera ili selektivna kada se dobija
tačno željeni polimer.

d)Alkilovanje
Alkilovanje predstavlja proces pri kome se neki izo-alkan sjedinjuje sa nekim (obično) gasovitim
alkenom pri čemu nastaju benzini visoke oktanske vrijednosti .Proces alkilovanja moze biti termički
( 5500 C i pritisku od 35 bara) i katalitički (50 C i pod atmosferskim pritiskom).
e)Hidrogenizacija
Hidrogenizacija je proces uvođenja vodonika u nezasićene ugljovodonike.Ovaj se proces obično spaja
sa sa krekovanjem pa se naziva hidrokrekovanje.Produkti ovog procesa predstavljaju sirovine za
izomerizaciju.Obrnuti proces se naziva dehidrogenizacija i njegovi su produkti nezasićeni ugljovodonici
koji predstavljaju sirovinu za alkilovanje.

18. Solventna ekstrakcija

Najčešće primjenjivan proces fizičke prerade derivata je ekstrakcija pomoću tečnog rastvarača
tzv.solventna ekstrakcija (solvent-rastvarač).
Cilj ove prerade derivata je
-ili da se tečni derivati međusobno razdvoje
- ili se derivat prečisti od nepoželjne(ih) primjese.
Princip ekstrakcije se zasniva na razlikama u rastvorljivosti ugljovodonika iz derivata u primijenjenjom
rastvaraču .Izvodi se dovođenjem derivata u kontakt sa tečnim rastvaračem pri čemu se formiraju dvije
faze:
-jedna u kojoj je rastvarač sa nepoželjnom komponentom (ekstrakt)i
-druga koja predstavlja prečišćeni derivat (rafinat).
Ekstrakt se potom regeneriše,tj.iz njega se izdvaja rastvarač za ponovnu upotrebu
• Postupci solventne ekstrakcije se dijele na:
a)solventnu deparafinaciju u kojoj se koriste rastvarači koji rastvaraju sve ugljovodonike izuzev
parafina (propan,metilen-hlorid,dihlor-etan) i tako ga odvajaju od derivata.
b) solventnu deasfaltizaciju za uklanjanje asfaltena iz derivata u kojima se kao rastvarač za
asfalten koristi tečni propan.
c) postupak za uklanjanje olefina i diolefina kojih ima mnogo u benzinima dobijenim termičkim
krekingom i koji stajanjem daju nepoželjne,smolaste materije.Kao solvent se koristi sumporna kiselina.
d) solventnu rafinaciju (tzv.duosol postupak) u kome su primijenjenja dva rastvarača koji se
među sobom ne miješaju i od kojih jedan rastvara nepoželjne a drugi ostale komponente derivata.
Koristi se veliki broj rastvarača: fulfurol,fenol,nitro-benzin,krezoli,tečni sumpor(IV)-oksid i drugi.

Pored postupaka solventne ekstrakcije derivati se prečišćavaju i postupkom ekstrakcije tečno-čvrsto od

kojih je najpoznatiji postupak dekoloracije ulja. On se sastoji od miješanja ulja sa tzv. zemljom za
dekoloraciju (sitno samljevena glina) koja ekstrahuje zaostale tamne,smolaste materije i ulje dobija
svjetliju boju.