Professional Documents
Culture Documents
persian and Hidostanee Languages' fi;~ T[;dh w"s s'_ gzi ;kb pknd
3
n?uHn?uHftb;B B/ SgtkfJnk.## fJj 1824 JhH ftu SgtkfJnk frnk ;h.
fJ; ftu e[b 5426 nykD doi jB. fJ; e'F d/ d' Gkr jB. gfjbk
Gkr \ko;h nykDK dk ns/ d{ik Gkr fjzd[;skBh GkFk d/ nykDK dk j?. fJ;
ftu nykDK ~ \ko;h fbgh ftu d/ e/ fco nzro/}h ftu nB[tkd ehsk frnk
j?. fJ; ftu gzikph nykD t`vh wksok ftu fwbd/ jB. fJ; g[;se dh
G{fwek ftu T[;d/ ihtB Bkb ;zpzfXs t/oftnK ~ th fpnkB ehsk frnk j?.
o'J/p[`e e'b noph, \ko;h, ;z;feqs, gzikph ns/ fjzd[;skBh nykDK dk pj[s
;zrqfj ;h. fJ; d/ fJ; w[`Yb/ ekoi s'_ gzikph b'eXkok Fk;so dh Bh_j
p`Mdh j?.
Ekw; o'J/p[`e s'_ pknd nrbk y'i ekoi fJe b/y d/ o{g ftu fouov
N?_gb d[nkok n?rohebuob c'eb'o B'N; d/ Bkw Bkb gqekfFs j'fJnk
fwbdk j?. fJj 1878 JhH ftu gqekfFs j'fJnk. fJ; b/y ftu y/shpkVh Bkb
;zpzfXs nykD fwbd/ jB. fJ; ftu ;{oi ns/ uzB dhnK fdFktK pko/ th
r`b ehsh rJh j?.
U #pokfJB d[nkok w[ bskBh rb';oh g[;se 1881 JhH ftu gqekfFs
j'Jh. fJ; ftu w[bskBh GkFk dh Fpdktbh, nykD, b'erhs ns/ ejkDhnK
~ SgtkfJnk frnk j?. fJ; e'F ~ fJ; soQK fsnko ehsk frnk j? fe fJ;
ftu'_ w[bskBh GkFk ~ f;`fynk ik ;edk j?. fJ;~ 46 torK ftu tzfvnk
frnk j?. fJ; ftu w[bskBh b'e ;kfjs fit/_ nykD, p[MkosK, b'e rhsK ns/
b'e ejkDhnK ~ Fkfwb ehsk frnk j?.
fJ; s'_ pknd 1883 JhH ftu nkoH;hHN?_gb dk b/y @@;w gzikph n?_v
ndo gq'top}## i' c'eb'o iBob ftu Sfgnk j?, fJ; ftu gzikph GkFk d/
nykDK ~ nB[tkfds ehsk frnk j?. fJ; b/y ftu gzikph ns/ nzro/}h
nykDK dk s[bBkswe nfXn?B th ehsk frnk j?.
fJ; s'_ pknd nkoH;hHN?_gb dk fJe j'o y'i ekoi gzikp B'N; n?_v
e[ noh} j?. fJ;dh ;zgkdBk N?_gb B/ fszB fibdK ftu ehsh j?. fJ;dk
nkyoh s/ sh;ok nze 1885 JhH ftu gqekfFs j[zdk j?. fJ; ftu b'eXkokJh
;w`roh dk fJe`soheoB eoe/ Skfgnk frnk j?. fJ;dh fJe ekgh ]kb;k
ekbi dh bkfJpq/oh ftu fwbdh j?.
fco 1885 JhH ftu nkoH;hHN?_gb dk fJe j'o y'i g`so @@BkoE
fJzvhnB gq'top}## gqekfFs j'fJnk. fJ; ftu \ko;h, gzikph, fjzdh s/ T[od{
d/ nykD doi jB. fJ; ftu gzikph d/ 79 nykD i' gfjbK o'wB fbgh
ftu fd`s/ rJ/ jB s/ fco nzro/}h ftu T[BQK dk nB[tkd ehsk frnk j?.
nkoH;hHN?_gb B/ n?;HvpfbT{ c?bB dh g[;se J/ fveFBoh nk\
nk\
fjzd[ ;skBh gq'top} dh ;zgkdBk ehsh. fJ; g[;se ftu 12,500 nykD jB
i' fjzdh, T[od{, gzikph s/ j'o GkFktK ftu doi jB. fJ; e'F ftu nykD
d/D dh ftXh toDwkbk nkXkfos j?. fJ; ftu nykDK d/ Bkb T[BQK dh
ejkDh th fd`sh rJh j?. fJ; ftu 125 ejkDhnK fd`shnK rJhnK jB.
@@nykD fiBQK ftXhnK okjh_ j'_d ftu nkT[_d/ jB, T[jBK ftu fJe ftXh
ejkDhnK dh th j?. nykD fe;/ ejkDh iK N'Ne/ Bkb T[sgzB j[zdk j? go
;w/_ dh ukb Bkb fJj ejkDh iK N'Ne/ b[gs j[zd/ ub/ iKd/ jB s/ nykD
fJe`b/ jh fBFfus j' u[`e/ noEK Bkb b'eXkok d/ tfjD ftu tfjzd/ ub/ iKd/
jB.##4
c?bB s'_ pknd 1892 JhH ftu ftbhnw eo[e dk @@North Indian Notes
and Queries## (NINQ) Bkw dk ioBb gqekfFs j'fJnk. fJj gzi fibdK ftu
gqekfFs j'fJnk. fJ; ftu T[;B/ ;ko/ Gkos ftu'_ b'eXkokJh ;w`roh dk
fJe`soheoB ehsk. fJ; ftu fi`E/ j'o b'eXkokJh ;w`roh fwbdh j?, T[`E/ fJj
nykD th fwbd/ jB.
1898 JhH ftu i/Hftb;B dk Fkjg[o h eKrVh rb';oh g[;se ftu
Fkjg[o ns/ eKrV/ d/ fJbke/ d/ b'e ;kfjs ~ t`y-t`y tzBrhnK ftu gqekfFs
eotkfJnk. fJ;d/ ftfGzB Gkr jB. gfjb/ Gkr ftu eKrVh GkFk dh
ftnkeoB g/F ehsh rJh j?. fJ; ftub/ nykDK ~ o'wB fbgh ftu fd`sk
frnk j? s/ fco nzro/}h GkFk ftu fJ;dk nB[tkd th ehsk frnk j?. fJ;
ftu pj[s ;ko/ b'erhs th Fkfwb jB.
;hHn?cHU;p"oB B/ gzikph GkFk d/ nykDK d/ fJe`soheoB ftu
wj`stg{oB G{fwek fBGkJh. T[;dk 1905 JhH ftu gzikph fbfoe; n?_v
gq'top}, NoK;b/
No K;b/FB fJB to; n?_v go'} Bkw dk e'F Sgdk j?. fJ; ftu
U;p"oB B/ b'erhsK s/ nykDK dk nB[tkd fd`sk j?. fJ;d/ nB[tkd ftu fes/
th gzikph o{g iK o'wB o{g Bjh_ fd`sk frnk s/ fJj Fkpfde g`Xo dk jh
nB[tkd j?. U;p"oB d/ y'i ekoi s'_ pknd gzikph b'eXkok d/ fJe`soheoB
dk ekoi pzd j' frnk.
;' n;h_ efj ;ed/ jK fe nzro/}h ftdtkBK d[nkok b'eXkok d/
fJe`soheoB dk ekoi brGr ;" e[ ;kb d/ x/o/ s`e c?fbnk j'fJnk j?.
fJ;dk nkozG Ekw; o'J/p[`e s'_ F[o{ j[zdk j? s/ T[; s'_ pknd n?pN, N?_gb,
ftb;B, we'BF? s/ U;p"oB th fJ; ftu nkgDk Gog{o :'rdkB gkT[_d/ jB.
fJBQK ftdtkBK B/ ;[u/s iK nu/s o{g ftu gzikph b'eXkok d/ y/so ftu pj[s
jh w[`btkB tkXk ehsk j?.
fJ; s'_ pknd fJe nzro/} n\;o i/w} okpoN we'BF? dk Bkw
nkT[_dk j?, fi; B/ nkgD/ e'F f;b?efNv n?rohebuob gq'top} nk\
nk \ dk
gzikp ftu 1089 nykD fd`s/ jB. w/o/ fJ; jEb/ y'i gqpzX dk w[y ftFk
fJ;/ e'F ftub/ nykDK dk r[ow[yh fbghnzsqD ns/ ;wki ;fGnkukoe nfXn?B
eoBk j?. we'BF? B/ nkgD/ e'F ftu gzikp d/ g/_v{ ihtB pko/ fN`gDhnK
ehshnK jB s/ ][d ~ ;ot'sw wzfBnk j?. @@T[;B/ gzikph fgzvK pko/ i' fdqF
f;ofink j?, T[; s'_ fJj nfj;k; j[zdk j? fe gzikph b'e n;fGne jB,
fJjBK ~ f}zdrh fiT{D dk frnkB jh Bjh_, fJjBK d/ xo e`u/, pdp{ Bkb
Go/ j'J/ s/ fJj Bzr XVzr/ jh ofjzd/ jB. fe;/ nzro/} G`dog[oF bJh gzikph
5
fgzv dh f}zdrh pj[s jh Bk-y[Frtko s/ pdp{dko j?.## T[;B/ Gkosh
gzikphnK ~ n;fGne f;`X ehsk j?. fJ;d/ pkti{d T[;d/ fJ; e'F ftu
y/shpkVh Bkb ;zpzfXs t`y-t`y ftfFnK #s/ i' nykD doi jB, T[j pj[s jh
w[`btkB jB. fJjBK ~ gfjbh tko fJe`so ehsk frnk j?. jo fJe nykD
dk o{g \ko;h, o'wB fbgh ftu fd`sk frnk j? s/ Bkb jh T[;dk nzro/}h
ftu nB[tkd th ehsk frnk j?. T[;B/ fJj nykD t`y-t`y y/soK s'_ y/soh
ekoi eoe/ fJe`so ehs/ jB. fJ; e'F ftu nykDK dk nB[tkd ns/
ftnkfynk th ehsh rJh j?. g[;se d/ n]ho #s/ nB[eqwfDek th fd`sh rJh
j? sK i' nykDK ~ b`fGnk ik ;e/.
j[D n;h_ nykDK T[`s/ T[gkXh ;kg/y ns/ T[gkXh fBog/y i' th ezw
j'fJnk j?, T[BQK dk f}eo eoKr/ L
1H T[ gkXh ;kg/y L
(i) ghn?`uHvhH dh fvroh bJh ehsk frnk y'i ekoi
(ii) n?wHfcbH dh fvroh bJh ehsk frnk y'i ekoi
(iii) nktfXe-g`so
( i) ghn?` uHvhH dh fvroh bJh gq;s[ s y'i gqpzpzX L
→ Bti's e"o, @@gzikph w[jktok ns/ nykD e'F pko/ gqkgs nfXn?B##,
wJh 2005H
fJ; ftu y'ikoEh B/ w[jktok e'FK ns/ nykD e'FK dh tzv pko/
w[jkto/ ns/ nykDK ftub/ nzso, nykDK ns/ w[jkto/ dh gzikph p'bh ~ d/D,
fiT{_dk o`yD ns/ nkT[D tkbhnK ghVQhnK ~ nkgD/ fJ; nwho fto;/ dh ;KG
eoB dh r`b ehsh j?.
→ vkH ;[fozdo f;zx e'jbh (;zgkH), r[ o pkDh nykD ns/ ny"sK,K 1972H
GkFk ftGkr gzikp t`b'_ vkH ;[fozdo f;zx e'jbh d[nkok ;zgkfds
g[;se r[ o pkDh nykD ns/ ny"sK 1972 JhH ftu gqekfFs j'Jh. fJ;
ftu r[o{ rqzE ;kfjp ftu'_ fwbhnK brGr 2500 s'_ t`X ny"sK ns/
b'e gqf;`X s[`eK ~ n`yo eqw ns/ brK wksoK d/ eqw nB[;ko g/F
ehsk frnk j?. fJBQK nykDK ftu gzikph ;fGnkuko dk o{g ftdwkB
j?. fJ; ;zrqfj ftu r[o{ ;kfjpkB dhnK e/tb T[jh s[eK bJhnK
rJhnK jB, fiBQK dk iK sK w{zj w[jKdok ny"sK tork j? iK fijVhnK
nkw b'eK d/ w{zj uVQ rJhnK jB. fJ; g[;se ftu @T# s'_ b? e/
@t# s`e ;ko/ nykD 358 gzfBnK ftu doi jB. nykDK d/ Bkb-Bkb
T[BQK d/ noE r[opkDh ftukoXkok d/ nkXko #s/ jh fd`s/ rJ/ jB.
fJBQK nykDK dk wzst f;o\ gqG{ Grsh s`e jh ;hws Bjh_ ;r'_
;dkukoe ns/ nfXnkswe ftukoK Bkb th j?. fJBQK nykDK ftu'_ pj[s/
nykD T[j jB i' pzd/ ftu wB[`yskJh d{o eoB ns/ r[ow[yskJh rqfjD
eoB ftu ;jkfJsk eod/ jB.
→ wfjzdo f;zx ozXktk ns/ d/ftzdo ;fsnkoEh (;zgkH), gzikph b'e rhs,
rhs
1976
wfjzdo f;zx ozXktk ns/ d/ftzdo ;fsnkoEh dh ;zgkfds g[;se
gzikph b'e rhs 1976 JhH ftu gqekfFs j'Jh. fJ; g[;se ftu
@@nykD## f;ob/y j/m b/y fd`sk frnk j?. fJ; b/y ftub/ nykDK ftu
y/shpkVh, wh_j, ;{oi, ikshnK d/ r[D n"r[D, nkdsK s/ ;[GkU, vzroK
d/ ozr s/ ukb d/ t/ot/ fwbd/ jB. @@y/shpkVh d/ nykDK ftu fe;kB
dh xkbDk, G'fJz dhnK fe;wK, o{VQh s/ f}wh_dko ~ T[GkoB dh gq/oBk
;kj b?_dh j?.## fJ; ftu y/shpkVh Bkb ;zpzfXs nykDK ~ n`yo eqw
d/ nB[;ko fd`sk frnk j?.
→ skoB f;zx ns/ doFB f;zx ntkok (;zgkH) w[ jktok s/ nykD e'F,
1985H
w[ jktok s/ nykD e'F skoB f;zx s/ doFB f;zx ntkok
d[nkok ;zgkfds ehsk frnk j? i' 1985 JhH ftu gqekfFs j'fJnk.
fJ;d/ gfjb/ Gkr ftu w[jkto/ fd`s/ rJ/ jB s/ d{ik Gkr nykDK Bkb
;zpzfXs j?. fJ; ftub/ nykD pj[s fBt/eb/ jB. fJBQK nykDK ftu'_
gzikp d/ Xow, doFB, frnkB s/ ftfrnkB dh Mbe fwbdh j?. fJ;
e'F ftu fszB j}ko d/ eohp nykD 111-353 gzB/ s/ doi jB. fJBQK
;ko/ nykDK d/ noE th Bkb jh fd`s/ rJ/ jB.
vkH ;'fjzdo f;zx tDikok p/dh, o{;h b'eXkok L fJe
fJ e gSkD,
gSkD 1986H
vkH tDikok p/dh dh g[;se o{;h b'eXkok L fJe gSkD i' fe
1986 ftu gqekfFs j'Jh, ftu @@o{;h nykD## BK dk b/y fwbdk j?.
fJ; b/y ftu vkH p/dh B/ o{;h nykDK dk torheoB eJh g`yK s'_
ehsk j?. T[BQK B/ d`f;nk j? fe o{;h b'eXkok ftu e[M nykD d/;h
ftd/Fh ;kfjs ftu'_, e[M pkJhpb s/ e[M :{BkBh ftu'_ nk e/ o{;h ;kfjs
dk fj`;k pD rJ/ jB. o{; dh coK; Bkb 1812 JhH dh bVkJh Bkb
;zpzfXs th nykD fwbd/ jB. Bkb jh b'e ejkDh, Bhsh eEk, G{s
gq/s, fe;kBh ihtB, tkjh y/sh, Fkj{ekoK, feosh ekw/ d/ F'FD pko/,
tgko s/ Xow d/ m/e/dkoK Bkb ;zpzfXs th nykDK dk f}eo fJ; b/y
ftu ehsk frnk j?. fJ; ftub/ e[M nykD j/mK fd`s/ rJ/ jB L
nwB T[d'_ s`e ofjzd/, id'_ s`e ;?Bk Bjh_ nkT[_dh,
s/ ;?Bk T[d'_ s`e ofjzdh J/,
id'_ s`e nwB ekfJw Bjh_ j' iKdk.6
→ vkH i;ftzdo f;zx, gzikph b'e ;kfjs Fk;so,
Fk;so 1987H
vkH i;ftzdo f;zx dh gzikph b'e ;kfjs Fk;so g[;se 1987
JhH ftu gqekfFs j'Jh. fJ; ftu @@gzikph nykD## BK dk b/y fd`sk
frnk j?. fJ; b/y ftu gzikph nykDK dh gfoGkFk dh r`b ehsh rJh
j?. gzikph nykDK dk x/ok pj[s ftFkb j?. fJBQK dh pj[ftXtsk s/
ftnkgesk eoe/ jh fJj b'e ;kfjs dk nfXe uofus s/ ;thfeqs o{g
jB. fJ; ftu gzikph nykDK dk b'e ;kfjs Fk;soh gfog/y ftu
nfXn?B eofdnK fJ;~ ;fGnkukoe nB[Gt L ;{sfoe g`y, o{g ftXkBe
L pDso s/ fB:w, g/Fekoh gq;zr L ftXh s/ gkm nkfd fszB fj`f;nK
ftu tzfvnk j?. ;' vkH i;ftzdo f;zx B/ gqwkfDe gkm gq;zr s/ ftXh
pko/ ft;Ekog{ote uouk ehsh j?.
→ ;[fozdo f;zx e'jbh s/ puB f;zx w[zdok (;zgkH), gzikph nykD e'F,
1992 (d{ih tko).
gzikph nykD e'F ;[fozdo f;zx e'jbh s/ puB f;zx w[zdok
d[nkok ;zgkfds ehsk frnk j?. fJ;~ d{ih tko 1992 ftu gqekfFs
ehsk frnk. fJ;d/ ;zrqfjeko wk;No wfjskp f;zx ;B. fJ; e'F ftu
;G s'_ gfjbK nykDK pko/ f;XKse uouk ehsh rJh j?. fJj 536
gzfBnK dk e'F j?. Bkb jh ;zrqfjeko tb'_ fJ; e'F ~ fet/_ fsnko
ehsk frnk, pko/ r`b ehsh rJh j?. fJ; ftu pj[s ;ko/ gzikph
nykD fd`s/ rJ/ jB ns/ fJj r[ow[yh n`yo eqw s/ brK-wksoK
nB[;ko @T# s'_ @V# s`e eqwtko fd`s/ rJ/ jB. fJj 4000 d/ eohp
jB. fJ; ftub/ nykD r[o{ rzqE ;kfjp ftu'_ iK j'o fi`E'_ th ;zrqfjs
ehs/ rJ/ jB, T[BQK ~ @ewkBhnK# ftu fd`sk frnk j?. fJj nykD
nfij/ jB, fiBQK dk b'eK dh ofjDh-pfjDh, iksK, fJbkfenK, gF{nK
ns/ fJfsjk; Bkb ;zpzX j?. fJzM fJ; ftu gzikp d/ b'eK s/ gzikph
ihtB dk jo/e g`y fdqFNhr'uo j[zdk j?. @V# s'_ f;o\ fJ; e'F ftu
jh nykD fwbd/ jB. pkeh ftu @T# s'_ @t# s`e jh fwbd/ jB L
VkfV eos ;kes rktkok (r[
r[ o { rzqE ;kfjp - okr rT[Vh)
(w{oy s/ G?V/ b'e jh MrVk eod/ jB)
→ vkH eoB?b f;zx fEzd, gzikp dk b'e fto;k,
fto;k 1996H
vkH eoB?b f;zx fEzd dh gzikp dk b'e fto;k g[;se 1996
JhH ftu gqekfFs j'Jh. fJ; b/y ftu nykDK dh gfoGkFk, fJe s[`e s'_
b? e/ ;`s s[e/ nykDK pko/ r`b ehsh rJh j?. fJ; ftu nykD dh
b?n, skb, s[eKs s/ nbzeko dh r`b ehsh rJh j?. @@Bkb jh
gqs`ytkuh s/ gqwkDtkuh nykDK dh r`b vkH tDikok p/dh s/ vkH
Ffjpk} wfbe d/ jtkb/ Bkb ehsh rJh fwbdh j?.##7 fJ; ftu
nzrq/}h, \ko;h s/ noph ;kfjs s'_ nkJ/ nykDK dh th r`b ehsh rJh
j?. Bkb jh iksK-r'sK, gzikp s/ gzikphns, 1947 dh tzv Bkb ;zpzfXs,
gfotkoe foFs/-Bks/, uzrh s/ wkVh ;zrs pko/ r`b nykDK ftu ehsh
rJh j?. fJ; b/y ftu nykDK T[`s/ gkfe;skBh gzikph ;kfjs ftu i'
th g[;seK fwbdhnK jB, T[BQK dk th f}eo ehsk frnk j?.
→ Fhokik (wJh-i{B 1986) ftu gzBk BzL 17 s'_ 26 ftu @@b'e ejktsK
dh gfoGkFk## b/y ftu F[Fhb Fowk B/ nykDK dh wj`ssk, b'e ihtB ftu
fJ;dh T[g:'rsk pko/ r`b ehsh j?. ejktsK ;zpzXh t`y-t`y ftdtkBK dhnK
gfoGkFktK fd`shnK rJhnK jB. t`y-t`y e'FK, fveFBohnK ftu ejktsK ;zpzXh
j'J/ ezw pko/ th uouk ehsh rJh j?.
→ y'i dogD (b'eXkok ftF/F nze) i[bkJh 2001 ftu gzBk Bzpo 77
T[`go e[M e[ nykD fd`s/ rJ/ jB, i' t`y-t`y iksK Bkb ;zpzfXs jB. fJ;
ftu fJ; r`b t`b fXnkB fdtkfJnk frnk j? fe fe;/ ;fGnkuko ftu w"fye
gqtuB okjh_ f;ois ;`u dh s[bBk eoB bJh T[;d/ nykDK ns/ w[jktfonK
~ n`y'_ go'y/ Bjh_ ehsk ik ;edk.
;' fJ; nfXnkfJ ftu nykDK Bkb ;zpzfXs fizBk th y'i ekoi j'fJnk
j?, T[;dk w[bKeD eoB dh e'fFF ehsh rJh j?. e'Jh th y'i ed/ th nzfsw
Bjh_ j[zdh feT[_fe b'eXkok sK rshFhb toskok j? s/ fJ; ftu ed/ th yVQ's
Bjh_ nkT[_dh. fJ;/ soQK gzikph nykDK dh y'i dh ;fEsh th nfijh j?. fJ;
ftu y'i dhnK ;zGktBktK jw/FK ofjzdhnK jB. w?_ nkgD/ t`b'_ jo ezw ~ g/F
eoB dh e'fFF ehsh j?. T[go j'J/ ;ot/yD, w[bKeD s'_ fJj f;`Nk fBebdk
j? fe nykDK T[`s/ sK ezw j'fJnk fwbdk j? go y/shpkVh nykDK T[`s/ w/o/
fJ; jEb/ e'F T[`s/ e'Jh ezw j'fJnk Bjh_ fwbdk. fJ; ftu y/shpkVh nykDK
fg`S/ ekoiFhb ;wkie, ;fGnkukoe, nkofEe ns/ okiBhfse ekoBK ~ x'yDk
goyDk fJ; y'i ekoi dk w[`y T[d/F j?.
- - - - -
jtkb/ ns/ fN`g DhnK
1H eoB?b f;zx fEzd, gzikp dk b'e fto;k,
fto;k gzBk 226H
2H "Proverbs are short and wittty traditional expressions that arise as part of
everyday discourse as well as in the more highly structured situation of
education and judicial proceedings."
- R.M.Dorson, Folklore and Folklife, p. 119.
3H vkH r[owhs f;zx ns/ gtB e[wko, ;ztkd (ioBb), g';Nrq?i{J/N gzikph
ftGkr, ]kb;k ekbi, nfwqs;o, 2015, gzzBk 47H
4H gtB e[wko, gzikph b'e f;nkDgK L o{g ns/ gqekoi (nykD ns/
f;nkDg d/ N'NfenK d/ gq;zr ftu),
ftu) gzBk 17H
5H R. Machonachie, Selected Agricultural Proverbs of the Panjab,
Imperial Medical Hall Press, Delhi, 1890, Preface.
6H vkH tDikok p/dh, o{;h b'eXkok L fJe gSkD,
gSkD gzBk 159H
7H eoB?b f;zx fEzd, gzikp dk b'e fto;k,
fto;k gzBk 230H
8H okfizdogkb f;zx, @@b'e f;nkDg d/ gqshe nykD##, b'etkDh,
tkDh gzB/ 22-23H
- - - - -