13-07-07

SU KULLANMADAN YAPILAN BOYAMALAR İÇİN PİYASA PLANLARI

Hong Kong prodüktivite konseyi’nin (HKPC) malzeme teknolojisi grubu son zamanlarda yeni
bir boyama sistemi geliştirmiştir.
Bunun ismi, süper kritik Karbon dioksid susuz boyamadır. Aynı zamanda, süper kritik sıvı
boyama(SFDT) teknolojisi olarak tanımlanmıştır. Bu sistem, bu çalışmanın danışmanı Dr.
Frank Lin tarafından geliştirilmiştir.

Süper kritik vasat ne demektir?

Herhangi bir maddenin sıvı ve gaz denge noktasının, hem ısı ve hemde basınç neticesinde
üzerine geçildiği takdirde süper kritik bölgeye geçilir ve bu bölge endüstriyel kullanışa açılır.
Karbon dioksid için 31,1 0C ısı değeri ve 73,8 bar basınç gereklidir.
Diğer, Nitrus oksid(N02), xenon(Xe), Ethan(C2H6), Etilen (C2H4), propilen (C3H8) ve Su(H20)
gibi çok bilinen gazlar ile kıyaslandığında, Karbon dioksid’in(CO 2 ) çok stabil ve kullanışlı
olduğu görülmüştür. Netice olarak, sınai uygulamalar için kullanılması araştırılmıştır.

Süper kritik CO2 teknolojisi, Çin ilaç ve gıda endüstrisinde ektrasyon işlemleri için
kullanılmıştır. Mesela, ginseng, doğal gıda renklendiricileri, doğal tadlar, kafein ve kolestrol
çıkartılması gibi. Diğer uygulamalar arasında, elektronik çip’lerin(devreler) yıkanması, çok
ince malzemenein hazırlanmasında “RESS“ tekniğinin kullanılması.(Rapid Expansion from
supercritical solution-Süper kritik çözeltilerin süratli genişlemesi) ve susuz boyamalar gibi.

Süper kritik Karbon dioksid(CO2 ) teknolojisinin fiziki karakteristikleri ve avantajları olarak

şunları belirtebiliriz: Kullanışlı kritik noktası, düşük maliyet, toksik olmaması, renksiz,
kokusuz, parlayıcı ve yanıcı olmaması, kimyevi reaksiyonalara tepkisiz olması, çözülebilme
kapasitesi yoğunluğu ile orantılı olması, kıvamının gaz gibi olması ve çevre dostu ve
emniyetli olması.
Kimyevi karakterleri olarak, oksidasyona tepkisiz, çapraz kirlenme yapmaması, aprotik
çözücü olması, serbest radikal kimyasından tesir görmemesi.

Geleneksel boyamalarda çok miktarlarda su kullanılır ve neticede geniş miktarlarda atık su

teşekkül eder. Bunun giderilmesi büyük maaliyet yaratır.

Son senelerde, çevre mevzuatı çok sıkılaştırılmıştır. Neticesinde, sanayi daha az veya hiç su
kullanmadan boyama yapabilme imkanlarını araştırmak zorunda kalmıştır. Geleneksel boya
teknolojisi, yıkama ve temizleme, boyama, redüksiyon temizlemesi ve kurutma gibi

TTTSD-Akaretler, Vişnezade Cami Meydanı Sokak, Efe Apt No:6/8 Beşiktaş 34357 İstanbul TLF:0212-227 06 86
FAKS:0212-260 11 57
TÜRKİYE TEKSTİL TERBİYE SANAYİCİLERİ DERNEĞİ

işlemlerden geçer. İlk üç işlem su vasatında yapılıp, çok miktarda su ve yardımcıları kullanıp,
büyük miktarda atık su yaratır. Son işlem ise, büyük miktarda enerji tüketir.

Atık suyu temizlemek gerekli olup, içindeki artık boyayı geri kazanamayız. İşlemin devir
süresi oldukça uzun olup, 3-6 saat arasında değişebilr.

Süper kritik sıvı boyama (SFDT) teknolojisi diğer taraftan, daha basittir. Bu işlem, süper kritik
sıvı olarak 1300C’de ve 28Mpa basınç altında, karbon dioksid(C0 2 ) kullanır. Bu işlemi de 60
dakikalık bir sürede yapar. İlaveten, aynı basınç ve ısıda 15 dakika sirkülasyon edip ve
sonunda 800C ve aynı basınçda geri kalan boyanın geriye alınması yapılıp, sonunda tazyik
ortadan kaldırılır. Bu işlemlerin hiçbirisinde su kullanılmaz ve dolayısı ile artık su ortaya
çıkmaz. Ön işlemler dışında, boyama tek bir adımdır. Bunun içinde, yıkama, redüksiyon
yıkama ve kurutma olmayıp, bunlar geleneksel metodun parçalarıdır.

Yeni sistemde, su ve yardımcılara ihtiyaç yoktur. Atık su meydana gelmez ve geride kalan
boya tekrar elde edilir. Boyama işleminin toplam süresi (dyeing cycle time) 60-90 dakikadır.

Her iki işlem kıyaslandığında, geleneksel boyamanın: hazırlık, boyama, yıkama ve kurutma
işlemlerinden oluştuğu görülür. Susuz boyamada ise yanlız ilk iki işlem yapılır. Geleneksel
işlem için büyük miktarda su gerekli olup, çok fazla atık su meydana gelir. Aynı zamanda,
çözeltiler, tuz ve yüzey aktif maddeleri kullanılır. Bunların atık suda giderilmesi gerekir.
Geride kalan boya kimyevileri de geri kazanılmaz.

Dr. Lin süperkritik susuz boyamanın, araştırma ve geliştirme tarihini de anlatmıştır. 1989
senesinde, süper kritik susuz boyamanın(SFDT), poliester üzerindeki laboratuvar ölçekli
boyama makinası geliştirilmiştir.

1990 senesinde, Kuzeydoğu Alman tekstil Araştırma Merkezi (DTNW) superkritik sıvılar ile
boyanabilme patentini almıştır.

İlk boyama makinası Josef Jasper Gmbh firması tarafından 1991 de yapılmıştır ve DTNW
67L protip makina da test (deneme) çalışmalarına başlamıştır.

1993 de, DTNW ilk ilmi yayın yapmıştır. Ciba- Geigy firmasıda, dispers boyalar için, özel
formülü geliştirmiştir. Alman firması, UHDE ve DTNW, 60 L makinasının test çalışmalarında
işbirliği yapmışlardır.

1995 Milano fuarında, UHDE ve DTNW ilk 30 L pilot makinayı teşhir etmişlerdir. Bunun
neticesinde, bu konu üzerinde, uluslararası araştırmalar artmış olup, SFDT sisteminden,
daha randımanlı ve düşük maaliyetli prototip yaratma yarışı başlamıştır.

Bugüne kadar, herhangi bir uygun SFDT sistemi bildirilmemiştir. DTNW sistemi, parti
sistemidir ve devamlı(kontinü) boyama sistemi değildir.

TTTSD – Akaretler, Vişnezade Cami Meydanı Sok. Efe Apt. No:6/8 Beşiktaş 34357 İSTANBUL TLF:0212-227 06 86
FAKS:0212-260 11 57
TÜRKİYE TEKSTİL TERBİYE SANAYİCİLERİ DERNEĞİ

300 L modeli, 27 kg poliester iplik alır. 60 dakika boyama devresinde((dyeing cycle), 130 0C
de ve 28 Mpa basınç da çalışır. İlaveten devri daim ve ekstrasyon işlemi gerektirir. Bunlarda,
sırası ile 15 ve 20 dakika sürerler.

Bir kilo ipliğin boyanma maaliyeti nispeten yüksektir. HKPC’nin sistemi 2004 yılında
geliştirdiği sistem yarı devamlı(semi-continue) bir sistemdir.

Boyama sepetine 30 kg veya üzerinde mal alabilir. Rengin koyuluğuna göre, beher devre için
15-30 dakika kullanılır. 28 Mpa ve 900C ısı için geliştirilmiştir. Devamlı(kontinü) sistem olduğu
için, boyama ve devri daim kombine edilmiştir. Sistem iplik veya kumaşüzerinde herhangi bir
artık bırakmamaya göre ayarlandığından, herhangi bir ekstrasyona ihtiyaç göstermez.

Maliyetin, takriben beher kilo için 1 HK (Hong Kong) doları olduğu hesaplanmıştır. Dr. Lin, bu
sistemin ticari olarak uygun olacağını düşünmektedir.

SFDT sisteminin, HKPC tarafından yapılan çalışmalar neticesinde, sentetik kumaşlara

randımanlı uygulanabileceği görülmüştür.

Pamuk, yün, iplik gibi doğal elyaflardan yapılan kumaşlarda, daha ileri seviyede geliştirme
çalışmalarına gereksinim bulunmaktadır. Çünkü, doğal elyaflarda bulunan kirlilikleri
temizlemek zordur. Doğal elyaflar daha fazla boyaya ihtiyaç gösterirler. Tuşe boyamadan
sonra nispeten daha serttir.

HKPC, Hong Kong ve Çin için patentleri almıştır. Prototip yapılmış olup, işletme tecrübeleri
2007 senesi Mayıs ayında yapılacaktır. Sistemin gelecek yıl içinde ticari olarak piyasaya
sunulabileçeği umut edilmektedir. İlk olarak Çin ve Asya’nın diğer kumaş imalatçısı
ülkelerinde kullanılması beklenmektedir. Bu bölgenin çevre kirletmeyi azaltmaya dikkat
etmesi gerekmektedir. Dolayısı ile, bu susuz boyama teknolojisinin daha fazla çevre dostu
olaçağı düşünülmektedir.

T.Tekstil Terbiye Sanayicileri Derneği

Osman Başar
Danışman

Kaynak: Internatioanal Dyer Haziran 2007 sayısından tercüme edilmiştir.

TTTSD – Akaretler, Vişnezade Cami Meydanı Sok. Efe Apt. No:6/8 Beşiktaş 34357 İSTANBUL TLF:0212-227 06 86
FAKS:0212-260 11 57