Stilistika

- stil u širem smislu – način pisanja/govorenja uslovljen izborom riječi i načinom

na koji su one složene
- stil (lat. stilus – štapić kojim se pisalo po voštanim tablicama):
 način pisanja/način na koji se obavlja neka djelatnost
 dobar način pisanja/govorenja, svojstven nekoj književnoj epohi, nekoj
književnoj školi, piscu ili pojedinom djelu
 stil na nivou individualnog izraza
- stilistika – nauka koja se bavi stilom – shvatanje stila kao izraza pojedinca ili
kolektiva; zanimaju je sredstva i postupci kojima se postiže određen kvalitet
izraza u književnosti; potiče od stare retorike i stare poetike
- retorika – nastala u staroj Grčkoj – učenje o govorništvu i učenje o jeziku, o
proznom izražavanju uopšte i o načelima kritičkog ocjenjivanja pojedinih
knj.djela
- vještina dobrog govorenja – uslov ali i svrha književnog stvaralaštva
- stilovi:
 visoki stil – teme iz ratničkog života, junaci kao reprezentativni
predstavnici naroda, osnovne misli – od opšteg značaja, etički ideali
 srednji stil – srednji položaj
 niski stil – obični ljudi, teme iz seoskog, pastirskog ili običnog
građanskog života, ironična/satirična namjera
- kompozicija – način na koji se raspoređuju određeni sastavni dijelovi književnog
djela (uvod ...... zaključak)

Stilske (pjesničke) figure

Stylistic devices (Figures of Speech)

- učenje o ukrašenom govoru kao bitnoj osobini književnosti

- izrazi koji odstupaju od uobičajenog načina izražavanja
- sredstva koja se koriste u književnom izrazu

- vrste stilskih figura:

 figure dikcije (lat. dictio – govor, izraz, izgovor) – glasovne figure,
zvučne figure – zasnivaju se na učinku određenih glasova/zvukova;
 asonanca (lat. assonare – zvučati) – ponavljanje istih
samoglasnika radi postizanja glasovnih efekata
 aliteracija (lat. alliteratio – ponavljanje) – ponavljanje istih
suglasnika ili glasovnih skupova
 onomatopeja (grč. onoma – ime; poieo – činim, stvaram) –
oponašanje zvukova iz prirode
 figure ponavljanja u stihovima (lirski paralelizmi):
 anafora (grč. anaphora – ponavljanje) – ponavljanje riječi
na početku stihova
 epifora (grč. epiphora – dodatak) – ponavljanje riječi na
kraju stihova
  simploka (grč. symploke – sjedinjenje) – ujedinjenje
anafore i epifore – ponavljanje i na početku i na kraju
stihova
 anadiploza (grč. anadiplosis – udvostručenje) – jedna ili
više riječi s kraja stiha ponavlja se na početku idućeg stiha

 figure riječi ili tropi (grč. tropos – obrat, okret) – nastaju promjenom
osnovnog značenja rijeci – prenesena značenja:
 metafora (grč. metaphora – prenos) – figura u kojoj je
jedna riječ zamjenjena drugom; skraćena poredba; načelo
sličnosti
 metonimija (grč. metonymia – zamjena imena) – upotreba
riječi u prenesenom značenju, sažetiji oblik prenošenja
 personifikacija (lat. persona – osoba; facere – raditi) –
davanje ljudskih osobina stvarima, životinjama, biljkama,
apstraktnim predmetima
 sinegdoha (grč. syn – zajedno, ekdekhomai – uzimam) –dio
se uzima za cjelinu, jednina umjesto množine, određen broj
umjesto neodređene količine i slično
 eufemizam (grč. euphemismos – ublažavanje) –
zamjenjivanje riječi (nepristojnih, opasnih) blažim izrazima
 epitet (grč. epitheton – dodatak) – svaki atribut/dodatak
imenici koji je bliže objašnjava, ističe neka izuzetna
svojstva predmeta ili osoba
o stalni epiteti – vjerna ljuba, crna zemlja
 alegorija (grč. allos – drugi; agureou – govorim) –
produžena metafora, upotreba riječi u prenesenom smislu u
cjelosti pjesničke slike
 simbol (grč. symbolon – znak) – zamjenjivanje neke riječi,
životne pojave ili pojma njegovom alegorijskom oznakom
o stalni simboli (emblemi) – krst, vaga
o pjesnički simboli – značenje shvatljivo tek u djelu
(simbolizam)

 figure konstrukcije – figure rasporeda ili poretka riječi:

 inverzija (lat. inversio – okretanje, iskretanje) – obrtanje
reda riječi ili dijelova rečenice
 retoričko pitanje – posebna upotreba upitnih rečenica –
upitne rečenice se postavljaju, bez namjere da stvarno
označe pitanje
 elipsa (grc. elleipsis – nedostatak, izostavljanje) –
izostavljanje pojedinih riječi iz rečenične cjeline
 asindenton (grc. asyndenton – nepovezano) – nizanje riječi
bez njihovog gramatičkog povezivanja
  polisindenton (grc. polysyndenton – mnogo vezano) –
figura suprotna asindentonu; nastaje nizanjem veznika bez
gramatičke potrebe

 figure misli – figure koje se odnose na širi smisao onog sto je rečeno:
 poredba/komparacija (lat. comparatio – upoređivanje) –
poređenje dva ili vise entiteta na osnovu zajedničkih
osobina
 antiteza (grč. antithesis – suprotnost, suprotstavljanje) –
vrsta poredbe koja se zasniva na suprotnosti
o slovenska antiteza – pitanje, negacija tog pitanja i
odgovor (…šta se bijeli u gori zelenoj?...)
 hiperbola (grč. hyperbole - pretjerivanje) –
preuveličavanje radi naglašavanja stava
 litota (grč. litotes – ublažavanje, umanjivanje) – figura
suprotna hiperboli
 gradacija (lat. gradatio – stepenovanje) – postepeno
pojačavanje ili slabljenje (klimaks i antiklimaks)
 ironija (grč. eironeia – pretvaranje) – izražavanje putem
suprotnosti
 paradoks (grč. paradokson – neočekivano) – figura u kojoj
se izriče neka protivrječna misao, suprotna opštem
mišljenju ili vjerovanju
 oksimoron (grč. oksys – oštar; moros – lud – oštroumna
ludost) – spajanjem protivrječnih pojmova stvara se novi
pojam (mudra ludost, rječita tišina, zimsko ljetovanje)

Shvatanje stila

- staro shvatanje stila: retorika upozorava na oblike riječi i rečenične konstrukcije

koje valja izbjegavati u dobrom stilu (normativna stilistika)
 arhaizmi (grč. arhaios – star) – zastarjele riječi i izrazi
 provincijalizmi (lat. provincia – pokrajina) – izrazi koji se upotrebljavaju
samo u određenim pokrajinama
 neologizmi (grč. neos – nov, logos – riječ) – novonastale riječi
 varvarizmi (grč. barbaros – stranac, tuđinac) – strane riječi

- novo shvatanje stila: stil kao izraz individualnosti (opisna stilistika) – savremena
književnost veliča individualnost i originalnost izraza
- stilovi:
 književno-umjetnički stil (osobine:slikovitost, konkretnost, emocionalnost,
ritmičnost); licentia poetica – pjesnička sloboda
 razgovorni stil
 naučni stil
 administrativni stil