Αντιστροφή: Ιδιότητες και Εφαρμογές

Παρμενίων Κουτσογεώργος, μαθητής Β΄ λυκείου των Εκπαιδευτηρίων Μαντουλίδη

e-mail: parmenkouts99@gmail.com
Θεσσαλονίκη, 1/4/2016
Οι μετασχηματισμοί είναι ένα από τα ωραιότερα και χρησιμότερα κεφάλαια της γεωμετρίας.
Συχνά με λίγη θεωρία πετυχαίνουν ευρύτατη εφαρμογή στην επίλυση ασκήσεων των οποίων
η πιο στοιχειώδης λύση παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες. Ένας λιγότερο γνωστός, όμως
ιδιαίτερα αποτελεσματικός και ευρηματικός μετασχηματισμός είναι αυτός της αντιστροφής.
Η αντιστροφή όχι μόνο διευκολύνει σημαντικά το λύτη, προσφέροντάς του ένα πανίσχυρο
εργαλείο που με σωστή εφαρμογή δίνει γρήγορες και κομψές λύσεις, αλλά συχνά προκαλεί
θαυμασμό και απορία, καθώς πολλές από τις βασικές αρχές της, όπως η μετατροπή ευθείας
σε κύκλο, έρχονται σε αντίθεση με την κοινή λογική. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν στην
εισαγωγή του αντίστοιχου κεφαλαίου στο βιβλίο τους «Γεωμετρία Μεθοδολογία» οι Μ. και
Π. Γεωργιακάκης: «Θα δούμε την Μαθηματική τελειότητα να αντικαθιστά η γεωμετρική
ομορφιά, η οπτική γοητεία, που συνδυάζει η επιστήμη των σημείων των ευθειών και των
επιπέδων.»

Ορισμός
Έστω σταθερό σημείο Ο στο επίπεδο και ένας πραγματικός αριθμός κ ≠ 0. Ο
μετασχηματισμός που αντιστοιχεί κάθε σημείο Α του επιπέδου διαφορετικό από το Ο στο
σημείο Α ' της ευθείας ΟΑ, έτσι ώστε να ισχύει ΟΑ ∙ Ο Α' =κ ονομάζεται αντιστροφή. Το Ο
ονομάζεται κέντρο της αντιστροφής και το κ δύναμη της αντιστροφής. Το σημείο Ο
αντιστοιχίζεται στο σημείο στο άπειρο. Η αντιστροφή συμβολίζεται με Ι ( Ο , κ ). Ο κύκλος
(Ο , √|κ|) ονομάζεται κύκλος της αντιστροφής και ο αριθμός R=√|κ| ονομάζεται ακτίνα της
αντιστροφής.
Ισχύει ότι αν το Α' είναι το αντίστροφο του Α, τότε και το Α είναι το αντίστροφο του Α' .
 2

Σημείωση: Παρακάτω θα θεωρούμε πως κ=R2 >0 , αν δεν αναφέρεται η δύναμη της
αντιστροφής. Οι περιπτώσεις με κ=−R 2< 0 λειτουργούν παρόμοια.

Ιδιότητες
1. Αν το Α είναι σημείο εσωτερικό του κύκλου αντιστροφής και έστω B ,C τα σημεία τομής
της χορδής που είναι κάθετη στην ΟΑ και περνάει από το Α με τον κύκλο, το Α '
ταυτίζεται με το σημείο τομής των εφαπτομένων από τα B ,C.
2. Αν το Α είναι σημείο εξωτερικό του κύκλου αντιστροφής και έστω ΑB , ΑC οι
εφαπτομένες από το Α στον κύκλο τότε το Α' ταυτίζεται με το σημείο τομής της χορδής
BC με την ΟΑ .
3. Αν το Α ανήκει στον κύκλο αντιστροφής τότε ταυτίζεται με το αντίστροφό του.
4. Αν Α , Β δύο σημεία του επιπέδου έτσι ώστε να μην είναι συνευθειακά με το Ο και Α' , Β '
τα αντίστροφά τους, τότε το τετράπλευρο ΑΒΒ ' Α ' είναι εγγράψιμο.
Απόδειξη: ΟA ∙ΟΑ ' =κ=ΟΒ ∙ΟΒ '
' ' κ
5. Ισχύει ότι Α Β = ∙ ΑΒ.
OA ∙OB
Απόδειξη: Αν τα Ο , Α , Β δεν είναι συνευθειακά τότε λόγω του εγγράψιμου ΑΒΒ ' Α ' τα
τρίγωνα ΟΑΒ ,ΟΒ ' Α ' είναι όμοια. Επομένως ισχύει
' ' ' '
Α Β Ο Α Ο Α ∙ ΟΑ κ ' ' κ
= = = ⇔Α Β= ∙ ΑΒ. Αν τα Ο, Α ,Β είναι
ΑΒ ΟΒ ΟΒ ∙ ΟΑ ΟΑ ∙ ΟΒ OA ∙OB
συνευθειακά τότε χωρίς βλάβη της γενικότητας υποθέτουμε ΟΑ<ΟΒ οπότε ισχύει
κ κ ΟB −ΟA κ
' ' '
Ο Α ' > ΟΒ ' και Α Β =Ο Α −Ο Β =
'
−
ΟΑ ΟΒ (
=κ ∙
ΟΑ ∙ ΟΒ)=
ΟΑ ∙ΟΒ
∙ ΑΒ.

Αντιστροφή ευθείας
Έστω κύκλος ( O , R ) και ευθεία ( ε) στο επίπεδό του. Η αντιστροφή με κέντρο Ο και ακτίνα R
στέλνει την ( ε):
1) στην ίδια την ευθεία ( ε ) αν αυτή περνάει από το Ο .

Απόδειξη: Αν Α ένα σημείο πάνω στην ( ε), τότε το Α ' ανήκει επίσης στην ( ε), οπότε
αυτή μένει συνολικά αναλλοίωτη.
 3

2) σε κύκλο C ο οποίος περνάει από το O

αν η ( ε ) δεν περνάει από το Ο . Η
διάμετρος του C που περνά από το O
είναι κάθετη στην ( ε).

Απόδειξη: Έστω Α η προβολή του Ο

στην ( ε) και Α ' το αντίστροφο του Α . Θεωρούμε τυχαίο σημείο Β στην ( ε) και το
αντίστροφό του Β'. Τότε ισχύει ότι ΟΑΒ=90
^ °, άρα ^
Ο Β' Α ' =90 ° , όπως προκύπτει από το
εγγράψιμο A ' B' BA. Επομένως ο γεωμετρικός τόπος του Β' είναι ο σταθερός κύκλος με
διάμετρο την ΟΑ '.

Αντιστροφή Κύκλου
Έστω κύκλος ( O , R )και κύκλος C στο επίπεδό του. Η αντιστροφή με κέντρο Ο και ακτίνα R
στέλνει τον C:
1) σε ευθεία (ε )
που δεν περνάει από
το Ο αν ο κύκλος
περνάει από το Ο .
Η διάμετρος
του C που περνάει
από το O είναι
κάθετη στην ( ε ) .
 4

Απόδειξη: Έστω Α το αντιδιαμετρικό του Ο και Β τυχαίο σημείο του C. Τότε ισχύει ότι

^
ΟΒΑ=90° ΟΑ ' Β '=90° , όπως προκύπτει από το εγγράψιμο ΑΒΒ ' Α '. Επομένως ο
, άρα ^
γεωμετρικός τόπος του Β' είναι η σταθερή ευθεία που είναι κάθετη στην ΟΑ στο σημείο
Α '.

2) σε κύκλο C ' ο οποίος δεν

περνάει από το O αν ο C δεν
περνάει από το O .

Απόδειξη: Θεωρούμε την

ευθεία που περνάει από το Ο
και το κέντρο X του C . Έστω
αυτή τέμνει τον C στα σημεία
και έστω τα

A,B Α' , Β '

αντίστροφά τους. Έστω επίσης τυχαίο σημείο F του C και F ' το αντίστροφό του. Τότε
θα ισχύει ^ OA F από το εγγράψιμο AFF ' A '. Όμοια προκύπτει ^
OF ' Α '=^ ^
OF ' B' =Ο BF.
 5

B ' F ' A ' =^

Άρα ^ O F ' Α' − ^
O F ' B ' =O
^ Ο BF=90 °. Επομένως ο γεωμετρικός τόπος του
A F −^
σημείου F ' είναι ο κύκλος C ' με διάμετρο την B' A '.
Σημείωση: Τα κέντρα του κύκλου αντιστροφής, του C και του C ' είναι συνευθειακά,
όμως το κέντρο Υ του C ' δεν είναι το αντίστροφο του κέντρου Χ του C.

Συμπεράσματα
1. Η αντιστροφή διατηρεί της γωνίες, τα σημεία τομής ή επαφής και τον διπλό λόγο
τεσσάρων συνευθειακών ή ομοκυκλικών σημείων.
2. Ένας κύκλος ταυτίζεται με τον αντίστροφό του αν και μόνο αν τέμνεται ορθογώνια με
τον κύκλο αντιστροφής.
Απόδειξη: Για το ορθό: Έστω (Ο , R) ο κύκλος αντιστροφής, C ένας κύκλος με τον οποίο
τέμνεται ορθογώνια και Α ένα σημείο τομής των δύο κύκλων. Τότε ισχύει πως η ΟΑ
είναι εφαπτομένη από το Ο στον C. Έστω Β τυχαίο σημείο του C και B' η άλλη τομή της
ΟΒ με τον C. Ισχύει ότι R2=O A2=OB ∙OB ' , άρα το Β' είναι το αντίστροφο του Β .
Τελικά το Β' ανήκει πάντα στον κύκλο C .
Για το αντίστροφο: Έστω (Ο , R) ο κύκλος αντιστροφής, C ένας κύκλος με τον οποίο
τέμνεται και ο οποίος ταυτίζεται με τον αντίστροφό του και Α ένα σημείο τομής των δύο
κύκλων. Έστω B τυχαίο σημείο του C , διαφορετικό από τα σημεία τομής των κύκλων.
Τότε το B' ανήκει στον C και ισχύει O A 2=R2=OB ∙OB ' , άρα η OA είναι εφαπτομένη
στον C οπότε η κύκλοι τέμνονται ορθογώνια.
3. Αν τρία σημεία είναι συνευθειακά σε ευθεία που δεν περνάει από το O, τότε τα
αντίστροφά τους και το Ο είναι ομοκυκλικά (ανήκουν στον αντίστροφο κύκλο της
ευθείας).
4. Αν τρεις ευθείες συντρέχουν, τότε οι αντίστροφοι κύκλοι τους θα συντρέχουν και σε
άλλο σημείο εκτός του Ο .
5. Αν τρεις κύκλοι συντρέχουν σε σημείο διαφορετικό του O τότε οι αντίστροφοι κύκλοι ή
ευθείες που προκύπτουν συντρέχουν επίσης σε σημείο διαφορετικό του Ο.
6. Αν δύο κύκλοι εφάπτονται, τότε μετά από αντιστροφή με κέντρο το σημείο επαφής τους
μετατρέπονται σε παράλληλες ευθείες (σε αυτή την περίπτωση θεωρούμε πως οι ευθείες
συναντώνται στο άπειρο, που είναι το αντίστροφο του κέντρου).
7. Αν Μ είναι το μέσο τμήματος AB και Ο σημείο της AB τότε μετά από αντιστροφή με
κέντρο O και τυχαία δύναμη τα σημεία O , A ' , B ' , M ' αποτελούν αρμονική τετράδα, όπου
X ' το αντίστροφο του Χ .
Απόδειξη: Έστω κ η δύναμη της αντιστροφής. Τότε ισχύει ΟΑ ∙ Ο Α' =ΟΒ∙Ο Β' =κ . Αρκεί
Β' Ο Α' Ο
να αποδειχθεί πως = , όμως για κάθε τμήμα XY μετά από αντιστροφή ισχύει
Β' Μ ' Α ' Μ '
λ λ
' '
λ ΒΟ ΑΟ ΟΒ ΟΑ 1 1
Χ' Υ '= ∙ ΧΥ , άρα ' ' = ' ' ⇔ = ⇔ = ,
ΟΧ ∙ΟΥ ΒΜ ΑΜ λ λ ΒΜ ΑΜ
∙ ΒΜ ∙ ΑΜ
ΟΒ ∙ ΟΜ ΟΑ ∙ ΟΜ
που ισχύει.
 6

Εφαρμογές – Προβλήματα

1) Έστω τρίγωνο ABC, O το περίκεντρό του και D , E , F οι προβολές του O στις πλευρές
BC , AC , AB αντίστοιχα. Να αποδειχθεί ότι οι περιγεγραμμένοι κύκλοι των τριγώνων
AOD , BOE , COF συντρέχουν και σε άλλο σημείο εκτός από το O .

Λύση: Θεωρούμε αντιστροφή με κέντρο O και ακτίνα την ακτίνα R του περιγεγραμμένου
κύκλου του ⊿ ABC. Θα συμβολίζουμε με Χ ' το αντίστροφο του σημείου X . Τότε λοιπόν
το σημείο D' είναι η τομή των εφαπτομένων του κύκλου στα B ,C . Ο κύκλος ( A , O , D )
επομένως αντιστρέφεται στην ευθεία A D' , η οποία είναι η συμμετροδιάμεσος του
⊿ ABC από την κορυφή A , σύμφωνα με γνωστό λήμμα. Όμοια προκύπτει πως οι κύκλοι
( B ,O , E ) και ( C , O , F ) αντιστρέφονται στις συμμετροδιαμέσους B E ' και C F ' αντίστοιχα.
Όμως οι τρεις συμμετροδιάμεσοι συντρέχουν ως γνωστόν στο σημείο Lemoine, άρα και
οι αντίστροφοι κύκλοι τους συντρέχουν και σε άλλο σημείο εκτός του O .
 7

2) Έστω

Γ1 , Γ2 , Γ 3 , Γ 4 τέσσερις
διαφορετικοί κύκλοι τέτοιοι ώστε οι Γ 1 , Γ 3 να εφάπτονται εξωτερικά σε σημείο P και οι
Γ 2 , Γ 4 να εφάπτονται εξωτερικά στο ίδιο σημείο. Έστω Α η τομή των Γ 1 , Γ 2 , Β η τομή
 8

των Γ 2 , Γ 3 , C η τομή των Γ 3 , Γ 4 , D η τομή των Γ 4 , Γ 1 . Να αποδειχθεί ότι

AB ∙ B C P B 2
= (1).
AD ∙ DC P D 2

Λύση: Θεωρούμε την αντιστροφή με κέντρο P και τυχαία ακτίνα R. Θα συμβολίζουμε με

Χ ' το αντίστροφο του X . Τότε ισχύει ότι:
i) Οι Γ 1 , Γ 3 , εφάπτονται στο P άρα οι ευθείες που προκύπτουν μετά την αντιστροφή
τους είναι παράλληλες. Όμοια, οι Γ 2 , Γ 4 αντιστρέφονται σε παράλληλες ευθείες.
ii) Το Α είναι το σημείο τομής των Γ 1 , Γ 2 , άρα το Α ' είναι το σημείο τομής των ευθειών
Γ '1 , Γ '2. Όμοια ορίζονται και τα σημεία Β' , C ' , D ' .
iii) Το Α ' Β' C ' D' είναι παραλληλόγραμμο, άρα ισχύει A' B' =C ' D' και B' C ' =A ' D' .
PA ∙ PB
Όμως ισχύει AB= 2
A ' B' . Αντικαθιστώντας στην (1) και απλοποιώντας το R2
R
προκύπτει:

ΑΒ ∙ BC PA ∙ PB ∙ A ' B' ∙ PB∙ PC ∙ B' C '

= .
AD ∙ DC PA ∙ PD ∙ A ' D ' ∙ PD ∙ PC ∙ D ' C '

Μετά από απλοποίηση των ίσων ευθύγραμμων τμημάτων προκύπτει το ζητούμενο.

 9

3) Έστω τρίγωνο ABC, X το παράκεντρό του από την κορυφή A και Ι το έγκεντρό του.
Έστω Μ το κέντρο του περιγεγραμμένου κύκλου του ⊿ BIC και Κ το σημείο επαφής
του παραγεγραμμένου κύκλου από το Α με την BC. Θεωρούμε κύκλο Ω με διάμετρο την
Α X . Αν ο κύκλος Ω και ο περιγεγραμμένος κύκλος του ⊿ ABC τέμνονται σε σημείο P
εκτός από το Α, να αποδειχθεί ότι τα Μ , Κ , P είναι συνευθειακά.

Λύση: Είναι γνωστό ότι το σημείο M είναι το μέσο του μικρού τόξου BC στον
περιγεγραμμένο κύκλο του ⊿ ABC αλλά και πως τα σημεία B , I ,C , X ανήκουν σε κύκλο
με διάμετρο την IX και κέντρο το Μ . Θεωρούμε αντιστροφή με κέντρο Μ και ακτίνα R
ίση με την ακτίνα του περιγεγραμμένου κύκλου του ⊿ BIC. Τότε θα ισχύει:Ο
περιγεγραμμένος κύκλος του ⊿ ABC περνάει από τα Μ , B , C επομένως αντιστρέφεται
στην ευθεία BC.
i) Το σημείο A αντιστρέφεται στην τομή της AM με την BC, δηλαδή στο σημείο
τομής της διχοτόμου από το Α με την BC, έστω D.
ii) Ο κύκλος Ω αντιστρέφεται σε κύκλο Ω ' με διάμετρο την DX.
iii) Το αντίστροφο P ' του P είναι το σημείο τομής του Ω ' με την BC.
Όμως το P ' ταυτίζεται με το Κ, αφού ^
XKD=90 °, άρα από τον ορισμό της αντιστροφής
τα M , K , P είναι συνευθειακά.
 10

4) Έστω ημικύκλιο με κέντρο O και διάμετρο ΑΒ. Μια τυχαία ευθεία τέμνει το ημικύκλιο
στα C , D και την προέκταση της ΑΒ στο Μ έτσι ώστε τα σημεία να βρίσκονται στον
κύκλο με τη σειρά: A , B , C , D. Οι περιγεγραμμένοι κύκλοι των τριγώνων OA D ,OBC
τέμνονται στο K. Να αποδειχθεί ότι ΟΚΜ
^ =90° .

Λύση: Θεωρούμε αντιστροφή με κέντρο O και ακτίνα R ίση με την ακτίνα του
ημικυκλίου. Θα συμβολίζουμε με Χ ' το αντίστροφο του X . Τότε ισχύουν τα εξής:
i) Τα σημεία A , B , C , D παραμένουν αναλλοίωτα.
ii) Ο περιγεγραμμένος κύκλος του ⊿ OAD αντιστρέφεται στην ευθεία AD, ενώ ο
περιγεγραμμένος κύκλος του ⊿ OBD αντιστρέφεται στην ευθεία BC.
iii) Το Κ ' είναι το σημείο τομής των AD και BC. Τα Ο , Κ , Κ ' είναι συνευθειακά.
iv) Η ευθεία CD αντιστρέφεται σε κύκλο που περνάει από τα O ,C , D. Το σημείο τομής
του κύκλου αυτού με την ΑΒ είναι το M '.
v) Η ευθεία KM αντιστρέφεται σε κύκλο που περνάει από τα O , M ' , K ' .
Θέλουμε να δείξουμε πως OK ⊥ KM. Τότε η ΟΚ ' πρέπει να είναι η διάμετρος του
αντίστροφου κύκλου της KM , δηλαδή του (O , M ' , K ' ). Επομένως πρέπει ^ K ' M ' O=90 °.
Όμως ισχύει AC ⊥ BK ', BD ⊥ AK ' και επίσης το O είναι το μέσο της AB. Επομένως ο
( O ,C , D ) είναι ο κύκλος Euler του ⊿ AK ' B. Το M ' λοιπόν είναι το ίχνος του ύψους από
την κορυφή K ' στην AB, δηλαδή K ' M ' ⊥ M ' O και το ζητούμενο αποδείχθηκε.
 11

5) Έστω ABC οξυγώνιο σκαληνό τρίγωνο με AB> AC. Έστω Γ ο περιγεγραμμένος κύκλος
του, H το ορθόκεντρό του, F το ίχνος του ύψους του από την κορυφή A και Μ το μέσο
της BC. Έστω Q , Κ σημεία στον Γ τέτοια ώστε ^ HQA=90 ° και ^ HKQ=90 °. Υποθέτουμε
ότι τα σημεία A , B , C , K , Q είναι όλα διαφορετικά και βρίσκονται με αυτή τη σειρά στον
Γ. Να αποδειχθεί ότι οι περιγεγραμμένοι κύκλοι των τριγώνων KQH και FKM
εφάπτονται μεταξύ τους.
(IMO 2015, 3ο πρόβλημα)

Λύση: Είναι γνωστό πως τα σημεία M , H , Q είναι συνευθειακά και πως το συμμετρικό
Η 1 του Η ως προς την BC ανήκει στον Γ. Θεωρούμε αντιστροφή με κέντρο H και
δύναμη κ=−HA ∙ HF. Τότε το σημείο Α αντιστρέφεται στο σημείο F και το σημείο Q
στο σημείο M , όπως προκύπτει από την ομοιότητα των ⊿ HQA , ⊿ HFM . Επίσης το
σημείο H 1 αντιστρέφεται στο μέσο J του AH. Επομένως ο Γ αντιστρέφεται στον κύκλο
( J , F , M ) που είναι και ο κύκλος Euler του ⊿ ABC. Το σημείο Κ αντιστρέφεται στο
σημείο Κ ' που ανήκει στον ( J , F , M ) και ο (Q , Η , Κ ) αντιστρέφεται στην ευθεία K ' M.
Ο κύκλος ( M , F , K ) αντιστρέφεται στον (Q , A , K ' ). Αρκεί να αποδειχθεί ότι η K ' M
εφάπτεται με τον (Q , A , K ' ) στο K '. ^ HKQ=90 °, άρα η QH είναι διάμετρος στον
(Q , Η , Κ ) και επομένως είναι κάθετη στην K ' M . Έστω L η τομή της K ' J με την AQ.
Αφού ο ( J , F , M ) είναι ο κύκλος Euler του ABC, τα σημεία M και J είναι
αντιδιαμετρικά, άρα JK ' ⊥ K ' M, δηλαδή K ' M ∥ AQ. Άρα ισχύει ^ MK ' J =^K ' QA. Όμως
το J είναι το μέσο της AH και Κ ' J ⊥ AQ ⇔ JL ∥ HQ οπότε το L είναι το μέσο της AQ
 12

και το ⊿ AK ' Q είναι ισοσκελές, με ^ K ' AQ =^ MK ' J , άρα η K ' M εφάπτεται

K ' QA =^
'
στον (Q , A , K ) και το ζητούμενο αποδείχθηκε.

6) Έστω ABC ένα οξυγώνιο τρίγωνο και Ω ο περιγεγραμμένος κύκλος του. Έστω B0 το

μέσο της πλευράς AC, C 0

το μέσο της πλευράς AB, D το ίχνος του ύψους από την κορυφή A και G το βαρύκεντρο
του ⊿ ABC. Έστω ω ένας κύκλος που περνάει από τα Β0, C 0 και εφάπτεται με τον Ω στο
Χ ≠ Α. Να αποδειχθεί ότι τα σημεία D , G, X είναι συνευθειακά.
(IMO Shortlist 2011, G7)

Λύση: Έστω η DG τέμνει τον Ω στο F.

Λήμμα: Η ΑF είναι παράλληλη με την BC.

Απόδειξη λήμματος: Θεωρούμε την ομοιοθεσία με κέντρο G που στέλνει τον κύκλο του
Euler του ⊿ ABC στον Ω. Τότε η ομοιοθεσία στέλνει το D στο F και ισχύει
DG GC 0 1 DG 1 GM
= = , αφού το G είναι το βαρύκεντρο του τριγώνου. Όμως = = , άρα
GF GC 2 GF 2 AG
AF ∥ BC.

Θεωρούμε αντιστροφή με κέντρο A και δύναμη AB ∙ AC και στη συνέχεια συμμετρία ως

προς τη διχοτόμο της γωνίας ^ BAC, έτσι ώστε μετά την εφαρμογή των δύο
μετασχηματισμών το Y να αντιστοιχείται στο Y '. Τότε θα ισχύουν:
 13

i) Το σημείο B' ταυτίζεται με το C και το C ' ταυτίζεται με το B. Επομένως ο κύκλος Ω

μετατρέπεται στην ευθεία BC.
ii) Το σημείο F ' είναι η τομή της συμμετρικής της AF ως προς τη διχοτόμο του A, που
είναι η εφαπτομένη από το A στον Ω, με την BC.
iii) Το σημείο D ' ανήκει στον Ω και ^BAD=^ D' AC , άρα είναι το αντιδιαμετρικό σημείο
του A.
Θέλουμε τα σημεία X , D , F να είναι συνευθειακά. Τότε τα X ' , D' , F ' , A θα είναι
ομοκυκλικά. Έστω Z η τομή του ( A , F' , D ' ) με την BC. Αρκεί να αποδειχθεί ότι το Z
ταυτίζεται με το σημείο Χ '. Έχουμε πως τα B'0 ,C '0 ταυτίζονται με τα συμμετρικά του Α
ως προς τα B, C αντίστοιχα. Θεωρούμε τον κύκλο ( B'0 , Z ,C '0 ). Αρκεί να αποδείξουμε πως
αυτός ο κύκλος εφάπτεται με την BC στο Z, γιατί τότε θα είναι ο αντίστροφος του ω και
το σημείο επαφής του με την BC θα ταυτίζεται με το X '. Θεωρούμε ομοιοθεσία με
κέντρο A και λόγο 2. Τότε αυτή στέλνει το B στο B'0, το C στο C '0, το O στο D ', το μέσο
M της BC στο μέσο Ε της B'0 C '0 και το μέσο L της AZ στο Z. Αρκεί να αποδειχθεί πως
τα E , D ' , Z είναι συνευθειακά, αφού από το εγγράψιμο F ' AZD ' ισχύει
F ' AD '=90° . Δηλαδή πρέπει τα M ,O , L να είναι συνευθειακά. Έχουμε
F ' ZD ' =^
^
AFD ' =90 ° αφού τα A , D' είναι αντιδιαμετρικά. Σύμφωνα με το λήμμα AF ∥ BC άρα
^
FD ' ∥ AD ⊥ BC, επομένως τα F , Z , D ' είναι συνευθειακά και το AFZD είναι ορθογώνιο
παραλληλόγραμμο. Άρα το L ανήκει στη μεσοκάθετο του DZ. Επίσης το BAFC είναι
ισοσκελές τραπέζιο, ενώ ^ FZC=90 °, οπότε BD=ZC. Τελικά η μεσοκάθετος του DZ
ταυτίζεται με τη μεσοκάθετο του BC, άρα τα M ,O , L είναι συνευθειακά και το
ζητούμενο αποδείχθηκε.

7) Έστω τρίγωνο ABC και Μ τυχαίο σημείο στον περιγεγραμμένο κύκλο του. Έστω οι
εφαπτομένες από το M στον εγγεγραμμένο κύκλο του ⊿ ABC τέμνουν την BC στα
σημεία X 1 , X 2. Να αποδειχθεί ότι ο κύκλος ( Μ , Χ 1 , Χ 2) τέμνει τον ( A , B ,C) ξανά στο
σημείο επαφής του μικτοεγγεγραμμένου κύκλου της κορυφής Α με τον ( A , B ,C).
Σημείωση: Ο μικτοεγγεγραμμένος κύκλος της κορυφής Α του τριγώνου ABC είναι ο
κύκλος που εφάπτεται στον ( A , B ,C) και στις πλευρές AB , BC.

Λύση: Έστω Τ το σημείο επαφής του μικτοεγγεγραμμένου κύκλου με τον ( A , B ,C), Ι το

έγκεντρο του ⊿ ABC και L το σημείο τομής της TI με τον ( A , B ,C). Έστω επίσης
D , E , F τα σημεία επαφής του εγγεγραμμένου κύκλου με τις BC , AC , AB και H το
ορθόκεντρο του ⊿≝¿. Έστω τέλος K 1 , K 2 τα σημεία επαφής των M X 1 , M X 2 αντίστοιχα
με τον εγγεγραμμένο κύκλο του ABC. Αρκεί να αποδείξουμε πως τα T , X 1 , X 2 , M είναι
ομοκυκλικά.
 14

Λήμμα 1ο: Έστω τρίγωνο ABC, I

το έγκεντρό του και D , E , F τα
σημεία επαφής του
εγγεγραμμένου κύκλου με τις
BC , AC , AB αντίστοιχα.
Θεωρούμε αντιστροφή με
κέντρο I και ακτίνα την ακτίνα
του εγγεγραμμένου κύκλου.
Τότε ο κύκλος ( A , B ,C)
αντιστρέφεται στον κύκλο Euler
του ¿.
Απόδειξη λήμματος: Τα
αντίστροφα των A , B , C είναι τα
μέσα των τμημάτων
αντίστοιχα,

EF , FD , DE

επομένως ο αντίστροφος κύκλος του ( A , B ,C) περνάει από αυτά και άρα είναι ο κύκλος
Euler του ⊿≝¿.
Λήμμα 2ο: IA ⊥ AL.
Απόδειξη λήμματος: Αρκεί να αποδειχθεί ότι το L είναι το μέσο του μεγάλου τόξου BC,
γιατί τότε η A L θα είναι η εξωτερική διχοτόμος της γωνίας A και το ζητούμενο θα
έπεται. Έστω I a το παράκεντρο του ABC από την κορυφή A και R , S τα σημεία επαφής
του μικτοεγγεγραμμένου με τις AB , AC αντίστοιχα. Αρχικά θα αποδείξουμε πως τα
σημεία R , I , S είναι συνευθειακά. Θεωρούμε αντιστροφή με κέντρο A και δύναμη
AB∙ AC και στη συνέχεια συμμετρία ως προς τη διχοτόμο της Α. Για κάθε σημείο X
συμβολίζουμε με X ' το σημείο που προκύπτει μετά την εφαρμογή των
μετασχηματισμών. Έχουμε λοιπόν:

i) Το Β' ταυτίζεται με το C και το C ' με το B.

Άρα ο ( A , B , C ) αντιστρέφεται στην ευθεία
BC.
ii) Ο μικτοεγγεγραμμένος κύκλος
αντιστρέφεται στον παραγεγραμμένο κύκλο
του ABC από την κορυφή A. Τα σημεία
επαφής του παραγεγραμμένου με τις
ΑΒ , BC , AC είναι αντίστοιχα τα S' ,T ' , R ' .
iii) Tα τρίγωνα ABI και Α I a C είναι όμοια, άρα
ισχύει AB ∙ AC= AI ∙ A I a και το I '
ταυτίζεται με το I a.
Το τετράπλευρο A S ' I R ' είναι εγγράψιμο,
a

επομένως ισχύει ότι τα R, I ,S είναι

 15

συνευθειακά. Όμως τότε για τρίγωνο ARS ισχύει

^
ARS= ^ASR. Επίσης έχουμε πως το I a T ' CR' είναι
εγγράψιμο, άρα και το TBRI είναι εγγράψιμο.
Όμοια αποδεικνύεται και το TCSI εγγράψιμο.
Επομένως ^BTI= ^ARI = ^ ITC , άρα η TI είναι η
ASI = ^
^
διχοτόμος της BTC και το ζητούμενο έπεται.

Λήμμα 3ο: Έστω ο τρίγωνο ABC, Η το ορθόκεντρο

του D το μέσο της BC. Έστω M το αντιδιαμετρικό
του D στον κύκλο Euler του τριγώνου. Τότε το M
είναι το μέσο της AH.
Απόδειξη λήμματος: Έστω K το ίχνος του ύψους
από το Α. Τότε DKA=90 °= ^
^ DKM , άρα τα K , M , A είναι συνευθειακά και το M είναι
το μέσο του ΑΗ από τον ορισμό του κύκλου Euler.

Λήμμα 4ο: Έστω τρίγωνο ABC και H το ορθόκεντρό του. Αν K τυχαίο σημείο του
κύκλου Euler του τριγώνου, τότε το συμμετρικό του Η ως προς το K ανήκει στον
περιγεγραμμένο κύκλο του ⊿ ABC.
Απόδειξη λήμματος: Αν O το κέντρο του ( A , B ,C) και Q το κέντρο του κύκλου Euler
τότε τα σημεία H ,Q , O είναι συνευθειακά και το Q είναι το μέσο του ΗΟ. Η ομοιοθεσία
με κέντρο Η και λόγο 2 στέλνει τον κύκλο Euler στον ( A , B ,C), άρα αν H 1 η τομή της
HK με τον ( A , B ,C) τότε το H 1 είναι το συμμετρικό του H ως προς το Κ.
 16

Επιστρέφοντας στην άσκηση, θεωρούμε αντιστροφή με κέντρο Ι και ακτίνα την ακτίνα
του εγγεγραμμένου κύκλου του ABC. Το Χ ' είναι το αντίστροφο του Χ . Σύμφωνα με το
1ο λήμμα τα Τ ' και L ' ανήκουν στον κύκλο Euler του ⊿≝¿. Από το 2ο λήμμα και αφού
το L ' A ' AL είναι εγγράψιμο ισχύει ότι 90 °= ^ IAL=^ A ' AL= ^ T ' L' A ', άρα το T '
IL ' A '=^
είναι το αντιδιαμετρικό του A ' και επομένως σύμφωνα με το 3 λήμμα είναι το μέσο του
ο

DH. Επιπλέον, το Μ ', που είναι το μέσο της Κ 1 Κ 2, ανήκει επίσης στον ( Α' , Β' , C' ), ενώ
τα X '1 , X '2 είναι τα μέσα των D K 1 , D K 2 αντίστοιχα. Για να ισχύει το ζητούμενο αρκεί τα
T ' , M ' , X '1 , X '2 να είναι ομοκυκλικά. Η ομοιοθεσία με κέντρο D και λόγο 2 στέλνει τα
T ' , M ' , X '1 , X '2 στα Η , D 1 , K 1 , K 2 και στη συνέχεια η ομοιοθεσία με κέντρο M ' και λόγο

−1, στέλνει τα τελευταία στα

 17

Η 1 , D , K 2 , K 1. Σύμφωνα με το 4ο λήμμα όμως το H 1 ανήκει στον ( A' B ' C' ), άρα τα

Η 1 , D , K 2 , K 1 είναι ομοκυκλικά, άρα και τα ομοιόθετά τους είναι ομοκυκλικά και το
ζητούμενο αποδείχθηκε.

8) Έστω κύκλος C (O , R) και ΑΒ μια διάμετρος αυτού. Με διάμετρο την ΟΑ

κατασκευάζουμε τον κύκλο Γ. Θεωρούμε τον κύκλο Κ 1, ο οποίος εφάπτεται εσωτερικά
με τον C στο Β και εξωτερικά με τον Γ στο Ο, τον Κ 2 που εφάπτεται εξωτερικά με τους
Κ 1 , Γ και εσωτερικά με τον C κ.ο.κ. Επίσης θεωρούμε τον κύκλο Λ1 που εφάπτεται
εξωτερικά με τους Κ 1 , Κ 2 , Γ , τον Λ2 που εφάπτεται εξωτερικά με τους Κ 2 , Κ 3 , Γ κ.ο.κ.
Να υπολογιστεί η ακτίνα x n του κύκλου Λ n σε συνάρτηση με την ακτίνα R και το n.
Σημείωση: Γενικότερα αν Μ τυχαίο σημείο στην ΑΒ ο χώρος εσωτερικά ενός ημικυκλίου
του C και εξωτερικά των ημικυκλίων με διαμέτρους ΑΜ , ΒΜ ονομάζεται άρβηλος και
πρώτος ασχολήθηκε με τις
ιδιότητές του εκτεταμένα ο
Αρχιμήδης. Η κατασκευή των
κύκλων K n αποτελεί μια ειδική
περίπτωση του προβλήματος της
αλυσίδας του Πάππου.

Λύση: Θεωρούμε αντιστροφή με

κέντρο Α και ακτίνα R. Έστω Ω ο
κύκλος αντιστροφής. Θα
συμβολίζουμε με X ' το αντίστροφο

του Χ . Τότε λοιπόν θα ισχύουν:

i) Ο κύκλος Γ εφάπτεται με τον
Ω στο Ο και περνάει από το Α
άρα αντιστρέφεται στην ευθεία
Γ ' , η οποία είναι η κάθετη από
το Ο στην ΑΟ.
ii) Ο κύκλος C αντιστρέφεται στην ευθεία C ', η οποία είναι παράλληλη στην Γ ' και
περνά από το αντίστροφο του B, δηλαδή το μέσο M της AO.
 18

iii) Ο κύκλος Κ 1 εφάπτεται με τους Γ , C στα O , B αντίστοιχα, άρα αντιστρέφεται στον

κύκλο Κ '1 που εφάπτεται με την Γ ' στο Ο και με την C ' στο M .
iv) Ο κύκλος Κ 2 εφάπτεται με τους Κ 1 , Γ ,C άρα αντιστρέφεται στον K ' 2 που εφάπτεται
R
με τις Γ ' ,C ' και τον K ' 1. Οι κύκλοι Κ '1 και Κ '2 έχουν ίσες ακτίνες r = . Όμοια κάθε
4
R
κύκλος Κ 'n εφάπτεται με τις Γ ' ,C ' και τους Κ 'n−1 , K 'n+1 και έχει ακτίνα r = .
4
v) Ο κύκλος Λ ' 1 εφάπτεται με τους Κ 1 , Κ 2 και την Γ '. Όμοια κάθε κύκλος Λ'n εφάπτεται
' '

με τους Κ 'n , K 'n+1 και την Γ ' , άρα έχει ίση ακτίνα με τον Λ'1 , έστω ρ.
 19

Θεωρούμε τους κύκλους Λ n , Λ'n. Έστω S το κέντρο του Λ'n. Η Α S τέμνει τον Λ n στα
E , F και τον Λ'n στα F ' , E ' . Αν υπολογίσουμε το μήκος του τμήματος F ' E' =2 ρ τότε
αντιστρέφοντας τα E' , F ' θα βρούμε το μήκος του EF=2 x n . Έστω Ζ η προβολή του S
στην ΑΟ. Τότε για το ⊿ AZS ισχύει από το πυθαγόρειο θεώρημα: AZ 2 + ZS2= AS2. Έστω
Ν το κέντρο του Κ '1 και Τ το σημείο επαφής των Κ 'n , K 'n+1. Τότε
2 n−1
Ζ S=NT =( 2 n−1 ) ∙ r= ∙R
4
(αποδεικνύεται λόγω της ισότητας των
Κ 'n , K 'n+1 ¿. Επίσης ΑΖ=ΑΟ−ρ=R−ρ.
Επομένως χρειάζεται να υπολογίσουμε το
ρ για να βρούμε το AS.

Για να υπολογίσουμε το ρ θεωρούμε έναν

τυχαίο κύκλο Λ'm . Έστω P το σημείο
επαφής των Κ 'm , K 'm+ 1. Θεωρούμε
R
αντιστροφή με κέντρο P και ακτίνα r = .
4
' '
Τότε οι κύκλοι Κ m , K m+ 1 θα αντιστραφούν
σε παράλληλες ευθείες που απέχουν
μεταξύ τους απόσταση r. Ο κύκλος Λ'm θα αντιστραφεί στον κύκλο Λ'm' ο οποίος
r
εφάπτεται με τις δύο παράλληλες ευθείες και με την Γ ' και έχει ακτίνα . Η διάκεντρος
2
' '' '
των Λ m , Λm περνάει από το P και έστω T το σημείο τομής της με τον Λ m και Q το σημείο
τομής της με τον Λ'm' , έτσι ώστε τα T , Q να είναι διαφορετικά από το σημείο επαφής των
δύο κύκλων. Τότε θα ισχύει πως το Q είναι το αντίστροφο του T , άρα
r r R
PT ∙ PQ=r 2 ⇔ PT ∙ 2 r=r 2 ⇔ PT = . Όμως PT =r−2 ρ ⇔ ρ= = .
2 4 16
15 2 n−1
Επομένως έχουμε: ΑΖ=R−ρ= ∙ R και Ζ S= ∙ R οπότε:
16 4
2 2 2
15 2 2 ( 2 n−1 ) 2 15 +16 ( 2 n−1 ) Σ
2 2
AZ + ZS = AS ⇔2
( )∙R + 2 2
∙ R =A S ⇔ A S = 2
∙ R2 ⇔ AS= √ ∙ R
16 16 16 16
2 2 2
, όπου Σ=15 +16 ( 2 n−1 ) =64 n −64 n+241.

Επιπλέον ισχύει:
Σ−1 Σ+1
A F' = AS−ρ= √ ∙R και Α Ε' = Α S+ ρ= √ ∙ R, επομένως λόγω της
16 16
Σ−1 16
αντιστροφής έχουμε: Α F ∙ A F ' =R2 ⇔ AF ∙ √ ∙ R=R 2 ⇔ AF= ∙R και
16 √ Σ−1
16
AE∙ A E' =R2 ⇔ AE= ∙ R.
√ Σ+1
Οπότε καταλήγουμε:
 20

1 1 2 32 2
EF=AF− AE=16 ( √ Σ−1 −
√ Σ+1 ) ∙ R=16 (
Σ−1 ) ∙ R= 2
64 n −64 n+240
∙ R= 2
4 n −4 n+15
∙R

EF 1
και αφού x n= , τελικά προκύπτει x n= 2 ∙ R.
2 4 n −4 n+15

Βιβλιογραφία
Βιβλία
1. Κανέλλος, Σπ. Γ. Ευκλείδειος Γεωμετρία Επίπεδος. Αθήνα: Παπαδημητρόπουλος, 1970.
2. Πάλλας, Αριστείδης Β. Μεγάλη Γεωμετρία, Τόμος Α΄. Αθήνα: βιβ. «Αναγέννησις», 1971.
3. Κισκύρας, Νίκος Α. Θεωρήματα και προβλήματα γεωμετρίας, Βιβλίο 4ο, 5ο. Αθήνα: 1973.
4. Μαραγκάκης, Μανόλης Γ. Γεωμετρικά Θέματα. Αθήνα: 1978.
5. Γεωργιακάκης Μ. και Π. Γεωμετρία Μεθοδολογία, Αθήνα: 1975.
6. Τσιτσίνιας, Γρηγόριος Ι. Σημειακοί Μετασχηματισμοί. Σημειώσεις. Θεσσαλονίκη: 2008.
7. Τσιτσίνιας, Γρηγόριος Ι. Σημειώσεις Γεωμετρίας, Τόμος Α΄, Β΄. Σημειώσεις.
Θεσσαλονίκη.
8. Βαρουχάκης, Νίκος Χ. Συμπλήρωμα Γεωμετρίας. Αθήνα: 1971.
9. Τσίντσιφας, Γιώργος. Γεωμετρία, Τεύχος 1 Επιπεδομετρία. Θεσσαλονίκη: βιβ. Σύγχρονο.
10. Κυριαζής, Νίκος. Νέα στοιχεία γεωμετρίας.
11. Στεργίου Χ. και Μπραζιτίκος Σ. Μαθηματικοί Διαγωνισμοί 2. Αθήνα: Σαββάλας, 2013.
12. Στεργίου, Χαράλαμπος. Γεωμετρία για διαγωνισμούς, 1-4. Αθήνα: Σαββάλας, 2011 (τ. 1),
2012 (τ. 2), 2009 (τ. 3), υπό έκδοση (τ. 4).
13. Οι Πανελλήνιοι Μαθηματικοί Διαγωνισμοί 1997 – 2007. Αθήνα: Εκδόσεις Ε.Μ.Ε., 2007.
14. Αργυρόπουλος Α., Βλάμος Π., κ.ά. Ευκλείδεια Γεωμετρία, Α΄ και Β΄ γενικού λυκείου.
15. Ασκήσεις Γεωμετρίας (Ιησουϊτών). μτφρ. στα ελληνικά Δ. Γκιόκα. Αθήνα: εκδ. Καραββία,
1952.
16. Αρχιμήδης. Βιβλίο λημμάτων.
17. Ogilvy, C. Stanley. Excursions in Geometry. New York: Oxford University Press, 1969.
18. Morley, Frank. Inversive Geometry. London: G. Bell and Sons LTD, 1933.
19. Viktor Prasolov. Problems in plane and solid geometry, v.1 Plane Geometry. Μτφρ. και
επ. Dimitry Leites.
20. Engel, Arthur. Problem-Solving Strategies. New York: Springer, 1998.
Περιοδικά
1. Ευκλείδης Α΄, Β΄.
2. Gazzeta Mathematica.
3. Liu, Andy. “Aplication of Inversive Methods to Euclidean Geometry: Solutions.” Crux
Mathematicorum. Απρίλιος 2015: 158 – 164.
4. Li, Kin Y. “Inversion.” Mathematical Excalubur. Μάιος – Ιούλιος 2004.
 21

Εργασίες
1. Adithya B., Anant M. “A Taste of Inversion.” Φεβρουάριος 2016.
2. Davis, Tom. “Inversion in a Circle.” 23 Μαρτίου 2011.
3. Handa, Gunmay. “Inversion on the fly.” 3 Οκτωβρίου 2015.
4. Djukic, Dusan. “Inversion”. 2007.
5. Kozai K., Libeskind S. “Circle Inversions and Applications to Euclidean Geometry”. 9
Ιανουαρίου 2009.
6. Chen, Evan: “A Guessing Game: Mixtilinear Incircles”. 11 Αυγούστου 2015.
Ιστοσελίδες
1. Art of Problem Solving
2. mathematica.gr
3. Cut The Knot
4. Wolfram MathWorld
Βίντεο
1. Epic Circles - Numberphile (Youtube)