ELIZABETA HRISTOVSKA

SOVREMENI
EKSPERIMENTALNI
ISPITUVAWA
 D-R ELIZABETA HRISTOVSKA

SO VREMEN I
E K S P E R I M E N TA L N I
ISPITUVAWA

TEHNI^KI FAKULTET - BITOLA

BITOLA, 2012 god.
SOVREMENI EKSPERIMENTALNI ISPITUVAWA

Izdava~:
Tehni~ki fakultet - Bitola

Avtor:
Red. prof. d-r Elizabeta Hristovska

Recenzenti:
Red. prof. d-r Qubica Kanev~e
Red. prof. d-r Marjan Gavriloski

Idejno i grafi~ko oblikuvawe:

Avtorot

Tira`:
100 primeroci

CIP - Katalogizacija vo publikacija

Nacionalna i univerzitetska biblioteka "Sv.Kliment Ohridski",
Skopje

620.1:004(075.8)

HRISTOVSKA, Elizabeta
Sovremeni eksperimentalni ispituvawa / Elizabeta Hristovska. -
Bitola:Tehni~ki fakultet, 2012. - 125 str. : ilustr. ; 23 см

Bibliografija: str. 125

ISBN 978-9989-786-97-6

a) In`enerstvo-Ispituvawe na materijali-Merewa-Informatika
- Visoko[kolski u~ebnici
COBISS.MK-ID 92166922
 PREDGOVOR

Nau~nata oblast koja gi tretira esperimentalnite metodi,

vo svetot zapo~nuva da se razviva vo sredinata na minatiot vek, a
osoben intenzitet zabele`uva poslednite dvaesetina godini na toj
vek so sovremeniot razvoj na odredeni tehni~ki disciplini,
osobeno na informatikata i kompjuterskata tehnika. Poradi
faktot [to stanuva zbor za relativno mlada nau~na oblast, a
zemaj]i gi predvid industriskata i ekonomskata zaostanatost na
na[ata dr`ava vo sporedba so razvienite zemji, primenata na
eksperimentalnite metodi kaj nas e vo isklu~itelni slu~aevi kako
vo nau~nata taka i vo stru~nata praksa. Kaj nas isto taka ima mnogu
malku literatura za eksperimentalnite metodi i ispituvawata,
osobeno na makedonski literaturen jazik, posebno od aspekt na
potrebata na studentite za zapoznavawe so ovaa problematika. Toa
ja nametna neophodnosta od osmisluvawe i pi[uvawe na vakva kniga
koja ]e pretstavuva u~ebnik po predmetot Sovremeni
eksperimentalni ispituvawa, koj se izu~uva na Otsekot za
informatika i kompjuterska tehnika i Otsekot za industrisko
in`enerstvo i menaxment na Tehni~kiot fakultet vo Bitola, vo
koja e preto~eno petgodi[noto iskustvo na avtorot kako profesor
po ovoj predmet i pove]egodi[noto iskustvo vo rabotata so ovaa
problematika.
Vo ovaa kniga prezentirani se sovremenite metodi koi denes
se koristat vo svetot pri eksperimentalnite merewa i ispituvawa
vo sovremenoto in`enerstvo. Navedeni se pove]e soznanija za
ekstenzometriskite metodi, metodata na fotoelasti~nost,
metodata na interferometrija i holografija, metodata moare i
metodata na krti lakovi i napomenati se nekoi metodi za
dinami~ki ispituvawa. Akcentot e staven na ekstenzometriskata
metoda za koja se obraboteni pove]e podatoci so [to se voveduvaat
studentite pokraj vo teoretskite postavki na metodata i vo na~inot
za nejzina prakti~na primena, dodeka ostanatite metodi
obraboteni se do nivo na osnovno zapoznavawe na studentite so
teoretskite postavki na ovie metodi.
Avtorot se nadeva deka izdavaweto na ovaa kniga ]e bide od
golema korist za studentite koi ja izu~uvaat ovaa problematika, so
cel brzo i konkretno da gi zapoznaat teoretskite postavki na
sovremenite eksperimentalni metodi, oblasta na nivnata primena,
koncepcijata za eksperimentalnite ispituvawa so metodite,
mo`nosta za snimawe i obrabotkata na izleznite rezultati so
kompjuter i primena na soodveten softver. Pokraj osnovnata
namena, knigata korisno mo`e da im poslu`i i na studentite na
vtor ciklus na studii na Ma[inskiot otsek za predmetot Metodi
na eksperimentalni istra`uvawa kaj ma[inskite konstrukcii i na
diplomiranite in`eneri koi ja rabotat ovaa problematika, a na
koi im se potrebni osnovni teoretski soznanija za ovie metodi.
Knigata ja recenziraa red. prof. d-r Qubica Kanev~e,
profesor po predmetot Tehni~ki merewa na Tehni~kiot fakultet
vo Bitola i red. prof. d-r Marjan Gavriloski od Ma[inskiot
fakultet vo Skopje koj isto taka mnogu dobro teoretski i
prakti~no ja vladee ovaa problematika. Na recenzentite vo ovaa
prigoda im izrazuvam blagodarnost za korisnite zabele[ki i
sugestii izneseni pri recenziraweto, a koi doprinesoa za
zgolemuvawe na kvalitetot na ovaa kniga.
Na site natamo[ni korisnici na ovaa kniga koi ]e mi
dostavat dobronamerni zabele[ki, odnapred im se zablagodaruvam.
Na toj na~in zaedno ]e pridoneseme za podobruvawe na nejziniot
kvalitet vo nejzinoto sledno izdanie.

Bitola, 2012 Avtorot

 SODR@INA

Voved............................................................................................... 1
1. Ekstenzometriski metodi.......................................................... 6
1.1. Elektrootporni merni lenti.................................... 7
1.1.1. Merna lenta K-faktor................................. 8
1.1.2. Vidovi na merni lenti................................. 11
1.1.3. Izbor na merni lenti i nivni karakteri-
stiki................................................................ 19
1.2. Meren most.................................................................... 20
1.2.1. ^etvrt most................................................... 22
1.2.2. Polumost........................................................ 23
1.2.3. Poln most....................................................... 23
1.3. Vlijanie na temperaturata. Temperaturna kompen-
zacija............................................................................... 25
1.4. Merewe na komponentni deformacii...................... 27
1.5. Merewe na glavni dilatacii...................................... 29
1.6. Zasiluvawe na izlezniot signal................................ 33
1.7. Faktori koi vlijaat na to~nosta na mereweto....... 34
1.8. Priprema na mernoto mesto i lepewe na mernite
lenti.............................................................................. 40
1.9. Mehani~ki ekstenzometri.......................................... 46
2. Fotoelasti~nost.......................................................................... 51
2.1. Polarizator i analizator.......................................... 51
2.2. Polariskop.................................................................... 52
2.2.1. Linearen polariskop................................... 53
2.2.2. Kru`en polariskop...................................... 54
2.3. Izoklini, izohromi i nivni svojstva....................... 55
2.4. Dobivawe podatoci vrz osnova na dvodimenzional-
ni fotoelasti~ni modeli........................................... 59
2.4.1. Snimawe na izoklini................................... 59
2.4.2. Snimawe na izohromi................................... 60
2.5. Metodologija na obrabotka na podatoci.................. 61
2.5.1. Crtawe na traektoriite na naponite....... 61
2.5.2. Red na izohromite i negovo odreduvawe.... 62
2.5.3. Odreduvawe na vrednosta na naponot
vdol` konturata............................................ 66
2.5.4. Odreduvawe na znakot na naponot na kon-
turata............................................................... 67
2.5.5. Naponsko-opti~ka konstanta i na~in na
odreduvawe...................................................... 67
 2.5.6. Koncentracija na napon................................ 68
2.5.7. Sostojba na naponite vo vnatre[nosta na
nabquduvanata oblast................................... 71
2.6. Fotoelasti~nost vo prostor....................................... 71
3. Interferometrija i holografija............................................. 73
3.1. Klasi~na interferometrija vo naponsko-opti~ka
analiza........................................................................... 73
3.2. Holografija i holografska interferometrija.... 75
3.2.1. Vovedni napomeni......................................... 75
3.2.2. Zavr[ni napomeni........................................ 79
4. Metoda moare................................................................................. 82
4.1. Vovedni napomeni......................................................... 82
4.2. Teorija na metodata moare........................................... 83
4.3. Primena na metodata moare za odreduvawe na
sostojbata na pomestuvawa i deformacii pri
ramninsko napregawe.................................................. 87
4.4. Primena na metodata moare pri analiza na svitku-
vaweto na ramni plo~i................................................ 91
4.5. Zavr[ni napomeni........................................................ 95
5. Metoda na krti lakovi................................................................. 97
5.1. Vovedni napomeni......................................................... 97
5.2. Priprema i tek na mereweto...................................... 99
5.2.1. Priprema na povr[inata za ispituvawe.. 99
5.2.2. Izbor na lak.................................................... 99
5.2.3. Nanesuvawe na lakot i su[ewe................... 104
5.2.4. Tek na ispituvaweto i ot~ituvawe na
rezultatite..................................................... 106
5.2.5. Ba`darewe na deformacionata osetlivost
na lakovite..................................................... 107
5.2.6. Zgolemuvawe na vidlivosta na puknatinite 109
5.3. Oprema za ispituvawe.................................................. 110
5.4. Primena na metodata.................................................... 111
6. Opreduvawe na zaostanatite naponi......................................... 112
6.1. Odreduvawe na zaostanatite naponi so fotoelas-
ti~na potapka................................................................. 112
6.2. Ispituvawe na zaostanatite naponi so metodata
na krt lak........................................................................ 114
6.3. Odreduvawe na zaostanatite naponi so pomo[ na
merni lenti.................................................................... 116
7. Napomena za dinami~kite ispituvawa..................................... 117
7.1. Vovedni napomeni......................................................... 117
7.2. Metodi za merewe na oscilacii................................. 118
8. Napomeni za eksperimentalnite metodi................................. 122