PGS. TS.

Đặng Thành Trung 2018

TÓM TẮT BÀI GIẢNG TRUYỀN NHIỆT

CHÖÔNG 1 NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN

1.1 Truyeàn nhieät

- Naêng löôïng: Nhieät naêng, cô naêng, ñieän naêng, quang naêng,..
- Naêng löôïng ñöôïc theå hieän trong vieäc tính coâng, coâng suaát.
- Nhieät löôïng laø moät daïng cuûa naêng löôïng, ñöôïc theå hieän thoâng qua nhieät ñoä.
- Ñôn vò ño cô baûn: m, s, kg, K. Töø nhöõng ñôn vò ño naøy keát hôïp caùc ñònh luaät,
döïc vaøo phaân tích thöù nguyeân ñeå ñöa ra caùc ñôn vò ño khaùc.
- Truyeàn nhieät laø quaù trình truyeàn naêng löôïng döôùi daïng nhieät, noù chæ xaûy ra khi
coù söï cheânh nhieät ñoä.
- Moïi quaù trình truyeàn nhieät ñeàu khoâng thuaän nghòch.

1.2 Quan heä giöõa truyeàn nhieät vaø nhieät ñoäng

Trong tröôøng hôïp chung khi cung caáp cho heä moät nhieät löôïng Q thì heä seõ thöïc
hieän moät coâng L (Chaúng haïn nhö coâng thay ñoåi theå tích) vaø phaàn coøn laïi laøm
thay ñoåi noäi naêng U cuûa vaät.
Hay: Q = U + L
Töø hai coâng thöùc cuûa ñònh luaät nhieät ñoäng thöù nhaát ta vieát laïi:
Q = mcvT + pdV (W)
Q = mcpT - Vdp (W)
Trong ñoù:
m: Khoái löôïng cuûa heä, kg
J
cv: Nhieät dung rieâng khoái löôïng ñaúng tích,
kg.K
J
cp: Nhieät dung rieâng khoái löôïng ñaúng aùp,
kg.K
Ñoái vôùi chaát khí: cp – cv = R

cp
=k
cv
k: Soá muõ ñoaïn nhieät
Chaát raén, loûng laø nhöõng chaát khoâng neùn ñöïôc neân:
cp = cv = c
V = 0
Hay: Q = m.c.T

1
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

1.3 Caùc phöông thöùc truyeàn nhieät

Khi phaân bieät theo phöông thöùc truyeàn ñoäng naêng, veà cô baûn coù ba phöông
thöùc sau:
- Daãn nhieät: laø quaù trình trao ñoåi nhieät giöõa caùc vaät chaát coù nhieät ñoä khaùc nhau
khi tieáp xuùc tröïc tieáp nhau. Trong quaù trình naøy, nhieät löôïng truyeàn qua, coøn vaät
chaát ñöùng yeân.
- Trao ñoåi nhieät ñoái löu: xaûy ra giöõa chaát loûng (khí) vaø beà maët raén maø ôû ñoù coù
nhieät ñoä khaùc nhau. Luùc naøy truyeàn nhieät gaén lieàn vôùi doøng chaûy.
- Trao ñoåi nhieät böùc xaï: Chuû yeáu laø do trao ñoåi cuûa naêng löôïng soùng ñieän töø.
Trong trao ñoåi nhieät böùc xaï khoâng caàn tieáp xuùc. Noù laø quaù trình trao ñoåi nhieät
qua laïi giöõa naêng löôïng soùng ñieän töø vaø nhieät naêng.

1.4 Muïc ñích cuûa moân hoïc

- Caùch nhieät: Traùnh toån thaát nhieät töø caùc ñöôøng oáng, thieát bò.
- Taêng cöôøng truyeàn nhieät: taêng , F
- OÅn ñònh nhieät ñoä.
- Tính toaùn kích thöôùc vaø keát caáu cuûa caùc thieát bò trao ñoåi nhieät

2
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

Chöông 2: DAÃN NHIEÄT

 2.1 CAÙC KHAÙI NIEÄM

2.1.1 Daãn nhieät

Daãn nhieät laø hieän töông caùc phaân töû vaät 1 va chaïm (tröïc tieáp hoaëc thoâng qua
caùc ñieän töû töï do trong vaät) vaøo caùc phaân töû vaät 2 ñeå truyeàn ñoäng naêng. Daãn
nhieät xaûy ra khi coù ñoä cheänh leäch nhieät ñoä giöõa caùc phaàn cuûa vaät hoaëc giöõa hai
vaät tieáp xuùc nhau.

2.1.2 Tröôøng nhieät ñoä

Ñeå moâ taû phaân boá nhieät ñoä trong khoâng gian theo thôøi gian, ta duøng khaùi nieäm
tröôøng nhieät ñoä:
t = f(x, y, z,  )

2.1.3 Maët ñaúng nhieät

Maët ñaúng nhieät laø taäp hôïp caùc dieåm coù cuøng moät giaù trò nhieät ñoä taïo ra trong
khoâng gian cuûa tröôøng moät maët taïi moät thôøi ñieåm nhaát ñònh.
Phöông trình cuûa maët ñaúng nhieät: t = f(x, y, z) = const
Tính chaát cuûa maët ñaúng nhieät:

2.1.4 Gradient nhieät ñoä

  t  t  t  t 
gr a dt  n 0 i  j k  t
n x y z

2.1.5 Maät ñoä doøng nhieät q

Laø tæ soá giöõa löôïng nhieät Q(W) truyeàn qua moät ñôn vò dieän tích F( m2)
Q
q F , ( mW2 )
2.1.6 Nguoàn nhieät beân trong qv
Laø khaû naêng phaùt nhieät cuûa nguoàn nhieät beân trong phaân toá.

2.1.7 Ñònh luaät Fourier veà daãn nhieät

Döïa vaøo thuyeát ñoäng hoïc phaân töû, Fourier ñaõ chöùng minh ñònh luaät cô baûn
cuûa daãn nhieät nhö sau:
Vectô maät ñoä doøng nhieät tyû leä thuaâ”n vôùi vectô gradiet nhieät ñoä.
Bieåu thöùc cuûa ñònh luaät coù daïng vectô laø:
 
q    . gr a dt

3
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

t
Daïng voâ höôùng: q    gradt   
n
Ñònh luaät Fourier laø ñònh luaät cô baûn ñeå tính nhieät löôïng trao ñoåi baèng
phöông thöùc daãn nhieät.

2.1.8 Heä soá daãn nhieät

Laø thoâng soá vaät lyù ñaëc tröng cho tính daãn nhieät cuûa moïi vaät chaát.
q W

gradt , mK

2.2 PHÖÔNG TRÌNH VI PHAÂN DAÃN NHIEÄT

2.2.1 Phöông trình vi phaân

Phöông trình vi phaân daãn nhieät laø phöông trình caân baèng nhieät cho moät phaân
toá baát kyø naèm hoaøn toaøn beân trong vaät daãn nhieät.
Ñeå thieát thieát laäp phöông trình vi phaân daãn nhieät ta coù caùc giaû thuyeát sau:
- Vaät ñoàng chaát vaø ñaúng höôùng.
- Thoâng soá vaät lyù laø haèng soá.
- Söï thay ñoåi theå tích do nhieät ñoä gaây neân raát beù .
- Caùc phaân töû vi moâ cuûa vaät khoâng coù söï chuyeån ñoäng töông ñoái vôùi nhau.
- Nguoàn nhieät beân trong phaân boá ñeàu vaø qv  f ( x, y, z, )
Döïa treân cô sôû ñònh luaät baûo toaøn naêng löôïng vaø ñònh luaät Fourier ñeå thieát
laäp phöông trình vi phaân daãn nhieät trong tröôøng hôïp khaûo saùt.
Ñònh luaät baûo toaøn naêng löôïng trong tröôøng hôïp cuï theå naøy phaùt bieåu nhö
sau: Nhieät löôïng dQ ñöa vaøo phaân töû theå tích dv sau khoaûng thôøi gian d  do daãn
nhieät vaø nguoàn nhieät beân trong phaùt ra baèng söï bieán thieân noäi naêng cuûa dv.

Söï bieán thieân noäi Doøng nhieät ñöa vaøo phaân Nguoàn nhieät beân
= +
naêng trong dV toá dV baèng daãn nhieät trong dV phaùt ra

Xeùt caân baèn nhieät do phaân toá dv khoái löôïng rieâng  , nhieät dung rieâng C, heä
soá daãn nhieät  , doøng nhieät q coâng suaát phaùt nhieät qv
dQ = dQ1 + dQ2
Trong ñoù:

4
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

dQ - söï bieán thieân noäi naêng trong dv

t
dQ  C  dvd  (1)

dQ1- doøng nhieät ñöa vaøo phaân toá dV baèng daãn nhieät
 q q y q z 
dQ1  dQx1  dQ y1  dQz1   x   .dv.d (2)
 x  y z 
(trong ñoù: dQx1 = dQx – dQx+dx = - divq.dv.d 
=  t.dv.d
dQx = qx. dy.dz.d 
dQx+dx = qx+dx.dy.dz.d  )
z

dQx dQx + dx
, c

dx x
0

dQ2 - nguoàn nhieät beân trong dV phaùt ra.

dQ2 = qvdv.d  (3)
Töø (1), (2) vaø (3):
t
c. . dv.d   divq.dv.d  qv dv.d

t 1
Hay:
 . divq qv  (4)
 c
Maø
  t  2
divq  div(gradt)       t
n  n 
  2 t  2t  2t  (5)
  2  2  2   .2 .t
 x y z 
5
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

Theá (5) vaøo (4):

t 1   2 qv   q 

 c

 2 t  q v    t    a  2 t  v 
c     

 m2
Vôùi: a  , ( ): goïi laø heä soá khueách taùn nhieät, ñaëc tröng
c s
möùc ñoä tieâu taùn nhieät beân trong vaät.
2 t 2 1.t 1. 2t t 2
Trong toaï ñoä truï:
t 2   2 2 2
r r.r r  z

z z

r


0 x 0 x
r
y  y 

Hình toïa ñoä truï Hình toaï ñoä caàu

Trong toaï ñoä caàu:

2 2 t 2 . t 1.   t  1  2t
 t 2   2  sin  .   2 2
. 2
r r . r r sin      r sin  

* Caùc daïng ñaëc bieät cuûa phöông trình vi phaân daãn nhieät vôùi qv = 0
t
Khi vaät oån ñònh nhieät:  0 hay  2 t  0 .

2 t 2
Vôùi vaùch phaúng roäng voâ haïn thì:  t  0
x 2
2d 2t 1.dt
Trong vaùch truï daøi voâ haïn: t 2 0
dr r.dr

6
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

Vôùi vaùch caàu, tröôøng nhieät ñoä 2 chieàu chæ thay ñoåi theo phöông baùn kính:
2d 2 t 2dt
 t 2  0
dr rdr
2.2.2 ñieàu kieän ñôn trò
Phöông trình vi phaân daãn nhieät noùi chung laø phöông trình ñaïo haøm rieâng caáp
hai, chöùa aån soá laø haøm phaân soá nhieät ñoä t(x, y, z,  ). Nghieäm toång quaùt cuûa noù
chöùa nhieàu haèng soá choïn tuyø yù.
Ñeå xaùc ñònh duy nhaát nghieäm rieâng cuûa phöông trình vi phaân daãn nhieät caàn
phaûi cho tröôùc moät soá ñieàu kieän goïi laø caùc ñieàu kieän ñôn trò.
Coù boán ñieàu kieän ñôn trò: vaät lyù, hình hoïc, thôøi gian, vaø ñieàu kieän bieân.
Coù boán ñieàu kieän bieân:
 t   t 
1     2  
 n 1  n  2
2.2.3 Moâ hình baøi toaùn daãn nhieät
Baøi toaùn daãn nhieät coù theå ñöôïc moâ taû baèng moät heä phöông trình vi phaân (*).
Bao goàm phöông trình vi phaân daãn nhieät vaø caùc phöông trình moâ taû caùc ñieàu kieän
ñôn trò.
t
 a 2 t
(*) 
Caùc phöông trình moâ taû ñieàu kieän ñôn trò

Giaûi caùc baøi toaùn daãn nhieät laø tìm haøm phaân boá nhieät ñoä t (x, y, z,  ) thoûa
maõn moïi phöông trình cuûa heä (*).

7
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

2.3 DAÃN NHIEÄT OÅN ÑÒNH QUA VAÙCH PHAÚNG (QV = 0)

2.3.1 Ñieàu kieän bieân loaïi 1

a/ Vaùch phaúng 1 lôùp: Cho bieát  ,  , t w 1 , t w 2 . Tìm q1, t(x)

d 2t (1)
t 
2
0 tw1
dx
tw2
t ( 0 )  t w1 (2) 

t ( )  t w 2 (3) x
o

 dt  dt
Töø (1)    dx  
d    0   C 1  t ( x )  C1 . x  C 2
dx
t(0) = C2 = tw1
t(  ) = C1  + C2 = C1  +tw1=tw2  C1  t w 2  t w1

t w2  t w1
Hay t(x)= tw1 - x

Maät ñoä doøng nhieät ñoä
dt t t t t t
q     w2 w1  w1 w2 
dx   R

2
 m K 
Vôùi R  ,   laø nhieät trôû cuûa vaùch.
  W 

8
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

b/ Vaùch phaúng n lôùp:

1
t w1  t w2  q
1

t w 2  t w3  q 2
2

t wn  t wn 1  q n
n
n
i
t w1  t wn 1  q 
i 1 i
t w1  t wn 1
q
i

i
  m2 K 
R i nhieät trôû cuûa vaùch,  
i  W 

3.2.1 Ñieàu kieän bieân loaïi 3

Cho bieát  ,  , t f 1 , t f 2 , 1 ,  2 . Tìm q, tw1, tw2
a/ Vaùch phaúng 1 lôùp :
q
q  1 (t f 1  t w1 )  t f 1  t w1  tf1
t 
1
tw1
t t 
q  w1 w 2  t w1  t w 2  q tw2
   tf2
 x
o
q
q   2 (t w 2  t f 2 )  t w 2  t f 2 
2
 1  1 
 t f 1  t f 2  q   
 1   2 

9
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

t f1  t f 2 tf1  tf 2
q 
Hay: 1  1 R
 
1   2
 m2 K 
R: Toång nhieät trôû,  
 W 
W
1
k= : heä soá truyeàn nhieät cuûa vaùch phaúng,
R m 2 .K
W
q  k t f 1  t f 2  ,
m2
b/ Vaùch phaúng n lôùp:
q
t f 1  t w1 
1
1
t w1  t w 2  q
1

t wn  t wn 1 q n
n
1
t wn 1  t f 2 q
2
 1 n
 1  t t W
 t f1  t f 2  q   i    q  f 1 f 2 ( )
  1 i 1 i  2  R m2
1 n
 1  m2 K 
R  i  : toång nhieät trôû cuûa vaùch,  
 1 i 1 i  2  W 

c/ Vaùch phöùc hôïp:

Nhieät trôû trung bình cuûa vaùch phöùc hôïp:
n

F  F  ...  Fn F i  m2 K 
R’ = 1 2  i 1
,  
F1 F2 Fn n
Fi  W 

R1 R 2
 ... 
Rn
R
i 1 i

10
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

Heä soá daãn nhieät trung bình cuûa vaùch khoâng ñoàng chaát:
n

 F i i  W 
tb = i 1
 * , 
n
 m.K 
F i 1
i

Nhieät trôû trung bình cuûa vaùch:

n

 m2 K 
R” =  i ,  
i 1 i  W 
Nhieät trôû thöïc cuûa vaùch phöùc hôïp:

R '2 R ' '

 m2 K 
Rd = ,  
3  W 
Nhieät löôïng daãn qua vaùch phöùc hôïp:
F t1  t2 
Q= ,W
Rd

150

250
Gaïch

Xæ loø

100 200 100

W
Ví duï: Cho vaùch phöùc hôïp goàm gaïch – xæ loø vaø gaïch coù: 1 = 3 = 0,7 vaø 2 =
m.K
W
0,2 . Cho beà roäng vaùch laø 1m. Tính nhieät trôû thöïc cuûa vaùch?
m.K
Giaûi:
Ta coù:
 1 0,4 m2 K
R1 =  = 0,571 ,
1 0,7 W
  0,1 0,2 m2 K
R2 = 2. 1  2 = 2.  = 1,286 ,
1 2 0,7 0,2 W

11
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

Nhieät trôû trung bình cuûa vaùch phöùc hôïp:

(1x0,15)  (1x0, 25) 2

R’ = = 0,875, m K
(1x0,15) (1x0, 25) W

0,571 1,286
Heä soá daãn nhieät trung bình cuûa vaùch khoâng ñoàng chaát:
n

 F i i
0,7(1x0,15)  0,2(1x0, 25) W
tb = i 1
n
 = 0,387 ,
1x(0,15  0, 25) m.K
F i 1
i

Nhieät trôû trung bình cuûa vaùch:

n
 0,1x 2 0,2 m2 K
R” =  i =  = 0,802 ,
i 1 i 0,7 0,387 W
Nhieät trôû thöïc cuûa vaùch phöùc hôïp:
R '2 R ' ' 0,875  2 x0,802 m2 K
Rd = = = 0,827 ,
3 3 W

12
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

2.3 DAÃN NHIEÄT OÅN ÑÒNH QUA VAÙCH TRUÏ (QV=0)

2.3.1 Ñieàu kieän bieân loaïi 1

a/ Vaùch truï 1 lôùp: cho vaùch truï 1 lôùp ñoàng chaát coù: r1, r2,  , tw1, tw2
Q W
Tìm t(r) vaø nhieät löôïng ql  , truyeàn qua 1m daøi maët truï.
l m
t 2 1.t 1. 2t t 2
2
Trong toaï ñoä truï:
t 2   2 2 2
r r.r r  z

Ta coù heä phöông trình: t

d 2 t 1 dt
 0 (1)
dr 2 r dr 
dt tw1
t r1   t w1 (2) u 
Ñaët tw2
dr
t r2   t w 2 (3) t(r)
r
du u
  0
dr r 0 r1 r2

du dr
    ln u   ln r  ln C1
u r
C C
 ln 1  u  1
r r
dt C1 dr
   dt  C1
dr r r
 t (r )  C1 ln r  C 2

Theá (2) vaø (3) vaøo:

 t t
 C1  w 2 w1
t(r1 ) = t w1 = C1lnr1 + C 2   r
 ln 2
t(r2 ) = t w2 = C1lnr2 + C 2   r1
C 2  t w1  C1 ln r1
t t r
 t (r )  t w1  w 2 w1 ln
r r1
ln 2
r1

13
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

dt C1 t w 2  t w1
  
dr r r
r ln 2
r1
dt C  t w1  t w 2  W
q     1  ,
dr r r2 m2
r ln
r1
2l t w1  t w 2  2l t w1  t w 2 
Q  F .q  2rlq   , W
r2 d
ln ln 2
r1 d1
Q 2 t w1  t w2  t w1  t w2  W
ql    ,
l d2 R m
ln
d1
1 d mK
R= ln 2 , : Nhieät trôû cuûa 1m oáng.
2 d1 W

b/ Vaùch truï n lôùp:

 d 
 ln 2 
 d1 
t w1  tw2  ql
 2  1 
 
 
 d 
 ln 3   ql 
t w1  t wn1 t
 w
 d2  1 n
1 d
tw2  tw3  ql ( ) ln i 1
R
 2  2  
2 i 1 i di
 
 
 d n 1  1 n
1 d i 1
 ln  R  (  ) ln
 d n1  2 di
t wn  t wn  1  q l i 1 i
 2  n 
 
 
n
1 1 d
t w1  t wn  1  q l  ( ) ln i  1
2  i 1  i di

14
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

2.4.2 Ñieàu kieän ñôn trò loaïi 3

a/ Vaùch truï 1 lôùp: oáng truï daøi l, d1, d2,  , t f 1 , t f 2 ,1 , 2
Do l >>  neân truyeàn theo phöông baùn kính. Tìm q1, tw1, tw2

tf1 
tw1
tw2
tf2
t(r)
r

0 r1 r2

 
Ta coù: Q  F . 1 t f 1  t w1  d 1l 1 t f 1  t w1 
 1 
ql  d1 1 t w1  t f 1   t f 1  t w1  ql  
 d1 1 
t t 1
q l  w 1 w 2  t w1  t w 2  q l
1 d 1 d
ln 2 ln 2
2 1 d1 2 1 d1
 1 
q l   d 2 2 t w 2  t f 2   t w 2  t f 2  q l  
  d 2 2 
 (t f 1  t f 2 )  (t f 1  t f 2 )
 ql   k 1 . ( t f 1  t f 2 ) 
1 1 d 1 R
 ln 2 
d 1 1 2  d 1 d 2 2
1
k1  : Heä soá truyeàn nhieät cuûa 1 meùt chieàu daøi vaùch truï
Rl
1 1 d 1 mK 
Rl   ln 2  ,   laø nhieät trôû cuûa moät meùt chieàu daøi
d11 2 d1 d 2 2  W 
vaùch truï.

b/Vaùch truï n lôùp:

Töông töï coäng theo veá ta ñöôïc :
 (t f 1  t f 2 ) W 
ql  k1 (t f 1  t f 2 )  ,  
R1 m

15
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

n
1 1 d 1 mK 
R  ln i1  ,  
d11 i 1 2i di d n1 2  W 

2.4.3 Xaùc ñònh ñöôøng kính tôùi haïn cuûa vaùch truï
Caùch nhieät: ñeå tieát kieäm nhieân lieäu ñeå thöïc hieän khaû naêng cuûa quaù trình kyõ
thuaät. Caàn ñöùng veà maët kinh teá vaø maët kyõ thuaät.
(1): toån thaát vaän haønh.
(2): chi phí xaây döïng.
Chi
phí
(1) (2)

dcn

Raát ít vaät lieäu caùch nhieät duøng ôû traïng thaùi töï nhieân cuûa noù maø ñaïi ña soá vaät
lieäu caùch nhieät laø nhöõng saûn phaåm ñöôïc gia coâng ñaëc bieät töø vaät lieäu töï nhieân
nhö boâng xæ, sôïi thuûy tinh, gaïch, xoáp… tính chaát vaät lieäu caùch nhieät thay ñoåi tuøy
theo kyõ thuaät gia coâng vaø thaønh phaàn cuûa vaät lieâu, ñoä aåm.
Ñoái vôùi vaùch truï, khi theâm lôùp caùch nhieät vaøo noù coù theå laøm nhieät trôû toøan
phaàn giaûm maëc duø nhieät trôû daãn nhieät vaãn taêng.
d2 : ñöôøng kính ngoaøi cuûa oáng
dcn: ñöôøng kính caùch nhieät
2 : heä soá toûa nhieät ñoái löu moâi tröôøng ngoaøi. q

Nhieät trôû toaøn phaàn:

1 d 1
R= ln cn  A B
2cn d 2  2d cn
dR 1 1
  =0
d dcn 2cn d cn  2d cn2
2cn dcn
 d th  d cn  d2 dth
2

Vaäy muoán boïc caùch nhieät ta phaûi boïc dcn > dth vaø keát hôïp tính kinh teá-kyõ
thuaät.

16
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

 2.5 DAÃN NHIEÄT OÅN ÑÒNH QUA VAÙCH CAÀU

2.5.1 Vaùch caàu 1 lôùp
Cho r1, r2, tw1, tw2 , 
Do nhieät ñoä chæ thay ñoåi theo phöông baùn kính vaø maët ñaúng nhieät laø nhöõng
ñöôøng troøn ñoàng taâm. y tw1
d 2t 1 dt
 =0 (1)
dr 2 r dr
tw2
r = r1  t = tw1 (2)
r = r2  t = tw2 (3)
dt du 2u r1 r2 x
Ñaët u =  
dr dr r dr
(1)  lnu = -2 lnr + lnC1
c1
 u=
r2
dt c1 c1
  t  c2 (*)
dr r 2 r
tw1  tw2
Theá (2) vaø (3) vaøo (*)  c1 
1 1

r2 r1
t w1  t w 2 1
vaø c2 = tw1 + .
1 1 r1

r2 r1
t w1  t w 2  1 1  t t  1 1 
 t  t w1      t w1  w1 w 2  
1 1  r1 r  1 1  d 1 d 
 
r1 r2 d1 d 2
dt t t 1
 Q = - F. = - 4r2 w1 w2  2 
dr 1 1 r 

r2 r1
t t t t dd t
= 4 w1 w2 = 2 w1 w2 = t 1 2 = ,W
1 1 1 1  R
 
r1 r2 d1 d 2
2
 m K
R= , laø nhieät trôû cuûa vaùch caàu 01 lôùp.
d1d 2 W
Ta cuõng coù theå duøng coâng thöùc ñôn giaûn sau:
 r1  r2 2
 F  4 ( )
 .F 2
Q t vôùi 
 .   1  1.r1  1r2
 2 4.r2 4.r1

17
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

Heä soá hình daùng  ñöôïc tra baûng.

3.5.2 Vaùch caàu n lôùp
t w1  t w 2
Q= n
,W i : chieàu daày cuûa lôùp thöù i
i
 i : heä soá daãn nhieät cuûa lôùp thöù i
i 1 i d i d i 1

 2.6 DAÃN NHIEÄT OÅN ÑÒNH QUA THANH

Nhieät ñoä thöøa ôû goác thanh: 1 = t1 - tf

Nhieät ñoä thöøa cuûa thanh:  = t - tf
U: Chu vi cuûa thieát dieän, m
f: Tieát dieän ngang, m2
Giaû thieát:
 cuûa thanh lôùn, tieát dieän ngang f cuûa thanh beù neân nhieät ñoä chæ thay ñoåi theo
phöông doïc truïc.
t t1

tf 1
Qx Qx+dx x
Q dx
h
Ta coù:
dQ = Qx – Qx+dx
d d d d 2
=  . f  ( (  dx) f )   f dx (1)
dx dx dx dx 2
Maët khaùc: dQ = .Udx (2) (Newton)
2
d   1U 1.U 1
  m 2 . vôùi m ,
dx 2 . f . f m
d 2
Hay:  m 2 .
dx 2

Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình (3) coù daïng :

  C1.e nx  C2 e mx (1)

18
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

2.6.1 Thanh daøi voâ haïn

khi x = 0   = 1  1 = C1 + C2
khi x =   =0  0 = C1.e  C1 = 0
-mx
Hay:  = 1.e

d
Q   . f ( ) x 0   . f .m.1  1 1U  f ,W
dx
f .1
= ,W
R
2
1 m K
Với: R = , laø nhieät trôû cuûa thanh
 .m W
d
Vôùi ( ) x 0  me  mx .1 x 0 = - m1
dx

2.6.2 Thanh daøi höõu haïn

Khi x = 0   = 1 hay 1 = C1 + C2
d
Khi x = h  ( ) x  h   h.1
dx
  h
   1 h  C1e mh  C2 e  mh


(1  1 )emh
 C1  1 m

e mh  e  mh  1 (e mh  e  mh )
m

(1  1 )e mh
C2  1 m

e mh  e  mh  1 (e mh  e  mh )
m
1
 th(mh)
 Q =  mf 1 m 

1  1 th(mh)
m

ch[m(h  x)]  1 sh[m(h  x )]
 =1 m

ch(mh)  1 sh(mh)
m
Trong ñoù:
e mh  e  mh
= ch(mh) : Haøm soá coshypecbolic
2
e mh  e mh
= sh(mh) : Haøm soá sinhypecbolic
2

19
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

1
Neáu boû qua trôû nhieät ôû cuoái thanh thì  0 (Do thieát dieän thanh thöôøng
m
raát beù so vôùi dieän tích xung quanh)
Hay Q   mf 1th(mh)  1 Uf  .th(mh) ,W
f .1 1 m2 K
= ,W vôùi R = , laø nhieät trôû cuûa thanh
R .m.th(mh) W
Ví duï: Nhieät ñoä khoang ñaàu ñaåy cuûa maùy neùn NH3 ñöôïc ño baèng caûm bieán nhieät
ñoä laø 110 0C (thöïc chaát laø nhieät ñoä cuûa ñaàu oáng gang), nhieät ñoä goác oáng gang t1 =
40 0C, chieàu daøi oáng gang h = 90 mm, beà daøy oáng gang  = 2 mm, heä soá toûa nhieät
W
ñoái löu töø khoâng khí tôùi oáng gang  = 25 , heä soá daãn nhieät cuûa gang  = 30
m 2 .K
W
. Xaùc ñònh nhieät ñoä thöïc cuûa gas NH3 taàm cao?
m.K
Giaûi:
Xem baøi toaùn nhö thanh daøi höõu haïn, boû
t1 qua toûa nhieät ñænh thanh.
Ta coù:
 U = d
f = d
h U 1
 
f 
U 
mh = h =h
tf f 
th 25
= 0,09h = 1,84
d 30.0,002
ch(mh) = ch(1,84) = 3,232
1 t t
h   h f
ch (mh ) t 1  t f
th  tf 1 1
   = 0,3
t1  t f ch (mh ) 3,232
t h  0,3t 1 110  0,3.40
 tf = = = 140 0C
1  0,3 1  0,3

20
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

2.7 DAÃN NHIEÄT OÅN ÑÒNH QUA CAÙNH

2.7.1 Caùnh thaúng coù chieàu daøy khoâng ñoåi

Cho , h, L, , , tf1
vì L >>  caùnh gioáng nhö thanh
1
 h  1 ,(0C )

ch(mh)  1 sh(mh)
m

1  f   .L
 th(mh) 
m  21
Q  mf 1 , W u  2 L  m 
 u 2 
1  1 th(mh)
m  
 f 

tf1
 1
1
Q

L
h

Neáu boû qua toûa nhieät ñænh thanh: 1 = 0

1 0
 h  1 C vaø Q  mf 1th(mh) ,W
ch(mh)
Neáu tính toûa nhieät ñænh caùnh thì ta taêng chieàu cao caùnh leân ½ chieàu daøy.

2.7.2 Daãn nhieät qua caùnh troøn coù tieát dieän khoâng ñoåi
(boû qua nhieät ñænh caùnh).
Ta coù:
 d 2 d 
dQ  Qr  Qr  dr  2  2
rdr  dr  (1)
 dr dr 
dQ =   4 rdr (2)

21
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

d 2 1d 2
    0 (3)
dr 2 rdr 

2 dz
Ñaët:  m2 vaø mr  z  dr =
 m

r2
r1

dr

2 

1

2
(3) d 2  1d    0 laø phöông trình Bessel
dz zdz
Coù nghieäm :  = C1 Io(z) + C2.Ko (z)
Ñieàu kieän bieân:
Khi r = 0  I0(mr) = 1 vaø K0(mr) = 
Khi r =   I0(mr) =  vaø K0(mr) = 0

Khi boû qua toûa nhieät ôû ñænh caùnh thì phöông trình tröôøng nhieät ñoä trong caùnh
coù daïng nhö sau:
I (mr )k1 ( mr2 )  I1 ( mr2 )k0 (mr )
  1 0
I 0 (mr1 )k1 ( mr2 )  I1 ( mr2 )k0 (mr1 )
Nhieät ñoä ôû ñænh caùnh:
I ( mr ) k ( mr )  I1 (mr2 )k0 ( mr2 )
 h  1 0 2 1 2
I 0 ( mr1 ) k1 ( mr2 )  I1 (mr2 )k0 ( mr1 )

Q = 2m1r1 , W

Vôùi:

22
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

I1 (mr2 )k1 (mr1 )  I1 (mr1 )k1 (mr2 )

=
I 0 (mr1 )k1 (mr2 )  I1 (mr2 )k0 (mr1 )

Io, I1 – haøm Betxen loaïi 1 : caáp 0 vaø caáp 1 ñoái soá aûo
Ko ,K1 – haøm Betxen loaïi 2: caáp 0 vaø caáp 1 ñoái soá aûo

Löôïng nhieät truyeàn qua caùc loaïi caùnh khaùc thöôøng ñöôïc tính gaàn ñuùng theo
coâng thöùc cuûa caùnh thaúng töông öùng, roài nhaân heä soá hieäu chænh cho töøng loaïi
caùnh.

 2.8 DAÃN NHIEÄT OÅN ÑÒNH KHI COÙ NGUOÀN NHIEÄT BEÂN TRONG
(qv phaân boá khoâng ñeàu)

Trong moät soá tröôøng hôïp vaät chaát xaûy ra quaù trình toûa hoaëc haáp thuï nhieät (ví
duï toûa nhieät treân daây daãn) do ñoù chuùng ta caàn phaûi bieát cöôøng ñoä toûa (hoaëc haáp
thuï) nhieät, noù ñaëc tröng baèng naêng suaát phaùt nhieät qv (W/m3).
Phöông trình vi phaân daãn nhieät ổn ñịnh:

qv
2t + =0
 t

t0

2.8.1 Daãn nhieât baèng taám phaúng roäng tw
Cho biết 2, , tf ,qv . Tìm q, t. tf x
Phöông trình vi phaân daãn nhieät trong 0
tröôøng hôïp naøy:

d 2t qv
 0 (1)
dx 2 

t
khi x = ±  :  (tw  t f )   ( ) x 
x
dt q
(1)    v x  C1 (2)
dx 
 dt  qv 
  
 dx  x 
 

  

 tw  t f 
23
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

qv
 t w tf  


 x  0  C1  0
q 
(2)  t   v x 2  C1 x  C2  qv qv 2
2  x    C 2  t f  
  2

qv qv ( 2  x 2 ) ,0C
 t  tf  
 2
Nhieät löôïng toûa ra treân toaøn beà maët:
Q = q.F = qv  2.F1 , W
Trong ñoù: q = q v. 
= qv.x

2.8.2 Daãn nhieät cuûa moät thanh truï daøi

Xeùt thanh truï ñoàng chaát coù ñöôøng kính raát beù so vôùi chieàu daøi, cho neân to chæ
thay ñoåi theo phöông baùn kính.
Phöông trình vi phaân daãn nhieät trong tröôøng hôïp naøy:
d 2t 1 dt qv
  0 (1) t
dr 2 r dr 
dt
Khi r  0  ( ) r 0  0
dr t0
dt  q .r 
Khi r  r0  ( )r  r0   (tw  t f )   v 0
dr  2. tw
dt du u q v tf x
Ñaët u =    0
dr dr r 
0
q
 d(u.r) + v rdr  0

qv C dt q v C 2r0
 u + r 1   r  1 (2)
2 r dr 2 r
qv .r0
 t w tf  
2
qv r 2
Tích phaân (2) ta coù: t    C1 ln r  C2
4
khi r  o  C1  0 (3)
qv r0 qv r 20
khi r  r0  C2  t f  
2 4
q r q ( r  r ) , 0C
2 2
t  tf  v 0  v 0
2 4

24
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

Maät ñoä doøng nhieät treân beà maët thanh:

qv r0 W
q   (tw  t f )  ,
2 m2
 2.9 DAÃN NHIEÄT KHOÂNG OÅN ÑÒNH

Phaàn naøy ta nghieân cöùu quaù trình truyeàn nhieät khoâng toàn taïi nguoàn nhieät beân
trong khi tröôøng nhieät ñoä bieán thieân theo khoâng gian vaø thôøi gian.
Tuøy theo tính chaát moâi tröøông xung quanh coù theå phaân thaønh hai nhoùm chính:
- Tröôøng nhieät ñoä tieán daàn ñeán traïng thaùi oån ñònh: nung taám theùp ôû trong
loø, laøm nguoäi taám theùp baèng khoâng khí ngoaøi trôøi.
- Tröôøng nhieät ñoä thay ñoåi moät caùch coù chu kyø.
Phöông trình vi phaân daãn nhieät:
t  2 t  2t  2t
a  
 x y z
Ñieàu kieän ñôn trò: vaät ly,ù hình daùng, thôøi gian  = 0 thì t = to
Vaø ñieàu kieän bieân coù theå cho döôùi daïng ñieàu kieän bieân loaïi 3:
t 
( )n  0   (t w  t f )
n 
Caàn tìm t vaø Q.

tf

ttruïc


25
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

2.9.1 Laøm nguoäi (hoaëc gia nhieät) taám phaúng

Phöông trình vi phaân coù daïng: t
  2 t0
 a. 2 (1)
 x tw
khi t = 0 thì  = o = to - tf
 
xo ( ) x 0  0 tf
x x
  0
x  ( ) x= =   x=
x 
Giaûi phöông trình vi phaân (1) ta ñöôïc nghieäm 
toång quaùt:
2
 = [C2Sin(kx) + C3cos(kx)].C1. e  ak 
Theá caùc ñieàu kieän bieân vaøo, ta ñöôïc:

2 0 sin n x 2
  = .[cos( n. )]e  n . Fo
n 1  n  sin  n cos  n 
Trong ñoù:

k=


tg = Bi vaø Bi  B : tieâu chuaån Bioâ

a.
Fo  Fo: tieâu chuaån Fourier
2
  t tf
  : Nhieät ñoä khoâng thöù nguyeân
 o to  t f
Laáy vaøi soá haïng ñaàu tieân cuûa   Fo  
Tra ñoà thò ta cuõng tìm ñöôïc:

 x 0  F2 ( Bi , Fo )

 x 1  F2 ( Bi , Fo )
Nhieät löôïng taám phaúng nhaû ra hoaëc haáp thuï baèng ñoä bieán thieân noäi naêng
Entanpi.
Khi:  = 0 ñeán 1 = : Qn = 2fc(to –tf), J
 = 0 ñeán  baát kyø:

t1  t f
Q  Qn  Q1  2 fc(to  t f )(1  )
t0  t f
= Qn 1   1 

Vôùi  laø nhieät ñoä thöøa trung bình khoâng thöù nguyeân.
f dieän tích beà maët taám phaúng.
26
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

Xeùt caùc tröôøng hôïp ñaëc bieät: Bi   Tieâu chuaån Bi > 100
Bi  0 Tieâu chuaån Bi < 0,1
Bi Tieâu chuaån 0,1 < Bi < 100

2.9.2 Laøm nguoäi thanh truï

Phöông trình vi phaân daãn nhieät coù daïng: t
  2 1  t0
 a( 2  )
 r r r tw
Ñieàu kieän ñôn trò:
Khi  = 0 thì  = o= to - tf 
tf x

r =o vaø  > 0 , ( )r o  0
r 0
 
r = r0 vaø  > 0 , ( )r ro    r ro
r  2r0

 2 J1 ( n ) r
    
2

2 2
J o ( n )e n . F0
 o n 1 n [ J o ( n )  J1 ( n )] ro
J0 , J1 laø haøm Betxen loaïi 1: caáp 0 vaø caáp 1 ñoái soá thöïc
Jo ( )  J ( )
 hay Bi   1
J1 (  ) Bi J 0 ( )

 r 1  1 ( Bi, Fo)
Tra baèng ñoà thò laáy soá haïng ñaàu tieân: Fo  
 r 0   2 ( Bi, Fo)
Nhieät löôïng nhaû ra trong quaù trình laøm nguoäi thanh khi  = 0  
Qn = r02lc(t0 - tf), J
Nhieät löôïng nhaû ra khi  = 0 ñeán 1 baát kyø
t tf
Q  Qn (1   ) ,J voi  
to  t f
Tröôøng hôïp ñaëc bieät: Bi   vaø Bi  0.

2.9.3 Laøm nguoäi vaät hình caàu

  2 2 
   a .(  )
 r 2 r r
  0,  0  to  t f
 
 Trong ñoù: tg   
 Bi  1
r  0, ( )r 0  0
 r
  
r  ro , ( )r  ro    r  ro
 r 
27
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

r

sin( n. )
 2(sin n  o cos  n ) ro
    
2
. .e   n . Fo
 o n 1 n  sin n cos n r
n .
ro
or =1 = f1 (Bi , Fo)
or = 0 = fo (Bi , Fo) Tra baèng ñoà thò
Nhieät löôïng quaû caàu nhaû hoaëc haáp thuï:
6sin  n   n cos  n 
 2
Q
 2
Qn n1  n  n  sin  n cos  n 
 2
1  e  n Fo 
Q
 f Q  Bi  Fo 
Qn
Trong ñoù:
3 3
Qn = r0 ct 0  t f  laø entanpy ban ñaàu cuûa quaû caàu.
4

28
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

CHƯƠNG 3 TRAO ÑOÅI NHIEÄT ÑOÁI LÖU

3.1 KHAÙI NIEÄM

Trao ñổi nhiệt ñối lưu laø quaù trình trao ñổi nhiệt xảy ra khi coù sự dịch chuyển
ñối lưu chất trong khoâng gian từ vuøng coù nhiệt ñộ naøy sang vuøng coù nhiệt ñộ khaùc.
Quaù trình truyền nhiệt ñối lưu ñược thực hiện ñồng thời với quùa trình dẫn
nhiệt.
Quaù trình trao ñổi nhiệt giữa bề mặt vật rắn vôùi doøng chất lưu chuyển ñộng treân
bề mặt ñoù ñược gọi laø sự tỏa nhiệt ñối lưu.

3.2 NHÖÕNG NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN SÖÏ TRAO ÑOÅI NHIEÄT
ÑOÁI LÖU

- Nguyeân nhaân gaây ra chuyển ñộng: tự nhieân vaø cưỡng bức

- Chế ñộ chuyển ñộng: chảy tầng vaø chảy rối
- Tính chất vật lyù :  ,  , t, c,…
- Hình daùng vị trí kích thước.

3.3 HEÄ PHƯƠNG TRÌNH ÑOÁI LƯU

3.3.1/ Coâng thức Newton

q   (t w  t f )
q

tw  t f

Khi t w  t f  1 thì   q
q: Mật ñộ doøng nhiệt , W/m2
Q = q.F : doøng nhiệt , W
F: diện tích bề mặt trao ñoåi nhieät, (m2)
2o
 : Hệ số toả nhiệt ñối lưu , W/m C (phụ thuộc bốn yếu tố treân)

29
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

3.3.2 Hệ Phương trình vi phaân của trao ñoåi nhiieät ñối lưu
Trao ñoåi nhieät ñối lưu laø quaù trình phức tạp lieân quan ñến caùc hiện tượng nhiệt
veà hiện tượng thủy lực, ñược moâ tả bằng hệ phương trình vi phần sau:
1.Phương trình vi phaân năng lượng:
t t t t
 x .   y .  z  a 2t
 x x z
2.Phương trình vi phaân chuyển ñộng theo phương x, y, z:
Với phương x:
 x   y  z   2  2 x  2 x
[  x . x   y .  z ]  .g x    [ 2x   ]
 x x z x x y 2 z 2
3. Phương trình vi phaân lieân tục:
 (  x )  (  y )  (  z )
.   0
 x y z
4. Phương trình trao ñổi nhiệt:
 t
  ( ) n 0
t n
Khi giải hệ phương trình vi phaân treân cần kết hợp ñiều kiện ñơn trị.

3.4 LYÙ THUYEÁT ÑOÀNG DAÏNG VAØ PHAÂN TÍCH THÖÙ NGUYEÂN

3.4.1/ Lyù thuyết ñồng dạng

3.4.1.1 Lyù do ra ñời lyù thuyết ñồng dạng:
Để tính q cần phải tính  ,maø  phụ thuộc vaøo 4 yếu tố với nhiều ñại lượng
khaùc nhau. Do ñoù việc xaùc ñịnh  bằng lyù thuyết laø khoâng thể ñược.
Vì lyù do kinh tế neân ta xaây dựng moâ hình thí nghiệm thường nhỏ hơn thiết bị
thực tế laøm một số thí nghiệm duøng kết quả haøng loạt nhiệt loại thiết bị thực. Để
ñảm bảo ñiều naøy lyù thuyết ñồng dạng ra ñời.
Lyù thuyết ñồng dạng laø cầu nối giữa thực nghiệm với thiết bị thực. Đồng dạng
khoâng chỉ về mặt hình học maø coøn ñồng dạng về mặt vật lyù.

3.4.1.2 Caùc tieâu chuẩn ñồng dạng:

L
1.Tieâu chuẩn Nuselt (Nu): Nu  ñặc trưng cho chế ñộ trao ñổi nhiệt treân bề

mặt vật rắn vaø lưu chất.Muốn xaùc ñịnh  ta phải tìm ñược Nu.

30
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

L
2.Tieâu chuẩn Reynolds (Re): ñặc trưng chính cho yeáu toá cheá ñoä
Re 
v
chuyển ñộng. Noù coøn ñặc trưng cho tỉ số giữa lực quaùn tính(  ) vaø lực nhớt ( )
3.Tieâu chuẩn Grashoff (Gr): Đặc trưng cho lực naâng do sự khaùc biệt mật ñộ
o  
(  t  ). Noù coøn ñặc trưng chính cho yếu tố trao ñổi nhiệt ñối lưu tự nhieân,
o
yếu tố nguyeân nhaân chuyển ñộng.
g tL3
Gr 
2
1 1 1
  hệ số daõn nở vì nhiệt ñộ, (khí lyù tưởng   )
T K T
T :Độ cheânh nhiệt ñộ trong khối lưu chất, K
4. Tieâu chuẩn Prandtl(Pr): Đặc trưng cho mức ñộ ñồng dạng của trường vận
tốc(v) vaø trường nhiệt ñộ (a). Tieâu chuẩn Prandtl ñaëc trưng chính cho yếu tố tính
chất vật lyù của lưu chất.
C p 
Pr = =
 a
a: Hế số khuyếch taùn nhiệt (m2/s)
2
 : Độ nhớt ñộng học lưu chất m /s.
5. Tieâu chuaån Fruit (Fr): laø tæ soá giöõa löïc troïng tröôøng vaø löïc quaùn tính.
g.L
Fr =
2
6.Tieâu chuẩn Peclet (Pe): laø tieâu chuẩn ñồng dạng nhiệt. Laø tỉ số ñặc trưng
giữa lượng nhiệt truyền qua bằng ñối lưu với dẫn nhiệt.
.L
Pe= nếu Pr = 1 thì  = a vaø Pe = Re
a
7. Tieâu chuẩn Euler (Eu): Laø tỉ số giữa aùp suất vaø löïc quaùn tính, do ñoù coøn gọi
laø tieâu chuẩn ñồng dạng trường aùp suất.
P
Eu  , Eu  f (Re, Fr )
 2
 P : chưa biết neân tieâu chuaån Eu chưa xaùc ñịnh ñược.

3.4.1.3 Caùc ñịnh lyù ñồng dạng:

Định lyù 1: Khi 2 hiện tượng vật lyù ñồng dạng với nhau thì cặp tieâu chuẩn bằng
nhau từng ñoâi một.
Nếu 1 hiện tượng vật lyù ñược moâ tả dưới dạng phương trình vi phaân thì luoân
luoân tồn tại khả năng coù thể moâ tả noù dưới dạng phương trình tieâu chuẩn. Do ñoù

31
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

tích phaân của hệ phương trình vi phaân tìm ñược laø haøm caùc tieâu chuẩn ñồng dạng
của hiện tượng treân.
Định lyù 2: Hai hiện tượng coù caùc tieâu chuẩn = nhau thì ñồng dạng
Định lyù 3: Tieâu chuẩn ñồng dạng tìm ñược từ phương trình vi phaân vaø tieâu
chuẩn ñoàng daïng tìm ñược từ nghiệm của phương trình vi phaân laø hoaøn toaøn nh ư
nhau.
Hai ñịnh lyù ñaàu laø ñịnh lyù thuận, noù noùi roõ caùc tính chất cơ bản của caùc hiện
tượng ñồng dạng. Định lyù thứ ba laø ñịnh lyù ñảo hai ñịnh lyù treân, noù xaùc ñịnh roõ
ñiều kiện cần vaø ñủ ñể hai hiện töôïng ñoàng daïng nhau.

3.4.2 Phöông phaùp phaân tích thöù nguyeân

Phöông phaùp ñoàng daïng: tìm ra phöông phaùp toaùn hoïc (phöông trình vi phaân )
dieãn taû ñöôïc hieän töôïng  tìm ra tieâu chuaån ñoàng daïng  phöông tình tieâu
chuaån vaø duøng thöïc nghieäm xaùc ñònh caùc tröôøng hôïp cuï theå cuûa phöông trình tieâu
chuaån.
Moät soá hieän töôïng phöùc taïp khoâng tìm ra ñöôïc phöông trình toaùn hoïc neân
duøng phöông phaùp phaân tích thöù nguyeân ñeå giaûi.
Khi noùi ñeán moät ñaïi löôïng vaät lyù caàn phaûi noùi ñeán ñôn vò ño vaø trò soá ño ñöôïc.
Ñaïi löôïng naøy seõ khoâng thay ñoåi baûn chaát khi thay ñoåi ñôn vò ño cho duø trò soá cuûa
noù khaùc (3m = 30dm). Phöông phaùp phaân tích thöù nguyeân döïa treân phöông phaùp
naøy, ñeå laøm giaûm bieán soá.
Xeùt trôû löïc löu ñoäng cuûa chaát loûng P trong oáng thaúng troøn, nhaün.
Ta thaáy P  f (l , d , v, ,  ) (1)
P : kg / m.s 2
 : kg / m 3
l:m
d:m
v : m2 /s
: m /s
Ta thaáy coù ba ñôn vò ño cô baûn laø: m, s, kg
Chuyeån qua heä thoáng ño löôøng môùi
- Ñoä daøi ruùt goïn ñi T laàn: m/L
- Thôøi gian ruùt goïn ñi L laàn: s/T
- Khoái löôïng ruùt goïn ñi Klaàn: kg/K
Ta coù: P '  f (l ' , d ' , v ' ,  ' ,  ' )

32
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

K K L2 L
Vôùi P '  P 2
,  '
  3
, l '
 L. L , d '
 d . L , v '
 v , '  
T L L T T
Thay vaøo (1) ta ñöôïc:
K L2 K L
P 2
 f ( l.L , dL , v , 3 , ) (2)
T L T L T
Ta coù theå choïn löïa L, T, K coâng thöùc treân khoâng thay ñoåi baûn chaát:
L K
Choïn dL = 1,   1,  3  1
T L
L3 1
Ta ñöôïc L = 1/d, T=  L =  /d , K=  (3)
 d 3
Thay (3) vaøo (2) ta ñöôïc
1
d 3 l 
P 2  f ( ,1, ,1,1)
 1 d d
d2 d
P 1 d 1
Hay 2  f ( , )  Eu  f ( , Re)
 d v d
Ñònh lyù : phöông trình vaät lyù chöùa n  2 caùc ñaïi löôïng coù thöù nguyeân trong
ñoù coù k  1caùc ñôn vò ñoäc laäp thì khi ñöa veà thì khoâng thöù nguyeân seõ coù n - k ñaïi
löôïng khoâng thöù nguyeân. (Soá tieâu chuaån )
Ñònh lyù  duøng ñeå kieåm tra soá tieâu chuaån.
Phöông phaùp phaân tích thöù nguyeân mang yeáu toá chuû quan : Neáu xeùt boû soùt
hoaëc taêng theâm ñaïi löôïng vaät lyù seõ laøm keát quaû maát chính xaùc.

33
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

 3.5 PHÖÔNG TRÌNH TIEÂU CHUAÅN

Caùc heä soá tieâu chuaån ñoàng daïng coù moái lieân heä vôùi nhau, noù ñöôïc theå hieän
döôùi daïng phöông trình tieâu chuaån toång quaùt :
Nu=f(Re,Gr,Pr)
Nu=C.Ren.Grp.1Pem(Prf/Prw)0.25
Trong ñoù c,n,m,p laø caùc haèng soá thöïc nghieäm
Tuyø theo caùc tröôøng hôïp trao ñoåi nhieät khaùc nhau maø caùc heä soá thöïc nghieäm
seõ khaùc nhau.

 3.6 CAÙC KEÁT QUAÛ THÖÏC NGHIEÄM

A/ TOÛA NHIEÄT ÑOÁI LÖU TÖÏ NHIEÂN

A.1 Ñoái löu töï nhieän trong khoâng gian voâ haïn
Khoâng gian voâ haïn laø khoâng gian chöùa löu chaát coù chieàu daøy ñuû lôùn, luùc naøy
moâi chaát trao ñoåi nhieät vôùi beà maët ñang xeùt .
Khi chaûy taàng, nhòeât trôû hoaøn toaøn do chieàu daøy cuûa lôùp chaûy taàng quyeát ñònh
(lôùp bieân nhieät). Khi chieàu cao taêng daàn, chieàu daøy lôùp bieân cuõng taêng daàn, do
ñoù heä soá toaû nhieät cuïc boä cuõng giaûm daàn. Khi moâi chaát ôû traïng thaùi quaù ñoä, lôùp
bieân xoaùy maûnh lieät laøm heä soá toûa nhieät taêng. Luùc ñoä cao ñaït ñeán khu vöïc chaûy
roái maûnh lieät thì heä soá toûa nhieät khoâng ñoåi, ôû döôùi cuøng  lôùn nhaát.

Chaûy roái

h Chaûy quaù ñoä

Chaûy taàng

0

Coâng thöùc chung cho caùc maët phaúng truï, caàu naèm thaúng ñöùng hoaëc naèm
ngang.
Num = C(Gr.Pr)n = C.Ramn
Trong ñoù:
34
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

L
Tieâu chuaån Nuselt: Num =
m
Tieâu chuaån Rayleigh : Ram = (Gr.Pr)m
Caùc thoâng soá vaät lyù ñöôïc choïn theo tính toaùn.
tm = 0.5(tw + tf) , (oC)
tw : to trung bình beà maët.
tf : to trung bình cuûa löu chaát.
Kích thöôùc tính toaùn:
- Ñoái vôùi oáng troøn naèm ngang, vaät hình caàu L= D
- Ñoái vôùi oáng ñaët thaúng ñöng, vaùch ñaët thaúng ñöùng L = H
Trò soá C vaø n ñöïôc choïn theo baûng 6.1
Traïng thaùi Ra = Gr.Pr C n
-3
Maøng <10 0.5 0
-3 2
Quaù ñoä maøng sang taàng 10 - 5.10 1.18 1/8
2 7
Chaûy taàng 5.10 - 2.10 0.54 1/4
7 13
Chaûy roái 2.10 - 10 0.135 1/3

-Tröôøng hôïp taám phaúng ñaët naèm ngang kích thöùôc tính toaùn theo chieàu
heïp, trò soá C vaø n choïn theo baûng 6.2

( Gr.Pr ) C n
Beà maët noùng Beà maët noùng höôùng
höôùng leân treân xuoáng döùôi
<10-3 0,65 0,35 0
10-3-5.102 1,53 0,83 1/8
5.102-2.107 0,70 0,38 1/4
2.107-1013 0,176 0,095 1/3

A.2 Ñoái köu töï nhieân trong khoâng gian heïp

Khoâng gian höõu haïn ñöôïc hieåu laø moät khe heïp chöùa löu chaát coù chieàu daøy  ,
giöõa hai maët coù nhieät ñoä khaùc nhau tw1>tw2, neân löu chaát vöøa nhaän nhieät töø maët
noùng vaø nhaû nhieät vaøo maët laïnh. Neáu  nhoû thì hai doøng noùng laïnh taïo voøng
tuaàn hoaøn.

35
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

tw1
tw2

Do vaäy, nhieät löôïng truyeàn töø maët noùng qua maët laïnh ñöôïc tính theo coâng
thöùc daãn nhieät qua vaùch löu chaát .
td 2
q (t w1  t w 2 ) (W/m )

Trong ñoù : td   td
 : heä soá daãn nhieät cuûa löu chaát, tính theo tf = 0,5(tw1-tw2)
 td  f (Gr. Pr) f tính theo tf
Khi (Gr.Pr)f < 103 thì choïn  td  1
Khi 103 < (Gr.Pr)f < 1010 thì  td  0,18(Gr. Pr) f 1 / 4
tw1 : nhieät ñoä beà maët noùng.
tw2 : nhieät ñoä beà maët laïnh
 : chieàu daøy khe heïp (ño ñaïc ñöôïc).

B/ TOÛA NHIEÄT ÑOÁI LÖU CÖOÕNG BÖÙC

B.1 Chaát loûng chaûy trong oáng
Tính thoâng soá theo nhieät ñoä trung bình cuûa löu chaát.
1/ Chaûy taàng: Re < 2200
Nuf = 0,15Ref0.33.Prfo.43Grfo.1.(Prf/Prw)1/4.l
Ñoái vôùi oáng troøn L = dtr
Ñoái vôùi oáng troøn coù hình daïng khaùc, choïn L= Dtd (Ñöôøng kính töông
ñöông)
Dtd = 4F/U, ( m )
F: tieát dieän caét ngang maø löu chaát qua .
U : chu vi öùôt , (m)
 1 : heä soá hieäu chænh chieàu daøi töông ñoái cuûa oáng .
l/d > 50 thì choïn  1 = 1 (l laø chieàu daøi oáng)

36
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

l/d < 50 thì choïn  1 trong baûng 6.3

l/d 1 2 5 10 15 20 30 40 50
1 1.9 1.7 1.44 1.28 1.18 1.13 1.05 1.02 1

Ñoái vôùi khoâng khí Nu =0.13Ref0.33Grf0.1

2/ Khi chaát loûng chaûy roái:

Ref >104
Nu =0,021.Ref0.8.Prfo.43(Prf/Prw)0.25  l . R
Nhieät ñoä xaùc ñònh: tf
 R : Heä soá hieäu chænh tính tôùi ñoä cong cuûa oáng (coù baùn kính cong R)
 R =1 + 1,77 d/R
R : baùn kính cong cuûa oáng .
d: ñöôøng kính ngoaøi cuûa oáng .
neáu oáng thaúng  R =1.
Ñoái vôùi khoâng khí Nu = 0,018.Re0.8

3/ Khi löu chaát chaûy quaù ñoä: (2200<Re<104)

Ko = Nu.Pr -0.43(Prf/Prw)-0.25.  l 1
Trong ñoù:  l choïn theo cheá ñoä chaûy taàng
K0= f(Re) ñöôïc tra theo baûng 10.5/218
Re.10-3 2,2 2,3 2,5 3,0 3,5 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0
K0 1,9 3,2 4,0 6,8 9,5 11 16 19 24 27

B.2 Chaát loûng chaûy ngoaøi oáng troøn



0,8

0,6
 (0 )
90 70 50 30 10

37
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

1/ Ñoái vôùi moät oáng:

Khi Re < 103
Nu = 0,56.Ref0.5.Pro.36(Prf/Prw)0.25  
Vôùi khoâng khí: Nu=0,49.Re0,5
Khi löu chaát chaûy vuoâng goùc vôùi oáng thì thì    1 (ta coù goùc va baèng 90o)
Khi chaát loûng chaûy leäch  < 900 vôùi oáng thì  ñöôïc tra theo ñoà thò .
2/ Ñoái vôùi chuøm oáng:
Boá trí laép ñaët heä thoáng trong thieát bò thöôøng boá trí 2 daïng laø: song song hay so
le.
Thoâng soá ñaëc tröng cho saép xeáp cuûa chuøm oáng laø:
d: ñöôøng kính ngoaøi cuûa oáng.
s1:böôùc ngang.
s2 : böôùc doïc.

a/ Chuøm oáng saép xeáp song song:

S2

S1

Khi Re < 103:

Nu = 0,56.Ref0,5.Pr0,36(Prf/Prw)0,25   . i
Khi Re > 103 :
Nu = 0,22Ref0,65.Pr0,36(Prf/Prw)0,25    i
Nhieät ñoä tính toaùn: tf1 (nhieät ñoä trung bình cuûa löu chaát tröôùc vaø sau chuøm
oáng)
Kích thöôùc tính toaùn: d
Toác ñoä  cuûa löu chaát phaûi ñöôïc laáy ôû tieát dieän töï do heïp nhaát cuûa chuøm oáng
  : Heä soá hieäu chænh khi coù aûnh höôûng cuûa goùc va

38
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

 i :Heä soá hieäu chænh khi coù aûnh höôûng tôùi haøng oáng thöù nhaát vaø haøng oáng thöù
hai.
Haøng oáng thöù nhaát  i = 0,6
Haøng oáng thöù hai  i = 0,9

* Ñoái vôùi khoâng khí:

Khi Re < 103 : Nu = 0,49.Re0,5
Khi Re > 103 : Nu = 0,19.Re0,5
b/ Chuøm oáng saép xeáp so le:
S2

S1

Khi Re < 103:

Nu = 0,56.Ref0,5.Pr0,36(Prf/Prw)0,25   . i
Khi Re > 103:
Nu = 0,4.Ref0,6.Pr0,36(Prf/Prw)0,25    i
Haøng oáng thöù nhaát:  i = 0,6
Haøng oáng thöù hai:  i = 0,7
*Ñoái vôùi khoâng khí:
Re < 103 Nu = 0,49.Re0,5
Re > 103 Nu = 0,245.Re0,6
Ñoái vôùi moät soá loaïi oáng coù caùnh, coâng thöùc tính tieâu chuaån Nu seõ khaùc
chuùng ta seõ nghieân cöùu ôû phaàn sau.

39
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

 3.7 TOÛA NHIEÄT KHI COÙ BIEÁN ÑOÅI PHA

3.7.1 Toaû nhieät khi soâi

Trong kyõ thuaät chuùng ta gaëp raát nhieàu tröôøng hôïp trao ñoåi nhieät xaûy ra ñoàng
thôøi vôùi quaù trình bieán ñoåi pha (ví duï nhö quaù trình bay hôi trong daøn laïnh, quaù
trình ngöng tuï trong daøn noùng). Caùc quaù trình naøy coù moät soá caùc ñaëc ñieåm khaùc
vôùi quaù trình trao ñoåi nhieät trong moâi tröôøng moät pha maø ta ñaõ nghieân cöùu.
Hai quaù trình thöøong gaëp nhaát trong cuoäc soáng ñoù laø 2 quaù trình soâi vaø
ngöng.
Soâi laø quaù trình bieán ñoåi töø pha loûng sang pha hôi trong toaøn boä khoái chaát
loûng khi noù nhaän moät nhieät löôïng caáp vaøo. Ñieàu kieän ñeå quaù trình soâi xaûy ra:
- Chaát loûng phaûi ñöôïc quaù nhieät ñeán nhieät ñoä t naøo ñoù lôùn hôn nhieät ñoä baõo
hoaø tpôû aùp suaát soâi ps. Ñoä quaù nhieät t= t - ts phuï thuoäc vaøo loaïi chaát loûng, ñoä tinh
khieát chaát loûng, aùp suaát vaø tính chaát beà maët trao ñoåi nhieät. Chaát loûng caøng tinh
khieát thì ñoä quaù nhieät ban ñaàu thöôøng khaù cao khi soâi.
- Phaûi coù caùc taâm hoùa hôi, taâm hoùa hôi thöôøng sinh ra töø nhöõng vuøng coù ñoä
maáp moâ cao cuûa beà maët trao ñoåi nhieät. Beà maët nhaün boùng cao thì ñoä quaù nhieät
töông ñoái lôùn.
Treân beà maët ñoát noùng, ôû caùc taâm soâi baét ñaàu xuaát hieän caùc boït hôi coù kích
thöôùc raát nhoû ñöôïc goïi laø maàm hôi. Nhöõng maàm hôi naøy coù theå phaùt trieån lôùn leân
hoaëc bò beïp ñi. Söï toàn taïi cuûa boït ñöôïc quyeát ñònh bôûi söï caân baèng löïc leân beà maët
boït hôi. Ñoù laø löïc aùp suaát cuûa hôi trong boït, löïc aùp suaát cuûa chaát loûng bao quanh
boït hôi vaø söùc caêng beà maët boït hôi.

Hình 3.2 Caùc maàm hôi hình thaønh taïi taâm soâi
Boït hôi lôùn leân do söï bay hôi cuûa chaát loûng xung quanh vaøo boït.
Boït hôi beïp ñi do söï ngöng tuï cuûa hôi trong boït.

40
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

a/ Aûnh höôûng cuûa ñoä cheânh nhieät ñoä ñeán quaù trình toûa nhieät khi soâi
Khi t beù (t < 50C) thì vieäc taêng t ít aûnh höôûng ñeán α vaø q. Cheá ñoä naøy laø
cheá ñoä soâi ñoái löu töï nhieân.
Khi t vöøa phaûi (50C < t < 22,20C)thì khi taêng t gaây aûnh höôûng tôùi α vaø q.
Cheá ñoä naøy goïi laø cheá ñoä soâi boït.
Khi 22,20C < t < 1100C thì taêng t saûn sinh ra nhieàu boït hôi taïo thaønh maøng
hôi laøm cho α vaø q giaûm. Goïi laø cheá ñoä quaù ñoä hay cheá ñoä soâi maøng khoâng oån
ñònh.

q
106 Soâi boït Quaù ñoä
Soâi maøng
105

104 Soâi ñoái löu

3
10 t
1
10 102 103

Khi t > 1100C, α beù nhöng do böùc xaï q taêng. Cheá ñoä naøy goïi laø cheá ñoä soâi
maøng oån ñònh.
b/ Aûnh höôûng cuûa goùc dính öôùt

Chaát loûng khoâng dính öôùt beà maët coù goùc dính öôùt lôùn (θ > ) neân ñöôøng
2
kính taùch ly lôùn, boït hôi luùc taùch ly coù chaân roäng neân deã taïo thaønh maøng baùm
treân beà maët ñoát noùng khi t khoâng lôùn laém. Cheá ñoä soâi luùc naøy goïi laø soâi maøng
(thuûy ngaân,…)




a) Khoâng dính öôùt b) Dính öôùt

Hình 3.3 Caùc chaát loûng khoâng dính öôùt vaø dính öôùt

Chaát loûng dính öôùt beà maët coù goùc dính öôùt θ nhoû (θ < ) neân noù deã taùch
2
khoûi beà maët ñoát noùng, thöôøng noù laø cheá ñoä soâi boït. Tröôøng hôïp t raát lôùn chaát

41
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

loûng dính öôùt beà maët soâi maøng. (Aùp suaát, beà maët trao ñoåi nhieät, cheá ñoä chuyeån
ñoäng, ñoä öôùt)
Toûa nhieät khi soâi boït
Heä soá toûa nhieät ñoái löu khi soâi boït ñöôïc tính theo coâng thöùc thöïc nghieäm
sau:
2 1/ 3 2
    2
 b    .q 2 / 3 hay   b  3 .t
 v. .t s   v. .t s 
   
Trong ñoù:
2/3
   ''  
b  0,0751  10. ' 
''  
: heä soá thöïc nghieäm.
     
'' '
  h;    f
Taát caû caùc thoâng soá vaät lyù ñöôïc choïn theo nhieät ñoä baõo hoøa.
Khi soâi trong khoâng gian töï do vôùi aùp suaát khoaûng p = 0,2  80 bar, ñoái vôùi
nöôùc coù theå söû duïng coâng thöùc:
  46.t 2, 33 .p 0.5 W/m.K
Trong ñoù: t  t w  t s
t w : Nhieät ñoä beà maët vaùch.
t s : Nhieät ñoä baõo hoøa töông öùng ôû aùp suaát p
Toûa nhieât khi soâi maøng
Soâi maøng thöôøng gaëp khi beà maët ñoát noùng coù phuï taûi nhieät lôùn. Chaát loûng soâi
maøng treân beà maët oáng naèm ngang trong theå tích lôùn coù theå duøng coâng thöùc:
4
3h ( f   h )grx
  0,62
 h .D.(t w  t f )
Trong ñoù: rx  r  0,5.c ph ( t w  t f ) goïi laø aån nhieät hoùa hôi hieäu quaû.
D: ñöôøng kính oáng.
 h : khoái löôïng rieâng cuûa chaát loûng tính theo ts.
Caùc thoâng soá coøn laïi cuûa hôi ñöôïc tính theo nhieät ñoä trung bình cuûa maøng hôi:
0
t tb  0,5(t w  t s ) , C

3.7.2 Toûa nhieät khi ngöng

Ngöng hôi laø quaù trình bieán ñoåi traïng thaùi hôi thaønh traïng thaùi loûng hoaëc raén,
quaù trình naøy gaén lieàn vôùi quaù trình nhaû nhieät. Hai ñieàu kieän quaù trình ngöng hôi
ñöôïc thöïc hieän:
- Ruùt nhieät töø hôi ngöng qua beà maët vaät raén (aån nhieät r).

42
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

- Treân beà maët vaät raén phaûi coù taâm ngöng tuï (nhöõng boït khí, ñoä nhaùm, haït
buïi,... cuûa beà maët).

a) Dính öôùt b) Khoâng dính öôùt

Ảnh hưởng góc dính ướt


Chaát loûng dính öôùt beà maët θ < , caùc gioït chaát loûng thöôøng coù chaân roäng, deã
2
lieân keát thaønh maøng baùm treân beà maët, thöôøng xaûy ra hieän töôïng ngöng maøng.

Chaát loûng dính öôùt beà maët θ > thöôøng xaûy ra hieän töôïng ngöng gioït.
2
 Ngöng hôi treân vaùch ñöùng hoaëc oáng ñöùng coù chieàu cao H ñöôïc tính theo
coâng thöùc:
4
r..g.3 W
  0,943. ,
v.H.(t s  t w ) m 2 .K
 Ngöng hôi treân oáng naèm ngang ñöôøng kính d:
4
r..g.3 W
  0,72 ,
v.d.(t s  t w ) m2 K
Trong ñoù:
g: gia toác troïng tröôøng, m/s2
r: aån nhieät hoùa hôi, J/kg.K (choïn theo ts)
: heä soá daãn nhieät cuûa chaát loûng, W/m.K
: khoái löôïng rieâng cuûa chaát loûng, kg/m3
: ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa chaát loûng, m2/s
Caùc thoâng soá nhieät vaät lyù ñöôïc tính theo nhieät ñoä trung bình:
1
t tb  t w  t f 
2

Heä soá toûa nhieät khi ngöng maøng thaáp hôn ngöng gioït 10 ñeán 15 laàn do maøng
nöôùc ngöng caûn trôû vieäc tieáp xuùc tröïc tieáp cuûa pha hôi vôùi beà maët vaät raén ñeå nhaû

43
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

nhieät aån. Ví duï hôi nöôùc ôû aùp suaát khí trôøi khi ngöng maøng laø 7000 ñeán 12000
W/m2.K, coøn khi ngöng gioït khoaûng 50.000 ñeán 120.000 W/m2.K.
Cheá ñoä toûa nhieät ngöng maøng vaø ngöng gioït cuûa kim loaïi khoâng khaùc maáy do
nhieät trôû cuûa maøng kim loaïi moûng raát beù.
Ñeå taïo neân ngöng gioït ngöôøi ta phaûi cheá taïo vaùch laïnh thaät nhaün boùng hoaëc
boâi trôn baèng moät lôùp daàu neân raát khoù khaên cheá taïo. Do vaäy trong kyõ thuaät haàu
heát chuùng ta gaëp laø cheá ñoä ngöng maøng.
Moät soá yeáu toá aûnh höôûng ñeán quaù trình toûa nhieät khi ngöng:
- AÛnh höôûng cuûa toác ñoä vaø höôùng löu ñoäng cuûa doøng hôi.
Neáu toác ñoä cuûa doøng hôi lôùn thì doøng hôi gaây neân ma saùt.
Khi ngöng hôi treân oáng hoaëc vaùch ñöùng, phöông chuyeån ñoäng doøng hôi
truøng löïc troïng tröôøng, toác ñoä maøng nöôùc ngöng taêng, beà daøy maøng moûng, heä soá
toûa nhieät taêng.
Khi doøng hôi chuyeån ñoäng ngöôïc chieàu vôùi löïc troïng tröôøng, beà daøy maøng
nöôùc ngöng taêng leân do maøng nöôùc ngöng bò haõm laïi laøm α giaûm, nhöng neáu toác
ñoä vöôït quaù giôùi haïn, maøng nöôùc bò phaù, α taêng.
- Aûnh höôûng cuûa khí khoâng ngöng.
Khí khoâng ngöng taäp trung treân beà maët, ngaên caùch giöõa vaùch vaø hôi.
Cöôøng ñoä laøm vieäc coù theå giaûm gaàn 60% khi hôi coù laãn 1% khí khoâng
ngöng.
- Aûnh höôûng cuûa caùch boá trí beà maët ngöng hôi: boá trí ñeå beà daøy maøng nöôùc
ngöng giaûm , α taêng .
- AÛnh höôûng ñeán traïng thaùi beà maët vaùch:
Treân caùc beà maët nhaùm hoaëc caùc beà maët phuû moät lôùp oxít, heä soá toûa nhieät
giaûm 20% ñeán 30%.

44
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

CHÖÔNG 4 BÖÙC XAÏ NHIEÄT

 4.1 KHAÙI NIEÄM VAØ ÑÒNH NGHÓA

 4.2 CAÙC ÑÒNH LUAÄT VEÀ BÖÙC XAÏ

 4.3 TÍNH TOAÙN TRAO ÑOÅI NHIEÄT BÖÙC XAÏ TRONG MOÂI TRÖÔNG
TRONG SUOÁT

Tröôøng hôïp coù maøng chaén.

Khi oån ñònh nhieät:
q1c  qc 2  q1c 2
Ta coù: T1
1 q1c T2
 T1  4  Tc  4 
q1c  C1c      q2c 2
 100   100  
 Tc  4  T2  4 
qc 2  C c 2     
 100   100  
Khi  1   2   c Thì C12  C c 2  C1c

Do ñoù:
1  T  4  T  4 
q1c  q c 2  C12  1    2  
2  100   100  
Vaäy khi coù cuøng ñoä ñen, neáu coù n maøng chaén thì löôïng nhieät böùc xaï giaûm ñi
(n+1) laàn.
Tröôøng hôïp toång quaùt vôùi n maøng chaén coù ñoä ñen khaùc nhau:
 T  4  T  4 
C 0 . 1    2  
q12   100   100  
1 1  n  2 
   1     1
 1  2  i 1   ci 
Trong ñoù:
 ci : Ñoä ñen cuûa maøng chaén thöù i.
Vò trí ñaët maøng chaén khoâng aûnh höôûng ñeán quaù trình trao ñoåi nhieät,  i caøng
nhoû thì hieäu quaû maøng chaén böùc xaï caøng cao.

45
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

Maøng chaén boïc nhau:

Khi khoâng coù maøng chaén ôû giöõa:
 T1  4  T2  4 
C 0     
Ta coù: Q12   100   100  
1 1  1 
   1
 1 F1 F2   2 
1
Rbxp  : chæ phuï thuoäc beà maët phaùt naêng löôïng böùc xaï F1
 1 F1
1  1 
Rbxn    1 : chæ phuï thuoäc beà maët nhaän naêng löôïng böùc xaï F2
F2 2 

T 2 , F2
2
T c , Fc ,
c

T1 ,
F1, 1

Tröôøng hôïp coù n maøng chaén boïc nhau coù ñoä ñen khaùc nhau thì thaønh phaàn trôû
nhieät ñuôïc tính:
n
1 1
R bxp  
 1 F1 i 1  ci Fci
1  1  n 1  1 
 Rbxn    1     1
F2 2  i 1 Fci   ci 
Trong ñoù:
 ci : Ñoä ñen cuûa maøng chaén thöù i
Fci : Dieän tích maøng chaén thöù i
Phöông trình trao ñoåi nhieät böùc xaï cuûa hai vaät boïc nhau khi coù maøng chaén:

46
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

 T1  4  T2  4 
C 0     
Q12   100   100  
n n
1 1 1  1  1  1 
    1    1
 1 F1 i 1  ci Fci i 1 Fci   ci  F2   2 
Nhaän xeùt:
- Maøng chaén caøng gaàn F1 (Fci giaûm) thì khaû naêng haïn cheá böùc xaï caøng
toát.
- Maøng chaén coù ñoä ñen  i caøng beù thì khaû naêng haïn cheá böùc xaï caøng toát.

4.4 TRAO ÑOÅI NHIEÄT BÖÙC XAÏ GIÖÕA 2 BEÀ MAËT BAÁT KYØ

Naêng löôïng böùc xaï giöõa 2 beà maët baát kyø laø:
Q12  C td .  12 .dF1  Ctd . .F1 .1, 2
F1

Hay:
Q12  Ctd .   2,1 .dF2  Ctd . .F2 . 2,1
F2

Trong ñoù: C td  A1 . A2 .C 0 : Haèng soá böùc xaï töông ñöông.

 T1  4  T2  4 
      
 100   100  
1, 2 : Heä soá goùc cuûa phaân toá beà maët dF1 ñoái vôùi beà maët dF2 .

 2 ,1 : Heä soá goùc cuûa phaân toá beà maët dF2 ñoái vôùi beà maët dF1 .
1, 2 : Heä soá goùc trung bình (laø trò soá trung bình 1, 2 treân F1).

 2,1 : Heä soá goùc trung bình (laø trò soá trung bình  2 ,1 treân F2).
Heä soá goùc ñöôïc tính baèng phöông phaùp ñaïi soá hoaëc phöông phaùp hình hoïc.

47
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

F2, dF2


n2

n1
1

F1, dF1

4.5 BÖÙC XAÏ MAËT TRÔØI

Maët trôøi hình caàu, theå khí goàm 79% H2 + 19 He + 1% khí khaùc.
Ñöôøng kính maët trôøi 1,39.106km.
Lôùp maët ngoaøi 2000 K
Taâm maët trôøi: nhieät ñoä vaøi trieäu K, aùp suaát vaøi tæ at coù 90% nhieät löôïng phaùt ra.
Lôùp quyeån sáng: nhieät ñoä khoaûng 6000 K.
Lôùp quyeån saéc: nhiệt độ khoảng 4500 K  5000 K coù beà daøy 10.000 đến 12.000
km (khi nhaät thöïc ta thaáy noù chính laø lôùp ngoaøi maët trôøi)
Böùc xaï maët trôøi laø phaûn öùng nhieät haïch:

Q = mc2
H2 He

48
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

CHÖÔNG 5 TRUYEÀN NHIEÄT VAØ THIEÁT BÒ TRAO ÑOÅI NHIEÄT

 5.1 TRUYEÀN NHIEÄT

5.1.1 Trao ñoåi nhieät phöùc hôïp

Coù moät soá quaù trình truyeàn nhieät xaûy ra ñoàng thôøi caû ba phöông thöùc truyeàn
nhieät: daãn nhieät, ñoái löu vaø böùc xaï. Chuùng aûnh höôûng laãn nhau, quaù trình naøy goïi
laø quaù trình trao ñoåi nhieät phöùc hôïp.
Trong thöïc teá, khi tính toaùn thöôøng chæ xeùt aûnh höôûng phöông thöùc truyeàn
nhieät chính, sau ñoù caàn theâm heä soá hieäu chænh ñeå xeùt ñeán caùc phöông thöùc khaùc.
Ví duï trong vaät lieäu moáp xoáp: daãn nhieät laø chuû yeáu, coøn ñoái löu vaø böùc xaï laø
phuï.
Trong trao ñoåi nhieät giöõa beà maët raén vaø chaát loûng, toûa nhieät ñoái löu laø chuû
yeáu, khi xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa böùc xaï thì heä soá toaû nhieät luùc naøy laø:
0 = dl + bx
5.1.2 Truyeàn nhieät
Coâng thöùc tính nhieät löôïng toång quaùt coù daïng:
Q= k.F.(tf1 - tf2 )
Trong ñoù:
W
k: Heä soá truyeàn nhieät,
m 2K
F: Dieän tích trao ñoåi nhieät, m2
tf1: Nhieät ñoä beà maët noùng, oC
tf2: Nhieät ñoä beà maët laïnh, oC

a/ Truyeàn nhieät qua vaùch phaúng:

Q = k F (tf1 – tf2), W
Trong ñoù:
1
k= n
1  1
 i 
1 i 1 i  2
W
k: heä soá truyeàn nhieät ,
m 2 .K
F: dieän tích beà maët truyeàn nhieät, m2
tf1: nhieät ñoä löu chaát noùng, 0C
tf2: nhieät ñoä löu chaát laïnh, 0C
1: heä soá toûa nhieät ñoái löu phía löu chaát noùng

49
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

2: heä soá toûa nhieät ñoái löu phía löu chaát laïnh
i: chieàu daøy lôùp thöù i, m
W
i: heä soá daãn nhieät lôùp thöù i ,
m.K
1 m 2 .K
: nhieät trôû do toûa nhieät ñoái löu,
 W
 m.K
: nhieät trôû do daãn nhieät,
 W
n : soá lôùp truyeàn nhieät qua.

b/ Truyeàn nhieät qua vaùch truï:

W
ql = kl (tf1 – tf2) ,
m
Trong ñoù:
1
kl = n
1 1 d 1
 ln i 1 
1d1 i 1 2i d i  2 d n1
W
kl : heä soá truyeàn nhieät theo meùt daøi oáng ,
m 2 .K
tf1: nhieät ñoä löu chaát noùng, 0C
tf2: nhieät ñoä löu chaát laïnh, 0C
1: heä soá toûa nhieät ñoái löu phía löu chaát noùng
2: heä soá toûa nhieät ñoái löu phía löu chaát laïnh
di: ñöôøng kính vaùch truï trong cuøng, m
dn+i: ñöôøng kính vaùch truï ngoaøi cuøng cuûa lôùp thöù n, m
W
i: heä soá daãn nhieät lôùp thöù i ,
m.K
n : soá lôùp truyeàn nhieät qua.

c/ Truyeàn nhieät qua vaùch coù caùnh:

1
Q= ,W
1  1 1
 
1F1  F2  2 F2
Trong ñoù:
F1: dieän tích beà maët trong khoâng laøm caùnh, m2
F2: dieän tích beà maët laøm caùnh, m2

50
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

5.1.3 TAÊNG CÖÔØNG VAØ HAÏN CHEÁ QUAÙ TRÌNH TRAO ÑOÅI NHIEÄT
Trong thöùc teá coù tröôøng hôïp muoán taêng cöôøng truyeàn nhieät, nhöng cuõng coù
nhieàu tröôøng hôïp phaûi tìm caùch haïn cheá truyeàn nhieät (caàn boïc caùch nhieät). Do
vaäy ñeå giaûi quyeát toát vaán ñeà naøy caàn phaûi:
- Naém vöõng ñaëc tính caùc daïng trao ñoåi nhieät côù baûn.
- Tìm ra caùc yeáu toá aûnh höôûng nhieàu nhaát ñeán quaù trình trao ñoåi nhieät.
1/ Taêng cöôøng truyeàn nhieät:
Giaûm nhieät trôû cuûa vaùch: giaûm chieàu daøy, taêng heä soá daãn nhieät  (duøng vaät
lieäu daãn nhieät toát, caïo boû lôùp nhieät trôû baùm treân beà maët trao ñoåi nhieät,...)
Ñoái vôùi trao ñoåi nhieät ñoái löu thì tìm caùch taêng cöôøng toác ñoä chuyeån ñoäng
cuûa doøng chaûy, taêng söï chaûy roái.
Taêng ñoä ñen vaø nhieät ñoä ñeå taêng cöôøng trao ñoåi nhieät baèng böùc xaï,…
2/ Haïn cheá truyeàn nhieät:
Thoâng thöôøng nhöõng vaät lieäu ôø nhieät ñoä töø 50  100 0C coù heä soá daãn nhieät
W
 = 0,025 ñöôïc duøng laøm vaät lieäu caùch nhieät.
m.K
Muïc ñích cuûa vaät lieäu caùch nhieät:
- Tieát kieäm nhieân lieäu.
- Haïn cheá tính baát thuaän nghòch trong quaù trình kyõ thuaät.
- An toaøn lao ñoäng
PHAÂN LOAÏI THIEÁT BÒ TRAO ÑOÅI NHIEÄT
Thieát bò trao ñoåi nhieät laø moät thieát bò maø taïi ñaây noù thöïc hieän quaù trình trao
ñoåi nhieät giöõa caùc vaät chaát vôùi nhau.
Tuøy theo muïc ñích söû duïng maø caùc thieát bò trao ñoåi nhieät coù caáu taïo vaø teân
goïi khaùc nhau, nhöng veà nguyeân lyù laøm vieäc ngöôøi ta chia ra laøm 03 loaïi: loaïi
ngaên caùch, loaïi hoài nhieät vaø loaïi hoãn hôïp.
Ñoái vôùi loaïi ngaên caùch , caùc chaát mang nhieät chuyeån ñoäng trong nhöõng
gian caùch bieät bôùi vaùch ngaên vaø söï trao ñoåi nhieät giöõa chuùng ñöôïc thöùc hieän qua
vaùch ngaên ñoù. Ví duï nhö ôû thieát bò ngöng tuï, thieát bò bay hôi, bình gia nhieät nöôùc
noùng,..
Ñoái vôùi loaïi hoài nhieät, beà maët truyeàn nhieät mang tính chu kyø, trong moät
khoaûng thôøi gian nhaát ñònh caùc beà maët naøy tieáp xuùc vôùi löu chaát noùng vaø nhaän
nhieät töø löu chaát noùng. Nhöng ñeán nöûa chu kyø sau, caùc beà maët naøy laïi nhaû nhieät
cho löu chaát laïnh ñi qua chuùng. Quaù trình trao ñoåi nhieät ôû ñaây thuoäc daïng trao
ñoåi nhieät baát oån ñònh (ví duï nhö baùnh nhieät,..).
Ñoái vôùi loaïi hoãn hôïp, löu chaát noùng vaø laïnh trao ñoåi nhieät cho nhau khi
chuùng hoøa troän nhau. ÔÛ ñaây quaù trình trao ñoåi nhieät gaén lieàn vôùi quaù trình trao

51
PGS. TS. Đặng Thành Trung 2018

ñoåi chaát (ví duï nhö trong thaùp giaûi nhieät, thieát bò laøm maùt bay hôi kieåu tröïc
tieáp,..)
Ngoaøi ra, tuøy theo chieàu chyeån ñoäng maø ngöôøi ta coøn phaân loaïi thieát bò
trao ñoåi nhieät loaïi cuøng chieàu, ngöôïc chieàu, caét nhau vaø hoãn hôïp.
Thieát bò trao ñoåi nhieät loaïi vaùch ngaên laø loaïi thieát bò thöôøng gaëp trong thöïc
teá.

CAÙC PHÖÔNG TRÌNH CÔ BAÛN TÍNH TRUYEÀN NHIEÄT:

Trong suoát quaù trình tính toaùn nhieät cho thieát bò trao ñoåi nhieät, chuùng ta
döïa vaøo hai phöông trình cô baûn cho quaù trình tính toaùn vaø kieåm tra laïi, ñoù laø
phöông trình caân baèng nhieät vaø phöông trình truyeàn nhieät:
1/ Phöông trình caân baèng nhieät:
Nhieät löôïng Q do löu chaát noùng truyeàn cho löu chaát laïnh:
Q = Qcho = Qnhaän + Qtt ,W
Khi khoâng keå ñeán toån thaát do truyeàn nhieät Qtt thì:
Q = Qcho = Qnhaän , W
Hay: Q = G1 (h’1 – h”1) = G2 (h’2 – h”2)
Khi khoâng coù söï bieán ñoåi pha cuûa caùc chaát trong quaù trình trao ñoåi nhieät:
Q = G1 cp1 (t’1 – t”1) = G2 cp2 (t’2 – t”2)
Trong ñoù:
G1 = 11 f1 : löu löôïng khoái löôïng cuûa löu chaát noùng, kg/s
1 : khoái löôïng rieâng cuûa löu chaát noùng, m3/kg
1 : vaän toác cuûa löu chaát noùng , m/s
f1 : tieát dieän ngang maø löu chaát noùng chaûy qua, m2
cp1 : nhieät dung rieâng cuûa löu chaát noùng, J/kg.ñoä
G2 = 22 f2 : löu löôïng khoái löôïng cuûa löu chaát laïnh, kg/s
2 : khoái löôïng rieâng cuûa löu chaát laïnh, m3/kg
2 : vaän toác cuûa löu chaát laïnh , m/s
f2 : tieát dieän ngang maø löu chaát laïnh chaûy qua, m2
cp2 : nhieät dung rieâng cuûa löu chaát laïnh, J/kg.ñoä
2/ Phöông trình truyeàn nhieät:
Q = k F t
Trong ñoù:
k : heä soá truyeàn nhieät, W/m2.ñoä
F: dieän tích beà maët truyeàn nhieät, m2
t : ñoä cheânh nhieät ñoä trung bình giöõa löu chaát noùng vaø löu chaát
0
laïnh, C.
52