UNIVERZITET “DŽEMAL BIJEDIĆ”

MAŠINSKI FAKULTET MOSTAR

TEHNIKE SPAJANJA MATERIJALA

UVOD

Prof.dr. Sead Pašić

Mostar, oktobar 2012

Značaj i uloga zavarivanja

Razvoj metalne industrije dovodi do

razvoja čitavog niza postupaka za
njegovu obradu.

Zavarivanje predstavlja neosporno

najvažniji način spajanja metala.

Prednosti zavarivanja su brojne:

• najjeftiniji način spajanja metala
• bolje iskorištenje materijala
• lakše i ekonomičnije konstrukcije
• uspješna primjena za sve materijale
• primjena u svim granama tehnike
Porto – Eiffel-ov most
Razvoj zavarivanja kroz istoriju

• Tragovi zavarivanja još u praistorijskom periodu

• U starom i srednjem vijeku dominira kovačko zavarivanje
• Moderno zavarivanje počinje nakon dva otkrića:
– Otkriće oksi-acetilenskog plamena (Linde-ov proces za dobijanje kiska)
– Otkriće električnog luka (1881. Nikolaj Bernados)
• Zavarivanje ugljenom elektrodom
• Metalna elektroda prvi put je upotrebljena 1892.
• Ideja o obloženoj elektrodi 1900.
• Kjelberg razvija elektrodu sa mineralnom oblogom od 1907-1914.
• Tompson razvija elektrootporno zavarivanje od 1885-1900.
• Gasno i elektrolučno zavarivanje su glavni postupci od 1900-1914
• Englezi napravili prvi brod u potpuno zavarenoj iz vedbi 1914.
• U SAD formiran Ratni komitet za zavarivanje 1916.
• 1919. Ratni koitet prerastao u AWS
Razvoj zavarivanja kroz istoriju

• 1920 – automatsko zavarivanje topivom elektrodom u atmosferi N2 i O2

• 1926. Hobart koristi inertni gas (He) i mlaznicu
• 1930. amerikanci razvili postupak zavarivanja pod praškom EPP
• 1941. nastaje TIG postupak, namijenjen prije svega vazduhoplovstvu
• 1948. razvijen MIG postupak (u zaštiti Ar)
• 1953. u Patonu razvijen MAG (u zaštiti CO2)
• 1957. Robert Gage razvio plazma zavarivanje
• 1959. prvi put predstavljeno zavarivanje pod elektro-šljakom ES
• 1960. počinje primjena pulsirajućih struja kod MIG/MAG i TIG postupka
• 1960. počinje razvoj zavarivanja mlazom elektrona u vakuumu
• 1960. počinje razvoj laserskog zavarivanja
• 1994. patentiran postupak FSW (Friction Stir Welding)
• ... ... ...
Osnovni pojmovi i definicije:
Zavarivanje, Navarivanje, Osnovni materijal, Dodatni materijal, Zavareni spoj,
Žllijeb, Zavar, Šav, Zavarivač, Zavarljivost, Vrsta spoja, ....
Multidisciplinarnost zavarivanja

• Mašinstvo
• Metalurgija
• Fizika
• Hemija
• Građevinarstvo
• Elektrotehnika
• Informatika
• Robotika
• ... ... ...
Fizikalni osnovi zavarivanja

Zavarivanje je postupak spajanja pomoću energije u cilju postizanja

materijalnog kontiuiteta, pri čemu spoj treba da ima analogne osobine
približno identične sa osnovnim materijalom.

Da bi nastao monolitan spoj dva monokristala

potrebno je njihove atome dovesti na rastojanje
na kojem djeluju međuatomske sile.

Da bi se ovo postiglo potrebno je dovesti enegiju

koja će dovesti kristale na rastojenje manje od
parametra kristalne rešetke

Ova energija se naziva energija aktivizacije.

 Fizikalni osnovi zavarivanja

Dodir čvrstih tijela se vrši u samo nekoliko tačaka, te je dodirna površina neznatna.
Osim toga površina metala je uvijek prekrivena slojem oksida i drugih nečistoća,
što nepovoljno utiče na mogući nastanak zavarenog spoja.
Da bi se ovi negativni uticaji eleminisali u zavarivanju se koriste toplotna energija i
energija pritiska.
Fizikalni osnovi zavarivanja

S obzirom na vrstu energije

zavarivanje se dijeli na:
- Zavarivanje pritiskom
- Zavarivanje topljenjem

Zavarivanje pritiskom se dijeli na:

- Hladno zavarivanje
- Zavarivanje sa zagrijavanjem
bez topljenja
- Zavarivanje sa zagrijavanjem
uz djelomično topljenje
Fizikalni osnovi zavarivanja

Metalni kontinuitet ostvaren Metalni kontinuitet ostvaren

hladnom plastičnom deformacijom plastičnom deformacijom i rekristalizacijom

Metalni kontinuitet ostvaren Metalni kontinuitet ostvaren

difuzijom u čvrstoj fazi topljenjem i kristalizacijom