TÜRKİYE CUMHURİYETİ

AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ

TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ
ELEKTRİK-ELEKTRONİK
MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
SERVO SİSTEMLER DERSİ

ÖDEV ADI : Asenkron Makinaların Yapısı Çalışma Prensibi ve

Döner Alan Oluşumu

ÖDEV TESLİM TARİHİ : 02.04.2020

ÖDEVİ YAPAN :
Numara Adı - Soyadı E-mail
İçindekiler

ASENKRON MAKİNALAR

1. Giriş ........................................................................................................................................ 3
2. Asenkron Motorların Genel Yapıları ..................................................................................... 5
3. Asenkron Motorların Çalışma Prensibi ve Döner Manyetik Alanın Meydana Gelişi ........... 6
4. KAYNAKÇA ....................................................................................................................... 10

1
Şekiller Tablosu

Şekil 1 : Asenkron Motor Genel Görünüm ................................................................................ 3

Şekil 2 : Asenkron Makinanın Parçaları .................................................................................... 4
Şekil 3 : Asenkron Motorların Stator Yapısı .............................................................................. 5
Şekil 4 : Asenkron Motorlar da Rotor Sacı ve Yapısı ................................................................ 5
Şekil 5 : İki Kutuplu Altı Oluklu Üç Fazlı Bir Motorun Statoru ............................................... 6
Şekil 6 : Üç Fazlı Alternatif Gerilim .......................................................................................... 7
Şekil 7 : Üç Fazlı Döner Alanın Meydana Gelişi....................................................................... 7
Şekil 8 : Asenkron Motorlarda Rotorun Dönmesi ..................................................................... 8

2
 ASENKRON MAKİNALAR
1. Giriş

Asenkronlmakinalar, sanayide en çok tercih edilen elektriklmakinalarından biridir. Asenkron

makinalar genellikle motor modunda çalışırtırılırlar. Asenkronlmakinalar bir fazlı veya üç fazlı
olarak üretilirler. Büyük güçteki asenkron makinalar (yaklaşık 1 kW’dan daha büyük güçlerdeki
asenkron makinalar) üç fazlı, bir fazlı asenkronlmakinalar ise daha küçük güçlerde üretilirler.
Asenkronlmakinalar hem motor hem de generatör modunda çalıştırılabilirler. Sanayide,
uygulamalarda çoğunlukla üç fazlı asenkron motorlar kullanılmaktadır. Asenkron motorlar,
indüksiyon kuralına göre çalıştıklarından dolayı endüksiyonlmotorları olarak da
isimlendirilirler.

Şekil 1 : Asenkron Motor Genel Görünüm

Asenkron motorların duran kısmı stator, hareketli parçası ise rotor olarak isimlendirilirler.
Asenkron motorlarda sargılar statorun içllyüzeyinde açılan bölümlere (oluklara)l
yerleştirilmektedir. Statorlsargıları doğrudan şebekeyelbağlanırlar. Asenkronlmotorlarda iki tip
rotor kullanılmaktadır : Sincap kafesli rotorlar da rotor yüzeyine açılanloluklara dökme
alüminyumdan oluşan kısaldevre çubuklarılyerleştirilir. Kısa devrelçubukları rotorunlher iki
tarafından da kısaldevre edilmiştir. HerLiki tarafından da kısa devre olan rotorLçubukları
sincap kafesine benzediğinden dolayı bu tür motorlarlsincap kafesli veya kısaldevre rotorlu
asenkron motorlarlolarak adlandırılmaktadır. Bazen deLasenkron motorunLrotor oluklarına
sargı sarılır. Bu tür asenkronLmotorlara da rotoruLsargılıLasenkron motorlar denilmektedir.
Rotor sargıları motorlmilinin üzerinelyerleştirilmiş bileziklere bağlanır. Bu tür asenkron
motorlaralbilezikli asenkronlmotorlar da denilir.
Üç fazlılbir asenkronlmotorun stator sargıları üç fazlılbir güç kaynağına bağlanıldığında
statorLsargılarında bir dönerLalan oluşur. Bu oluşan üç fazlıLdöner alan rotor sargılarında veya
çubuklarında bir gerilim indükler. Rotor çubuklarılher iki taraftanlkısa devre edildikleriliçin
indüklenen gerilimdenldolayı rotorlçubuklarında bir kısa devreLakımı dolaşmaya başlar. Rotor
çubuklarında akan bu kısa devrelakımının etkisinden dolayı rotorda da birlmanyetik alan
oluşur. RotordaLoluşan bu manyetik alanlile statorda meydanalgelen döner manyetik alanın
birbirini etkilemesilsonucu rotor hareketletmeye başlar. Asenkron makinanın motor çalışmada
rotorunldönme hızı dönerlalanın dönme hızından daha düşük değerlerdedir. Bundan dolayılbu
makinalarlasenkron makinalarlolarak isimlendirilmektedir.

3
 Asenkron motorunlçalışma prensibi, ikincil kısmı(sekonderi) kısa devreledilmiş trafonun
çalışma yapısına benzemektedir. Ancak asenkronlmotorda rotor hareket ettiği için rotor
sargılarının veya çubuklarının döner manyetiklalan tarafından kesilme oranı trafolara göre daha
düşüktür. Bundanldolayı rotorlçubuklarında indüklenen gerilim trafoların sekonder sargılarında
indüklenen gerilimlelkıyaslandığında daha küçük değerdedir.
Asenkronlmotorlar diğer elektriklmakinalarıyla kıyaslandığında en yaygınlolarak kullanılan
elektriklmotorlarıdır. Doğrul akım makinalarındaki gibi kolektör ve fırça olmadığından
asenkronlmotorlar yanıcı ve patlayıcı maddelerinlbulunduğu yerlerde kolaylıkla
kullanılabilmektedirler. Asenkronlmotorlar doğru akımlmotorlarına göre aynıLgüç değerleri
için daha hafif, daha ucuz ve daha küçüktürler. Asenkronlmotorların en büyük olumsuz yönü
hızlarınınlçok sınırlı olarakLdeğiştirilebilmesi veya kontrolledilebilmesidir. Asenkron
motorlarınlhızı kutup sayısına ve şebeke frekansınalbağlıdır. Şebekeden direkt olarak beslenen
asenkronlmotorlarda devir sayısı sabittir. Fakat bazı uygulamalardalmotora çift sargı sarılarak
ikil farklıldevirde çalışması sağlanır.
Güçlelektroniği devrelerinin ve malzemelerinin hızla ucuzlaması ve gelişmesi sonucu
inverterlerlasenkronlmotorları kontrol etmek için yaygınlolarak kullanılmaktadır. İnverterler
asenkron motorların besleme frekansını değiştirereklhızlarının çoklgeniş sınırlar arasında
kontrolledilmesini sağlamaktadır. İnverterlerin yaygınlaşmasıyla birlikte asenkronlmotorların
hızlarının geniş sınırlarliçinde kontrol edilmesiyleldoğru akım motorlarınınlyerlerini asenkron
motorlarlalmaktadır.

Şekil 2 : Asenkron Makinanın Parçaları

4
2. Asenkron Motorların Genel Yapıları

Bir asenkronlmotora ait parçalar Şekil 2’de görülmektedir. Bütünlparçalarlnumaralandırılarak

verilmiştir. Asenkronlmotorlar genellolarak rotorlve stator olmak üzereliki ana kısımdan
meydanalgelir.

Şekil 3 : Asenkron Motorların Stator Yapısı

Statorlasenkron motorunlhareketsiz duran kısmıdır. Statorlnüvesi birlyüzeyilyalıtılmış ince
silisyumlulsaçların preslenereklpaketlenmesiylelyapılır. Stator nüvesilmotor gövdesisinliçine
yerleştirilir. Statorunliç yüzeyine üç fazlılstator sargılarınılyerleştirmekliçin oluklarlaçılmıştır.
Şekil 3’de birlasenkronlmotora ait statorlsaçları, statorlnüvesilve statorlnüvesininlgövdesi
görülmektedir. Statorlsargıları yıldızlveya üçgen bağlantılile bağlanır. Statorlsargılarının sarım
şekli ve nüveloluklarına yerleştirmelşekline göre “kalıplsargı” ve “ellsargı” olmak üzere iki
sarımltekniği kullanılmaktadır.
Rotor birlasenkron motorunlhareketli kısmıdır. Rotor, bir yüzülyalıtılmış ince silisyumlu
saçlarınlpaketlenmesiyle yapılır. Rotor saçlarılpaketlendikten sonra mil üzerine geçirilir.
Rotorun yüzeyindelsargıların yerleştirilmesi içinloluklar açılmıştır. Endüksiyonlmotorlarında
sincaplkafesli ve sargılılolmak üzereliki türdelrotor kullanılmaktadır. Sincap kafesli rotorların
oluklarınalçoğunluklaldökme alüminyumLçubuklar yerleştirilir. Alüminyum çubuklar rotorun
her ikiLtarafından kısa devrelhalkalarılyardımıyla birleştirilmiştir. Bazılmotorların rotorlarında
bakırlçubuklar daLkullanılmaktadır. Sargılı rotorlardaLise rotor oluklarınalüç fazlı sargılar
yerleştirilmiştir. Üçlfazlı sargılarLüçgen veyalyıldız bağlanır. Sargıluçları mil üzerine
yerleştirilenlbileziklere bağlanır. Sargılarınldış devreLile elektriksel bağlantısı fırça yardımıyla
yapılır. Fırçalar yardımıylaLrotor sargılarına dirençlbağlanabilir. Sargılı rotorLbilezikli rotor
olarakLda adlandırılır. Şekil 4’te asenkronlmotorlarda kullanılan rotorlyapıları görülmektedir.

Şekil 4 : Asenkron Motorlar da Rotor Sacı ve Yapısı

5
3. Asenkron Motorların Çalışma Prensibi ve Döner Manyetik Alanın Meydana Gelişi

Asenkronlmotorların çalışmalprensibi trafonun çalışma prensibine benzemektedir. Asenkron

motorlardalstator sargıları trafonun birincil (primer) sargısılgibi, kısa devre çubukları veya
rotor sargısılise trafonun ikincil (sekonder) sargıları gibi davranmaktadır. Bir asenkron motorun
statorlsargılarına aralarındalbirbirinden 120° ’lik fazlfarklı üç fazlı bir gerilim verildiğinde
motorunlstator sargılarında üç fazlılbir döner alan oluşur.

Şekil 5 : İki Kutuplu Altı Oluklu Üç Fazlı Bir Motorun Statoru

Statorundalher bir faz başına birer bobinlolmak üzere toplam üç bobinilbulunan iki kutuplu
bir motorunlstatorunu düşünelim. Her bir bobinin birlkenarı N kutbununlaltında diğer kenarı
ise Slkutbunun altında bulunur (Bkz. : Şekil 5). Bu statoralŞekil 6’da gösterildiği gibi,
birbirindenl 120° ’lik faz farklıLüç fazlı (R-S-T) bir gerilimluygulayalım. Şekil 6’de gösterildiği
gibi zaman (t)leksenindeki a-b-c-d-e-f-g anlarındakilfaz gerilimlerine bakalım.
R ve T fazlarınınlgerilim değeri “a” anındaLpozitif, S fazınalgerilimin anlık değeriLise
negatiftir. Anlık değeriLpozitif olan gerilim, uygulandığıLbobindeki akımın sayfa yüzeyine
doğru, anlıkldeğeri negatifLolan geriliminluygulandığı bobinin akımınınlda sayfaLyüzeyinden
dışarı doğrulolduğunu varsayalım. Buna göre Şekil 6’da gösterilen “a” anındaki akım yönleri
ve oluşanlmanyetik alan kutupları Şekil 7 (a)’da gösterilmiştir. Statorlbobinlerinden geçen
akımlarınloluşturduğu manyetiklalanın yönü sağ ellkuralına göre bulunur. Buna göre “a”
anındakilgerilim değerlerinelgöre oluşan kutuplyönleri Şekil 7 (a)’da gösterilmiştir. Şekil
6’daki “b” anında ise R fazınalait gerilim pozitif, S ve T fazlarına aitlgerilim negatif değerlidir.
Bu andakilmanyetik alan yönü de sağ el kuralınalgöre Şekil 7 (b)’de gösterilmiştir. Şekil 6 (a)
Şekil 6 (b) ilelkıyaslandığında manyetik kutupların 60° döndüğülgörülmektedir. Benzer
şekilde c-d-e-f-g anlarındaki manyetik alanlyönleri de Şekil 7 (c), (d), (e), (f)’de
gösterilmektedir. Şekiller incelendiğindelmanyetik alanın 60° ’lik açılarla döndüğü
görülmektedir. Şekil 6’daki “g” anındakiLmanyetik alanın yönü de “a” anındaki
manyetiklalanın yönü ilelaynıdır. Buna göre statora uygulanan şebekelgerilimininlbir
periyodundaLmanyetik kutupları bir tur dönerler. ŞebekeLfrekansı 50 Hz olduğundan manyetik
alanlkutupları saniyedeL50 kez, dakikadal3000 kezldöner. Oluşan buldöner alan aynı zamanda
rotorlsargılarını veya rotorlçubuklarını da keser.

6
 Şekil 6 : Üç Fazlı Alternatif Gerilim

Şekil 7 : Üç Fazlı Döner Alanın Meydana Gelişi

StatorLdöner manyetiklalanı tarafındanlkesilen rotor çubuklarındalveya rotor sargılarında bir

gerilim indüklenir. Bu indüklenen gerilimle beraberlrotor çubuklarındalbir akım akmaya başlar.
Rotorlçubuklarında akan akımınletkisinden dolayı rotorda, statoralbenzer şekilde kutuplar
oluşur. Aynılolan manyetikLkutuplar (N-N veya S-S) birbirini iterler, farklı olanLmanyetik
kutuplar ise birbirinilçekerler. Buna görelaynı polaritedelolan stator ve rotor kutuplarılbirbirini
itecek, farklı olan statorlve rotor kutupları birbiriniLçekecektir. Bu prensibeLgöre stator
kutuplarıLdönerkenlrotor kutupları da bu itme-çekme durumundanletkilenecektir. Dolayısıyla
rotor da stator döner alanıyla birlikteldönecektir. Şekil 8’de ikiLkutuplu birlasenkron motorda
stator ve rotorlkutupları ve dönmelyönleri görülmektedir.

7
 Şekil 8 : Asenkron Motorlarda Rotorun Dönmesi
Birlasenkron motorunLstator sargılarına alternatif birLgerilim verildiğinde statorlsargılarında
dönerlbir manyetik alanloluşur. Rotor ilklanda durgunlhalde olduğu için rotor, trafoların kısa
devre edilmiş ikincil (sekonder) sargısılgibi davranır. Manyetiklalan tarafından kesilen rotor
çubuklarındalbir gerilim meydana gelir. Bu indüklenen gerilimlsonucunda
rotorLçubuklarından akım akmayalbaşlar ve rotordaLda stator kutuplsayısına eşit
sayıdalmanyetik kutuplar oluşur. Rotor manyetiklalan kutuplarılstator dönerLmanyetik
alanlkutuplarına kilitlenerek dönmeye başlar. Rotor dalstator döner alanıyla birlikteldönmeye
başlar. Rotor hızlandıkça stator döner alanının rotorlçubuklarını kesme hızı düşmeye başlar.
BununLsonucu olaraklrotor sargılarında indüklenen gerilimlde azalmaya başlar. Rotor hızı
dönerlalanın hızına kadar hızlanmayaldevam eder. Rotorlsenkron hızda döndüğü zamanldöner
manyetik alanlrotor çubuklarını kesmez ve rotorda gerilimlindüklenmez. Rotordalgerilim
indüklenmeyince rotor hızıldüşmeye başlar. Rotor hızıldüşmeye başlayınca, rotorlçubuklarında
tekrar gerilim indüklenir ve rotorldöner alanla birlikteldönmeye başlar. Ancaklrotorun dönüş
hızı dönerlalanın dönüş hızından daha azdır. Motorunlçalışmaya devam edebilmesiliçin rotor
statordan dahalküçük bir devir sayısında döner. Dönerlalanın devir sayısınaLsenkron hız
veyalsenkron devir sayısı denir. Senkron hız ile rotor devirlsayısı arasındakilfarka ise kayma
devir sayısıldenir. Bir asenkronlmotorun senkron devir sayısılmotoru besleyenlşebeke
frekansına ve kutuplsayısına bağlıdır. Şebeke frekansı f (Hz), toplamlkutup sayısı p ileLverilen
bir asenkron motorun dönerlalan veya senkronLdevir sayısı (devir/dakika, d/d) aşağıdakilgibi
hesaplanır.
120.f
ns = (1.1)
p

Buna görel50 Hz’lik frekansa sahiplbir gerilimle beslenenliki kutupluLbir asenkronlmotorun

senkron devirlsayısı 3000 d/d, dört kutuplulbir asenkronLmotorun senkron hızı ise 1500 d/d
olur.
Asenkronlmotorlar hiçbir zamanlsenkron hızda çalışamazlar. Çünkü motorlsenkron hızda
dönerse rotorlçubuklarında gerilim indüklenmez. Bu durumdalrotorda dönmelmomenti
oluşmaz. Dönmelmomenti oluşmadığı zamanlrotor dönmez (yani motor milinden mekanik güç
alınmaz). Bundan dolayı asenkronlmotorların rotor hızlarılsenkron hızdan bir miktar daha
küçüktür.
Motor yükü arttıkça rotor hızındalbir miktarlazalma görülür. Bu durumdalstator manyetik
alanının rotorlçubuklarını kesme oranı da artar. Bununlsonucu rotor çubuklarındalindüklenen
gerilimde artar. Rotordalendüklenen moment de artar. Rotor devirlsayısı ile döner alan devir

8
sayısı arasındakilfarkı yukarıda kayma olaraklisimlendirilmişti. Motorlyüklendikçe kayma da
artar. Kayma hem yüzdelolarak hem de devir/dakika olaraklifade edilir. SenkronLhızı n s , rotor
hızı n r olan birlasenkron motorun kaymakdevir sayısı d/d olaraklaşağıdaki şekildeLhesaplanır.

n=
k ns − n r (1.2)

Kayma devir sayısıltek başına bir anlamlifade etmez. Bundanldolayı kayma devir sayısı
senkronldevir sayısı ile oranlanaraklyüzde olarakLifade edilir ve “s” ile gösterilir.
n k ns − n r
s
= = (1.3)
ns ns

Motor durgunliken kayma değeri 1, motorlsenkron hızdaldönerken kayma değeriLsıfır olur.

Motor senkron hızdanldaha yüksek hızlarda çalışıyorsa kaymaldeğeri negatif olur. Normal
çalışmadalbirlasenkron motorunlkayması %1 ile %5 arasındaldeğişir. Kayma değeri
verildiğinde, kaymaldevir sayısı eşitlik (1.4)’teki gibi hesaplanır. Kaymald/d olarak
hesaplandığı gibi dönerlalan ve rotorlhızı açısal hız (rad/sn) birimilcinsinden de hesaplanabilir.

n k = s.n s (1.4)

Kayma velsenkron devirlsayısı verildiğindelmotorun rotor hızılaşağıdaki şekilde hesaplanır.

n r= (1 − s).n s (1.5)

Bir asenkronlmotorun rotoru durgun (kilitli) ikenlrotor çubuklarındalveya sargılarında

endüklenenlgerilimin frekansı statorlsargılarına uygulananlyani döner alanı meydanalgetiren
gerilimin frekansınaleşit olur. Ancak normallçalışmadalrotor kayma oranındalstator döner
alanındanldaha düşüklhızda döner. Bu durumda rotorda indüklenen geriliminlfrekansı da stator
gerilimininlfrekansından daha düşüklolur. Birlasenkron motorun rotorunda endüklenen
geriliminlfrekansı aşağıdakilşekilde hesaplanır.

f r = s.fs (1.6)

ns − n r
fr = .fs (1.7)
ns

9
4. KAYNAKÇA

1. Çanakoğlu A.İ, Ünsal A. ve Tunaboylu N. S., (2012)., Elektrik Makinaları, Anadolu

Üniversitesi Yayınları, Eskişehir

2. Saçkan A. H. (1985), Elektrik Makineleri 3, Milli Eğitim Basımevi, Ankara.

3. Stephen J. Chapman.,( 2013), Elektrik Makinalarının Temelleri., Çev., Akın. E,

Orhan A. , Çağlayan Kitabevi, Haziran, İstanbul.

4. Wikimedia Foundation, Inc. “Asenkron Motor.”

https://tr.wikipedia.org/wiki/Asenkron_motor : Erişim 27 Mart, 2020.

5. Elektirikport.com. “Asenkron Motorlar.”

https://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/asenkron-motorlar-1-
bolum/12177#ad-image-0 : Erişim 27 Mart, 2020.

10