Prepared by- LOKESH KUMAR SWAMI

Contact no.- 9015746713

For join our facebook and whatsapp
groups Contact these no.
LOKESH SWAMI – 9015746713
SUNIL BAIRASAR- 9983859098
MANOJ NALIYA – 9462065738
 1. गंगानगर
-9 -9 -
यष ानर ऴाश षारा ा गंगा शंष ळारा शाया गया
गंगानगर ा ळ ना रा नगर ा गंगानगर रा ान ा
न ा रा षा ा ा ष गंगानगर रा ान श श
र ष श श ा ं ा ळ ा ान श ऱग ष
ष ळ य
रा ान ा र शरा ां गांळ गंगानगर श ऴ ष ा ष
ष ऱ रा ान ा ान श ा ा र रष
र ऱ र ा शा गंगानगर 210 . . श ा ऱग ष
र ऱ र ा न ऱा याऱय गंगानगर ष
र ऱ र ा रस ऱ ा ऱा गंगानगर ष
2001-2011 रान यन नशं या ळ ळाऱा ऱा - गंगानगर(10.00 ऴ )
यषां नश न ा नशं या ऴ य ळ (2001-2011) श श रष -गंगानगर(-8.6 ऴ )

- 1927 श ऱ न श र र( ं ा ) न षशन ळाऱा श ान ऱ न नषर ा न ा ानर

षारा ा गंगा शंष न रळाया श गंगानगर ळन र ा ष ष (गंगनषर)

- रन ा ान श गंगानगर शर ग ळ न ग स शं ष ष

- ळ यनगर ारा ाश ा ऱ षां ळव ा गन ाष ऱा र ा ष

- रा ान राय शंष ाश रा ान ा षा श ग ळारा
गंगानगर ऴगर श ऱ . (शाळ न स ) गंगानगर र र षश ऱ न रा ाना र र या गया ष
ग ा ं ळ याऱय श र 1980 ा
- गंगानगर शर ग ा ळ रय ना रा ान ा श र ऱ
ाळर ऱां ष
- रा य ा ाऴ ं रगाष
ऴया श श व ा ा ना 15 ग 1956 शर ग श शषय ग गई
रा ान ा ाय ाश गश ार ळ शंयं र गंगानगर ष
रा ान शळा ऱ र ं यां गंगानगर ऱ ष
रा ान नषर ळारा शळा शं ाई गंगानगर ष ष, शरा ान षन ानग ाष
 2. षन ानग

-7 -7 -
षन ानग 12 ऱाई 1994 गंगानगर श ष र
ळ ं ऱा ना
यष रा ान र रन र ष
ा न ाऱ यषां ऴळा ऱ षा य श न ऱ शर ळ
ा व ळ न यां ष ा न ाऱ यष गष
नर षऱा य यषा ा रा ा ऴाशन
ा शऱ र ा रा ा शंष न नर ा ा न
ऱा शन 2 9 5 नळाया शन 1805 ानर रा ा शर शंष न यष ऱा ा य श ऱया ा श
ळ य ार ान र ंगऱळार षई श ा ना षन ानग र ा गया य ंगऱळार षन ान
ा न ाना ा ाष
ष ळ य
- 5000 ईशा ळ श ा श य ा ा षा शा . य य ष यषां ा नन ाय
. . ऱाऱ ळं . . ा र न ळ या गया ा ( ाऱ ंगा)
- यषां ाई ईशा ळ ऴ ा श 300 ई ळ ळऴव ऱष
र रा न षर श ा श य ा ा नळ न ऱष
ऱा ा न ष ं रा गां र नषर ष य नषर ष ा रा और गंग
नाऱ ( रन )
- श ा ना रा ळ गां नषर रय ना श ा ऴऱा याश रा ळ गां न5 र
1989 ा रा न रान गांळ या ( श नषर रय ना)
- यषा र ळ रा षान और ष गर रा न ा य ऱ ा गया ा यषां ान
ऱष
- षा श ं रा गां नषर रा ान ळऴ र ष
- नर ग ा ळन ग ष रन र श ग ा न ा शऱ र रा ा ा
न 295 ईशळ रळाया ा
- शंग रया शर ार शं षाऱय , र, ा , ां यां,
ऴऱाऱ , ा , रान श ळ ं ऴ गई ष
ऴसा शं ळा ऴळान षन ानग ष शंग रया षश ऱ श
 - ष और ऱ न श ान श ा य 'ग गा ाषर' र श ा , षा ऴ ं ा ऱा ा
ाष र ा ष ग गा ऴव ष ष श र ऱा ऴ ं ष
- ाना ा ाष ं र ा ऴऱा ा र रन ष र या ा
- रन नार ना ा न ं र ष श ळव श ळं नळ ळऴाऱ
ऱा र ा ष श ा ना ानर रा ा रा शंष न
- ऱ ा ा ं र ाष ऴ ऱ ळऴाऱ ऱा र ा ष
रा ान ग ळंऴ नन न षर
रा ान शष ार श ऱ षन ानग
श श औ य ग ाईय ळाऱा ऱा
ळ ान षन ानग ईळ य ळ यार य नष ं ष
ऱ ंगा ा ऱ शा रयन शारश ऱ श ष

3. ानर

-8 -7 -
ानर ा ना 3 रऱ 1488 र षारा ा
राळ ा ा न ा न ाऱ ानर
रयाश ांगऱ ऴ या रा ा ना श ान ा

ष ळ य
श , ंगऱ, ा ा रा ा नश य ा ं ानर ष
र ऱ र ा शा ानर श ा(168 .) रा ान श श ऱग ष
यष यन रा य श ा नान ळाऱा शं ाग ष
र ऱ र ा श शळा र ऱा याऱय ानर ष
रा यश ा न शं ाग य याऱय ानर ष
रा यश ा रस ऱ श श ा शं ाग
श श न य ळाऱा शं ाग
- ानर ळ र र ास
ळग ळन शळा ानर ष
रा ान 5 या र , न ानर ा ळ ान ष
रा ान ानर(78) ा न ळश श ळ य ान र ष
ानर ईन नष ं ष
ऱ( ानर) - ारळा ऱ ष
- ार ान ऱ
- ानर ं नयर न ळंर शन न 1948 ार शर ार श स ळ
या श ा ळवय “ ानर रा य ान ळ य ा” ा ( रा गां नषर रय ना)
- ( रयऱ श गा ,र ा र) स ा ंगऱ श र ऱ श ष
- रा ा राय शंष ळारा न षऱ श ानर ा ऱा ना श ाना ा ाष ानर
रान ग न ंळ ा न 1485 र ( नाग ा ऱा)
- श षऱ ा न ा रा ा गंगा शंष न न ा ऱाऱ शंष रळाया ा श षऱ
न शं ऱा र ळं शा ऱ शं षाऱय ष
- ानर न षळ ऱय ष , गऱ और यर य ऱा श ळय ष
- ानर ऴन र ा ा ा ं र ष ा ा य ऱा ऱ श ष यष
र ष ं र ना श श ष नळरा ा( ा ळ ) ऱा र ा ष
- ानर श ं र ां ळ रश ना ा ष यष ं र ां ा
ना शळाऱ षा न न नळाया ा
- शां य ऴन ा षव ऱ ऱाय ष ा ा ऱा ऱग ा ष
-न ा ळ नईश ा शं ा ा ऱ षां ळव ार ऱा ऱग ा ष
- शना श ाय ा ऱ
33 - श षर ग ा ष श ग शंष र शळार ष
- यषां ानर रा रळार रयां ष
- ानर शं षाऱय ना श श ष श ा ा न ार गळनर नरऱ ऱा
ऱन ऱ ग न 5 नळ र 1937 या ा
ऊन ा ऱ श(औ य ग ा )- ानर ळ याळर
ळऱन श ऱ (ऊन ार ाना) - ानर
( शऱ र, ानर, र) ा ऱा
य ळ नन - ष ानर
य ऊं नन - ष ानर(1984)
ऊ ष शळ ानर नळर ष ाष
ानर ऊं - श न ऱ 50 ऴ ार ष
न ऱ ंगऱ, ानर ष
शनषर ा र - ानर श ष ष ऱा
ऱ ई - ना ाशर ानर श ष
ळयना ळ ारश गऱ ानर श ष
र ऱा ानर - रान ा ं र ार ळ ा ं नाना
रा ान ावा, शं ळं शा ष य ळ ाग ा याऱय - ानर
ळशराशर - ऴ श श श ा न

4.
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 7 ं ाय श -7 शं ाग - ानर
ष ना ाऱर ा न शाया ा श ान
रय र श ळष ाऱरा ाश ना श ाना
ा ाष
ष ळ य
यष रा ळ ं ऱ र ळारा रा ान 12 ऱय
ऱ श ऱा ष
यष रा ान ाश शग ळ ा ऱा ष ( ऱळाय)
रा ान ा शळा ळा व ा ा र ळाऱा ऱा ष
ऱ ईन नष ं ष ष
ाऱ ा र ऱ - यष ार ान ऱष
- ा र ऴऱ शंष न 1739 ई. श ा न ा रळाया श ऱ ग ना ा ं र ा
ष ( ा ऱा)
- ारानगर शाषळा ा यष श ग ळारा ग नान ळ ाग ळ शंष नळ
रषन श ाष ष ा ाश ा यषां ऱा ऱग ा ष
- यष ग गा ा ान ष ा ाश ा नळ ऱा ऱग ा ष
शाऱाशर ाऱा - श ं र ा ना षन ाश न श ाश षन ान ा ा ं न ळ ा
ं र ष
- श ानग गळान ळ ळर ाऱा ा ं र 1994 ळ ळर ा ऴन न
रळाया
- षा ार ाऱ यष र ना श ाना ा ा ा श ां ळ ग ा ाय न शाया ा
 - शळ श ाळ ा ष श ा न ा ऱाऱ र शष ष र गळान , षाळ र,
ग नान , ग ा और ऴं रा ाय यां ऱग ष
- श ानग ाऱ ा र ळ य ळ यार य ाऱ षर और रं ा स ऴर ऱ ष ळवा
श यार य या शा श श र श ना न ाश नष ष
ळ नंग(ऊन ा ार ाना) ऱ-

5. शऱ र
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 4 ं ाय श - 3 शं ाग - र
शऱ र ा ना ा रा राळ शऱ ळारा
षा र
ा 1949 शऱ र रयाश ळष रा ान
ऴा ऱ या गया और 6 र 1949 शऱ र
ऱा ना
शऱ र शळ नगर ,र ग ान ा गऱा , रा ान ा ान, षळ ऱय ळ र नगर ना श ळ या
ष
ष ळ य
न ां ळ र ाय ऴाशन ा ना न रन ळाऱ रयाश - शऱ र ( र )
ाऱ/ळ ऱ - शऱ र ा ग ऱ ना
ार ा ऱ ळ ळ ा शळा ा ळ ळन ळाऱा ऱष
ई ळर शंष न ार ऱ“ सस ” षा
ऱा ळ ं ा ( ा न श य ा ं) - शऱ र
रा ान ा ळ ार रा श शऱ र ष
र ऱ र ाश शऱ र श ा शळा (464 .) ऱग ष
र ऱ र ा रस ऱ श श ा ऱा शऱ र ष
रा ान ऱ स ऱ श श ळन शऱ र ष
रा ान ाश शऴ ान श शऱ र ष
शळा न ा ा र ळाऱा ऱा शऱ र (रा ान ऱळाय)
रा ान यन ा ळाऱा ऱा शऱ र
ऱा र र यन ळवा ळाऱा ऱा शऱ र(10 श .)
रा ान ष न ळाऱ ळवा न यन शं या ळाऱा ऱा
रा ान श श ळवा ळाऱा ान श शऱ र (5श .)
रग ान स श रळ ा र ऱऴ श न ा ळाऱ ऱष
रा य यान - रा ान ाश श ाळ य ळ यार ऱ(गांळ ा ना ) ळ शऱ( ळा
यान) ऱ श ष .
रा गां नषर रय ना ा ळ य र शऱ र षनग रा ष शऱ षनग
रा गां नषर रय ना ा रा ा ष ष
ाळ - ार ान ऱ
र - ार ान ऱ
ं न नऱ - शऱ र ऱ ां न गांळ ा ना गई श ार ा ा ष ष
ऱा श र स - शऱ र र श षनग ा ान श ा शषार ळ ग ऱ
श ऱा श र र शळ ाश ग ष श नार ऱा - ऱ र श ना न ना ळऴाऱ ग
शय र ऴन श न श ान ा र ा ष, श ार श श नार ा ऱा षा ा ाष श य ना
ग , ग रषराग , शा ग
रा ळरा - ऱ ळ ा ा ा रा ळ ा ऱ, यषां रा ळ ा ान, र ा ाळ रा ळ शर ळर
ष
न ा ा- न ा ा ा ऴाश ऱ ळ ान ा ष श ळ ं र ळ ान श ा शरसा ऱ
ळान ा र ष
ळ षळऱ - श ां ा य न ऱ र नाया ा यष ार ळ न ाऴ ऱ श ष
रा ान ा गश र ार ळ शंयं रा ग शऱ र ष
रा ान शाळ न स ळन ऊ ा शंयं 1999 र शागर शऱ र ऱगाया
रा ान शरऊ ा स (SEEZ) - शऱ र, ा र और र व या गया ष शऱ र
रा ान य न ळ ाश श ाष
रा य ष शळ - शऱ र
ंग ष शळ - र, य र, शऱ र
ना ना ऊं - शळार ळ श ष ळ
शऱ र ऱ ग ग र( ऴ ऱ ) र ळऱ ग र शळार न ाऱ ा ष ईशर नष ं
शऱ र ऱ ा ना ान र ष ऱय गश ार ा न , न षार , ा ान र ा
गश ार ऱष
 6. र
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 13 ं ाय श - 16 शं ाग - र
र ऴषर ा ना रा ळंऴ ऴाश राळ
ा न 1459
र ऱा रा ान ाग ष
र रा ान ा शरा श श ा ऴषर ष यष
शयनगर ळं ार ऱ ा ळऴ ळार ना श
श ष ग श ाश न ऱ ान ार श
“न ऱ नगर ” ना श ाना ा ाष
ष ळ य
ग रा ा - र ा स ाग ( ग ऱ ना )
श यां - श यां श य ा र
स ऱ शश श रयाश र ( ारळा )
स ऱ श रा ान ाश श ा शं ाग
शळा रा य श ा नान ळाऱा शं ाग र
रा य श ा श शळा र शं ाग य याऱय
र ळ ऱा ष, श श ा श य रा य या ऴ श नष ं ऱग
रा ान ा ळाऱा ान ऱ र ( ऱळाय)
रा ान ळ ार ाश शग ान ऱ
ऱन न र र शळ शागर ां ना ष
न र ष ष र या गांळ ऱन ऱ ा ष
रा गां नषर श ऴा ा ऱ ऱ नषर ष श ा नया ना ग ळर ऱ ान य ना ष
ाऱश ऱ( ान ऱ) - र र ाग र ष श ा न ा 1159 रषार ऴाश
ाऱ राळ न रळाया श ऱ य षारा ा शर शंष न ा षऱ नाया
ायऱाना ऱ( ान ऱ) - श ा न ा ा शष न रळाया ा
- ार ान ऱ( र)
र र ष ारळा ना श ाना ा ाष
- षरानग ग षा र 125 र ऊं ाई र ळऴाऱ ग ष श ऱ षऱ,
षऱ, ग
ं ार , ा ा ळ ा र श ष
 या षा षरानग र
- रा ा शर ार शंष ळारा षारा ा शळं शंष ळ य श शंग र र श न य
ार
- ा र ऴाश र न ं ष, ा ारळ ळ रा ान यषां 33 र ळ ळ ा ं ग
ष
ग र षार ार रा ान - र
- षारा ा शंष ळारा ाऱ राष ाय (1928-1940) ष नळाया गया ळन,
„ र„ र यग ार श र ऱश षा ा ाष
श यां ं र ा न ा ग र षार ऴाश न रळाया
ळन - यष षऱ ऴ ा षऱा षर ( ळराश ) ष ऱ ष
- ऱ ाश यष गांळ ळाश रं ा सय ऱय श ष
- रा ा ान र रयाश ऱ गांळ शन 1730 ळस ान ऱ ा
ळ न ळ ऱन ऱाया गया श नईश ाय 363 ऱ ग ऴ ष ष न श
गांळ ळव ळ ळ ा ा ा ळस ऱा ा ऴ ऱ ऴ र ाष
र ऴषर न रा शळार न ाऱ ा ष श नऱग ळस ा र ष ळ ऱ ऱ ांश स
ऴन श नऴ ान ष
रा ान ळन ाई र शळ र रयाश न ऱगाया ा
ग ाळ नन ऱ र ऱय श ष
ारळा ऱ रा ान शळा स ऱ ान ळाऱ ऱ ष
र ऱ ग गर ा य षार नष ं नाया ा ा
ंगाग र ा ऱा र ळऴा या नाया ा ाष
- यऴ स नशं ान शं ान 1952 ा
र -ऴ ळन नशं ान शं ान
शळा न स ळन ऊ ा शंयं ऱ र
रा ान शरऊ ा ाऱशर , र ा या गया
रा ान श र ऊ ा शयं ा नया र ा या गया
रा ान शरऊ ा ा - ाऱा, र
रा ान शरऊ ा स (SEEZ) - शऱ र, ा र और र व या गया ष
राना ा रष ा ष श (औ य ग ळ ाश)
ाईश ा ( शाऱ ) र
ा र
 ाश ऱा षा श (श श ा ार ाना) - ा रया ग
ं ार ाऱग र, ळ ळ ाश श ा
श श ार ाना
ारळा ष शळ र
ंग ष शळ - र, य र, शऱ र
र रा ान य न ळ ाश श ाष
य ळ नन , ऱा र
र ष ऱा
ं ा ाय( नर ) र ा श ष
- र शर ा षई ा रयां र श ष
ा ऱा - श न ान ार न ा न

7. नाग र
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 13 ं ाय श -14 शं ाग - र
नाग र ा ा न ना ' ष र' ा, ा यष
ांगऱ ऴ( षा ार ाऱ) रा ान ा
ष ळ य
यष रा य ा ं ळ ऱा ष श श ा श य
ऴ या रा य श नष ं ऱग
शळ ं ाय रा यळ ा ा ( ग र -2
र 1959) गई
- नाग र स ऱ ऱ रा ा ा षन ार ऴार र ळ ( ) शं ाळना ष ा
ष
श ऱा स - श र, ळ नाग र शंय श श ऱा स षऱा ष
रा ा श य ा - नाग र
न - न , नाग र ऱ गांळ श न ऱ ष
ळाना ऱ- ार ान ऱ
ा न ऱ- ार ान ऱ
गाना ऱ- ार ान ऱ
ग नर ऱ नषर - श नषर ळारा नाग र य ऱ ष ष ( र गां नषर)
 ार ा ना ं र- श ं र ा न ा राळ ान रळा, श ं र रां ाई ाष
ाशर - ऱ ळ ा ा ा ान
रनाऱ - ऱ ळ ा ा ा ान
ं ाऱा - गंशाई ं र ऱ श
ा ष न नाग र रगाष नाग र
श न ऱ ळषा - ार ा र या श ाय श श रगाष
र शंष रा र - 16 ऱा श न र
ा ऴषर श ार ऴ षऱ रऱ श शळा 1994 ार गई
रा ान य न ळ ाश श यष ऱा रळा ा श ाष
ळर ा ऴ ऱा - र शर ऴ ऱा
ळ ऱ ळ ऴ ऱा- ा ऴषर
रा ळ ऴ ऱा - नाग र
रा य ग ळंऴ नन - नाग र
ग न - रा य ा श श ा ार ाना(1984)
रा ान शळ श ऱ - ळाना,नाग र
ळ नंग श - ऱा नं, नाग र
ऱा नं ं - ऱा न,ं नाग र
ग न ं - ा न
शऱ ा नाग र श ष
ऱ ऱन ा श ष
रयां ां ऱा श ष

8. श र
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 9 ं ाय श - 9 शं ाग - य र
श र न ंळ ऱ शंष न र यष गांळ ा
श ा ऱ शंष न या श र ा ार
ना र ान ा ाश ा
 ष ळ य
-न ा ाना न ां ऱ न र ऱ नन श ा यग न श य ा ळऴव
ऱष
- र राळऱ ऴ ा ऴ रश र ऱ र ना ग (1055 .)
ऴ ाळ - ,श र, नं
ाऱ षा श र
षव ळ श र
/ -श र ं ऱा षा श न ऱ ष शन ा ळाष स राळा षऱा ा ष ( ां ऱ
न )
रळाशा - ार ान ऱ
ा र ऱ- ार ान ऱ
- न नशार ा ा ा षान ळंऴ रा रळार ष ा न ाई ा ना षव
ा ार ा ा ा ा शा ळळा ष गया और ळ राळऱ ा ऱ ऴ र र षं र या रन
ऱग और श ार ळ ळ रळ ष गई ा ा र ा न ा षान ऴाश न रळाया
- षवना ं र श र न षव ग र षा ऱष ा षवना ष
- ा श र ऱ श ाष षां ा ा या ा ग ळ या रष ष
नशार ा या ऱयग ा ळ ार ान ा ष
श र ईळ य ळ यार य नष ं ष
ऴ ाळ श ( य न ळ ाश) - श र, ं नं
ऴ ाळ ष शळ - श र- ं न-

9. ं नं
ऴाश य ाईयां
षश ऱ - 8 ं ाय श - 8 शं ाग - य र
ं नं ार शंष नषरा ना र 1730 शाया गया ा
श ा शं ा ष ां ा
ष ळ य
ऴ ाळ - ,श र, नं
ष रया ा श ा रस ऱ श श ा ऱा
 ( ) - यषां ां ा गऱान यां ऱ
रा श ा ं र - रा श ा ळा ळ ना नाराय ा ळाऱ ा
- ऱ षागऱ या ऱषागर य रळा ष ऱ षागऱ ा - ळष ान षां ऱ षा गऱ ा
रा नशार षा ार य ा शऱाष र ा ऱ ां ळ न यषां शय नान
या न ष यार गऱ ग गळान रऴरा न यषां र यह या और नान या यषां र शय ं ळ शय
ं र ा ा ष
- यषां ा नळाश ऱश, षळऱ , गंगा ा ा ं र, नळाश षऱ, ान रळार षळ ऱयां
श ष
ं नं ऱ ं ऱ यार य ग ऱ श ष
ऴ ाळ श ( य न ळ ाश) - श र, ं नं
ऴ ाळ ष शळ - श र- ं न-
- यष ार ा नगर ना श ान ा ष यषां ऴ ा ा ा ा न शं ान ष ान
ा र ऱ (य. श. . शषाय ा श ा )ष

10. ऱळर
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 16 ं ाय श - 14 शं ाग - य र
ऱळर रा य ा ना ळाष ळंऴ रा ा
राळ ा शंष न
र श य रा ान ऱ न ान
श श न रा ा ऱळर
ा र श य य शं ार
रयाश ळ ाना ा
यष ऱ न षन ार रा य
रा ान स ा ष यष रा ान शंष
ळार ना श श ष ा श ळ रा ान
ा र षा ा ाष
ष ळ य
- र ऱळर ( ग ऱ ना )
 - ऱळर ा ष शा
- ऱळर ळ र र ाळ स ष रया ा श ा श ऱग ा ष रा ष ष
ऱळर ळं र र ऱ ास ळ ा षऱ ा ार ळा ना श ाना ा ाष यषां ऱ
ळा षऱा ष
ळ य नय ार रन ळाऱ रयाश - ऱळर
ऱळर रयाश ाश षा ा गां ष या श ाष ष, ऱळर रयाश न ळ ं ा ळश नष ं नाया
ा
- 1924 ऱळर षारा ा य शंष न ऱगान र ळ र श ळ ष ऱळर शान
ऱन र ष 14 ई 1925 न ा ा ा ष ष रा ान ा ऱयांळाऱा ष या ां (गा ा ं
)
- यषां ानळ नाय ष ऴऱ ऱष
- रा ान र ळाष न शा ा ग य र ऱ शळर षा य श ष ा ष यष न
र- ळ र ष र ऱळर ऱ ष ष और ष रया ा ग गांळ ऱन रग श ा र
श ा ष ष यष न ऱळर ऱ श शऱ न ष
- यष न ऱळर ऱ ानागा श न ऱ र र श ा ष ा ष ारऱा न र र
ळन र ा ष
-शऱश ऱ ऱळर श ऱष श ा न ा षारा ा ळनय शंष न रळाया श नार ऱ
ऱश ा न ा न रान ऴ ऱा ऱ रळाया
- ऱळर ा ाऱा ग षा श श य ष ळ ष यष ऱळर श श रान ार ष
यष ऱश ा ळायऱश ष
- र ा नगर ना श श
- औरं ग न न ाई ारा ऴ ष यषां र र ा
- ळनय शंष ळारा न 80 ं र
- यषां र न रा ा ळ य ग षर श ा ष यषां ळव ा ऴ ऱ षर ा
ऱा ऱग ा ष
- शा ाना ा ाष हा ळाश श य ा ळ रळ शना न रा षा ऱ न षा
ग ा श रा ा न ाऱा श यष ान ा ऱ ना श श ष यषां षन ान ा ळऴाऱ ं र ष
-नाईय ऱ ळ ष
- यषां 1955 ा शरा ा गर ा ष (श र ा यार य)
ए - यष स ऱ श रा ान ाश श ा यार य ष स ऱ 3.01 .
- श याऱ ा ऱस ऱळर ास ष श याऱ न ऱ सष ऱ स ऱळर
ा रश ान ष ष ाऱ याऱ ऱळर स ऱ यष
 - ऱळर
-शर ा ऱळर
- ऱळर
- ऱळर
- ऱळर
रा ान य ळ ळष औ य ग ाईय श ा ऱा
-न याष नान ा ार ाना
- षऱा औ य ग ा
ाग ा र ऱ ळ ऱळर श ष
ाग र ा- ऱळर
ऱळर ऱा ा ा न ान र ष
ष र ा ऱ श- ळा ऱळर
नया ळं शंळ न ळं औ य ग ा (EPIP) - न रा ा, ऱळर(शषय ग ार शर ार)
रयाई ा - न रा ा, ऱळर(औ य ग ा )
ा ान ा - शऴ ा, ऱळर(औ य ग ा )
ऱ नर (ICD) - ळा ऱळर(ऴ ं रगाष)
ा ऱ
1. ष ा श ऱ- ऴ ा, ऱळर
2. ष र ा - न रा ा, ऱळर
श ग न- ळा , ऱळर( ां य ग)

11. र र
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 11 ं ाय श - 10 शं ाग - र र
र र ऴषर ा ना ा ऴाश रा ा
शर ऱन र र रा ान ा ळऴ
ळार या ळ ळार षा ा ाष
श ा ना र रा ाई र ना र या
गया ष ऱ श रा रळार ऱ ळ ान
गय ष ा न ाऱ र रळ ऱ र ास
शरशन न ा ष शा ा
ष ळ य
- ऱळर ळ र र ाळ स ष रया ा श ा श ऱग ा ष रा ष ष ( ग ऱ ना )
ऱळर, र रळ ऱ र रयाश र श य ावाय श ान ा ार र र ऴ ऱना ाष

ळ शान ऱन - 1932 श 1933 न ळ ा. ष ऱ

ार र श ा ष रया ा ळ र ऴश ऱ ष
रा य य श ा र स ऱ श श ा शं ाग
4 न 2005 रा ान ा शा ळां शं ाग र र नाया
- वा ाऱ न ळऴव ऱ ष यषां
रा ान श शासर ऱ र र ऴा ऱष
- रा ान ळ र ऴ य र र नषर ऴ 1960 षई ा यष 1964 न र
षई श नषर श र र ऱ य ऱा ष ष
( / ) - यष न ऱळर ऱ ानागा श न ऱ ष, र र श ा ष ा ष ान
ां ळ ां रा ा र र ष
- यष ऱ र र नगर ष श ा ान शं ाई ऱ यग ऱाया ा ाष
- यष रा य यान र र रा य यान ना श ाना ा ा ष 1982 श रा य यान
व या गया श यन ळ ळ ा र षर श 1985 ऴा ऱ या र र ग ऱळाय
श यां ान य ळव शा रया ऱ शारश यषा ष ( ळऱा ळ ना)
ां रा ा यार य र र ष, यषां य शंरस या ा ाष
- श ग ा न ा षारा ा शर ऱन रळाया यष ग य ा ार श ष श ग
ळाषर ष षारा ा ळाषर शंष न ऱ ळ य ऱ य नळाया ा (ऱ षाग ग)
ार ग- श ार र ाई ष श -ऱ षग ग
ग ा ऱा - यष ऱा न शंष ळारा 1730 नळाया गया
याना ा ऱा - यष ऱा ऊं षा रषन ार य ा ार ा ऴाष ग और ळ यग ना श
ाना ा ा ा रा याना ऴ र, ा र, र, ं षा गया ष याना ग श ग ळारा
नाया गया ळ य ं रा ान ा षऱा ळ य ं ष
1527 ा र ळ रा ा ा शांगा य ार य ष - रळर 1527 याना ाय र र, 17 ा 1527
ानळा य र र
ऱ ं र-ऱ ं र ा न ा षारा ा ऱळं शंष न 1870 रळाया ा
 ग ऱ षऱ - र र ग ऱ षऱ नगर षा ा ाष ाऱा य न ऱ षऱ षारा ा
शर ऱ ळारा नळाय गय
ऱाऱ ाश श ाय - ान नगऱा षा र र ष शं ा ऱाऱ ाश
ळ ा ा - नगऱा षा र र ष न ा ऱा ा ऴ ऱ ं र ाष यग र ा
रा य ळ ष ना - ळाऱ ा ाऱन षारा
न ं - र र ा श ऱ ना य
ष शळ र र रळर ाष नाया ा ाष
शळ ऴ ऱा र र नाया ा ाष
र शया ग - र रळ ऱ रस गाया ान ळाऱा ग ष
- य शरश नशं ान शळर र र ा ना 1993 गय
रा ान ा र र ऱा शरश ा न रा य ान र ष
श ग ळगन . र र रऱ नान ा ार ाना श 13 नळ र 2000 ं र या गया
ष
शांश न ा र र ऱ नळाश र ष
रा ान 4 शष ार ऴ षार श न ई(न ई) र र ष

12. ऱ र
ऴाश य ाईयां
षश ऱ - 6 ं ाय श -5 शं ाग - र र
ऱ र ऴषर ा ना र ळंऴ रा रा ा ळऱ ळ
न श ळऱ र या ळऱ र ना श ाना ा ा
ा
ऱ र रा ान ळ ाग ऱा ष यष ऱा 15
ऱ, 1982 रा य ा 27 ळां ऱा ना ना स ऱ
श यष रा ान ाश श ा ऱा ष यषां र ळन न ा ऱाऱ र ा यग षन ार
शर ाय ं ना श ाना ा ाष
ष ळ य
रा ान ा ळ शरा शऱाना गांळ, रा ा ा ऱ रष
र ऴ शा यन श ा ऱ र ऱग ष, ा र ऴ श ा रस ऱ ा ऱा ऱ र
ष
 - ऱ र( ग ऱ ना )
ाळ रय ना( गई ां ) ऱ र ष
ाळ ां ऱ र ष
रा शागर ळन ळषार यार य - ऱ र
शर ाग यार य - ऱ र
ळन ळषार यार य - श यार य शां र, ं ारा रा ळ ऱ ाय ा ष
शळा ष स ळाऱा ऱा
- ा ा ा षा गया ष यष गं ा न ळ र ष श ा य ाष श
नान रन श रग रष ा ष श ग षर ग ळ शंष न ऱळार ष ळार श ऴर
ा ऴ ार या ा न यषां ऴर ऴ ार ग ळारा ना ष ष
- यष ा रष श ा न ा रा ा नषाऱ शंष श य 1880 ऴ ष ा 1910 रा ा
रा शंष श य ष श शा ा ं श ना ार ाश श ा ाष
- ा श ऱ ा न ा र ऴाष न रळाया ा श र ार ा न ा
नश ार शाऱ ान न षांग र ऴाष षां ऱ रळाया
- र रा ा ाऱ ळ ळारा नळाया गया ऴरऴाष न श ा न न ा रळाया श श
ऴरग षा ान ऱगा
- ऴरग श ार न ा ऴरऴाष शर न रळाया
षनषं ार - यष ऴर ष श ा न ा षारा ा र शंष न रळाया ा ा श
ार गर श ारा न नाया ा
- ा ऴाष ा र ा ा रना ा( ा र) श गऱा ऱ ा ळ न ष, ळष
यष ऱ ऱ ा ाग ष
रा य शाळ यन ऴश ा ऴ शं या ऱ र ष न श श र, , गाय, ऊं , ग यां ष
रा ान न ा ळं गश र ार ळ शंयं - ऱ र(330 गा ळा )
न ा - ऱ र (औ य ग ा )
ां यग
षा श न ऱाश
ऱ र ऱाश
 13. य र
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 16 ं ाय श - 15 शं ाग - य र
य र रा ान रा ान ष श गऱा नगर,
ार ा रश ळ रं ग ळ षा ा ाष य र
षाश नशार यष ऴ ा षऱा य ना श
शाया गया ऴषर ष
य र ा ना ळाष ळंऴ षारा ा शळाई
य शंष ळ य ळारा गई य र ळा ार
ळ या र 1876 षारा ा शळाई रा शंष न ं ऱ
षारान ऱ ा ळाग र ऴषर गऱा
रं ग श ा रळा या ा श ऴषर ा ना
गऱा नगर ा य र शन श षऱ य र( ं ा ) रा य ा श रा ान र
ष ळ य
ष रया ा रा य शा यन श ा य र ऱ ऱग ष
ं ा - य र श ाश ास
नशं या श रा ान ाश श ा शं ाग
रा ान नशं या न ळ श य र(595) ान र ाष
नशं या शश श रयाश - य र
ा ळं ा ार रन ळाऱ रयाश - य र
स ऱ शश श ा ाना - ऱाळा, य र
ं ा य र ऱ (रा ाळा , ा ऱ)
रा श य ा - य र
रा श य ा - य र
ना ऱयाशर(ऱ ष य गन) श य ा - य र
ा गंगा न - ( न गंगा/ ाऱ न ) यष य र रा षा य श न ऱ ष
ळारा ग - य र ऴषर श ां श न ा ान ऱ ाष श ां ान ा गंगा न श ाष
न - य र रऱश न ऱ ष ( न )
रऱ न - य र न रा गांळ श न ऱ ष ( रऱ न )
ान - य र न षर ाना श न ऱ ष, शां र र ळ ऱन ष ा ष ( ान )
शा - य र शळर षा य श न ऱ ष (शा )
शां र - ार ान ऱ (शां र)
शळा ऱाळ ळाऱा ऱा य र
और नऱ श शळा शं ाई य र ा ष
ं र ं र - 1718 ई ळ शळाई य शंष ळारा नाई गई ां ळ ऴाऱा ं श श ळ ऴाऱा ष श ा न ा
श य ान ार ा ष नस ान ार ऱ या गया ा ं र ं र
षळा षऱ - षळा षऱ ा न ा 1799 ई ळ शळाई ा शंष न रळाया ा यष ां ं ऱा ा ार
षऱ ष श ा न ा य रा रळार यां ऴषर ऱश ा षऱ षऱ श षळा षऱ
ऱ षऱ - ऱ षऱ ा न ा शळाई य शंष न ग ाळ न र न ां रा शागर ळ य ा
न रा नय और ं शा नान रन ऱ नळाया ा
यग ऱा - श ा न ा य शंष ळ य 1726 न र ग शरसा ष रळाया ा ा न ार
शन ार श य ार, ऱाई र ा ळऴाय ाय य ा ऱ श
र षऱ - र षऱ ा न ा 1592 रा ा ान शंष न रळाया श ऴऱा ा ा ं र ा ं रष
ळाष रा रळार ऱ ळ
श ऱश(रा षऱ) - य र रा रळार ा नळाश ान रा ान गऱ ऴऱ ळं ा य ऱा र ना ष
ष
नाषरग ा ऱा - नाषरग ऱ ा न ा 1734 शळाई य शंष न रळाया ष र श ाळ ान ळ
1868 शळाई रा शंष न या
गऱ ा - ऴषर ळ षा य ा न ळ ा ऱ ष शं ाश न यषां
रा ान श ाय र
रा - यषां ा ळ न ना नळा श ळन य या ा
ग ऴ ं र - यषां र ग ऴ ा ं रष रा ा ा शंष ाऱ नाया गया
ऱा ं र - श ा न ा गंगा शा ऱा न रळाया श ार औ य ग ळ ाश
श ळ ां न ऱ ष
षाऱ - श ा ऴऱा याश श
ं ळारा या गया यष ईरान ष य गऱ ऱ श ष ग र
रयां - य र ऴाश ा ऴाष ऴ ऴान ा
ग गर- य र ा ग ग र ार र श ष यष य षार ऴ ऱ या नाया ा ाष श गर
ा ा( ऴळ न) शळार न ाऱ ा ष
ष शळ( )- य र( ष शळ)
नाषरग - ळ यान
शां र - रा शर शा
ळारा ग यार य - य र
नाषरग यार य - य र
य र या र - यष रा ान ा ाश श ा या र ष, यष याऱ नन ऱ ार ळव
श ष श या र ळ ळ श न ान ा ष ाष
रा ान शळा ाय गश ऱां ळाऱ ऱ - 1. य र 2. य र
रा ान ळ नया ा र (RERA)|
य र औ य ग ळ ाश
रा ान शळा औ य ग ई ा य ळाऱा ऱा
रा ान रा य औ य ग ळ ाश ळं ळ नय न नग (RIICO)
रा ान ळ नग (RFC)
रा ान ऱ य ग नग (रा श ,RAJSICO )
ष ान शा ऱ - शां र य र
यर ारग ा ऱ श - शां र य र
रा ान य न ळ ाश नग (RTDC)
ळ - ऱ - गरा - य र
रा ान शळा य य र ऴषर ष
य र ष ऱा
ळ ां व - य र
न ऱा( य र) - ळ व रर न ाई रना
गर - ऱा ळ ं रशन ार ाई रना
ा ऱ यां - य र
ऱा यां - य र
षा ां ळं ं न ाई, शाई ळं श- य र
न - र - यां
ऱष रय - र र श शर र ा रयां
ऱ- ार ाई - शांगानर, य र
ऱ- यां, ऴ - सय - ग , य र
य र - य र
ाग नान ऱा - शांगानर, य र
र श( )- ाग ऱग , , ऱ ान ळं ग शळ ं
नागर ळ यां - य र
ष ळय - श य र
 14. शा
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 8 ं ाय श -6 शं ाग - य र
शा ऱा 10 रऱ, 1991 य र ार षश ऱ
शा, श राय, शळा ळं ऱाऱश र नाया
गया 15 ग , 1992 शळाई ा र ऱ ष
षश ऱ शा या गया
शा ा ना ळ गर षा ना र ा शा ळाष
रा षऱ रा ान
ा रा य ा ना रा ान - शा( ऱाराय
ळारा ा )
ष ळ य
शा ऱ श ा श य रा य या ऴ श नष ं ऱग
न - शा ऱाऱश यष रऱ ऱ ा ष
ा शागर ां / रय ना - शा
र य ां - शा
ा श - य र- शा - र
- यषां ाऱा ा श ं रष ा य य ष शऱ श ा ा ष र
ष ष यषां ळ ाष ाग ष
- यष ळ ळश ाय ा ं र षार ऱा ा न ाषर ष
- ा ा ा ं रश न ळ ना श ाना ा ा ष यष शा ा ा न ं रष ळ
गा श श ं र 12 ळ ं ऴ ा ऱ ऱा ाश ष
ं षा ळ - शा ं र गळान ऴळ ां शष ना , श ना , ग ळर, ना और न ऱ ं
ळरा ान ष
शा ईळ य ळ यार य नष ं ष
र ा( नळ ऱ न) - शळा, शा
 15. रऱ
ऴाश न ाईयां
षश ऱ -7 ं ाय श -6 शं ाग - र र
रऱ ा ना या ळ ळंऴ ऴाश न शंष ळारा गई
ा ना श य श ा ना या र ा र ऱ 19 ऱाई
1997 शळाई ा रश ऱग ष र रा ान ा 32 ळां ऱा
ना
ष ळ य
ं शा शं रन ळाऱ रा ान रयाश (15
नळ र 1817)
रऱ ं ऱ शन ग ाष
- ां न य ाळ , ा, ा , र ा ा शाळ शंग र ना रा य ाश श ा ा
ां
ऱा ळ यार य - रऱ
रा ान श ऱ स ऱ शळा ळन रऱ ष
षा ऴळ रा ऴ ऱा - रऱ
- ऱा ळ य ळंऴ रा ळंऴ ऱ ळ ष ाऱ शं न नार ऱा ळ ा ं रष ऱा ळ
ऱांग रया ऱ ग गा ष ा ग नया न य या ा ाष
- ग र नश ा ा ं र यषां षाळ र 400 ळव रान ष यषां ळव
श 13 श ळऴा ऱा ऱग ा ष
न षन ा ं र- ाऱ शंग र र ऱ श ष
ं न ा ा ं र - यषां ं न ा ा षन ान न ान रा ष ार ा ष
षरश ळऱाश - यष षारा ा षर स ाऱ ळारा ा श ं न ा यान ष
न ा - र ऱ (औ य ग ा
 16. शळाई ा र
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 8 ं ाय श - 6 शं ाग - र र
शळाई ा र ऴषर ा ना य र षारा ा शळाई
ा शंष न ा षं ना र र ऱ रा य,
ा य र रा य शळाई ा र, गंगा र ा ष न
ऱा र 15 ई 1949 शळाई ा र ऱा ना
या गया
ष ळ य
( ा ऱ ) - शळाई ा र
- ं ार षश ऱ ऱ, नाश ळ श न शंग र रा ळ ा श ं रष षां ळव
ा ा र ऱा र ा ष
- ळ शळाई ा र श ा नाश न र य ऱष ना ां (ईशर ा रय ना)
- रऱ न र शळाई ा र ऱ ा गांळ ष
रा ऱ शळाई ा र
र र रा य यान - 1 नळ र 1980 यष रा ान ा रा य यान ना यष ऴ श श
स ऱ ा य रय ना ष (र र)
शळाई ान शंष श र - शळाई ा र
यषां ऱग ळ यां राळऱ ळ ळं या ऱ र ऱ ष श श ग षऱ, ाऱा ळ रा ाग
ष
श ार ा - ळा ऱा नंग श र
-ष रन न ा य शंष श ळव ऴाशन ाऱ श
नळाया ा
रायऱ - श ळा ऱयर ग ं षा ा ाष
ा ऱ षऱ - ळाष रा ळार न
- शळाई ा र ाश श ं र न ग ऴ ा श ळऱ ष यषां
र ा ऴ ऱ (ग ऴ ) ळव ऱा ऱग ा ष
ा ा ा ं र- ा रळा ा
- ार ा ाषरळां य ऱग र ळर ईशा ा ाश ऴळा ष
ळा श - शळाई ा र रा ान य न श श ळा श ऴा ऱष
 17.
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 8 ं ाय श - 6 शं ाग - र
रयाश ा ना र ां ार न 1817 ई.
, यष रा य ा ऱ रयाश
श „नळा ा ऴषर„ ष ष
ष ळ य
ळ ऱा ष, श श ा श य
रा य या ऴ श नष ं ऱग ष
श ऱ ंगा ार ान ा ष
रा ान ऴ ार र शळ रयाश न ऱगाया
ार ळऱ ऱ रयाश ळ ाऱन र(ग रा )
रयाश र श य ा ान ऱना ाष
राश , नागर ऱ ऱ ऱ ान ळाऱ ा ऱ ष
नगर श य ा -
-ऱष ार ा ष , श ार श ार ा„ ा न ा ा„ नगर ष ष
शऱ र रय ना - ऱ ाराय नाश न र न ष, यष य ऱ श श रय ना ष
शऱ र ां - ( नाश न र)
शऱ र नाश, ार ळ ाई न य ा ळ शंग ष
र शागर ां - श ां श ग ऱन र श ं ान नष ं ा
ग - श श रग ष ष
ळन ऱ ळ या - 1935 रा ान य ं ष राऱाऱ ऴा न ा ना
ग या - न ा ऱा ा ऴ ऱा ा ऴ
रा ान श ऱ ईळ य ळ यार य नष ं ष
रा ान य न ळ ाश श यष „ ळा „ श ाष
य ळं ऊन नशं ान - ळ ानगर,
य र नशं ान र- ळ ानगर,
न ा यग-
 18. र
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 16 ं ाय श - 9 शं ाग - र
र नगर ा ना षान रा ा यरा न
श नगर ा ऱ ना „ य „ ा
1नळ र 1956 रा ान ा 26 ळां ऱा
र ना
र „रा ान ा य„, „ ार ा ा„,
„रा ाना ं „ ना श श ष
ष ळ य
र श य रा ान ा ा ऴा श ऴ- र - रळा ा
र - रळा ा ा ळ ा य ं - ष र ाऊ ा याय
र - रळा ा रा ान 1 नळ र 1956 रा य नग न यग श ा रऴ र रा ान
ऱाया (शा ळां र )
यष रा ान ा ळ ऱा श श ा श य रा य या ऴ श नष ं ऱग
रा ान र ऱ ा ार ान गई
र ऱा रा ान ा ऱा ष, रळ ा ग ळ ष
यन रा य य श ा नान ळाऱा शं ाग
रा ान ा यळ शं ाग
श शं ाग श ा श ऱगन ळाऱा शं ाग
यष रा ान ा शं शासर ऱा ष
राळऱ ळ ाऱा ाश श ळ ार र ऱ ष
राळऱ ळ ाऱा - यळ राळऱ ऴ य र ऱ ऱा ष
यळ राळऱ श श ऊं ाराग (873 .) रष
ऱ/ - ाराग र
- ऱन न , र नाग षा श न ऱ ष
नग न - यष शऱ ा ा रश न ऱ ष
- नाशागर ऱ ा न ा रा ळारा रळाया गया, श नार षांग र ळारा
ऱ ाग ळं ऴाष षां ळारा ारष र ा न ा रळाया गया
 - ा य शागर ऱ ा न ा ा न ( ा न ) ान र र या गया श
ं . ा य न ऴन नाया गया शऱ श ा य शागर ष ष
- र र , र ऱ रा ान ाश श ळ शर ळर ाना ा ाष शऱ श
„ ां ना „, „ रा „, „ ा „ळ„ ा ा ा„ ष ष
शऱशागर ऱ( ान ऱ) - र
नाराय शागर रय ना - र
राळऱ ा ग यार य - रा श ं , ाऱ , र
श ऱया र, रा य स ग ाळन ऱ श ष
- र ळ ळ श ा ा ा ं र
शा ळ ं र- र ळ र शा ळ ा ं र
गाय ं र- र र षा र श गाय ं र
ं रयां - र नश ाय रयां
- ाराग षा र ळ रा य ा ार 13 नळर 1996 रा श
ार - र ाराग रष र रां शाष रशर न य ार
, ार ळऱ र ष ष
- य ,ग ऱ ना श श र ग ा न ा लान ऴाश य ाऱ न रळाया ा
ा- -नर - ा ऴाष षांग र ळारा षा ा नाया गया षऱ
र ऱ( न) ऱ ाना ष ष
ाई न ा ा- ऱ श यष षान रा ा शऱ ळ ळारा न शं ा ऴाऱा , श न
न ाई न ऱ या
शन न शयां - यष श ऱ ं ळारा नाया गया नश ाय र ना ा श ं रष
शऱ ा ा - यषां न ा श ाय ान ष
- र 800 ळव राना ळस( ) ा ा
य ा ऱ ा ना र 1875 गळनर नरऱ ळ ळायशराय याश श षई
रा ान य न ळ ाश श यष ऱा रळा ा श ाष
ा ष शळ - र र
ा ऴ ऱा - र, र
ा ऴाष शळार याळर र षऱ र न ाऱ ा ष
र ळ ाश ळं ारा ा न रा शर, र ( ऴश ा)
रा शर - य र नन ळं नशं ान
ऴाऱा - र
ऊन ं ं ऱ, रयां र श ष
 - यषां ऴ ा शाऱा नशं ान ा ष
रा ान ा शर ार ऴ षार , र ष
शाळ न स नश ऱ
षाऱ श ऱ . - याळर
ळ श ऱ . - याळर
ळ य ा न श ऱ . - ळ यनगर
न स ा श ऱ ., याळर ष
श - याळर र

19. ाऱ
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 10 ं ाय श - 10 शं ाग - र
ाऱ रा ान ा ऱा ष, रा ान
शळा ऱ,8 ऱ ाष श ा राना
ना ाऱ ा ा
ाऱ य श ाऱ ळाऱ ा ळारा शाया
गया नगर ष, श ष गऱ ं ार
ना ा
ष ळ ऱ
ाऱ ळ ऱा ष श श ा श
य रा य या ऴ श नष ं ऱग
ग ळा ( ारळा ऱ), ाऱ र ळ ाऱ
ऱ ा ष
षाश श ान ा ाऴाष ऱ
ळाई न ाऱ ऱ ाऱ षश ऱ ग रयां गांळ श न ऱ ष
- ारळा शर ळर ना श ाना ा ा ष यष रा ान ाश श ा ां ष
ा /ष ाळाश ाऱ श न ऱ ष, ाऱ और र ष षई ाऱ ऱा र गांळ ऱन ऱ ा ष
श -1 ाऱ शर श न ऱ ष
न ाऱ श न ऱ ष
ा ऱ ाऱ ष यष ान ऱष
 ं ऱग यार य य र - ाऱ - रा श ं , श यार य य ा शंरस या ा ाष
ं ऱा षाळ र ा ं र - ं ऱग यार य ष
-र र न ं र 1444 ळऴाऱ ं न नाळ शर श न ष, ार श ष न ा
न ा षारा ा ा ऴाशन ाऱ ं ार ऴाष न रळाया ा न ा ऴ ा ा
रऴरा ग ा - राळऱ ळ ं ऱा ग ा षां गळान रऴरा न या
न ा ना - ां ळ ा ा ं न यषां ऴळ रा ना
श ना ं र - श ना ं र गळान ऴळ ा श ं रष श ा न ा ग रा रा ा ार ाऱ श ऱं
न रळाया ा
ना - यष ाऱ 20 . . र ाऱ - र ाग र ं र षां रशा ऱ ाष ष
ग रा ं ाश ाऱ ष
षारा ा श ऱ (न श ऱ) - ाऱ
ग ळा ा श ( य न ळ ाश) - ाऱ , शर ष , ाऱ र

20. ाऱ र
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 9 ं ाय श - 8 शं ाग - र
यष ऴषर ा न ाऱ षव ा ाऱ
षन ार ा ाऱ र ना श ाना ा ा ा
ा ा श ाऱ र षा ान ऱगा श शळ गर
ळ ना श ना श ाना ा ाष
ष ळ य
नाग न 730 ई न ाऱ षार ळंऴ ा ना ा न ाऱ षार रा ान नाया
न ाऱ ळ ऱाना श य ा ं ाऱर ष
ाऱान - ाऱ रा ळ ाऱ र य ा - ाग( ग ऱ ना )
ग ळा - ा र, ाऱ र, शर ष
ग ळा ( ारळा ऱ ), ाऱ र ळ ाऱ ऱ ा ष
रा ान शासर ा न ा ाऱ र(51.8 ऴ )श श ष
ार न शर ष ऴरगांळ षा य श न ऱ ळ शर ष ळ ाऱ र ष ष ाऱ र शायऱा गांळ ळाई
ऱ ा ष
ां ऱ ां - श न र ाऱ र ां ऱ गांळ ना ष
न ा ा रय ना - 28 ा 2008 न ा नषर ा य शन ान ा ान रा ान षं ा न ा
रय ना श ळ ान ा र ग ा ऱान षश ऱ ळ ाऱ र शां र षश ऱ ऱा ा ळ ष रष ष
रा ान ाऱ ं श यार य ( ) ाऱ र ष
- ाऱ र ग ा न ा षार ळंऴ ऴाश नाग नश न नार ळ गर ळ र
रळाया ा श ग य ना ऱाऱा ा ग, ा ा ऱ र ग, ळ शळ गर ग
शां र - यषां ां न यां षन ार श रा ान ा ं ा षा ा ाष
- यषां श ा(शं ा) ळ र ा ा ळ ा श ं र षां रा ान ा र ळ 20 श र 2006
ारं या गया षा ळ ा ऱ न ाऱ ष
ऴा र ( ष र ) - श नगरा षान ऱ ळ
ऱ ऴाष र रगाष - ाऱ र ग रगाष ष ऱ ा ा ष
न या ननशांग यषां या ा
ऴ ाळाऱ यां( ा य ग) न ाऱ, ाऱ र श ष
ग ळा ा श ( य न ळ ाश) - ाऱ , शर ष , ाऱ र

21. शर ष
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 5 ं ाय श -5
शर ष ा ना शरानळा षा र नऱ ा नशार
शर ष ा ऱ ना ऴळ र ा ऴळ र ा ना
ऴळ ान न ा श शषश ऱ न ऴळ र ाश
नया नगर शाया शळ ान शर ष ना श ाना
ा ाष
ष ळ य
ं शा शं रन ळाऱ रा ान
(श र 1823) रयाश शर ष ( र )
रा ान शं शर ष 26 नळर 1950 ऴा ऱष ,ऱ न ऱळा ा ा स 1 नळ र 1956 ऴा ऱ
या गया
शळा ळवा ळाऱा ान ा ( ऱळाय)
रा ान ाश श ा ान शर ष
रा ान शळा ा ळाऱा ान ा
- शर ष , य रळ ग
ं र र ा ळष ाग षा ाऱ श रा ष ष ( ग ऱ ना )
ा र - शर ष ऱ राळऱ ळ ाऱा - ा ाऱ ा र ष ष
ं ाळ - शर ष ळ ास
ळ ाळा ( ारळा ऱ ) - शर ष ऱ ा ष
ार न शर ष ऴर गांळ षा य श न ऱ ष
नाश, राळऱ ाऱ शर ष नया शानळारा गांळ श न ऱ ष ग रा नाश ां ा ऱ
ळऴ र ष
- ळ ं नशार ळ ा ंन न ना न श श ऱ ा ा श ार शन
ऱ ष ष
- रा ान ा शळ ळ ऴ रग ऴ र(1722 .) यष ं ष श ऱाळा यषां र य
ळ यां शर(1597 .), ऱग (1380 .), ऱळा ा(1442 .)
ळ - रा ान ा ा ळ य य न ऱ
रा ान शळा य ( ऴ ळ ळ ऴ) ा ऱ ळ य ान ष
- राळऱ ळ ं ऱा शळ र गळान ग ा य ळं ऴळ ं र ष यष ष ाऱय ळं
ा नऱ गर य शळ ष नऱ ा न श शं ा ऴ र षा ष
ा रा , नन रा -न ऱ ऊ र ार ळऴाऱ ऴऱा ष श ा रा
ष ष श ाश ं न ाऱ ार ान ष, ननरा षऱा ष
(1360 .) - शर ष (रा ान ा श श ऊं ा ार)
ा ार(1200 .) - शर ष
ा यार य, शर ष ष
ऱळा ा न ं र- ळ र ऱळा ा ां ळ ा र ा ग र न ं रष
र शया ाऱ ा ं र- श ं र ं ळार या ा ं र षा ा ाष श यळ -य यां ष
ग ळा ा श ( य न ळ ाश) - ाऱ , शर ष , ाऱ र
ऴर ाऱ न ष शळ, ा नाया ा ाष
ाऱ न ष शळ, ा नाया ा ाष
रा ान श ा न शर ष ा ळ य ान ष(श ार ान)
नान श ळा ा शर ष
षाऱ श ळा ा शर ष
 22. रा श ं
ऴाश न ाईयां
ष शऱ - 9 ं ाय श - 7 शं ाग - य र
रा श ं 10 ऱ 1991 य रश ऱग ष
र ळ ं ऱा ना रा श ं ा ना
रा श ं ऱ श ऱया गया ष श ऴषर ा
ा न ना 'रा नगर' ा
ष ळ य
रा श ं रा ान ऱंगान ा ा ऱ
शर ान र ष
रा ान ऴ न ळ श रा श ं
शर ान र ष
रा श ं ं ळ ऱा ष श श ा
श रा य या ऴ श नष ं ऱग
नाऱ - ळा स ( ळऴव र रा श ं ) राळऱ ळ ाऱा ग न ळाऱ र नाऱ ष
ष ( ग ऱ ना )
रा ा ार - ं ऱग (रा श ं ) ा ग गं ा( य र) य श ार ळा ा ार ष ष
गऱ / गऱ श य ा - रा श ं
रा शंष(1652-80) गऱ ऴाश (ऴाष षां ळ औरं ग ) श ाऱ न
नाश न रा श ं ऱ नर षा य श न ऱ ष
ार न , रा श ं ऱ ळर श न ऱ ष श र ऱळा ा ां ऱग ा ां ना ष
ार न , यष न रा श ं राऱ गांळ श न ऱ ष शन नार ऱळा ा ा ंश ा ष
रा श ं ऱ - षारा ा रा शंष ळार 1662 नाई गई ऱ रा श ं ऱ ग न ा ान र गर ा
ष श ऱ नार न ाऱ ष, श र ळा ा षाश र ळारा शं ावा ऱ ा गया ष
यष ष
नं श ं ऱ- ान ऱ
ं ऱग यार य - य र, रा श ं , ाऱ
राळऱ ा ग यार य - रा श ं , ाऱ ळ र
 - ळा ळ ारळा श ा र शा न राळऱ ळ र ग, श ा न ा षारा ा
ा न 1448-58 य रळाया, श ा ऴ ं न ा श ग षारा ा ा ा नळाश ान ा, श
ारग ष ष श ऊ ाई र षन ार ळा ं षा ा ाष श ऱ ऊं ाई ार
ऱ ऱन षा " यष न ऱ र ना ष ष न शऊ र र न र शर श ग गर ा
ष"
नऱ श ा न श ऱना नश ष ऱग ग ळार „ ार षान ळार„ ना श
ान ा ष
ऱग य ना ऱ , ऱ र, ाष र, र
- श ान र 21 न 1576 षारा ा ा ळ र शना ान शंष यय ष य
षर ार श ऱ र ऱाई ना श ाना ा ाष श ा न श „ ळा
ऱ„ षा षारा ा ा ळा यषां श ा ष
- यषां षारा ा ा ळ गऱ शना य य ( ा ा ार) ष श षारा ा ा ळ य षई नऱ
श ा न श „ ळा ा रा न„ ा
ना ं र - यष ळ ऱ श ाय ा ा ऱ ष यषां ळा यां श ष
ळार ा ऴ ं र - ां र ऱ रा श ं ऱ नार ळ ऱ शं ाय ा ळार ा ऴ ा श ं रष
यष ऱा रा ान य न ळ ाश श ळा श ाष
र ा( नळ ऱ न) - ऱऱा , रा श ं

23. ऱळा ा
ऴाश न ाईयां
ष शऱ - 16 ं ाय श - 12 शं ाग - र
ऱळा ा 1949 शंय रा ान ं ळा ळ
ऴाष रा ान ऱन ा ळ ं ऱा ना
ऱळा ा „रा ान ा न र„, नगर ,
„ळ नगर „ ळ „ श ा ऱ श „ षा ा ाष
ष ळ य
स ऱळ नशं या शश श रयाश ऴाष रा
न ां ळ र ाय ऴाशन ा ना रन ळाऱ रयाश
 य ऴ श ा रस ऱ श श ा ऱा ऱळा ा ष
य ऴ शा ऱळा ा यन श ा ऱग ष
य ऴ श ाश र ऱा याऱय ऱळा ा ष
ाग र - ार न र रा ा ळ ऱ
ऱया - शान ऱन ऱ श , यषां ं ा न ं रष
र ाऱ - ऱळा ा ऱया श ऱ र ग शर ग ा ार ाग ( ग ऱ ना )
रा - ऱळा ा ळ ा ळष स नाश श न ष
ाश ळ - ा ऱग , ऱळा ा
रा ऱ (यष ऱ ारळा , ं ा और षा ऱ ष) - षा र, ऱळा ा
ऱळा ा ा ऱग नाश, ळ नाऱ न ा ळ शंग ष ा ष
ऱळा ा ा ग ार न र ा ां ना ष
ऱळा ा ा शं ा ार न नार ष
ाऱा श शळा शं ाई ऱळा ा ष ष
ळान ां - ऱळा ा
श ऱ ईळ य ळ यार य नष ं ष
ऴाष रा - रा नष श ाय ा ऱ
ऱळ गा न - ऱळा ा ा श ा न ा 1987 श ऴ ष , और न ा ऱ 1990 ऱा गया
नाऱ - न ऱ ळर षा ळ ं र ळ रान ा षऱ ष
रा ान य न श यष ळा श ाष
ं रा य ष या ऱा ार ान ऱाऱ ऱळा ा श ष
गा श ा श ऱ र(औ य ग ा )- ऱळा ा
ऱ नर (ऴ ं रगाष) - ऱळा ा
रा य य ळं ळष ाईय श शरा ा ऱा
ळा श ा ऱ श ऱ - ऱळा ा
रा ान नग ळ ळंग श ऱ - ऱळा ा
 24. ं
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 6 ं ाय श - 5 शं ाग - ा
ं ा ना रा ा ा ान 1342 यषां
ा ं न रा य या श“ ाऴ ” ळं “ ाळ य ा
ऴषर” ना श ाना ा ाष
ष ळ य
यष ळ ऱा ष, श श ा य श रा य
या ऴ श नष ं ऱग
ं ऱ षा ऱ, ऱ ा ष श ा ळ न शळ ऱा ग ळारा ऱ षा या र ऱ ा
ष
ऱन रा ान ग , ा, ं , शळाई ा र, रऱ, ऱ र ष ष य ना ऱ ा ष
गार , ान ऱ ं ष
न शागर, ान ऱ ं ष
रा ग ळव ार यार य - श यार य ा , शा र, ं ारा, र , ंगऱ श र ळ य ळ ाय ा ष,
श यार य न श ऱ ष ष
न शागर स यार य - यष यार य ळाश सय ऱ श ष
यष रा ान य न ळ ाश श षा श ाष
ं ऱ ग गर ा य षार नष ं नाया ा ा
ऱ / /शा ष शळ - ं - ा या
- ाराग ऱ ा न ा र शंष ऴाशन ाऱ ष ग ऊं ा ष श
ष ष श ऱ “ग - गं न” ना ऴ ऴाऱ ष
- गळान ऴळ श श र ा न ा रा ा न न ा ाई ळा
रळाया ा
रान ाळ - राळ रा ा न न ना ाळ (ना ाळन) ळारा न ऴया श श शर
ाळ
ऴ ार - राळ रा ा शंष श याश ार रन ा ा ळाश श रष
ऴर ाग - ं रा ा ं रयां
ऴळराय ा न शष ार ऴगर श ऱ , ऴळराय ा न ं ष (श ार ान)
ऱा र - यषां र रा ान षऱ श 1915 ा गय
 .श .श . ऱ -श ार ाना - ऱा र ं

25. ा
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 6 ं ाय श - 5 शं ाग - ा
ा ा ना श ार ऴाश या ऱ ना
र ा ा श रा ान ा ान र, औ य ग नगर
ळं ऴसा नगर ना श ाना ा ाष
ष ळ य
ं शा शं रन ळाऱ रा ान ळ य
रयाश ा( श र, 1817) ( र )
नशं या शश श ा शं ाग
शळा शासर ा ळाऱा ऱा
ळाषर शागर ां ( ं ऱ न ) - ा( ऱन ा रय ना)
ा रा ( ं ऱ न ) - ा
ष रऴ शागर( ाऱ शं न ) - ा
शाळ ा रय ना - ा, ारां
ं रा ष श नऴनऱ ा - ा, ाऱाळा (9 नळर 2012 ) (रा य यान)
रा यार य - ा, ाऱाळा
ऱ याऱ यार य - यष रा ान ा ा यार य ष श ा ळ ार य ऴ, रा ान ळ
र ऴ रा य ष
ळाषर शागर यार य - ा
ा या र - रा ान ा श श नळ न या र, ा ऴषर ऱ गा न न ष
ं ळा ा षा यां - ाळ ाऱाळा
ा ऱ षा ऱ, ऱ ा ष श ा ळ न शळ ऱा ग ळारा ऱ षा या र ऱ ा
ष
रा ान ा ा श यान ा ष
ं ऱ यान - ान र ळ श या गया यान
यष रा ान य न ळ ाश श षा श ाष
ऴषर ऱ ऱ श , श ऴ ा रा ा राळ ा शंष न 1579
रा ान शांग ा ार ष ऱ श ष
ग रना ऴळाऱय - यष ग ाऱ न ऴळाऱय ष
ळ व ं र- न ार ा ा ळ व ं र
रा ऴ ं र - यष ळ ळ शं ाय ा ऱष
ंश ा ऴळ ं र - 8 ळ ं ऴ ा न श ं र शय षऱ र ऴळ ऱंग र श गर ष शा
ाना ा ाष षऱ यष व ळ ा ष र ा ा
ा ऱ - यष रा ान ा शरा श र ऱ ा ळर ऱां ष
श ना य ग ा (औ य ग ा )- ा
रान रा - ा
ाईश( शाऱ) ा - ा
ऴन ऱ - ा
श र( ां य ग) - ा
रऱळ ळगन - ा
गंऱ श - , ा
रा श - रा नगर ा
ऱ ा र - ा
ा र यां ( नाई) - न, ा
श रया ( नाई) - न, ा
ग ान ार ंगऱ ऱा ऱ ऱा र गश ा र य रया नान ा ार ाना ष

26. ारां
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 8 ं ाय श - 7 शं ाग - ा
ळराष नगर षळ ं- षळ ं ऴ ा श ऱं रा
न ा शश य श ग 12 गांळ ,
श ऱ यष ारां षऱाया
10 ऱ, 1991 ाश ऱग ष र ारां ऱा ना
ळश 1948 शंय रा ान न ा श य ारां
 ऱा ा ऱ न 31 ा 1949 रा ान नन ा श य श ा ऱ ऱा या गया
ष ळ य
ारां ऱ षा ऱ, ऱ ा ष श ा ळ न शळ ऱा ग ळारा ऱ षा या र ऱ ा
ष
ाळ न - ाळ न य ऴ शष र श न ऱ ष, ा ारां रयाष रा ान ळऴ र ष
ऱाश रय ना - ारां
रळन ऱ - ारां
ऱ रय ना - ारां
शाळ ा रय ना - ारां, ा
रा ग , ान ऱ ारां ष
ऴरग ऱा - रळन न नार ग श ा न ाऱ वळ न ना श ाना ा ा ा
ऴरग यार य - रळन न नार ळ य ळ यार य, यषां श शंरस या ा ाष
ऴाष ा ग- श ग ा न ा रा ा ळ ळारा रळाया गया ा
- श रा ान ा न राष षा ा ा ष यष षार ऴऱ र ार शळ ं श
ना ऴळ ं र ष श ा न ा ऱयळ ा ळारा ऴ र ळ य ऱस रळाया गया ा
ऴाष ा - षान रा ा ा न ळारा न रा ान श श
श ा ा - यष ा ळ ा ऱ ष यषां र ळा ,श ा ,ऱ ळ ऱळ- ऴ
ष यषां र श ा ळ ऱ ा न ं र ष
श ऱ शळा शर स ळन ष, न र रा नयं शर ार ाष
यष रा ान य न ळ ाश श षा श ाष
ळ ान ा( ारां) ऱश र ऱ ाळर ऱां न ा ा नष
श रया( नाई) ांगर ऱ ारां

27. ाऱाळा
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 8 ं ाय श - 8 शं ाग - ा
ाऱाळा ा ना ा ार ाऱा ाऱ
शंष ळारा 1791 ई. गई श श य श ा ना
रा ाळन ा ाऱाळा रयाश ा ना
ाऱा न शंष ळारा 1838 ई. गई
 ष ळ य
रा ान श श नळ न रयाश ाऱाळा
ं श य ा ष न ळाऱ ा रयाश
य ऴ शा शळा श ा ळाऱा ऱा ाऱाळा
ऱा र र शळा ळवा ाऱाळा (100 श .) ष ष ( ऱळाय)
ं य यन शं या ाऱाळा (3 न) ष
ळवा न शळा शं या ाऱाळा (40 न)
रा ान ा शळा ऱा ाऱाळा
रा ान ानशन ा ळऴ ळार - ाऱाळा ळ ांशळा ा
ाऱळा ास - ाऱाळा ळ ा ग शंय श ाऱळा ास षऱा ा ष ( ग ऱ ना )
ं ळा ा षा यां - ाळ ाऱाळा
ाऱाळा ऱ षा ऱ, ऱ ा ष श ा ळ न शळ ऱा ग ळारा ऱ षा या र
ऱ ाष
षन , य ऴ षं गांळ श न ऱ ष, ा ाऱाळा नं र रा ान ळऴ र ष
रळन न - यष य ऴ ळ यन स श न ऱ ष ाऱाळा न षर ाना रा ान ळऴ र ष
ाऱ शं न , य ऴ ागऱ गांळ( ळाश) श न ऱ ष ा ाऱाळा राय र रा ान ळऴ र
ष /p>
शागर रय ना ाऱाळा
ागा रय ना ाऱाळा
ा रय ना ाऱाळा
ं रा ष श नऴनऱ ा - ा, ाऱाळा (9 नळर 2012 ) (रा य यान)
रा यार य - ा, ाऱाळा
ाऱरा ा न - श ं य ा ऴषर षा ा ाष श ा ना ाऱ शंष न ाळ नगर ळऴव र ,
यष नगर ं ागा न र शा ष
गागर न ग - ा षा र षळ ाऱ शं न य शंग र ऱा श ग शं ऴाष
रगाष ष
ना ं र(शय ं र) - श शा शष ऱय ा ं र ष ष नऱ ा न श ार ा ा ं र षा
ा
ागा ं र - ागा न र शा ळ ं श ा ं र
यष रा ान य न ळ ाश श षा श ाष
रन शरा - ऴन शारग ऱ नार ऱ श ना श र ळ ा र ष षरा न ळन ऴ शं ान ळारा
न श न ळन शन 1936 ऱ नऊ यग ऴन र ा गया
ऴ ऱ ळर षा ळ( ऱ) ा ं र - यष रा य ा षऱा ं ं रष श ा न ा रा ा ग
शा ं ळा न रळाया ा
ाऱ शं ाऱाळा रा ान ा ऱश र ऱ ऱां न ा ा नष
ं ागा ऴ ऱा - ाऱाळा
ग शागर ऴ ऱा - ाऱाळा

28. ग
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 11 ं ाय श - 11 शं ाग -
य र
ग रा ान य र शं ाग ा ऱा
ष, श ा ऱा याऱय ग नगर ष
यषां ा षाश ळा ान ळ र , ळ रांगना ंश
रा ष
ग ग ा न ा ांग ( ) य
न रळाया ा श ना र श ान ा ना „ „ ा, ग ऱ र ष गया
ष ळ य
रा ान ा ग ऱा नाऱ श ान ष
रा ान ा ं ऱा ष- ग ळ राळ ा ा
नगर श य ा - ग
ग - रयाश ाऱ न शान ऱन ऱ श
षारा ा ा श ा - ां ऱ , ग
- ग शर ग श ऱ र ऱळा ा ऱया ा ार ाग र ाऱ षऱा ा
ष ( ग ऱ ना )
- ग
- ऱन य ऴ ाना ाळ षा श न ऱ ष, ा ग राश ग श
रा ान ळऴ र ष
रा ा ा शागर ां - ऱन र राळ ा ा ( ऱन ा रय ना)
गं र न - गं र न य ऴ ाळरा(र ऱा ) षा य श न ऱ ष, ा ग न ाष ा
रा ान ळऴ र ष
ऱया ऱ ा - यष ग राळ ा ऱयां गांळ ऱन र 60 ऊं ा ऱ ा ष
शर ग - यष ा न और ऱन य शंग र ना ष
राई शं ाई रय ना - ग ऱ ाऱ रा गांळ ाश राई न र ां ा न ा या
गया
गं र रय ना - न ाष ा, ग ाश गं र न र
श यार य - ग (यष ऴयाई ऴर ऱ श रषा ष)
शर ग यार य - ग
- ग ग ा न ा य ऴाश न गं र और शंग र रळाया ा ा
श ा ा राळऱ न श य श ऱया ग ळ य ,रान न ा षऱ, रा ाई ा ं र, ं या
ं र ष
ळ य - श षारा ा ं ान ष ऱ र ळ य ऱस 1440 नळाया ा
- यष न र ना ार ष, श ग र न षा न ा न नळाया ा
ा या - राऴ षरना रा गांळ ं ागा न नार ळ ा ऱष श „रा ान ा
ष र ळार„ षा ा ा ष यषां ळ ऱ ाऱ न र न यां ळश र ष यषां ळशा
ा ऱा र ा ष
ष ाऴ षऱ - षारा ा ष शंष ळारा न षऱ
रा ान य न ळ ाश श यष ऱा ळा श ाष
रा ान ऴ शंयं - राळ ा ा, ग
ष ान ं ऱ - ं र या, ग ( ग औ य ग ळ ाश)
रा ान रा य ऱ ऱा श ऱ - ाशन, ग ( . . .)
ळा ऴगर श ऱ - ाऱ शागर ग (रा ान न श)
श ा न ग ा रा ान ान ष
. . षा (श श ा ार ाना) - ांगर ऱ, ग
. .श - न ाष ा, ग
रऱा - ग
ा - ग
ा - ऱा, ग
ा ऱा - श, ग
ऱ ग ग र, ाळ , ा, ा र- श ग
 29. य र
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 13 ं ाय श - 17 शं ाग - य र
य र नगर ा ना षारा ा य शंष न 1559 ई.
य र ऴषर ऴऴ या रा ळंऴ ळारा ऴा श ळा
रा ान रषा
श' ऱ नगर ', 'रा ान ा र' , ' ळ ा ळ नश'
ना श ाना ा ाष
ष ळ य
ळा
ग षऱ ळंऴ - 6 ळ ं ऴ ा श 1303
शश या ळंऴ - 1326 श 1947
ग रा शा शळा श ा य र ऱग ष
शळा रा य य श ा नान ळाऱा शं ाग य र
रा ान श श ा न रयाश ळा ( य र)
ष श य ा- य र
ाऱा ऱ श य ा - य र
ऱ गरा श य ा - य र
ईश ाऱ श य ा - य र
ा ऱश य ा- य र
- य र ऱग ळ ग गं ा य ा ार ाग ( ग ऱ ना )
रा ा ार ऊं ाई रा ान ा शरा ार ष
- य र यश ं श ग ा ा ार ाग
- य र ार र षा यां ष न ार य र रन ा शन श ष, श
ा नय ावा गरळा ष ष
- य र रगा ळ रागा षा य ा स श ा षरा रा रषन ार ऴषर षऱा ा ष
- य र ा र ळ य ाग गरा षऱा ा ष
ऴळ / ळा / ा ळा - य रळ ग
ाळ - षारा ा ा रा ान
रा यग -' '- शग शळ य र ांग ाई ळारा गाया गया ा
श न , य र व ळ ाश ा ा षा श न ऱ ष
श ाग र ां य र ष
शा र , य र ा षश ऱ राळऱ षा श न ऱ ष
न , य र ग गं ा षा य श न ऱ ष
ानश -ळा ऱ रय ना - य र
राळऱ ळ ाऱा ा ळ ार शळा य र ष
राळऱ ळ ाऱा शळा ाई य र ऱ स ष
राळऱ ळ ाऱा ा रगा ळ (1431 .) श ऱ ष
यश ं ऱ( र) - षारा ा य शंष ळारा न ान रा ान
ऱा ऱ- श ऱ ा न ा षळ ं ऴ ा षारा ा ऱा ा श य ना न ार न
रळाया ा
ग ं र- ऱा ऱ श षऱ ा न ा ग शंष न 1651 रळाया
- ऱा ऱ श षऱ ा न ा ग शंष ळ य न 1746 रळाया ळ ान श
ऱ ऱश ष ऱ ना या गया ष
न न ा रा - ऱा ऱ न न नाया गया रा ष
- श ा न ा य शंष न 1678 रळाया ा श ा ना ळाऱ ाऱा ा ा ार
ळाऱ ाऱा ान र ष शंष न श ा न न ा रळाया ा श ा ऴऱा याश य ना न
या ा श श ा ना षशागर ऱ ष गया
श र ळ ऴाऱा - षशागर ऱ ळ ऴाऱा
यशागर ऱ- श ऱ ा न ा षारा ा य शंष न 1559-65 य रळाया
( )- ऱा ऱ नार न य षऱ, ष षाश ार यशन न रा ान
ळ शर षऱ शंहा न षऱ ान षऱ, ऱ ऴ षऱ, षऱ, ा स, ा षऱ
श ष
शष ऱय ा - यषां रा ा रयां न शष ऱय शा न रं न ऱ श ार श शऱ ऱय
ा षा ा ाष श ा न ा षारा ा शं ा शंष ळ यन रळाया ा श ा न न ा ष शंष न
रळाया
ग ा ं र- य र ाश ग गांळ ा ा ा ा ं र
ऱळा नाऱ यार य - श ानश - ळा ऱ ऱ शरं ग ार न रष
ष
गऱा ाग - श ा न ा षारा ा श न शंष न रळाया शश न नळाश यान ष ष
ऱग यार य - य र, ाऱ , रा श ं
र स ळन शळा य र ष, न र रा नयं शर ार ाष
श नग ळ यान - य र
यश ं यार य - य र
ऱळार नाऱ - य र
श नग यार य - य र, स ऱ श यष रा ान ा शरा ा यार य ष
य र ा या र य र ऴषर गऱा ाग न ष
रा ान य र ऱ ा षश ऱ ाय ान ळाऱ न ा ळारा र ळस न श षा
ाऱ ळारा ा यार या ा ाष
ळ ान रा ान य र ऱ ष
रा ान य न ळ ाश श यष ळा श ाष
ंगा ग र ा ऱा, य र शा या ऱग ा ष
रा ान शळा ाय गश ऱां य र ष
ष ान ं ऱ ( य )- ार , य र
ं र( ळर य ग) - ार , य र
ळा ष शळ - य र( ऱ)
श नन - ळ ऱ नगर, य र
ऱा व य र श ष
षा ां ळ ं य र श ष
ऱ य र श ष
ऱळार य र श ष

30. ग
ं र र
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 9 ं ाय श - 10 शं ाग - य र
शा ाना ा ाष ग
ं र र ा ा न ना ग
ं रया ऱ
ा ा ग
ं रया ( ग
ं र शंष) यषां ा शर ार ा, श
राळऱ ळ र शंष न र ग
ं र र ा ना
ष ळ य
र ा ा 23 1/2 सांऴ रा य स
ांशळा ा ग
ं र र ऱशग र ष
ग रा श ा रश श ा ऱा ग
ं र र
 ळऱ/ ळ ऱया - ग
ं र र ळ ांशळा ा य ा ाग ग ऱ ना
स ग
ं र र ळ ांशळा ा शंय श स षऱा ा ष
ळाग - ग
ं र र ळ ांशळा ा
यष रा ान ाश श ऱंगा न ा (994) ळाऱा ऱा ष
ग
ं र र रा ान ा शं शासर ऱा ष
ाग , ग
ं र र ळ ांशळा ा स ऱ ष, श ऱ ऱ ष ष
- ाष न य ऴ ( ार) श न ऱ ष, रा ान ांशळा ा ां गांळ श ळऴ र
ष ांशळा ा, ा ग श ा र ष ष , ग
ं र र, ांशळा ा श ा ना ष ग रा ळऴ र ष
- श र श , ाष , ा न य शंग र ळनळा शय ा ळ षा ष श
ळा शय ा षा ा ा ष यषां ार ा ं ऴळ ऱंग ाष ष
श - ऱा - ा रय ना - श न र ग
ं र र
ाष ा शागर रय ना - श रय ना ग ांशळा ा ळ ग
ं र र षश ऱ ऱ ष
ष
ा ाई शागळा ा नषर - ग
ं र र
ग शागर - श ऱ नार रा रा ळर ं र ष
रा ान रन ळारा शळा शं ाई ग
ं र र ळ ांशळा ा ऱ ष ष
श ऱ ळ ान ई ळ य ळ यार य नष ं ष
रा ान ग
ं र र ऱ - ायऱा ाय शा ळ ं ं ळव य य ना ग रा ळ गां न ार
या
ष शळा ळस ग
ं र र ऱ ष
- यष शागळा ा षरा श ाय ा य ऱ, शय न ार ष यषां षर ळव श
र ाष
गळर ाई ा ं र - ळाग रां ना श श गळर ाई ा ं र षाराळऱ ऴळ शंष न नळाया ा
शं ाळ ा ं र - शा ऱा गांळ ं र, ाळ गळान ळ ा ळ ार ाना ा ाष
ळ श ना - यष श न नार ना ा न ऴळ ं र ष, ना श , न श र
र नाया गया ष
रा ान य न ळ ाश श यष ऱा ळाग श ाष
ळर ष शळ - ग
ं र र( ा ा)
र ा(श न राऴ र नाई गई ळ ं) - ग ऱया , ग
ं र र
 31. ा ग
ऴाश न ाईयां
षश ऱ - 5 ं ाय श - 5 शं ाग -
य र
ा शंष न 1699 ा ग
ा ना ा यष ळग रा ान
ना
ा ग रा ान य र शं ाग ा
ऱा ष, 26 नळर 2008 रा य ा 33
ळां ऱा ना 1 ऱ 2008 श ऱ
ाय ऴ या
ष ळ य
- ाष न नार - नार ा ग ा - ाग ां ऱ षऱा ा ष, श ऱ ाष न ां ऱ गंगा
ष ष ( ग ऱ ना )
- ांशळा ा ळ ा ग य ा - ाग न ा ान षऱा ा ष
ाष न - ाष न य ऴ ( ार) श न ऱ ष, रा ान ांशळा ा ां गांळ श ळऴ र
ष ांशळा ा, ा ग श ा र ष ष , ग
ं र र, ांशळा ा श ा ना ष ग रा ळऴ र ष
- ा न ा ग ऱ शा ंळर ा ा षा श न ऱ ष
ा ां - ा ग
- ा रय ना 1962 ार गई, यष ग ळ ा ग ाग र न रा गांळ
न षई ष यष रा ान ा श श ऊं ाई र ां ष
-श ा ा ा यार य रयाळा ळं ग शा षश ऱ ऱा ष यष
रा ान ा ा शागळान ळान ा यार य ष यष यार य ऱळ न गऱषर ऱ श ष
श ष ाऱय ा य ऱ औव यां ाई ा ष श यार य ऱ ष ष ऱळ- ऴ
ना श ाना ा ाष
ा ां - ा न र ा ग ना ां
न ा - ा ग ाग ऱ ा ष, यष ाऱळ ऱ ष
ळा ऱा( ां र षर रं ग ळ न ाऴ ) - ा ग
 32. ांशळा ा
ऴाशन ाईयां
षश ऱ - 11 ं ाय श - 11 शं ाग - य र
ांशळा ा „श ा ऴषर„ ना श ाना
ा ाष श रा ान ा „ रा ं „ षा
ा ाष ांश ंगऱ ार श ा ना
ांशळा ा ा ांशळा ा ा ना षाराळऱ
य शंष षाराळऱ ग ाऱ शंष न ाऱ

ष ळ य
र ा ा 23 1/2 सांऴ रा य
स ांशळा ा ग
ं र र ऱशग र ष
ांशळा ा ऴषर र ा श रा य ा शळा न ऴषर ष
र श य ांशळा ा ऴाश ळ र शंष न र ळऱय रष ासर र श य षा ा “
न ळारं रष ासर र रषा षं ”
रा ान ा स ळ ार र गांळ, ांशळा ा ळ ष
रा ान ानशन ा ळऴ ळार - ांशळा ा ळ ाऱाळा
रा ान ळवा श श ळव ा ळाऱा ऱा - ांशळा ा
न ा ान - ांशळा ा ळ ा ग य ा - ाग न ा ान षऱा ा ष ( ग ऱ ना )
ळऱ- ग
ं र र ळ ांशळा ा य ा ाग
स ग
ं र र ळ ांशळा ा शंय श स षऱा ा ष
ळाग - ग
ं र र ळ ांशळा ा
ाग , ग
ं र र ळ ांशळा ा स ऱ ष, श ऱ ऱ ष ष
रा ान य न ळ ाश श ळाग श ाष
- ाष न य ऴ ( ार) श न ऱ ष, रा ान ांशळा ा ां गांळ श ळऴ र
ष ांशळा ा, ा ग श ा र ष ष , ग
ं र र, ांशळा ा श ा ना ष ग रा ळऴ र ष
ाष ा शागर ां - ाष न र ांशळा ा
ाष ा शागर रय ना - श रय ना ग ांशळा ा ळ ग
ं र र षश ऱ ऱ ष
ष
रा ान रन ळारा शळा शं ाई ग
ं र र ळ ांशळा ा ऱ ष ष
या ा - षा ार ाऱ ां ळ न यषां श य ग ारा ा यषां र ळव ाष ाळ या श
ार ऱा र ा ष
ं ा ं र- ं गांळ ना ा ा ा न ं र श षाराळऱ ग ाऱ न ार ळाऱ
ा ना
रा श र - ऱळा ा गांळ य ं र श ाऱ रा श र , र ई ा ा ळं रा षाऱ
ना श ार ष
श ऱ ळ ान ई ळ य ळ यार य नष ं ष
रा ान शागळान शळा ळस ांशळा ा ष
ांशळा ा रा ान ा ऱश र ऱ ाळर ऱां न ा ा नष
रा ान शरा र ा ऊ ा शंयं - ना ऱा( ांशळा ा न ा ा न)