Seminarski rad

OBRADA DRVETA
Seminarski rad Tehnološki
procesi

Sadržaj
Uvod................................................................................................................................................4
1.1 Osobine drveta.......................................................................................................................4
1.2. Upotreba drveta u građevinarstvu i drugim privrednim granama........................................4
2. Proizvodnja rezanog drveta.........................................................................................................5
2.1. Vrste rezanog drveta.............................................................................................................5
2.2. Tehnika struganja..................................................................................................................5
3. Izrada furnira...............................................................................................................................6
3.1. Izrada furnira struganjem......................................................................................................7
3.2. Izrada furnira rezanjem.........................................................................................................7
3.3. Izrada furnira ljuštenjem.......................................................................................................8
4. Proizvodnja šperovanog drveta....................................................................................................9
4.1. Šperploče..............................................................................................................................9
4.2. Panel-ploče.........................................................................................................................10
4.3. Iverica.................................................................................................................................10
5. Alatne mašine za obradu drveta.................................................................................................11
Listovi testera jarmača...............................................................................................................11
Mašine za razdvajanje................................................................................................................11
5.1. Jarmače...............................................................................................................................12
5.2. Trakaste testere...................................................................................................................13
5.2.1. Stone trakaste testere...................................................................................................13
5.2.2. Rastružne trakaste testere............................................................................................13
5.2.3. Trakaste testere trupčare..............................................................................................13
5.3. Kružne testere.....................................................................................................................14
5.4. Lančane testere...................................................................................................................14
5.5. Rendisaljke.........................................................................................................................15
5.5.1.Ravnalice......................................................................................................................15
5.5.2. Debljače.......................................................................................................................15
5.6. Glodalice.................................................................................................................................15
5.6.1. Stone glodalice.............................................................................................................16

2
Seminarski rad Tehnološki
procesi
5.6.2. Visokoturažne glodalice..............................................................................................16
5.6.3. Nadstone glodalice.......................................................................................................17
5.6.4. Kopirne glodalice.........................................................................................................17
5.6.5. Glodalice za zupce.......................................................................................................17
5.7. Bušilice...............................................................................................................................18
5.7.1. Bušilice za uzdužne rupe.............................................................................................18
5.7.2. Bušilica za čvorove......................................................................................................18
5.8. Brusilice..............................................................................................................................19
5.8.1. Trakaste brusilice.........................................................................................................19
5.8.2. Valjkaste brusilice.......................................................................................................20
5.8.3. Pločaste brusilice.........................................................................................................20
5.9. Strugovi...............................................................................................................................20
5.9.1. Strugovi za uzdužnu i ravnu obradu............................................................................21
5.9.2. Automatski strugovi.....................................................................................................21
5.10. Mašine za razdvajanje.......................................................................................................21
5.11. Ljuštilice za furnir.............................................................................................................22
5.12. Mašine za obradu deformacijom......................................................................................22
5.13. Kombinovane i specijalne mašine....................................................................................23
6. Zaključak...................................................................................................................................24
7. Literatura....................................................................................................................................25

3
Seminarski rad Tehnološki
procesi

Uvod

1.1 Osobine drveta

Drvo je zahvalan materijal pre svega zato što se može višestruko koristiti, a rušenje
građevina od drveta se svodi na njihovo rastavljanje. Nosivost drveta je velika, a savremena
tehnologija omogućava pravljenje nekada nezamislivih drvenih nosača od tzv. „lepljenog
lameliranog drveta“, kod koga se tanke daske međusobno spajaju pomoću posebnih lepila pod
presom. Drvo je otporno na razne uticaje i, naizgled paradoksalno, drveni delovi konstrukcije
otporniji su na vatru od čeličnih ekvivalenata.

1.2. Upotreba drveta u građevinarstvu i drugim privrednim granama

Drvo se može koristiti delimično ili potpuno obrađeno. Delimično obrađeno je pogodno
samo za privremene građevine, jer se razne štetočine mogu naseliti u drvene delove građevine
ukoliko sa njih nije odstranjena kora. Obrađeno drvo u obliku greda, talpi, dasaka, stubova ili
oblica koristi se za izradu trajnih konstrukcija. U građevinarstvu se drvo može koristiti za sve
delove zgrade: za zidove (kod brvnara), za stubove, grede itd. U građevinskim konstrukcijama
drvo se deli na dve klase: tvrdo i meko drvo. U prvu klasu spadaju lišćari: hrast, bukva, cer,
granica itd, a u drugu uglavnom četinari: jela, smrča, ariš, bor, ali i topola. Meko drvo je manje
nosivosti, ali je i lakše za obradu i prevoz od tvrdog drveta, te se zbog toga češće koristi. Osim u
građevinarstvu, u kome se koristi i kao konstruktivni, ali i kao završni materijal (lamperija,
parket, brodski pod itd.), drvo se koristi i u industriji nameštaja i u drugim raznim industrijama:
industriji papira, hrane, posuđa, tekstila itd.

4
Seminarski rad Tehnološki
procesi

2. Proizvodnja rezanog drveta

Proizvodnja rezanog drveta predstavlja jednu od najstarijih i najvažnijih grana drvne

industrije. Rezanje predstavlja osnovnu operaciju u proizvodnji rezanog drveta a sastoji se u
rastavljanju oblog drveta na više delova prizmatičnog oblika pomoću alata – testere. Testera se
može pokretati ručno ili mehanički, u pilanama se upotrebljavaju testere koje se pokreću
mehanički.

2.1. Vrste rezanog drveta

Sistem klasifikacije rezane građe veoma je složen iz više razloga: rezana građa proizvodi
se iz velikog broja vrsta, dimenzija i kvaliteta pilanskih trupaca; rezana građa upotrebljava se na
različite načine i u različite svrhe; tehnički propisi o preuzimanju rezane građe razvijali su se
empirijski, a običaj i navike na tom području predstavljaju smetnju da se pojednostavi sistem
klasifikacije rezane građe.
Rezana građa četinara i lišćara razvrstava se po kvalitetu na osnovu standarda ili specifikacija,
koje su sastavni deo kupoprodajnih ugovora rezane građe. Rezna građa se može podeliti na
rezanu građu za neposrednu upotrebu i rezana građa za dalju preradu.

2.2. Tehnika struganja

Razlikujemo sledeće postupke rezanja trupaca:

 uzdužno rezanje
 prizmiranje
 četvrtinsko rezanje

5
Seminarski rad Tehnološki
procesi
Rezanje uzdužno(Slika 1a) je način rezanja kojim se prirodni oblik trupaca rastavlja paralelnim
uzdužnim rezovima u daske jednake ili različite debljine. Ovo rezanje može biti simetrično i
asimetrično, a broj dasaka paran ili neparan; kada je broj neparan, centralna daska je s
uklopljenim srcem, a kada je parna, dve srednje daske su s prerezanim srcem.
Prizmiranje (Slika1b)je način rezanja kojim se prirodna forma trupca reže na prizmu pri čemu se
dobija daska jednake šiirine. Kod prizmiranja trupac se reže na daske u dva maha. Kod drugog
rezanja obrće se prizma na bok, za 90°, i razrezuje na daske. Visina prizme odnosno širina daske
uslovljena je prečnikom i kvalitetom trupca i trgovačkim propisima po maksimalnoj širini rezane
građe.
Četvrtinsko rezanje (Slika 1c)kod njega trupci se najpre razrežu a zatim se učetvrte. Svaka takva
četvrtina se dalje prerađuje. Rezanje se vrši testerom jarmačom ili trakastom testerom. Rezanje
postaje sve uže, dok na kraju ne ostane jedna četvrtina.
a)

b) c)

Slika 1 – Tehnika struganja. a)struganje uzdužno, b)tehnika prizmiranja, c)rezanje na četrvt

3. Izrada furnira

Furniri su tanki listovi drveta dobijeni struganjem, rezanjem ili ljuštenjem. Debljina
listova furnira iznosi od 0.2 do 10.0 mm, najčešće su debljine od 0.5 do 3.5 mm.

6
Seminarski rad Tehnološki
procesi
Prema tehnološkom procesu prizvodnje furnir se deli na strugani, rezani i ljušteni. Prema načinu
obrade furniri se dele na okrajčene i neokrajčene. Prema načinu pripreme furniri se dele na
plemenite i slepe. Strugani i rezani furniri se upotrebljavaju za oplemenjavanja lica nameštaja, za
oblaganje dvorana, za intarzijske radove i sl.

To su plemeniti furniri kojim se iskorišćavaju estetska svojstva drveta: boja, tekstura i sjaj.
debljina ovih furnira iznosi od 0.5. do 1.0 mm, a izuzetno 2.0 mm.
Slepi furniri, ili unutrašnji ili donji furniri, zovu se furniri koji služe kao podloga plemenitom
furniru. pri upotrebi slepog furnira ne iskorišćavaju se estetska svojstva drveta. Debljina slepog
furnira je uvek veća od debljine plemenitog furnira. Za slepi furnir upotrebljava se lošiji furnir
relativno homogene strukture, i to od topolovine, lipovine, bukovine, javorovine i drugih vrsta.

3.1. Izrada furnira struganjem

Furniri se mogu izrađivati struganjem na furnirskom jarmu ili segmentnoj kružnoj testeri.
Testera je debela oko 0.9 mm, zubi su joj trouglasti, razvrnuti naizmenično na obe strane, na
svaku od 0.25 do 0.30 mm, a mogu rezati u oba smera. Prečnik testere je 2050 mm, broj
okretanja 488 o/min a brzina rezanja 52 m/s.
Pre struganja drvo ne treba omekšavati, pa mu se ne menja boja. Ipak je izrada furnira
struganjem napuštena jer se preko polovine skupog drveta pretvara u strugotinu.

3.2. Izrada furnira rezanjem

Trupci za furnire se razrezuju trakastom testerom ili na horizontalnoj jarmači. Dobijeni

komadi zagreju se, okorevaju, očiste četkama i iz njih se uklone strana tela, npr. komadi kamena
ili metala, a zatim se prerađuju na mašini s furnirskim nožem. Mašina za proizvodnju furnira
rezanjem može biti horizontalna i vertikalna.
Rezni furniri mogu se sušiti prirodno kada su povoljni uslovi, leti, a preko cele godine se mogu
sušiti u sušarama za furnire.

7
Seminarski rad Tehnološki
procesi

3.3. Izrada furnira ljuštenjem

Sirovine za proizvodnju ljuštenog furnira su trupci za ljuštenje od drveta bukve, javora,

lipe, breze, topole, jasike, vrbe i nekih vrsta četinara. Ljušteni furnir proizvodi se na ljuštilicama,
konstruisanim na principu teških strugarskih mašina. Ljušteni furnir služi pretežno za
proizvodnju šperovanog drveta. Ljuštilica je teška tako da se ne trese za vreme ljuštenja.
Zagrejan, očišćen, pregledan i prekraćen trupac namesti se pomoću dizalice ili automatski u
ljuštilicu, obradi se na oblik valjka a zatim ljušti. Za vreme ljuštenja trupac se okreće oko svoje
uzdužne ose, a k središtu mu se približava nož. Nož se odbija od vetikalne ravni koja dodiruje
trupac za slobodni ugao α=0...5° (Slika 2) koji se na modernim ljuštilicama smanjuje jer bi se
brzo trošio i delovao poput kočnice, pa bi se za ljuštenje tropilo previše energije.
Nož je naoštren pod uglom β=15...23°. Slobodni ugao i ugao pod kojim je narezan nož zajedno
čine ugao rezanja γ=α+β različit za različite vrste drveta. Pritisna letva namešta se iznad oštrice
noža u vertikalnom smeru.
Furniri se suše da im se sadržaj vlage svede na 6...8% kako bi se mogao lepiti. Furniri se suše u
tunelskim sušionicama koje imaju 2 do 6 spratova, a suše se pri temperaturi od 130°C a neke
vrste drveta i 170°C.
Čvorovi se mogu odstraniti iz furnira ručno ili mašinom i na njihovo mesto da se zalepi komadić
drvenog furnira od iste vrste drveta, jednake debljine, podjednake boje i teksture. Raimannov
automat za krpljenje furnira može u minutu iseći i zakrpiti od 20 do 30 čvorova.

Slika 2 – Postavljanje noža i pritisne letve za ljuštenje trupaca različitih prečnika

8
Seminarski rad Tehnološki
procesi

4. Proizvodnja šperovanog drveta

Šperovano drvo se dobija lepljenjem furnirskih listova ili rezanog drveta i furnirskih listova. Deli
se na:
- Furnirske ploče (Šperploče)
- Stolarske ploče (Panel-ploče)

4.1. Šperploče

Šperploča je sastavljena od neparnog broja unakrsno slepljenih furnirskih listova. dele se

na obične, brodske i avionske. Obične šperploče se izrađuju od ljuštenih furnirskih listova.
Listovi se lepe tako što se listovi iznad i ispod centralnog lista moraju lepiti istim redosledom s
obzirom na vrstu drveta, smer vlakana, fizička svojstva, debljinu i sadržaj vlage.
Obične šperploče debljine 3,4,5 i 6 mm izrađuju se od tri furnirska lista, ploče debljine 7 mm od
tri ili pet furnirskih listova, ploče debljine 8,10 i 12 mm izrađuju se kao i obične, ali lepilo treba
da je otporno prema vodi, pa se upotrebljavaju na brodovima. Brodske šperploče mogu se
izrađivati i deblje od običnih. Avionske šperploče izrađuju se od vrlo tankih furnirskih listova, a
lepe se lepilima na bazi veštačkih smola, a upotrebljavaju se za gradnju aviona i jedrilica.
Prednosti šperploča u odnosu na puno masivno drvo jesu: postojanost oblika,jednolika čvrstoća,
veća savitljivost, ekonomičnost i mogućnost proizvodnje velikih površina, otpornost prema
pucanju pri ukucavanju eksera i bušenju. Šperploče se kod nas najčešće izrađuju od bukovine.
Furniri se mogu premazivati lepilom i u mašini za sastavljanje furnira (spajačice). Kroz spajačicu
za uzdužno sastavljanje furniri se transportuju u smeru vlakanaca brzinom od 3 do 38 m/min, a
kroz spajačicu za poprečno sastavljanje poprečno na taj smer brzinom od 1 do 5 m/min. Lepak
veže za vreme transportovanja kroz mašinu.
U proizvodnji šper – ploča lepak se nanosi na obe strane srednje ploče pomoću mašine koja ima
2 ili 4 vljka. Valjci imaju površinu od gume ili metala, a izbrazdani su na različite načine.

9
Seminarski rad Tehnološki
procesi

4.2. Panel-ploče

Panel ploča sastoji se od srednjeg sloja sastavljenog od letvica ili ljuštenog funira i
obložnih furnira kojima je smer vlakana poprečan u odnosu na smer valakana letvica. Letvice i
obložni furniri spojeni su lepkom. Panel – ploče debele su od 13 do 45 mm. Za ploče debele od
13 do 20 mm iznosi tolerancija ± 0.5 mm, a za ploče od 22 do 45 mm ± 0.8 mm.
Tolerancija za dužinu i širinu iznosi ± 5 mm. Razvrstavaju se prema kvalitetu obložnih furnira
na klase I/II i II/II.
Srednji sloj od ljuštenog furnira kvalitetniji je od letvica, ali je skuplji, jer su furniri skuplji od
rezanog drveta.
Obe strane srednjeg sloja panel – ploče se namažu lepkom, oblože rezanim ili ljuštenim
furnirima mekih lišćara, parene bukovine debelim od 2 do 4 mm i presuju u hidrauličkoj presi,
gde lepak otvrdnjava usled delovanja toplote pod pritiskom. Nakon resovanja ploče treba da
odleže najmanje 2 nedelje; za to vreme završi sve vezanje lepka i vlaga se u pločama jednolično
rasporedi.
Ploče se krajče kružnim testerama na definitivne dužine i širine i na pravougaoni oblik, a zatim
bruse kao šperploče. Pri isporuci iz fabrike ploče treba da imaju oko 10% vlage.

4.3. Iverica

Iverica je ploča od strugotine drveta ili drugih ligno – celuloznih materijala slepljenih
organskim bezivom pod delovanjem toplote, pritiska, vlage i katalizatora. Ploče iverice se
razvrstavaju prema zapreminskoj težini na lake, srednje teške i teške. Lake ili izolacione iverice
imaju zapremisku težinu od 0.25 do 0.40 g/cm 3. Upotrebljavaju se za izolaciju zvuka i toplote.
Najviše se proizvode srednje teške iverice koje mogu biti jednoslojne ili višeslojne.
Upotrebljavaju se za nameštaj, vrata, unutrašnja uređenja, pregradne zidove, unutrašnjost
brodova i gradnju kuća. Za 1 m 3 iverice potrebno je od 2.2 do 2.5 prostornih metara drva. Za
proizvodnju iverja razvile su se dve vrste mašina, jedne ga izrađuju rezanjem noževima, a druge
mlevenjem. Noževi mašina za izradu iverja rezanjem, koji određuju dužinu iverja, razmaknuti su
od 20 do 40 mm.

10
Seminarski rad Tehnološki
procesi

5. Alatne mašine za obradu drveta

Mali otpori rezanja i male količine toplote koje se razvijaju na oštricama alata
omogućavaju velike brzine rezanja (do 90 m/s), velike brzine pomaka (do 80 m/min) i velike
brojeve obrtaja (do 28.000 o/min) koji su karakteristični za te mašine.
Razvrstavanje mašina za obradu drveta vrši se prema području primene, prema vrsti obrade,
prema ugrađenom alatu i prema drugim kriterijumima. U sledećoj tabeli usvojeno je
razvrstavanje prema primenjenom alatu.

Razvrstavanje mašina za obradu drveta

Tabela1
Vrsta drveta Grupe mašina Primenjeni alati
Jarmače Listovi testera jarmača
Trakaste testere Beskonačne trakaste testere
Kružne testere Kružne testere
Lančane testere Lančane testere
Obrada skidanjem Rendisaljke Vratila s noževima
strugotine Glodalice Glodala, glave s noževima
Lančane glodalice Lančana glodala
Bušilice Burgije
Brusilice Brusne folije
Strugovi Strugarski noževo
Sečiva za odrezivanje, prorezivanje i
Mašine za razdvajanje
Obrada bez skidanja cepanje
Mašine za obradu
strugotine Modeli, matrice, patrice, žigovi
deformacijom
Prostorno kombinovane Grupa nezavisnih alata
mašine
Kombinovana obrada Tehnološki kombinovane Tehnološki kombinovani alati
mašine

11
Seminarski rad Tehnološki
procesi

5.1. Jarmače

Jarmače su namenje uzdužnom rezanju trupaca. Alat – listovi testere učvršćeni u jaram –
svojim naizmeničnim kretanjem izvode rezanje, a pomak se ostvaruje prinudnim kretanjem
drveta u ravni testere približno upravno na pravac kretanja. Naizmenično kretanje testera
ostvaruje se mehanizmom krivaje.
Vertikalne pune jarmače su najrasprostranjenije primarne strugarske mašine i služe u prvom redu
za masovnu proizvodnju rezane građe čtinara. Imaju čvrst zatvoren okvir jarma (Slika 4) u koji
se učvršćuje i do 24 lista testera.

Slika 4 – Šematski prikaz ravnih vrsta jarmova,

1 vertikalni puni jaram, 2 vertikalni bočni jaram, 3 horizontalni jaram, 4 horizontalni jaram za
furnire

Bočne jarmače služe uglavnom za prizmiranje trupaca kao pomoćne mašine pred punim
jarmačama. Ređe se upotrebljavaju kao samostalne mašine. Kapacitet im je do 1 m3/h.
Horizontalne jarmače za furnire. list testere postavljen u vertikalnoj ravni izvodi horizontalno
glavno kretanje brzinom od oko 7m/s. Pomoćno kretanje se izvodi pomoću kolica odozdo naviše
brzinom do 1.5 m/min. Snage se kreću oko 5 kW.

12
Seminarski rad Tehnološki
procesi

5.2. Trakaste testere

Trakaste testere se upotrebljavaju za uzdužno i poprečno odrezivanje. Alat – nazubljena

beskonačna traka – vršeći ravnomerni obvojni hod v preko oboda točkova reže svojim slobodno
razapetim delom. Pomak se ostvaruje kretanjem materijala normalno na ravan točkova.

5.2.1. Stone trakaste testere

Stone trakaste testere spadaju u najosnovnije stolarske mašine. Služe za uzdužno i

poprečno rezanje za izradu ravnih i zakrivljenih površina i za ostale vrste rezanja u završnoj
preradi drveta. Isključivo su vertikalne konstrukcije. Pomoćno kretanje je ručno. Za izvesne
poslove primenjuje se i dodatni aparat za pomak, montiran an stolu.

5.2.2. Rastružne trakaste testere

Rastružne trakaste testere najčešće se primenjuju u strugarama i sandučarama za uzdužno

rezanje dasaka i greda raznih veličina. One prave uzdužni rez izneđu dve prethodno ravne
obrađene površine. U principu rade kao i sone trakaste testere. Pomoćno kretanje ostvaruju
motornom silom preko dva para pomičnih valjaka. Biranje debljine reza je ručno ili električno.

5.2.3. Trakaste testere trupčare

Trakaste testere trupčare primenjuju se za uzdužno rezanje trupaca i krupnije građe.

Imaju sličnu ulogu kao jarmače. Rade na principu rastružnih trakastih testera od kojih se u
osnovi razlikuju po kolicima za trupce. U poređenju sa jarmačama trakaste testere trupčare se
odlikuju manjim rezom, tačnijim i kvalitetnijim rezom, mogućnošću rada sa nesortiranom
oblovinom, rezanjem većih prečnika trupaca i mogućnošću biranja debljine daske prema
osobinama drveta pre svakog reza, ali zapstaju u učinku, zah tevaju kvalifikovanu radnu snagu i
osetljive su na strana tela i smolu u drvetu.

13
Seminarski rad Tehnološki
procesi

5.3. Kružne testere

Kružne testere se upotrebljavaju za poprečno i uzdužno odrezivanje drveta. alat – po

obodu nazubljena tanka kružna ploča (list testere) – okrećući se oko svoje ose izvodi glavno
kretanje rezanja, v, a pomak s′ vrši se u ravi ploče, po pravilu nasuprot smeru kretanja zuba
(Slika 5).

Kružne testere se razvrstavaju prema sledećim namenama: za poprečno, za uzdužno, za poprečno

i uzdužno rezanje.

sl. 5 – Osnovni agregat kružne testere

1 specijalni elektromotor za kružne testere, 2 list kružne testere, 3 vratilo, 4 stezne ploče, D
prečnik lista kružne testere, A visina motora, B najveća dubina reza

5.4. Lančane testere

Lančane testere su namenjenepoprečnom odrezivanju teških komada. Alat u obliku

beskonačnog lanca čiji su članci sa spoljne strane izvedeni kao zubi testere vrši rezanje obvojnim
kretanjem oko dva ili više lančanika, a pomak se vrši u ravni kretanja lanca upravno na pravac
rezanja. Lančane testere omogućavaju prerezivanje neograničeno dugačkih komada debljine od
300 do 2000 mm. Zato se izrađuju kao pokretne mašine za seču šume i prerezivanje trupaca.

14
Seminarski rad Tehnološki
procesi

5.5. Rendisaljke

Rendisaljke su namenjene finoj obradi ravnih površinakoje su prethodno obrađene

uglavnom testerama. Alat – vratilo s uzdužno postavljenim noževima – okrećući se oko svoje ose
izvodi glavno kretanje rezanja, a pomak se vrši nasuprot smeru kruženja sečiva. Staza oštrica
noževa prema drvetu pri rendisanju sa konstantnom brzinom pomaka produžena je cikloidno,
zato se dobija talasasti profil obrađene površine. Rendisaljke se izvode kao ravnalice, kao
debljače i kao kombinovane ravnalice-debljače.

5.5.1.Ravnalice

Ravnalice se namenjene ravnanju uskih površina dasaka pri izradi sastavaka. Pomoćno
kretanje je ručno, ređe dodatnim aparatom za pomak, koji se postavlja iznad vratila sa noževima.
Uobičajene radne širine iznose od 400 do 1000 mm, brzine rezanja su od 25 do 30 m/s, a snaga
od 2 do 4,5 kw. Za kvalitetan i siguran rad potrebno je da raspon između usnica bude mali, što se
postiže pogodnom kinematikom visinskog podešavanja stolova.

5.5.2. Debljače

Debljače su namenjene finoj obradi paralelnih površina na određenu debljinu. Za tačan

rada neophodna je velika stabilnost postolja, što se najbolje postiže okvirnom konstrukcijom.
Uobičajene su radne mašine od 400 do 1300 mm.
Kombinovane ravnalice-debljače se u osnovi sastoje od jedne debljačeiznad čijeg su radnog stola
postavljena druga dva stola, koji u sklopu sa istim vratilom za noževe sačinjavaju ravnalicu.
Širina rendisanja iznosi oko 600 mm.

5.6. Glodalice

Glodalice su namenjene izradi raznovrsnih profilisanih ravnih i zakrivljenih površina.

Profilisane ili ravne oštrice alata za glodanje, okrećući se oko ose vretena, izvodde glavno
kretanje rezanja, pomak se vrši nasuprot smera kretanja zuba. Kinematika procesa glodanja

15
Seminarski rad Tehnološki
procesi
slična je kinematici rendisanja, ali se alati razlikuju: noževi za rendisanje su duži, s ravnim
oštricama; alati za glodanje (Slika 6) imaju kraće obično profilisane oštrice, a učvršćuju se, kao
posebni element na prepušteni deo vratila mašine.

Slika 6 – Primeri alata za glodanje. 1 profilno glodanje, 2 profilni noževi, 3 univerzalna glava
za noževe

Glodala se izrađuju od nelegiranih i legiranih alatnih čelika ili sa oštricama od tvrdih metala.
Uglovi zuba su α<15°, β<35°, γ<45°.
Postoji više vrsta glodalica: stone glodalice, visokostružne glodalice, nadstone glodalice, kopirne
glodalice i glodalice za zupce.

5.6.1. Stone glodalice

Stone glodalice služe za raznovrsna oblikovanja i široko se primenjuje u industriji i

zanatskoj proizvodnji. Zbog visokog broja obrtaja, koji se i kod niskoturažnih glodalica kreće do
600 o/min, konstrukcija mora biti čvrsta, a zakretne mase uravnotežene. Pomoćno kretanje je
ručno ili pomoću dodatnog aparata za pomak.

5.6.2. Visokoturažne glodalice

Visokoturažne glodalice su namenjene za izradu čistih površina koje ne treba naknadno

obrađivati. Potrebne velike brzine rezanja omogućene su primenom sečiva od legiranih čelika i
tvrdih metala. Zbog zahteva za malim prečnicima glodala, zbog sigurnosti i ekonomije, koji
uslovljavaju broj obrtaja od 12000 do 18000 u minuti, ove mašine moraju odgovarati strožijim

16
Seminarski rad Tehnološki
procesi
uslovima. Ekscentričnost sedišta alata sme biti najviše 0,02 mm, a aksijalni udar vretena najviše
0,04 mm, kuglični ležajevi treba da su specijalne izrade i delovi koji se brzo okreću, moraju biti
dinamički uravnoteženi.

5.6.3. Nadstone glodalice

Nadstone glodalice su namenjene prvenstveno kopirnim glodanjima. Predmet obrade

kreće se prema osi vretena, a vodi ga šablon koji klizi po trnu. Tako se vrši kopiranje. Glodala su
većinom jednosečna, ekscentrično postavljena, što omogućava jednostavno biranje zadnjeg ugla i
prečnika glodanja. Nadstone glodalice se odlikuju mogućnošću kopiranja malih radijusa, jeftinim
alatima, malom potrošnjom snage i univerzalnom primenom.

5.6.4. Kopirne glodalice

Kopirne glodalice služe za samostalnu izradu predmeta sa nesimetričnim presecima

(kalupa za obuću, noge za stolice, kundaka, propelera i sl.). U kopirne glodalice ubrajaju se i
stone glodalice sa uređajem za kopiranje. One imaju stabilno vreteno, a predmet obrade se vodi
uz pomoć šablona. Takav sistem, za razliku od drugih, praktično ne ograničava veličinu
predmeta obrade.

5.6.5. Glodalice za zupce

Glodalice za zupce služe za izradu sastavnih zubaca različitih oblika (Slika 7). Najčešće
se obe daske sastavka obrađuju u istoj operaciji. Broj obrtaja iznosi od 6000 do 12000 u minutu,
pomak je ručni ili hidraulički, a koriste se i poluautomatske izvedbe sa krivuljama za upravljanje.

17
Seminarski rad Tehnološki
procesi
Slika 7 – Primer sastavnih zubaca

5.7. Bušilice

Bušilice služe za izradu rupa kružnog poprečnog preseka. Alat izvodi glavno kretanje
rezanja okretanjem oko svoje ose. Pomak se vrši aksijalnim prodiranjem alata u materijal. Za
izradau rupa izduženog preseka potrebno je još jedno pomoćno kretanje upravno na osu kretanja.
Bušilice se izrađuju sa vertikalnim, horizontalnim ili nagibnim nsačima svrdla; sa jednim ili više
vretena; sa ručnim, poluautomatskim ili automatskim pomakom. rezanje se vrši od 0.5 do 3 m/s,
a pomak pri bušenju kreće se od 0.4 mm do 2.5 mm po obrtaju što zavisi od vrste drveta i vrste
burgije.

5.7.1. Bušilice za uzdužne rupe

Bušilice za uzdužne rupe su horizontalne izvedbe sa jednim ili više vretena. Kod tipova
za ručni pomak radni sto, vertikalno podesiv, izvodi poprečno horizontalno i aksijalno dubinsko
pomoćno kretanje. Stezanje materijala ma radni sto može biti mehaničko i pneumatsko. Dubine
bušenja iznose do 200 mm, dužine bušenja su od 200 do 700 mm, a širine rupa od 20 do 80 mm.

5.7.2. Bušilica za čvorove

Bušilica za čvorove iseca čvorove iz daske i izrađuje čepove za popunjavanje nastalih

rupa. Radi brze primene raznih prečnika burgije ugrađeno je nekoliko vretena, dok jedno vreteno
radi ostala miruju. Prečnici rupa iznose od 15 do 50 mm. Pomak se vrši ručnom ili nožnom
polugom.

18
Seminarski rad Tehnološki
procesi

5.8. Brusilice

Brusilice služe za vrlo finu obradu površina.

Alat – brusna ploča – krećući se velikom brzinom pod određenim pritiskom preko površine
predmeta obrade vrši glavno kretanje v. Pomak s′ se vrši u istoj ravni, najčešće upravno na
glavno kretanje (Slika 8).

Slika 8 – Šema rada brusilica.

1 primer trakaste brusilic, 2 primer pločaste brusilice, 3 primer valjkaste brusilice, s′ brzina
pomaka, v brzina brusnog tela.P sila pritiska izradka na brusno telo.

5.8.1. Trakaste brusilice

Trakaste brusilice rade sa alatom u obliku beskonačne brusne trake koja vrši ružno
glavno kretanje oko pogonske i zatezne remenice.
Trakaste brusilice sa horizontalnom trakom služe za obradu velikih površina. Donji deo trake
potiskuje se sa unutrašnje strane pokretnompritisnom papučom na površini predmeta obrade.
Najčešće se primenjuju izvedbe sa jednom ručno potiskivanom trakom i ručnim pomakom.
Vertikalne trakaste brusilice služe za brušenje uskih površina i naručito su pogodne za čišćenje
sastavnih i zakrivljenih ploča. Traka se kreće po valjcima sa vertikalnim osovinama koji, radi
boljeg kvaliteta pbrade, vrše naizmenično aksijalno kretanje. Pritisak radnog predmeta uz traku
se vrši ručno.

19
Seminarski rad Tehnološki
procesi
5.8.2. Valjkaste brusilice

Valjkaste brusilice se izrađuju sa jednim, dva, tri ili četiri valjka, prema potrebnom
kvalitetu brušenja i stepenu prethodne obrade. Najznačajnije su trakaste brusilice koje su
pogodne za preciznu obradu furniranih površina. Dinamički uravnoteženi valjci postavljeni u
otvore pritisnog okvira izvode aksijalno oscilatorno kretanje, čime se postiže bolji kvalitet
površine. Dubina brušenja se bira visinskim podešavanjem valjaka. Finoća zrna i obodna brzina
rastu od cilindra do cilindra u smeru pomaka. Strugotina se uklanja valjkastom četkom i
odsisnim kapama.

5.8.3. Pločaste brusilice

Pločaste brusilice rade sa horizontalnimi vertikalnim kružnim plčama na kojima je

razapet brusni papir. Brzina brušenja zavisna je od radijalnog položaja brušenja. Kod vertikalnih
izvedbi ispred plča ugrađen je radni sto podešljivog nagiba. pritisak pri brušenju vrši se rućno.
Najveća brzina je 55 m/s, a učinak od 20 do 30 m2/h.

5.9. Strugovi

Strugovi su namenjeni obradi kružnih oblika sa pravolinijskom osom simetrije. Predmet

obrade okrećući se oko svoje ose izvodi glavno kretanje rezanja, a pomoćno kretanje izvodi alat.
Alati za struganje se s normalno izrađuju od nelegiranih čelika, a za masovnu proizvodnju od
visokolegiranih čelika. Uglovi noža iznose (Slika 9) α=10...20°, β=20...30° za meko drvo,
40...50° za tvrdo drvo; γ=90-(α+β); χ=50...60°.

20
Seminarski rad Tehnološki
procesi

Slika 9 – Uglovi strugarskog noža.

α zadnji ugao, β ugao klina, γ prednji ugao, χ ugao postavljanja noža

5.9.1. Strugovi za uzdužnu i ravnu obradu

Strugovi za uzdužnu i ravnu obradu su po osnovnoj konstruktivnoj izvedbi slični

strugovima za metal, ali su lakši, jednostavniji i raspolažu znatno većim brzinama glavnog
vretena. Brzine glavnog vretena se biraju na novijim tipovimabestepenih menjača. Za struganje
velikih prečnika izvode se upusti u postolju ispod stezne ploče, ili se izrađuju posebni uređaji za
struganje na levoj strani mašine.

5.9.2. Automatski strugovi

Automatski strugovi služe za masovnu proizvodnju predmeta raznovrsnih kružnih oblika

sa pravolinijskom osom simetrije, npr.: kalemova, drški, figura, i sl. Vođenje i upravljanje
pokreta alata i pokreta predmeta obrade vrši se mehanički ili hodraulički. Brzine glavnog vretena
iznose do 9000 o/min, a učinak je do 200 komada na sat.

5.10. Mašine za razdvajanje

Mašine za razdvajanje vrše odrezivanje i prorezivanje materijala bez skidanja strugotine.

Odrezivanje materijala se najčešće primenjuje pri izradi furnira i tankih ploča, gde bi prorez pri
rezanju testerama predstavljao relativno veliki gubitak materijala. Prorezivanje drveta se ređe
primenjuje.

21
Seminarski rad Tehnološki
procesi
Alat – nož sa pravolinijskim ili zakrivljenim sečivom – prodire pod dejstvom određene sile u
predmet obrade vršeći razdvajanje. Pri tome se ili materijal na mestu rezanja podržava da ne bi
došlo do cepanja (kod ljuštilica za furnir i dr.), ili se predmet obrade oslanja na protiv sečivo ili
se odvajanje vrši dalje ispred sečiva noža, usled delovanja klina oštrice noža (pri cepanju).

5.11. Ljuštilice za furnir

Ljuštilice za furnir (Slika 9) služe za izradu dugačkih traka furnira kontinuiranim

odvajanjem sloja drveta sa oboda obrađivanog trupca. Pri tome materijal svojim obrtanjem
izvodi glavno kretanje rezanja a pomak se obavlja radijalnim primicanjem noža osi obrtanja.
Debljina furnira određena je veličinom pomaka noža za jedan obrtaj. Radi postizanja
ravnomernih brzina rezanja broj obrtaja se bezstepeno povećava sa smanjenjem prečnika
obrađivanog valjka. Podešavanje zadnjeg ugla noža prema prečniku obrade vrši se atomatski
specijalnim uređajem.

Slika 10 – Ljuštilica furnira, šema rada.

1 navojno vreteno za pomak noža, 2 navojno vreteno za podešavanje grede(8), 3 ekscentar za
podešavanje ugla rezanja, 4 ravnalica za samostalno prilagođavanje ugla rezanja prečniku
ljuštenja, 5 nož, 6 nosač noža, 7 pritisna traka, 8 nosač pritisne trake, s′ brzina pomaka, v brzina
reza (obodna brzina ljuštenog trupca)

5.12. Mašine za obradu deformacijom

Mašine za obradu deformacijom služe za oblikovanje drveta savijanjem, izvlačenjem i

utiskivanjem. Alat, izrađen prema dimenzijama gotovog komada, prenosi svoj oblik na predmet
obrade delovanjem sile koja izaziva trajne deformacije na komadu, radi čega drvo treba dovesti u

22
Seminarski rad Tehnološki
procesi
odgovarajuće plastično stanje, najčešće prethodnim parenjem. U drugim slučajevima je potrebno
vršitizagrevanje radnog predmeta i tokom obrade grejačima ugrađenim u alat ili mašinu.

5.13. Kombinovane i specijalne mašine

Konstruktivnim sjedinjenjem osnovnih elemenata nekoliko vrsta alatnih mašina u jednu

celinu dobija se kombinovana jedinica koja može da obavljaniz raznorodnih operacija (npr.
ravnanje, glodanje, bušenje).
Prostorno kombinovane mašine omogućavaju obavljanje nekolikonezavisnih, raznorodnih
operacija koje nisu sastavni deo istog radnog hoda. Primeri takvih kombinacija jesu: kružna
tsstera + glodalica; kružna tsstera + glodalica + bušilica za izdužene rupe; ravnalica + debljača +
kružna testera + glodalica + bušilica za izdužene rupe. Ovakve kostrukcije ostvaruju uštedu u
troškovima nabavke i radioničkom prostoru u odnosu na odgovarajući broj pojedinačnih mašina.
Primer kombinovane mašine sa pet operacija obuhvata osnovne elemente ravnalice, kružne
testere, glodalice, bušilice i izdužene rupe. Područje primene takve mašine je suženo, ali on
pruža niz prednosti u odnosu na broj pojedinačnih mašina zbog niže cene koštanja, uštede
radioničkog prostora i transporta materijala od mašine do mašine, ima veću produktivnost i
tačniju obradu bez dorade. Ove mašine su pogodne za serijske poslove.

23
Seminarski rad Tehnološki
procesi

6. Zaključak

Drvo je oduvek bilo izuzetno cenjen materijal. Pruža velike mogućnosti za primenu ali,
istovremeno, zahteva veštinu prepoznavanja osobina, odgovarajuću pripremu, stručnu obradu i
zaštitu. Drvo je najstariji građevinski materijal iz prostog razloga što je pomoću njega moguće
napraviti jednostavne građevine sa vrlo malo alata ili čak i bez njega. Stoga su ljudi, kada su
počeli da se bave gradnjom, prvo upotrebili drvo za pravljenje jednostavnih koliba ili
konstrukcije šatora. Razvojem ljudskog društva i unapređenjem alatki, drvo je počelo da se
koristi za složenije konstrukcije, a i danas je nezamenljiv građevinski materijal.

Mnogostruka primena drveta i sve jača orijentacija prerađivača na uži asortiman i masovnu
proizvodnju, dovele su do velikog broja različitih specijalnih konstrukcija mašina za obradu
drveta, namenjenih izradi određenog finalnog proizvoda, kao npr. Parketa, žaluzina, četki,
šibica, kundaka, potpetica, olovaka, ofingera, metli itd.

24
Seminarski rad Tehnološki
procesi

7. Literatura

1. „Mašinska obrada nemetala“, Snežana Radonjić, Tehnički fakultet Čačak

2. www.wikipedija.com

Pod rezanom građom podrazumevaju se daske i letve četinarskih vrsta debljine do 100
mm, koje su namenenjene za upotrebu kao cele i za preradu u delove i gotove
proizvode u građevinarstvu .
Rezana građa deli se na daske čija je širina više nego dva puta veća od debljine i na letve
čija širina nije veća od dvostruke debljine. Debljina tankih dasaka ide do 35 mm, a
debelih preko 35 mm.
Po karakteru obrade rezana građa deli se na okrajčenu, kod koje su obe uže strane
obrađene po celoj dužini ili svaka od njih najmanje na polovinu dužine, i na ne
okrajčenu kod koje uže strane uopšte nisu obrezane ili su obrezane manje nego na
polovinu dužine. Obe široke strane i kod okrajčene i kod neokrajčene građe moraju biti
obrađene po celoj dužini.
Po kvalitetu drveta i njegovoj obradi rezana građa deli se na sledeće klase: prima-
ekstra, I, II, III, IVOgV.
Utvrđena je sledeća raspodela rezane građe po klasama:
Za građevinarstvo I,II, III, IV, V
Za brodogradnju I, II, III
Za gradnju vagona I, II, III
Za mostogradnju I, II, III
Za gradnju automobila I, II, III
Za gradnju tovarnih kola II, III, IV
Za izradu nameštaja I, II, III, IV
Za izradu delova za brodove I, II, III
Za izradu drvenih cevi I, II
Za izradu drvene ambalaže II, III, IV, V
Klasa rezane građe za drvene konstrukcije mora odgovarati normama za projektovanje.
Rezana građa proizvodi se od borovog, smrekovog, ariševog, kedrovog i jelovog
drveta. Dužina rezane građe kreće se od 1 do 6,5 m sa povećavanjem po 0,25 m, a za
brodogradnju i mostogradnju do 9,5 m sa istim dužinskim povećavanjem.

25
Seminarski rad Tehnološki
procesi
Daske se izađujuu debljinama: 13, 16, 19, 22, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75, 85,
90, 100 mm i širinama od 50 do 260 mm sa povećavanjem po 10 mm; gredice debljine 25,
30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75, 80, 90 i 100 mm, širine od 50 do 200  mm, sa
povećavanjem po 10 mm. Širine i debljine rezane građe određene su za drvo sa
vlažnošću 15 %. Kad je vlažnost veća, rezana građa svih vrsta drveta, osim ariševog,
mora imati nadmer prid usled sušenja prema važećern standardu. Za ariševinu
se nadmer na utezanje usled sušenja povećava za 30 % od veličina iz normi koje se
odnose na bor, smreku, kedar Odstupanja dimenzija za rezanu građu utvrđena
su sledeća:

 Po dužini : ± 5 cm 

 Po debljini do 35 mm :  ± 1 mm
 Po debljini i širini od 40 do 100 mm : ± 2 ’’
 Po širini od 105 do 210 mm : ± 3 ’’
 Po širini preko 210 mm : ± 4 ’’

Vlažnost rezane građe ne normira se.

Grede četinarskih vrsta, četvorostrano i dvostrano obrađene imaju debljinu od 110 do
240 mm. Kod četvoro— stranih greda moraju biti obrađene sve četiri strane, a kod
dvostranih samo dve strane. Dužina greda određena je od 1 do 6,5 m, sa povećavanjem
po 0,25 m, a za brodogradnju i mostogradnju do 9,5 m sa istim dužinskim
popovećanjem. Grede, koje se upotrebljavaju za željezničke mostove imaju dužinu 3,2;
4,2; i 5,2 m. Širina i debljina četvorostranih greda kreće se od 110 do 240 mm: grede za
željezničke mostove izrađuju se debljine i širine 200 x 240; 220 X 260 i 220 X 280 mm.
Širina rezanih strana dvostranih greda ne normira se. Dirnenzije greda određene su za
drvo sa vlažnošću 15 %. Kad je veća vlažnost, grede svih vrsta, osim ariševih, moraju
imati nadmer zbog usušivanja prema važećem standardu; za grede od ariševog drveta
nadmeri zbog usušivanja povećavaju se u odnosu na norme propisane za bor, smreku,
kedar i jelu. Grede za željezničke mostove mogu se izrađivati i od hrastovog drveta.
Po kvalitetu drveta grede se dele na četiri klase. I, II, III i IV. Koja će se klasa za
određene inženjerske konstrukcije i elemente upotrebljavati propisano je odgovarajućim
standardima i tehničkim uslovima za konstrukcije i elemente.
Za željezničke mostove i poljoprivrednu mašinogradnju upotrebljavaju se grede I klase.
Grede I i II klase ne treba isporučivati pre nego što odleže u vitlovima manje 30 dana.
Po kvalitetu drvo mora ispunjavati uslove standarda. Daske, letve i grede od drveta
lisnatih vrsta primenjuju se i cele i u kraćim komadima za različite elemente u različitoj
industrijskoj proizvodnji i građevinarstvu.
Rezana građa radi se od hrasta, jasena, bukve, breze, klena, graba, bresta, jove, jasike,
lipe, topole i dr. i deli se na daske, kod kojih je širina veća od dvostruke debljine, letve,
čija širina nije veća od dvostruke debljine i grede, kod kojih su i debljina i širina veće od
100 mm. Po debljini rezana građa deli se na tanku, do 35 mm i na debelu 35 - 40 mm.

26
Seminarski rad Tehnološki
procesi
Po karakteru obrade rezana građa deli se na: Okrajčenu, kod koje su sve četiri strane
obrađene, i veličina neokrajčenih strana nije veća od dozvoljenih dimenzija;
neokrajčenu, kod koje su šire strane okrajčene, a uže neokrajčene ili kod kojih su
dimenzije neokrajčenih užih i širih strana veće od dozvoljenih.
Dimenzije rezane građe su sledeće: dužina 1 do 6,5 m sa povećavanjem 0,1 m; debljina
— 7, 10, 13, 16, 19, 22, 25 — 50 mm (sa povećavanjem po 5 mm), 50 — 130 (sa
povećanjem po 10 mm); širina od 50 mm i više sa povećavanjem po 10 mm. Sirina
neokrajčene građe predstavlja poluzbir širina dveju širih strana, izmerenih na sredini
dužine date grade, pri čemu se delovi do 0,5 cm ne uračunavaju a 0,5 cm i više računaju
se kao 1 cm. Dimenzije rezane građe po debljini i po širini određene su za vlažnost
drveta 15 %. Kad je vlažnost veća, rezana grada mora imati nadmer zbog usušivanja.
Vlažnost rezane građe ne treba da je veća od 25 % aps. Prema manama drveta, čistoći
obrade i stepenu tačnosti, razna građa izrađuje se u četiri klase: I, II, III i IV.

27