11.

GROMOBRANSKE INSTALACIJE

Primarna funkcija projektiranja gomobranskih instalacija je zaštita ljudi i imovine od

atmosferskih pražnjenja . Zbog toga, jedna od metoda (metoda zaštitnog ugla, metoda fiktivne
kotrljajuće sfere i metoda mreže provodnika) trebaju se primijeniti kod projektiranja
provodnika prihvatnog sistema gromobranske instalacije.

Planiranje koncepcije, realizacije i ispitivanja gromobranskih instalacija podrazumijeva

poznavanje više tehničkih oblasti i zahtijeva koordinaciju svih koji projektiraju i grade objekt
kako bi se obezbjedila efikasnost izabranog nivoa zaštite uz minimalne troškove.

Mjere za obezbjedjenje kvalitete primjenjuju se od faze planiranja, kada treba da se ovjere

svi nacrti podrazumijevajući i definiranje jednog od sistema zaštite, preko faze instaliranja
svih elemenata gromobranskih instalacija tokom koje bitni elementi , koji neće biti pristupačni
za pregled poslije izvodjenja radova, treba da se provjere.

Gromobranske instalacije treba da se uredno održavaju kako bi se osigurale od oštećenja i

kako bi im se produžio vijek trajanja u skladu sa izvorno projektiranim.

Prije bilo kakvih konkretnih radnji oko projektiranja gromobranskih instalacija projektant
bi trebalo da dobije osnovne informacije o objektu na koga se odnose projektirane
instalacije.Te informacije se odnose na elemente glavnog projekta objekta koji se obično
navode u projektnom zadatku.

Direktna i bliska atmosferska pražnjenja naelektrisanja oblaka u objekta na zemlji mogu

biti opasna po ljude, objekte i instalacije u i na objektima. To zahtjeva da se urade potrebne
analize primjena mjera zaštite od atmosferskih pražnjenja.Donošenje odluke o primjeni
zaštitnih mjera od atmosferskih pražnjenja uvjetovano je nivoom rizika opasnosti od
pražnjenja (R) što znači da treba definirati prihvatljiv nivo rizika (RT).

Zaštitne mjere za smanjivanje rizika ispod dozvoljenog nivoa definiraju se na osnovi

procjene opasnosti od atmosferskih pražnjenja, frekvencije rizičnih slučajeva, poslijedica
rizičnih slučajeva itd. Osim smanjivanja rizika od direktnih atmosferskih pražnjenja na
objekte i ljude izbor odgovarajućih dovoljnih zaštitnih mjera treba da bude usmjeren i na
smanjivanje ili potpuno eliminiranje rizika po elektroenergetske i elektroničke sisteme u
objektima. Ovo se prije svega odnosi na indirektna pražnjenja tj. atmosferska pražnjenja u
zemlju u blizini objekata kao i na direktna atmosferska pražnjenja u nadzemne energetske
vodove ili u zemlju u blizini vodova koji ulaze u objekat.

Osnovni standard , koji definira metode zaštite objekta i ljudi od atmosferskih pražnjenja
je:

-IEC 62305 Protection against lightning, i to:

-Part 1: General principles
-Part 2: Risk management
-Part 3: Electrical and electronic systems within structures
-Part 4: Physical damage to structures and life hazard

1
 11.1. OSNOVNI POJMOVI ATMOSFERSKIH PRAŽNJENJA

Ovdje se daju neki osnovni termini i definicije specifični za atmosferska pražnjenja, a koje
se često koriste kod projektiranja gromobranskih instalacija.Slijedeći osnovni pojmovi su
definirani u medjunarodnom standardu tako da će u daljem tekstu biti date samo definicije sa
minimalno potrebnim pojašnjenjima.

11.1.1. Parametri struje atmosferskih pražnjenja

Adekvatno projektiranje sistema zaštite od atmosferskih pražnjenja uvjetovano je

poznavanjem osnovnih parametara struje ove pojave kao što su:

-Vršna vrijednost struje prvog udara atmosferskog pražnjenja (I) kao parametar je važan
pri izboru broja i lokacija sistema prihvatnih vodiča zbog spriječavanja direktnih
atmosferskih pražnjenja u štićene objekte;
-Maksimalna strmina struje atmosferskog pražnjenja (di/dt) važna je za dimenzioniranje
zaštitnih mjera pri izbjegavanju induktivnih efekata struja atmosferskih pražnjenja i
opasnih iskrenja;
-Vrijeme trajanja atmosferskih pražnjenja i ukupni naboj pražnjenja (T i Q) važne su za
dimenzioniranje sistema prihvatnih vodiča kod planiranja ograničenja termičkog efekta
na mjestima udara atmosferskog pražnjenja;
-Specifična energija atmosferskog pražnjenja (W/R) mjerodavna je za dimenzioniranje
provodnika sistema zaštite, planiranih za spriječavanje oštećenja zbog termičkih efekata i
za postavljanje prikladnih sistema uzemljenja kako bi se spriječila opasnost po živote
ljudi.

Veoma je bitno poznavanje srednje gustoće atmosferskih pražnjenja (Ng) koja je

karakteristična za područje gdje se nalazi objekat odnosno područje gdje su smješteni napojni
energetski vodovi objekta.

IEC 62305 definira i podjelu objekata prema efektima atmosferskih pražnjenja i to:

- objekti zajedničke (javne) namjene;

- objekti sa rizikom od eksplozije.Ovi objekti sadrže čvrsti eksplozivni materijal
odnosno objekti u kojima imaju lokacije sa zonama opasnosti 0;
- objekti sa elektroničkim sistemima kao što su npr. sistemi sa telekomunikacionom
opremom , kontrolni sistemi, mjerni sistemi itd;
- objekti koji su opasni po okoliš, tj. objekti koji mogu izazvati biološku, kemijsku ili
radioaktivnu emisiju kao poslijedicu atmosferskih pražnjenja (kemijska, nuklearna i
slična postrojenja).

Napomena Što se tiče zaštite od atmosferskih pražnjenja objekti koji imaju lokacije sa
zonama opasnosti 1 i 2 ne smatraju se da su rizične od eksplozije zbog vrlo
male vjerovatnosti istovremenog nastanka atmosferskog pražnjenja i
eksplozivne plinske smješe.

Po istom standardu objekti se dijele prema riziku od požara na :

2
 1. objekti sa velikim rizikom od požara:
-objekti izgradjeni od zapaljivih materijala,
-objekti sa krovom od visokozapaljivih materijala,
-objekti sa zapaljivim specifičnim površinskim opterećenjem većim od 45 kg/m2;

2. objekti sa prosječnim rizikom od požara:

-objekti sa specifičnim površinskim zapaljivim opterećenjem izmedju 20 i 45 kg/m2;
3. objekti sa malim rizikom od požara:
-objekti sa specifičnim površinskim zapaljivim opterećenjem ispod 20 kg/m2; i
-objekti koji sadrže zapaljive materijale samo povremeno.

11.1.2. Uzroci i vrste šteta

Na osnovi puteva zatvaranja struje atmosferskog pražnjenja postoje:

- direktna atmosferska pražnjenja u objekte,

- direktna atmosferska pražnjenja u ulazne vodove u objekat,
- atmosferska pražnjenja u zemlju u blizini objekta, i
- atmosferska pražnjenja u zemlju u blizini ulaznih vodova.

Direktna atmosferska pražnjenja u objekte mogu dovesti do:

- direktne mehaničke štete, požara i/ili eksplozije ,

- požara i/ili eksplozije zbog nastanka električnog luka zbog prenapona koji su
posljedica otpornog i induktivnog sprezanja,
- povreda ljudi zbog velikog napona koraka i dodira kao poslijedica otpornog i
induktivnog sprezanja,
- kvarova elektroenergetskih i elektroničkih sistema zbog prenapona nastalih na
vanjskim vodovima koji ulaze u objekte.

Pražnjenja u zemlju u neposrednoj blizini objekata dovode do :

- kvarova ili pogrešnog rada električnih ili elektroničkih sistema zbog prenapona kao
posljedice induktivne sprege sa strujom atmosferskih pražnjenja,
- kvarova električnih aparata u objektu zbog njihovog direktnog sprezanja sa
elektromagnetskim impulsima atmosferskog pražnjenja.

Pražnjenja u zemlju u neposrednoj blizini ulaznih vodova dovode do kvarova ili

pogrešnog rada električnih ili elektroničkih sistema u objektu zbog induciranih prenapona
na vanjskim zračnim vodovima, koji ulaze u objekat.

Vrste šteta , koje se mogu pojaviti kod atmosferskih pražnjenja, su:

- opasnosti po ljude u objektu zbog opasnih napona koraka i dodira,

- požar, eksplozija, mehanička razaranja i zagadjivanje okoliša, i
- kvarovi električnih i elektroničkih uredjaja u objektu zbog prenapona.

3
 11.1.3. Rizik

Rizik se definira kao slučajni proces koji je sastavljen od skupa efekata koji su povezani
sa parametrima atmosferskog pražnjenja, karakteristikama objekta, elementima opreme u
objektu, instalacijama u objektu itd. Znači, rizik (R) se može definirati preko vjerovatnosti
godišnjih gubitaka u objektu zbog djelovanja atmosferskih pražnjenja :

R=1-e-NPL , (11.1.)

gdje je N - srednji godišnji broj pražnjenja u objekt ,

P - vjerovatnost nastanka štete na objektu zbog atmosferskog pražnjenja , i
L - srednji iznos gubitaka.

IEC standard definira rizik kao vjerovatan godišnji gubitak u objektu zbog
atmosferskog pražnjenja i predlaže procjenu gubitaka po slijedećem izrazu:

R=NPL, (11.2.)

gdje je L definiran kao relativni ukupni iznos povrijedjenih osoba ili uništenih dobara u
objektu.

11.1.4. Srednji godišnji broj pražnjenja

Broj pražnjenja N može se procijeniti proizvodom gustoće atmosferskih pražnjenja u zemlju

Ng sa ekvivalentnim područjem prihvatanja A (ili S) objekta ili ulaznog voda.

Gustoća atmosferskih pražnjenja u zemlju (broj pražnjenja po km2 godišnje) odredjuje se

mjerenjem.U tom smislu se rade odgovarajuće karte sa ucrtanim brojem atmosferskih
pražnjenja Ng (izokerauničke karte).

Ako karte nisu na raspolaganju, vrijednost Ng se može odrediti (bar orjentaciono) na osnovi
broja grmljavinskih dana ili ukupnim trajanjem grmljavina. Tada se može pisati

Ng=0.04 Td1.25(broj udara/km2 god), (11.3.)

gdje je Td-broj dana sa grmljavinom u toku godine, uzet iz izokerauničke karte.

Ng u funkciji Td je dat u sljedećoj tabeli

Tabela 11.1. Gustoća atmosferskih pražnjenja u zemlju

-1
Td(dan god ) 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Ng(br.udara 0.3 0.7 1.2 1.7 2.2 2.8 3.4 4.0 4.7
km-2god-1)

Ekvivalentno područje prihvatanja atmosferskih pražnjenja u objekat, koje je redovno veće

od površine tlocrta objekta, definira se kao površina pokrivena svim atmosferskim
pražnjenjima u objekat ili njegovu neposrednu blizinu. Ovisi od:

-karakteristike objekta (visina, mjesto u odnosu na ostale objekte, vrste ulaznih vodova
(SN ili NN, podzemni ili vazdušni, itd),
-karakteristike okoliša (reljef, specifični električni otpor tla, itd).

4
 11.1.5. Prihvatljiva vrijednost rizika

Svrha realizacije mjera zaštite od atmosferskih pražnjenja jeste smanjivanje rizika do

maksimalnog nivoa RT, koji je podnošljiv za štićeni objekat:

R≤RT (11.4.)

Tipične vrijednosti prihvatljivog rizika RT, prema IEC 62305, dat je u tabeli 11.2.

Tabela 11.2. Prihvatljivi rizik prema vrsti gubitaka

Vrste gubitaka RT
Gubici ljudskih života 10-5
Gubici javnih službi 10-3
Gubici kulturnog naslijedja 10-3

Za štićene objekte , projektant instalacije za zaštitu od atmosferskih pražnjenja, prije

svega treba odlučiti da li je neophodna zaštita, i ako jeste, definirati mjere zaštite koje bi
trebalo primjeniti.

Procedura se sastoji od slijedećih faza:

- identifikacija štićenog objekta i definiranje njegovih karakteristika,

- identifikacija vrste štete (ili rizika) zbog atmosferskog pražnjenja.

Za svaku vrstu štete treba:

- procijeniti rizik R,
- izabrati odgovarajuću vrijednost rizika RT,
- izvršiti poredjenje R i RT,
- ako je R≤RT nije potrebno projektirati zaštitu od atmosferskog pražnjenja ,
- ako je R>RT trebaju se primjeniti mjere zaštite kako bi se dobio odnos R≤RT,
- odabir najefikasnije zaštitne mjere u cilju postizanja R≤RT i to za sve štete, koje mogu
nastati u odnosu na objekt,
- odabir najpogodnije zaštite prema propisima.

11.1.6. Zaštitne mjere

Mjere, koje se provode kod zaštite od atmosferskih pražnjenja podrazumjevaju slijedeće:

- sistem zaštite od atmosferskih pražnjenja smanjuje rizik RD od direktnih udara u
objekte.Ovaj sistem podrazumijeva sistem prihvatnih vodiča za prihvat atmosferskih
pražnjenja , sistem spusnih vodiča za odvodjenje struje pražnjenja do zemlje i
uzemljivački sistem, koji odvodi struju u zemlju. Sistem zaštite od atmosferskih
pražnjenja (gromobranska instalacija ) važna je mjera i za izjednačavanje potencijala
kako bi se smanjila opasnost od požara i eksplozije te opasnosti po ljudske živote.
- sistem zaštite od elektromagnetskih impulsa atmosferskih pražnjenja uzrokovanih
direktnim ili bliskim pražnjenjima.Ova vrsta zaštite ujedno i predstavlja mjere zaštite
elektroničkih sistema. Mreža spusnih vodiča smanjuje unutrašnja magnetna polja,

5
 - sistem zaštite od prelaznih struja i napona električnih i telekomunikacionih instalacija
koje ulaze u objekat. Uključuje se upotreba izolirajuće opreme, ekraniranje kabela i
instalacija itd.

11.2. PRINCIPI ZAŠTITE OD DIREKTNOG UDARA GROMA U ŠTIĆENI OBJEKT I

OSNOVNI TIPOVI ZAŠTITNIH GROMOBRANSKIH INSTALACIJA

Najefikasnija i samim tim glavna mjera za zaštitu objekata i ljudi od požara i eksplozije
kao i opasnosti po život zbog direktnih atmosferskih pražnjenja je sistem
zaštiteinstaliranjem gromobranske instalacije.Ovaj se sistem sastoji od unutrašnjeg i
vanjskog dijela sistema gromobranske instalacije.

Funkcije i uloge vanjskog sistema gromobranske zaštite su:

- prihvatiti direktna atmosferska pražnjenja u objekt preko sistema prihvatnih vodiča,

- sigurno provesti struju atmosferskog pražnjenja u zemlju preko sistema spusnih
vodiča, i
- odvesti struju atmosferskog pražnjenja u zemlju preko sistema uzemljenja.

Pri tome, treba znati da postoji i unutrašnji sistem gromobranske instalacije koji ima
funkciju da spriječi opasno iskrenje unutar objekta preko povezivanja u cilju izjednačavanja
potencijala ili električnog izoliranja vodljivih elemenata unutar objekta i dijelova sistema za
zaštitu od atmosferskih pražnjenja.

Može postojati potreba za dodatnim mjerama zaštite (osim vanjskog sistema zaštite ) radi
izbjegavanja opasnosti zbog napona koraka i napona dodira za ljude koji se nalaze izvan
objekta, a u blizini su spusnih vodiča. To se uglavnom realizira preko povećavanja
prelaznog otpora van objekta ili preko povečavanja prelaznog otpora podova unutar objekta
ili preko izoliranja izloženih vodljivih dijelova.

Za svaki nivo zaštite od atmosferskih pražnjenja odredjuje se niz maksimalnih i

minimalnih vrijednosti parametara struje groma.Maksimalna vrijednost struje groma utječe
na ocjenjivanje izbora zaštitnih mjera.

Minimalne vrijednosti parametara struje atmosferskog pražnjenja kao i odgovarajući

radijusi (poluprečnici) kotrljajućih sfera dati su u Tabeli 11.3.:

Tabela 11.3.Struje i radijusi kotrljajućih sfera u funkciji zaštitnih nivoa

Zaštitni nivo Radijus kotrljajuće sfere R (m) Minimalna vršna struja I (kA)
I 20 3
II 30 5
III 45 10
IV 60 16

Kada se analiziraju statistički podatci može se konstatirati da su parametri struje groma

manji od maksimalnih vrijednosti i veći od minimalnih vrijednosti definiranih za svaki nivo
zaštite, prema slijedećoj tabeli:

6
 Tabela 11.4. Vrijednosti vjerovatnosti
Vjerovatnost
Vjerovatnost da je vrijednost I II III IV
-veća od minimalne definirane 0.99 0.97 0.91 0.84
-niža od maksimalne definirane 0.99 0.98 0.97 0.97

Na slici 11.1.je prikazano udarno rastojanje R od vrha lidera atmosferskog pražnjenja do

objekta na površini zemlje kao referentnoj ravni.

objekat Tačka prihvatanja

atmosferskog pražnjenja
referentna ravan

Slika 11.1. Atmosfersko pražnjenje preko objekta

Tačke prihvatanja atmosferskog pražnjenja karakteriziraju najveće vrijednosti električnog

polja i obično su smještene na vrhovima objekta. Zbog toga je najveća vjerovatnost da će
uzlazni lider započeti sa vrha visokog objekta ili objekta smještenog na vrhu brda. Na
sljedećoj slici dat je razmještaj elemenata prihvatnog sistema, prema odredbama spomenutog
standarda IEC, uz korištenje jedne od prihvatljivih metoda ili njihove kombinacije.

7
 Slika 11.2. Gromobranska instalacija složenog objekta

Na predhodnoj slici dato je izvodjenje gromobranske instalacije na objektu od

armiranog betona čije se armature koriste u spoljašnjim zidovima kao prirodne komponente
gromobranske instalacije. Na slici su sljedeće oznake :
1.-štapna hvataljka 2.-horizontalni provodnik prihvatnog sistema
3.-spusni provodnik 4.-T ukrsni komad 5.- ukrsni komad
6.-spajanje sa čeličnim armaturama objekta od armiranog betona
7.-ispitni spoj 8.-prstenasti uzemljivač 9.- ravni krov sa fiksnom opremom

11.2.1.Tipovi sistema prihvatnih vodiča

Sistemi prihvatnih vodiča mogu biti neka od kombinacija sljedećih elemenata:

- štapne hvataljke,
- uzemljivačka užad,
- mreža vodiča.

U odredjivanju pozicije sistema prihvatnih vodiča posebno treba voditi računa o uglovima
i ivicama ( posebno onih koji su na najvišem nivou i na gornjem dijelu fasade –gornjih 20%
fasade.).

8
 Prema IEC propisu mjerodavne su sljedeće tri metode za pozicioniranje sistema prihvatnih
vodiča :
- metoda zaštitnog ugla,
- metoda fiktivne kotrljajuće sfere, i
- metoda mreže.

Ove tri metode su standardizirane na osnovi podataka koji su dobijeni mjerenjem

parametara atmosferskih pražnjenja , praktičnog iskustva kao i teorijskom analizom
spomenutog fenomena.

11.2.1.1. Metod zaštitnog ugla

Metod zaštitnog ugla je jednostavna geometrijska konstrukcija kojom se pripisuje zaštitna

zona pomoću vertikalnih i horizontalnih prihvatnih vodiča ali tako da svi zaštićeni dijelovi
budu unutar prostora koji se tako definira (slika 11.3.). Ovaj metod je pogodan za
najjedostavnije oblike zgrada ali ima ograničenja koja su definirana u funkcionalnim
ovisnostima radijusa kotrljajuće sfere, zaštitnog ugla i efikasnosti, a što je već predhodno
definirano.Na sljedećoj slici (slika 11.3.) dat je štićeni prostor u obliku konusa koji potječe
iz jedne tačke (npr vrha A) , štapne hvataljke visine ht iznad referentne ravni B projektovan
metodom ugla prema IEC 62305. Na slici je OC poluprečnik štićene površi i α je ugao
štićenog prostora prema nivou zaštite i prema istom standardu.

Slika 11.3. Zaštitni prostor u obliku konusa

Na slijedećoj slici (slika 11.4.) dat je štićeni prostor potekao iz horizontalnog provodnika
prihvatnog sistema na visini ht iznad referentne ravni projektovan metodom zaštitnog ugla
prema standardu IEC 62 305.

9
 Slika 11.4. Zaštitni prostor od horizontalnog provodnika

1
h1 ht

2
h2
H

Slika 11.5.Složenija zaštita sa štapnim hvataljkama

Na predhodnoj slici je data zapremina štićenja vertikalnim štapnim hvataljkama pri

čemu je h1 fizička visina štapne hvataljke, α1 je ugao štićenja koji odgovara visini prihvatnog
vodiča h1 (h1 je visina iznad površine štićenog krova –referentna ravan), ugao štićenja α2
odgovara visini h2=h1+h iznad referentne ravni zemlje; α1 se odnosi na h1, a α2 se odnosi na
h2.

11.2.1.2. Metod mreže vodiča

Metod mreže vodiča (Faradejev kavez) sastoji se od horizontalnih prihvatnih vodiča, koji su
povezani na vertikalne spusne vodiče (slika 11.2.). Vodiči prihvatnog sistema treba da
formiraju zatvoreni poligon sa veličinama okaca, a koji su u funkciji efikasnosti.
Napomena: Zaštita izloženih tačaka kao npr. komunikacione antene, praktički je
nemoguća preko ove metode.
10
Ako se radi o izoliranoj vanjskoj gromobranskoj instalaciji rastojanje izmedju prihvatnog
sistema i bilo koje metalne mase štićenog objekta mora biti veće od sigurnosnog rastojanja,
koje se definira u dijelovima propisa „ Blizina gromobrana i ostalih instalacija“.

U slučaju neizolirane spoljašnje gromobranske instalacije , prihvatni sistem može biti

ugradjen direktno na krovu ili na malom rastojanju , pod uvjetom da struja atmosferskog
pražnjenja ne može izazvati nikakva oštećenja.
Kao prihvatni sistem mogu se smatrati :
I) metalni krovni limovi , pod uvjetom da
-je realizirana trajna i sigurna električna veza izmedju svih metalnih dijelova,
-debljina lima nije manja od vrijednosti koje su date u Tabeli 11.5.

Tabela 11.5. Debljina lima u ovisnosti od materijala

Nivo zaštite Materijal Debljina (mm)
I-IV Čelik 4
I-IV Bakar 5
I-IV Aluminijum 7

-debljina lima nije tanja od 0.5 mm za galvanizirani čelik; 0.4 mm za

nehrdjajući čelik; 0.3 mm za bakar; 0.7 mm za aluminijum ili cink i 2 mm za
olovo pod uvjetom da nije bitna njihova zaštita od oštećenja strujom
atmosferskog pražnjenja i ako nema opasnosti od paljenja materijala koji se
nalazi ispod lima,
-nisu obloženi izolacionim materijalom.

II) metalni elementi konstrukcije krova ( rešetkasti nosači, povezane čelične armature i td) ,
koji su pokriveni izolirajućim materijalom ako su ovi materijali izvan štićenog prostora.
III)metalni oluci oko krova , metalne ograde itd., čija debljina nije tanja od normalnih
dozvoljenih metalnih konstrukcija prihvatnog sistema.

11.2.1.3. Metod kotrljajuće sfere

Metod kotrljajuće sfere je najjednostavnije objašnjen na sljedećoj slici.Primjenom ovog

metoda , sistem prihvatnih vodiča postavljen je na takav način da ni jedna tačka zapremine
štićenja objekta ne dolazi u kontakt sa sferom radijusa R kotrljajući je oko i na vrhu objekta
u svim mogućim smjerovima.Sfera mora da dotiče samo sistem prihvatnih vodiča.

11
Slika 11.6. Metod kotrljajuće sfere (slučaj 1.)

Slika 11.7. Metod kotrljajuće sfere (slučaj 2.)

12
 Slika 11.8. Metod kotrljajuće sfere (slučaj 3.)

Na vitkim dijelovima, koji su viši od radijusa kotrljajuće sfere R mogu nastati bočna
atmosferska pražnjenja . Svaka bočna tačka na objektu , koju dotiče sfera , je moguća tačka
udara.Vjerovatnost bočnih udara za objekte niže od 60 m je zanemariva. Za objekte koji su
viši većina pražnjenja bi trebalo da pogodi vrh objekta, horizontalne ivice ili uglove
objekta.Mala je vjerovatnost da će se desiti bočni udar (vjerovatnost je nekoliko procenata).
Obično je dovoljno ugraditi bočni sistem prihvatnih vodiča na gornjem dijelu visokih objekata
–obično na 20% vršnog dijela visokih zgrada.

Zaštita od atmosferskih prenapona je skuplja kada se poluprečnik odabrane sfere smanjuje

(povećan nivo zaštite).

Na sljedećoj slici pokazana je zaštita koja se može realizirati sa štapnom hvataljkom

prihvatnog sistema ili jarbola visine ht manja od poluprečnika (radijusa) fiktivne sfere ili, ako
se radi o horizontalnom vodiču prihvatnog sistema na visini ht od referentne zemlje

Slika 11.9. Štapna hvataljka manja od radijusa fiktivne sfere( ht  R )

13
 Kada je visina prihvatnog sistema ht veća od radijusa R fiktivne sfere zaštita , koja se može
ostvariti sa štapnom hvataljkom ili sa horizontalnim vodičem ograničena je na prostor ispod
neke tačke. Zbog toga je potrebno na nivou te tačke postaviti drugi horizontalni vodič
prihvatnog sistema kao i u tački C ako se taj dio štiti.

Ako se radi o dva paralelna horizontalna vodiča prihvatnog sistema gromobranske

instalacije iznad horizontalne ravni ( slika 11.10.) dubina „prodiranja“ fiktivne sfere ispod
ravni dva vodiča je :

d
p  R  R2  ( )2 (11.1.)
2

Slika 11.10.

Metalne prekrivke krova koje nisu u skladu sa podacima iz tabele nivoa zaštite- materijal
– debljina moraju biti ispod vodiča prihvatnog sistema na rastojanju ne manjem od dubine
„prodiranja“.

Primjer 1.

Kao konkretan primjer Projekta gromobranske instalacije treba uraditi Projekat

gromobranske instalacije usamljenog industrijskog objekta u okolini Sarajeva firme
PERSPEKTIVA ( proizvodnja namještaja i skladište) čije su dimenzije 40x20 (m) u tlocrtu i
visine 60 (m).

Objekat ima 4. sprata , uradjen je od armiranog betona sa nosećim armirano-betonskim

stupovima. Maksimalno rastojanje stupova je 15. m.U stupovima je ugradjena pocinčana
FeZn traka (kao spusni vod) 25x3 mm koja je spojena sa prstenastim uzemljivačem (traka
FeZn 25x4 mm) i sa temeljnim uzemljivačem. Krob Objekta je ravan i uradjen od izolacionog
materijala koji ima , ujedno, i funkciju zaštite od oborina. Na krovu se nalaze i kućica za lift i
kućica za kablovske televizije uz dimnjak od opeke. Njihova visina ne premašuje 5. m.

Na krovu postoje horizontalni oluci na svim stranama krova koji su uradjeni od pocinčanog
lima koji je debljine 0.6 mm i čiji je obim 300 mm. Isto tako, postavljeni su i vertikalni oluci
na sva četiri ugla objekta istih dimenzija kao i oluci na krovu.

14
 Objekat je sagradjen na zemljištu čiji je specifični električni otpor 100(Ωm). U procesu
proizvodnje fabrike- pogona namještaja treba predvidjeti kontinuirano napajanje električnom
energijom tj. pogon ne smije ostati bez napajanja.

Za geografsko područje na kojem se nalazi Objekat (okolina Sarajeva) sa izokerauničke

karte se može očitati podatak da je srednji broj dana u godini sa grmljavinom jednak Td = 30.

Objekat se napaja kablovskim vodom PP00 a lokacija ulaska u Objekat je ista kao i
priključak na vodovodnu, plinsku i kanalizacionu mrežu.

U blizini Objekta ne postoje nadzemni vodovi (didstributivne ili prenosne mreže).

PRORAČUNI

1. Odredjivanje nivoa zaštite

Ng =0.04 • Td1.25 =0.04•301.25 =2.8 (udara/km2 god)

Nd =Ng•Ae•10-6 (udara/god) =0.3475 (udara/god)

Odredjivanje ekvivalentne površine objekta

Ae =a b +6h (a+b) +9h2π =40x20 +6x60x(40+20)+9x602x3.14 =124 136 (m2)

Nc 3  10 3 3  10 3
Er =1- = 1-  1  6  10  4  0.998  0.98 
Nd C1C 2 C 3 C 4 1 1 1  5

Treba se opredjeliti za stepen zaštite od atmosferskih pražnjenja , koji se tretira u

propisima kao nivo zaštite I sa dodatnim mjerama . U predhodnoj šemi date dimenzije su
a=40 m i b=20 m odnosno 3h =180 m.

15
Dodatne mjere, koje se spominju kod ovog nivoa zaštite, su:
- mjere za ograničavanje napona koraka i dodira,
- mjere za ograničavanje širenja požara, i
- mjere za smanjivanje djelovanja indukovanih prenapona atmosferskog porijekla na
električnu opremu.

2. Dimenzioniranje prihvatnog sistema gromobranske zaštite

Da bi se napravilo dimenzioniranje gromobranske zaštite ovog konkretnog Objekta treba

krenuti od sljedeće tabele:

h(m) 20 30 45 60 dimenzije
nivo okca
zaštite mreže (m)
R(m) α(o) α(o) α(o) α(o)
I 20 25 - - - 5x5
II 30 35 25 - - 10x10
III 45 45 35 25 - 10x10
IV 60 55 45 35 25 20x20

Napomena: U slučajevima (-), koji su dati u tabeli, mora se primjeniti , što se tiče mjera
zaštite od atmosferskih pražnjenja, i mjera zaštite kotrljajućih fiktivnih sfera i mjera zaštitnih
provodnika.

Za štapnu hvataljku na dimnjaku , prema nacrtu , za nivo zaštite I važi da je R=20 m

odnosno ugao zaštite je α =250 .Prema tome , štapna hvataljka, koja je viša za 1. m od
dimnjaka visine 5. m , instalirana na krovu Objekta štiti površinu poluprečnika (radijusa) 2.8
m.
Zaštitni prostor se odnosi i na prostor oko temelja zgrade , sa dvije strane , i to

X1=61•tg 250 =28 m.

Prema tome, može se zaključiti da ova zaštita nije dovoljna a što se može vidjeti i iz tabele
( objekat viši od 20 m a u zoni zaštite I). Može se zaključiti da je optimalan sistem
zaštite od atmosferskih pražnjenja preko prihvatnog sistema kombinacije mreže dimenzija
okca 5x5 m + kotrljajuća fiktivna sfera za spusne vodove koji su instalirani na dimnjaku, na
kućici za lift i kućici za kablovsku televiziju.
Prihvatni sistem gromobranske zaštite , koji je uradjen na ovakav način, ne treba da ima i
dodatne prihvatne hvataljke.
Prema tome, željezna krovna konstrukcija mora biti zavarena za armaturu nosećih stupova (
ili traku FeZn 25x3 mm u stupu). Na prikladnoj visini svakog ugla Objekta treba planirati
izvod iz nosećeg stupa radi spajanja vertikalnih oluka na sistem.Unutar Objekta obavezno
planirati izvod za spajanje sabirnice za izjednačavanje potencijala.

Prihvatni sistem na krovu, osim obične štapne hvataljke uz dimnjak, podratumijeva

postavljanje mreže od pocinčane trake ( prema nacrtu) postavljene svakih 5 m , s tim što se

16
treba imati na umu da ivične trake mogu biti i oluci ali je uvijek bolje napraviti rješenje sa
pocinčanom trakom. Ova traka se veže sa trakom spusni vodova , prema propisima, na
svakih 10. m tako da se može reće da postoje spusne trake svakih 10. m.Drugim riječima,
može se zaključiti da pocinčana traka , koja se postavlja u noseće armirane stupove, može
da ima funkciju spusnog voda. „Vanjski spusni vod“ treba postaviti na uglovima Objekta
kao pocinčanu traku FeZn 25x3 mm koja se spaja sa uzemljivačem (izolaciono sigurnim
ukrsnim spojem) i sa temeljnim uzemljivačem Objekta.

Imajući u vidu da se radi o objektu nivoa zaštite I, rastojanje spusnih vodova se odredjuje
preko sljedeće tabele (IEC 1024)

Nivo zaštite Srednje rastojanje spusnih vodova (m)

I 10
II 15
III 20
IV 25

Imajući u vidu da je zgrada visoka 60 m (preko 20 m) to znači da treba , od prizemlja pa

više, na svakih 20 m horizontalno povezati provodnicima sve spusne vodove. Inače, po
propisima se spusni vodovi postavljaju na zid ili uz vertikalne oluke.

Proračun uzemljivača

A) Prstenasti uzemljivač

Prstenasti uzemljivač se postavlja oko Objekta na rastojanju od 1 m od zida Objekta na

dubini od 0.5 m od pocinčane trake postavljene na „kant“ (slika)

17
 Prelazni otpor ovakvog uzemljivača se računa prema sljedećoj formuli (IEC 1024) i za
konkretni slučaj je jednak

 8L2 100 8  1282

Rk  ln  ln  2.1()
2L ph 2  128   4  10  3  0.5

Temeljni uzemljivač je

z B
Ruz  0.32  (0.067  0.935)  6.6()
A z

Prelazni otpor mrežastog uzemljivača – armirana mreža cijelog temelja je jednak :

  
Rtem    8.3()
4 A L
Za sva tri prelazna otpora ( Rk, Ruz i Rtem ) može se vidjeti da su paralelno vezani te da
nema problema oko vrijednosti ovih nivoa prelaznih otpornosti. Svaki , ponaosob prelazni
otpor je manji od 10Ω.

18
 SPECIFIKACIJA MATERIJALA
Redni Naziv materijala/opreme Količina
broj
1 Pocinčana traka FeZn 25x3 mm
2 Pocinčana traka FeZn 25x4 mm
3 Krovna hvataljka
4 Obujmica za vertikalni oluk
5 Obujmica za horizontalni oluk
6 Krovni nosač trake odgovarajućeg tipa
7 Nosač trake za horizontalni oluk
8 Kutija za mjerni spoj
9 Ukrsni komad
10 Žica P/F 300 mm2
11 Žica P/F 25 mm2
12
13
14

19
1.-štapna hvataljka 2.-horizontalni provodnik prihvatnog sistema
3.-spusni provodnik 4.-T ukrsni komad 5.- ukrsni komad
6.-spajanje sa čeličnim armaturama objekta od armiranog betona
7.-ispitni spoj 8.-prstenasti uzemljivač 9.- ravni krov sa fiksnom opremom

20