1.

0 PENDAHULUAN

Algebra linear merupakan satu cabang ilmu yang amat penting dalam kehidupan
seharian kita. Banyak perkara yang berlaku dalam kehidupan kita berkait secara
langsung dengan Algebra. Antara contoh Algebra yang terdapat dalam kehidupan
harian adalah jika seseorang itu ingin mewasiatkan hartanya kepada pewarisnya.
Algebra digunakan bagi mengagihkan harta tersebut mengikut kepada bahagian yang
telah ditetapkan supaya setiap pewaris menerima bahagiah harta yang sama rata dan
adil. Seterusnya aplikasi algebra ini juga dapat dilihat melalui bidang keusahawanan.
Contohnya jika seseorang itu ingin mengira kos – kos bahan bagi setiap produk yang
dihasilkan, sudah tentu ilmu algebra ini digunakan bagi mengira kos bahan tersebut
supaya tidak mempunyai lebihan kos bagi produk yang dihasilkan. Oleh hal yang
demikian, kita haruslah menyediakan diri dengan ilmu Algebra supaya dapat
memudahkan proses untuk menyelesaikan sesuatu masalah.

Menurut Othman (2010), Algebra merupakan bidang yang penting dalam

matematik kerana ia menyediakan jalan berfikir. Oleh itu, algebra ini bukan sahaja
membantu kita dalam menyelesaikan masalah seharian, namun juga membantu kita
berfikir dengan lebih kreatif dan kritis. Antara cabang yang terdapat dalam Algebra
linear adalah sistem persamaan liner. Persamaan linear boleh dibahagikan kepada
persamaan dalam satu atau lebih pemboleh ubah. Setiap pemboleh ubahnya
mempunyai kuasa satu dan penyelesaianya juga mestilah memenuhi setiap
persamaan yang diberikan. Oleh itu, dalam tugasan ini, akan membincangkan dua
contoh permasalahan 3 pemboleh ubah dalam kehidupan harian yang diselesaikan
dengan menggunakan sistem persamaan linear. Terdapat beberapa kaedah
penyelesaian bagi persamaan tiga pemboleh ubah iaitu penggantian, penghapusan,
matriks songsang, Gauss – Jordan dan Petua Kramer. Oleh hal yang demikian,
terdapat 3 kaedah yang akan digunakan bagi menyelesaikan permasalahan ini iatu
Gauss – Jordan, Petua Kramer dan matriks songsang.

1
 PENGGANTIAN

MATRIKS
PENGHAPUSAN
SONGSANG

KAEDAH
PENYELESAIAN

PETUA KRAMER GAUSS - JORDAN

2.0 MASALAH HARIAN 1

Terdapat beberapa kereta yang dihantar ke 3 tempat servis yang berbeza. Kereta –
kereta tersebut dibahagikan kepada A, B dan C mengikut kepada kondisi kereta.
Bilangan kereta dan jumlah masa di tempat servis dijadualkan seperti berikut. Berapa
lamakah masa diambil untuk servis kereta A,B dan C?

Kondisi kereta A B C Jumlah masa

Dan tempat servis servis
Seremban 2 2 2 270 minit
Kuala lumpur 1 1 2 180 minit
Ipoh 3 2 1 255 minit

2
Untuk menyelesaikan masalah ini, pemboleh ubah x,y dan z digunakan untuk
menggantikan masa digunakan untuk servis bagi setiap kondisi kereta di A, B dan C.

Masa untuk servis kereta kondisi A = x

Masa untuk servis kereta kondisi B = y
Masa untuk servis kereta kondisi C = z

2.1 KAEDAH GAUSS – JORDAN

Kaedah gauss Jordan ialah dengan membentukkan matriks daripada persamaan

linear. masukkan pekali bagi setiap pemboleh Ubah ke dalam setiap baris. Baris
pertama dijadikan sebagai persamaan pertama, baris kedua sebagai persamaan
kedua dan baris ketiga adalah persamaan ketiga. Lajur pertama adalah x, lajur kedua
adalah y dan lajur ketiga adalah z.

2 x+2 y +2 z=180

x + y +2 z =180

3 x+ 2 y + z=255

Bentukkan persamaan linear di atas menjadi matriks imbuhan dengan menambahkan

pemalar pada lajur terakhir matriks pekali. Seterunya, gunakan operasi baris
permulaan untuk mendapatkan matriks identiti.

2 2 2 270
( | )
1 1 2 180
3 2 1 255

R 1−R 2 → R 1

1 1 0 90
( | )
1 1 2 180
3 2 1 255

R 2−R 1 → R 2

3
 1 1 0 90
( | )
0 0 2 90
3 2 1 255

R 2→ R 3

1 1 0 90
( | )
3 2 1 255
0 0 2 90

1
R 3→ R 3
2

1 1 0 90
( | )
3 2 1 255
0 0 1 45

−3 R 1+ R 2 → R 2

1 1 0 90
( | )
0 −1 1 −15
0 0 1 45

R 3−R 2 → R 2

1 1 0 90
( |)0 1 0 60
0 0 1 45

−R 2+ R 1→ R1

1 0 0 30
( |)0 1 0 60
0 0 1 45

4
Setelah mendapat matriks identiti seperti berikut tukarkan semula kepada bentu
persamaan dengan menulis nilai – nilai x, y dan z

x=30

y=60

z=45

Berdasarkan kaedah Gauss - Jordan di atas nilai x, y dan z telah ditemui iaitu masa
untuk kondisi kereta A ialah 30 minit, kondisi kereta B ialah 60 minit dan kondisi kereta
C 45 minit.

2.2 PETUA KRAMER

Untuk kaedah Petua Kramer, tuliskan persamaan yang berikut dalam bentuk matriks :

x + y + z=135

x + y +2 z =180

3 x+ 2 y + z=255

1 1 1 135
( )( )
1 1 2 = 180
3 2 1 255

Seterusnya cari penentu |D| untuk matriks tersebut

1 1 1
( )
1 1 2 =1
3 2 1
1 2 −1 1 2 + 1 1 1
2 1 | | | | | |
3 1 3 2

5
Dengan menggunakan rumus ad−bc , penentu |D| boleh didapati seperti berikut

|D|=1 ( 1 ( 1 )−2 ( 2 ) ) −1 ( 1 ( 1 )−2 ( 3 ) ) +1 ( 1 ( 2 ) −1 ( 3 ))

|D|=−3+5±1
|D|=1

Seterusnya, untuk mencari penentu bagi sebutan x iaitu |D x| gantikan lajur pertama
dengan pemalar seperti dibawah

135 1 1
|D x|=
( 180 1 2
255 2 1 )
Kemudian, cari penentu bagi x seperti dibawah

135 1 1
( 180 1 2 =135
255 2 1 )
1 2 −1 180 2 + 1 180 1
2 1 | | |
255 1 255 2 | | |
Gunakan rumus ad−bc , untuk mendapatkan |D x| , seperti dibawah

|D x|=135 ( 1 ( 1 )−2 ( 2 ) )−1 ( 180 (1 ) −2 ( 255 ) )+ 1 ( 180 ( 2 )−1 ( 255 ) )

( D x )=−405+330+105
|D x|=30

Seterusnya untuk mencari penentu bagi y |Dy|, gantikan lajur kedua dengan pemalar
seperti berikut

1 135 1
(
|D y|= 1 180 2
3 255 1 )
Kemudian cari penentu y seperti berikut

6
 1 135 1
( 1 180 2 =1
3 255 1 )
180 2 −135 1 2 +1 1 180
255 1 | 3 1 | | | |
3 255 |
Gunakan rumus ad−bc, untuk mendapat penentu |D y|

|D y|=1 ( 180 ( 1 ) −2 ( 255 ) ) −135 ( 1 ( 1 ) −2 ( 3 )) + 1 ( 1 ( 255 )−180 ( 3 ) )

( D y ) =−330+675−285
|D y|=60

Gantikan lajur ketiga dengan pemalar untuk mencari penentu z seperti berikut

1 1 135
D
(
| z| 1 1 180
=
3 2 255 )
Kemudian cari penentu z daripada matriks diatas

1 1 135
( 1 1 180 =1
3 2 255 )
1 180 −1 1 180 +135 1 1
2 255 | 3 255 | |
3 2 | | |
Gunakan rumus ad−bc , untuk mendapat |D z|

|D z|=1 ( 1 ( 255 )−180 ( 2 ) ) −1 ( 1 ( 255 )−180 ( 3 ) ) +135 ( 1 ( 2 )−1 ( 3 ) )

( D z )=−105+285−135
|D y|=45

Setelah mendapatkan ketiga – tiga penentu x, y dan z. Nilai x, y dan z boleh dicari
dengan menggunakan rumus seperti berikut

|D x| 30
=
|D| 1
x=30

7
 |D y| 60
=
|D| 1
y=60

|D z| 45
=
| D| 1
z=45

berdasarkan petua Kramer di atas nilai x, y dan z telah ditemui iaitu masa untuk
kondisi kereta A ialah 30 minit, kondisi kereta B ialah 60 minit dan kondisi kereta C 45
minit.

3.0 MASALAH HARIAN 2

Pak Ali mempunyai 3 buah ladang yang berbeza iaitu ladang A, B dan C. Dia ingin
menanam 3 jenis pokok yang berbeza di setiap ladang tersebut iaitu pokok mangga,
pokok Durian dan pokok rambutan. Pak ali menanam 7 pokok mangga, 3 pokok durian
dan 15 pokok rambutan Di ladang A. Di ladang B pula pak Ali menanam 9 pokok
mangga, 5 pokok durian dan 3 pokok rambutan. Akhir sekali di ladang C Pak Ali
menanam 1 pokok mangga, 3 pokok durian dan 4 pokok rambutan. Pak Ali telah
membeli pokok tersebut dengan harga RM 276 di Ladang A, RM 244 di Ladang B dan
RM 98 di Ladang C.

Ladang Pokok Pokok Durian Pokok Jumlah Harga

Mangga Rambutan (RM)
A 7 3 15 276
B 9 5 3 244
B 1 3 4 98

Berapakah Harga bagi setiap pokok yang telah dibeli oleh Pak Ali?

3.1 GAUSS – JORDAN

Kaedah gauss ialah dengan membentukkan matriks daripada persamaan linear.

masukkan pekali bagi setiap pemboleh ubah ke dalam setiap baris. Baris pertama
dijadikan sebagai persamaan pertama, baris kedua sebagai persamaan kedua dan

8
baris ketiga adalah persamaan ketiga. Lajur pertama adalah x, lajur kedua adalah y
dan lajur ketiga adalah z.

7 x +3 y+ 15 z=276

9 x +5 y+ 3 z =244

x +3 y+ 4 z=98

Bentukkan persamaan linear di atas menjadi matriks imbuhan dengan menambahkan

pemalar pada lajur terakhir matriks pekali. Seterusnya, gunakan operasi baris
permulaan untuk mendapatkan matriks identiti.

7 3 15 276
( |)
9 5 3 244
1 3 4 98

R3→R1

1 3 4 98
( |)
9 5 3 244
7 3 15 276

−9 R 1+ R 2→ R 2

1 3 4 98
( 7 3 15 276| )
0 −22 −33 −638

−7 R 1+ R 3→ R 3

1 3 4 98
( | )
0 −22 −33 −638
0 −18 −13 −410

9
−1
R 2→ R 2
11

1 3 4 98
( 0 2 3 58
| )
0 −18 −13 −410

9 R 2+ R 3→ R 3

1 3 4 98
( |)
0 2 3 58
0 0 14 112

1
R3→R3
14

1 3 4 98
( |)
0 2 3 58
0 0 1 8

−3 R 3+ R 2→ R 2

1 3 4 98
( |)
0 2 0 34
0 0 1 8

1
R 2→ R 2
2

1 3 4 98
( |)
0 1 0 17
0 0 1 8

−4 R 3+ R1=R 1

10
1 3 0 66
( |)
0 1 0 17
0 0 1 8

−3 R 2+ R1 → R 1

1 0 0 15
( |)
0 1 0 17
0 0 1 8

Setelah mendapat matriks identiti seperti berikut tukarkan semula kepada bentuk
persamaan dengan menulis nilai – nilai x, y dan z

x=15

y=17

z=8

Oleh itu, harga bagi pokok Durian adalah RM 15, Pokok Mangga adalah RM 17 dan
Pokok Rambutan adalah RM 8

3.2 MATRIKS SONGSANG

Kaedah ini adalah berdasarkan songsangan matriks. Untuk mencari pemboleh ubah
bagi Matriks Songsang ia terbahagi kepada dua iaitu adjoin dan ”Elementry Row
Operataion (ERO)”. Bagi soalan ini, kaedah adjoin digunakan untuk mendapatkan
matriks songsang. Dibawah menunjukkan formula untuk mencari pemboleh ubah
berdasarkan kaedah matriks songsang

x 276
()( )
( A ) y = 244
z 98

11
 x 276
()( )
( A ) ( A−1) y = 244 ( A−1 )
z 98

x 276
()( ) −1
y = 244 ( A )
z 98

Pertama sekali tulis persamaan linear yang hendak diselesaikan

7 x +3 y+ 15 z=276

9 x +5 y+ 3 z =244

1 x+3 y + 4 z=98

Kemudian daripada persamaan linear tersebut, ubahkan ia kepada bentuk matriks

7 3 15 x 276
( )( ) ( )
9 5 3 y = 244
1 3 4 z 98

Cara untuk mendapatkan matriks songsang daripada matriks diatas adalah dengan
menggunakan formula seperti berikut

1
A−1= × Aa
| A|

Dimana | A| adalah penentu bagi dan Aa adalah adjugat bagi matriks diatas

Cari penentu bagi matriks tersebut dengan rumus seperti dibawah.

| A|=7 5 3 −3 9 3 + 15 9 5
|3 4| |1 4| |1 3|

12
Dengan menggunakan rumus ad−bc selesaikan sehingga mendapat jawapan seperti
berikut

| A|=7 [ 5 ( 4 )−3 ( 3 ) ]−3 [ 9 ( 4 ) −3 (1 ) ]+15 [9 ( 3 ) −5 (1 )]

| A|=7 ( 11 ) −3 (33 )+ 15 ( 22 )

| A|=77−99+330

| A|=308

Kemudian cari adjugat bagi matriks di atas.

|53 34| −|91 34| +|91 53|

+

A =−|
a

(
3 15
3 4

5 3
| +|
7 15
1 4 | −|

+|3 15| −|7 15| +|7 3|

9 3
7 3
1 3|

9 5
)
Gunakan kaedah yang sama iaitu ad−bc bagi setiap matriks tersebut

Aa =¿

11 −33 22
(
Aa = 33 13 −18
−66 114 8 )
Kemudiah, alihkan susunan matriks tersebut secara terbalik (transpose)

13
 11 33 −66
(
AT = −33 13 114
22 −18 8 )
1
Seterusnya, melalui data yang telah dapat, gunakan rumus × A a, untuk
| A|
mendapatkan A−1

11 33 −66
A−1=
1
308(−33 13 114
22 −18 8 )
1 3 −3

( )
28 28 14
−3 13 57
A−1=
28 308 154
1 −9 2
14 154 77

Masukkan data yang telah dapat kedalam rumus yang telah ditunjukkan diatas dan
selesaikan untuk mencari jawapan

1 3 −3

( )( )
28 28 14
x 276
()
y =
z
−3
28
1
13
308
−9
57
154
2
244
98
14 154 77

1 3 −3
( 276 )+ ( 244 ) + [ ]
( 98 )

( )
28 28 14
x
()
y =
z
−3
28
1
( 276 ) +
13
308
−9
( 244 ) +
57
154
2
( 98)

14
( 276 ) + [
154 ]
( 244 ) + (98)
77

14
 69 183
+ −21

( )
7 7
x
()
y =
z
−207 793 399
7
+ +
77 11
138 1098 28
− +
7 77 11

x 15
()( )
y
z
= 17
8

Oleh itu, harga bagi Pokok Mangga adalah RM 15, Pokok Durian RM 17 dan Pokok
Rambut adalah RM 8

4.0 BANDING BEZA

Setelah menyelesaikan masalah yang telah dinyatakan di atas, didapati bahawa terdapat
kelebihan dan kekurangan pada setiap kaedah penyelesaian yang digunakan. Pertama

15
sekali, kelebihan yang terdapat pada Kaedah Gauss – Jordan adalah apabila matriks identiti
telah dihasilkan, maka nilai x, y dan z boleh didapati secara terus tanpa perlu memasukkan
nilai tersebut seperti kaedah penggantian untuk mendapatkan jawapan bgi pemboleh ubah
yang lain. Namun, kelemahan kaedah Gauss – Jordan adalah ia memerlukan penilitian yang
tinggi untuk melakukannya kerana ia melibatkan proses “Elementery Row Operation (ERO)”.
Hal ini disebabkan oleh, jika sesesorang itu telah mencuba nilai x, y dan z yang telah
didapati ke dalam persamaan linear dan mendapati jawapannya salah, maka dia perlu
meniliti setiap baris untuk mengesan kesilapan yang dilakukan. Oleh hal yang demikian,
kaedah Gauss – Jordan ini merupakan kaedah yang agak rumit dan berisiko untuk
digunakan kerana jika terdapat kesalahan semasa melakukan proses ERO, maka ia akan
menjejaskan baris yang lain.

Seterusnya, adalah Petua Kramer. Petua Kramer merupakan kaedah yang amat sesuai
digunakan berbanding dengan kaeadah yang lain bagi menyelesaikan masalah yang melibat
persamaan linear. Antara Kelebihan yang didapati melalui petua Kramer ini adalah nilai x, y
atau z boleh dicari tanpa memerlukan nilai pemboleh ubah yang lain. Sebagai contoh, nilai x

boleh dicari dengan hanya mengira penentu matrix, |D| dan penentu x |D x| tanpa perlu
mendapatkan nilai y atau z. Selain itu, jika salah satu nilai x, y atau z adalah bebentuk
pecahan, ia tidak perlu digunakan untuk mencari nilai pemboleh ubah yang lain. Oleh itu,
proses pengiran untuk mencari nilai pemboleh ubah tidak begitu rumit dan sukar untuk
melakukan kesilapan. Seterusnya, jika berlaku kesilapan semasa mengira, proses untuk
memperbaikinya tidak begitu rumit. Ini adalah kerana jika kesilapan terdapat hanya pada
nilai x, maka hanya penentu bagi x sahaja perlu disemak dan ia tidak melibatkan nilai
pemboleh ubah yang lain. Namun begitu, terdapat satu kelemahan bagi kaedah Petua
Kramer iaitu jika penentu bagi |D| bersamaan dengan sifar, 0. Jika penentu bagi |D| adalah
sifar, maka kaeadah ini tidak boleh digunakan kerana sesatu nilai tidak boleh dibahagikan
dengan sifar. Oleh sebab itu, kaeadah yang lain perlu digunakan untuk menyelesaikan
persamaan linear tersebut.

Akhir sekali, adalah matriks songsang. Kaedah matriks songsang ini merupakan kaedah
yang paling rumit berbanding dengan kaedah Gauss – Jordan dan Petua Kramer. Ini adalah
kerana matriks songsang ini melibatkan rumus yang banyak dan mudah untuk melakukan
kesilapan. Namun begitu, matriks songsang ini mempunyai kelebihan kepada orang yang
telah mahir menggunakannya kerana ianya lebih sistematik. Ini adalah kerana matriks
songsang ini perlu dilakukan langkah demi langkah. Setiap langkah menggunakan rumus
yang berbeza berbanding dengan kaedah Gauss – Jordan yang perlu menggunakan operasi

16
baris permulaan sehingga mendapat matriks identiti. Sebagai contoh, langkah pertama
mencari penentu bagi matriks tersebut, kemudian adjugat dan seterusnya matriks songsang.
Oleh itu, susunan langkah ini menjadikan kaedah ini lebih sistematik berbanding dengan
kaedah yang lain. Kaedah ini menjadi rumit dan berisiko apabila jawapan yang telah didapati
adalah salah, maka setiap langkah perlu diteliti dan perlu disemak untuk mencari kesilapan
yang telah dilakukan. Selain itu, kaedah ini juga mengambil masa yang lama untuk
diselesaikan kerana ia melibatkan penggunaan rumus serta langkah yang banyak. Dalam
pada itu juga, setiap langkah yang dilakukan perlulah diteliti supaya tidak ada kesilapan
pengiraan kerana kesilapan pada satu langkah akan menjejaskan pengiraan pada langkah
yang lain. Akhir Sekali, matriks songsang ini tidak boleh dilakukan apabila matriks tersebut
adalah “Non Square Matriks” dan penentu adalah sifar. Ini kerana “Non Square Matriks”
tidak mempunyai matriks songsang dan 1 tidak boleh dibahagikan dengan sifar.

Oleh hal yang demikian, berdasarkan justifikasi setiap kaedah yang dilakukan, kaedah
Petua Kramer adalah kaedah yang paling efektif digunakan untuk menyelesiakan sistem
persamaan linear bagi 3 pemboleh ubah. Ini adalah kerana langkah penyelesaian bagi
kaedah ini lebih mudah berbanding Gauss – Jordan yang perlu menggunakan Operasi Baris
Permulaan dan matriks songsang yang melibatkan langkah yang banyak. Selain itu,
kesilapan yang dilakukan juga mudah untuk dikesan berbanding kaedah Gauss – Jordan
dan Matriks Songsang yang perlu diteletiti satu demi satu.

5.0 PENUTUP

Kesimpulannya, ilmu Algebra bukanlah suatu ilmu yang berkonsepkan pengiraan sahaja
tetapi juga saling berkaitan dengan kehidupan kita. Ilmu Algebra mempunyai pengaruh yang
besar dalam kehidupan kita dalam menyelesaikan masalah – masalah yang dihadapi tanpa
kita sedari. Menurut Ariff (2011), keindahan ilmu matematik dapat dihayati dalam urusan
perdagangan, sistem ukuran tanda, corak, seni tenunan, lukisan dan untuk merekod masa.
Oleh itu, terbuktilah bahawa ilmu Algebra ini merupakan satu ilmu yang penting bagi
seorang manusia untuk mempelajarinya kerana ianya dapat dilihat dalam pelbagai bidang di
dunia ini. Selain itu, ilmu Algebra ini juga tidak terikat kepada satu penyelesaian sahaja
tetapi mempunyai banyak cara yang boleh digunakan untuk menyelesaikan sesuatu
masalah. Oleh hal yang demikian, sebagai pelajar guru kita haruslah menggembleng tenaga
mempelajari ilmu Algebra ini secara meluas supaya ianya dapat diaplikasikan dalam
kehidupan serta memudahkan proses untuk menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan
Algebra.
6.0 RUJUKAN

17
Ariff Bin Mohammad Yusoff (2011). Indahnya Matematik. Selangor: Universiti Putra
Malaysia.

Carl. B. Boyer (2007). Sejarah Matematik (A History of Mathematics). Kuala Lumpur:

Smart Print & Stationer Sdn. Bhd.

Hans Schneider & George Phillip Barker (2012). Matrices and Linear Algebra. New York:
Dover Publications, Inc.

Othman N.A (2010). Informal Problem Strategies of Fifth Grades In The United Arab
Emirates. Indicators of Algebraic: Thinking IJAES. 2(1), 47

Stephen Boyd & Lieben Vandenberghe (2018). Introduction to Applied Linear Algebra.
United Kingdom: Cambridge University Press

Kim Seward (2011). Solving Systems Of Linear Equations In Three Variable. Dimuat
turun daripada
https://www.wtamu.edu/academic/anns/mps/math/mathlab/col_algebra/col_alg_tut50_
systhree.htm pada 21 Februari 2020

Paul Dawkins (2019). Linear System With Three Variable. Diumat turun daripada
http://tutorial.math.lamar.edu/Classes/Alg/SystemsThreeVrble.aspx pada 21 Februari
2020

Purplemath (2020). Cramer’s Rule. Dimuat turun daripada

purplemath.com/modules/cramers.htm pada 22 Februari 2020

18