SANAT TARIHi - MIMARLIK TARIHi ARASINDAKi DEGISEN iLisKiLERIN SiviL KONUT MiMARisi ARASTIRMALARI BAGLAMINDA DEGERLENDIRILMESI / AN EVALUATION OF THE CHANGING RELATIONS BETWEEN ART HISTORY AND AR- CHITECTURAL HISTORY IN THE CONTEXT OF THE RESEARCH IN VERNACULAR DOMESTIC ARCHITECTURE Kemal Reha KAVAS* net Bat/'daki tarihsel gelisimi icerisinde mimarhk tarihi, genellikle sanat tarihinin bir alt alan olarak gériilirken Szellikle son elli il icerisinde tarih yazaliginda ortaya cikan kuremsal yaklasimiar ile mimarhk tari sana tarihinden farkllagan ve Szellesen bir disiplin olarak degerlendiilmeye baslanmist. Bu yazida sanat tarhi ve mimarhk tarihi arasinda za- n igerisinde ortaya cikan ve gelisen iiskiler 6zetlenmekte ve sézi edilen farklilagma ve Hlegme, ana hatlan ile diinya genelindekisivl konut mimarisi arastirmalan baglamunda aciklanmaktad, Anahtar kelimeler: Sanat Tarihi, Mimarik Tarihi, Tarih Yazicli, Sivil Mimari, Konut Mi- Abstract Through its historical development in the West, architectural history was generally considered to be a subfield of at history. However, especialy during the las fity years, the ‘emerging approaches in historiography have made it possible to regard architectural history asa gradually differentiating and specializing discipline. This article summarizes the changing historical relations between art history and architectural history and explains the above men- tioned differentiation and specialization in the context of the research in vernacular domestic architecture around the world. Keywords: Art History, Architectural History, Historiography, Vernacular Architecture, Domestic Architecture * OgrGor, Dr. Akdeniz Universitesi, Gaze! Sanatar Fakaltesi, Mimarhk Bolamd, 07058, Kampus J ANTALYA, kemalkavas@akdeniz.edu ts 37Kemal Reha KAVAS 1.GiRi§ VE PROBLEMIN TANIMI Tarih ve sanat tarihi ile kiyaslandiginda yeni ortaya g1kmis bir disiplin olan mimarhk tarihinin tanmmlanmast mimari kiltir, tarih ve sanat tarihi arasindaki iligkilerin incelenme- siyle ortaya konabilir. Mimarlik tarihinin metodolojik gergevesini anlayabilmek igin tarih yazieilinda gelistirilen kuramsal yaklasimlarin incelenmesine ihtiyag duyulmaktadit. Bu yaz1,tarih yazictliginda ve tarihsel bilginin kavramsallastinimasinda ortaya cikan degisimlerin sanat tarihi-mimarhik tarihi arasindaki iliskiye olan etkilerini incelemektedir Bu etkiler tarih- sel yerlesim merkezlerindeki sivil konut mimarisi arastirmalarinda yogun olarak kendini his- settirmektedit. Burada sirastyla tarihsel metnin (historical narrative) inga stirecindeki temel dzellikler incelenerek sanat tarihi ve mimarhk tarihi arasinda gegmiste kurulan metodolojik benzerlikler ana hatlanyla tartisilmaktadir. Geleneksel Avrupa-merkeziyetci (Eurocentric) yaklagimlarda tarihsel metnin kurgusunu olusturan “Kanon” kavraminin mimarhk tarihi ve sanat tarihi arasindaki bain olusumundaki rold vurgulanmaktadit. Daha sonra Avrupa-merkeziyetgi (Eu- rocentric) ve Kanoneu (Canonic) yaklasimlarin zayiflamasina paralel olarak mimarhk tarihinin. farklilasan ve Ozellesen bir disiplin olarak ortaya cikast incelenmektedir. Bu noktada sivil ko- nut mimarisi sézi edilen geleneksel yaklajimlarn zayifladigi noktalarda ortaya gikan ve daha nce degeri ihmal edilmis altemnatif bir baglam Omeklemektedir. Sonu olarak bu tarihsel inceleme 1siinda sivil konut mimarisi arastirmalarinin mimarhk tarihi disiplini agisindan gel- ecekteki dnemi degerlendirilmektedir. 2, SANAT TARiHi-MiMARLIK TARiHi ARASINDAKi METODOLOJIK BAG Ozellikle mimarlik egitim programlaninda ele alindigi hali ile mimarlk tarihi alant genellikle Batt merkezli “Kanon” fikri dzerine inga edilmistit?. “Kanon” kavrami sanat tarihi ve mimarhk tarihinin ortak bir niteligi olarak gOrilmektedir. Sanatsal ve mimari formlarin kronolojik bir dogru terine oturtulan bir evrim mantigina gore simflandiriimasi Hegelei Idealizme dayanan bir yaklasimdir. Buna gore tarihsel formlan az gelismisten ¢ok gelismise dogru degistiren akith bir ig mekanizma oldugu iddia edilmektedir’. 1. B.A. BrgutB. , Oakaya, “Mapping Architectural Historiography”, D. Amold-B. A. Ergut-B. T. Orkaya (Ea.) Rethinking Architectural Historiography, Routledge Yeyinlan, Lond, 200, “Yazrlar mimarhtarhininnispeten yon bir dsiplin oldugunugOstermekigin 1990lan sonoma kadar mimar- lita yazieiginaodaklananyayinlann gok snr olduguna deginmektdine. 2, Bu makalede sanat tai ve mimariktarihi arasindaki tare lskinintarghmasinda ve bu Konudaki bib- liyografya olujumunds ODTO Mimarik Tarihi DoktoraProgransnda Dog De. Belgin Turan Ozkaya ve Do. Dr. Elvan Altan Ergut arafindan verilen AH 601 (Critical Review in Architectural History) ad dersin katt colmgtur. Tah yacagidaki kuramsal glisitslern sant ve mimarhk tarihiWzerindeli eter hakdandaki ‘veriml tartgmalar ve degerendimeler iin Sn. Dog.Dr. Engut ve Sn.Dos. Dr. Ozkaya’yategekkterimi su- ‘tan, Konuun svt konut mimarisiartemalaryl iskllendslmesi ise bu maklenin yazannn sivil konut rmimarisialaninda yap clsmaarigersinde grgeklegmis ve zaman ierisinde yezartrafindan bir makale olarak suulmas uygun grist: 3. S. Bozdogun, “Architectural History in Professional Education: Reflections On Postcolonial Challenges tothe Modem Survey”, Jounal of Architectural Education, 52, 4, 199, 5. 208-210 38SANAT TARIM~MIMARLIK TARIHE ARASINDAK! DEGISEN ILISKILERIN SIVIL KONUT MIMARISt ARASTIRMALARI BAGLAMINDA DEGERLENDIRILMESI / AN EVALUATION OF THE CHANGING RELATIONS BETWEEN ART HISTORY AND ARCHITECTURAL HISTORY IN ‘THE CONTEXT OF THE RESEARCH IN VERNACULAR DOMESTIC ARCHITECTURE. Hatta, Alina Payne’ da ifade ettigi gibi bu ortak yontem dogrultusunda sanat tarihi, mimarhik tarihinin sagladiga tarihsel malzemeden fazlastyla yararlanmustiz’ Omegin Barok, Rokoko ve Neo-Klasik gibi Stilistik periyot kurgusunda sanat tarihi en gok mimarligin tarihse! malzemesinden faydalanmisti, Dolayistyla sanat ve mimarhk tarihi yaziciliginda geleneksel olarak hiikim olmug yon- tem ve buna paralel olarak geligen “Kanon” fikri sanat tarihi ve mimarlik tarihi disiplinteri arasindaki metodolojik bagin temel kavramlarim olusturmaktadurlar, Sanat tarihi ve mimarhk tarihini ortak bir problematik izerinde bulusturan geleneksel yéntem ve kavramlar agagidaki bollimlerde daha detaylt incelenmektedir. 2.1. inga Edilen bir Kurgu olarak Tarihsel Metin Amold’un da ifade ettigi gibi, tarih geemisin giiniimiiziin felsefi Oncelikleri penceresin- den sekillendigi bir degerlendirme siirecidir.’ Tarih bitmis bir son trtin degil gincel olanak ve Onceliklere gore degisen bir stirectir. Buna gore tarihei, tarihsel metin olustururken gecmis ile giintimtiz arasinda bir “diyalog” kurar. Bu diyalogun kurulmas kuramsal bir inga stirecini gerektiginden tarihsel metin statik bir olgu olmayrp giincel énceliklere ve degisken bilgi — belge dizeylerine gore stirekli olarak yeniden inga edilmektedit*, Mimarhk tarihinin zaman igerisindeki geligimini daha iyi anlayabilmek igin sanat tarihi ve mimarhik tarihi arasinda 18. ve 19. yiizyillarda giiglenen bagin sanat ve mimatiye iliskin ‘arihsel metinlerin Batt Aydinlanmast perspektifinden insa edilmesiyle olustugunu gérmek ge- rekmektedir. Her iki disiplinin tarihsel gelisiminin belirli bir noktasindaki hakim metodolojik yaklasim, bu iki disiplini ortak bir problematik etrafinda birlestirmistir. 2.2, Tarihsel Metnin insasinda Kurgusal Ogelerin Rolii Sanat ve mimarligin tarihsel malzemeleri cofuunlukla dagimk parcalar halindeditl- ex. Bu zorluga en iyi Smek arkeolojik kazt buluntulanna dayalt sanat ve mimarlik tarihi arastirmalandir, Bu dagunik malzemeyi kullanarak bilimsel yargilara varmak uzmanhk ve yontem gerektimmektedir. Tarihsel metin zaman igerisinde pargalara ayniimus yaztl, gérsel ve fiziksel kamitlardan tutarl bir bitin olusturma ugrasinin trtint olarak gorilebilir. Dolayistyla, Iggers’in Hayden White’a referansla ifade ettigi gibi, tarihsel metin olusturmak igin pargalart ‘utarh bir bitin halinde birlestirmeye yarayan “kurgusal 6Zelere” (fictional element) ihtiyag duyulmaktadir’, Tarihsel metnin giincel baglama gore inga edilen bir kurgu olarak kavramsallastiriimasi 4. D. Porphyrios, “Notes on a Method”, Architectural Design Profle: On the Methodology of Architectural His- tory 1981, 5.97 5. A. Payne, “Architectural History and the History of Art: A Suspended Dislogue”, Journal ofthe Society of Architectural Historians, $8:3, 1999, 5, 294-295 6. D, Amold, “Reading the Past: What is Architectural History?" Reading Architectural History, Routledge, London ve New York, 2002, 5.1 7. H. Conway ve R. Roenisch, Understanding Architecture, an Introduction to Architecture and Architectural History , Routledge, 1994, 528 39Kemal Reha KAVAS 19. yizyil tarih yazscihginin objekti tarihsel bilgi iddiasm cUrdtmektedir®, Dolayrstyla tarihin herhangi bir déneminde tiretiimis olan bir tarihsel metin kendi baglam igerisinde gelisen bir kurgu olarak degerlendirilmeli ve dasiinsel insa sireglerini etkileyen temel dilstince ve ka- vramlar bu gozle arastinimahdir. 2.3. Tarihsel Metinde Kurgusal Oge olarak “Kanon” Yukandaki distinceyle, sanat tarihi ve mimarhk tarihini 18. ve 19. yizyillar boyunca batinlestirmis olan tarihsel metin kurgusunun Avrupa-merkezli bir Kanon fikri izerinde insa edildigi kabul edilmelicir. Sozii edilen Kanon diistincesi, Femnie’ye gOre, temelde iki tarih yazicihgi modelinden tiiremistir’. Birinci model, Giorgio Vasari’nin (1511-1574) Ronesans déneminde ortaya attigt “déngil” (cycle) modelidir. Buna gore sanatsal diretimdeki kalite, tarihin degisik devirlerin- de zirveye ulasir, daha sonra duraklayarak diistise geger ve en dip noktaya vardiktan son- ra tekrar yokselise gever", Ikinci model ise Aydinlanma déneminde ortaya atilan dogrusal gelisim modelidir. Dogrusal gelisim veya evrim modeli, Alman filozofu G.W-F. Hegel’in (1770-1831) “Zeitgeist” kavraminn Avusturyali sanat tarihgisi Alois Reigl (1858-1905) tarafindan “Kunstwollen”” kavram: ile sanatsal dretime uyarlanmasiyla olusmustur!”, Bu modelde sanatsal ve mimari formlar kronolojik bir dogru tizerinde gagin imkanlanna gére siirekli gelismektedirler. Her iki modelde de “ding” veya “dogru” tizerinde belirli tarihsel noktalani temsil eden émek sanatsal veya mimari tirinler secilmig ve bu se¢kinin olusturdugu Kilmeler sanatin ve mimarhgin “Kanonu” olarak kabul edilmistir Sonucta Avrupa merkezli bir distinceyle ve tarihte dogrusal gelisimin sadece Avrupa krtasinda oldugu iddiastyla tarihte One gikan sanatg: veya mimarlar tarafindan tretilen eser!- cerden Kanon segkileri olusturmak sanat ve mimarhik tarihinin gikis noktalarindaki hékim yon- 8. G.G.Iagers, “Introduction”, Historiography inthe Twentieth Century: From Scientific Objectivity tothe Postmodern Challenge, Wesleyan University Press, Hanover, Londra, 1997, s. 2-3, 9. G.G. Iegers, “Introduction”, Historiography in the Twentieth Century: From Scientific Objectivity o the Postmodern Challenge, Wesleyan University Press, Hanover ve Londra, 1997, s. 3 Iggers 19. yizyil profesyonel taih yaziciigunmn kurucusu olarak Alman taribgisi Leopold von Ranke'yi (1795 1886) gtrmektedirgiki 19. yizyalda objektif olarak mutlak dogru tarihse bilgiye ulapilabileoedi ve tarihsel ‘metin tarafindan gecmisin oldugu gibi tems edilebileced dlisincesin sistem olarak ilk ortaya koyan taibgi ‘von Ranke’. 10, E. Femie, “Introduction: History of Methods”, Art History and Its Methods: A Critical Anthology, Phaidon ress, Hong Kong, 1995 s.14-15 11, E, Femie, “Introduction: History of Methods", Art History and Its Methods: A Critical Anthologe, Phaidon Press, Hong Kong, 1995 s.11-15 -Femie'nin verdii omekto, ROnesans baglam: igerisindeki tarih yaziciliga bakay apisiyla antik Dog Akdeniz uuygarigs ve Roma dénemlerinde stnatzirveye ulagms, ge antk dénemade duraklamaya geemis, Orta Gag da on kot donemini yasadiktan sonra Rénesans ile tekraryakseimistt. 12, K. Lowith, From Hegel to Nietzsche: The Revolution in Nineteenth Century Thought (Almanca’dan Ingilizce'ye D.E. Green tarafindan gevrilmists), Columbia University Pres, New York, 1991 ‘Almanca Zeit (zaman) ve Geist (ruh) kelimelerinin birlesimi ile gain rubu anlamnda kullanilan Zeitgeist, belt bir tarihsel donemde bell bir toplumun kéltrel, poliik vb. baglammt olusturan digtince iklimini nitelemek igin gelistrimistir. 13. P. Crowther, “More than omament: the significance of Riewl,” Art History 17, 1994, pp. 482-94, Riegl’e gore Kunstvollen, bei bie milltin veya dénemin sanatindak stilstik gelisimleri donemin kaltrel baglamina ge tetikleyen genel elim, 40SANAT TARIH - MIMARLIK TARIHI ARASINDAKI DEGISEN ILISKILERIN StVILKONUT MIMARISI ‘ARASTIRMALARI BAGLAMINDA DEGERLENDIRILMESI / AN EVALUATION OF THE CHANGING RELATIONS BETWEEN ART HISTORY AND ARCHITECTURAL HISTORY IN ‘THE CONTEXT OF THE RESEARCH IN VERNACULAR DOMESTIC ARCHITECTURE. tem olmustur. 20. yizyildaki disiinsel degisimler ile sorgulanan bu yéntem giinimiizde bile ctkisini strddrmektedit. Dolayistyla “Kanon” tarihsel metin insasinda sikga kullansims bir kur- gusal dg¢ olarak gérilebilir ginkt tarihin birbirinden kopuk dénemlerindeki sanat ve mimarlik ‘uriinleri Kanon’un éngérddga “déngo” veya “dogru” modelleri etrafinda bitlestirilmekte ve tutarh bir tarihsel metin olusturuldugu iddia edilmektedir. 3. SANAT TARIHI — MiMARLIK TARIHI ARASINDAKi METODOLOJIK BAGIN ZAYIFLAMASI 20. yiizyilin baslanndan itibaren sanat tarihi ve mimarhk tarihi arasindaki bag zayiflamaya baslamistir." Mimarlik tarihinin farkh bir disiplin olarak gelisiminde rol oynay- an etkenler asagida incelenmektedir. 20. yiizyilda mimarhk tarihini derinden etkileyen ve déniistiven disinsel gelismeler olmustur. Burada ana hatlantyla kisaca dzetlenecek olan bu gelismeler basli basina diger bir makalemin konusu olacaktur. 3.1.Mimarhk Tarihi Disiplinin Periyodik Butinlagdnd Yitirmesi 20. ydzyil baslarinda mimariyi sanat yerine daha gok teknoloji ile dzdeslestiren mimarlik kuraminin penceresinden bakaldiginda mimarligin “modern” ve “modem éncesi” donemlerdeki tarihsel malzemeleri farkh deger yargilanyla sunflandinimistir. Gegmis ile modern mimarideki gelismeler arasinda kurulan diyalog sonucunda ortaya ¢ikan mimarlik tarihi yazicihgh uyarinca Ozellikle A.B.D.’de modern mimarhgm tarihi sanat tarihi bollimleri programlarinin disinda burakilmistut.'* Avrupa ve A.B.D.’de Sanayi Devrimi Sncesi mimarligt sanat tarihi programlarna konu olmaya devam ederken mimarlik tarihi periyodik olarak par- galara ayrilmis ve modern mimarhk farkh platformlarda ele alinmaya devam etmistir. Modem mimarlik ve caidas geligmeler A.B.D.’de Oppositions, Assemblage, MIT ve Princeton Archi- ‘ectural Press gibi nde gelen mimarhik dergilerinin konulani olmustur, Bu durum sanat tarihi —mimarhik tarihi arasinda daha nce gigli bir sekilde var olan ortak problematigi zay:flatarak ‘lusan ayrimin derinlesmesine yol agmisti. 3.2, “Mimari Form”un “Otonom” oldugu Kabuliiniin Reddedilmesi Daha éneeki bélitmde (2.2.) ifade edildigi gibi mimarinin dagimk bir yapi arz eden tarihsel malzemesinden tarihsel genellemelere varmak igin “kurgusal 6gelere” (fictional ele- ‘ment) bagvurulimustur.* Batt dinyasinda Ronesans ve Aydinlanma dénemlerinde ve bzellikle son elli yil igetisinde sanat tarihi ve mimarhk tarihinde oturmug olan Avrupa-merkeziyetgi- lik, Batt Kanonuna odaklanma, Gini sanatet ~ mimar figtirlerinin bireysel yaratietliklarint ve onlarin anitsal dlgekteki eserlerini éne cikarma, ve mimari form Gretiminin otonom oldugunu kabul etme gibi yargilar sorgulanmaya ve terk edilmeye baslanmistir.” Mimari formun ve “Introduction: History of Methods”, Art History and Its Methods: A Critical Anthology, Phaidon Press, Hong Kong, 1995 s.11-15, 15, A, Payne, “Architectural History and the History of Art: A Suspended Dialogue", Jounal of the Society of Architectural Historians, 8:3, 1999, s. 292-295 16. A. Payne, “Architectural History and the History of Art: A Suspended Dialogue”, Jounal of the Society of Architectural Historians, $83, 1999, 6.294 17. G.G. Iggers, “Introduction”, Historiography in the Twentieth Century: From SeientificObjectvity tothe Post- ‘modern Challenge, Wesleyan University Press, Hanover , Londra, 1997, s.2-3 aKemal Reha KAVAS tarih igerisindeki degisiminin otonom bir stireg oldugunun reddedilmesinin temelinde 2.3.'de deginildigi gibi tarih yaziminda Kanon kavraminin kurgusal Ogelik vasfim yitirmesi bulunmaktadur Buna paralel olarak, mimarinin estetik otonomiyi ifade eden bir obje olarak sadece form agisindan analiz edilmesi terk edilmeye baslanmis ve mimarinin dretildigi sosyal, kiltirel, ekonomik ve politik baglamlanmn etkileri sorgulanmaya baslamistir. 3.3, Avrupa-Merkeziyets in Reddi ve Alternatif Baglamlar Cagumizda koresellesmeyle sonuglanan stiregte kaltdrler arasmda olusan diyaloglar Avrupa-merkeziyetci digtincenin reddedilmesine yo! agmaktadir. Mimarhk tarihinde buna paralel olarak geligen bir baska dzellik ise disiplinler arast galismalarin kazandiga Gnemdir. Bozdogan’ i da ifade ettigi gibi, mimarbik tarihi, Bats Kanonunun yikilarak diinyanm dort bir yanndaki kaltdrlerin de incelenmeye deer oldugunun ispat igin gok uygun bir alan olarak ortaya gukmistir, Buna gore “dogrusal”, “homojen” ve “evrensel” olma iddiasindaki mimarlik tarihi yazim gain gereksinimlerini karsilayamamaktadit"*, “Dogrusallik,” Aydinlanma’dan kalan stirekti gelisim ve evrim iddiasim tems ettiginden teknolojik gelisim vurgusuna day- anan bu iddianin dogru olmadig dzellikle iki dinya savasi deneyimi tarafindan gésterilmis ve gegerliligini yitirmistir. “Homojenlik” ise sadece Batt’nin tarihine odaklanmayt yeterli gordaginden cagumizin kiltirler arast diyalog ortaminda gecerliligini yitirmistir. Dolayistyla sadece Batt’ya odaklanarak “evrensel” olma iddiast da ortadan kalkmis bulunuyor. 4, MIMARLIK TARIHI’NIN FARKLILASMASI VE OZELLESMESINDE SiviL KONUT MIMARISi ARASTIRMALARININ YERi Yukanda ifade edilen degisimler aym zamanda sanat tarihi igin de geyerli olmustur. Dinyanin dOrt bir yanindaki Batt dist Kiltirlerin sanatsal tietimleri eit derecede incelen- meye deger konular olarak gériilmeye baslanmishr. Burada sanat tarihindeki gelismelerin detaylarmna girmeyip, sadece 20 yilzyildaki gelismelerin sanattarihi ve mimarhik tarihi arasinda Aydinlanma'dan beri stiregelen sik: iligkinin kirilmasina yol acti tespitini yapmakla yetini- Imektedir. Burada sadece sivil konut mimarisi arasurmalarimn bu gelismelere yaptut katkinin kuramsal boyutu incelenecektir. 4.1, “Swradan” Yapilarim ve Yerlesim Alanlarmn Kazandigt Onem Gzellikle 20. yiizytlin ikinei yarisindaki mimarhk tarihi yazs arastirmalar, mimari kanon seckilerinin cogunlukla tarihsel baglamin eksik veya yanhs algilanmasma yol actigim ortaya gikarmistr.”” Bunun sebebi, tutarh bir Kanon olusturma sabasinda segilen cergeveye uymayan yaprlann se¢kinin diginda birakilmasidir. Hangi uramsal temele dayandinilirsa dayandinlsin bu tr bir yaklasum keyfidir ginki disladgi mi- mari 6mekler sanki tarihte hig var olmamis gibi degerlendirilmektedir. ng hakkanda yapilan 18. S, Bozdogan, “Architectural History in Professional Education: Reflections On Postcolonial Challenges to the ‘Moder Survey", Journal of Architectural Education, 82, 4, 1999, 6208-210 19, S. Bozofan, “Architectural History in Professional Education: Reflections On Postcolonial Challenges to the Moder Survey”, Jounal of Architectural Education, 52,4, 1999, s. 213 2SANAT'TARIMI - MIMARLIK TARIHE ARASINDAKI DEGISEN ILISKILERIN SIViL KONUT MIMARISt 'ARASTIRMALARI BAGLAMINDA DEGERLENDIRILMESI / [AN EVALUATION OF THE CHANGING RELATIONS BETWEEN ART HISTORY AND ARCHITECTURAL HISTORY IN "THE CONTEXT OF THE RESEARCH IN VERNACULAR DOMESTIC ARCHITECTURE, Mimarlik tarihinin strekli tekrarlana gelmig belli basli mimari eserlerle simi kalmasindan duyulan rahatsizhk, Oncelikle A.B.D.’de 20. yiizyilin ortalarindan itibaren dile getirilmeye baslanmisttr" Tarihsel yapt cevrelerinin biyiik bir oranim temsil eden konutlanin, ‘gtinlk yasamin gestigi ticari alanlarin ve karsal yapilarin da mimarhhk tarihi agisindan onem- Ii olmalart gerektigi vurgulanarak tapmak, saray vb. gibi Kanonlarda yer alan kaliplasmis segkilerin dtesine gecilmesi ihtiyact hatirlatilmistsr (Bkz. 2.3. ve 3.2.) Bu gergevede “siradan” olarak nitelendirilmig konut yapilarinin incelenmesi en az “saheser” olarak gérillmils tinld yapilarm incelenmesi kadar Gnem kazanmistir."' Mimarinin tiretildigi sosyal, kiltirel, ekonomik ve politik baglamlarin etkileri sorgulanmaya baslandikga giinlk yasamin mimarisi daha cok ilgi uyandirmaya baslamistr (Bkz. 3.2.). Giinlak yasamin mimarisinin kesfedilmesi mimarhgin sosyal igeri§ini daha dogru algilayabilmek igin bir anahtar olarak gortllmdlsttir. Kentsel gevredeki anonim yap stokunu anlama ve agiklama gabast ézellikle 1960°lardan itibaren Ingiltere'de Reyner Banham, ‘A.B.D."de John Maass gibi mimarik tarihgilerinin galismalarinda ne gikmustir Bakis agisindaki bu degisimlerle mimarhik tarihi yazimina da yeni amaglar yUklenmeye baslamistir. Omegin Stieber’a gore, kaliplagmis sanat tarihinde sanat tarihgisinin girevi bi- reysel deha ve tekil amitlan kronolojik ve stilistik kriterler uyarmca tasnif etmek iken giind- miizde bu yaklasim terk edilmeli ve bunun yerine “objeler, onlarin dreticileri ve tim bunlarin sosyal stireslerle iliskilerine” odaklamilmadir.” Bir sonraki béliimde de anlatildigi gibi artik mimarhik tarihinde 6nemli olan nokta, tekil saheserler veya objeler degil bunlant tiretildikleri Ktlttiel yapr igerisinde kavrayabilmek ve tarihsel baglamma oturtmakt. Bu noktada, dilke- mizdeki geleneksel konut 6mekleri, sivil mimari tretim siireglerini diizenleyen kullame1— yap ustast iliskilerinin derinlemesine arastinimasi igin zengin bir potansiycle sahiptir™, Bugiine kadar az sayida arastirmaci tarafindan ele alman bu konu gelecekte mimarlik tarihi agisindan yeni bir galisma alam olarak gortlebilir’, 20H. Conway ve R. Roenisch, Understanding Architecture, an Introduction to Architecture and Architectural Hisiory , Routledge, 1994, 539 21. TF. Hamlin, “Some Necessary but Still Unwritten Architectural Historie Society of Architectural Historians, vol.2, no.2, Nisan 1942, 5:28 22, B. Allsopp, The Study of Architectural History, New York: Praeger Publishers Inc., 1970, 8.62 23, D. Watkin, The Rise of Architectural History, The University of Chicago Press, Chicago, 1980, 6.185 24, N. Stieber, “Space, time and architectural history.” in Rethinking Architectural Historiography, D.Amol,E. ‘A Ergut and B,T.Ozkaya eds. London and New York: Routledge, 2006. . 175, 25, Bu nokta, mimarlik trihinde “hamilik” kavramin: ie sivil mimari mekleribaglaminda ele alan br bildirim- de vurgulanmist, KR. Kavas, " ‘Hamilik? Kavraminin Vernaktler Mimarlik Gelenekleri Kapsaminda Degerlendrilmes,” 6. Doktora Aragtrmalan Sempozyusma, Ankara, ODTO Mimarik Tarihi Lisansist0 Program, 03-04 Aralik 2009 ‘Bu bildiride mimariskta hamilik kavramnt simdiye dek Gzerinde yeterince durulmanns bir tarihse! baglamda, tariymaktads, Hamilikgaligmalarnn alslageldik gergevesi mimerinktarihinin Kanonlanins olusturmus olan nitsal yaplarn Gretim stregleriyle sinus kalmistr. Eger hamilik daha genel bir dizeyde mimari etim sire «inde tasarimet ve kullanicr arasindak iligkiler olarak tanimlanasa, altematifbaiamlarda da tarslabilir. Bu ‘elismada, gegtigimiz yozyilda mimarhk taihinin kapsamim genisleten ve donigtiren yeni bakiy aglarmnm ‘yiBinds, hamilik kavzamsnin alislageldik Kanonlarin diginda kalmis olan farsa ve sivil mimari gelenekler baglaminda tartsimasi gerektigi vurgulanmaktad The Journal ofthe American 43Kemal Reha KAVAS 4.2, Kultirel Tarih Vurgusu Kaliplasmis mimarhk tarihi yaklasimlarinda yapt tekniklerinin fiziksel agiklamalan, yyoresel verilerin ylzeysel degerlendirmesi ve plan tipolojileri kurgulanmasinin dtesine gegilememis ve mimarinin kulttrel igerigini yeterince arasturamamistir®, Tarihsel mimari malzemenin bolluguna kargin bu yapinin kapsadgi Kilttirel kahplara odaklanimamast mimarhk tarihi arastirmacilarin: daha cok tipolojik ve morfolojik galismalara sevk etmisti. Bu caligmalardaki eksiklik, sivil konut mimarisinin insan yapist ve dogal gevre tutarluginin teme~ lindeki bir kiltirel de olarak aciklanamamast olmustur. Sivil konut mimarisi arastwmalan ‘kapsammnda mimariik tarihinin kiiltirel tarihin bir boyutu olarak algtlanmasina duyulan iti- ‘yag, sanat tarihinin tipolojik analizleriyle biitinlesen geemisteki yéntemlerin tavsiye edilm- esini hizlandumistir, (Bkz, 2.3.) 4.1.’de mek olarak verilen mimarhk tarihi galismalarmnda ‘alti tarih vurgusunun etkisi gilt bir sekilde hissedilmektedir. Disiplinler arasi galismalarda ortaya cikan kiiltiirel tarih arastirmalarinda sivil konut mimarisi SmeKlerinin merkezi konumu vardir.” Konut mimarisi, arkeoloji, etnoloji, antro- poloji, sosyal tarih, kent tarihi ve mimarhik tarihi gibi birgok disiplinin ortak galigma alan. haline getmistir. Mimarlik tarihinde kaltirel yaprya odakl konut arastirmalarinin hedeflenme- si metodolojik tartismalan da beraberinde getirmektedir. Tekeli’ye gére mimarhk tarihinde- ki kaliplagmis yaklasim olan tarihsel Smeklerin kronolojik bir dizgeye oturtulmast yéntemi yerine “mikro-analiz” adi verilen agiklaysct bit perspektiften yaklasilmahdir, Bu yéntem ile ¢alismanmn yapridigs 6zgiin baglama odaklanilarak belirli bir zaman-mekéin tarifi igerisindeki atdirel yapt ve bununia Szdeslegen mimari ifade bigimleri arastirmalsdir. ‘Yukarida ifade edilen mimarhk tarihindeki ktlttir odakh gelisim, gegmisteki Avrupa- merkezli bakis agilarnin zayiflanmasina da yol agmaktadi (Bkz. 3.3.). Dinyamn dirt bir yaninda yerel coBrafi sartlara uyumtu olarak sekillenmig olan dzgin konut mimarisince temsil edilen Kiltrel gelenekler yeni arastirma alanlani olarak dikkat gekmistit. Gegmisin Avrupa- ‘merkezli yaklagims, Batt dist kltdrlerin mimarilerini “ilket" (primitive) olarak g6rdtiga halde, bugin Batr’da da bu Onyargil yaklasim terk edilmekte ve her kiltirel gelenck, insanligin ortak mirasi agisindan esit deere sahip ve esit miktarda arastirilmaya deger galisma alanlart olarak g6rtilmektedir™, 26, Anadolu gelencksel konut mimariginda yapr ustast— kullamer ilgkilerine deinen sims sayidaki galiyma- lardan biri Cengiz Bektas'a atti. Bkz. C. Bektas, Halk Yap1 Sanat, Literatur Yayineahk Ltd.St, Istanbul, 2001 27, G.Asatokin , Kullanicinin Korumadaki Rott: Anadotu’daki Geleneksel Konut Momarisinin Degerlendirilmesi ‘cin Bir Oneri/The Role ofthe Inhabitant in Conservation: A Proposal forthe Evaluation of Traditional Resi- dential Architecture in Anatoli, Yaytnlanmamis Doktora Tez, Tez Danismani: Prof. Dr. Omir Bakes, ODTU Restorasyon Anabilim Dali, Ankara, 1994, 1 Bu yargi tlkemizdeki caligmalar tarafindan da dogrulanmaktads. Asatekin‘in de ifade ettii gibi tipoloji ‘Anadolu'daki gelencksel konut mimarisiaratimalarinda One gikan metot olmustur.Asatekin'e gore “eagdas, ‘Tiirkiye"deki geleneksel konut mimarisibirgok disiplininilgialanina girmektedit” fakat mimari galyymalarda, _genelde “tipolajinin konusu” olarak cle alina gelmigt. 28, L.Tekeli, “Thoughts on the Historiography of Housing,’ trans. Ethan Acar, in Tavihten Giliimiize Anadol'da Kent ve Yerlesme / Housing and Setdement in Anatolia, A Historieal Perspective, Yildxz Sey ed. Tih Vakfi Yayinlan, 1999, 56-7SANAT TARIHI - MIMARLIK TARIHL ARASINDAKI DEGISEN iLISKILERIN SIVIL KONUT MIMARISL ‘ARASTIRMALARI BAGLAMINDA DEGERLENDIRILMESI / AN EVALUATION OF THE CHANGING RELATIONS BETWEEN ART HISTORY AND ARCHITECTURAL HISTORY IN ‘THE CONTEXT OF THE RESEARCH IN VERNACULAR DOMESTIC ARCHITECTURE. 5. DEGERLENDIRME VE SONUC Bu yazida ortaya konan mimarhk tarihi disiplini igerisindeki yéntemsel déndstmlerde sivil konut mimarisi arastirmalarinin sahip oldugu dnem ortaya cikmaktadir, Ozellikle son elli yiligerisinde tarih yazscshiginda ortaya exkan kuramsal yaklagimlar ile mimarlk tarihi sanat tar- ihinden farklilasan ve dzellesen bir disiplin olarak degerlendirilmeye baslanmis ve sivil konut mimarisi arastirmalan bu yeni diistince iklimine en uygun alanlardan biri olarak ne gikmustir Diinya genelindeki mimarlik tarihi galismalarmda g6rilen bu ortak déntistim geleneksel konut ‘mimarisi 6mekleri agismdan son derece zengin olan tikemiz igin de bylik bir neme sahiptir. Sivil konut mimarisinin bir kalttirel Oe olarak agiklanmasi konusundaki galismalarin artarake ve detaylanarak devam etmesi, mimarlik tarihinin kendi yéntemini gelistirebilen ézellesmig bir disiplin olarak gelismesine katki saglayacaktir. KAYNAKGA B. Allsopp, The Study of Architectural History, New York: Praeger Publishers, Inc., 1970. G, Asatekin, Kullamcinin Korumadaki Rolit: Anadolu'daki Geleneksel Konut Mimarisinin Degerlendirilmesi igin Bir Oneri / The Role of the Inhabitant in Conservation: A Proposal ‘for the Evaluation of Traditional Residential Architecture in Anatolia, Yayinlanmamis Doktora Tezi, Tez Damigmam: Prof.Dr. Omdr Bakirer, ODTU Restorasyon Anabilim Dal, Ankara, 1994. ‘D. Arnold, “Reading the Past: What is Architectural History?", Reading Architectural History, Routledge, London ve New York, 2002. C. Bektas, Halk Yap Sanat, Literatiir Yaymeihk Ltd.Sti., istanbul, 2001 S, Bozdogan,“Architectural History in Professional Education: Reflections On Postcolonial Challenges to the Modern Survey”, Journal of Architectural Education, 52, 4, 1999, s. 208-210. H. Conway - R. Roenisch, Understanding Architecture, an Introduction to Architecture and Architectural History , Routledge, 1994. P. Crowther, “More than ornament: the significance of Riegl," Art History 17, 1994, s, 482-94 E. A. Ergut- E.ve B. T. Ozkaya, “Mapping Architectural Historiography”, D.Amold- E.A. Ergut- B.T. Ozkaya (eds.) Rethinking Architectural Historiography, Routledge, Londra, 2006. E, Femie, “Introduction: History of Methods”, Art History and Its Methods: A Critical An- thology, Phaidon Press, Hong Kong, 1995 .11-15. T. F, Hamlin, “Some Necessary but Still Unwritten Architectural Histories,” The Journal of the American Society of Architectural Historians, vol.2, no.2, Nisan 1942, s. 24-29. G.G. Iggers, “Introduction”, Historiography in the Twentieth Century: From Seientifie Objec- tivity to the Postmodern Challenge, Wesleyan University Press, Hanover, Londra, 1997, 8.233 4546 Kemal Reha KAVAS K. Lowith, From Hegel to Nietzsche: The Revolution in Nineteenth Century Thought (Almanca’dan ingilizce’ye D.E. Green tarafindan gevrilmistir), Columbia University Press, New York, 1991. ‘A. Payne, “Architectural History and the History of Art: A Suspended Dialogue”, Journal of the Society of Architectural Historians, 58:3, 1999, s. 294-295. D. Porphyrios, “Notes on a Method”, Architectural Design Profile: On the Methodology of Architectural History, 1981. N. Stieber, “Space, time and architectural history,” in Rethinking Architectural Historiogra- phy, D.Amold, B. A.Ergut and B.T.Gzkaya eds. London and New York: Routledge, 2006. s. 171-182. 1. Tekeli, “Thoughts on the Historiography of Housing,’ trans. Erhan Acar, in Tarihten Gtinii- mize Anadolu'da Kent ve Yerlesme / Housing and Settlement in Anatolia, A Historical Perspective, Yildwz Sey ed. Tarih Vakfi Yayinlan, 1999, D. Watkin, The Rise of Architectural History, The University of Chicago Press, Chicago, 1980.