32
godine
Posve}eni i
odgovorni
majstor Zaustavljeni trenuci jednog vremena
fotografije (Uz izlo`bu i katalog fotografija Alije M. Ak{amije, Bo{nja~ki Institut, Sarajevo)
Aida Abad`i}-Hod`i}
istorija fotografije u
H BiH tek treba biti na-
pisana. U velikom
broju sa~uvanih foto-
grafija nastalih na ovim prosto-
rima na}i }e se, zasigurno, na
samim po~ecima i one poznatih i
nepoznatih autora, putnika i pu-
topisaca koji su prolazili na{im
krajevima u velikom broju na
prijelazu 19. u 20. stolje}e, iza-
zvanih da{kom “egzoti~nosti
~udesnog Orijenta”, tako blizu
velikih prijestolnica Evrope,
onim istim da{kom koji je razbu-
ktao njihovu ma{tu pri pogledu
na dekoraciju Bosanskog paviljo-
na na velikoj svjetskoj izlo`bi u
Parizu 1900. godine. Fotografi-
jom su se u zna~ajnoj mjeri bav-
ili i {kolovani, profesionalni fo-
tografi kao i razni dr`avni
slu`benici koji su do{li na ove
prostore u vrijeme austrougar-
ske uprave i kada, u duhu siste-
matizacije i katalogizacije svoj-
stvenom novoj administraciji,
nastaju ~itave serije fotografija o
bosanskim ljudima, gradovima,
objektima, no{njama i obi~aji-
ma, kao {to je to, na primjer, na
stotine sa~uvanih foto plo~a
Franti{eka Topi~a, ^eha, bibli-
otekara i fotografa Zemaljskog
muzeja, a ~iji bogati opus danas
~ini integralni dio etnolo{ke i ar-
heolo{ke zbirke ovoga muzeja.
Pred ciljem, 1956.
Starac sa Sokoca, 1958.
Upra vo u tom pe ri odu,
ta~ni je u go di ni ne po sre dnog
na kon za vr{et ka Prvog svjet -
skog ra ta, ro|en je u Ro ga ti ci
Ali ja M. Ak{a mi ja (1919.). On
ne sa mo da je da nas go di na -
ma naj sta ri ji `ivu}i bh. fo to -
graf ne go se upra vo s nje go -
vim imenom i po~ecima profe-
si onal nog dje lo va nja, na kon
KUN
KUN
Starac iz @epe, 1965.
{ko lo vanja u Sa ra je vu i stru -
~nog usavr{avanja u Beogradu
i SAD-u, otva ra his to ri ja bh.
fotografije u pravom smislu ri-
je~i, a u njegovom se `ivotnom
i umje tni~kom pu tu za tva ra
luk nad ~ita vim je dnim sto -
lje}em. Do vo ljno je pod sje ti ti
na ~inje ni cu da je Ali ja Ak{a -
mija ro|en u pe ri odu ne du go
na kon po vrat ka prvih na {ih
{ko lo va nih sli ka ra i gra fi~ara
sa evrop skih li ko vnih aka de -
mi ja, a da nje go vo dje tinj stvo
ko in ci di ra sa obli ko va njem
mo der nog izra za i u bh. ar hi -
te ktu ri. Mo glo bi se, sa ve li -
kom iz vje sno{}u re}i, da je
upra vo ime Alije M. Ak{amije,
ko ji je svoj cje lo ku pni stva ra -
la~ki vijek vezao uz rodni kraj,
va`no za upi si va nje bh. fo to -
gra fi je u his to ri ju evrop ske
umje tni~ke fo to gra fi je i to u
onim go di na ma ka da se in ter -
na ci ona li zi ra la i ta da sa vre -
me na bh. umje tnost, di zajn i
ar hi te ktu ra. Pot vrda to mu su
nje go vo ~lan stvo, izme|u os-
ta lih, u Fe de ra ci ji evrop skih
pro fe si onal nih fo to gra fa (FEP)
i Svjet skom vi je}u pro fe si -
onal nih fo to gra fa (WCPP) kao
i broj ne me|una ro dne na gra -
de i pri zna nja (kan di dat maj -
sto ra FI AP-a 1958, maj stor
umje tni~ke fo to gra fi je EU-
ROP HOT-a, 1970...), izme|u
ko jih se is ti~e i ne da vna Na -
grada za `ivotno djelo u oblas-
ti fotografije, „za najvi{e stan-
dar de u kre ati vnoj ana lo gnoj i
di gi tal noj fo to gra fi ji“ ko ju mu
je 2008. go di ne do di je li la
Asocijacija nezavisnih profesi-
onal nih fo to gra fa ju go is to~ne
Evro pe (PPo fE), ~iji je vi {e go -
di{ nji ~lan, a ko ja se do dje lju -
je je dnom go di{ nje, je dno gla -
snim sta vom svih ~la no va ko -
Romanijac, 1966.
mi te ta ove aso ci ja ci je, sa mo
jednom ~lanu Evropske federa-
cije profesionalnih fotografa.
Autenti~ni fotograf
Od samih po~etaka svog djelo-
vanja, Alija Ak{amija je auten-
ti~ni fotograf svoga vremena i
svog podneblja i on je to bio i na
ranim fotografijama sa raznih
poslijeratnih politi~kih mitinga i
proslava u biv{oj zajedni~koj
dr`avi (iz 50-ih godina 20. sto-
lje}a), preko fotografija teferi~a i
sretnih obitelji iz 60-ih i 70-ih
godina, pa sve do ratnih, 90-ih
godina u Sarajevu. Ali, uvijek i
najizra`enije Alija Ak{amija je
fotograf svoga vremena u susre-
tu sa ljudima svoga kraja. Na fo-
tografijama Alije Ak{amije, kao
i na grafi~kim listovima Romana
Petrovi}a i Karla Miji}a iz 20-ih
godina pro{log stolje}a, iz mape
o BiH ili na ne{to kasnijim grafi-
kama Branka [otre sa ljudima i
maslinjacima Hercegovine, lice
pejza`a potpuno se stapa i sla`e
sa licima ljudima koji u njemu
`ive stolje}ima - sa splavarima
Drine, konju{arima bosanskog
brdskog konja i seljanima-
te`acima. Mjese~eva bjelina lica
konju{ara Bori~ke ergele i dubo-
ki, predani pogled starca iz @epe
na fotografijama Alije Ak{amije
kao da ~ini vidljivim da mehani-
zam okidanja na fotografskoj ka-
meri nema ni{ta zajedni~ko sa
optikom i mehanikom fotografi-
je i da se ono pozitivisti~ko-te-
hnicisti~ko samog medija nekom
~udnom alhemijom, posred-
stvom fotografa, preobra`uje u
jednu meta-stvarnost. Alija M.
Ak{amija nije udaljeni, distanci-
rani, sakriveni promatra~ koji
vreba svoj odabrani trenutak:
iako s druge strane objektiva, on
~etvrtak, 16. decembar 2010.
33
je, naizgled, zajedno sa tim lju-
dima, u njihovim svakodnevnim
razgovorima, brigama i strepn-
jama, poput To{e Dabca 30-ih
godina, u ciklusu Ljudi s ulice.
“Ovdje i sada” fotografije
Pi{u}i o fotografskom postup-
ku slavnog francuskog fotografa
Henri Cartier Bressona, Jean
Clair je prisvojio lijepu metaforu
Wirginije Woolf o metodi “u{u-
ljavanja izme|u ~inova” kojom
fotograf nastoji izbje}i mjesta,
trenutke ili okolnosti u kojima se
`ivot zgu{njava ili svezuje suvi-
{e jako ili suvi{e o~igledno. Ono
svakodnevno i prepoznatljivo u
`ivotu fotograf otkriva i ~ini vi-
dljivim uspje{no se “uvla~e}i
izme|u ~inova”: u nekom slu~aj-
nom obliku ili susretu oblika, u
prolaznom rasporedu sjene i sv-
jetla, u konstrukciji elemenata...
Ak{amija se prirodno i toplo, sa
prijateljskim voajerizmom, u sa-
svim pribli`enom pogledu i ka-
dru “uvla~i”, me|u ribare na
Drini (poput Gojka Sikimi}a istih
godina, uz rijeku Neretvu),
me|u vikenda{e na splavu,
me|u |ake na doru~ku u {kol-
skom dvori{tu, me|u umorne
ljude u napu~enom kupeu voza,
u pogled bori~kog arapskog ko-
nja... I pri tome je Ak{amija pun
osje}anja i razumijevanja, toplog
humora i prisnosti. On vjeruje,
poput Dorothee Lange, da je
„svaki portret neke druge osobe,
AUTENTI^NO
SVJEDO^ANSTVO
U svakoj }e budu}oj
kulturnoj historiji BiH
fotografije Alije M.
Ak{amije imati va`nu
ulogu ne samo zato {to
su na njima sa~uvane
neke vizure i lica kojih
vi{e nema ili koji su
zna~ajno izmijenjeni ve}
zato {to je rije~ o
jednom autenti~nom
svjedo~anstvu i Portret nobelovca Ive Andri}a, 1963.
Sve je dvojno u prirodi foto- loni smrt nego, upravo supro- bosanski pejza` - rijeka Drina,
”pogledu iznutra” grafije: odnos objektivnog i su- tno, da ozna~i njenu prisutnost drve}e uz rijeku, obra|ena polja,
bjektivnog, prisutnog i odsu- u srcu `ivota samog, kao ono Bori~ka ergela, snje`ne padine.
‘zbiljska nestvarnost’ fotografije tnog, prolaznog i zaustavljenog. {to mu daje smisao. Snimiti fo- Taj je pejza` istovremeno stva-
(Roland Barthes), podsje}a po- Fotografija je, tvrdi Susan Son- tografiju, rije~ima Susan Son- ran i autenti~an, ali i uzvi{en i
malo na zagonetku ready-made- tag, elegi~na umjetnost, najin- tag, zna~i u~estvovati u smrt- svet. Stijene uz rijeku postaju
a, kako je to u svojim razmi{lja- timniji i najbolniji na~in kojim nosti, u promjenjivosti neke “okamenjenom simfonijom”, a
njima o fotografiji zapisao @eli- pratimo stvarnost ljudskog sta- osobe, u prolaznosti nekog tre- ispucani mulj rijeke Drine line-
mir Ko{~evi}. renja. Ona nema zada}u da otk- nutka. I u tom je osje}anju i arnom “arabeskom”. Upravo u
uvjerenju Alija Ak{amija maj- susretu sa prirodom, naj~e{}e se
stor “odabranog trenutka”: tu budi eksperimentalno-istra`iva-
‘za~udnost’ susreta prolaznog i ~ki impuls Ak{amijine fotografi-
vje~nog on prepozanaje u opu- je, promi{ljanje prirode samog
{tenom, svakodnevnom razgo- medija, njegovih beskrajnih
voru dviju prijateljica na ulici, u izra`ajnih mogu}nosti - od finih
nesta{nom grudanju djece je- tonskih valera u stupnjevima
dnog zimskog dana, u osmijehu bjeline na ciklusu “Snje`nih gra-
u stvari, autoportret samog fo- `ene za volanom u fi}i go- fika”, preko gustih grafizama ko-
tografa“. ra`danske registracije na jednoj je stvaraju obra|ena polja, sta-
Iako je izvanredno naslutio i benzinskoj postaji ranih 70-ih bla {uma i isprepletene grane
definirao pojam moderniteta godina pro{log stolje}a, u pore- vo}njaka pa sve do kontrasta ra-
krajem 19. stolje}a, Baudelaire danim nizovima polovnih cipela zli~itih faktura.
je ipak osu|ivao umjetnost fo- Bata-Borovo... U tom “patosu Kada }e se jednom sastavljati
tografije, pribojavaju}i se da, pro{log vremena” koji neumi- historija bh. fotografije, od Alije
svojom masovnom upotrebom, tno osje}amo pred tim licima i Ak{amije, preko Gojka Sikimi}a,
ne svede umjetnost na (tek) ono mjestima, fotografija se javlja Danila Krstanovi}a, Kemala
prolazno, slu~ajno i trenutno kao “minulo prisustvo”: izravno Had`i}a, Milomira Kova~evi}a
{to, rije~ima francuskog pjesni- i `ivo svjedo~i o onome ~ega vi- Stra{nog, pa sve do mla|ih gen-
ka, ~ini tek jedan dio umjetnos- {e nema, ali sasvim istinito. eracija - Damira [agolja, Deja-
ti, zaboravljaju}i ono vje~no i na Veki}a, Almina Zrne, Tarika
nepromjenjivo {to ~ini njen Samaraha..., da spomenemo tek
Stvarnost napisana neka od zna~ajnih imena, ime
drugi dio, daju}i joj onu tajno-
vitu ljepotu {to jedina mo`e
svjetlom Alije Ak{amije nesumnjivo }e u
pristajati uz dostojanstvo starih Ali, da je fotografija prven- tom nizu imati sredi{nje mjesto.
majstora. Tako je smatrao Ba- stveno pisanje svjetlom, i onda Ako su u suvremenoj historio-
udelaire. Nasuprot njemu, De- kada egzaktno dokumentira lice grafiji ve} odavno pisma, raz-
gas je bio odu{evljen fotografi- i onda kada se rastvara u bjelini glednice, intimni dnevnici otvo-
jom, njenom sposobno{}u da u zimskog pejza`a, Alija M. Ak{a- rili mogu}nost novih interpreta-
jednom jedinom pogledu odre- mija isti~e svojim elementarnim cija, a ta ‘historija s margina’
di jedinstvenost na{e prisutnos- i iskonskim fotografskim ner- postala punovrijednim izvorom
ti u svijetu, njenom nespore- vom. On se budi u iznenadnom spoznaja o jednom vremenu i
dnom sposobno{}u da zabilje`i pogledu sa prozora, u iznena- njegovim ljudima, tada je sa-
‘ovdje i sada” realnosti u kojoj dnom prizoru dva turbana: pri- svim sigurno da }e u svakoj bu-
jesmo. zor, naoko, sasvim uobi~ajen i du}oj kulturnoj historiji BiH fo-
U tom “odlu~nom trenutku” u svakodnevan. Ali, bjelina namo- tografije Alije M. Ak{amije ima-
kojem je to ‘ovdje i sada’ trajno tanog platna {to se, iz pti~je ti va`nu ulogu ne samo zato {to
zaustavljeno, u tom isje~ku `ivo- perspektive, poput bijelih kru- su na njima sa~uvane neke vi-
ta otrgnutom iz neumitne prola- gova sna`no su~eljava sa nepro- zure i lica kojih vi{e nema ili ko-
znosti, iznova se otkriva ambi- zirnim sjenama prolaznika, pos- ji su zna~ajno izmijenjeni ve}
valentna priroda fotografskog taje jedna nova tema, jedan no- zato {to je rije~ o jednom aut-
medija. (Iz)uzeta iz stvarnosti - vi izazov i oku koje gleda i oku enti~nom svjedo~anstvu i “po-
fotografska slika daje potpuno koje misli i u tome se otkriva os- gledu iznutra” u kojem se isto-
nov identitet toj “uzetoj” slici: jetljivost autorovog duha i viso- vremeno zrcali i sjajno nadopu-
daleke stvari, krajevi i ljudi pos- ke rezonance njegovih unutra{- njuje historija jednog turbulen-
taju bliski i prisni, a oni poznati njih titraja. tnog stolje}a i duboko razumi-
i naoko svakodnevni, ~udni i da- Takav je i u susretu sa priro- jevanje i znanje jednog po-
leki. Ta “za~udnost” koju dono- dom. Uz ljude, naj~e{}i motiv na sve}enog i odgovornog majsto-
Drinska regata, 1959. ra fotografije.
se veliki majstori fotografije, ta fotografijama Alije Ak{amije je