You are on page 1of 11
Revista Mexteana de Anilisis de la Conducta. 1986, Vol. 12, Nuun. 3, pags, 917-994 Aspectos de la Filosofia de la Psicologia de Wittgenstein Alejandea Tommasiad Mussols Institute de nvestigaciones Filosdficas, Universidad Nacional Auténoma de ¥# xdeo En una bien conocida seccién de las Investigaciones Filoséficas, Wittgens- tein afirma que “La confusién y Ia aridez de la Psicologia no van a explicarse porque se le Hame una ‘ciencia joven’; su estado no es comparable al de, por ejemplo, la Fisica en sus inicios. (Mis bien, lo es con el de ciertas ramas de las matematicas. Teorfa de conjuntos). Porque en Psicologia hay métodos ex- perimentales y confusién conceptual, (Ast .ome en el otro caso hay confu- sién conceptual y métodos de prucba)" (Wittgenstein 1974), Es relativa- mente claro que no es en los 40 afos transcurridos desde que Wittgenstein eseribiera esto que se ha disipado la bruma que cnvuclve ala Psicologia, Mas alin: la nicbla conceptual ¢s tan espesa que es diffcil inclusive describirla, E esto consiste, parcialmente, el reto al que responde este trabajo. Otro de los objetivos que en él se persiguen, conectado con el anterior, es el de presen- tar, lo mas fielmente que me sea posible, ideas de Wittgenstein sobre algu- nos de los cnigmas que la Psicologia plantea a la filosofia, Bs esta una tarea mucho mas dificil de realizar de lo que pudiera pensarse a primera vista y ello por diversas razones, Pero, a fin de resaltar el cardcter contundente —iunque inacabado— del pensamiento wittgensteiniano, iniciaré este ens: yo presentando y criticando aspectos de diversas doctrinas (acerca del len- guaje, la mente, la Psicologia, asi como de las relaciones que los unen) que son radicalmente opucstas a la promovida por Wittgenstcin, Intentaré para ello, no obstante, combinar exactitud con brevedad, a muchas las funciones de la filosoffa de la Psicologfa. En princi ésta deberfa ayudarnos a discernir los razonamientos vilidos de los invilidos en Psicologia, a esclarecer los conceptos clave de la disciplina, a deseribir la estructura de las teorfar Psicologicas, a revelar las conexiones que hay entre a7 anb ap tier vy “saony separ Y gaypou ap $9 ou anb ,roToC,,, un Jos vupod ange gud ‘sopeene> souorpar opusiuayueur tezinb sopqrpour ‘eyuautus Jodwai-oredsa sarqnatqn ‘sojazau09 kaAO[Op ap Ie{qey wred FI OU IS LO;OP, waqeyed: ty sous} upod opyiuas gnbp ‘saytor o sujar>uo2 sesoul se] op run epes A supo) op eImns{p ‘,eRayy),, Ulguase yy ua ‘[eop! esaW,, HUM UO awesuad zaa ye1 sournyspod ‘orf wed fokas so] soUCpUPUEAap UaIq IS ‘onbaod ‘ose a]sa UD EPEpaa pyS9 sou UOIONTOs UISa ‘tIotisap sod ‘oyuoUISTUEpIAg ‘oduray -opedss [p Ua sora oO SUDUEIUT TOD ,fo19qO,, op ‘Aap sa ‘sayeAAaArUN ap .S2aqurou,, Wor UOTIsoNd Uo seaquyed sey anb Dap 294 [ey ‘wupod os ‘wos yrTa UL opuatsey soumsp[ANIsa 1g ‘S901 OULOD J9A OprUds JOARUT auST] OU OYD2Y IP aonb sapioadsa ur} ‘soyeodss aluaumuins ,korqurou,, ap ELT) 9s anb maajut anb eq ovuoad of sq “soso ap paynmnut run v uTorde af ‘aap so ‘suoLDU -98 suuqeped uatq svur uos JoTop, Os seagered se] anb our] ua “foyalqo un ‘onpurput un) ofp ap aaqurou jo ‘ordoujad ua ‘sa aaqurou un anb asay9u ouaq ‘1a sosadodd ‘sopuyso "souOPUsuas ap sacqutow ap OULoD soyurefauias seaquyed A 20}0p, ap TO|AUY fe tasua8 96 was'y *,oNE{NquIoa [op pepanbaed ey, op AUT] soureypod anb vfopraed vy so vaquyd sou onboyua 9189 anb vfoprand vq ‘pqULpOpe snur sOUtaresauBaz LISA aIqOg “HepRUOTIEpas FEY[a UOD sUNO A seyund -aad sega v eroyouysties eysandsag wun Jaaaayo uapand ‘919 "PeanIwU EUSID TY ap torr pop saiuapaaoad soy ru ‘eyHopeue sod ru ‘oarjanput odry ap soquauin dre 1u anb osv[9 ua asued opezsoy uy uomnosrp ap sour anb ‘ayusum>newZop nbu amtmse & Loa, g20jop sa auan y anb o] anb segos q vyxpod owory? u susyarde, ayqod ns ap eyye spur rise ‘opeoryrudrs axainbpe oauesajer waq “oped vy pono of ap pmiaia ua & upqey y anb of ap oyanbe ‘uomruyap sod "6 Y opuryqey rasa gnb ap saqes gq tapod owioa? oad ‘oflje y auarl apuop ua (somes sauo}raydxa 1999430 20d KozsaNgka FO] UwOID anb sOpLITAyTP ke] sourresodioout ou ojuauroul ja 10d) ‘oums of t ‘aqes prpod gq ‘oses 98a Ug “epNUI Ey Ua JOjOp osusiuT uN auatl anb gv vimana 9] y roydwole ayuamas [9 asouppisuoy ‘sopeysa sonnaadsar sms uaquosap ‘soptigUad sourULI91 Ua ‘Op -urna A pepranalqns ap snaqrped uraydiaa opuens sayuryqry sop asinorunuros uopond ouigo zapussdinod ajqisodart rjnsaa aonb 99 v)Sojoorey vw opronde op -ld-,.0Pi, 9fpour ya eredap sou onb usaudios wound tun ‘uorq eroyy “(e261 miaisuasiiny) + Ounoo ‘orqrardxouy ‘osomaisrar so aonb op amayyuiis raed be oars [ey uaw, vaqered EL, ‘uayruadiatyy Y opuaIndts ‘poaTMY SIP Eiucr) ‘opeatid 108 ny op ofiany apsap oyamde ‘jmigadsa so onb ‘o¥p esa ap so anb siap souios anb ‘,,jequsur,, sa offe onb woop [y *,[BuaIEUFou,, of op wesTul ezoyuanyeU BLU arpnye agaaed sand ‘sauorsrjounos sexo UpIquIEy auaD ,peluout, eaqryed ‘oSmqurs ig “sopmad awuampOUasa wos ‘Dap so ‘SO[[a e O8a29e oUIT om ordosd ns ua uatnb tpra ojos sapejuaUE s0x9[qo so] ap OsuD [> tha ‘KOU YIP KOS UoD agaqwooR anb of ap elouadaypP ut rs9pelaIeUL soralqo so] TOD uoIsoderu0s us 6 ayseriuo9 sod ajuauiayduns uvzzaqowano 9s sayeugEr oy salqo soy anb asaizap apand ‘opruas oot ug ‘payuew ezaige un ap aaquiou {asa ‘aarp sou ag ‘s0foq, ‘TeuaTeur oafqo jap ayuaaayrp srmawpEatpea o1alqo: Ln 9p a4aquion jo tis Aojop, anb senwarur “jUSTeUt oTalqo un ap auquion SIs, NISLSNADLLIM 3a v}gOTOOISE a6 9p ssque}210 [9 e298 ,wsour, “sy “(peployqnd (ia) wepeoyde a] 98 OW ,so~uUOU,, soialqo ap sopearpaad soy op sounsie souaw oy aod sand ‘Teadsa uorsecuayorre9 un vyaronbas onb oyafyo um wos sourznquy sv] Sou ose? Opundos [9 uD and o1uey ue “o)2 “pepnuapt ap souays ap sowauodsrp pend [a wd ‘rrurmajap soup -od soyesne> souofxauos svAno ‘reuosrodoad orden ua soumpod sapuod “wa}-opedse sepeuopsoo9 sedna ‘oayqnd ayalqo un so sand ‘opunu [2 oper ofooN ouaL) yen je o1alqo tm w ayMIDA SoU wR, waqured uy] asus roUMEEd fa ua anb ‘vanoadsiod vasa apsop ‘euas ,eppedsa vy uo sojop un oyu, € ouend po Ud vEATd wun Avy, arjue wioUasapp Ty ‘voanofqns ayuawPTIOUAsa —soptysa oO fosanoad owlod zesyytiuop! souaianb is soulsspod spndsap anb— voralqo woo sowlogry se] Sou ‘939 ‘anUas ‘uatinus ‘oasap ‘uoIoMDTU ‘aa, “UsytUs “rooeyd ‘20jop ‘oydurafa sod ‘ap xounaqey anb auduas anb ap opransas [n aruowpD Hy eb] ax ‘ya tsa sod opuarnfig ‘19 ‘wioduyeoouds>ou prs uoHvans effigy] as ‘wa ass sod opuamizg ‘sia ‘jsodwar-eperoedso-ou vias o19iqo [a “esour, ‘oydurafa sod sa raqered wy 1g sozafgo un woo ugixsuoD nx sod opioayqna “69 epanb afimSuay un ap seaqeyed sey ap opworpiutis jo anb ap apy vy wv “ofan apsap ‘osalyaa ayy ‘afensuay pop euerunsnBe vyuoay, ry umm os snovfosouy souomniusoauy sey apsap ‘anb | & optg-optd,, O[apous, [2 outoa ar0u09 as ‘deus ap odurafa un opuamsrs ‘aonb of ap upeuorrpuoour uoraeydoo Ua §9 Opsonov op Psa opunu je opel anb oy ua oxfe Ary is anb wsa.aeg “soa¥o] & soporgt ‘semua ap uorsuarduros ry uav2dz07U9 nb X vo/Sojoo1sd ugE -eSusoaut vf uetw anb soaryosoyy sorsandnsazd ap s KOSI9AIp atnajsu0o -ayuaw ouNstenp ja A eumunsnde elioay vy Inbe ucurquios as OU osed op asaarasqg “ew Ey “Ba Gaejnorued auias eun ejouap .X, apuop UA “YX UOLD9aJO9 EL E a2auaziad AO}Op a1sa, mD9p so ,epredsa vy] ua Jofop un o8ua1, M99q “euosied TOs TUN UD st] stunas € “aja ‘soyuermestad ‘soutsoura “souoresuas sadyyypun sep sesyrun emd 204 po oonsinury ouustuezour jo so 04, anb so ao1p sou as ezoyp anb ory ‘opeuluniayap odiana un uo sauorsrjas sng sod oUTos sopElss sono WoD sau -oPPpat sns & oyUE) seIDeAF sarqezLIIFeEIED OS sopeNd sof ‘sosa20Ad 0 sopelsD ‘sojuaa soypip ap weynaad uoaayoa eun ‘ayuouIstaasd 89 O€ [1 “SONS! SOT ap SoqUsIp auatUPEDIpEs sOSaIOId O SOpErsa Oo sOTUDAD Avy —EIUAUINITE as- oiniiss ap o1ad ‘sopeyuour seioueysns Avy ou anb —eun8 eeu op— eidaoe ag 7, SoPE}USM SOpeysa,, UOS UGINI}SUO? EY ap sopUuauIay soy anb syupe © sUINSt OJOS] OBojOIIsd Jo o eMopooIsg F] ap OJOso[y [> ‘afenduoy jap emErE -nsn3e ean op ef e remounuas u9nb urg guomonsysuos eysTp uawuad anb solusmaja So] ues sapena o gnbe ggnb ap anued & ugienzysuoap seunioad own) 89] s9 o1ad ‘ugmonssues vun sa oA [2 ‘eaoadssad eys9 apsap ‘onb sout peuud,, e] e ojsadsar uosuaiduros ap aaueae un Pyuasaidar O19 usig 18 osag “(2261 warsadyty) sngnzaneg yo e#oqu anb se uopdaaues Pun od sa ‘oypay aq] “uORInASUOD EUR ONS torafqo UN sa ou OA [> "RIS woo opianae af] *,,eIslAnonIsuoo,, odd ap uoIsIA run ap soary ua ojop “Wea Jod opmeulunya ap JeIEIy E sOjOSOpy sO] EF OpRzzoy uFY ojalqo un oA, ap a9¥y anb uomdsouos ey iod sopripua8ua semajqord sosraarp so] “soot OsopLy sosapoosd soy o sojzosopy soy UPTTETY anb 9] 9p 689 uoa soa anb epeu auar ou wySopossg eT ,yeluapusasen pel -unyoa ty] 'r9N9 EY ap OA ja A eyFopossg ey ap OA [a axqua opmsunsip warstad we NIFLSNIOLLUIM 30 WIDOTODISd SEL ap eaquiaeta TIM EMqey ‘smyMI041 [9 apkop vA ‘onb osa sod sy “roTIUIOWNE anb seur aos apand ou ug}a299 ey “Rardius Pua wun £9 ou eiopoorsg YL o [2 ap edrow 98 ou EMfiojoarsg | @ saovO]Ua “JeuspuaosnN ofa un so dey anb Of Ig “I80] “0918 ¥] UOD UMIXaHIOD a[qusod ypor sse OpuP{NUE A soLZaYsTUT So] ap Opunjord Spur 9 Ua Jae9 O]J9 WO soUOpUBIORY ‘seolI091 souOIZaNETSUOD SEPEDULAUT seUL se] ua opaajoaua anb spur epanb ou ‘,,jeuuou,, e1a{qo un culos opesuad ap orto] pupyiqsodun ey epeq] -opnqaouos ures ‘12 ap se}qey ow. eB oVad “$41 Opiansy sousw oypnur te Avy ou “(.o4, [a Sot} 9789 operdase zaa run anb qeasasqo euad vy apes ‘uauoderd sey souainb uauodns owos sajuagutatoa ur} os ou A sm91V125 sesgags e seisondxe ups (ooLdwaruss o eWOpuar sen|) ofa un ap sauoresoursp seprpuaiaad sey anb ap ayredn ‘anb asawunnye apand ‘oysa ope] ap opurfap og “ersipeuapaaasen un & tasindwa um anus elusuepuny ue] vIsuapIoutos cun EAEY aonb op oypoy [> sauorsnyuos sets jnbe Aty anb vjaaga A osoypadsos Anu $9 onb osward 4 yessaatun uorserdoor opwaed vy ugioviuaumire ap vay] cunguru anb map eSjanpy ‘oxo ap sey & sey ssondo anb oyuey ua ‘serouauiodxa sus ap sepqey aipeu viapod ou A wpruapro PuRIss OU YOM EL Ua OpEp of ap Peproydamu ep opouw oxo ap aonb o sand ‘o4 oxsanu ap woud » sayuarosuoo souresa anh auatisos ‘ming uozmyr 7 ep wait) EL us uey ‘oped ns zog “setouauiadxa op ojafns um ap rOUaIsixa ¥] iu [assMy ‘LOOP uM oFua} OA, OUI souorsodod e opraydde (,,r9 ‘vauadxs ty us ajuaureioup soutasque9 anb soilqo aod epminisues av)sa 2qap Japusiduros sourepod anb agrrsoded epo,,) o1anp oruarmau0s ap ordiounid ns sod *4 ajqeurumaur sa “at oot] opriuas ua oidoud asquiow un ‘ols tod ‘sa tayduns oufis un ayusuesyueues oul09 PONSEMIS OVUEY $2 <4, aaquiouord pp ‘yassmy unos ‘onb ope ‘viouauadsa ap ,.o12e, romb pen9 ua Iej29,9p sourespod ozionyse ap oood un woo ¥zimb anb pw ‘od jap Hpuaisns ey opeqoad tqey anb ‘(aaupguundbon) cian oyanou09,, 2p Uepou siueLedaH ns ua asopuypuny tesuad e O83] josey ofgis jap epe2ap "puingias y Ua ‘alomuesnoayy “MoroIsod eurspun ee ‘seQUNSIp sEIA tod ‘uap 2908 quEy A [assMy wos of oUIOS Saquaiseaip aatsnpsut > samedsip uey osad Sopmaunsip wei soyosopy oumd asa ua ‘oyuousounsy “sovuatusuad ap SuoPnguyE-ome sey 4 ssuoINqUTE set ap UoLwordxa ey ered a[qusuadstp Glo oprynasod oafqo un ap “dap sa ‘jeropuansery ojafqo un ap vIEA) as ‘Mozes Ey[oues cum 1od ofa A erouauadxa ap ora{qo un sa ou OA [a anb o1n “Qo 89 anb asamnfue apand anb oxy} “eiauauadxa ap o1alqo un sa ou ,,o4,, ewandns j9 onb somaqes aumpy apsap ‘any iowud ugq ‘sepeadooe oyuau seual eA uos anb sauormdo amaumua & var spur guequny aur anb ours sBOuayadxa Yap eIIS|yRIDUL, OUIOD eploUGD kale ws> Ua TeNOUDd a1UDUI odeUL aE QUayUT TU ayEOME ¥E ap eOsOTy ap uOMosTp PUN Ua _Mbe sures {eure & hoa on -peuosuad aiquouesd [9 10d eprjousp so ‘ayuawreysandns anb esa sa pepriua op asey> anb JeulWa}ap op euajqoud ye aquawrianp Faaq[ Sou o1sa A od, © pene sod ue: njde as saiquiou Uos seaqejed sey aonb ap 2 FY] “exaUa8 ofapour aysa anb seumajqoid sooiun soy soys9 uos OU A — “Optywas Us P puss ey sod pepypory eqonu wos PAal] $OU souqMOU tos seaqeyed sey Zags a INISWINOL bee -ouogar aq) sayzjuaut sosaaord © Soper. o sojalgo aeioUap UOTUNy OWOD uauay ou srorsopoorsd serquped sct onb asiruunye apand ‘pusua’ us srjq *,,04,, Jp was anb oafqo un dey on onb ‘ayuainsisuos xod 4 aiquiow un #9 ou OA, aonb mmpuos somapod ‘oyuoid of 40g ‘payvdou mga ey ap ayueuTa tun onb Spur OPIS Hiaqey ou oproyde wuqey os anb of uarq Is ‘eureround omer9 un Dy aunuoyuos & tzorduts ‘oysay wy as inbe wyscy anb o] ap ame ¥] qos ‘vpomnfoa wpanb pepriuapt ty ap 81899 vy] ‘Opoul oy acy “pepriuapr ap sajuaSurjuos sopriunus # Jen] uep ou anb ‘soul VA OULOD ‘Sa SOPIRI SoIOptUsIsap SO] ap ROS LOIIIvS tun ‘uaiq TOyy *sOpia}4 soroptusisap ‘aydiry ap eiBoyoururza1 ef UD ‘oyu o] aod A seaquow uos ,§, 4,¥, anb so rjioay visa wed ajuatuaauoour ootun [y “Oja{qo owsIM fe ‘opndap is tod ‘saquazaytp sojndur opsop ‘sorunstp sopowt ap unjuasard .y, 4 .8, }OANVUZOTUT sa .Y S82. S, 7PEPRWOPI op oluaTur}uoD opErsunUD [9 anb aod Sowapuayua apour 3989 a(] “L, }oWNEp ‘osqau99 Jap opeIsa oxo & Oprpuod -892109 saqny eLupod g juUDKE oprssa [> ank oysond “y t oopUppE oO "y vas § anb ja aquaSurjuoa sa onb Jasoucoad ostooad sa ‘ward toyy “OsoLIo stu Opour um8pe ap uej29U09 98 496 [ap SOUIas SoTUAIATTpP SOT ap sapEysa so] anb A *ooys]] ono 4 [euaM oun ‘soatHofoyWo sayoaru sop ‘op}ap ssw sod ‘Any anb sesuad ered waieq ju pztoIne OU oF9 OFOd “uOTTEayTUBES TL ap wisia ap ound Jo op -sap soiuapeamba o ga[qionpad wos OU x OpTTsD [9 ua Masa Omqaxad Iu, A ,9[9NP ap, Wap ‘owe dog ‘UpIeIOUIp eMIsTUA H] UAuoN anb aya 2 usrquiTy ‘UOT -sona ua , ojalqo,, [ap ugfaujuasaud ap sopow so] vos anb ‘opnuds ayuarytp uouon uatg tw anb 4 sauquiou tos y A § anb so auansos as anb oy *y ‘soured sip ‘[eiqaias oprisa un upiquiT) so § Opeise pp “pepyuapr Uy op sis TF] Wad op -ianor ac] *§ soureStp ‘spdimys ours un syumpaus souuajar sou onb [e “yeyuaur opnirs un “aigap sa 'uomesuss may nun aun wuossod tun anb soureduedng “nrauaiayau uy A opryuas jap faa ap wyr099 er] & opuefade pepriuapt BL ap wit 99) ef seztojax wand aorp fou as anb oy & OVALUEUOZEL 9189 soMAsEdseay, “ugajodry] woo oonUpp] vas uoS}ode_ anb osspupsaa aiusurenmssoou so orad ‘oidifg uo opeisa rAey ugajodeyy anb ja osapepsos aiuatajuadunuos sq ‘wosTodey opis eiaiqny ou Ugatodeyy anb tuaqes ¥ ‘Iq -iod s2 ou anb o8fe Avy anb ap wozes vypoUsN vy aod ‘sopeprtq'sod ap offan| 3189 U9 ,,aTUIY],, uN ‘aiueIsqo OU ‘Axy] ‘ayuauIeprEpUL sojdutala soy second (jm sowapog ‘1a ‘euapy wiueg ua ou A oso, Ua oyONM saquy tpod upgjodeyy omias ap foopaiey ap vy oprard A zaysoasny ap Pe] o ofuauTTy ap upeaeq ey optpaad maaiqney woajodeyy aonb apqisod siuoureigayiad sy “eur “Ip UgImNgs Hun ua sOwaA sou ‘sordosd sazqMoU soy ‘daqes v ‘saronmumad sojafns ap ofvpp raze avzapisuoa m souresed opueno ‘ofrequia urg ‘Hind oxo ap ajuapisaid sound [2 oprs so9qry opnd o eapod ajuasayrp uariipe anb sefou opinsqe o1uauteyouss ruag ‘ooXapy ap aiuaptvoid sod ja Opls Jaqey ou opnd ‘tuoi, adnpepens “a'r ‘oorcapy ap atuaptsaid zswid (2 anb rouodns OCUOIIPRAWOD-OINE §2 OU IN’ Wap ap TASUTUT wAyO OUTS $9 OU OIF “OPIF Blugey Of OU OoPeayy ap ayuaprserd sourd ja any oyay op uamnb anb ja we ayqsod opunur un Avyy euosiad uzyo ap ueany of onb © ueseny of ou anb o 2]qisod ajustiesi So] sa oyad ‘uatnSyu ap seaspepsaa sas uapand (‘919 *,oontapy bee NIZISNIO.LLIM 90 vISO1OoIsd OGGE 4 eiqueD}OC ap ayuspisaid saurad ja, “AVN UI 2p 0y9ex FeMMEe J9, OUFOD) HsUODdUD -sap sei ‘Onpiarpur un e ‘oialgo un v uvaunde ‘sousu Oo] od aquauraquamde ‘onb sauoisto sey ap sapeateumu® soialns fo] ap ianfie ood vioNIKD wUL -10] ua opryuasard ros spond ojusumam pq ‘afary op vus09) Ty v eIOUyUT efap }8 uo OqUaUMBre [9 uarq Is ‘pepywopy ey ap $1801 sey e Hao 2od vypa ‘ius sunja ‘anb ouauinfize ogosapod un [nate poprsovay oy K ancquioyy py ua ‘uamnb (¢g6T) 24dury "sg any anb avpzogaz seur op wrUyss OU A *oTquydao0Ut 40 “pepnuapt ey ap euoay wy “at vadaqur ag yuna ep wos < vdodv anb vy ajuaut ¥] ap vyz091 eT anb osmaysour spond ‘ops ap oateworusmpusdoput toxog “501 -dape sng ra90uo9a1 © KOIsandsIp Uma anb o] ap wsnyuoo seuL A uproydsa ou ugpou vun $9 ‘ojdursfs rod ‘opnuss op wuwofoay uoIou puuouMpuny wy] ‘sapqraresuy apap Ou sod ‘Sanwa seuajur fauorsofqo e eLeIqe visa ‘seu -ope ‘orad ajqradooeur sa ep109) vas “eistuODoNpaa 12091 epor duIOg “OUqou99 UIA ‘ayUOWTNOT 1919 ane soouoiua wspand 28 ,.jeiuaur of, waymyd anb seumqoud soy sopoy, ‘ajuayp -wedsan09 [Raqaiaa oprise jap mmpqey e ayuarramba ayusumovupuas so ou JOJOp,, ap AE|Qry o1ad ‘oqa1a9 [9p Opvyss UN OUTOD [TIMAUE OpLss IM OFUT sa oydarafa aod ‘ropop [q “Soja 8 Sourayag ap A soya ap IF]Qey ap soyUNsIp sop “OU SOP WOs souIuaT anb oy aonb ajuaurayduns sa apaons anb oj A sapeaqasaa sopraia wos kapeUIUI sOpEye, FopeuM] Jsv so] onb zoU9}s0s saoueiUs opand ag ‘opry-,,optd,, O[apour [> us suodord a8 outa ‘soppUNguoD OU A ‘uOrTTOU -ap ns A auqwou Un ap opyjuas jo anus smiunstp onb Avy v1s9 uos opranoe ap ‘opiqes ustg s9 ouOD “aBaag op voUPUAS F209) ef sa afenFuay jap even “anit ugjodaouos Y & uapuny anb sepeaynayip se] aAjansaa anb opwsuad wy ax fen vy] ap ea} ey “YFopoarsg us ofequia fap upiwusaduros wy vied sopuengpu Seur} aayox any eye av sand ‘eyBoposig | ap Eos up wued seysaug seAanU uouqe af ‘Solas sputa[qosd oftsuos warmMsT at Is “t11091 TAS Tysa oyUTIp -aur onb opesuad ty os A tumunsnde ey ap eiuasayp opeoyludis pap erroay UN i aLUndad Sopryqo OTSA URY as OND uty aqua, OWsIpmp [a anutidns ap mpeg] t sOposoTY sO] t OpEdyqe uvy kos OUTOS seUTaTqorg “SALOPOIOIT]IND O SOpLIN FOs]OSOU ted WOK OU SO[Ta UA OpLuas unfije ua sopepuny © Ko][9 ap Sopeauap Kootjosopy sowoUNAlAE so, A “SOMO -ooisd souawouay sof op aorsuaiduros vy ried syMAapAN! O aEpUNpar ayuaTT -njyjouas €9 4ao0ay0 uapond oaysty [2 0 OSoorsyy J2 anb sayrsnes sauornot|dxa ap tyewaynaed x] ofan] ‘aap anb eptu sjuawemposqe usuan ow sosoporsy SQ] ‘orcammsIoaid ‘o1s> ap TosaaT A “Saptyuau Soy A SOIRIy O SapRaRUE sapEH] 49 $0] ‘sauopwoLpiar anyAa vied aloyjoad as Te fo STMDUT TL A oIgarDo [> , tN “Malu, OpuENd tapaons onb soy outs ‘esyoAUy vy] RO Orqaz—D jE OZEAq [ap tA anb osaaoad un ap xoyeiap soy axquoo wo ou nqruodu sou s1u9WTea2 onb Of anb ops 3 Olag ‘OSIQAUT OPNUSS UN UD OUST O] A "EROUO[Op UgLoESUDS ¥[ sa anb ‘rust oprrsa o o1taaa um so osaz0;d oYyatp ap oprarnsar ja anb opour je) ap ‘[eadsa wolsgead vun aonpoad as treoyjdxo op zudvour ezaupoy sa B1u=L9 x] anb opow un ap ‘ye anb yap SoU A osq|a199 we oweAq [ap TAayy amb OsOTAI9U EMA Jap [esnes oss201d opeayduros uM vsiqasap sou Hoo 1a ‘(Oztag Jap Cquaruriacur) jrtiaiew o ooI8Ty OyUIAD Oo OYDay Jap sowed anb Zhan gown INISWIKOL, eee sun tu ‘(afenduay aamnbrena ap ‘21) afensuay [ap poros ayuauperouasa sajoKna °8D [a Iepaaa U ayuaTpUay UlaysuaT EM Op uO USUINSE “perpnasa Anu vA A qans ‘v[oyduzoa vy amuystosaz ap our] vy prepuasduo ou ofeqrn asa uy ‘91 suai ey ap 4 aftnSuay jp ,ugrodaouos,, caonu run wed eqond ry syuaureniqns ouqe uraysuaiiiyy ‘919 "(sopeatsd aiuaureisondns) soidsouoa ap uprand vor “eoyde vy ajqsod sa anb ap vt omtoo sitai “rusaixa uoIeroqo.us ws sepfax amas ayqsod so anb op ¥] omioa snap; ‘epratid caisuayso uoFUyap op EL OW “Oo SUOISOU BUT} JOd seyva py “peprowaud ap pruciorpys) ugigou EL aaqor OUTIULS Susy onbere sopejseaap ye apquia seu: oyeprpues p> outros roued -oud souiar us sownjspod anb oasa ‘xX. ofits Jap peara vpungas vt ap voy Oso] TANI eT oprasmu tuarqny aonb ofje rupeuas anb souwspgany 1g “pepsaa ap sosta 1309] ¥ andsy anb woopoosd eysoo1 zombpen asrednl -uoa yiaqap anb ty uo> 4 eiopoatsg &] ap eyosOpy ty201209 e] wyouq anb seTS ap A sry woo #9 ‘opoarnbe aur ou ys ‘onbod ‘o#o] sou wiawuallaey Swpn’y uopoasg tT e odadsar anb sayqriou syui seapr sey ap seundye amysuooad ze msed eroye rrasmb oub ugtsaap Ka us olquns un mAode v opcuTsap Oxlangsa tN OUtOD sy “Oprpnia ry oT VAoyW TysTY anb ooro9a) OVX [> PIpUuay OUNTONPUG? [2 KAOUOTHA “919 ‘UISOTUNIDU sa}9¥NI JaUD) ap wasad saUOID yjdx> snk OpuENs ‘onplAIpUr jap UO!ODeeA toUr e] onb spur uanbueqe ank Je] Opowl ap worenrsqo op onsadsa ns uaydwe opuena ‘(91a ‘ugiorinjor © UgOLoyLIOA ap sopoigur sns ‘souOTsaIdxD sey op UOTOVoT;TUsIS vy vied aut oysa anb souorwardurr suj us) sauojsusuas “89 ‘op ssuormquae sy] e uot anb serjijawise se] uasouosa. © soysondsmp ugisa opuena ‘ootiojootsd afimiugy [Pp en TUEs, oy pepunjo anejax Yoo asreiuasordas uaailoy HeastJoNpUOD so] opurng *,odiano-aquaur,, ouwstenp jap wnaydun voronyidaar rp sa anh rummy -o9 viumb tsa ap supoy aod zaa eum ap asmzumeqwasop ‘srs09 sso oujUS ‘el std pemidaouos ugDempe ous ‘eojoporom ap orquia tu eando ap orqum un OU S39 TayNy ary ay OUsHONpUOD je anb of anb ap sisayedry ey arma y ow “NUdAE OW "WON2eLI09 afixa anb ofje ‘ayuDUIa[QUpNpuT ‘sa OVSq '9}9 ‘uoIDJad SOLU TL “UOIDESUDS B] Op EITO[OUSWOUA HE] UEpaAoI anb oO] Opor ‘perdual uD SPO A ‘RINUSTOUOD 1| ap SOLEIPSTUMUT SOPP SO] OWO ‘apUpIfRas AMOUODSAp ap sumaid aonb ‘aoqes & apuayap ap opqiseduit o199Jap un ap adajopre ousNonp “woo Ja Tue OFDg “919 ‘SOpEITSaA soy ap ULM aduayUL wy] “tJ40D2 LY ap UHM -ROIE TL ¥ OIUEND Ua Oforap op opera oust ja opemesye s9qeq dared ou ‘uoIoRs sant ap soptouadxs sopoyau uoKisodsip ns t auary ',,jad WFopoosy,, E[ Woo souraarayNMOpt anb je ‘owsnanpuoo [a anbune ‘anb s99p aonb osq ‘spurap A, somnyUaUE Sophysa,, So] ‘,,a1uarssuOout,, fa ',,04,, [ap SOF -ojporsd soy rod opreasns apuaumondasqns so oy jor ofequay [9 wzipeas womb auqos Jawsar yuaqap onb oiupur ja “vor oYpay somMaY anb so] e soI1z9s -opty soromfaad soy op wzaany e] epep ‘sand ‘sy *(sgaar omp un optayns soqey ehagomd ‘stppuroaisd po ‘orduraf> aod ‘uoa onb anmupe anb uqey anbune) vuydiosp vp ap UoKNjora vy euruLoIp vexed uyAS op ands ‘suyUOND op [eu “ye ‘anb ey eum isp sa anb 2a90uo9a4 ou oysnful sa O1ag ‘OLOIeAOgR] ap O eiusutuadxa Fy A pyjos op o uOTs ap eopoosg vy] uos onb sopeat sanbojua soy ap o8No a a189 Sy ‘ordiouned tm wo sousu of tod ‘suuyed se] RAay] as OYDoY OP ‘ee NIBISNIDLLIM ad WNC IODIsd S86 L OP axquemy24c anb v] tanned ey $3 ‘292909 © jos ofeqen oysapow fa A sjuaTDOEpUEs UOL surndedsa ¥] a1jua wrouayadwios Ary opuEn apaons opnuaul ¥ GWOy ‘alUadIIA suo coed opyinsaa ry ‘oyusumoidua supruaiqo opis saqey ap msad ev tse anpuos so ap ound sod sopwynsaa ap uotseyuasad ap opow ja anb oust “HyUSW Jop Erouan|yuT ET 93497 uN] Opuars ongts o opis ey anb oysoy un sa 4 ‘(OL6T '2]44) ,2UaurEDyWUaID sopearurENs sos op sajqudansns Wea ou onb AMBAGST DUSTED O SIU WEIS UOls9adseijur ey ap A uIgUITUOD LY] ap MDP so] onb swagaase,, od amido ap ead[rp [9 ua o1sta uLy oF ETTSMANPUOD soBo] -gaisd soy ‘a}4y "ED oTumde eA OULD "YioMpuod Uy ‘JexaUAM UD spOE tO “Ona tse “Uapuay ‘ssuomtFodsip ‘seiouandayy ‘sauorovar roydure opnuas un ua ‘aTqra crokqo 0] Ua Optniuaouos wy as A o)a ‘operand of ‘,ousayut Of, 2p Olatdwos sod asiopuajuasap anb opruay ey ,jeou epopoatsg, vp ure] sourripod anb of ‘vas onb wizayrodurt aod ogayouresap vzoppnd anb weg ‘eumumy ,anb ‘sd,, ey tofaut spuaidiaog wand sopra uoo ejusmuadxa at anb op opral pe ‘eySoporq ey reno yaed ua ‘sayenTeU svIOUDID se] t EUOIOU YULO) Ud OpEDaoe Ey 98 [eno ep UFopoosg EP e WosaUaTIOd ayUaUTQeUONONITH anb ‘ugTIeITUDA ap sosaoad sosounfu & sopriauos ‘sayejuotuuadxa saypngso op pepoica tun upoa Avyy ‘oswa y2 2187 $9 ou anb ‘oBrequia UIs ‘OIAGO Sy “SEZURULAIpE ap of sant'un 98 ap xesed apand ou wiSojoatgg vy saotorma ‘sonuoe ose ordord ny ua tomb "peo ojgsanb o] ap oyfenbe op sa erRoyoorsy vj ednoo os anb oy ap aruour “Ted 1 *pepriquonoradun,, ns e ‘pepryrqnoydeur perouasa ng v opoy asqos opiqep O19 A wWGopoorsg ua tee oO OLaaNU pis OUsIPRUAM fa ‘(yemNIeU ofend “ual [ap souorsaidxa sey ap jeapumad, uoprsasdoyu vp sod “3"1) unuos opHuos (> ue optdode aiuauayeny anbune ‘anb apqruonsanour aa “OUISHONpuOD [2 ;OUUsTEIUDET jap UPOG Up T ayuasy adluania anb stipques ey op rosso swaqered seyurNd seun gmap rasinb soyue oad O89 TOU SOWIE IU] ‘sEpHZEYysor sey # aoejdwao anb uoTpexusyorins kun 499940 onb ‘sand ‘sowsuay ‘xpensapr ejso9) yp niu onb op sHvoNaL anb vjipuaa xuoy anb € aqeidamtur sa worsdaaues ap asup amb opuamyt “Ra ‘yya109 TELIIOp ET ap UolaeMTUZE vy Raed oUDzIay [9 Aeedaad ‘ours OF uA seqsandoid aeysakap ap ry anb pep srw uauan ou ‘soanesou ayuoat “PION ‘SopE]IRs21 $0789 Sop) ‘ayuacua}aptad ‘oaag “tprooamba sa ‘soHopooIsd 4 sopos9p4y ayuaWROLIOAI URYDN uB19ud Tue) USI onb ty sod ‘uNuIOD Opruas BPP Uorsdayu0. vy sa oYDaY ap anb o| anb osranye apand anb uprquinr oaxy ‘(PrUSUMduI0S oAstA soy Indu anb so, anb sopuaumize su yoy sou “9u! of Jod o sopoy meuruexe anb euqey arqejadeur yuo] ua asa masowap uund ‘rasa orm ‘anbune) worsnyr esa muopueqe op odwap sa vA onb nyaaas “ed ‘a}uaut yy ap waspeuamu: ti0a) run ‘oydwafa sod “esoqeya eupod as wy sod anb 4 wy8ojorsyy vy v eyRopooisy vy ,omnpar,, ped ‘sopuiuasaud so] our “99 SojuounSre Ua asopurseg ‘onb uqusuad as 1g “Curorsualiy|y 9p Opruas [> Uo “nonpurf ng ap rose epeu varpur ou orad 'waqered aombpeng uv ayaoump “SUYWLOStpUL voyde as Teno wp ‘.X TlowDp .x,,, jeroual rplaa eT ap wrouTisUr wan anb seu so ou ‘oypay oq ‘oanrsydxs dapod ap ojafduros aod aquaims Mpiqurey ord ‘wygaa109 siuaumpoyiad uoIoeuMTE tun oANIHIsUOD OTP ‘s0]op °P Oprisa ja swousp td sans soop, anb sa aarp os anb a] opoa ts anb 499 ZL 104 gown INISwHHOL vee ap efea tt us Acq onb oy 294 apand ompex ‘jolequimssa, un souruny a] se] ua off uos viva wun eastani uamb pes onb asefupdng,, :oquarurenozes [2 a9aqzo waruadiy ‘opt 4» OPow [a pEpypigap ns Epoy ud siqiyxo pepaoa ua A ‘ojustuesuad ap vout] vasa sezrojor vatg *,opuaud ojfqo,, [9 epru vied mbw adamwde ou ord ‘feroussa ofa vavd s9 OULDIKD [O41U09 O cAnbarp [y ‘savoleNIs ap pepalmes vuN ua sauorsosdxa ansn W sa apuaide outu yo anb oy (g40jop, 89 ‘vayrufis onb op eno ¥ apreyasua osto 28a ua vuossod vun wiped ouroa?) epeatd tarjuaiso UOIoIUYsp ap sosazoid ua ‘a]uaurETAgo ‘atuupuny apand ou OULU ju eYasUS of D8 onb ory ‘apeuosua op ugwisod ua ‘oyatp sofort o ‘oprytsedeo aeaso onb aver uae apenoape oyuarumuasyua [9 "qi9ad nb ered osad ‘seyonpuos axzejdutscr vied opouasg -uasa oyalns [y “soot[qnd ‘oyuR) o] 10d ‘A ‘sajqvupsus wos sozsa anb “oque val vendua] op oSen[ opoy ap ofses eyUaUapE UN OpuEpaooas Pisa sou UIDIEUDR IO, iby anb ap ugger epouas vy aod ‘[eiuaumpuny 89 og ‘uoLESUAs ap va ‘Onpuoy vaanu Sp uxtEpasuD ap Epquy wWarsuaThyA MORO} MD vy UT *afenSug| jo v9x9 vy peprpiqisod ns oxad ‘wow O1DwHUDS ap Saou ATE] ‘SauOIoeSUAy SIT ap Jas ap sapeprpow op wus Ty eyfdure 4 wsiord ofenSugy fa ‘aruezeydusaar un aes ap aymede tanb atoap sa sea HULeUl KaUOKMAWIUTW ap OyuaTUUyaL uN A uOLEFUposd wun so afensuay [p anb nop A ‘vjanur vy sfonp af web wv uamiipe sary o suayord epod onb susanur 4 $0] soy u anb ,tjanuy UT afONp op, Ouros opersunua un e pepava ap upon ey jolde Opriuas seul auar) Ou folUNsUL [ap olUaTUMUTjaI un A uOToTll -uojoud tum s9 souolgesuas sey ap ofenBuoy jo onb ua eprpaus vy ua ‘sand ‘sy 1, ON $2 JO[OP aja 18 a4 ON, O OJP UN Ofuay I a8 ON, TOP saxaNb wap -od gnb> ood touan of upiquren worseBou ns saouotus ounBos ap ‘opryuas au TEUAS ap ‘sapungeU sranmund souomaudxe sey woo sepuysouOS usa seaqered sep, :ayuamnths uy 89 p00a]0 19 onb wisondsax wy “waodo ou turruysnge 21109) ey anb 00 sory Tod nzaanjsa as A ,,epeaquiou uso vf 4,, Seaquyed sey o11u9 UOIKaUG KY a99TquIs> 24 OOO TEMPE UD Opesosaa Iwas ddaFed [y ,,{seUOKINRIOS suy e staged se] uasnfae ak OMLO?,, SUOL SEND ¥] alUaLy ap LpPsogE ‘svorfososiy Souorsiysanuy SUL SP PPZ uowo9s vp uo ‘(pzET) wowsuoiyiy ‘sauoresuas sey op afeniual ap ofanl ja raed junSt sod apea oso onb opecy *seaqeyed se] ap sopewou sosn eee NILLSNAIDLLM 30 VIDOIODISd SHEL ap bacquroreC) soy ap epryeip A yay uordiosap ny ayuerpout asrezauail opand fos A word o yunse UN sa OU KaNPUTEA wap UoIsuasdwoD vy] onb of sod ‘suiqered ve] 9p of jap uonduosap ny sa turaysualiiya ap oppuas jo ua ‘epunjod wopyuress cL ap ofpnisa | “sato|soudxa se] ap upunjoad ropyurexd wl op ugesuasduaod v] ainSase votusp1y] ap oturuiop jo anb opeordan yiss ou osad “(afm Busy jap equ “ogi vp a't) vatuogi nun op OJUTTUOP [9 49U91 $9. A asmeNaidxo Jaques #9 gered sey es aaqqeg “waquped vy reKn w opuardy uamsjy oulp> ap wine sep 4poL onb auan peal uTEpronya vu ‘[PuLAuo ofendiua] ap ofa! ja wo epee 69 WOH “gong wa taquyed e] OWLOD OpoU [p TeUTUNEXD ap [p sa orda9uD9 O UgTDOU Fun op ugmeponz Ty wed arowsuaiyyy, aod sopepuauropas soporpur So ap OUP) *soUOLgesuas st] OP UDUTEXD pp wos pegaduso A waruadiney unflas wyopoorsy x] ap rumUall ugioePPNT el aistsuo anb uo ‘sofises fapurs8 © sous of zod ‘reNOU grejUaIUy “sopeuoTs LOWsIP ajuatMSNRUAIS OPIS TRY “TeIOUE OL ap v2D[LnITU ey ‘IuaINAAsVOD god ‘A jequaut o] ap afensuay py *,,69.E eu soqafqo,, ‘opurjqry o.uaMmD12 989 ‘key u karquiou wos seatigqoatsd seaqeyed soy Tu anb #9 ofapout d1¥9 ap ozeLpar jo ua opworfdun yiss anb oj anb aezpejua sri ap yaaa ou A ‘ofeniay 9p of -anf pap uoisuaiduros vy apidun 9 uorsnyuoa eT 2onpeAUt opapour oyotp ‘afen! -UD] OXIsONU ap souoIsaadxa su] ap sopeUuLIOM sos SOT T owadsas W032 nordon anb sauomuay A stiouanzBuoour sv] t opiqop ‘uatq saqum iepre aiuauimanposdE ranpoe ra vaydxa om ‘ours oun » ouruy) soumad ua x opor ore optayde (o1afqo-aquiou,, o[apour [9 WOI Opsandu op SoudToUsUas BT] ap afenduay [op orrdxa gy anb aoa saony eand (,noridgosa UpToe INA, eun) opansqe [e Ug -onpar op ayadsa tun sa paoyo warsuadaiy anb of ‘opout assoug ‘919 “199 -ou09, OqUdA Jap ro yea HY ap UaUMXS jo {.jeTUoUT o},, ap afentuay [pp N23] nmyeu vy A afezrpuasde ja ‘ugiousuas op seaqeyed sry woo worauoD oo UgIDRA zasq]o | A tionpuos ry op jadvd > aaqos sauorxoyar saluelzodunt ‘sauoysoxd [<0 gE ap PUptarmmayusis vp wed opratzd oralqo [ap ryvueagyos ey “yaa BUM ainilos sa. anb of Swyouraut vy ap vo4aaw KAUOLDEIOPIsUOD seALNIDOP Juommaysoauy sep ap sayuengyar safesed Sol uD ‘gquaUIWAlDa]2 ‘sOUNMAYUOIU ssearoodsiod septuma Ante opsap EMIaj> a8 ouNTDIsUaAy IM oYESE [yf '990U -op osea ordoad ng wo uatnb wpta ojos anb oso w afatioza1 ‘opratid ofpoo un © femme afenduay ja opuezijan ‘opand as anb ap eapr ey *, aU RY OP 1%, [op oanuauid of ap ‘opediogatad osaa2e jap ‘ousonty of ap ow pe (super aod yaa eum ap wang oL onb sezads> ap ta A) adnuasop uraastrofy ‘aueae sauororsuas sny t anb o] wy “sROPWayEUT se] ap Osta [ap souaidnso sou ou inby ‘ssuormsuas se] ap > A peUsUIA[D HOR|UNEN e] ap SIXOTUOS [> F914 -tsod s9 ou sous Jo aonb ‘eysta tas w sougut Oo] aod ‘ajuaptes wiaaaaind ap “Wop Ua SO1x27NO9 Sop Ua souats reayide so onb of ap wonsans ey EULUNXS 3187 ‘uraysuaBiaty4 auqos agi] nsw (F867) AxdUTy HA oysay EE UAIG OULOD ‘soprucrauaut soy v sajuazeApe sodxa vf 18 YOq[> © Seuia) ua preaquao as saroq Tw orad ‘oxainbar oy Ise U0 aquauazqiy payumoos A SoperpNyas SOLL01 sowandns sod ganp ‘uorg STA ro ows of,, [ap & o1alqo ouros ,,o4,, [ap Fou" OudsuA SOUL uraysuad yim anb op ap tu owsisdios [ap tormasrp ey ap CuUamIa2 OpEoyjap [> Ua pamuorsmour 030d el PAC WON INISYAIOL ar a8 TOMASINI Nim. 3 Vol, 12 otro y todo mundo dice que sabe lo que es un escarabajo tan sélo por ver gu escarabujo, —Aqui serfa perfectamente posible para todos tener algo di. ferente en su caja, Podria inclusive imaginarse que una cosa as nbia ine cesantemente—. Pero supéngase que Ia palabra ‘escarabajo’ tuvicra un uso en el lenguaje de estas gentes —Si asf fuera, no se le usarfa como el nombre de una cosa, La cosa de la caja no tiene un lugar en lo absoluto en el juego de lenguaje; ni siquiera como algo: porque la caja podria inclusive estar va- cia. No, uno podrfa ‘dividir por’ Ia cosa de la caja; ésta se cancela, sea lo que sea, Es decir: si construimos la gramatica de la expresion de sensacién de acuerdo al modelo de ‘objeto y designacién’, el objeto deja de ser con: derado como relevante” (Wittgenstein 1974), Wittgenstein infiere de esto que si las sensaciones no tuvicran manifes- taciones espontinens, narurales, “orgdnicas”, cl lenguaje de las sensaciones sencillamente no podria generarse. De ahf que tenga que aceptarse que la significacién del lenguaje de sensaciones emerge s6lo en un marco confor- mado por un numero indeterminado de reacciones naturales y la variedad indefinida de situaciones cn concxidn con las cuales de manera natural se tiencn dichas reacciones. Los signos relevantes, incorporados en lo que para nosotros son los vehicules de pensamiento, esto es, las oraciones apli- cadas, las proposiciones, significan estas correlaciones y, como es evidente, todos los elementos necesarios estan a la vista de todos, i.c., de cualquier usuario normal del Ienguaje. En palabras de Wittgenstein (1974) “No hay nada oculto". Sobre las peculiaridades de las sensaciones frente a, ¢.g., las de las emo- ciones, regresaremos mds adelante, pero ahora quisiera cnfatizar la impor- tante nocién de conducta, Wittgenstein insiste en que ésta es esencial para la atribucién de sensaciones y, claro, puede fiicilmente replicarse que cual- quier persona puede actuar, fingir, inducitnos a pensar que tiene un dolor sin tenerlo, ete, Luego la mera conducta ~se infiere~ no basta para ident ficar cl dolor. Mi opinion ex que esto podria considerarse como una obje+ cién seria sdlo para alguien que tuviera una concepcidn estrecha de lo que es la conducta. Pero desde lu persypectiva de Wittgenstein, la conducta requiere, para ser comprendida, de un contexto, Es por eso que él afirma que “Puede ser que las formas de conducta sean inconmensurables, Y la palabra ‘conduc- ta’, tal como yo la uso, es enteramente equivoca, pucs incluye en su signifi do las circunstancias externas —de la conducta en el sentido mas estrecho”. (Wittgenstein 1980), Wittgenstein no identifica dolor y conducta de dolor, pero lo que le permite cludir esta identificacion es que no entiende por ‘con- ducta’ movimientos mecinicos, sino movimientos con significacién y ello sélo es posible silo que se hace es visto con un transfonde determinado (institu- ciones, intenciones, ete.), Un actor puede hacer todo lo que se h: anda a alguien lo muerde un dolor y no sentir ningtin dolor, pero si estamos en el teatro su “‘actuacién” no nosy preocupara mayormente, En cambio, si estamos en un hospital y quien gime es un amigo cercano a quien recogimos incons- Diciembre de 1986 PSICOLOG/A DE WITTGENSTEIN aa ciente después de un tremendo accidente, la duda acerca de si es posible que esté actuando nos parecerfa absurda, Y si se afirma que de todos modos es légicamente posible que la persona en cuestién esté fingiendo, entonces lo que sucede es que se esta dejando de jugar el juego de lenguaje de sensacio- nes dolorosus y se habrd aniquilado nuestro concepto de dolor, Quisicra to un ultimo punto antes de abordar el caso de las emo- ciones. Como se sabe, hay asimetrias importantes entre la autodescripcidn de dolor y la adseripeién de dolor a otros. Yo no me observo para inferir que, posiblemente, tenga un dolor muy grande, cn tanto que la observacion es esencial en el caso del dolor ajeno. Esto parccerfa implicar que ‘dolor’ en mi caso no significa lo mismo que ‘dolor’ en su caso, Esto-es un problema para toda “teorfa” del lenguaje porque, si ast fuera, implicarfa que la comunica- cién es una ilusién: ereemas que nos entendemos, pero ello no pasa de ser un mero espejismo lingitistico, porque cuando hablamos del dolor hablamos sistemiiticamente de cosas distintas. La posicion de Wittgenstein a este respecto me parece pristina y aclara- toria. De acuerdo con él, si yo digo ‘Me duclc’ o "Tengo un dolor’ no estoy expresando un pensamiento, como lo harta si dijera e.g. “Tengo un coche rojo’. Decir ‘tengo un dolor’ es expresar en forma humanizada el dolor, no deseribir un hecho, La pregunta ‘é'Tiene él lo mismo que yo tengo cuando tiene un dolor?’ es engafiosa, porque en general se le interpreta de acuerdo con «l modelo “Fido"-Fido, es decir, de preguntas come “Tiene él lo mismo que yo si ambos tenemos un coche rojo o coches rojos?’ Decir que él y yo tenemos ef mismo coche es decir que su coche y mi coche son del mismo ao, la misma marca, el mismo color, etc. o, eventualmente, que su coche y el mio son uno y el mismo, que tenemos un coche comin, Esta tiltima po- sibilidad esta eliminada del juego de lenguaje de las sensaciones, puesto que ‘Nadie puede tener mis sensaciones’ es una regla gramatical. Ahora bien, es claro que podemos decir que él y yo tenemos el mismo dolor, porque tene- Mos eritertos que nos permiten aseverar tal cosa, Pero es obvio que no po- driamos afirmar algo asi si se usara ‘dolor’ del mismo modo que ‘coche’, como si ‘dolor’ fuera del mismo “tipo” gramatical que ‘coche’. Natural- mente, pensar asi serfa una interpretacién absurda de ‘dolor’. Pero enton- ces, como dice Wittgenstein (1974, sec. 398) “si, como una cucstién de légica, excluyes que otras gentes tengan algo, pierde sentido decir que th Jo tienes. De ahi que, por razones de gramdtica, ‘dolor’ no sea aml podemos decir que tenemos cl mismo dolor sin negar por ello las tras basicas del lenguaje de sensaciones, Otre grupo importante de conceptos psicolégicos es, evidentemente, el de las emociones. Una vez mis, el supucsto metodoldgico de Wittgenstein cs el siguiente: saber qué es, ¢.., la alegria, es algo que se manifiesta cuando © si se aplican correctamente las expresiones relevantes en las situaciones pertinentes (‘qué alegrial’, ‘estd contento’, etc.), Desgraciadamente, este “saber", que es el de la técnica del lenguaje, no acarrea consigo la represen- tacién perspicua de la gramitica de las palabras, por lo que,dada la tenden- un 89 ON “uafnun vun 1 uoIOesuas un TU ‘oUNuT 9p OpEyss uN ‘uoDoMWa Lun 1 $9 Ou UOTDUaIUT Ty, onb ‘oytp soulay Inbe wsry anb oy aod ‘ogo ea? “[sax Sou VA soNOSOU YY ,gsepIA SMAISENY Ua UOIUAIY ET aul OIsond anbp, .cuguuoit ap oydosue> [9 dans sou pnb uando, ‘asmiadsa ap maa owos ‘so wiaysuatA ap viuntiard wy ‘uorsusidwos sodeur tsua8 tu poor worn BOAT TUNSUTE ayturod ou anb A sopryuay so] ap joad ja ua uNUIOD opluas fas op wwed ou aonb oaso van sod ryso utsisusijayy onb osuad oA ‘uate ap somyny soanalyo n sauryd so] uos sauarUD] “Ul Str] ‘EpeUTAIpt ‘oqONs tusng ap oood un uo ‘Oo epesayuos sos apand o7os udlouayUL wT ‘sauoouaTuT serdod ss a20u09 uamb tpeo ojos onb asaap opond ‘oprg:.opld,, Ofapow [ap 4 owsrpenp Jap zny vr] w sopstA ‘xootFopoorsd .SOUDUIOUY},, $07 FOPO} LoD apoons OMIGT “KoATjafqa soTzaTD *k]aI98 TUTE] Uo ‘gpoap isn sod ‘nayuuyd as orafns yo [end [So a1uEIpawl [ujusUA Osao0ud un UTTD> ap saau] Ua aysts¥OD WoTStOTU RY ap ERIN Ie;Ndod yur FIBA ap ound [4 2 04 uOLualU vy anb of seou)] SeyUENS seun us Opuatuoedxo sour -sdadig “ugIouanU! E] ap [a :1019U09 oarfopootsd ordasuoa un ap Kodad amp sou [9 anb of siuaueptdes amaysuosed ‘ozaduia ‘paejuayur Topsy UT a1qo8 sopaouad srw SauOIsEZOpIsUoD EYUNEPE ATITUD op saIUYy “OTIIeY sTqWoduM cAas aquampemytu ord ‘inbe mwuruexa ayuesazayur Anut tics oyadsau pe oyuoTUL -usuad oAns & (‘o1a ‘sauaiirun ‘ugiodaaiad ‘uoiosadsosjul ‘oparur *eouaas “wuowaur ‘touatsueo ‘rionpuos ‘tarmoodxe ‘peparsuc ‘rzuesodso 8-9) wIpMisa wlowuIsy onb sosFopoorsd souswousy op osgutnuUs un Avy UODOUTD EY ap UsKED Ey 42 ou UOLZOUra ET ap ora{qo [q— (ensnsune A opacu *#a) oyalgo un odsand [a ua vey sepssiap ou o sepruiq— sajquotqn © sayquzteaary— FOUOIIESUDS UELINOATT ~ STATTTUPEND supzaw A sOpErg— OTIS TST taysoudxo tionpuoo uouaty, 2quaureauer muds sLuN20 Uopong ~ uy ns A uy apand ag— vumuol ugisemq— fren TU Sayqezteao] IN— vumuall worvanct SINCDOWA SANOIOVSNAS sOpour ayusinais [op uraruae My dod oprroge[a orprns y2 ~ ofopupstoquts— myuasaid [yn tLios onb osuatg “(gp (298 ‘ORG T Ulaisuahaym) ‘our °X2@ OPUNM [OP TOIIIT LOTUNOsW tUNsuIE UEP Sou OU,, SHLOTIOUID sey ‘sau O1eEUDS sy] UOD aDD,UODE nb oF op EIsUaWapIp utanb Kye aq] “sauOIOUrS sey 2p sojalqo so] uos ou soisa quad ‘owsayx> opunm jap sojofqo uod UoHKaUDD ua ‘oqa19 fa ‘uadms ojains UN ap SaooUs ser] ‘oura)]x> Opunu jap sojalqo So] WO9 TIOIAP UOKKPa NIse UoUATIUEUL OU soMOJZOUND se] ‘seaUpIUOdse LOS 19) tee NIRLSNSD.LLIM 30 WjooONIS 986 | oy axquH9} 340 -uomnfiisuoo sod ‘anb 4 (‘o}a ‘anpewonb-o8any ‘waquaoeyd wornsuas eun-erges -vo tun ‘sojop un-odjo# un) sepeummorop setuaixo sesnes uduatI anb souor> “USUDS ST] LOD JIsEIILOD UD 'sPUI-ZoA wen A ‘DIO ‘seUIET] UOD ‘(PHP "998 '296T) utaysuailjyyy oustuz [a azarfns owoD tas Spand UOLOMIDESU LT OsOLINy YIs9 a8 IF ‘oft un ap vy onb wurstur vy auaureisexs sa onb opuatrp prpypnbues eso aesaadxs apand as ‘opmburgy visa as ‘ofdurola sod ‘1g ‘epeztfarsnur o tprasoy pap ase aod ‘ios apand ugioura ry “rapt run ¥ ‘oupena un v ‘usgeut WEN T BLMIO1 98 O UOISNTE 99EY as SJUAWIAUETUOD ‘SauOlOUD sey ap UOT -ryuasaidas vy wand o up ‘uipap sq ‘soquormesuad ua seprsaudxa unis, ‘ao “Ip SOU‘ SIUOIIOUTD Sw], SIUOIOWD SE] AP EZA[EINIEU Uy ap UOTZePLIN]D Uy gang wep afnqinuco anb [onidaguoa omouta un so ao9Tquisa urssualyat yy anb ayurjodur ovund ong *ajqruores soamd org “souotoura vad seaquied se umarde op onb suy © souo1eniTS se] sa90uND9. & ajMaMNstoard ga ‘nyyD 4ayu) ‘gpuardr ank o] ‘sauornsuas sey ap afznSuay ap ofanf op onmmsn ua uae asIaAuos [Y ‘ensnfuv o row) o oparur tqrssidxa treo wy anb oyusuneDaup SOUNDOP SO1108ON) “Of] *,Opatur EJua? OA@ ‘o}a ‘AO]Od ap WorerquIT seypfou sey ‘nouqaquadua as sopedird soy aquaweauyatnuns ‘(opour pena o per ap) woral sexuoa as sorquy sns, “Sto ‘sounsap OU sozosoN “su}oUaIazul ap o1ombos ou oxvor un op ugroduosap tr] *,eoyislajores varsaadxa Tianpuos,, ‘oop (RPT soak TE TOA ‘ORGT) ulaisuadyy Ouros ‘feisued us seu to seoidt saprrony sou -o19yysayTUNUE UIUAT] SnyS89 “SOUOIDOUTD suy ap 7uEPOdUI KoTIsAI}OLIED wADII} eun $9 vaso A ‘onbiod a2enose, a7 as u}OWA vUn Y *,,nuDIxS eu Tu wusaTUT ESOD TUN IN,, “|, URUAIsap,, OU ‘SaquOU UOs OW sauoIowe ered seaqepd sey onb sa (/¢ 9} "998 £961) Utaisuaz yy op easondsos ey guOIsOWe BUN OOD [et -osrad uty € o1ersqn oft asian Hlapod ouoa? anbsod sopepszaa sopmuaUrals Syut se] ap wayuoD Us 4 wluazamd o18y *,UOIOULA HY sud somORON,, onb range (gZz ‘998 (.96[) uEDsual) Ty, ‘SOWSIOTURD.UI op OWOD KOWSIpEUOUL op osuy> Epo} ap ormer ewe us ‘orsed eaO sog *(j,O1qarao [> Ua, 82 'woIs -ypoorsd peprjuapt ey ap e10ai ey aanpuos onb vp et epansqn wisandsar ey ‘osed ap vas oyptp ‘fend of V) .gto[op [> sayuats apugp ug, angunBosd oplus auan 18 out *,2nta8ape vj Sajuals |pUOP UYP, TVD yIs> anb uainéfe w apwjund Sard opmtias oysnur suo ou anb ap souryeosad sou opuens 3A as anb ofp 89 e199109 $9 uroisuaBILy op UgmeULye ey anb ‘ayed eno Joy ‘oomojoosd ofenGuaj jap stuswal ms zaqonivo yo aaatjad 9p 9uod vaed Basis OY] A OpMpaXT ela], jap Lary vp t asaeqsnfir aoaued ou ‘uj394009 Jos op o1rede tanbiod ajuap: -Uadios 89 UOIBULTE vy] *{]p US STpwUIWAtIP O SEpPIpUNgIp UEQUINIUD as Oo -odum) osad ‘odaano jap ound un ua sopquat~eooy wos ou ‘(ou o .sapeyour,,) sorafgo n seso wos ovodure onb jowa sey anb so (ggy "998 2961) MoysuadyM UQIOUaTT UL EUIE]T] [END [2 a1GOs souOIDusUas SH] TOO oIsETIUOD Joumid Up) *saquastAto? ouros soytopuaddion uma ‘srut xoa TUM ‘uos “(rEnp> -uoout opanb eiqo ns sand ‘opuniay [2 equIsa onb soy w ‘oysIp sofow fo) wo ssuo8)q1q ap poumamad ugtoefasaaut vy ynpuoo anb so] v SopeyNso1 So] ‘on owroa oprayrads Jop ,,euENDop,, P| ap UOKUD side vy $9 vyja ap rors sou anb oy ‘epuunilase ua eyo sauOIIOWD se] wos onb 0] ap ugisussdutost “ofenfua] jap euerurisne uotsdsouos ty meidope & ero ZL IO, Cun INISWNOL ast “SUTY] UOISRasaidal wun Jaua) f Aefay] sa Inbu oarigap oy ‘eyqey ay ,,2)us19 ord, [2 anb of ap opanbu ap ayuaweiesagau tdnoo as ou olad ‘aoip ay O71 -alns [2 amb oy 70 onb tapaumaro1 ‘aon ofopootsd pq “tuBu sou afensusy po peprtiory vums uoo spuop so mby ‘vourna9ur wionpuos i sousayur sossoord uos ou ,,foladse,, sora anb immune soWapod ‘seplonpe FA souoZEA Jog “(gg “gas ‘TT "JOA ‘ORGT wlrsualyyy) ,euLUMY ept ey op sozoadsy sounipe ap udnao ax wyBopooisg wp cajgap vaaiing),, empBozoomg vy ‘snd nyu pnb oc “RURUINY aTUaW Uy ap RaLO]sty- UoFsdagued sarnbyena ayusurEs wuyap epezeydsap soouoius epeponb “exsaas02 taany o1wapesuad op cau) vaso (SA “Jeusuas up pEDOs upIA yy ap ‘a oysa SuuMWNY sPed EL ap UValnsa sootioqoorsd sordaouoo soy ‘sand ‘isy ‘sixeud ap ‘souotrea0 svsioarp ua |p sod Ypusn ‘ugIOU EY OS O.aTUOD Ha INnbe FAjUa OUNsTTqeIgO8 Ng “Rzany 10AeUr woo sesoadxo zon [ey Opiqap wuagey anb ‘oprynses ayo e qUoUNEDOUTP TEADT] 9] anboyua ns A eansadsiod ns anbrod ‘omes syuouramaoxa ujoisualiny, so Inbe ‘pepaaa uy ‘Works fa sod sopronposyul uosany ;uOznA Bsa lod O]o8 uri soidaouos soysata SOUS] S1UsTETANSaja ‘odmquia us ‘A,, :apuodsas (146 "998 “TL ‘10a 9gG1) UlarstoBy1, ‘(:929 ‘opmansuos vA offre so ‘sa anb Oo] Sa kumtuny ajuaw vy,,) tANwiau eperypap run ‘vas o ‘raurjucdsa wysand “Sou Up TyzE syuoMa_qeqord anb of any “(¢g6 “995 IT] ‘ORGT wlarsuahiata) gsvfertian usen sou anb oprqoad vy as anbsod ‘so8oqootsd soy ‘Ha ‘sordaau0a SONsIMU Oster soMMUAL?,, “UoAsS sou anb soqonbr ops soumasrssuos A soo snovad soauarutianbas ap WoIsun] ua opurWIO] UMA as ‘uoprod ja) off rouaiqo umd vuscsa run sjuowonsIASUN ae suasaid ap opow a s9 o1sy ‘e108 gaedsip 98 were [y “OpreIeUA era OU UOT “UU T,, Hep apand oprsnoe jo ‘ordeals sog "(gz "998 '29qT Waisusty au) ‘.osed anb of ap wyjnormd oapena un oyng ‘aejnarumd oysodoud un uod ‘ayjnouued exis ap oiund un apsap osnd anb op squosap royrulirs uot -uDTUT BUN AIquOSOC],, “SIUTTqYy Jo uaINb onb wy “ot ‘uoKDsamNp epeuunay “op tum ua (10WDa_ O) ayuadO [F IeIU|LO ap my T soUEIUNUS aMIsUOIIZ so aiid uprouaiur vy op afeniuay 2p ofan ya anb oy anb nyisoaieg joprsud Te owed ounyry pe oyu) OU Koy as “OQUE) Of rod ‘MOLUATUL IF] “DIA goKe ayiary ugiouazut pnb wore, "op ey ours “ess mua ou LOIUAIUT ny, odn [pp tos uvsn as onb souorssudxa sey ‘uarq svpy “(asmarjoe Uspand ustquiey ‘sopeauiap wos anb ‘sosn sowa A) ,o° ‘ap ugrmuaut ty arpum soye son op onusd,, Ufo? seso9 souND9p waa nAPYy ‘opused odwon uo ‘oiuowyRUIW xpuny ‘yoy ga uomUDU Tun ap ugisadxa vy anb ‘osawud ‘sousaso “GQ ‘O18 avipsuiaa SoWAyUayU] ‘S97 WOLSUAyUT TL anb oy sages wis soutnias sopour spol ap onb ord ‘oyzat9 s9 0489 ope} anb asseoydar wupog mouatiadsa wun op Opranoas [a wsordxa ou ,.'* ‘ap uorousiut ey wruar oA, “(Pp ‘998 L961) uroysusdiiy ap seaqued ug ‘oj9 ‘usuayu-ou tu ysuaauT i ‘aquoauuoTET Tu aquauruuod TU $3 OU worUDIUE wy] *9[qEBpwUTUL wINKST ,g "+ “ap UID OUT Bf aystand oduray ovuEND ayuMing?, WuNasd yy ‘ofdura sod ‘uomes onp eL © o1vadsar wo ‘oquamontzworfnits aap apand as ou anh oj & apand as anb oy ap ugroduasap ry sa ugisuaiduroa ry vamd vn yo toaonu aq “(gp ‘pos “fgg T utoIsu9HIITAA) *,,UgIeMp vUMMUDE aan ON "EOUDIUED ap oprIsa ZL eA c won INISVINOL cee a4 TOMASINI Nim. Vol, 92 parente, clara, de la complicada trama que constituye el sistema de relaciones que ligan al lenguaje, la conducta y las situaciones. El psicélogo no tiene por qué o para qué ocuparse de las “acompaiiantes contingentes! de los “fend. menos psicoldgicos”, “Los ‘acompahamientos caracteristicos’ del micdo —palmas sudorosas, palpitaciones del corazén, falta de aire, et¢.— no son en sf mismas el miedo, Porque litcralmente lo mismo, sentido en un contexto diferente, podria interpretarse como cnojo o verguenza 9, tal ve4, inclusive como amor (Rubinstein 1981), Aqui encontramos un mati sutil en el pen- samiento de Witigenstein (1967 sec. 471): “Los verbos psicoldgicos ver, creer, pensar, descar, no significan fenémenos (apariencias), Pero la Psicologia observa el fenémeno de ver, creer, pensar, desear”, La observacion psicolégica cs de conducta, en un sentido amplio o enriquecido, no de movimientos me. cinicos, El psicélogo observa y toma en cuenta nolo que pasa “‘adentro”, sino. lo que pasa “alrededor”. “En lugar de mirar dentvo de nosotros, deberiamos mirar alrededor de nosotros, el contexte en el que nuestras palabras y sefia- lamientos estiin ubicados. Deber‘amos buscar horizontalmente en lugar de hacerlo verticalmente” (Malcolm 1977}, Eso cs estudiar los “estados men. tales”. “Podrfa por ejemplo Hamarse ‘estado mental’ lo que es expresado por el tono de voz al hablar, los gestos, etc.” (Wittgenstein 1969, sec. 42), La conducta no es solo un signe de algo que esta “detris" de la conducta, pero tampoco es “mera” conducta. Resumiendo: si se desea, se pucde decir que la Psicologia es el estudio cientifico de la experiencia. Ahora bien, la experiencia de la que se habla cx la experiencia conceptuada, significante, con lo cual se introducen factores que rebasan ¢l marco de lo mecinico y meramente individual, Este estudio puede ser realmente exitoso cuando a la aplicacién de questros conceptos psicolégicos (que son conceptos del usuarie del Lenguaje natural) se atine La comprensién de la “Iégica de su uso”, Estados, procesos, eventos, etc. men- tales son el objeto de estudio de 1a Psicologia, si bien habrfan de ser compren- didos en concordancia con los lineamientos generales que aqui he esbozado, REFERENCIAS Kripke, S, (1984) Wittgenstein in Rules & Privace Language. Oxford: Basil Blackwell, Traduecién al eapafiol por Alejandro Torasini en prensa, UNAM. Kripke, S. (1985) £1 nomérar y da necesidad. México: Institute de Invertigaciones Filosdfican, UNAM, Malooln, N. (1977) Thought and Knowledge, Ithaca: Cornell University Frew. Rubinstein, D. (1981) Marw and Wittgenstein: Sucial Praxis and Sacial Exploration, London: Rou- thedge & Kegan. Ryle, G, (1970) The Concept of Mind. London: Penguin Banks, p. S09, Wittgenstein, L. (1967) Zettel, Oxford: Brusil Blackwell, Wittgenstein, L, (1967) Zettel, Oxford: Basil Blackwell. Wittyonatein, L. (1974) Philosophical Investigations, Oxford: Basil Blackwell, part, Il, we. XIV. Wietgenatein, 1. (1969) On Gergainey London: Basil Blackwell, Wittgenatein, L. (1978) Tractacus Lopico-Philosophicus, London: Routledge & Kegun, exp. 641 (c}, 6.423 y 643. Wictgeratein, T. (1980) Remarks on the Philosophy of Phychology, Oxford: Brasil Blackwell, Vol, Hl,

You might also like