Professional Documents
Culture Documents
მზია წერეთელი - აღქმა, ყურადღება, მეხსიერება PDF
მზია წერეთელი - აღქმა, ყურადღება, მეხსიერება PDF
universiteti
M
mzia wereTeli
kognituri fsiqologia 1 -
aRqma, yuradReba, mexsiereba
saleqcio kursi
user
2012
sarCevi
Sesavali kognitur fsiqologiaSi .................................................................................... 4
sagani, Seswavlis sferoebi, ZiriTadi cnebebi ......................................................... 4
kognituri fsiqologiis meTodologiuri safuZvlebi ......................................... 8
kognituri fsiqologiis aRorZineba........................................................................... 12
signalebis aRmoCena .............................................................................................................. 16
signalebis aRmoCenis Teoria da SegrZnebis zRurbli ....................................... 16
damkvirveblis kriteriumis zegavlena zRurblze ................................................ 19
aRqma - sabazo sakiTxebi ..................................................................................................... 21
perceftuli konstantoba ............................................................................................... 24
siRrmis aRqma ....................................................................................................................... 27
obieqtebisa da formebis aRqma ..................................................................................... 31
aRqmis geStalt-fsiqologiuri gageba ....................................................................... 32
saxis amocnobis Taviseburebebi ................................................................................... 34
aRqmis Teoriebi ...................................................................................................................... 39
uSualo aRqma....................................................................................................................... 39
“qvemodan-zemoT” da “zemodan-qvemoT” Teoriebi .................................................... 40
“qvemodan_zemoT” Teoriebi ............................................................................................ 41
etalonis Teoria............................................................................................................ 41
prototipebis Teoria.................................................................................................... 43
TvisebaTa Teoria ........................................................................................................... 44
struqturul-aRweriTi Teoria ................................................................................. 48
“zemodan-qvemoT” midgomebi ............................................................................................ 50
yuradReba .................................................................................................................................. 52
Sesavali................................................................................................................................. 52
cnobiereba ............................................................................................................................. 53
cnobiereba da naxevarsferoebis specifikuroba ................................................... 55
yuradRebis gamtarunarianoba da SerCeviToba ........................................................... 58
smeniTi signalebi .............................................................................................................. 58
mxedvelobiTi signalebi ................................................................................................. 60
SerCeviTi yuradRebis modelebi .................................................................................. 61
brodbentis filtraciis modeli ............................................................................. 61
moreis SerCeviTi filtris modeli ........................................................................ 63
treismanis atenuaciis modeli.................................................................................. 65
2
doiCisa da doiCis gviani filtris modeli ........................................................ 67
mravalmodaluri Teoria............................................................................................. 68
naiseris sinTezi ............................................................................................................. 68
yuradRebis resursebis modelebi................................................................................ 69
agzneba, sifxizle da yuradReba ..................................................................................... 71
yuradRebaze moqmedi sxva faqtorebi ......................................................................... 73
strupis efeqti.................................................................................................................... 74
mexsiereba .................................................................................................................................. 76
mexsierebis funqciebi da kvlevis meTodebi............................................................ 76
mexsierebis tradiciuli modelebi ............................................................................. 79
argumentebi mravalsacaviani Teoriis sasargeblod ........................................ 79
vos da normanis modeli.............................................................................................. 81
atkinsonisa da Sifrinis modeli............................................................................. 83
sensoruli sacavebi: xatisebri da eqosebri sacavi ............................................. 86
sperlingis aRmoCena ...................................................................................................... 87
sensoruli sacavebis funqciebi ............................................................................... 91
xanmokle mexsiereba .......................................................................................................... 92
xangrZlivi mexsiereba ...................................................................................................... 94
informaciis gadamuSavebis doneebis Teoria .............................................................. 97
integraciuli modeli: muSa mexsiereba................................................................... 100
muSa mexsierebis kvlevis meTodebi ....................................................................... 104
mexierebis mravlobiTi sistema – tulvingi .......................................................... 105
koneqcionisturi perspeqtiva ....................................................................................... 108
glosariumi............................................................................................................................. 110
gamoyenebuli literatura................................................................................................ 116
3
Sesavali kognitur fsiqologiaSi
4
procesebis mTel diapazons _ SegZnebidan dawyebuli, azrovnebiT da amocanis
gadawyvetiT dasrulebuli.
kognituri fsiqologiis warmomadgenlebi, Cveulebriv, iyeneben informaciis
gadamuSavebis modelebs. es aris evristikuli modelebi, romlebic gamoiyeneba
arsebuli literaturis organizebisTvis, Semdgomi kvlevebis stimulaciis da
koordinaciisTvis da agreTve mecnierebs Soris komunikaciis xelSesawyobad.
informaciis gadamuSavebis modeli gulisxmobs, rom Semecnebis procesi
SeiZleba daiSalos garkveul etapebad, romelTaganac TiToeuli warmoadgens
erTgvar hipoTetur erTeuls. igi moicavs im unikaluri operaciebis nakrebs,
romlebic sruldeba Semomaval informaciaze. navaraudebia, rom reaqcia
movlenaze (mag: kiTxvaze pasuxi) moicavs aseTi etapebisa da operaciebis
seriebis Sesrulebas.
gadamuSavebis yovel axal etapze informacia gadadis wina etapidan. Semdeg
xorcieuldeba misi gadamuSaveba am etapisTvis damaxasiaTebeli operaciebis
gamoyenebiT. informaciis gadamuSavebis yvela etapi erTmaneTTan aris
dakavSirebuli, Tumca pirvel etapad mainc miiCneven Semomavali informaciis
etaps.
stimulebi, movlenebi, signalebi an gamaRizianeblebi, romlebic gare
samyarodan Semodis informaciis gadamuSavebis sistemaSi, cxadia, uSualod ar
aisaxeba adamianis fsiqikaSi, isini gardaiqmneba garkveul simbolur formebSi,
romlebsac kognituri fsiqologebi `Sinagan reprezentaciebs~ uwodeben. Cveni
warmodgenebi samyaros Sesaxeb yovelTvis ar aris realobis identuri. ra Tqma
unda, informaciis reprezentacia dakavSirebulia im stimulebTan, romlebsac
Cveni SegrZnebis organoebi iReben, magram gadamuSavebis dros isini
garkveulwilad icvleba. es cvlilebebi anu modifikaciebi dakavSirebulia
Cvens warsul gamocdilebasTan da mis safuZvelze Camoyalibebuli codnis
mdidar da rTul sistemasTan. xdeba Semosuli informaciis abstrahireba da
Senaxva adamianis mexsierebaSi. Tumca, rogorc Semdgom davrwmundebiT,
zogierTi STabeWdileba (stimuli, gamaRizianebeli an maTi nakrebi) uSualo
saxiTac inaxeba. am da sxva sakiTxebs Cven mogvianebiT ganvixilavT.
informaciis gadamuSavebis modeli svams or mniSvelovan kiTxvas:
1. ra etapebs gadis informacia gadamuSavebis procesSi?
2. ra saxiT inaxeba informacia?
5
es aris kiTxvebi informaciis gadamuSavebis procesebisa da misi Senaxvis
formebis anu struqturis Sesaxeb.
ufro detalurad ganvixiloT struqturisa da procesebis cnebebi.
struqtura (forma) gamoiyeneba kognituri sistemis agebulebisa da
organizaciis aRsaniSnad. es aris garkveulad metaforuli termini, rac imas
niSnavs, rom postulirebuli struqturebi pirobiTi warmodgenebia azrobrivi
elementebis organizebis wesis Sesaxeb. amdenad, mniSvnelovania, rom gaviziaroT:
struqturuli modelebi ar warmoadgens maT uSualo, TvalsaCino aRwerebs.
erT-erTi aseTi modelis magaliTia mexsierebis struqturuli modeli, romelic
“TavSi yuTebis“ metaforas efuZneba. am da sxva struqturul modelebs Cven
mogvianebiT ganvixilavT. aq ki ubralod gaviziaroT, rom es metaforuli
cnebebia da, cxadia, ar SeiZleba maTi pirdapiri mniSvnelobiT gageba.
terminiT “procesi” aRiniSneba operaciebisa da funqciebis nakrebi, romelTa
saSualebiTac xdeba azrobrivi movlenebis gaanalizeba da cvlileba. “procesi”
aqtiuria xolo “struqtura” _ SedarebiT pasiuri. Cven ganvixilavT procesebs,
roca SeviswavliT mexsierebaSi kodirebas, daviwyebas, gadamuSavebas da sxv.
informaciis gadamuSavebaze struqtura da procesebi erTad muSaoben.
amasTan, erTi meoris Sedegia: garkveuli struqturebi yalibdebian informaciis
gadamuSavebis procesebis Sedegad, romlebic Tavis mxriv, garkveulwilad
informaciis Senaxvis struqturebis mier imarTeba.
kognituri fsiqologia cdilobs Seiswavlos rogorc informaciis Senaxvisa
da gadamuSavebis kognituri procesebi, aseve kognituri struqturebi anu
formebi. amdenad, kursis ganmavlobaSi Cven SeviswavliT ZiriTad im monacemebsa
da Sexedulebebs, romlebic arsebobs am or sakiTxTan dakavSirebiT.
Cven momavalSi xSirad gamoviyenebT or cnebas. esaa konceptualuri
mecniereba da kognituri modelebi. isini erTmaneTTan dakavSirebulia, magram
gansxvavdebian imiT, rom konceptualuri mecniereba _ Zalian farTo cnebaa,
xolo kognituri modeli ki aRniSnavs konceptualuri mecnierebis calkeul
klass. mecnierebi kognitur modelebs qmnian (ageben) garkeul movlenebsa da
obieqtebze dakvirvebis Sedegad da eqsperimentebis safuZvelze. isini
gamoiyeneba garkveul kognitur sferoSi an qvesferoSi arsebuli
kanonzomierebebis aRwerisa da axsnisTvis. aseTi modelebis magaliTebia
6
yuradRebis filtraciis modeli an mexsierebaSi informaciis gadamuSavebis
modeli.
am modelTa mizania:
. kvlevebis organizeba;
. dakvirvebisa da cvlilebis Sedegebis gaazreba;
. dakvirvebis Sedegad aRmoCenili faqtebis erTmaneTTan dakavSireba;
. axali hipoTezebis Camoyalibeba;
. iseTi movlenebis winaswarmetveleba, romlebic jer ar gamovlenila;
. sxva mecnierebTan kavSirebis damyareba da komunikacia.
amgvarad, kognituri modelebi garkeul metaforebs warmoadgenen, romlebic
dafuZnebulia dakvirvebaze da daskvnebze da aRweren, rogor amoicnoba, inaxeba
da gamoiyeneba informacia.
kognituri fsiqologiis Seswavlis sferoebia: aRqma, xatebis amocnoba,
yuradReba, mexsiereba, warmosaxva, ena, ganviTarebis kognituri aspeqtebi,
azrovneba, amocanis gadawyveta, problemis gadaWra, adamianuri da xelovnuri
inteleqti. kursis msvlelobisas Cven ganvixilavT am sferoebSi arsebul
ZiriTad miRwevebs, agreTve mniSvnelovan eqsperimentebs da Teoriul modelebs.
sanam am sakiTxebis Seswavlaze gadavidodeT, mokled ganvixiloT kognituri
fsiqologiuri mecnierebis meTodologiuri safuZvlebi.
7
kognituri fsiqologiis meTodologiuri safuZvlebi
8
1. kognicia zogadad adapturia, magram ara mis yvela specifikur
gamovlinebaSi.
rodesac Cven vaanalizebT Cvens SesaZleblobebs, Cven vrwmundebiT, Tu
ramdenad kargad muSaobs Cveni kognituri sistema.
evoluciis Sedegad Cven movaxerxeT Cveni kognituri aparaturis ise
ganviTareba, rom mas SeuZlia Zalian akuratulad (zustad) moaxdinos garemos
stimulis dekodireba. mas asee SeuZlia Sinagani stimulebis gagebac, romlebic
xelmisawvdoms xdis CvenTvis informaciis umravlesobas. Cven SegviZlia aRqma,
swavla, damaxsovreba, fiqri, msjeloba da problemebis gadaWra. Tumca
stimulebs SeuZliaT gvibiZgon informaciis araswori gadamuSavebiskenac. imave
procesebma _ aRqmam, msjelobam da mexsierebam, SeiZleba migviyvanos
Secdomamdec. amis magaliTebia aRqmis iluziebi, stereotipuli msjeloba da
Sexedulebebi, azrovnebis rogiduloba da a.S. adamianebi, umravles
SemTxvevebSi, adekvaturad gadaamuSaveben informacias, magram isini ar arian
unakloni. amdenad, Cven gvaqvs maRali donis adaptaciuri, magram ara unaklo
kognituri sistemebi.
9
amdenad, kognituri fsiqologia ara mxolod kognituri procesebis
urTierTzegavlenas swavlobs, aramed iTvaliswinebs maT urTierTqmedebas
arakognitur procesebTanac.
kognituri fsiqologiis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli sfero, am
TvalsazrisiT, aris kognituri da biologiuri procesebis urTierTzegavlenis
Seswavla. bolo wlebis ganmalobaSi SesaZlebli gaxda garkveuli kognituri
procesebis lokalizaciis dadgena Tavis tvinSi. dadginda agreTve, rom swavla
garkveul cvlilebebs iwvevs tvinSi, rac imas niSnavs, rom kognituri
procesebic zegavlenas axdenen biologiur struqturebze. amdenad, kognituri
procesebi adamianis sxva sistemebTan erToblivad muSaoben.
10
5. yvela fundamentur kvlevas kognitur fsiqologiaSi unda hqondes
praqtikuli gamoyeneba da yvela praqtikulma kvlevam unda migviyvanos
fundamentur gagebamde.
politikosebs da zogjer mecnierebsac uyvarT maRalfardovani sityvebiT
msjeloba gamoyenebiT da fundamentur kvlevebs Soris gansxvavebaze.
sinamdvileSi, maT Soris gansxvaveba sulac ar aris ase mkafio. kvleva,
romelic fundamenturad gamoiyureba, xSirad maSinve gvibiZgebs praqtikuli
gamoyenebisaken. zustad aseve, kvlevas, romelSic TiTqos mxolod gamoyenebiTia
xSirad mivyavarT fundamentur Teoriamde. magaliTad, fundamenturi kvlevis
mixedviT, daswavla ukeTesia maSin, roca gameorebaTa Soris aris garkveuli
intervali, vidre maSin, roca gameorebebi erTmaneTs uSualod mosdevs. am
fundamenturma aRmoCenam maSinve gamoiwvia misi praqtikuli gamoyeneba swavlis
strategiebSi. amave dros, mowmis Cvenebis Seswavlam, romelic Zalian praqtikul
kvlevad gamoiyureboda, gamoiwvia mexsierebis sistemebis Sesaxeb Cveni
fundamenturi gagebis gafarToeba.
11
kognituri fsiqologiis aRorZineba
12
codnis reprezentacia: Sua saukuneebi
13
reprezentaciis adgili aRar rCeboda. geStaltfsiqologebi ki Sinagani
reprezentaciis Teorias izomorfizmis konteqstSi agebdnen, efuZnebodnen ra
reprezentaciisa da realobis urTierTcalsaxa Sesabamisobas. kognituri
fsiqologia aRar iyo aqtualuri, igi bihevioristulma revuluciam daCrdila.
bihevioristul TeoriaSi yvela Sinagani mdgomareoba ganixileboda, rogorc
“Sualeduri cvladi.” es pozicia Zalian popularuli iyo XXs. pirvel
naxevarSi.
Tumca bihevioristma edvard tolmenma 1932 Caatara rigi eqsperimentebisa
virTagvebze da aRmoaCina, rom, miuxedavad imisa, virTagvebs daswavlili
hqondaT SemovliTi gziT sakvebamde misvla, isini mainc umoklesi gziT
midiodnen sakvebamde, Tuki aseTi saSualeba eZleodaT. tolmenis azriT,
cxovelebi TandaTanobiT imuSavebdnen garemos “suraTs” da Semdeg iyenebdnen
mas miznis misaRwevad. am “suraTs” mogvianebiT “kognituri ruka” uwodes.
tolmenis eqsperimentebSi virTagvebSi kognituri rukis SemuSaveba imaSi
gamoixateboda, rom isini sxvadasxva sawyisi wertilidan poulobdnen sakvebs.
amdenad, es Sinagani ruka iyo garemos Sesaxeb informaciis Sinagani
reprezentacia.
14
adamianebis erTgvar reaqcias. dagrovili empiriuli monacemebi adamianis
Sinagani procesebis ignorirebis saSualebas aRar iZleoda.
2. kavSirebis Teoriis warmoSoba. kavSirebis Teoriam xeli Seuwyo
signalebis aRmoCenis da yuradRebis eqsperimentul Seswavlas, agreTve,
kvlevebs kibernetikasa da informaciis TeoriaSi, rac mniSvelovani iyo
kognituri fsiqologiis ganviTarebisTvis.
3. Tanamedrove lingvistikis ganviTareba. SemecnebasTan dakavSirebul
sakiTxebTan erTad ganixileboda enisa da gramatikis axali midgomebi.
metyvelebis fsiqologiaSi noam Comskis (Chomsky) axalma ideebma enis
SemoqmedebiTobisa da “transformaciuli gramatikis” Sesaxeb radikalurad
Secvales asociacionizmisa da biheviorizmis empiristuli pozicia.
4. mexsierebis axali kvlevebi. verbaluri swavlisa da semantikuri
organizaciis kvlevebma safuZveli Seqmna mexsierebis modelebis
CamoyalibebisTvis.
5. kompiuteruli mecniereba da sxva teqnologiuri miRwevebi. kompiuteruli
mecnierebis ganviTarebam da gansakuTrebiT ki, xelovnuri inteleqtis kvlevebis
Camoyalibebam fsiqologebs ubiZga gadexedaT Sexedulebebi informaciis
gadamuSavebis da Senaxvis sistemis Sesaxeb. garda amisa, axali teqnologiuri
xelsawyoebi Tvisebrivad axali tipisa da, amavdroulad, ufro zusti
eqsperimentebis Catarebis saSualebas iZleoda.
15
signalebis aRmoCena
16
sensoruli aRmoCenis meqanizmis sirTulis sailustraciod ganvixiloT
Semdegi magaliTi: warmoidgineT, rom sadarajo koSkuraSi zis morige
damkvirvebeli. misi amocanaa, dReSi ramdenime saaTis ganmavlobaSi yuradRebiT
adevnos Tvali radaris indikatorebs, rom ar gamoeparos mtris TviTmfrinavi.
Tu aseTi TviTmfrinavi marTlac gamoCndeba, maSin morigis mier TviTmfrinavis
amocnobaze SeiZleba milionobiT adamianis sicocxle iyos damokidebuli. Tu
misi gadawyvetileba mcdari iqneba (sinamdvileSi TviTmfrinavi ki ara, mag.,
gadamfreni frinvelebis gundia caSi), maSin igi cru gangaSs gamoiwvevs da misi
Secdomis Sedegad daixarjeba uamravi resursi.
amgvarad, indikatorze ori tipis signali SeiZleba gamoCndes:
“TviTmfrinavi” da e.w. “xmauri” (am SemTxvevaSi frinvelebis gundi). Tu morige
xmaurs TviTmfrinavad miiCnevs, maSin igi cru gangaSSi iqneba damnaSave da
SeiZleba daisajos. xolo Tu TviTmfrinavis signals “xmaurad” miiCnevs, maSin
gamova, rom mas gamoepara mtris TviTmfrinavi, ris aRmosaCenadac is
sinamdvileSi morigeobs (muSaobs). amgvarad, yvela SesaZlo variantidan morige
guSagisTvis misaRebia mxolod ori: “swori dadastureba” an “swori uaryofa”.
cxrili #1
xmauri
xmauri
17
molodini (gamoCndeba Tu ar stimuli) da stimulis arseboba-ararsebobis
Sesaxeb gadawyvetilebis Sedegi (dasja Tu waxaliseba).
molodini SesaZlebelia gaizardos konteqstis zegavleniT an damatebiTi
stimulaciis safuZvelze. ganxilul magaliTSi konteqstis zegavlena iqneba,
mag., Tu mezobel saxelmwifoSi omi mimdinareobs an Tu romelime
saxelmwifosTan pilitikurma daZabulobam piks miaRwia). aseve, konteqstis
zegavlenaa winare gamocdileba, mag., weliwadis am dros bevri gadamfreni
frinveli brundeba Tbili qveynebidan.
laboratoriul eqsperimentebSi am faqtorebis manipulirebiT SesaZlebelia
signalebis aRmoCenis zRurblebze zegavlenis moxdena. morige guSagis
SemTxvevaSi, signalis gamorCena an cru gangaSi gamoiwvevs tragedias an tyuil
xarjebs. Sesabamisad, am realur situaciaSi eqsperimentebis Catareba
SeuZlebelia. Tumca, SesaZlebelia situaciis modelireba laboratoriul
pirobebSi.
laboratoriul pirobebSi aseve SesaZlebelia signalis aRmoCenaze
mosalodneli rezultatis faqtoris Seswavla “gadaxdis sixSiriT”
manipulirebis gziT. magaliTad, Tu Cven vTxovT cdis pirebs, daadasturon
ekranze naCvenebi garkveuli maxasiaTeblebis arseboba, romlebic mxedvelobis
velSi Cndeba eqspoziciebis naxevarSi SemTxveviTi TanmimdevrobiT. yoveli
sworad identificirebuli stimulis SemTxvevaSi Tqven cdis pirs uxdiT
garkveul Tanxas (mag., 5 cents) da yoveli arasworad identificirebuli
stimulis SemTxvevaSi ki uqviTavT imave Tanxas. aseT SemTxvevaSi, gadaxdis sqema
simetriuli iqneba. Tu Cven SevcvliT gadaxdis sqemas da gavxdiT mas
asimetriuls, maSin, Sesabamisad, gaizrdeba an Semcirdeba stimulis aRmoCenis
albaToba. stimulis aRmoCenisTvis dajildoeba-dasjis simetriuli da
asimetriuli sqemebi warmodgenilia cxrilebSi #2-4.
cxrili #2
gadawyvtileba
Tviseba aris Tviseba ar aris
Tviseba aris + 5 centi _ 5 centi
Tviseba ar aris _ 5 centi + 5 centi
18
cxrili #3
gadawyvtileba
Tviseba aris Tviseba ar aris
Tviseba aris + 25 centi _ 5 centi
Tviseba ar aris _ 5 centi + 5 centi
cxrili #4
gadawyvtileba
Tviseba aris Tviseba ar aris
Tviseba aris + 5 centi _ 5 centi
Tviseba ar aris _ 5 centi + 25 centi
19
damkvirveblis kriteriums uwodeben da sxvadasxva gamocdilebis adamianebis
SemTxvevaSi, igi ganapirobebs signalebis amocnobis gansxvavebuli donis
zRurbls.
20
aRqma - sabazo sakiTxebi
am magaliTze dayrdnobiT, Cven vnaxeT, rom zogjer Cven ver aRviqvamT imas,
rac arsebobs. zogjer ki piriqiT, Cven aRviqvamT imas, rac ar arsebobs. amis
sademonstraciod ganvixiloT naxati #2, romelzec Cven aRviqvamT TeTr fonze
21
arsebul samkuTxedebs (marcxniv) da oTxkuTxeds. Tumca, Tu yuradRebiT
davakvirdebiT naxats, aRmovaCenT, rom samkuTxedebi, iseve rogorc oTxkuTxedi,
sinamdvileSi sruliadac ar arseboben. es samkuTxedebi, romelsac Cven vxedavT,
optikuri iluziebia. isini warmoadgenen iseTi vizualuri informaciis aRqmas,
romlebic fizikurad ar arseboben vizualur sensorul stimulebSi. amgvarad,
zogjer Cven ver aRviqvamT imas, rac aris realobaSi da zogjer ki - piriqiT.
daakvirdiT naxatze #3 gamoxatul kibes da SeecadeT gahyveT mas, sanam
bolomde ar axvalT. Tqven aRmoaCenT, rom es SeuZlebelia. am iluzias
„perceftul kibes“ an „dausrulebel kibes“ uwodeben. misi efeqti isaa, rom
„kibeebze asvlisas“ iseTi STabeWdileba iqmneba, TiTqos mudmivad maRla
adixarT, magram sinamdvileSi wreze trialebT.
naxati #2
22
naxati #3 – usasrulo kibe
23
erToblioba, romlis gamocdilebac manamde gvqonda. Sesabamisad, aRqmasTan
mimarTebiT, kognituri fsiqologiis winaSe ismeba fundamenturi kiTxva: „rogor
vaRwevT perceftul stabilobas (aRqmis konstantobas) sensoruli
receftorebis doneze am sruli arastabilurobis fonze?“
perceftuli konstantoba
24
urTierTmiaxloebuli xazebs Soris manZilebiT. ekvivalenturi xatebis zomebi
gansxvavebul sivrceSi, Cveulebriv, aRiqmeba gansxvavebuli zomebis xatebad.
aseTive magaliTia ebinhausis wreebis iluzia, miuler-laieris (Müler-Lyer)
iluzia da kinoskopis efeqtis saxeliT cnobili iluzia (ix. naxatebi # 5, 6, 7).
25
naxati # 6 – miuler-laieris iluzia
26
feris konstantoba - es aris aRqmis Tviseba, roca obieqti inarCunebs igive
fers miuxedavad proqsimaluri stimulebis ferisa. TeTri, ruxi da Savi feris
SegrZneba damokdebulia imaze, Tu ramdenad intensiurad airekleba sinaTle
mocemuli sagnidan: mcire arekvleva Savi fers iZleva, intensiuri arekvla -
TeTrs, xolo saSualo xarisxis arekvla ki - sxvadsxva elferis rux fers.
miuxedavad SegrZnebis doneze moqmedi am kanonzomierebisa, feris aRqma
garkveul farglebSi ar aris ganpirobebuli ganaTebis xarisxiT. ase mag., susti
ganaTebisas carcis naWeri gacilebiT naklebi sinaTlis sxivebs aireklavs,
vidre - SuadRisas mzis gulze Savi feris naxSiri. magram carci mainc TeTrad
aRiqmeba, xolo naxSiri ki - Savad.
siRrmis aRqma
Cven Zalian kargad viciT, rom sagnebi, romlebic Cven garSemo gvakravs
samganzomilebiania. maS, rogor xdeba, rom Tvalis baduraze brtyeli,
organzomilebiani gamosaxulebis asaxvis pirobebSi adamiani aRiqvams sivrcis
mesame ganzomilebas, anu siRrmes? rodesac Tqven gadaadgildebiT garemoSi,
Tqven mudmivad iyurebiT garSemo da Sesabamisad, orientacias axdenT
samganzomilebian sivrceSi. Cveulebriv, roca sivrceSi iyurebiT, Tqven afasebT
sivrcis siRrmes. magaliTad, roca sazRvravT ra siZlieris xmiT unda dauZaxoT
megobars, an afasebT manqanasa da Tqvens Soris manZils quCaze gadasvlisas.
siRrme es aris manZili zedapiridan, romlis Sefasebis aTvlis wertilad Cven,
Cveulebriv, viyenebT sakuTar sxeuls. rogor vaxerxebT, rom Cveni aRqma
samganzomilebiania, maSin, roca Tvalis baduraze gamosaxuleba
organzomilebaSi gveZleva? davubrundeT „dausrulebeli kibis“ magaliTs.
daakvirdiT, agreTve, SeuZlebel konfiguraciebs naxatze #8. saocaria, magram
am organzomilebian suraTze Cven siRrmes aRviqvamT. zogadad, siRrmis aRqma
SesaZlebelia rogorc monoklaruli (erT TvalTan dakavSirebuli), aseve
binokularuli (or TvalTan dakavSirebuli) stimulebiTac. monokularuli
siRrmis stimulebi SesaZlebelia mxolod or ganzomilebaSi iyos
warmodgenili da aRqmuli iyos erTi TvaliT. naxatze #9 warmodgenilia
27
naxati #9
naxati #10
28
siRrmis sxvadasxva monokularuli stimuli. esenia: teqsturis (masalis,
zedapiris) sxvadasxva gradientebi, zomaTa mimarTebebi, wrfivi da sivrciTi
(atmosferuli) perspeqtiva, naxatis gegmaze obieqtebis adgilmdebareoba,
interpozicia, moZraobis paralaqsi, Crdilebi, ganaTeba da konturebi. yvela es
stimuli Tqven SegiZliaT moZebnoT miTiTebul ilustraciebze.
siRrmis aRqma da Sesabamisad, misi Sefaseba, meore mxriv, efuZneba
binokularuli siRrmis stimulebs, romelic aigeba ori TvalisTvis sam
ganzomilebaSi miwodebuli stimulebis safuZvelze. meqanizmebi, romlebic
uzrunvelyofen Cveni aRqmis am Tvisebas sakmaod rTulia da araerTgvarovani
sxvadasxva manZilebis SemTxvevaSi. SedarebiT mokle manZilebze, rogoricaa,
manZili 5 metramde, siRrmis aRqmas uzrunveluofs marjvena da marcxena Tvalis
urTierTqmedeba anu binokularuli mxedveloba. marjvena da marcxena Tvalidan
Semosuli informacia ara mxolod avsebs erTmaneTs, aramed maTi
urTierTqmedeba gvaZlevs Tvisebrivad gansxvavebul unars Seafaso sivrcis
siRrme. am fenomenis sailustraciod, daxuWeT erTi Tvali, erTi saCvenebeli
TiTi daiWireT Zalian axlos saxesTan, xolo meore ki - rac SeiZleba Sors.
daakvirdiT gamosaxulebas, xolo Semdeg SeanacvleT daxuWuli Tvali. rogorc
xedavT, Tqven mier danaxuli TiTebis ganlageba (maT Soris manZili) icvleba.
amis mizezi marjvena da marcxena Tvalis baduraze maTi gamosaxulebebis
SeuTavseblobaa.
binokularuli uTanasworoba ganisazRvreba, rogorc gansxvaveba marjvena
da marcxena Tvalis gamosaxulebebis adgilmdebareobebs Soris. gansxsvavebis
xarisxi (done) damokidebulia siRrmeze (anu obieqtamde manZilze da fiqsaciis
wertilze). amdenad, es aris is signali, romelsac vizualuri sistema iyenebs
imisTvis, rom asaxos siRrme. Cveni Tvalebi erTmaneTisgan sakmaod dacilebulia
da Sesabamisad, isini Cvens tvins awvdian ori saxis informacias: binokularul
SeuTavseblobas da binokularul konvergencias. rac ufro axloa Tqvengan
obieqti, miT ufro metad gansxvavebul informacias agzavnis Tqveni ori Tvali
tvinSi da Sesabamisad, adgili aqvs binokularul disparatizms
(SeuTavseblobas). stimulTa interpretirebisas tvini gansxvavebulobis xarisxs
iyenebs obieqtis daSorebulobis Sefasebis indikatorad. im obieqtebisTvis,
romlebic Cvengan SedarebiT axlo manZilze imyofebian, Cven viyenebT siRrmis
stimulebis binokularuli konvergenciis safuZvelze. binokularuli
29
konvergenciisas Cveni ori Tvali koordinirebulad brundeba SigniT. amasTan
rac ufro axlosaa sagani, miT ufro metadaa Tvalebi SigniT Semobrunebuli.
tvini am informacias (kunTovan moZraobebs) iyenebs sagnis saixlovis
gansasazRvrad. naxatze #10 sqematurad warmodgenilia am ori procesis
muSaoba. tvinSi, qerqis vizualur centrSi moTavsebulia specialuri neironebi,
romlebic pasuxismgeblebi arian binokularul aRqmaze. es neironebi
aerTianeben orive Tvalidan Semosul informacias, imisTvis, rom Camoayalibon
informacia siRrmis Sesaxeb.
naxati # 10
30
siRrmis aRqma es aris interaqcia perceftul Sedegsa da Sefasebul (aRqmul)
Zalisxmevas Soris, romelic saWiroa aRsaqmel obieqtamde misaRwevad. sxva
kvlevebiT dadginda, rom siRrmis aRqmaze ara mxolod Sefasebuli Zalisxmeva
axdens zegavlenas. aRmoCnda, rom rac ufro kargad TamaSobs CogburTeli,
miT ufro didad aRiqvams igi burTs da piriqiT. igive efeqti vlindeba golfis
moTamaSeebTanac. amgvarad, am SemTxvevaSi aRqma garkveulwilad miRwevis
xarisxis funqciaa. aRsaniSnavia, agreTve, rom siRrmis aRqmaze garkveul
gavlenas axdens gamocdilebis faqtori, romelsac Cven bavSvobidan cxovrebis
ganmavlobaSi viRebT saganTa daSorebis mimarT. am gamocdilebis miReba xdeba
mxedvelobiTi SegrZnebebis, agreTve, saganTa SexebiT da sxeulisa da xelebis
moZraobebiT miRebuli kinsTetikuri SegrZnebebis safuZvelze.
31
iTqvas, rom am or pozicias xSirad ganixilaven erT kontiniumSi, rogorc
aRqmis kognituri meqanizmis or ukidures wertils. arsebobs mesame poziciac.
es aris orientirze centrirebuli pozicia, romlis mixedviTac, informacia
daxasiaTebulia misi kargad nacnobobis, gamokveTilobis an TvalsaCinoebis
mixedviT. warmoidgineT, rom Tqven axal qalaqs stumrobT. yovel dilas Tqven
gamodixarT sastumrodan da aTvalierebT qalaqs. Cveulebriv, Tqven qalaqs
aRiqvamT sastumrosTan mimarTebiT. SesaZlebelia, Tqven gqondeT damatebiTi
orientiric qalaqis reprezentaciisTvis, magaliTad, centraluri moedani,
eklesia, koSki, sadguri da sxv.
aRqma ufro mets akeTebs CvenTvis, vidre feris, formis an zomis sivrceSi
konstantobaa. is aseve organizebas uwevs obieqtebs garkveul koherentul
jgufebad. kurt kofkam (Kurt Koffka, 1886-1941), volfgang kelerma (Wolfgang Köhler,
1887-1968) da maqs verthaimerma (Max Wertheimer, 1880-1943) Camoayalibes aRqmis
geStaltis principebi. es principebi eyrdnoba Semdeg ZiriTad debulebas: mTeli
gansxvavdeba misi Semadgeneli nawilebis ubralo jamisgan da mTeli ufro
metia, vidre misi Semadgeneli nawilebis ubralo jami. geStaltis pregnantobis
(Prägnanz) kanonis mixedviT, Cven gvaxasiaTebs tendencia, aRviqvaT nebismieri
mocemuli vizualuri stimulebis simravle stabilur da koherentulad
organizebul formaSi.
warmoidgineT, rom Tqven imyofebiT nacnob oTaxSi. Tqven aRiqvamT zogierT
sagans ufro “win wamoweulad”, pirvel planze, xolo - zogierTebi ki fons
qmnian (mag., kedlebi, iataki). figura SeiZleba iyos nebismieri sagani, romelic
aRiqmeba meti sicxadiT. igi yovelTvis aRiqmeba reciesiuli, naklebad cxadi,
naklebad xazgasmuli obieqtebis fonze. naxati #11 figura-fonis kargi
ilustraciaa. Tqven SegiZliaT aRiqvaT larnaki Sav fonze an ori profili
TeTr fonze, Tumca SeuZlebelia erTdroulad aRiqvaT larnakic da
profilebic.
32
naxati #11
erT-erTi mizezi, ris gamoc TiToeul figuras aqvs Sinaarsi, aris is, rom
TiToeuli maTgani akmayofilebs simetriis geStaltis principebs. simetria
moiTxovs, rom figuris maxasiaTeblebi simetriulni iyvnen centraluri RerZisa
an centraluri wertilis mimarT. qvemoT mocemul naxatebze (ix. cxrili #5),
iseve, rogorc naxatze #11, warmodgenilia formis aRqmis geStaltis ZiriTadi
principebi. isini moicaven figura-fonis aRqmas, siaxloves, msgavsebis da
simetriis, gangrZobiTobis da daxurulobis principebs. TiToeuli es principi
pregnantobis kanons efuZneba.
cxrili #5
x ● x ●
x ● x ●
x ● x ●
● ●● ●● ● x ● x ● { [ ] } < ( ) >
x ● x ●
x ● x ●
x ● x ●
x ● x ●
siaxlove msgavseba simetria gangrZobiToba daxuruloba
33
gaCerdiT erTi wuTiT da mimoixedeT garSemo. Tqven garSemortymuli xarT
figurebisa da fonebis koherentuli da sruli simravleebiT (sinamdvileSi ki
aRiqvamT maT). Cveulebriv, Tqven ver xedavT naxvretebs kedlebze an raime
mcired dazianebebs im wignis zedapirze, romelsac kiTxulobT. SesaZlebelia
zogierTi aso gamorCenilia an wigns aqvs garkveuli tipografiuli xarvezi,
magram Tqven mainc aRiqvamT sityvebs da ver amCnevT xarvezebs. roca Cven
garemos vakvirdebiT, Cven midrekilni varT, garemos stimulebi aRviqvaT
jgufebad. Cven vxedavT erTmaneTTan axlos myofi da msgavsi obieqtebis
jgufebs. garda amisa, Cven aseve ukeT aRviqvamT dasrulebuli obieqtebis
jgufebs, vidre - arasrulisas, ukeT vamCnevT gangrZobiT xazebs - texilTan
SedarebiT da simetriul paternebs _ asimetriulTan SedarebiT. amgvarad,
adamianebi geStaltis principebs yoveldRiur cxovrebaSi iyeneben.
formis aRqmis geStaltis principebi Zalian martivia da kargad asaxavs
formis aRqmis Taviseburebebs. Tumca es principebi aRweriTia da arafers
gveubneba imis Sesaxeb, Tu ratom xdeba ase. imisTvis, rom gavigoT, Tu ratom an
rogor xdeba formisa da paternebis aRqma, Cven qvemoT ganvixilavT aRqmis
Teoriebs.
34
Tqveni Zveli megobaria. amgvarad, saboloo jamSi, orive sistema gexmarebaT
garCevisa da amocnobis sirTuleebis gadalaxvaSi.
naxati #12
35
saxis amocnobis konfiguraciuli efeqtis saintereso magaliTia, roca
adamianebi uyureben damaxinjebul saxeebs da Semdeg normaluri saxe
damaxinjebulad eCvenebaT. Tu Tqven uyurebT damaxinjebul saxes garkveuli
xnis ganmavlobaSi (ix. naxatebi # 13 da 14, romlebSic centrSi moTavsebulia
sawyisi anu “normaluri” saxe, garSemo ki sxvadasxva mimarTulebiT
damaxinjebuli gamosaxulebebi), Semdeg ki akvirdebiT Cveulebriv, normalur
saxes, normaluri saxe geCvenebaT damaxinjebuli sawinaaRmdego mimarTulebiT.
ase magaliTad, Tu Tqven normaluri saxis damaxinjebuli versia gaqvT, sadac
Semcirebulia Tvalebs Soris manZili da akvirdebiT am saxes garkveuli drois
ganmavlobaSi, amis Semdeg normalur saxeze Tvalebi geCvenebaT Zalian Sors
erTmaneTisgan. Cveulebriv, Tqveni codna da gamocdileba gkarnaxobT, romelia
normaluri saxe, magram misi damaxinjebuli versiis dakvirvebis Semdeg es
codna gadaifareba miCveuli damaxinjebuli versiiT.
naxati #131
1
amoRebulia statiidan: Visual adaptation and face perception by Michael A. Webster1, and Donald I. A. MacLeod -
http://rstb.royalsocietypublishing.org/content/366/1571/1702.full
36
naxati #142
2
amoRebulia jurnalis “ Neuropsychologia” statiidan: Alex Burkhardt and others, Adaptation modulates the
electrophysiologica lsubstrates of perceived facial distortion: Support fo ropponent coding.
37
yvela mecnieri ar iziarebs mosazrebas, rom saxis aRqmis sistema
TiTistarisebr xveulSi (Fusiform gyrus) aris moTavsebuli. faqtia, rom saxis
aRqma fsiqologiuri meqanizmiT gansxvavdeba sxva sagnebis aRqmisgan.
arsebobs saxis aRqmis uunarobac. mas prosofagnozia (Prosopagnosia) ewodeba.
mecnierebis azriT, igi dakavSirebulia garkveuli tipis konfiguraciuli
sistemis dazianebasTan. meore mxriv, sxva unarSezRuduloba, rogoricaa,
adreuli kiTxvis uunaroba, romelic damwyeb mkiTxvels SeiZleba hqondes
xarvezi sityvis Semadgeneli maxasiaTeblebis amocnobaSi, pirveli tipis –
elementebze dafuZnebuli sistemis dazianebasTan aris dakavSirebuli.
Cveulebrivi mkiTxveli kiTxvas swavlobs pirveli sistemis gamoyenebiT –
elementebis safuZvelze, xolo Semdeg ukve SeuZlia amoicnos sityva mTlianad.
ase rom, informaciis damuSaveba gadanacvldeba erTi sistemidan meoreSi.
savaraudoa, rom kiTxvis dazianebis zogierTi forma momdinareobs meore
sistemis uunarobisgan, aiRos (gadaibaros) informacia pirveli sistemisgan.
38
aRqmis Teoriebi
uSualo aRqma
saidan iciT, rom aso “A” aris marTlac “A”, roca mas xedavT? es kiTxva
advili dasasmelia, magram Zneli – sapasuxod. ra Tqma unda, es “A”-a, radgan
gamoiyureba, rogorc “A”. ra xdis mas “A” -s msgavsad, nacvlad mag., “H” – is
msgavsisa? ramdenad Znelia am kiTxvaze pasuxis gacema, aSkara gaxdeba, roca
Tqven SexedavT naxats #14. savaraudod, Tqven am suraTze xedavT sityvebs “THE
CAT” Tumca aso “H” sityvaSi “THE” da aso “A” sityvaSi “CAT” aam naxatze
identuria. rogorc mixvdiT, es erTi SexedviT martivi procesi, sinamdvileSi
sakmarisad rTulia. rogorc Cans, aq Cveni gamocdileba erTveba. magram rogor
vakavSirebT aRqmuls mexsierebaSi SenaxulTan? geStalt-fsiqologebi am
problemas hofdingis funqcias uwodeben, radgan danieli fsiqologi perald
hofdingi eWvqveS ayenebda im azrs, rom aRqma SeiZleba dayvanil iqnas
danaxulsa da damaxsovrebuls Soris martiv asociaciaciaze. erT-erTi
gavleniani fsiqologi, romelic aseve eWvqveS ayenebda asociacionizmis am
ideas, aris jeims j. gibsoni (1904 - 1980).
naxati #15
39
gamocdilebasa da aRqmas Soris. gibsoni darwmunebuli iyo, rom realur
samyaroSi arsebobs sakmarisi konteqstualuri informacia imisTvis, rom aRqma
ganxorcieldes. misi azriT, aRqmis procesSi maRali donis inteleqtualuri
procesebi ar monawileobs. gibsoni darwmunebuli iyo, rom Cven konteqstualur
codnas uSualod (pirdapir) viyenebT, rac biologiurad aris ganpirobebuli.
aseTi konteqstualuri informacia ar aris an Zneli gasakontrolebelia
laboratoriul pirobebSi. gibsonis models ganixilaven, rogorc ekologiur
models, radganac misi SexedulebiT, aRqmas adgili aqvs yoveldRiur
cxovrebaSi (ekologiur garemoSi), laboratoriul pirobebSi ki
konteqstualuri informacia naklebad xelmisawvdomia.
gibsonis xazis gamgrZelebelia eleonor gibsoni, romelic ikvlevda
orientirebis aRqmas bavSvebSi.
40
“qvemodan_zemoT” Teoriebi
etalonis Teoria
41
dagWirdebaT TiTo etaloni yoveli misi saxis gamometyvelebisTvis, yoveli
xedvis kuTxidan misi gamosaxulebisTvis, misi saxe makiaJiT Tu mis gareSe,
sxvadasxva varcxnilobiT da a.S
naxati #16
42
prototipebis Teoria
43
naxati #17
TvisebaTa Teoria
44
naxati #18
45
miuxedavad imisa, rom silfrijis modeli erT-erTi yvelaze farTod
Ggavrcelebulia, arsebobs TvisebaTa sxva modelebic. zogierTi avtori
gamoyofs sxvadasxva tipis Tvisebebsac, rogoricaa, mag: globaluri da
lokaluri Tvisebebi. lokaluri Tvisebebi Sedgeba mocemuli paternis
mciremasStabiani an detaluri aspeqtebisgan. Tumca, ar arsebobs lokaluri
Tvisebebis zusti gansazRvreba, Cven mainc SegviZlia ganvasxvaoT isini
globaluri Tvisebebisgan, romlebic mTlianobiT formas qmnian. ganvixiloT,
magaliTad, masala (naxati 19), romelic navonma (Navon) gamoiyena paternebis
aRqmis kvlevaSi. warmodgenili orive stimuli (a da b) aris aso “H”. a) panelze
lokaluri Tvisebebi (patara “H”-ebi) Seesabameba globalur Tvisebas (did “H”-
s). panelze b) ki lokaluri Tvisebebi (patara “S”-ebi) ar Seesabamebian
globalur Tvisebas.
naxati #19
46
globaluri “H” iyo Seqmnili. am fenomens globaluri upiratesobis efeqts
uwodeben.
sul male eqsperimentulad gamovlenil iqna sawinaaRmdego fenomeni,
romelsac lokaluri upiratesobis efeqts uwodeben. martinis (Martin, 1979)
kvlevaSi aRmoCnda, rom roca lokalur TvisebaTa Soris didi dacilebaa (ix.
naxati #20), maSin reversiuli efeqti vlindeba: cdis monawileebi ufro
swrafad axdenen individualuri asoebis lokaluri Tvisebebis identifikacias,
vidre – globalurisas. winaaRmdegobrivi stimulis SemTxvevaSi lokaluri
Tvisebebi xels uSlian (aferxeben) globalur amocnobas.
naxati #20
47
stimulis mimarT, zogierTebi ki marjvena kuTxis mimarT. sxva mecnierebma
aRmoaCines ujredebi, romlebic reagireben kuTxeebze da gverdebze.
Tumca, mecnierebis am etapze cnobilia, rom tvinis reagireba mxedvelobis
stimulebze aseTi erTmniSvelovani ar aris, igi rTuli da kompleqsuria.
mravali tipis ujredi emsaxureba mraval funqcias. es ujredebi moqmedeben
nawilobriv paralelurad, miuxedavad imisa, rom Cven amas ver vacnobierebT.
magaliTad, sivrciTi informacia aRqmuli obieqtis ganlagebis Sesaxeb
gadamuSavdeba misi konturebis Sesaxeb informaciasTan erTdroulad.
naxati #21
struqturul-aRweriTi Teoria
48
rogorebicaa marTkuTxedebi, cilindrebi, konusebi da maTi moRunuli
Semadgeneli nawilebi (ix. naxati #22).
bidermanis komponentebis amocnobis Teoriis Tanaxmad, Cven swrafad
amovicnobT obieqtebs maTi kideebis SeswavliT da Semdeg vSliT obieqts
geonebad. geonebi SesaZlebelia xelaxla aiwyos alternatiuli wyobiT. ase,
magaliTad, asoebis mcire simravlis manupulaciis gziT (kombinaciiT) SeiZleba
Sedges uTvalavi sityva da winadadeba. aseve, geonebis mcire ricxvi SeiZleba
gamoyenebul iqnas sabazo formebis da Semdgom uamravi sabazo obieqtebis
konstruirebisaTvis. geonebi aris martivi da invariantuli xedvis sxvadasxva
kuTxidan (anu garCevadi sxvadasxva xedviTi kuTxidan).
naxati #22
49
sakiTxia mag., Tu rogor xdeba aRwerili obieqtis nawilebs Soris kavSirebis
damyareba. kidev erTi problema bidermanis TeoriaSi da zogadad Q”qvemodan-
zemoT” midgomaSi aris is, Tu rogor xdeba winaswari molodinebisa da garemos
konteqstis gaTvaliswineba paternebis amocnobis zogierT SemTxvevaSi.
“zemodan-qvemoT” midgomebi
50
gamodges megobris danaxvis molodini, radgan masTan daniSnuli gvaqvs
Sexvedra. Cven aseve viyenebT im codnas, rac gvaqvs konstruqtis Sesaxeb. Cven
vakeTebT aracnobier daskvnas, romlis drosac Cven vakavSirebT (vaerTianebT)
sxvadasxva wyarodan wamosul informacias aRqmis Camosayalibeblad. sxva
sityvebiT rom vTqvaT, erTze meti informaciis wyaros gamoyenebiT, Cven
vaxorcielebT msjelobas, romlis Sesaxeb arc ki viciT.
gaCerebis niSnis magaliTSi, sensoruli informacia ar aris sakmarisi, Tumca
Tqveni winaswari gamocdileba molodinze, codnasa da konsteqstze daydnobiT
gkarnaxobs aRqmas(magaliTisTvis ix. naxati #15). palmeris (Palmer) mier
Catarebul erT-erT kvlevaSi monawileebs sTxovdnen, amoecnoT obieqtebi
Sesabamis an Seusabamo konteqstSi. maT aCvenebdnen samzareulos suraTs, xolo
Semdeg warudgendnen sxvadasxva obieqtis sqematur gamosaxulebebs amosacnobad.
ames obieqtebi iyo: puri, safosto yuTi da barabani. obieqtebi, romlebic
Seesabamebodnen konteqsts (am SemTxvevaSi, puri) ufro swrafad iyo amocnobili,
vidre is sagnebi, romlebic ar iyo konteqstis Sesabamisi.
amgvarad, konstruqtivistuli midgomis upiratesobaa is, rom aRqmis
“qvemodan-“zemoT” (monacemebiT marTuli) Teoriebisgan gansxvavebiT, igi
iTvaliswinebs konteqstis efeqts. Tumca, unda iTqvas isic, rom Tanamedrove
kognituri Teoria monacemebis aRwerisa da axsnisTvis iyenebs rogorc
“qvemodan-zemoT”, aseve “zemodan-qvemoT” midgomebs.
51
yuradReba
Sesavali
52
SegviZlia yuradRebis mimarTva gzaze da amavdroulad, radios mosmena, magram
Zalian Znelia yuradRebis miqceva or iseT stimulze, romelsac erTi da igive
modaloba gaaCnia ( mag., ori mxedvelobiTi an ori smeniTi gamRizianebeli).
yoveldRiuri gamocdilebiT viciT, rom Cven garkveuli maxasiaTeblebs
sxvebTan SedarebiT ufro met yuradRebas vaqcevT da, Sesabamisad, xdeba am
maxasiaTeblebis Semdgomi gadamuSavebac. romel maxasiaTeblebs vaqcevT
yuradRebas da romels _ ara – es garkveulwilad damokidebulia Cveni mxridan
maT kontrolze da Cvens xangrZliv mexsierebaze. asea Tu ise, yuradRebis
meqanizmi gadaerTveba erTi stimulidan meoreze. nawili moiZieba da nawilis
gafiltvra xdeba. es gansakuTrebiT kargad Cans e.w. “koqteilis wveulebis
efeqtSi”, roca SesaZlebelia, rom usmende erTi adamianis xmas da,
amavdroulad, “iWerde” sxva adamianis laparaksac. bevr Cvengans gamoucdia, Tu
rogor “xtunaobs” Cveni yuradReba Cveni uintereso mosaubris xmidan gverdze
mdgomi adamianebis xmaze, romlebic saintereso Worebs hyvebian.
rogorc am magaliTidan Cans, yuradReba arCeviTia Cveni yuradRebis
arCeviTobas ramdenime axsna aqvs:
1) informaciis gadamuSavebis Cveni unari SezRudulia arxis
gamtarunarianobiT;
2) Cven SegviZlia garkveulwilad gavakontroloT is, Tu ras vaqcevT
yuradRebas;
3) saganTa aRqma dakavSirebulia Cveni aqtivaciis, “agznebis donesTan”,
romelic, Tavis mxriv, dakavSirebulia Cvens interesebTan.
4) is, rasac Tqven yuradRebas vaqcevT Cveni cnobieri gamocdilebis nawilia.
swored es oTxi ZiriTadi Tema Seadgens yuradRebis kvlevis mTavar sakiTxebs.
ganvixiloT TiToeuli maTgani cal-calke.
cnobiereba
53
marTlac, Cven virCevT erT_erT stimuls mravlidan da, amasTan, areuli
stimuli gamoiyofa, gamoikveTeba, xolo danarCenebi - ganidevneba (daiCrdileba).
cnobierebis qveS moiazreba garemomcveli samyaros stimulebisa da
movlenebis codna, aseve iseTi kognituri procesebis codna, rogoricaa,
mexsiereba da Cveulebrivi SegrZnebebi.
endel tulvingma (Tulving, 1985) gamoyo adamianis cnobierebis sami
nairsaxeoba: anoeturi, noeturi da avtonoeturi. TiToeul maTgans Seesabameba
mexsierebis sami nairsaxeoba: proceduruli, semantikuri da epizoduri.
proceduruli mexsiereba dakavSirebulia imasTan, Tu rogor xdeba raimes
gakeTeba. is moicavs unarebis SeZenas, Senaxvas da gamoyenebas. semantikur
mexsierebaSi inaxeba samyaros Sesaxeb codna, xolo epizodurSi ki – piradad
gancdili movlenebi.
tulvings miaCnia, mexsierebis TiToeul am sistemas Seesabameba cnobierebis
calke tipi (ix. nax. #23)
naxati #23
epizoduri avtonoeturi
semantikuri noeturi
proceduruli anoeturi
54
Tavis Sesaxeb mcodne”) cnobiereba, romelic dakavSirebulia epizodur
mexsierebasTan. aseTi cnobiereba saWiroa piradad gancdili movlenebis
dasamaxsovreblad. igi gvexmareba piradad gancdili cxovrebiseuli faqtebis
gaxsenebaSi. igi gasxvavdeba danarCeni ori tipis cnobierebisgan, romelic
dakavSirebulia aRqmasTan, azrovnebasTan an sizmrebTan.
tulvingis mier SemoTavazebulma modelma xeli Seuwyo cnobierebis
kvlevis metfizikuri Wvretis farglebidan ganTavisuflebas.
55
gamowveuli: adamianTa garkveul nawils aqvs araCveulebrivi verbaluri unarebi,
sxvebi ki ukeT arTmeven Tavs meqanikur Tu sivrciT kanonzomierebebs.
onrSteinis azriT, dasavlur kulturebSi metad ikveTeba logikuri azrovneba,
kiTxva da informaciis verbaluri gadamuSaveba, xolo aRmosavlurSi ki -
aqcentirebulia intuiciasa da insaitze dafuZnebuli cnobiereba.
cnobierebis doneebi: rogorc Cans, TiToeuli SegrZneba dakavSirebulia
cnobierebis garkveuli donesTan. ganvixiloT, magaliTad, Sexeba. Cveulebriv,
Cven ver SevigrZnobT (aRviqvamT) Cveni tansacmlis an saTvalis wonas, romelic
gvacvia an gvikeTia. magram sakmarisia Cveni yuradReba mivmarToT aqeT, Cven
maSinve SevigrZnobT tansacmlis wonas an saTvales, romelic yurebze da
cxvrize gvawveba. zustad aseve, zogjer Cven imdenad varT gatacebuli
garkveuli azrebiT, rom nebismieri sxva azri an SegrZneba sruliad
gamoricxulia. aseT SemTxvevaSi Cveni fsiqikuri energiis udidesi nawili
mimarTulia erT garkveul obieqtze Tu azrze. yoveldRiuri cxovrebis sxva,
naklebad daZabul momentebSi Cveni cnobiereba metad gaSlilia da moicavs
sxvadasxva mravalricxovan SegrZnebas.
Sinagani movlenebi, magaliTad, mogonebebi aseve dakavSirebulni arian
cnobierebis ramdenime donesTan. roca Tqven am winadadebebs kiTxulobT, Tqveni
azrovneba dakavebulia cnobierebis ideebiT. Tumca SesaZloa, rom im
informacias, romelsac Tqven aqedan iRebT zemodan edeba sxva azrebi da
mogonebebi. zogjer es gareSe azrebi imdenad Zlieria, rom Tqven SeiZleba
araferi gaxsovdeT wakiTxulidan.
cnobierebis Seswavlis mimarT fsiqologiis istoriis ganmalobaSi
gansxvavebuli da zogjer sruliad radikaluri midgomebi iyo. aseTia, mag.
titreneri da froidi, romlebic miiCnevdnen, rom fsiqologiis centraluri
Tema cnobierebaa, xolo uotsons ki miaCnda, rom cnobiereba fsiqologiuri
kvlevis miRma unda iyos.
Tanamedrove kognitur fsiqologiaSi cnobiereba ganixileba yuradRebis
konteqstSi, radgan orives _ cnobierebasac da yuradRebasac _ SezRuduli
gamtarunarianoba axasiaTebs. garkveuli drois ganmalobaSi mxolod
SezRuduli raodenobis informacia SeiZleba iyos Cveni yuradRebis obieqti da,
Sesabamisad, gadamuSavebuli. miCneulia agreTve, rom Cven cnobierebaSi
SegviZlia SevaCeroT mxolod raime erTi.
56
mandlers miaCnda (Mandler), rom xanmokle mexsierebis SezRuduli
tevadoba, uSualo mexsierebis moculoba, SefasebiTi msjelobebis SezRuduli
SesaZlebobebi da sxv. _ yvelaferi es dakavSirebulia gacnobierebuli
Sinaarsebis SezRudul moculobasTan. informaciuli midgomis farglebSi
arsebobs mxolod ramdenime seriozuli Sroma cnobierebis Sesaxeb. erT-erT
maTganis avtori _ Salisi (Shallice) miiCnevs, rom mexsierebaSi informaciis
ganmeoreba da seleqciuri yuradReba cnobieri procesis monawilobas
gulisxmoben. misi azriT, cnobiereba asrulebs ormag amocanas: is irCevs
moqmedebis dominantur sistemas (romelic unda amuSavdes) da gasazRvravs
misTvis mizans.
naiseri (Naisser) ar eTanxmeba mosazrebas, rom cnobiereba garkveuli drois
ganmavlobaSi erTi obieqtiT aris SezRuduli, radganac sakuTriv erTi
obieqtis idea Zalian bundovania. magaliTad, roca balets vuyurebT, ramden
obieqts vacnobierebT?
57
yuradRebis gamtarunarianoba da SerCeviToba
smeniTi signalebi
58
miewodebodaT ori smeniTi informacia erTdroulad, romelTaganac erT-erTi
unda “gamoerCia” xolo meorisTvis ignorireba unda gaekeTebina. zogjer es
informaciebi miewodebodaT yursasmenebis saSualebiT, zogjer ki oTaxis
sxvadasxva kuTxeSi ganTavsebuli akustikuri sistemebis saSualebiT.
aRsaniSnavia isic, rom orive Setyobinebas erTi da igive diqtori kiTxulobda.
Cerim aRmoaCina, rom miuxedavad imisa, rom cdis pirebi axerxebdnen
informaciis “daCrdilvas” (ignorirebas), isini Zalian cota rames
imaxsovrebdnen. cxadia, cdis pirebi gacilebiT ufro cudad imaxsovrebdnen im
Setyobinebas, romelsac naklebi yuradReba eqceoda. rodesac ignorirebuli
arxidan maT miewodebodaT sityvieri Setyobineba, isini afiqsirebdnen, rom es
iyo verbaluri Setyobineba. amdenad, xdeboda metyvelebis amocnoba. magram
rodesac am arxze inglisuris nacvlad germanulenovani Setyobineba Semodioda,
isini enis cvlilebas ver amCnevdnen. Ceris eqsperimentebi cxadyofs, rom
adamians aqvs unari, fokusireba moaxdinos erT Setyobinebaze da Seakavos meore
Setyobinebidan momdinare informacia. es Zalian mniSvlelovani Tvisebaa, radgan
igi saSualebas gvaZlevs, gadavamuSaoT informaciis SezRuduli raodenoba da
ar gadavtvirToT gadamuSavebis meqanizmi. Tumca isic unda aRiniSnos, rom
zogierT situaciaSi gadamuSaveba e.w. “yru” anu ignorirebuli arxidan Sesuli
informaciac. amis dasturia zemoT ganxiluli e.w “koqteilis wveulebis
efeqti.” zustad aseve, moreis (Moray) mier Catarebulma eqsperimentebma aCvena,
rom rodesac ignorirebuli arxiT miwodebuli Setyobinebis win cdis pirs
esmis sakuTari saxeli, maSin Setyobinebebis damaxsovrebac ukeT xdeba.
ra kognituri meqanizmebi ganapirobeben am Sedegebs? am eqsperimentebSi
sensorul doneze orive yuri erTgvarovan stimulacias iRebda. ar SegviZlia
vifiqroT, rom romelime Setyobinebam ver miaRwia tvinis qerqis smeniT zonamde.
Sesabamisad, seleqciuri yuradRebis axsna informaciis gadamuSavebis
paradigmaSi unda veZeboT, romelic agvixnis, Tu rogor akontrolebs
Setyobinebas yuradReba da rogor xdeba, rom zogjer arakontrolirebuli
Setyobinebebis gadamuSavebac mimdinareobs.
59
mxedvelobiTi signalebi
60
SerCeviTi yuradRebis modelebi
61
erTdroulad awodebdnen cifrebs, amitom maT angariSs aseTi saxe unda
hqonoda: 4, 6, 9, 2, 3, 7.
aRsadgeni informaciis raodenobis (6 erTeuli) da eqspoziciis drois (2
wm-Si) gaTvaliswinebiT brodbenti moeloda, rom aRdgenis procenti maRali
iqneboda (daax. 95%). Tumca eqsperimentis orive seriaSi cdis pirebma aRadgines
mosalodnelze naklebi cifrebi; pirvel seriaSi aRdgena Seadgenda cifrebis
65% -s, xolo meoreSi – 20%-s.
sensoruli registri
perceftuli procesebi
62
arxidan Sesuli informaciac. meore seriaSi ki cdis pirs uwevda yoveli
cifris SemTxevaSi yuradRebis gadarTva, sul mcire, 3-jer mainc: marjvena
yuridan marcxenaze, Semdeg marcxenidan - marjvenaze da Semdeg isev marjvenidan
- marcxenaze.
brodbents miaCnda, rom seleqcia mimdinareobs stimulis fizikuri
maxasiaTeblebis mixedviT. Tumca aseT SemTxvevaSi filtris gadarTva ar unda
iyos dakavSirebuli Setyobinebis SinaarsTan.
cxrili #6
marcxena yuri marjvena yuri
obi 2
3 eq
ti 9
63
imave avtorebma Caatares sxva eqsperimentic, sadac nacvlad marcvlebisa
gamoyenebuli iyo sityvebi, romlebic frazas hqmidnen. aRmoCnda, rom, miuxedavad
instruqciisa, cdis pirebs fraza esmiT. amdenad aSkaraa, rom Setyobinebebis
nawilebs cdis pirebi orive SemTxevaSi azrobrivad ajgufebdnen.
es monacemebi eWvqveS ayeneben brodbentis filtraciis erTarxiani modelis
adekvaturobas. brodbentis modelis sawinaaRmdegod metyvelebs, agreTve
eqsperimentebi, romelic Catarda kanis galvanuri reaqciis gazomvis
safuZvelze. cdis pirebs umuSavebdnen pirobiT refleqss (denis dartymis
saSualebiT) garkveul sityvebze. cdis Semdgom seriaSi cdis pirebs es sityvebi
miewdebodaT e.w. daCrdiluli arxis meSveobiT. miuxedavad amisa, sityvebis
eqspozicia cdis pirebSi iwvevda kanis galvanur reaqcias. sxva eqsperimentSi
dadginda, rom cdis pirebs kanis galvanuri reaqcia aqvT ara mxolod am
sityvebze, aramed - maT sinonimebsa da antonimebzec.
es eqsperimentebi cxadyobs, rom cdis pirebis mier xdeba e.w.
ignorirebuli signalebis ara mxolod aRmoCena, aramed - gadamuSavebac.
moreis (Moray) mier Catarebul eqsperimentebSi aRmoCnda, rom cdis pirTa
didi nawili amCnevs sakuTar saxelebs, romelic ignorirebuli arxiT
miewodebodaT. zemoT aRwerili eqsperimentebis Sedegebze dayrdnobiT moreim
Camoayaliba yuradRebis axali modeli, romelSic gaTvaliswinebuli iyo
Setyobinebis Sinaarsobrivi mxaris zegavlena filtrze.
misi modelis mixedviT, Tumca seleqciuri filtri blokavs informaciis
udides nawils sensorul donze, magram zogierTi didi pirovnuli wonis mqone
an Zalian mkafio (TvalSisacemi) informacia ufro Zlieria, vidre filtirs
barieri. igi ver uZlebs am informacias da es ukanaskneli axerxebs filtris
gadalaxvas da gadadis gadamuSavebis Semdgom etapze.
moreis filtraciis modeli faqtobrivad brodbentis modelis
gaumjobesebul versias warmoadgens, magram mniSvnelovania, radgan masSi
gaTvaliswinebulia stimulis Sinaarsobrivi mxarec.
64
treismanis atenuaciis modeli
65
da igi axerxebs signalis dasustebis meqanizmis gadalaxvas. naxatze # 25
warmodgenilia treismanis modeli.
atenuaciis kontroli
xanmokle mexsiereba
sensoruli registri
perceftuli procesebi
viwro adgili
66
doiCisa da doiCis gviani filtris modeli
sensoruli registri
seleqciuri filtri
67
mravalmodaluri Teoria
naiseris sinTezi
68
seriulia da met dros da yuradRebis resursebs moiTxovs. yuradRebis
procesebi gamoiyeneba maxasiaTeblebs Soris mimarTebebis dasakvirveblad da
dasadgenad, agreTve - calkeuli fragmentebis erTi obieqtis reprezentaciaSi
gasaerTianeblad.
69
audialuri amocanebis wyvilis. naxatze #27 warmodgenili meore modeli
gulisxmobs resursebis ganawilebas modalobaTa Soris.
70
amgvarad,Ffiltrisa da SeRuduli resursebis Teoriebi (modelebi)
erTmaneTs avseben.
71
saTobiT uwevda Tvalyuris devneba ekranisaTvis, mtris TviTmfrinavis
molodinSi (ix. signalebis aRmoCenis Teoria). makvorsma (Mackworth, 1950)
fxizlobis amocanaSi gamoyo erTi aspeqti, romelic aRgznebasa da yuradRebis
kavSirze miuTiTebda, man daamzada saaTis msgavsi xelsawyo. misi isari
ciferblatze moZraobda da Cerdeboda TiTqmis yoveli wamis gasvlis Semdeg.
gamonakliss warmoadgenda iSviaTi da aralegularuli SemTxvevebi, roca isari
akeTebda ormag (orwamian) naxtoms. cdis pirebs Rilakze xelis daWeriT unda
daedasturebinaT yoveli aseTi naxtomis SemCneva. pirveli naxevari saaTis
ganmavlobaSi cdis pirebi kargad muSaobdnen, Semdeg ki Secdomebi ganuwyvetliv
matulobda. Tu cdis pirebs eubnebodnen, rodis dauSves Secdoma da rodis ara,
maSin maTi samuSaos xarisxi umjobesdeboda. rogorc Cans, es xels uwyobda
maTi yuradRebis mobilizebas. am kvlevis Semdeg “yuradRebis maqsimaluri
moculobis” sakiTxis Seswavlas ara erTi avtori cdilobda. xSirad
gamoiyeneboda e.w. “gamafrTxilebeli” signalis meTodi, roca cdis pirs
signalis gamoCena winaswar atyobinebda im niSnis gamoCenas, romelzec cdis
pirs sapasuxo reaqcia unda mieca. kvlevebma aCvenes, rom reaqciis Sesrulebis
optimaluri xarisxi miiRweva maSin, roca “gamafrTxilebeli” signali
eqsperimentul stimulamde 0,2-0,5 wamiT adre Cndeboda. ufro mokle an
xangrZlivi intervali signalsa da eqsperimentul stimuls Soris cdis pirebSi
iwvevda arasakmaris SfoTvas an moumzadeblobas.
am kvlevebze dayrdnobiT, poznerma da baiesma (Posner and Boies) 1971 wels
SeimuSaves eqsperimentebi, romlTa mizani iyo, daedginaT gansxvaveba da
urTierTkavSiri yuradRebis konponentebs Soris. es komponentebi iyo: SfoTva,
SerCeviToba da gamtarunarianoba. erT_erTi eqsperimentis idea imaSi
mdgomareobda, rom stimulis amosacnobad (mag., asos) ufro naklebi droa
saWiro, Tu mas win uswrebs Tviseba, romelic moicavs stimulis Sesaxeb
informaciis nawils. advili misaxvedria, rom aso “A”_s amocnoba gacilebiT
gaadvildeba, Tu mas win uswrebs am asos sxvagvari gamosaxuleba. pirveli da
meore stimulis miwodebebs Soris droSi cvlilebiT SeiZleba davadginoT, ra
dro aris saWiro imisTvis, rom pirveli signalis kodireba ise moxdes, rom igi
optimaluri iyos meore signalis gadamuSavebisaTvis. poznerma da baiesma
aRmoaCines, rom meore signalze reaqciis dro optimaluri iyo maSin, roca cdis
pirs eZleoda 500 mlwm. mosamzadeblad.
72
1973 wels kenemanma (Kanheman) SeimuSava yuradRebis Teoria, romelic
moicavda rogorc aRgznebis dones, aseve informaciis gadamuSavebis adamianebis
SezRudul unarebs. “viwro adgils” modelis nacvlad kenemanma ivarauda, rom
SezRudva ufro zogadia da igi dakavSirebulia zogadad informaciis
gadamuSavebis adamianis unaris SezRudul resursebTan. kenemanis mixedviT, am
modelis centraluri elementebia: “resursebis moTxovnis Sefaseba” da
“ganawilebis principebi”.
amgvarad, kenemanis azriT, yuradReba dakavSirebulia “azrobriv
ZalisxmevasTan” da informaciis gadamuSavebis SezRuduloba efuZneba
gasanawilebeli resursebis SezRudulobas. Tumca, aRgzneba SeiZleba
gaizardos iseTi aqtorebis zegavleniT, rogoricaa, SfoTva, SiSi, brazi,
sqesobrivi aRgzneba da preparatebis zemoqmedeba.
73
strupis efeqti
74
cxrili #7 – strupis testi
a) waikiTxeT ferebis saxelebi, rac SeiZleba swrafad. waikiTxeT marjvnidan
marcxniv TiToeuli striqonis gaswvriv.
75
mexsiereba
76
mokled davaxasiaToT is meTodebi, romlebic gamoiyeneba mexsierebis
sakvlevad.
mexsierebis kvlevis procesSi mkvlevarebi iyenebdnen sxvadasxva meTods
(davalebebs) da sTxoven monawileebs, gaixsenon informacia (mag., ricxvebis an
sityvebis mwkrivebi) sxvadasxva wesis gamoyenebiT. mexsierebis kvlevis meTodebi
SeiZleba davajgufod ori TvalsazrisiT; 1) ikvleven isini cnobas Tu
reproduqcias da 2) ikvleven isini implicitur Tu eqsplicitur mexsierebas.
gaxsenebis (mizanmimarTuli aRdgenis) dros Tqven axdenT Faqtebis, sityvebis
an mexsierebis sxva Sinaarsebis reproduqcias. CamonaTvalis, Sevsebis da
agreTve, eseis tipis davalebebi Tqvengan moiTxovs informacis gaxsenebas.
cnobis dros Tqven amoarCevT an cnobT im Sinaarss (axdenT identificirebas) -
sityvas, ricxvs, wels da a.S., romelic manamde iswavleT. TqvenTvis kargad
nacnobi mravalobiTi arCevanis da WeSmariti_mcdarobis tipis testuri
davalebebi ZiriTadad dafuZnebulia cnobaze.
Tanamedrove kognituri fsiqologiis eqsperimentebSi klasikur meTodebze
dayrdnobiT gamoyenebulia aRdgenis sami ZiriTadi tipi. esa: 1) seriuli
gaxseneba, romelSic cdis piri ixsenebs masalas zustad im TanmimdevrobiT,
rogoriTac miawodes dasamaxsovreblad (ebinhausis rekonstruqciis meTodi); 2)
Tavisufali aRdgena, romlis drosac masalis aRdgenis Tanmimdevrobas
mniSvneloba ar aqvs (ebinhausis klasikuri “daswavlisa” da “SenarCunebuli
wevrebis” meTodi); 3) sayrdeniT aRdgena, romlis drosac cdis piris warudgenen
masalis erTeulebs wyvilebis saxiT, aRdgenis dros ki aCveneben wyvilis erT
wevrs da man unda gaixseneos _ meore. aRdgenis am meTods “wyvilTa asociaciis
meTodsac” uwodeben (mexsierebis klasikur kvlevebSi cnobili “swori
pasuxebis” meTodi). fsiqologebi aseve zomaven xelaxali swavlebis fenomensac.
es aris meTodi, romlis drosac cdis piri xelaxla daiswavlis garkveul
masalas, romelic mas adre hqonda naswavli (gaixseneT ebinhausis momaragebis
(ekonomiis) meTodi).
Cveulebriv situaciaSi cnobis davalebebSi ufro meti masalis aRdgena
xdeba, vidre _ gaxsenebis (mizanmimarTuli aRdgenis) davalebebSi. ase
magaliTad, erT-erT kvlevaSi gamoyenebuli iyo 200 suraTi cnobis mexsierebis
sakvlevad. reproduqciaze mimarTul kvlevebSi ki masalis maqsimaluri
77
moculoba 80 erTeulia (Tumca aseT eqsperimentebs win uswrebs intensiuri
daswavlis faza).
cdis pirTa winaswari informireba gaxsenebis saWiro tipis Sesaxeb
(cnoba moeTxovebaT maT, Tu aRdgena), cxadia, zegavlenas axdens
damaxsovrebuli masalis moculobaze. aRdgenis davaleba informaciis ufro
Rrma gadamuSavebas moiTxovs, vidre _ cnobis davaleba. davuSvaT, Tqven
emzadebiT gamocdebisTvis, romelSic iqneba e. w. “Ria kiTxvebi” an meore
SemTxveva, roca Tqven emzadebiT e.w. “daxuruli tipis davalebebze” pasuxis
gasacemad. cxadia, rom pirvel SemTxvevaSi Tqven meti Zalisxmeva gWirdebaT,
radgan unda daimaxsovroT meti detalebi da unda SeZloT masalis
damoukideblad aRdgena. meore SemTxvevaSi ki, ubralod, unda amoicnoT swori
pasuxebi.
rogorc vxedavT, gaxsenebis es ori tipi identuri ar aris. zogjer
fsiqologebi aRniSnaven, rom cnobis mexsierebas sWirdeba recefciuli
(aRqmadi) codna, xolo aRdgenis davalebebs ki gamomxatvelobiTi codna.
gansxvavebebi recefciul da eqspresiul codnas Soris vlindeba ara mxolod
mexsierebis, aramed enis, azrovnebisa da kognituri ganviTarebis sferoebSic.
rogorc zemoT iyo aRniSnuli, mexsierebis mkvlevarebi erTmaneTisagan
ganasxvaveben eqsplicituri da implicituri mexsierebis klvevis meTodebsac.
eqsplicituri mexsierebas miekuTvneba informaciis cnobieri daswavla da
aRdgena. implicitur mexsierebas ki miekuTvneba informaciis aRbeWdva,
gadamuSaveba da gamoyeneba cnobierebis monawileobis (adamianis mxridan misi
kontrolis) gareSe. amitom garda iseTi davalebebisa, sadac cdis pirebs
sTxoven raime informaciis damaxsovrebas da Semdgom mis aRdgenas, mkvlevarebi
iyeneben specialur meTodebsac implicituri mexsierebis Sesaswavlad. aseT
davalebaTa magaliTia “sityvis Sevsebis” davaleba: cdis pirs warudgenen
sityvis fragments da sTxoven daasrulos igi, Tqvas pirveli sityva, romelic
TavSi azrad mouva. aseve iyeneben proceduruli codnis amotanis davalebebs,
romlis drosac cdis pirs sTxoven garkveuli SeZenili Cvevis (mag.,
velosipedis tareba) demonstrirebas. am meTodebs “rogor gakeTebis”
davalebebsac uwodeben.
78
mexsierebis tradiciuli modelebi
saRi azri gvkarnaxobs, rom sul cota ori tipis mexsiereba arsebobs:
informaciis nawili Cven Zalian cota xans gvaxsovs, nawils ki mTeli
cxovrebis ganmavlobaSi vinaxavT.
mtkicebulebebi mexsierebis ori mdgomareobis Sesaxeb fiziologiuri
gamokvlevebidan momdinareobs. cxovelebTan Catarebuli swavlis
eqsperimentebis Sedegebi uaresdeba, Tu maT mier swavlis mcdelobas uSualod
mosdevs eleqtokonvulsiuri Soki. eleqtrokonvulsiuri Soki aranair
zemoqmedebas ar axdens ufro adreuli daswavlis Sedegze, rac imaze unda
miuTiTebdes, rom eleqtrokonvulsiuri Soki xels uSlis informaciis
gadatanas gardamavali mexsierebidan mudmivSi (Weiskrantz, 1966). adamianebi,
romlebic Tavis travmis Sedegad gamowveuli amneziiT arian daavadebulni,
xSirad ver ixseneben ra moxda uSualod travmis win (ramdenime wamiT adre). es
79
sindromi cnobilia, rogorc mokle retrograduli amnezia. igi gansxvavdeba
ufro Zvel movlenebze mexsierebis dakargvisgan, romelsac xangrZliv
retrogradul amnezias uwodeben. xanmokle retrogradul amneziaSi mogonebebi
uaxloesi movlenebis Sesaxeb srulad iSleba, Tumca SenarCunebulia movlenebi,
romlebic travmamde ramdenime wuTiT an saaTiT adre moxda. garda amisa, tvinis
dazianebebis da travmebis gamokvlevebi, agreTve skanirebis (pozitronul
emisiuri tomografia)Sedegebi adastureben mexsierebis sxvadasxva sacavebis
arsebobas.
marTlac, pacientebs ar uWirT travmis Semdgomi movlenebis gaxseneba. linCi
da iarleni (Lynch & Yarnell, 1973) utarebdnen interviuebs fexburTelebs,
romlebmac Tavis travma miiRes. interviu uSualod mosdevda Zalian mokle
nevrologiur gamokvlevas da daSavebidan daaxloebiT 30 wm.-is Semdeg
tardeboda. moTamaSeebis interviureba xdeboda aseve 3-5 wT.-is Semdeg da 5-20
wT.-is Semdegac. uSualod travmis Semdeg Catarebul interviuSi fexburTelebs
zustad axsovdaT daSavebis yvela detali. Tumca 5 wT.-is Semdeg maT mxolod
zogadi suraTi axsovdaT. kvlevis monacemebze dayrdnobiT, mkvlevarebma
gaakeTes daskvna, rom detalebi, romlebic travmis mirebasTan aris
dakavSirebuli, garkveuli droiT inaxeba mexsierebaSi, magram maTi gadacema
xangrZliv mexierebaSi aRar xdeba an ver xdeba maTi ganmtkiceba xangrZlivi
SenaxvisTvis.
neirofsiqologiuri gamokvlevebi adastureben, rom mexsierebis TiToeul
sacavs aqvs garkveuli lokalizacia adamianis tvinSi. kanadeli mkvlevaris
milneris (Milner) mier 1966 wels aRwerili iyo metad saintereso SemTxveva. misi
pacienti daavadebuli iyo epilefsiis mZime formiT da mkurnalobis mizniT mas
Cautarda operacia tvinis safeTqlis wilze, romlis drosac mas amoaWres
hipokamfi. Tumca pacients daavadeba Seumsubuqda, magram mas ganuviTarda Zlieri
amnezia: mas aRar SeeZlo axali informaciis Senaxva xangrZliv mexsierebaSi,
Tumca ki xanmokle mexsiereba SenarCunebuli hqonda. mas SeeZlo aRedgina
ricxvebis Tanmimdevroba erTxelobrivi aRqmiT, magram ar SeeZlo maTi
damaxsovreba garkveuli drois ganmavlobaSi. informacia, romelic mis
xangrZliv mexsierebaSi inaxeboda operaciamde xeluxlebeli darCa, igi Zalian
kargad asrulebda standartul inteleqtualur testebs, magram ar SeeZlo
axali adamianebis saxelebis an saxeebis damaxsovreba. rogorc Cans, misi
80
xanmokle mexsiereba ar dazaralda, magram mas aRar SeeZlo informaciis
gadatana xanmokle sacavidan xangrZlivSi. radgan dazianebebi iyo safeTqlis
wilsa da hipokampSi, aSkaraa, rom tvinis am nawilebSi mexsierebisTvis
mniSvnelovani centrebia ganlagebuli.
Tanamedrove fsiqologiaSi aris araerTi eqsperimenti da kvleva, romelic
adasturebs mexsierebis mravalsacavian struqturas. informacia, romelic
Seagrova Cvenma sensorulma organoebma, Zalian swafad gadaecema pirvelad
sacavs, sadac xdeba misi Canacvleba informaciis axali nakadiT an misi
SenarCuneba gameorebis Sedegad. Tu informaciis axali nakadi Zalieria
(Semodis bevri axali an ufro saintereso informacia), maSin xanmokle
mexsierebaSi arsebuli informacia gamoidevneba axali informaciiT.
mravalsacaviani modelis arsebobis sasargeblod miuTiTebs:
dakvirvebebi, rom zogierTi informacia da movlenebi mokle droiT
gvaxsovs, zogierTi ki – xangrZlivad;
fiziologiuri gamokvlevbi, romlis mixedviTac xanmokle Senaxva
SeiZleba Sewydes, maSin roca xangrZlivi Senaxvis funqciebi SenarCunebulia.
1965 wels vom da normanma (Waugh & Norman) SeimuSaves mexsierebis pirveli
mravalsacaviani modeli. mas safuZvlad udevs dualisturi koncefcia:
pirveladi mexsiereba anu xanmokle Senaxvis sistema da meoradi mexsiereba anu
xangrZlivi Senaxvis sistema erTmaneTisgan damoukidebelia. am modelma (ix.
naxati #28) ganapiroba “TavSi yuTebis” metaforis warmoSoba da am terminis
damkvidreba kognitur fsiqologiaSi.
81
naxati #28 – vos da normanis modeli
daviwyebuli
82
cifris pirvelsa da bolo eqspozicias Soris. radganac cdis pirebma ar
icodnen, Tu romeli cifri iqneboda eqsperimentuli, maT ar SeeZloT romelime
maTganze koncentrireba da misi gameoreba. rogorc gvaxsovs, cdis pirebs
cifrebs ukiTxavdnen 1 wamisa da wamis meoTxedis intervaliT. am gziT vos da
normans undodaT daedginaT, daviwyeba Caqrobis mizeziT (anu drois gasvlis
Sedegad) xdeba Tu mexsierebis SigniT - interferenciis gamo. Tu daviwyeba
Caqrobis mizeziT xdeba, maSin cifrebis ufro neli miwodebis dros (erTi
cifri wamSi) swori pasuxebis raodenoba ufro naklebi unda yofiliyo; Tu
daviwyeba interferenciis Sedegia, maSin pasuxebis raodenoba ar unda yofiliyo
damokidebuli miwodebis tempze. aRmoCnda, rom eqsperimentis orive seriaSi
(erTi cifri wamSi da oTxi cifri wamSi) Sedegebi erTnairi iyo. amgvarad,
pirvelad mexsierebaSi daviwyebs mizezi intetferenciiT unda aixsnas.
msgavsi eqsperimenti Caatara normanma 1966 wels. mis eqsperimentSi cdis
pirebs wamSi awvdidnen erTidan aT sityvamde. am eqsperimetmac daadastura, rom
daviwyebis siswrafe daaxloebiT erTnairi iyo cifrebis miwodebis sxvadasva
siCqaris dros. sabolood gakeTda daskvna, rom pirvelad (xanmokle)
mexsierebaSi daviwyeba ganpirobebulia ufro metad interferenciiT, vidre
CaqrobiT.
vos da normanis modeli da misi empiriuli safuZveli gviCvenebs, rom
pirvelad mexsierebaSi SeiZleba zustad SenarCundes Semosuli informacia
garkveuli drois ganmavlobaSi. amasve adasturebs yoveldRiuri gamocdilebac.
Cven SegviZlia zustad gavimeoroT axlaxan warmoTqmuli sityvebi, mag., Cveni
mosaubris mier warmoTqmuli bolo fraza (amasTan, SesaZlebelia Cven mas
sulac ar vusmendeT). Tumca sruliad SeuZlebelia imave frazis aRdgena
garkveuli drois gasvlis Semdeg, roca igi gadaifareba axali informaciiT.
83
Senaxvis specifikas, ver xsnida iseT movlenebs, rogoricaa, sensorul
mexsierebaSi informaciis kodireba, erTi sacavidan meoreSi informaciis
gadatana, mexsierebidan informaciis amotanis marTva da a.S.
1968 w. riCard atkinsonma da riCard Sifrinma (Atkinson & Shiffrin) SeimuSaves
axali modeli, romelic aseve “TavSi yuTebis” metaforas efuZneboda, Tumca
iTvaliswinebda subieqtis mier procesebis marTvis SesaZleblobebsac. vos da
normanis modelisgan gansxvavebiT, maT modelSi mexsierebis struqtura
warmodgenilia sami sacavis saxiT. esenia: sensoruli registri, xanmokle sacavi
da xangrZlivi sacavi (ix. naxati #29)
Semomavali stimuli uSualod registrirdeba Sesabamis sensorul
registrSi – sensorul sacavSi (mxedvelobiTi da smeniTi sensoruli registri
_ xatisebri da eqosebri sacavebi, ufro detalurad qvemoT iqneba ganxiluli),
ris Sedegadac an ikargeba, an kidev gadaecema gadamuSavebis Semdeg etaps.
pasuxi
84
cneba “mexsiereba” am modelis mixedviT aRniSnavs im monacemebs da informacias,
romlis Senaxvac xdeba, xolo cneba “sacavi” ki – struqturuli elementia,
romelSic es informacia inaxeba. Tumca dRes kognitur fsiqologiaSi aseTi
mkafio sxvaobebi ar aris da sami sacavi xSirad moixsenieba, rogorc
sensoruli mexsiereba, xanmokle mexsiereba da xangrZlivi mexsiereba.
atkinsonisa da Sifrinis modeli sainteresoa imiTac, rom aq xanmokle
mexsiereba ganxilulia, rogorc muSa sistema, romelSic Semosuli informacia
Caqrobis Sedegad swrafad ikargeba (Tumca ufro did xans yovndeba, vidre -
sensorul registrSi). xanmokle mexsierebaSi warmodgenili informaciis forma
gansxvavedeba sensorul registrSi warmodgenili informaciis formisgan. mag.,
sensorul registrSi vizualurad warmodgenili sityva xanmokle mexsierebaSi
SesaZlebelia smeniTi kodebis saSualebiT iyos warmodgenili.
mesame sistemaSi anu xangrZliv sacavSi warmodgenili informacia SedarebiT
mudmivia, Tumca, SesaZlebelia isic ar iyos xelmisawvdomi Semomaval
informaciasTan interferenciis gamo. aRsaniSnavia, rom am modelis Tanaxmad,
xangrZlivi sacavis funqciaa “Tvalyuri adevnos” (gaakontrolos) sensoruli
registridan xanmokle sacavSi Semomavali stimulebi da uzrunvelyos maTTvis
Senaxvis adgili.
aRsaniSnavia isic, rom am modelis mixedviT erTi sacavidan meoreSi
informaciis gadatanis kontrols TviT adamiani axorcielebs. informacia
droebiT Cerdeba sensorul registrSi, xdeba misi skanireba da misi gadarCeuli
nawili gadadis xanmokle mexsierebaSi. Tumca SesaZlebelia informacia
xangrZliv mexsierebaSi uSualod sensoruli registridanac gadavides
skanirebisa da gadarCevis procesis gverdis avliT. modelis mixedviT, raime
informacia miwodebisTanave SesaZlebelia gadavides xangrZliv mexsierebaSi an
SesaZlebelia igi ramdenime wuTis ganmavlobaSi SenarCundes xanmokle
mexsierebaSi, magram ver moxvdes xangrZliv sacavSi. sensoruli registridan
uSualod xangrZliv mexsierebaSi informaciis gadasvlis magaliTia iseTi
SemTxvevebi, roca Cven Zalian cxadad gvaxsovs (TiTqos suraTiviT Tvalwin
gvidgas) garkveuli movlenebi an epizodebi Cveni cxovrebidan.
amgvarad, atkinsonisa da Sifrinis modeli moicavs sam sacavs: 1)
sensorul registrs, romlis SesaZleblobebic Zalian SezRudulia moculobisa
da drois TvalsazrisiT. 2) xanmokle mexsierebas, romelic ufro met xans
85
inaxavs informacias, vidre sensoruli sacavi, magram isic SezRudulia droSi
da SesaZleblobebSi. 3) xangrZliv mexsierebas, romelsac aqvs Zalian didi
SesaZleblobebi Seinaxos didi raodenobis informacia Zalian xangrZlivad,
SeiZleba iTqvas, rom samudamoTac ki.
atkinsonisa da Sifrinis modelis mixedviT, es sami sacavi sinamdvileSi
ar aris mkafiod gamoyofili fsiqologiuri struqturebi. ufro metic, sacavebi
hipoTeturi struqturebia _ konceftebia, romelic ar SeiZleba uSualod
daikvirvos an gaizomos. isini ubralod gamoiyeneba rogorc mentaluri
modelebi mexsierebis muSaobis gasagebad. Tumca modelis mixedviT, sacavebi _
es aris pasiuri WurWeli, romelSic informacia grovdeba, magram aq mainc
monawileobs garkveuli subieqturi kontrolis meqanizmi, romelic marTavs
erTi sacavidan meoreSi informaciis gadatanas.
axla ganvixiloT samsacaviani modelis TiToeuli struqtura cal-calke.
86
sperlingis aRmoCena
87
cxrili #8
sperlingis matrica
H B S T
A H M G
E L W C
88
sagrZnoblad Semcirebulia, xatisebri sacavis SesaZleblobebi mkveTrad
izrdeba.
meore eqsperimentSi, romelic aseve averbahma da korielma Caatares,
gamovlinda xatisebri mexsierebis mniSvnelovani dadebiTi Tviseba: misi
Sinaarsi iSleba. es Tviseba Cveni xatisebri sacavis sensibilurobas
uzrunvelyofs. Cven Zalian didi problemebi Segveqmneboda, yvelaferi rom
dagvemaxsovrebina didi xniT, rasac vxedavT Cven garSemo.
SejamebisTvis unda iTqvas, rom vizualuri informacia pirvelad Semodis
Cvens vizualur sensorul sacavSi. sacavSi informacia Cerdeba drois Zalian
mokle periodis ganmavlobaSi. Cveulebriv, am sacavSi Semosuli informacia
gadadis Semdgom sacavebSi gadamuSavebisTvis an iSleba (ikargeba).
msgavsi kanonzomierebebi vlindeba smeniTi sensoruli informaciis miRebisas.
Tu Cven SegviZlia “vxedavdeT” mas merec, rac garegani fizikuri stimuli
aRar aris, xom ar SegviZlia, rom aseve “gvesmodes” mas mere, rac xma aRar
ismis? naiserma sensorul smeniT mexsierebas eqosebri mexsiereba uwoda.
eqosebri Senaxva hgavs xatisebrs, im TvalsazrisiT, rom aq Zalian mokle drois
ganmavlobaSi inaxeba didi sizustiT asaxuli gadaumuSavebeli sensoruli
informacia.
xatis msgavsad, romelic Cven damatebiT saSualebas (ufro sworad,
damatebiT dros) gvaZlevs imisTvis, rom davinaxoT swrafad warmavali
stimulebi, eqosebri mexsierebac gvaZlevs damatebiT dros imisTvis, rom kargad
gavigonoT smeniTi Setyobinebebi. Tu Cven gavaanalizebT metyvelebis gagebis
rTul process, gasagebi gaxdeba eqosebri mexsierebis roli am procesSi.
bgeriTi rxevebi, romlebic metyvelebas Seadgenen, garkveuli drois
ganmavlobaSi vrceldebian. informacia, romelsac moicavs metyvelebis, musikisa
Tu sxva nebismieri bgeris TiToeuli nawilaki, uazroa, usargebloa, Tu igi
warmodgenili ar aris sxva bgerebis konteqstSi. eqosebri sacavi mokle droiT
asaxavs smeniT informacias da amiT uzrunvelgvyofs smeniTi informaciis
gagebisaTvis aucilebeli uSualo konteqstualuri maxasiaTeblebiT.
mniSvnelovania aRiniSnos, rom eqosebri sacavis xangrZlivoba ufro metia,
vidre - xatisebri sacavisa. eqosebr sacavSi informacia SeiZleba SeCerdes
wamis meoTxedidan 4 wm.-mde.
89
stereo da kvadrofonuri mowyobilobebis saSualebiT moreim, beitsma da
barnetma (Morey, Bates & Barnett) Caatares sperlingis msgavsi eqsperimenti smeniT
stimulebze. maT statiaSi “eqsperimenti oTxyurian adamianze”, romelic 1965 w.
gamoqveynda, aRwerilia am eqsperimentis Sedegebi. mkvlevarebi cdis pirs
aTavsebdnen oTx mikrofons Soris da yurebze ukeTebdnen kvadrofonur
yursasmens. es mowyobiloba saSualebas iZleoda, cdis pirisTvis miewodebinaT
erTdroulad oTxi Setyobineba. cdis pirs am SemTxvevaSi SeuZlia moisminos
erTi romelime Setyobineba. eqsperimentSi Setyobineba warmoadgenda anbanis
bgerebs - erTidan oTxamde, romelic cdis pirs miewodeboda an erTi, an ori,
an sami, an oTxive arxidan erTdroulad. rogorc mxedvelobiT eqsperimentebSi,
aqac cdis pirebs sTxovdnen, gaemeorebinaT rac SeiZleba meti aso-bgera.
nawilobrivi angariSis eqsperimentSi ki inTeboda oTxi naTuridan erT-erTi,
romelic bgeris wyaros Sesabamisad iyo ganlagebuli da aniSnebda cdis pirs,
Tu romeli wyarodan wamosuli Setyobinebis aRdgenas sTxovdnen mas. naTurebi
inTeboda bgeris miwodebidan 1 wm.-is Semdeg. nawilobrivi angariSis
eqsperimentis Sedegebi ukveTesi iyo, vidre mTlianobiTi angariSis proceduris
safuZvelze miRebuli rezultatebi.
sperlingis meTodikis kidev ufro zust analogias warmoadgens darvinis,
turveisa da krauderis (Darwin, Turvey & Crowder) mier 1972 w. Catarebuli
eqsperimenti. stereo yursasmenebis saSualebiT cdis pirebs miewodebodaT
smeniTi informaciis matrica, romelic Sedgeboda stimulebis sami nakrebisgan
TiToeulSi sam-sami stimuliT. amasTan, nakrebebSi erTmaneTSi areuli iyo aso-
bgerebi da cifrebi. cdis pirs esmoda sami mokle samelementiani sia (ix.
cxrili #9.
cxrili #9.
marcxena yuri orive yuri marjvena yuri
B 8 F
2 6 R
L U 10
90
da “8”. es meTodika, romelic hgavda sperlingis eqsperimentis sqemas,
sinamdvileSi qmnida e.w. “samyurian adamians”. aRdgena izomeboda rogorc
nawilobrivi, aseve mTlianobiTi anngariSis proceduriT. cdis pirebs hqondaT
mxedvelobiTi miniSnebac, romelic Cndeboda maT pirdapir ganTavsebuli ekranis
marcxena, Sua an marjvena nawilze. iseve, rogorc mxedvelobiTi sacavis
SemTxvevaSi, miniSnebis gamoCenis drois cvaldebadoba informaciis waSlis
dakvirvebis saSualebas iZleoda. mkvlevarebi maniSnebel signals awodebdnen 0,
1, 2, 3 da 4 wm.-is dagvianebiT.
sworad aRdgenili masalis raodenoba maniSnebeli signalis dagvianebis
ukuproporciuli aRmoCnda: eqspoziciis momentidan, rac ufro swrafad xdeboda
stimulebis aRdgena, miT ufro meti stimulis aRdgenas axerxebda cdis piri da
_ piriqiT. eqsperimentma aCvena, rom eqosebri Senaxva grZeldeba daaxloebiT 4
wamis ganmavlobaSi. Tumca, yvelaze kargad informacia inaxeba pirveli wamebis
ganmavlobaSi.
Cven ganvixileT yvelaze cnobili ori sensoruli sacavi: eqosebri da
xatisebri. arsebobs garkveuli monacemebi, romelTa mixedviTac taqtilur
registrSi msgavsi kanonzomierebebi vlindeba. samwuxarod, es da SegrZnebis
sxva modelebi Zalian sustad an TiTqmis ar aris Seswavlili.
91
kiTxvis dros, magaliTad, asoebisa da sityvebis zusti asaxva aucilebelia
gagebisTvis, xolo mosmenisas ki yvela stimulis gageba (magaliTad, saubris an
musikis) pirdapir damokidebulia smeniTi signalebis zust registraciaze.
sensoruli informaciis sruli sensoruli anabeWdis droebiTi Senaxva Cven
saSualebas gvaZlevs, gadavarCioT uSualo STabeWdilebebi da yvelaze
mniSvnelovani gadavisroloT gadamuSavebis Semdgom etapze.
xanmokle mexsiereba
92
uaresdeboda. aqedan gakeTda daskvna, rom, Tu xanmokle mexsierebaSi inaxeba
informacia da misi gameoreba ar xdeba, igi ikargeba. miRebuli Sedegebi
mianiSneben garkveuli droebiTi mexsierebis arsebobis Sesaxeb, romelic
mkveTrad gansxvavdeba xangrZlivi mexsierebisgan.
1887 wels jekobsi cdis pirebs ukiTxavda ricxvebis sias da uSualod
wakiTxvis Semdeg, sTxovda daeweraT rac SeiZleba meti ricxvi CamoTvlilidan.
aRdgenili ricxvebis maqsimaluri raodenoba iyo 7 (plus / minus 2). Semdeg,
mTeli saukunis ganmavlobaSi tardeboda msgavsi eqsperimentebi patara nivTebis,
marcvlebis, sityvebis da ricxvebis gamoyenebiT, magram Sedegebi ucvleli
rCeboda. aRdgenis maqsimaluri saSualo raodenoba 7 iyo.
is, rom xanmokle mexsierebis moculoba daaxloebiT 7 erTeulia, miuxedavad
erTeulis sididisa paradoqsaluria. aSkaraa, rom sityvebisgan Semdgari sia
ufro met informacias moicavs, vidre – asoebis aseTive sia.
milerma (Miller) ganazogada dagrovili eqsperimentebis Sedegebi da
SemogvTavaza xanmokle mexsierebaSi informaciis kodirebis axsnis modeli. misi
modelis mixedviT mexsierebas SeuZlia SeinarCunos Svidi (plus minus ori)
erTeuli. calkeuli asoebi warmoadgenen informaciis calkeul “nawilakebs”,
amitom TiTeulma asom unda daikavos Senaxvis calke ujredi. roca asoebi
gaerTianebulia sityvebSi, maSin isini ganixileba, rogorc Senaxvis erTi
erTeuli. ase rom, yoveli sityva ikavebs aseve Senaxvis erT ujreds xanmokle
mexsierebaSi. amgvarad, xanmokle mexsierebis tevadobis gazrda SesaZlebelia
asoebis sityvebSi kodirebis xarjze. amitom, miuxedavad imisa, rom Cveni
xanmokle mexsierebis moculoba SezRudulia, misi gazrda SesaZlebelia
informaciis “gamsxvilebis” xarjze.
unda aRiniSnos isic, rom informaciis “gamsxvileba” SeuZlebelia
xangrZliv mexsierebaSi Senaxul garkveul informaciasTan kavSiris gareSe.
magaliTad, SeuZlebelia “gaamsxvilo” asoebi garkveuli abreviaturebis saxiT,
Tu Sesabamisi informacia ar aris xangrZliv mexsierebaSi. ilustraciisTvis
gamodgeba testi iseTi asoebis damaxsovrebaze, rogoricaa, T, s, u, s, d, a, s, u,
g, a, e, r, o da sxv.
amgvarad, xanmokle mexsierebis moculoba SezRudulia 7 plus / minus 2
informaciuli erTeuliT. misTvis damaxasiaTebelia uSualod Semosuli
informaciis Senaxva drois xanmokle periodSi, radgan misi xangrZlivoba
93
SezRudulia 20-30 wamiT. Tumca gameorebiT SesaZlebelia misi gaxangrZliveba,
magram, zogadad, xanmokle mexsierebisTvis damaxasiaTebelia erTxelobrivi
aRqma da dauyoneblivi aRdgena.
xangrZlivi mexsiereba
94
garkveulwilad SezRudulia. faqtia, rom Cven yoveldRiurad viRebT
informacias da vamatebT mas sacavSi: vswavlobT axal cnebebs, faqtebs, enebs,
sagnebs, kulturebs, curvas, vicnobT adamianebs, vkiTxulobT wignebs, vuyurebT
filmebs, vmogzaurobT. yvela es STabeWdileba, SeZenili Cveva Tu codna Cvens
xangrZliv mexsierebaSi inaxeba.
amgvarad, xangrZlivi mexsierebis funqciaa, Seinaxos warsulSi aRqmuli
informacia. amasTan, Tuki xanmokle mexsierebis funqcionirebisTvis aucilebeli
pirobaa dauyovnebeli aRdgena, xangrZlivi mexsierebisTvis, piriqiT,
damaxasiaTebelia latenturi anu faruli periodis arseboba.
sakiTxi, Tu ramden xans inaxeba informacia xangrZliv mexsierebaSi aseve ar
aris sabolood dadgenili. es, cxadia, damokidebulia bevr sxvadasxva
faqtorze, rogoricaa, mag., informaciis tipi, misi gamoyenebis sixSire da sxv.
am mimarTulebiT Catarebuli kvlevebi gviCveneben, rom zogierTi
informacia, gansakuTrebiT ki bavSvobaSi miRebuli STabeWdilebebi mexsierebaSi
TiTqmis sicocxlis bolomde inaxeba.
barikma, barikma da vitlingerma (Bahrik, Bahrik and Wittlinger) 1975 wels Caatares
eqsperimenti xangrZlivi mexsierebis gamosakvlevad. isini cdis pirebs
aCvenebdnen Tavisi Tanaklaselebis fotoebs amosacnobad. informaciis Senaxvasa
(skolis damTavrebasa) da gaxsenebas Soris droiTi intervali eqsperimentis
sxvadasxva seriebSi icvleboda 3 Tvidan 25 wlamde. cdis pirebs sTxovdnen,
CamoeTvalaT yvela Tanaklaselis saxeli, romelic axsovdaT. meore seriaSi maT
aCvenebdnen Tanaklaselebis fotoebs sxva adamianebis fotoebTan erTad da
sTxovdnen, amoecnoT Tanaklaselebi. mesame seriaSi cdis pirebs warudgendnen
Tanaklaselebis saxelebs da gvarebs da sTxovdnen, amoecnoT maT Soris
sakuTari Tanaklaselebi. meoTxe da mexuTe seriaSi unda daewyvilebinaT
saxelebi fotoebTan an fotoebi _ saxelebTan. meeqvse seriaSi cdis pirebs
aCvenebdnen Tanaklaselebis fotoebs da sTxovdnen, eTqvaT maTi saxelebi.
aRmoCnda, rom Zveli Tanaklaselebis amocnobis xarisxi sakmaod maRali iyo
(90%), gansakuTrebiT, cdis meoTxe da mexuTe seriaSi, sadac cdis pirebs unda
ecnoT fotoebi saxelebis mixedviT da _ piriqiT. saxelebis reproduqciis
seriaSi ki yvelaze cudi Sedegebi iqna miRebuli.
95
mexsierebas, romelic inaxavs Zalian didi xniT informacias, maT Soris
iseTsac, rogoricaa ucxo enebi an maTematikis codna, zexangrZliv mexsierebas
uwodeben.
Smitma da misma kolegebma (Schmidt and associates) 2000 wels ikvlies
zexangrZlivi mexsierebis efeqti saxelebze da bavSvobis saxilTan axlo
mdebare quCebis saxelebze. aRmoCnda, rom adamianebs Zalian kargad axsovdaT
yvela mezobeli quCa. es gamokvleva gviCvenebs, rom zexangrZlivi mexsiereba
muSaobs maSinac, roca Cven pasiurad vswavlobT. zogierTi mkvlevari varaudobs,
rom zexangrZlivi mexisereba calke sacavia, Tumca sxvebi, magaliTad, naiseri
miiCnevs, rom arsebobs xangrZlivi mexsierebis erTiani sistema.
qvemoT warmodgenil cxrilSi #10 Sejamebulia kognituri sacavebis
ZiriTadi maxasiaTeblebi.
96
informaciis gadamuSavebis doneebis Teoria
97
am models adasturebs cnobili rusi mecnieris zinCenkos eqsperimentis
Sedegebic. misi cdis pirebi ufro advilad aRadgendnen sityvebs, romlebic
logikurad (taqsonomiurad) dakavSirebuli iyo erTmaneTTan (mag; ZaRli,
cxoveli), vidre im sityvebs, romlebic erTmaneTTan dakavSirebuli iyo
konkretulad (mag; ZaRli, TaTi). amave dros, cdis pirebi erTmaneTTan
konkretulad dakavSirebuli sityvebis aRdgenas ufro kargad axerxebdnen,
vidre _ erTmaneTTan daukavSirebeli sityvebis aRdgenas.
gadamuSavebis doneebis da sacavebis modelSi gasxvavebulad aris gagebuli
gameorebis roli. sacavebis anu “TavSi yuTebi” modelebSi gameorebis funqciaa
informaciis gadacema ufro xangrZlivi SenaxvisTvis. gadamuSavebis doneebis
modelSi ki gameorebis funqciaa SeinarCunos masala analizis mocemul doneze
an ufro Rrma doneze gadaitanos informaciis damuSavebisTvis. gameorebis
pirveli tipi ar emsaxureba informaciis SenarCunebas.
kreikisa da tulvingis mier (Craik and Tulving) 1975 wels Catarebuli
eqsperimenti adasturebs ideas imis Sesaxeb, rom rac ufro Rrmaa masalis
gadamuSavebis done, miT ufro kargad xdeba misi aRdgena. eqsperimentSi cdis
pirebs sTxoves, SeefasebinaT sityvebi struqturuli (fizikuri), fonologiuri
da semantikuri maxasiaTeblebis mixedviT. maTi kiTxvebi mocemulia cxrilSi
N11.
cxrili #11
gadamuSavebis doneebi procesebi magaliTebi
fizikuri sityvis vizualurad sityva: TABLE.
gamoxatuli Tviseba kiTxva: es sityva didi
asoebiT aris dawerili?
fonologiuri asoebTan dakavSirebuli sityva: CAT.
bgerebis kombinaciebi kiTxva: es sityva
(riTma) iriTmeba sityva MAT-Tan?
semantikuri sityvis mniSvneloba sityva: DAFFODIL
kiTxva: aris es mcenaris
nairsaxeoba?
98
kreiki da tulvingi zomavdnen Sesafasebeli sityvebis amocnobis
(gadawyvetilebis miRebis) dros. meore eqsperimentSi izomeboda agreTve
sityvebis aRdgenis moculoba.
miRebuli Sedegebis mixedviT dadginda, rom
1) rac ufro Rrmaa gadamuSaveba, miT ufro meti droa saWiro
gadawyvetilebis misaRebad.
2) rac ufro Rrmaa gadamuSaveba, miT ufro kargi Sedegi aqvs cdis pirs
cnobis testSi.
msgavsi Sedegebi miRebul iqna aseve sxva mkvlevarTa mier Catarebul
eqsperimentebSi.
gadamuSavebis doneebis modelis Semowmeba moxda agreTve sxvadasxva
sastimule masalazec. boueris da karlinis (Bower and Karlin) eqsperimentSi cdis
pirebs gadasamuSaveblad aZleven adamianebis saxeebis suraTebs. maT sTxovdnen,
SeefasebinaT isini patiosnebis, mimzidvelobisa da sqesis mixedviT. cdis
pirebis Sedegebi cnobis testSi gacilebiT ukeTesi iyo im saxeebis SemTxvevaSi,
romlebic maT patiosnebisa da mimzidvelobis mixedviT Seafases, vidre im
saxeebis SemTxvevaSi, romelic maT sqesis mixedviT Seafases. eqsperimentis
Sedegebidan daaskvnes, rom patiosnebisa da mimzidvelobis Sedegebis mixedviT,
Sefaseba ufro Rrma gadamuSavebas moiTxovs, vidre _ sqesis mixedviT Sefaseba.
rojersma, kiuperma da kirkerma (Rogers, Kuiper and Kirker) 1977 wels Caatares
eqsperimenti, romelSic damatebuli iyo kidev erTi done _ sakuTar TavTan
mikuTvnebuloba. maT ivarudes, rom es ukanaskneli kidev ufro Rrma
gadamuSavebas moiTxovda da, Sesabamisad, cdis pirebs eqsperimentSi ukeTesi
Sedegebi unda hqonodaT iseTi masalis damaxsovrebaSi, romelsac sakuTar
TavTan mikuTvnebulobis doneze gadaamuSavebdnen.
am hipoTezis Sesamowmeblad, isini cdis pirebs usvamdnen oTx kiTxvas,
romelTaganac TiToeuli moicavda 40 zedsarTav saxels. pirveli sami exeboda
sityvebis fizikur, fonematur da semantikur maxasiaTeblebs. meoTxe kiTxva ki
dakavSirebuli iyo cdis piris am sityvasTan mimarTebas, kerZod, kiTxvas
Semdegi saxe hqonda: “es Tqven gaxasiaTebT?”
kvlevis Sedegad dadasturda mkvlevarebis hipoTeza. aRmoCnda, rom sityvebi,
romlebic cdis pirebma sakuTar TavTan mikuTvnebulobis doneze gadaamuSaves,
99
maT yvelaze kargad axsovdaT. amasTan mexsierebis Sedegebi mkveTrad
gansxvavebuli iyo (orjer meti).
stimulis sakuTar TavTan mikuTvnebulobis gziT gadamuSavebis ukeTes
Sedegebs xSirad “sakuTar TavTan mikuTvnebulobis efeqts” uwodeben.
cxrili #12
tradiciuli sam mexierebis alternatiuli gageba
sacaviani gageba
terminologia: muSa mexiereba igivea, muSa mexsiereba (aqtiuri mexsiereba)
mexierebis rac xanmokle xangrZlivi mexsierebis is nawilia,
sacavebis mexsiereba da igi romelic moicavs yvela im codnas,
gansazRvreba gansxvavdeba faqtebsa da procesebs, romlebic
xangrZlivi axlaxans aqtivirebuli iyo
100
mexsierebisgan. mexsierebaSi, maT Soris swrafad
warmaval xanmokle mexsierebas da mis
Sinaarss.
mimarTebaTa xanmokle mexsiereba xanmokle mexsiereba, muSa mexsiereba
metafora ierarqiulad da xangrZlivi mexsiereba ganixileba,
dakavSirebulia rogorc koncentrirebuli sferoebi,
xangrZlivTan. romlebSic muSa mexsiereba moicavs
xangrZlivi mexsierebis bolo dros
aqtivirebul nawils da xanmokle
mexsiereba moicavs muSa mexsierebis
mxolod Zalian mcire, wamier nawils.
informaciis informacia xanmokle informacia inaxeba xangrZliv
moZraobis mexsierebidan pirdapir mexsierebaSi. aqtivaciis dros,
metafora gadadis xangrZlivSi informacia gadadis xangrZlivi
da piriqiT. mexsierebis specializebul muSa
informacia arasodes mexsierebaSi, romelsac aqtiurad
ar aris orive sacavSi gadaaqvs informacia xanmokle
erTdroulad. mexsierebaSi da amoaqvs masSi
arsebuli informacia.
aqcentebi gansxvaveba aqtivaciis roli muSa mexsierebaSi
xangrZlivsa da informaciis gadatanaSi da muSa
xanmokle mexsierebas mexsierebis roli mexsierebis
Soris. procesebSi.
101
naxati #30
centraluri
aRmasrulebeli
xangrZlivi mexsiereba
102
vimeorebdeT ricxvs (sityvas) “xuTi”. am SemTxvevaSi subvokaluri repeticiis
Sekaveba xdeba da Tqven aRar gaqvT unari, gaimeoroT axali sityvebi. roca
subvokaluri repeticia Sekavebulia (daTrgunulia), axali informacia ar
inaxeba. am mdgomareobas sxvagvarad artikulaciur daTrgunvas uwodeben.
artikulaciuri daTrgunva ufri metad aris gamoxatuli, roca informacia
warmodgenilia vizualurad, vidre - smeniTi stimulebis saxiT.
informaciis moculoba, romelic unda gadamuSavdes fonologiur yulfSi,
SezRudulia. amdanad, Cven NukveT vimaxsovrebT mokle sityvebs, vidre – grZel
sityvebs. am yulfis gareSe akustikuri informacia gaibneva 2 wamis Semdeg.
mesame elemeti - es aris centraluri aRmasrulebeli, romelic
koordinirebas uwevs yuradRebis aqtivobas da marTavs pasuxebs (sapasuxo
reaqciebs). centralur aRmasrulebels gadamwyveti funqcia aqvs muSa
mexsierebaSi. is aris damxarisxebeli meqanizmi, romelic gadawyvetilebas iRebs,
romeli informacia gadaamuSaos SemdgomSi da rogor gadaamuSaos igi.
centraluri aRmasrulebeli wyvets, Tu romeli da ramdeni resursi gamoyos
mexsierebidan da rogor daakavSiros amocanebi (davalebebi). is agreTve
monawileobs iseT maRali donis kognitur funqciebSi, rogorebicaa azrovneba
da gageba da amdenad, igi centraluri mniSvnelobis elementia adamianis
inteleqtSi.
SemdgomSi bedlim muSa mexsierebis modelSi daamata kidev erTi elementi –
epizoduri buferi. es aris SezRuduli SesaZleblobebis sistema, romelic
aerTianebs damxmare sistemebidan da xangrZlivi mexsierebidan amoRebul
informacias erTgvarovan epizodur reprezentaciaSi. es komponenti aereTianebs
muSa mexsierebis sxvadasxva nawilebidan – vizualuri sivrciTi sacavidan da
fonologiuri yulfidan wamosul informacias da aniWebs maT mniSvnelobas.
epizoduri buferis es aqtivoba Cven saSualebas gvaZlevs, gadavwyvitoT
problemebi da gadavafasoT Zveli gamocdileba axlad miRebuli codnis
safuZvelze.
amgvarad, muSa mexsiereba _ es aris operaciuli sistema, romelSic axali
da Zveli informacia erTmaneTs xvdeba, erTiandeba da gardaisaxeba
(gadamuSavdeba). muSa mexsierebis koncefciis mixedviT, mexsiereba ar aris
`yuTebis” sistema, romelSic informacia, ubralod, pasiurad inaxeba. am
modelis mixedviT, muSa mexsiereba aqtiuria. ufro metic, bedlis mixedviT, muSa
103
mexsierebis moculoba ganisazRvreba im siswrafiT, romliTac xdeba
informaciis gameoreba.
muSa mexsierebis modelis sasargeblod metyvelebs neirofsiqologiuri
gamokvlevebi.
104
romelic warmodgenili iyo, mag., 1 bijiT ukan (anu 1 cifris win), an 2
bijiT ukan (anu 2 cifris win), an 4 bijiT ukan (anu 4 cifris win).
5. mexuTe tipis davalebebi aseve tardeba, magram “varskvlavis” Semdeg cdis
pirebs sTxoven aRadginon stimulebis mowodebis Tanmimdevroba. mag.,
cifrebis miwodebis Tanmimdevroba SeiZleba iyos: 5, 3, 7, 2, **. cdis
pirebma unda aRadginon cifrebi swori TanmimdevrobiT.
6. meeqvse tipis davalebebSi cdis pirebs Tanmimdevrulad warudgenen
martiv ariTmetikul tolobebs. mag., 8-3=5; 5-2=3; 4+3=7; 9-7=2; **. cdis
pirma yovel jerze unda Tqvas, sworia Tu mcdari toloba. varskvlavis
Semdeg ki man unda aRadginos warmodgenili pasuxebi swori
TanmimdevrobiT.
es davalebebi saSualebas gvaZlevs gavarkvioT, Tu ra raodenobis
informaciis manipulacia (gadamuSaveba) SegviZlia erTdroulad muSa
mexsierebaSi. xSirad, imisTvis, rom centraluri aRmasruleblis funqcionireba
ukeT iyos Seswavlili, es davalebebi dawyvilebulia meore davalebasTan
(Sesabamisad mas meorad davalebas uwodeben). centraluri aRmasrulebeli
pasuxismgebelia mimdinare davalebisTvis yuradRebis da sxva resursebis
gamoyofaze da ganawilebaze. amitom, roca cdis piri erTze met davalebas
asrulebs, Cven ukve SegviZlia vikvlioT, rogor aris ganawilebuli mentaluri
resursebi. Cveulebriv, meorad davalebad iyeneben SemTxveviTi ricxvebis
generirebis davalebas. am dros cdis pirebi orive davalebas asruleben.
105
epizodebisa da movlenebis da maTi kavSirebis Sesaxeb informacias. bavSvobis
STabeWdilebebi, pirveli kocna, zRvaze pirvelad wasvla da a.S. – yvelaferi
es epizodur mexsierebaSi inaxeba. epizoduri mexsiereba pirovnebasTan aris
dakavSirebuli da Sevsebulia misi piradi STabeWdilebebiT, subieqturi
gamocdilebiT da mogonebebiT. am TvalsazrisiT, TiToeuli adamianis
epizoduri mexsiereba unikaluria. amavdroulad, epizoduri mexsiereba
yovelTvis dakavSirebulia drois garkveul monakveTTan, igi droSi
lokalizebulia. SesaZlebelia Cven ar gvaxsovdes movlenis zusti TariRi,
magram gvaxsovs drois subieqtur kontiniumSi misi adgili. ase, mag., Tqven
SeiZleba gaxsovdeT, rom guSin, sanam universitetSi moxvidodiT, megobars
esaubreT telefoniT, universitetis Semdeg maRaziaSi gaiareT da a.S.
amgvarad, epizoduri mexiserebisTvis damaxasiaTebelia me-s indeqsi da
drois indeqsi anu temporalizacia.
epizoduri mexsiereba mniSvnelovan rols asrulebs adamianebis cxovrebaSi,
radgan misi saSualebiT isini axerxeben nacnobebis, movlenebis da adgilebis
amocnobas. misi saSualebiT adamianebi, agreTve, kavSirs amyareben sakuTar
warsulTan.
semantikuri mexsiereba – es aris mexsiereba, romelSic Senaxulia sityvebi,
cnebebi, wesebi, kanonzomierebebi, abstraqtul ideebi. mokled rom vTqvaT,
semantikuri mexsiereba inaxavs Cvens codnas, maT Soris _ enebisa da mecnierebis
codnas. yoveldRiur cxovrebaSi Cven Zalian xSirad amogvaqvs informacia
semantikuri mexsierebidan da viyenebT mas saubrisas, amocanebis gadawyvetisas,
an kidev wignis kiTxvisas. Cveni unari swrafad gadavamuSaoT sxvadasxvagvari
informacia mniSvnelovanwilad damokidebulia semantikuri mexsierebidan
informaciis swraf amotanaze.
semantikuri da epizoduri mexsiereba ara mxolod SinaarsiT gansxvavdeba.
isini gansxvavdebian, agreTve, masSi daculi informaciis daviwyebis
siswrafiTac. epizoduri mexsierebaSi informacia swrafad ikargeba mudmivad
Semomavali axali informaciis zegavleniT. sakuTriv aRdgenis procesi – es
aris epizoduri mexsierebis nakadis nawili. Tu Tqven gTxoven, gaamravloT 38 3-
ze, maSin Tqven dagWirdebaT informacia semantikuri mexsierebidan. Tuki Tqven
gTxoven gaixsenoT, ra WameT dRes dilas sauzmeze, maSin Tqven dagWirdebaT
informacia epizoduri mexsierebidan. meore mxriv, Tqven SeiZleba gaixsenoT
106
epizoduri mexsierebidan, rom Tqven jer gaamravleT 38 3-ze da Semdeg
gaixseneT, ra WameT sauzmeze. amdenad, epizoduri mexsiereba mudmivad axal
davalebebs iRebs, semantikuri mexsiereba ki SedarebiT iSviaTad aqtiurdeba da,
Sesabamisad, droSi ufro stabiluria.
utyuari empiriuli dadastureba, rom mexsierebis es ori forma mkafiod
gansxvavdeba, ar arsebobs. Tumca, zogierTi neirofsiqolgiuri kvleva
epizoduri da semantikuri mexsierebis arsebobis sasargeblod miuTiTebs.
sxvadasxva avtoris mier aRwerilia SemTxvevebi, roca tvinis dazianebis mqone
pacientebs dakarguli aqvT epizoduri mexsiereba, magram SenarCunebuli aqvT
semantikuri mexsiereba. templisa da riCardsonis (Temple & Richardson) mier 2004
wels aRweril SemTxvevaSi ki, piriqiT, pacientebs dakarguli hqondaT
semantikuri mexsiereba, magram srulad SenarCunebuli - epizoduri mexsiereba.
Tumca, isic unda iTqvas, rom rig neirofsiqologiur kvlevebSi (Rajah & Mclntosh)
gamoCnda, rom mexsierebis es ori forma garkveulwilad urTierTgadamfaravia.
mogvianebiT tulvingma mexsierebis sistemaSi gamoyo kidev erTi tipis
mexsiereba – proceduruli mexsiereba, romelSic Cvevebi da unarebia Senaxuli.
arsebuli neirofsiqlogiuri kvlevebis safuZvelze leri skuerma 1993 wels
ivarauda, rom mexsiereba Sedgeba ori fundamenturi formisgan: deklaraciuli
(eqsplicituri) da mravli tipis aradeklaraciuli (implicituri)
mexsierebisgan. mis mier Sedgenili mexsierebis taqsonomia warmodgenilia
naxatze #31.
naxati #31
mexsiereba
deklaraciuli aradeklaraciuli
semantikuri epizoduri
107
arsebobs sxva Sexedulebac (Schacter) mexsierebis sistemis Sesaxeb, romlis
mixedviTac mexsiereba xuTi ZiriTadi formisgan Sedgeba. esenia: epizoduri,
semantikuri, perceftuli (sagnebis amocnoba formisa da struqturis
safuZvelze), proceduruli da muSa mexsiereba.
koneqcionisturi perspeqtiva
108
mravali operaciis erTdrouli, paraleluri Sesruleba ganapirobebs
adamianebis mier informaciis efeqtur gadamuSavebas. amgvarad, muSa
mexsierebis, mexsierebis qselis modelebis, aqtivaciis gavrcelebis, praimingis
da paraleluri gadamuSavebis Tanamedrove kognitur-fsiqologiuri
koncefciebi erTi-meores avseben da amyareben.
mkvlevarebs, romlebic mexsierebis koneqcionistur models uWeren mxars,
dagrovili aqvT uamravi eqsperimentuli masala, romelsac es modeli kargad
xsnis. esaa praimingis efeqti, unarebis aTviseba da mexsierebis sxva fenomenebi.
miuxedavad amisa, koneqcionisturi modeli ver xsnis semantikuri mexsierebidan
informaciis aRdgenis kanonzomierebebs.
aRsaniSnavia isic, rom Tanamedrove kvlevebSi fsiqologebi iyeneben
kompiuterul modelirebas informaciis gadamuSavebis procesebis
simulaciisTvis. mexsierebis samsacaviani gageba emxroba seriuli
(Tanmimdevruli) gadamuSavebis models. Sesabamisad, am tipis eqsperimentebis
Catareba SesaZlebelia mxolod erT kompiuterze. rac Seexeba koneqcionisturi
modelis mimdevrebs, maT eqsperimentebis Casatareblad (parareluri
gadamuSavebis simulaciisTvis) esaWiroebaT kompiuteruli qselebi. am qselebSi
ramdenime kompiuteri muSaobs erTdroulad. Tumca bevri Tanamedrove
fsiqologi dRes upiratesobas aniWebs paralerul gadamuSavebas, samsacaviani
modelis mimdevrebic agrZeleben muSaobas. arsebobs aseve Sexedulebac, rom
adamianis Semecneba gacilebiT ufro sistematuri da rTulia, vidre
koneqcionisturi modelSi asaxuli sistema.
109
glosariumi
110
globalur upiratesobis efeqti – globaluri paternis amocnoba ufro
advilia (ufro swrafad xdeba), vidre - misi Semadgeneli lokaluri
paternebisa.
damkvirvebelze centrirebuli reprezentacia – pozicia, romlis mixedviTac
adamiani asaxavs da inaxavs sagnis iseT gamosaxulebas, rogorc igi misi
TvalTaxedvidan gamoiyureba.
“damkvirveblis kriteriumi” – adamianis mier stimulis amocnobis Sinagani
regulaciis meqanizmi, romlic dafuZnebulia mis wersul gamocdilebaze da
stimulis intensivobaze.
drois indeqsi anu temporalizacia – damaxasiaTebelia epizoduri
mexsierebisTvis, radgan igi yovelTvis dakavSirebulia drois garkveul
monakveTTan, igi droSi lokalizebulia.
etalonis Teoria – aRqmis Teoria, romlis mixedviTac Cven gonebaSi
vinaxavT SesaZlo paternebis Zalian detaluri modelebis - etalonebis
uTvalav simravles. aRqma xdeba paternebis etalonebis simravlesTan Sedarebis
da damTxvevis gziT.
epizoduri mexsiereba - mexsierebis forma, romelic moicavs adamianis
personalur gamocdilebas. igi inaxavs droSi daTariRebuli epizodebisa da
movlenebis da maTi kavSirebis Sesaxeb informacias. epizodur mexsierebas
avtobiografiul mexsierebasac uwodeben.
eqosebri sacavi - sensoruli sacavi, romelic inaxavs smeniTi velidan
Semosul informacias. naiseri mas eqosebr mexsierebas uwodebs.
vizualuri – mxedvelobiTi
“zemodan-qvemoT” Teoriebi – aRqmis Teoriebi, romelTa mixedviTac aRqmaSi
wamyvania umaRlesi donis kognituri procesebi, arsebuli codna da
prioritetuli molodinebi.
zomis konstantoba - es aris aRqmis Tviseba, roca obieqti inarCunebs
igive zomas miuxedavad proqsimaluri stimulebis zomisa.
“TavSi yuTebis“ metafora – Sexeduleba, romlis mixedviTac informacia
gadamuSaveba mimdinareobs seriulad da gadainacvlebs erTi sacavidan meoreSi,
romlebic erTmaneTisgan gansxvavdeba informaciis Senaxvis xangrZlivobiT da
moculobiT.
111
TvisebaTa damTxvevis Teoria - Teoria, romlis mixedviTac aRqma xdeba
paternis Tvisebebis mexsierebaSi Senaxul TvisebebTan Sedarebisa da maTTan
damTxvevis gziT.
interferencia - erTi informaciis (stimulis) mier meoris gadamuSavebis
Sefaexeba
intensivoba - siZliere
informaciis gadamuSavebis modeli - es aris evristikuli modeli
informaciis gadamusavebis Sesaxeb, romelic gamoiyeneba arsebuli literaturis
da monacemebis organizebisTvis, Semdgomi kvlevebis stimulaciisa da
mecnierebs Soris komunikaciis xelSesawyobad.
iorks-dodsonis kanoni - aRgznebis donis gazrdas garkveul donemde Tan
axlavs qcevis gaumjobeseba. aRgznebis Semdgomi momateba iwvevs qcevis
Sesrulebis gauaresebas. am damokidebulebis grafiks gadmobrunebuli
inglisuri asos “U“ forma aqvs.
kognituri modeli - aRniSnavs konceptualuri mecnierebis calkeul,
SedarebiT viwro klass, romelic aigeba sferoSi arsebuli monacemebis da
eqsperimentuli Sedegebis dakavSirebis Sedegad da gamoiyeneba mxolod am
sferoSi.
kognituri procesi - operaciebisa da funqciebis nakrebi, romelTa
saSualebiTac xdeba azrobrivi movlenebis gaanalizeba da cvlileba.
kognituri struqtura - es aris kognituri sistemis agebulebisa da
organizaciis aRmniSvneli garkveuli metaforuli termini.
kognicia – Semecneba
lokaluri upiratesobis efeqti - winaaRmdegobrivi stimulis SemTxvevaSi
lokaluri Tvisebebis amocnoba ufro advilia (swrafad xdeba), vidre –
globaluris.
me-s indeqsi - damaxasiaTebelia epizoduri mexsierebisTvis, radgan igi
pirovnebasTan aris dakavSirebuli da Sevsebulia misi piradi STabeWdilebebiT,
subieqturi gamocdilebiT da mogonebebiT.
mentaluri koncefti - es aris Cvens mier aRqmuli stimulis an stimulebis
gonebrivi reprezentacia.
mexsiereba – kognituri funqcia, romelic moicavs informaciis aRbeWdvis
(kodirebis), Senaxvisa da aqtualizaciis (aRdgenis) sam rgols.
112
mexsierebis mravalsacaviani modeli – Sexeduleba, romlis mixedviTac
mexsierebaSi arsebobs ori an meti informaciis sacavi, romlebic erTmaneTisgan
gansxvavdebian informaciis Senaxvis moculobiT da xangrZlivobiT.
monokularuli – erT TvalTan dakavSirebuli
moZraobis paralaqsi – obieqtebis xiluli gadaadgileba, roemlic
gamowveulia daTvalierebis poziciis cvlilebiT.
muSa mexsiereba (bedli) - es aris operaciuli sistema, romelSic axali da
Zveli informacia erTmaneTs xvdeba, erTiandeba da gardaisaxeba (gadamuSavdeba).
am modelis mixedviT muSa mexsiereba aqtiuria ufro da misi moculoba
ganisazRvreba im siswrafiT, romeliTac xdeba informaciis gameoreba.
noeturi cnobiereba - tulvingis mier gamoyofili cnobierebis tipi,
romelic Seesabameba semantikur mexsierebas da Semecnebas emsaxureba. mas
“mcodne” cnobierebasac uwodeben.
obieqtze centrirebuli reprezentacia - pozicia, romlis mixedviTac
adamiani asaxavs da inaxavs ara sagnis sakuTari TvalTaxedvidan Seqmnil
gamosaxulebas, aramed sagnis realurad, obieqturad arsebuli struqturis
amsaxvel gamosaxulebas.
optikuri iluzia – iseTi vizualuri informaciis aRqma, romelbic
fizikurad ar arseboben vizualur sensorul stimulebSi.
orientirze centrirebuli pozicia – am pozociis mixedviT informacia
daxasiaTebulia misi kargad nacnobobis, gamokveTilobis an TvalsaCinoebis
mixedviT.
paterni – sensoruli stimulebis nakrebi, romelsac adamiani amoicnobs,
rogorc garkveuli klasis obieqts.
percefcia – aRqma
perceftuli – aRqmiTi
praimingi – cvlileba, romelsic vlindeba warsuli gamocdilebis
zegavleniT pirovnebisgan damoukideblad, misi cnobierebis Carevis gareSe.
praimingis efeqti – adamianis reaqcia gamRizianebelze ufro swrafia, Tu
mas win uswrebs msgavsi gamRizianebeli.
pregnantobis (Prägnanz) kanoni – geStaltfsiqologiis kanoni, romlis
mixedviTac Cven gvaxasiaTebs tendencia aRviqvaT nebismieri mocemuli
113
vizualuri stimulebis simravle stabilur da koherentulad organizebul
formaSi.
prosofagnozia (Prosopagnosia) – saxis aRqmis uunaroba.
prototipebis damTxvevis Teoria _ aRqmis Teoria, romlis mixedviTac
amocnoba xdeba prototipTan Sedarebis gziT.
prototipi - es aris romelime klasis obieqtebis an paternebis garkveuli
tipis saSualo, romelSic gaerTianebulia am klasis yvela yvelaze tipuri
(yvelaze xSirad dakvirvebadi, gamoyenebadi) Tviseba.
proceduruli mexsiereba – mexsierebis forma, romelSic Cvevebi da unarebia
Senaxuli.
proaqtiuri interferencia – interferencia, romlis drosac winmswrebi
masala xels uSlis arsebuli masalis damxsovrebas.
proqsimaluri - uaxloesi, uSualo
retroaqtiuri interferencia – interferencia, romlis drosac axali
masala xels uSlis Zvelis gaxsenebas.
“sakuTar TavTan mikuTvnebulobis efeqti” - gadamuSavebis doneebs Soris
saukeTeso Sedegs iZleva stimulis sakuTar TavTan mikuTvnebulobis gziT
gadamuSaveba.
semantikuri mexsiereba –mexsierebis forma, romelSic Senaxulia sityvebi,
cnebebi, wesebi, kanonzomierebebi, abstraqtul ideebi. igi inaxavs Cvens codnas,
maT Soris, enebis da mecnierebis codnas.
sensoruli – SegrZnebis organoTi miRebuli an masTan dakavSirebuli
signali –gamRizianebeli, stimuli
siRrme - sivrcis mesame ganzomileba
taqtiluri – Sexebis
temporalizacia – ix. drois indeqsi
feris konstantoba - es aris aRqmis Tviseba, roca obieqti inarCunebs igive
fers miuxedavad proqsimaluri stimulebis ferisa.
formis konstantoba - es aris aRqmis Tviseba, romlis drosac obieqti
inarCunebs igive formas, miuxedavad proqsimaluri stimulis formis
cvlilebisa.
“qvemodan-zemoT” Teoriebi – aRqmis Teoriebi, romlebSic informaciis
gadamuSavebaSi wamyvania dabali donis maxasiaTeblebi – sensoruli stimulebi.
114
yuradReba es aris gonebrivi Zalisxmevis koncentracia sensorul an
azrobriv (gonebriv) movlenebze.
yuradRebis “viwro adgilis” modelebi – es modelebi efuZneba Sexedulebas,
romlis mixedviTac informaciis gadamuSavebis Cven sistemaSi yuradRebis
gamtarunarianoba SezRudulia nervologiuri SesaZleblobebiT ganpirobebuli
“viwro adgilis” arsebobis gamo.
yuradRebis resursebis modelebi - am modelebis amosaval wertils
warmoadgens metafora yuradRebis SezRuduli resursebis Sesaxeb. am modelebis
mixedviT, adamianebs aqvT yuradRebis fiqsirebuli raodenoba (moculoba),
romelic maT SeiZleba mimarTon amocanis moTxovnebis Sesabamisad.
Sinagan reprezentacia - informaciis gadamusavebis sistemaSi gare samyaros
stimulebis simboluri asaxvis forma.
Caqroba – daviwyeba drois gasvlis Sedegad.
cnobierebis qveS moiazreba garemomcveli samyaros stimulebisa da
movlenebis codna, aseve iseTi kognituri procesebis codna, rogoricaa,
mexsiereba da Cveulebrivi SegrZnebebi.
xanmokle mexsiereba – SezRuduli SesaZleblobebis mexsierebis sacavi,
romlis funqciaa informaciis pirveladi gadamuSaveba. misi moculobaa 7-s
plus minus 2 erTeuli, xangrZlivoba ki - 20-30 wm.
xatisebri sacavi - sensoruli sacavi, romelic inaxavs mxedvelobis
velidan Semosul informacias. naiseri mas ikonur mexsierebas uwodebs.
“xmauri” – am SemT. gamRiazianebeli, romelsac Sinaarsi ar gaaCnia.
115
gamoyenebuli literatura
116