VJEŽBA 4 – ISPITIVANJE PRITISKOM

Ispitivanje pritiskom uglavnom se primjenjuje za krte (sivi liv, mesing, beton, i sl.), a rjeđe na plastične
materijale.

4.1 Opterećenje materijala na pritisak

Dobiveni podaci se koriste pri određivanju potrebnih sila deformacije i potrebnog deformacionog rada
za postupke prerade metala u plastičnom stanju.
Za ispitivanje pritiskom koriste se univerzalne mašine za ispitivanje materijala ili prese.

MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO - Materijali 2 - Vježbe Strana - 1

VJEŽBA 4 – ISPITIVANJE PRITISKOM

4.2 Karakteristike (pokazatelji) čvrstoće (Rpm, Rpv, Rp0,2)

Rpm [MPa] – pritisna čvrstoća

Fpm Fpm [N] – maksimalna sila kojom je materijal opterećen u toku ispitivanja prije loma
R pm = S0 [mm2] – početna površina poprečnog presjeka
S0
Rpm [MPa] – pritisna čvrstoća
maksimalni napon koji materijal može podnjeti prije nego što dođe do loma pri ispitivanju na pritisak

Pritisna čvrstoća se može odrediti samo kod krtih materijala,

kod kojih će u toku ispitivanja doći do loma epruvete!!!

Rpv [MPa] – granica gnječenja

Fpv Fpv [N] – sila pri kojoj dolazi do značajnije (plastične) deformacije u materijalu
R pv = S0 [mm2] – početna površina poprečnog presjeka
S0
Rpv [MPa] – granica gnječenja
napon u poprečnom presjeku koji odgovara sili na granici gnječenja

MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO - Materijali 2 - Vježbe Strana - 2

1
VJEŽBA 4 – ISPITIVANJE PRITISKOM
4.2 Karakteristike (pokazatelji) čvrstoće (Rpm, Rpv, Rp0,2)

Rp0,2 [MPa] – tehnička granica gnječenja

Fp 0,2
R p 0,2 = Fp0,2 [N] – sila pri kojoj dolazi do 0,2% plastične deformacije u materijalu
S0 S0 [mm2] – početna površina poprečnog presjeka

Rp0,2 [MPa] – tehnička granica gnječenja

napon u poprečnom presjeku kojem odgovara plastična deformacija 0,2%

Tipičan izgled Hook-ovog

dijagrama sa i bez loma epruvete

Bez loma epruvete

R

Rpm

Rp0,2 Rpk
Rpe

E
0,2 Sa lomom epruvete

MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO - Materijali 2 - Vježbe Strana - 3

VJEŽBA 4 – ISPITIVANJE PRITISKOM

4.2 Karakteristike (pokazatelji) čvrstoće (E)

E [GPa] – Young-ov modul elastičnosti

σ σ [MPa] – napon sa Hook-ovog pravca (do granice elastičnosti)

E= ε – jedinično skraćenje
ε
vrijedi za:
σmax= σe [MPa] - granica elastičnosti

4.3 Karakteristike (pokazatelji) plastičnosti (A, Z)

A [%] – procentualno skraćenje (nakon loma)

Δl l −l lK [mm] – dužina nakon loma

A= ⋅100% = 0 K ⋅100% Δl [mm] – skraćenje nakon loma
l0 l0 l0 [mm] – početna dužina

Z [%] – procentualno proširenje poprečnog presjeka

ΔS S − S0 SK [mm2] – površina poprečnog presjeka (nakon loma)

Z= ⋅100% ⋅ K ⋅100% ΔS [mm2] – promjena (proširenje) poprečnog presjeka
S0 S0 S0 [mm2] – početna površina poprečnog presjeka

MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO - Materijali 2 - Vježbe Strana - 4

2
VJEŽBA 4 – ISPITIVANJE PRITISKOM
4.3 Standardne epruvete za ispitivanje pritiskom
u skladu sa DIN 50106

Na osnovu čega se vrši izbor epruvete ?

d0 d0
10 30 10 30
(mm) (mm)
L0 L0
10 30 30 90
(mm) (mm)

- za određivanje pritisne čvrstoće

- za krte materijale

- za određivanje konvencionalnih napona, velikih skraćenja i modula

elastičnosti
- za plastične materijale

MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO - Materijali 2 - Vježbe Strana - 5

VJEŽBA 4 – ISPITIVANJE PRITISKOM

4.4 Oblici deformacije epruvete pri ispitivanju pritiskom

a) Izvijanje (L/D > 5,0)

b) Smicanje (L/D > 2,5)
c) Dvostuko bačvanje (L/D > 2,0 i trenje na kontaktnim
površinama)
d) Bačvanje (L/D < 2,0 i trenje na kontaktnim površinama)
e) Homogena kompresija (L/D < 2,0 i bez trenje na
kontaktnim površinama)

a) b) c)

d) e)

MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO - Materijali 2 - Vježbe Strana - 6

3
VJEŽBA 4 – ISPITIVANJE PRITISKOM

ZADATAK 4
Odrediti svojstva otpornosti i deformacija na pritisak.
Epruveta je izrađena od mesinga u obliku ravnostranog valjka.

Poznato je:
d0= 20 mm – početni prečnik epruvete,
L0= 20 mm – početna mjerna dužina epruvete,
Fpm= 310 kN – maksimalna sila pritiska,
Lk= 12 mm – dužina slomljene epruvete,
d1= 25,8 mm i d2= 26 mm – prečnici epruvete nakon loma.

Rješenje

Fpm 310000 310000 N

Pritisna čvrstoća: Rpm = = = ⋅ = 976,8 MPa
S0 400 ⋅ 3,14 314 mm 2
4
Procentualno ΔL 20 − 12 8
skraćenje:
ε= ⋅100 % = ⋅100 % = ⋅ 100 % = 40 %
L0 20 20
d1 + d 2 2
( ) ⋅π
d 2 ⋅π 2
Srednji prečnik loma: d sr = 25,9 mm Lomna površina: S u = sr = = 526 ,8 mm 2
4 4
Procentualno ΔS S u − S0 526,8 - 314
proširenje:
ψ= ⋅ 100 % = ⋅ 100 % = ⋅ 100 % = 67,7 %
S0 S0 314

MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO - Materijali 2 - Vježbe Strana - 7

VJEŽBA 4 – ISPITIVANJE PRITISKOM

ZADATAK 5
Dimenzionisati štap kvadratnog poprečnog presjeka od sivog liva tako da ne dođe do plastičnih deformacija
ako je:
a) Opterećen silom na zatezanje F= 120 kN,
b) Opterećen silom na pritisak F= 120 kN.

Poznat je Hook-ov dijagram materijala za zatezanje i pritisak.

Zatezanje
400
R0,2
200

0 0,002
-0,03 -0,02 -0,01 0 0,01
-200

-400
Pritisak
Rp0,2
-600

-800

-1000
MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO - Materijali 2 - Vježbe Strana - 8

4
VJEŽBA 4 – ISPITIVANJE PRITISKOM

Rješenje

- Pošto dijagram nema izraženu granicu razvlačenja i gnječenja, očitavamo tehničku granicu razvlačenja i gnječenja:
Tehnička granica razvlačenja: R0,2 = 300 MPa
Tehnička granica gnječenja: Rp0,2 = 600 MPa

a) R0,2 =
F
⇒ S0 =
F
=
120000 N
= 400mm 2 ⇒ a = 400mm 2 = 20mm
S0 R0,2 300 N
mm 2

Ukoliko bi dimenzije kvadratnog poprečnog presjeka bile 20x20 mm onda bi u štapu vladao napon na granici razvlačenja,
pa na osnovu toga zaključujemo da dimenzija stranice kvadrata mora biti: a > 20mm.

F F 120000 N
b) R p 0,2 = ⇒ S0 = = = 200mm 2 ⇒ a = 200mm 2 = 14,141mm
S0 R p 0,2 600 N
mm 2
Ukoliko bi dimenzije kvadratnog poprečnog presjeka bile 14,141x14,141 mm onda bi u štapu vladao napon na granici
gnječenja, pa na osnovu toga zaključujemo da dimenzija stranice kvadrata mora biti: a > 14,141mm.

Da li sivi liv bolje podnosi opterećenje na zatezanje ili pritisak?

MAŠINSKI FAKULTET SARAJEVO - Materijali 2 - Vježbe Strana - 9