Lovorka Coralic, Љjnici iz Bosne и mletackim p1·ekom01·skim kopnenim postп<ibama и /8.

sto/jef:u
P,·ilozi. 44, Sar-aje\'0, 2015, str. 35-55.

UDK 94(497.6) "17"

355.11 (497.6:450) "17''
Izvorni naucni rad

VOJNICI IZ BOSNE U МLETACKIM PREKOMORSKIM

KOPNENIM POSTROJBAМA U 18. STOLJECU*

Lovorka Coralic
Њvatski institut za povijest, Zagreb, RepнЬlika Hrvatska

Apstrakt: S1·edisпja tema rada иsmjerena је па djelovanje vojnika zavica-

jem iz Bosne и mletaёkim kopnenim snagama (pjesastvи i konjaniStvи) и 18.
stoljecи. Radје zasnovan па ob1·adi gradiva iz Archivio di Stato di Venezia
(fond: Inqиisilori sopra l'ammiпistrazione dei pubЬlici rиoU). Na osпovu
J'aspoloiivih dokumeпata prati se naCiп Ыljeienja vojпika iz Bosne и izvo-
rima, intenzilet njihova spominjaпja la·oz 18. stoljece, razdioba prema pri-
padпosti pjesacima iZi konjaпicima, оsоЬпе znaёajke te иkazuje па vojne
zapovjednike i 1njesta stacioпiranjajediпica и kojima sи popisani. Na kra-
jи rada donosi se cjelovit popis svih do sada pronadenih i istJ·aieпih vojni-
ka iz Воsпе и receпim mletaёkim projesioпalnim postrojbama.
Кljucne t·ijeci: Воsпа, Мletacka RepuЬlika, vojna povfjest, Fanti o/tramari-
ni, Cavalleria Croati, povijest 18. stoljeta

Abstract: Ceпtral topic ој the artic/e is directed towards the аgепсу ој sol-
die1·s originatiпg .fi·om Bosnia iп Veпelian army jorces (injaпtry and ca-
valry) in the eighteenth centшy. It is based оп the analysis ojsoиrcesfrom
the Archivio di Stato di Venezia (archival series ој the Inquisitori sopra
l'amministrazione dei pubЬlici ruoЦ). Оп the basis ojstиdied documents,
the way how soldiers from Bosnia are meпtioпed in the sources, tJre iпteп­
,yity ojtheir menlioпing in the soиrces, proportion ojthose be/oпgiпg to the

"'Ovaj је rad sufinancirala Hrvatska zaklada za znanost projektom broj 3675 (нaziv projekta:
Vojnicki zivot i slike ratпika u hrvatskom pograпicju od 16. stoljeca do 1918.).

35
 Lovorka Coralic, Љjnici tz Bosne и mletackim prekomorskim kopnenim p ostrojbama и Ј 8. sfo/jel:ц
Prilozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

i1?f'cmtry and tћose belonging to cavalry, and tl7eir pe1·sonal characteristics

ше discussed, and tlteir militmy commandeт·s and places 1i'heгe the.units in
>vћiclr they served ;ve1·e stationed are listecl.. At tће end ој Ље article, Ље jull
list ој hitlщ·to jound cmd studied so/diers fi·om Bosnia in tl1e ajшementio­
ned f/enetianprojessional mi!itaJ)' units is given
Кеу words: Bosnia. tl?e .RepuЬ/ic ој Venice. military ћistory. .E\anti oЊ-ama­
rini, Cavalleria Croati, the eighteentlz~century histmy

Uvod: орсе napomene о шletackiш kopnenim poStrojbama

U t-azdoЫju raпoga пovog vijeka vojna је povijest ciпila jednu od prevaznih po-
vezпica izmedu Mletacke RepuЬ!ike i istocnojadranske obale. Ratna dogadanja-
Ciparski (1570.- 1573.), Kaпdijski (1645.- 1669.), Morejski (1684.- 1699) i tzv.
Mali rat ili Drugi morejski rat ( 1714. - 1718) -u zпacajnoj su se mjeri zЬivali dttz
mletacko-osmans!Ce bojisnice и Dalmaciji, Boki kotorskoj i Het·cegovini, pri cemu
Sll osobito vazш1 uJogu imali oasnici i vojпici zavicajem s mletackih prekomorskШ
p~sjed~, ali i s (najcesce susjednih) podrнcja koja se пisн nalazila u s.astavu Sereni1
sstme.~

2
Podrobнije о mletackim kopneнiш vojnim s11agama Lt raпornt>.Jюvom vij'ekll, posebice s
obzirom па postrojbe novacene па podrucju istoCiюga Jadrana.. vidi u: Giuseppe Sabalich.
Huomeni d'шme di Dalmazia. Zara: Tipografia S. Artale, 1909; G. Sabalicli, La Dalmazia
gtterriera. Roma: Archivio storico per !а Da/mazia, anno Ш, vol. V, fasc. 30 (1928), 279-300;
Arduino Beгlam, Le milizie dalшatiche della,Serenissima. Roma: Rivista dalmatica, Associ-
azione пazioпale dalmata, 1935: br. 16/1, 47-58; E1mio Conciaa, Le fl·ionfanti et im> irtissime
armate Venefe. Veпezia: Filippi edltore, 1972; JohљR. НаЈ~. L 'organizzazione militшe di Ve-
nezia nel ' 500. Roma: Jouvence, 1990; Francesco Paolo Favaloro, L 'Eseгcito 1-'eneziano del
'700: Ricercl1e е scћiz;;i. Venezia: Filippi editore, 1995; Lovorka Coralic i Nedje!jka Balic
Nizic, Iz hrvatske vojne povijesti - Cl'oati а caPallo i Soldati A!Ьanesi, njihova bratov~tina
i gradivo о njeziпu djelovaпjн od 1675. godiпe do srediпe XVIII. stoljeca. Zagreb: Zbornik
Odsjeka zlгpovijesne znanosti Zwюda za.povijesne i dгu.5tvene znanosli HAZU (2006).: br.
24, 71-1 30; Теа Mayhew, Dalmatia between Ottoman and Venetian Rule: Contado di Zага
1645-1718. Roma: Viella, 2008; Т. Mayhew, Mletacki vojнik na istocnoj obali Jadraпa za
Kandijskog rata (1645-1669). U: Spomenica Josipa А damceka (ur. Drago Roksaпdic i Damir
AgicЩ, Zagreb: Filozofski fakultet Sveucilista u ZagrebLt (Odsjek'- za povijest), 2009, 243-
262; Domagoj Maduпic, Defensiones Dalmatiae: Govemancrt and Logistics ofthe f/enetian
Defensive System in Dalmatia during tће Wш ofC,.ete (Ј 645- 1669). Doktorska dise11acija
obranjeцa 2012. pri Ceпtral Eнropean Univeгsity, Budimpesta; Josip VrandeCic, Borba za
Jad1·an и l'ai10ЛI novom vijeku: mletacko-osmanski !'atovi и ''enecijanskoj nuncijatm·i. Split:

36
Lovorka Coralic, Vojnici i:: Bosne 11 mletackim prekomorskim kopnenim postmibama и /8. stoijecu
Prilozi. 44, Sш·аје,,о, 2015. str. 35-55.

u sklopu rasclambe proЬlematike udjela casnika i vojnika s istocne jadranske

obale u mletackoj kopnenoj vojsci potrebпo је na samome pocetktJ нpozoriti па dvi-
je profesionalne postrojbe koje su svoje ishodiste (osnutak i sastav unovacenoga voj-
nog ljudstva) imale na siюkoш potezu od rstre do A!Ьanije. То Stl Fanti oltramm·ini,
pjesacke jedinice i svojevrsni marinci toga doba, cija sн prva novacenja zaЬiljezena
vec u 16. stoJjecu. lsprva Stl pгekomшski pjesaci cinili posadн utvл1eпih gradova te
inte!'Ventno i porezno J'edarstvo. U 17. ј 18. stoljecн njilюv је broj porastao, tako da
sн oltramarinske pukovnije (reggimenti) i satnije (compagnie) djelovale od mletac-
ke terraferme, preko istarskih, dalmatiпskЉ i bokeljskih gradova i uporista, ра sve
do mletackih posjeda tl Grckoj. 3
Drнga vazпa mletacka kopnena postrojba Ьili sн hl'Vatski konjanici (Croati а ca-
vallo, Cavalleт·ia Cmati). Rjjec је о lakoj konjici (takodeг нstrojenoj вnнtar pвkov­
nija i satnija), osoЬito djelatnoj н vrijeme mletacko-osmanskih IЋtova tJ 17. stoljecн.
Tada sн te postrojbe, predvodene poglavito domacim zapovjednicima, djelovale ла
siгem potezu dalmatinske bojisnice ј svojom vojnom ucinkovitoscн u velikoj mje-
rj pгidonosile mletackim vojnim uspjesima i istiskivanju Osmanlija iz neposredno-
ga zaleda dalmatinskih gradova. Као elitne Ьш·Ьеnе jedinice, hгvatski konjanici nisu
djelovali samo na dalmatinskoj bojisnici vec su njihove jedinice нcestalo Ьile staci-
onjгane i dнz mletacke terraferme, ali i н GJ'ckoj. P1·ipadnike hrvatske konjice ispt-va
sн cinili vojnici iz okolice (zalede) dalшatinskih i bokeljskih gradova. S vгemenoш
su tl te postrojbe p1istupali i vojnici zavicajem iz susjednih pod111cja Mletacke Repu-
Ьlike (Bosna, Heгcegovina, Сrпа Gora, A!Ьanija). Као i prethodno spoшenuti pгe­
komorski pjesaci, i hrvatski konjanici imali su pievaznн ulogн н sнstavu obrane Se-
t·enissime sve do posljednjih dana njezina opstojanja. 4
Temeljno gradivo koje је нporabUeno u ovome radu spisi su polнanjeni t1 fon-
du mletacke dгZavne magistratuгe pod nazivom Jnquisitori sopra l'amministrazione
dei pubЫici ruoli, osnovane IЋdi novacenja i evidentiranja mletackiћ kopnenЉ po-
strojЬi и гanome novoш vijeku. U sklopu navedenoga fonda sadrzani su, t1 gotovo
tisнcu sveznjeva (bнsta) popisi casnika, docasnika i vojnika rasporedenih u talijan-

Filozofski fakultet u Splitu (Odsjek za povijest), 2013; Nikola Markнlin, Vojtю podнzetnis­
tvo u Mletatkoj Dalmaciji i Boki za vrijeme Moгejskog rata (1684.- 1699.). Zagreb- Zadar:
Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZV и Zadru, 2014: br. 56, 91-142.
3
Miroslav Berto~a, lzazovi pov{jesnog zanata: lokalna pov(jest i sveopCi mode!i. Zagreb:
AntiЬarbarus, 2002, 41-42; Fava1oro, L 'Esercito 11eneziano del '700, 57-58; L. CoraJic- N.
Balic Nizic, Iz ћrvatske vojne povijesti, 73-74.
4 А. Berlam, Le milizie dalmaticlщ 56-58; Е. Concina, Le tf"ionfanti et invittissime armate,

29-41; F. Р. Favaloro, L 'Esacito Veneziano, 100-1 03; L. Cora1ic- N. Balic NiziC, Iz hrvatske
vojne povijesti- Cгoafi а cava/lo i Soldati A!Ьanesi, 71-130.

37
 Lovorkil Coralic, flojnici i:; Bome и mleтackim prekumorskim kopnenim postrojbama и 18. stoljecu
Prilozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

ske postгojbe (Reggimenti е. compagnie italiane, 1668. - 1797.), prekonюrske pje-

sacke postrojbe (Reggimenti е compagnie oltramarini, 1604.- 1797.), hrvatske ko-
njanicke postюjbe (Cm,a!leria Croati, 1700.- 1797.), postrojbe kirasiгa (CavalleJ"ia
corazz-ieri, 1715.- 1797.), mjesovite postrojbe (Compagnie scio!te, 1741.- 1795.),
postrojbe draguna (Cm•alleJ·ia dragoni, 1702. - Ј 797.) te topnicke postrojbe (Ani-
glieria, 1652. -1797.). Za proucavanje udjela vojnika i casnika zavicajem s istocno-
ga Jadrana, ali i s drugiћ podrucja od srednje Ешоре do GI"cke u navedenim mletac-
kim bOt"benim jedinicama od posebne su vazпosti postrojbe pjesaka (Fanti oltl·ama-
rini) i l1rvatske konjice (Ca\•alleria Cт-oati ili Cгoati а ca\•allo), iako treba napome-
nнti da је njihov нdio bio prisutan i u drugim vojnim snagaшa. 5

5
Spomenнto gradivo iz mletackoga arhiva autorica ovoga rada koristila је н nekim prethod-
nim radovima (samostalno ili u sllaнtorstvu). Usporedi: L. Coralic- Маја Katнsic, Aпdrya
Мladiпic i Miliovil Andelo FiliЬeri -casnici postrojbe Croati а cavalfo (iz drustvene i vojne
povijesti Dalmacije 11 ХVШ. stoljecн). Zag1·eb: Povijesni p1'ilozi, Hrvatski iвstitut za povi-
jest. 2009: br. 37, 247~282; L. Cora\ic- М. Katusic, Od atricke obale do dalmatinske prije-
stolпice -шleta~ki general Мarko Апtuн ВоЬiс (1735. -1802.). Zagreb: Zbomik Odsjeka zo
povijesne :юanosti Zavocla ш po''ifesne i dгusn:ene znanosti HAZU, 2010: br. 28, 139-172;
L. Cora\ic- М. Katusic, Crнogorac Rade Маiпа -mletacki general u Zadru (druga polovica
XVIII. st.). Zagreb: Povijesni p1·ilozi, Нrvatski iнstittJt za povijest 2010: br. 39, 125-152; L.
Coralic - М. Katusic, Pera~ta11i11 Tripon Stukanovic - pukovnik mletackih o\traшarina (dпt­
ga polovica 18. st.). Zagreb- Dнbrovnik: Anali Zwoda za povijesne ::111anosti HAZU и Du-
brovniku, 2012: br. 50, 385-410; L. Coralic, Od zapovjednika hrvatske konjice do gorUivih
autonoтaSa- ~iЬenska obitelj Feнzi (ХVП. stoljece- po~etak ХХ. stoljeca). Zagreb: Povije-
sni p,-i/ozi, Hrtatslci ittstitut za povijest, 2011: br. 41, 203-231; L. CoraliC, Crmпicaoin Mar-
ko Dikanovic- qнkovпik mletackih prekomorskih postrojЬi (Fanti oltramarini). Podgorica:
Istшijski zapisi,. lsorijski iнstitut Crne Gore, 2011: br. 83/3-4, 63~86; L. Coralic, Mleta~ki .
pukovнik Ivaн Krapovic iz Маiпа (prva polovica 18. stoljeca). Cetinje: Af"hivski zapisi..
Drzavni arhiv н Cetinju, 2011: br. 18/2 (2011): 81~106; L. Coralic, s·љenski plemic Nikola.
Divnic (1654.- 1734.)- pukovnik hrvatske Jake konjice (Cm•alle1·ia Cmati). Zagreb- Za-·
dar: Rac/ovi Zm•od_a za povijesne znanosti HAZU u Zadni, 2012: br. 54, 125-145; L. CoraliC.,
Mletacki casnik Nikola Viskovic i sastav vojпoga \jнdstva njegove prekomorske pukovnije:
pocetkom 18. stoljeca. Zagreb: Нistшijski zbomik, Drustvo za hrvatskll povjesпicu, 20 12;:
br. 65/2, 365~385; L. CoraliC, Zadarski patricij Lujo Detriko (1672.- 1749.)- zapovjedniJ<:
hrvatske koпjice (Caval/e1·ia O·oati). Zagreb: Zbomik Odsjeka :ш povijesne znanosti ZavodGl
za po~·ijesne i dгusn•ene zmmosti HAZU, 2014: br. 32, 99-129. Usporedi i vrlo uporaЫjivt:
radove Sime Peri~ica, GJav arii casoici Vojne krajit1e u Dalmaciji. Zadaг: Rado\•i Zavoda zn
povijesne znanosti HAZU и Zadru, 1993: br. 35, 219-232; S. Peri~ic, Neki Dalmatinci- ge· ·
neraJi stranih vojski. Zagreb - Zadar: Radovi Zavoda za po11ijeme znanosti HAZU и Zadnt,
:юоо: br. 42, 195-220.

38
 Lovorka Coralic, Љjnici iz Bosne u mletackim p1·ekom01·skim kopnenim posfiY4bama u 18. stoljecu
Prilozi, 44, SarajC\'0, 2015, str. JS-55.

Prethodno је spornenиto da sи jezgru t·eceniћ pjesackЉ ј konjanjckih jedinica

cjnili casnici, docasnici i vojnici podrijetlom s mletackih stecevina. Poпajprije Stt to
Ьili Istrani, Dalmatinci (osoЬito iz zaleda gгadova dalmatiпskih gгadova Zadra, SiЬe­
nika, ТI·ogira i Splita) i Bokelji. Vazno је, medиtim, napomenиti da su sastav preko-
morskih pjesaka i konjanika cinili i vojnici s nemletackih dijelova istocnoga JadtЋna
i iz tшиtтasnjosti. Stoga и ovim izvorima Ьiljezimo i znacajan broj vojnika sa hrvat-
skoga sjevera (pгimjeгice iz Sепја, s podrucja Like, iz Zagгeba), s podrucja Dиbгo­
vacke RepнЬlike, iz Bosne i Hercegovine, unutrasnjosti Сгnе Gore ј AlЬanjje, ali i
iz udaljenijih europskih zemalja (iz Poljske, Ceske, Slovacke, Ugarske, lшbsburskih
zemalja). U tim mнltinacionalno zasnovanim vojnim snagama opazamo tijekorn 18.
stoljeca i vojnike iz Bosne te се ta tema Ьiti u fokиsu ovoga istra.Zivanja.
Као glavni izvor н istrazivanjн poslнzili su nam prethodno spomenuti spisi mle-
tacke magistratшe Inquisitori sopra l'amministrazione dei pнbЬlici rнoli. Rad se te-
melji na istrazivanjima nacinjeпiш pt·oteklih godiпa, tijekom kojih је оЬгш1еn dio
raspolozivog gradiva. Rijec је о uzorkн koji iznosi oko 25% od ukнpne kolicine gra-
diva, а obradeni su popisi vojпjka piema pojedinim pttkovnijama, odnosno satnUama
нnutar njih. S obzirom da se нnutar istovjetnog at·hivskog fonda velik djo podataka
ponavlja (vojnici sи unutar pojedinih satnija vise puta popisivani te se и bazi podata-
ka iste osobe spominju nekoJjko puta), uzoгak kojim гaspolazemo fakticno је postot-
no mnogo veci te dг:Zimo da ршzа dovoljnн osnovu za t·asclambи i jznosenje znan-
stveno argumentjranih zakljиcaka. U sljedecem poglavljн rada pгedstaviti cemo te-
meljne odrednjce koje se odпose na udjo vojnika s podrиcja Воsпе и mletackim pje-
sackim jedinicama и 18. stoljecu, razdoЬljи za koje је navedeno gradivo najpotpuni-
je sacuvano. Razmatrati се se nacin njihove zaЬiljezbe (spominjanja) н vrelima, opci
brojcani parametri (broj zaЬiljezenih vojnika i vreшenski raspoп njihova spomiпja­
пja), vojnicki status (cinovi i specijalizirane slu.ZЬe), mjesta djelovanja (stacioniгa­
nja ј popisivaпja pojediпih jedinica), zapovjedni kadar, kao i - u skladu s tЋspolo­
zivosti dostupnog gradiva- пеkе osobne karaktel'istike pjesaka zavicajem iz Bosne
(dob, statшa, Ьоја kose i slicno). Naposljetku, н prilogи rada tabelarno cemo pred-
staviti ovdje rasc)anjeпe vojпike koji Stl zaЬiJjezeni tijekom dosadasnjih istrazivanja
nave(ienoga gtЋdiva poћranjenog н mletaikome Driavnomarhivu. 6 · · · ·· · ··

6
S obzirom da се u tabelarnom pregledu uz svakog vojпika i njegovu нbiljezbu biti navede-
пa tocna signatLtra unutar arhivskoga foпda Inquisitori sopra l'ammiпistt-azioпe dei pнbЬlici
ruoli (broj sveZпja, odnosпo bнste) u пastavku rada песеmо Lt svim primjerima opterecivati
tekst uspнtнim Ьiljezenjetn signatшe.

39
 Lovorka Coralic, Љjnici iz Bosne и mletaёkim p1·ekomorskim koprzeпim postl"ajbama u 18. sto(iec;;-t
Prilozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

Rasclaшba arhivskih spisa

Popisivaci unovacenih vojnika па prvome sн шjestu Ьiljezili osobno iше, prezj.
те ј јще оса svakoga pojedinog vojnika. Ovdje је potrebno napomenuti da su нpisi
vrseni tako da је svaki vojnik prilazio popisjvacu i izgovarao trazene podatke te su,
nerUetko, preziшena zapisivaпa isk1·jvljeno ili netocno. Nadalje, moi"amo uzeti u оЬ..
zir i da sva prezimena ne moraju nu:Zno Ыti istinita. Vojnici koji su prjstupali mle.
tackiш pjesackim ili konjanickim jedinicama cesto su Ьile osobe sumnjive proslosti,
nepozeljni u maticnim krajevima te је promjenat p:ezimena i uzimanje пovog osoЬ­
nog identiteta zasigurno Ьila ucestalapojava. Kadaje rijec о ovdje razmatranim pii-
mjerima, za vojnike iz Bosne popjsivaci stJ najcesee koristili- kao oznaku zavicaj-
noga podrijetla- opci naziv de Bosnia (f3ossina). Uz navedenu opcu oznaku podri-
jala, za manjije dio vojnika katkada, ali u vrlo шalenome broju primjera, naveden i
konkretan uzi zavicaj, а u ovdje razmatranim primjeriв1a to su gradovi Banja Luka,
Јајсе ј Tщvnik. 7
PJethodпo provedena ras,clamba arhivskЉ spisa ukazuje nam i na brojcani udio
vojnika iz Bosne tt mJetackim pjesackiш i konjanickiш postrojbama. Ргеша tim po-
kazateljiшa, iz Bosne је u recenim jedinicama zaЬiljezeno 3 7 vojnika. Тај broj nUe
malen uzп1etno Ј ј u obzir da. је rijec о пemletackoшe drzavnom podrucju. Naime,
iako su н mletacke prekomorske vojne snage najcesce pristupali vojnicj zavicajem iz
lstre, Dalшacije i Boke, rasclamba popisa pojedinih satnija (djelatnih unutar pukov-
nija) zonю posvjedocuje da su postojbe Faпti oltl·amaгiпi i Cava/let'ia Croati vrlo
cesto popunjavali vojnici iz mletackome dгZavnoшe podrucju susjednih zemalja i
krajeva, vjerojatno cesto prebjezi s osmanskoga teritorija. Takoaer, а to је vrijedno
spoшenuti u cilju uspot·edbe, u 1·есепе su jedinice pristupali i vojnici iz habsburskih
zem-.a!i~. Stoga је brojcani udio vojпika iz Bosne u шletackim vojnim forшacijama
moguce usporediti s nekiш drugim, takocter u drzavnome smislн nemletackiш po-
drucjima. Naime, рt·еша dosadasnjoj rasclamЫ dostнpnoga gradiva, s podrucja Her-
cegovine је н шletackim kopпeniш postrojbama priЬiljezeno nesto vise od 30 vojni-
ka; iz Senja i1t је popisano 40; iz Karlovca, odnosno s podrucja Karlovackoga gene-
ra!ata nјЉ 24, s podrucja Dubrovacke RepuЫike 27, iz g~-ada Zagreba 12 docim ihje
iz RUeke popisano 18. Stoga, uzunajuci prethodno navedeпo u obzir, шоzешо ttnU·
tar ovoga dijela rada zakljtrciti kako је prisutnost pjesaka i konjanika iz Bosne u vo}

7
Iz Banja Luke konjanicki је •ojnik Danijel Ivanovic (1727.), pje~ak Juro Filipovic zavica-
jemje iz Јај са (1738.), docimje grad Travnik navedea kao mjesto podrijetla koлjaпika Pett-a
Grgica (1741.).

40
 Lovorka Coralic, Vojnici iz Bosne и m/elackim p1·ekomOJ·skim kopnenim postгqjbama 11 18. stoljecu
Prilozi, 44, Sarnjevo, 2015, str.
35-55.

рје!аЉо
45,95%
konjaniЉo
54,05%

Grafikon 1: Razdioba vojnika iz Bosne

prema pripadnosti pjesackim i konjanickim postrojbama

пim postrojbama Fanti oltramarini i Cavalle1·ia Cюati Ьila zapazena te је stoga vri-
jedna dodatпe istrazivacke pozonюsti i znaпstvene obrade. 8
Vojnici zavicajem iz Воsпе u podjednakom su omjeru popuпjavali konjanic-
ke (54,05%) i pjesacke postrojbe (45,95%) (vidi: Grqfikon 1). Takav brojcani omjer
пајсеsсе nije bio uobicajen u primjeru istrazivanja vojnika zavicajem iz drugih kra-
jeva i gradova, bez obzira па njilюvu ukljucenost u шletacke prekomorske stecevine.
Naime, pjesackih је pukovnija i njima pripadajucЉ satnija Ьilo znatno vise od ko-
njanickih postrojbl,9 а istrazivanjem пavedenoga gradiva poznato nam је i da su sat-
пije unutar pjesackih pt~kovnija bile brojпije (osam do deset pjesackiћ satпija ро pu-
kovniji вaspram pet do sedarn konjanickiћ satnija). Cinjenica da su vojnici iz Bosne
u tako velikome broju pristupali elitпim Ьorbenim jedinicama, fiпancijski Ьitno sku-
pljim, svjedoCi da је bi\a rijec О iskusпiш, prokusaпim vojвicima cije Stl sposobno-
sti nadlezпe vlasti zвale prepozнati i cijeniti. Kada је rijec о оЬпаsапјu cinova, voj-

8
Podrobnije vidi: L. Coralic, Vojnici iz Hercegovine u mleta<::kim kopneпim postrojbama
(18. stoljece). Mostar: Нит: casopis Filozofskog fakulteta SveuciliSta и Mostaru, 2013:
br. 1О, 162-182; L. Coralic, Vojпici tl шletackim prekomorskiш kopneнim postrojbama za-
vicajem iz Senja, Karlobaga te s podrucja Like i Кrbave (18. stoljece). Senj: Senjski zbornik,
Gradski muzej Senj i Seпjsko шuzejsko drustvo, 2013: br. 40, 523-546; L. Coralic, Rijecani
и шleta~kiш prekojadranskiш postrojbama (18. stoljece). Rijeka: Rijeka, Povijesno drustvo
Rijeka, 2013: br. 18/2, 11-25; L. Coralic, Zagrep~aпi u шletackim prekoшorskim kopne-
niщ postrojbaшa u 18. stolj ecu. Zagreb: Historijski zbornik, Drustvo za hrvatskн povj еsп icu,
2014: sv. 67/1, 119-127.
9
Tijekom 18. stoljeca istovreшeпo је djelova1o od osam do deset pjesackih pukovnija, пa­
spram tri do cetiri pukovnije Cavalleria Croati. Usporedi u: F. Р. Favaloro, L 'Esercito Jlene-
ziano, 130-142.

41
 Lovorka Coralic, !'ojnici i=-Bosne и m!etackim prekomoгskim kopnenim pos11·o jbama и 18. stoljecu
Pгilozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

161 ----------~~-- ~-·--- ~----

\
14
1
f-- . lr. г----"-1 ,1. 11 ,1

1li':~ i!: ·-
12
10
1'• "
r----1 ( 1•
!'
1'1
8 f-----1 1 1.~
IЛ. i; ..
1:~
6 r----! 1 '!
1::· i l'
,.• '
' '
·~ј~ ,,
2 1--! ;
il ј 1
1~ /
l
1

о
l!. 1
'
1701.-1720. 1721.-1740. 1741.-1760. 1761.-1780. 1781.-1800.

Grafikon 2: Vremenski intenzitet spominjanja vojnika iz Bosne

u mletackim kopnenim postrojbama

nike iz Bosne gotovo iskljиcivo biljezimo kao oЬicne vojнike (janti, soldati). lzпim­
ku cini nekoliko pripadпika koпjanickЉ postrojbi. То sи pricuvni koшet (cometta
riformato)10 Stjepan PЩenic i pricuvni zastavnik (aljier t'{fonnato) Milюvil Рирiс, _
obojica pripadnici pukovпije Nikole Divпica па samome .pocetkи 18. stoljeca (zabl-
ljezeпi su 1709.), kao i obna5atelj specijalizirane sluzbe u koпjaпickoj jedinici- tru-
bac (tJ'Ombetta) Petar Gveгizin- upisan 1763. godine u pt1kovпiji Franje Buce.
U nastavktl istrazivaпja zanimljivo је osmotriti v1·emenski okvir zabiljeZ.Ьe voj-
пika iz Bosne и mJ~tackim kopпenim postrojbama tijekom 18. stoljeca (vidi: Graji-
kon 2). Ocekivano, njihova је najveca brojnost zaЬiljezeлa иnнtar dvadesetogodis-
пjega prateceg razdoЬJja od 1ТО 1. do 1720. godiпe. То је razdoЬlje uoci, tijekom i
neposredпo nakoп Drugoga шorejskog rata, kadaje Mletacka RepuЬlika ukljиcena u
svoj posljedнji protuosmanski rat. U tome se razdoЬijн moЬilizirajи sve raspolozive
vојне snage, а zahvaljиjпci cinjenici da se dio гаtпЉ dogadanja odvijao i па podt·uc-
jtJ zapadнe Bosne te и Het·cegovini, пiје neocekivatю da sн tamosпji krscaпi, osman-
ski рс •dюici, pristt1pali u vojne snage pod stijegom svetoga Marka. Zпacajan Ьгој
vojпika zavicajem iz Bosne prisutaп је и navedeпim rodovima vojske i и razdoЬiju
koje slijedi (od 1721. do 1740. godi11e), da Ьi potom - uslijed uspostave i stabiliziгa­
нja miшodopskoga stanja i (sukladtю tome) pt·eustroja, odnosno smanjivaпja aktiv~
11 1 Љ vojnih snaga- zapoceo proces ораdанј<1 pjesackЉ i koпjaпickiћ pukovnija i sat-
пija te se па raziпi sveukupnoga uzorka broj pripadnika zavicajnЉ vojпickЉ skt1piпa

°Kornet -
1
najnizi сiп u koнjaпistvн.

42
 LovOJ·ka Coralic, Vojnici iz Bosne и mletackim Jн·ekomoт·skim kop11enim postl·ojbama и !8. stoijecu
Prilozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

izrazito smanjuje. Тај se trend izt-azito nastavlja i od 1761. godine (do 1780. godine ),
da Ьi н zavrsnome razdobljн (iako је mletacka vlast Lt posljednjim godiпama svoga
opstojanja ponovno i ро posljedпji рнtа izvrsila snaznu moЬilizaciju potencijalnih
vojriih snaga) spomen vojnika zavicajem iz Bosne potpнno izostao. Stoga, pгoma­
trajuCi udio vojnika iz Bosne н mletackim kopnenim postrojbama па raziпi cijeloga
18. stoljeca, mozemo zakljнciti- prema podacima koji sн odraz dosadasnjih istraii-
vaпja- da se ucestalost njilюva spomiпjaпja, poseЬice u pгvim desetljecima stoljeca
- u velikoj mjeii poklapa s intenzitetom politickog i vojnog djelovanja Serenissime.
Nadalje, kada је rijec о vremenskome okvirн Ьiljezenja ove skнpine vojnika,
opazamo da sн do sada prvi poznati podaci iz 18. stoljeca datiraпi u 1703. godiпu .
Rijec је о konjanickoj pukovniji Antuna Medina u sklopu koje se tada nalazila satпi­
ja predvodena drнgim pukovnikom (colonnello in secondo) Markom Medinom. Sat-
nijaje popisaпa u Grckoj (Romanija) 20. listopada, а u njoj su tada- kao vojnici po-
drijetlom iz Bosne- djelovali Jure Mialovic, Todor Predavic i Ivan Rumelic. Istoga
је dana na istome mjestu popisana i osobna satntia (compagnia propria) samoga pu-
kovnika Antuna Mediпa, а u пјој је kao vojnik iz Воsпе zabiljezen Beшard. Valeпtic.
"Najmladi" dokumenti о vojnicima iz Bosne dati1·ajн u 1763. godintt. Rijec је о
pjesakн Mihovilu Filipovicu, pripadniku osobne satnije pukovnikaAntuna Markovi-
ca. Filipovic se н popisima Ьiljezijos od 1753. godine, а deset godina potom (8. svi-
banj 1763.) njegovaje postrojba Ьila stacioпirana u Veroni. Isteje godiпe (25. lipnja)
u Mlecima zaЬiljezeпo djelovanje vec spomenutoga tл!Ьаса Pet!'a Gverizina, uklju-
ceпog u satniju konjanickoga potpukovnikaAntuna Duplancica (dio pukovnije Fra-
nje Buce).
Brojni su vojnici - pjesaci ili konjanici - u pojedinim jedinicama spomenu-
ti samo jednom te njihovu kasniju karijeru pt·ema dosadasnjem stupnju istJ·azeno-
sti gradiva nije moguce podrobnije pratiti. Za nekoliko vojпika iz Bosne ipak је mo-
gLJce, zal1valjujuci kontinuiranoj sacuvanosti popisa, pratiti tijek njihove vојпе sluz-
be. Najduzi staz medu piipadnicima pjesastva imao је takoder vec spominjani Miho-
vil Filipovic (1753. -1763.), а iz istoga vojnog roda moguce је pratiti i karUerн Iva-
na Lucica (1738 . - 1743., pukovпija Ivana Kt·apovica) i Mat·ka Blazanovica (1729.
- 1734., pukovnija Stjepana Buce). Kadaje гiјес о pripadnicima Cm,al!eJ·ia CJ·oa-
li, prema dosadasnjim saznanjima najduzu је karijeru imao Ј ше Mialovic ( 1703. -
1710.), docim pet godina vojne sluzbe mozemo pratiti L! primjeгima Todora Pгedavi­
ca i fvana Rumelica (1703.- 1708.). Svi su oni pt·ipadali pukovniji Antuna Medina,
pocetkom Ј 8. stoljeca stacionirane na mletackim posjedima u Grckoj.
Popisivaci su katkada, ali ne uvijek redovito i tocno, Ьiljezili i оsоЬпе fizicke
karakteristike pojedinЉ vojnika. Uzorak kojim raspolazemo nije velik, ali ipak- Ьа­
геш okvirno- pruza osnovna saznanja о dobnoj staгosti i izgledo pjesaka i koпjanika

43
 Lovorka Coralic, Љjnici i= Bosпe.u mletackim prekomorskim kopnenim posu·vjbama и Ј 8. sfo/jecu •
Prilozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

zavicajem iz Bosne. ProsLecna dob pjesaka iz Bosne iznosila је 27 godina, ргi сеп1U
је potrebno napomenuti .dasu cak cetvorica vojnika (u trenutku jednoga od popi:sa)
bili. dvadesetogodisnjaci (Marko Blazanovic, Marko Jeгkovic, FI-ane Lovгic i Mar·ko
Zarkovic), docim је najstaгiji pripadnik (iz Bosnej u ovome vojnom гodu bio ре< је.
setogodisnji Josip Rosic. Uzoгak kojim raspolazemo za konjanike vrlo је maleп. Na-
ime, t-aspolazemo samo s podacima о starosti dvojice vojnika -Antuna Duгice (s tar
18 godina, pukovnija Nikole Divnica) i Sime Тrasнlje (40 godina, pukovnika N. D iv-
nica). Stogaje ovdje nнzno kazati kako i ova, koliCinom podataka ipak oskudna i s ta-
tistickizasig!Jrno пecjeJovita rasc/amba, potvrauje 0110 sto natn је poznato na OS!10-
yj нvida u vecu koliCinшuzoraka (na razini do sada istrazenih vojnika sa sirega pod-
rucja istocnoga Jadrana). Ciшjmica jest da SLI konjanici redov·itc Ьili vojnici tl zюli­
joj zivotnoj dobl(pгosjek godina iznosio је oko 30), cesto novaceni tl ove elitne је di-
nice nakon vec duzega, visegodisnjeg staza u vojnoj sluzbi н nekim drugiш zemJ ja-
ma i krajevima. Nasuprot tome, pjciaci su bili brojniji, а u njihove su redove priш ani
i potpuno novi, vojno jos neuki mГadici, stal'i najcesce do 25 godina. U tош se. s:ire
t-azmatranome kontekstu, vojnici iz Bosne uklapaju u opci uzot'ak dobne strнkt1 ure
mletackih prekojadranskih kopnenih vojnika u I 8. stoljecн.
ћpisivaci sн vecinu vojnika percipirali kao osobe srednjega rasta (ordinш·io,
сотип). U dva su primjera (rijec је о konjanicima Todoru Predavicu i [vanu Runшli­
cu) vojnik opisan ~ао visok (a/to),k:onjanik Sime Trasulja opazenje kao nizak (j!Ja-
.sso), docimje pjesak Marko Jerkovic oznacen u popisu kao krupan (disteso). Ste:re-
otipi prilikom iznosenja osobпih fizickih znacajki pojediniћ vojmikt osoЬito su pri-
sutni kadaje rijec о podatku koji se odnosi na boju kose. Popisivaci su, naime, veci-
nн vojnika opisivali kao smedokose (castagno). Sашо u dva pri11je1Ћ vojnici iz Bo-
sne navedeni sн н popisu satnije kao cmokosi (nero), а to sн Mw·ko Blazaпovic i ~~ti­
pan Smoljasic.
NaposUetku, kada је rijec о pripadnicima konjanickih jedinica. popisivaCi sн
Ьiljezili boju njihovih konja zaduzenih za obavljanje aktivne vojne sluzbe u sattni-
ji. Ргеdпјасе dorati (bai, baio), rjede se spominju ridani (saur, sauroJulvo) i si vci
(lear, leardo), а tek u jednome pгimjeru zaduzeni konj је vranac (пюr, moro). Z< шi­
mljivo је (ali i ocekivano ), u pгimjeгu konjaпika ciju vojnu karijeru mozemo pratiti
nekoliko uzastopnih godina, kako је s Yremenoш dolazilo do ргоmјела konja. Tako
је Jure Mialovic, pl'er na юpisu nacinjenom u Grckoj 17'01 godine, zauzivao dor. ata,
а sedam godina potom (satnija је takoder bila stacioпit"Эna u Grckoj) njegov је k onj
bio vt-anac. Na istomeje mjestu od 1703. godine djelovao Bernard Valentic, odgovo-
JЋn za ridana, da bi nekoliko godina poslije (1707.) zaduzivao sivca.

44
 Lovorka Coralic, Vojnici iz Bosne и mletackim prekomm·skim kopnenim postrojbama u 18. sroljecu
P,·ilozi, 44, Sarajevo, 20 Ј 5, str. 35-55.

***
U sviшa se popisima p1·ipadnika pojedine satnije redovito navodi njezin zapo-
vjednik, kao i pukovnik. Upravo nат pi"egled pukovnika i d1·ugih casnika (bojnika,
kapetana) koji Sll zapovijedali ovdje rasc\anjenim pjesacima i konjanicima otkriva
niz imena zapazenih onovremenih mletackih vojnih zapovjednika zavicajem s istoc-
ne obale Jadrana. Neki od njih isprva se spominju kao kapetani satnija, s vremenom
bivaju promaknuti u pukovnike, а neki su u zavrsnoj etapi vojne karijere postali ge-
nerali. Navodenje njihovih imena svojevi"snaje reti"ospektiva znamenitih casnika za-
vicajem s istocnoga Jadrana koji su pod stijegom svetoga Marka stekli najveca po-
stignuca. Radi boljeg t·azuшijevanja konteksta dje!ovanja vojnika iz Bosne u mletac-
kim kopnenim postюjbama osnovne podatke о tim visokim vojnim casnicima (obi-
teljsko podrijetlo, cinovi, upute na odgovarajuce izvore i historiografska saznanja)
vrijedi navesti nesto podrobnije. Kada је rUec о konjanickim postrojbama, va:l:noscu
cina na prvome se mjestu izdvajaju Zadraпi, mahom odvjetci tamosnjЉ ttglednih i
drevпih plemickЉ obltelji. То su pukovnik Lujo Detriko (1670.- 1749.), posljedni
muski potomak srednjovjekovne zadю·ske plemicke obitelji, istaknuti sнdionik Mo-
rejskoga rata (Ьitke kod Кnina, Imotskog, Herceg Novog, Bara i Ulcinja) i na kraju
karijere obnasatelj geneJ·alskoga cina. 11 Zadarskije plemic bio i Simun Nassi, sudio-
nik Morejskoga rata i t-ata od 1714. do 1718. godine te od 171 З. godine pukovnik u
Cavalleria Croati, 12 docim se iz oЬitelji Benja Ьiljezi bojnik te potom pukovnik Fra-
njoY Koncem 17. i u prvim desetljecima 18. stoljeca vojno је izrazito dje\atan si-
benski plemic Nikola Divnic (1645. -1734.), u vrijeme Morejskoga rata guvemadur
Skradina; od 1685. godine zapovjednik.na mletacko-osmanskoj granici u Dalmaci-
ji; konjanicki kapetan od 1690., potom bojnik (1703.) i od 1707. pukovnik. Tijekom
Dt·ugoga morejskog l'ata st1djelovao је u borbama oko Livna, u osvajanju Imotskog

11
Osnovne podatke о Lиji Detrikи vidi и: Carl Georg Ft-iedrich Heyer von Roseпfeld, Der
Adel des Konigr·eichs Dalmatien. Ntirnberg: Verlag vон Ваиеt· und Raspe, 1873 (pretisak:
Zagreb Golden marketing, 1995), 39; G. SabaJich, La Dalmazia gиerriera, 292; Њ'l,atski
blografski leksikon, sv. З, Zagreb: Leksikografski zavod Mit·oslav Кrle2a (gl. ur. Trpimir
Macan), 1993, 339 (tekst: Tatjana Radaиs i Josip Vгande~ic); S. Peri~ic, Neki Dalmatiпci­
generali stranih vojski, 199; L. CoraliC, Zadarski patricij Lujo Detriko, 99-109. Gradivo о vi-
sedesetljetnom djelovanju Luje Detrika и ~inu pиkovnika pohranjeno је u ASV, Inqllisitori ...
pubЬlici ruoti, Ь. 80 1-806.
12
Podrobnije vidi u: L. Coralic, Zadarski patricij Simш1 Nassi, 7-31. Gradivo о djelovanjи
Simиna Nassija u ~iпu pukovnika pohraпjeno је u ASV, Inquisitori ... pubЬiici ruoli, Ь. 824-
825.
13
Gradivo о djelovanju Franje Benje и ~inu bojnika pohranjeпo је н ASV, Inquisitori ...
pubЫici ruoli, Ь. 801, 808.

45
 Lovorka Coralic, />'ojnici iz Вщ·пе и mletackim prekomor.~kim kopnenim postrojbama и Ј 8. stoljecu
Prilozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

te. u pohodu na podrucje AIЬanije. lnvestiturom је stekao zemljisne posjede н okolici

Skradina, а vojnicku је kaгijeru okoncao na шletackim posjedima tl Venetu.14
U prvimje desetljecima 18. stoljeca zapazeno djelovanje ёasnika iz obiteUi Ra-
dos· (plemstvo Trogira). То Stl Juraj Rados (oko 166\.- 1731.), pukovnik od 1719.
godine. te Lovro Rados, kapetan i potom konjanicki bojnik u prvoj polovici 18. sto-
ljeca.'5
Hrvatskim konjanickim pнkovnijama zapovijedali SLI- uz Dalmatince- i casni-
ci zavicajeш iz Boke. Vojnici iz Bosne tako se ЬiljeZe u sastavн pнkovnije uglednoga
kotorskog plemica Franje Buce 16 te conte-a Antuna Medina s podrucja Pastrovi6a. 17
Kadaje rijec о zapovjednicima pjesackih post1·ojbi, ш1 prvome шjestu medu dal-
matinskim visokim casnicima potrebno је izdvojiti lvana Antuna Kнmbata (Kumba-
tovic, Combat, Combati) i nj egova siвa Antuna, zavicajem iz Kastela, djeJatnil1 н pr-
voj polovici Ј 8. stoljeca. 18 Као zapovjednici pjesackill satnija u kojima su djelovali
vojnici zavicajem iz Bosne izdvajaju se jos Stjepan Buca (Buccbla) cije se vojno dje-.

14
Podrobnije vidi: Њvatski.Ьiografski leksikon, sv. З , 415-416 (tekst: L. Cora\ic i Т. Radaus);
L. Coralic, SiЬeпski plemic Nikola Divnic, 125-145. Gradivo о djelovanju Nikol'e Divnica u
Cinu pнltovnika hrvatske konjice vidi н: ASV, Jnqнisitori ... pubb1ici ruoti, Ь. 807-809.
15
Gradivo о vojпome djelovaлju Jurja i Lovre Radosa роћrаnјепо је u ASV, Jnqиisitori ...
pubЫici rи oJi, Ь. 774~
775, 804-806, 824-826.
16
Franjo Виса је koпcem karijere Ьiо g\avni zapovjednik ћгvatskoga konjanistva (sargente
maggim-e di battaglia е sopraintendante a!la caџal/eria) . Gradivo о njegovu vojnome· djelo-
va11j и и cinu pukovaika (od st·edine 18. stoUeca do oko 1775. godine) pohranjeno је u ASV,
Irщиisitori ... pubЬiici ruoli, Ь. 782-786.
11
Gradi·v o о djelovanju Antuna Medina н ~inu pиkovnika hrvatske konjice (prva deseЩeca
18. stoljeca) pohranjeno је u ASV, Jnquisitori ... риЬЫiсi ruoli, Ь. 82 1-823.
18
Ivan Antиn Kнmbat (Kombat, Kиmbatovic) rodeвje LJ Dalmaciji (Ka~tel~Stafi!ic) LJ drнgoj
polovici 17. stoljeca. Teta~kogaje podrUetla, а prvotno је s!џzio ва mle~a~koj galiji. Godiлe
1711. Ьiljefi se kao kapetan; 1716. imeп ovanje pje~aёkim pнkovnikom , potom brigadirom, а
nakon Pozareva~koga mira 1718. general-bojnikom. Od 1718. do 1744. godiпe zapovUedao
је mleta~koш pjes<r~koш pнkovпijom na Кrfu. Umro је ua Krfи (1744.), а koncem zjvota
1шgraden је i 11aslovom conte. Njegov је sin Antun tak0der zapovijedao mJetackim pje~ac­
kim pukovnijama (od oko 1744. do smгti 1749. godine). Podrobnije vidi: Giиseppe. Ferrari
CupiШ, Cenni Ьiograflci di a/cuni uomini i/lust1·i della Dalma:;;ia. Zara: Tipografia S. Arta\e,
1887, 49-52; G. Sabalich, H uom.eni d'ш·me di Dalmazia, 42; S. Peri~ic, Neki Dalmзti.пci­
generali straпih vojski, 199-201; Hrvatski blog7·ajski leksikon, sv. 8. Zagreb: Lek:sikogra'fski
zavod Miroslav Krleza (gl. нr. Тrpimir Macan), 2013, 375 (tekst: L. Coralic i М. Katиsit).
Gradivo о djelovanjн Ivaпa Ar1hrna i Antuna Kиmbata и cinи pиkovnika vidi u: ASV, fпqui­
sitori ... pubblici ruoli, Ь. 546-550.

46
 Lovork:a Coralic, r'ojnici iz Bosne 11 mletackim pi·ekomш·skim kopnenim postJ·ojbama ll 18. stoijei:u
Prilo::i. 44, Saraje''O, 2015, str. 35-55.

Dalmacija
35,48%

Mleci i Veneto
48,39%

16.13%

Grafikon З: Mjesta djelovanja (popisivanja) satnija

u kojima su zablljezeni vojnici iz Bosne

Iovanje zbivalo tijekom prvih cetr·desetak godina Ј 8. stoljeca, 19 vojпi iпzeпjer i pu-
kovпik Aпtun Markovic,20 podJ·ijetlom vjerojatno iz Budve te Cmogorac Ivan KJ·a-
povic s podrucja Maina. 21
U zavrsnome dijelu rada ukazati cemo na smjestaj, odnosno moЬilпost satnUa
unutar kojih su zabiljezeni vojnici iz Bosne. Naime, satnije pojediпi\1 mletackih pje-
sackih i koпjaпickih pukovnija Ьile su tijekom 18. stoljeca, а osoЬito пakon okoп­
canja posljednjega mletacko-osmanskog rata, stacioпirane tl glavnim vojnim upo-
risnim tockama Sereпissime. То su gradovi-utvrde duz mletackog kopneпog posje-
da diljem Veneta, оdпоsпо terraferme (Mleci - Lido, Padova, Treviso, Palmaпova,
Verona, Bergamo, Udine i druga), vodeca upшista dtrz istocпoga Jadt-aпa (Zadar,
Split, Kotor) te паkоп Po:Zaгevackoga mira 1718~ godiнe preostaJe mletacke stecevi-
ne u Grckoj. Jedinice su, kako v1·ela svjedoce, Ьile vrlo шoЬilne te se pojediпe sat-
nije uпutar malog broja godina Ьiljeze на razпim lokacijama. Statisticki pt·omatt·a-
пo (vidi: Grajikon 3) pгetezit broj ovdje promatranih satnija bio је stacioniraп diljem

Gгadivo о djelovaпju Stjepana Buce tt ciвu pukovnika роl1rапјепо је u: ASV, Iпquisitori ...
19

pubЬJiciruoli, Ь. 501-510.
20
Podrobпije biografske podatke vidi u: Darka Bilic, Inienjeri и sluibl M/etaёke RepuЬlike:
inienjeri i civi!na ш·hitektura и 18. stoljef:u и m/etackoj Dalmaciji i A!Ьaniji. Split: Knjizevni
krug, 2013, 203-205. Gradivo о djelovaпju Aпtuna Markovica u ciнu pukovпika роћrапјепо
је u: ASV, Iпquisitori ... рнЬЫiсi пюli, Ь. 635-639.
21
Podrobnije vidi: L. CoraliC, Mletacki pukovnik lvaп Кrapovic iz Маiпа, 81-106. Gradivo
о Кrapovicevн djelovanju u ~iпu pukovnika (tridesete i cett·desete godiпe 18. stoUeca) pohra-
njeno је н ASV, lnquisitori ... pubЬlici ruoli, Ь. 600А, 629-633.

47
Lovork11 Coralic, Љјпiсi 1'=- Воте и мletaёkim prekumorskim kopnenim postrojbama 11 Ј 8. sto/jecu
Prilozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

'
mletackih posjeda na terrafermi (48,39%). Pri tоше - na гazini cjelokupnog uzor-
ka (i pjesackih i konjanickih snaga)- pгednjace sami Mleci, odnosno tamosnja voj-
na baza na Lidи, mjestu iz kojega su se unovaceni vojnici upuCivali na dгнgа voj-
na odredista duz Veneta. Osim glavnoga grada Privedгe RepuЫike,_ vojnici iz Bosne
ЬЩеzе se jos i u Bresciji, Padovi, Veroni, Be1·gamu,. Rovigu i н utvгdi Salo. Znaca-
jan broj satnija koje sн osnova ovdje istrazivanoga нzorka Ьiо је popisan н · Dalma-
cф (З 5,48%) i tu је pt·ije svega rijec о Zadru (i!i njegovoj n.epos!"ednoj otocnoj oko-
lici)- glavnom gradи te m\etacke pokrajiнe. Naposljetku, sa 16, 14% vojnici iz Do-
sne .zaЫljezeni SLI u•Gt·ckoj.

Zakljucak
M!etacke prekojadranske kopnene postrojbe pjesaka (Fanti oltramarini) i ko-
njanika (Croati а cavallo, Cavalleria Croati) u ranoшe n.ovoш vijeku pretezito su
bi!e novacene dиz stecevina Serenissiшe od Istre do Boke kotorske. Jstrani iz grad-
skih naselja i ruralne unиtrasnjosti, Dalшatinci iz vodeCil~ gradova Zadra, SiЬeniКa,
Trogira i Splita te osoЬito oni iz novoosvojenih podrucja (Acquisto 11uovo, Acquisto
no1•issimo), kao i Bokelji.. Pastrovici i Budvani,. najиcestalija su mjesta podrijet\a ca-
snika•. docasпika i oЬicnih vojnika и navedenim vojnim snagama. Arfuivsko gradivo,
medиtim, pokazuje kako su и prekomorskom pjesa$tvu i konjanistvu primjetno Ьili
prisutni i vojnici iz nemletackih krajeva. PonajprUe su to istocnojadranskome az.;
morju susjedna podrucja sjeverne Hrvatske (Senj, Karlobag, Lika, podrucje Ka:rJo-
vackoga generalata), Bosna i Hercegovina, иnutrasnjost Crne.Gore i sjeverna AЉa­
nija, ali је opa:Zena i zastupUenost Talijana (Veneto) i vojnika iz niza zema!ja dыz za
padne, sredisnje i Qugo)istocne Europe.
U ovome је radu u zaristu istrazivanja bila иpravo jedna takva, neшletacka voi
nicka sRupina, prisutna ы profesionalnim jedinicama Mletacke Republike tijekom ci-
tavoga 18. stoljeca. То su vojnici koji se и izyorima.oznacavaju de Bosnia (rjede Sll
imenovani prema zavicajnom gradu) te dakJe potjecu s teritorija п sastavи 0:sюnиn~
skoga Caгstva. Istra:livanje povijesti, tijeka djelovanja vojnika iz Bosne и mlet!aC.:
koj kopnenoj vojnoj sluzЬi provedeno је na osn.ovu visegodisnje rasclaшbe grad'LVD'
iz Archivio di Stato di Venezia, tocnUe fonda magistrature zadиZene za.пovacenje .i
grupiranje recenihjedinica. Prema dobivenim pokazateljima, u mletackimje kogne.-,
nim snag11ma tijekom }8. stoljeca zaЬiljezeno 37 vojnika, sto је- uzimajuci и оЬ-~
zir cinjenicи da је rijec о nemletackoшe dr:lavnoш podrucjи- brojka koja n.ije tiЫ<ale• 1
na i zasigurno је шоzешо driati vrijednoll'listra:Zivacke pozornosti. Brojcano su ne,
sto vise loili prisutni и eritnim satnijama i pukovnijama Cavalleria Croafi sto gosvj>e-'
docuje o·пjihovoj vojnoj vrsnoci i prepoznatljivosti. Ucesta1ije se.spominju u prvin

48
Lovorka Coralic, Vojnici iz Bosn.e и mletackim p1·ekomorskim kopnenim postrojbama и 18. stoijecu
Prilozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

desetljecima 18. stoljeca, poseblce u vremenu piije, tijekom trajanja i nakon okon-
canja 0Iugoga morejskog rata. Prema kraju stoljeca, sukladno smanjivanju mletac-
kih aktivnih kopnenih snaga, broj vojnika iz Bosne naglo opada i u zavrsnim deset-
ljeCima opstojanja Serenissime- prema иzorku kojim za sada raspolazemo -potpu-
no је iscezao. Vojnici iz Bosne u izvorima se poglavito Ьiljeze kao oblcni vojnici-
tek rjede kao nositelji nizih cinova ili obnasatelji nekih specijaliziranЉ sluzЬi и je-
dinici (glazbena pratnja).
Pukovnije i satnije н kojima su djelovali vodili su ponajprije dalmatinski i bo-
keljski casnici, najcesce odvjetci иglednih plemickih oЬitelji koje sн pokoljenjima
davale Serenissimi visok casnicki kadar. Njihove sиjedinice u najvecemu broju Ьile
stacionirane duz mletackih posjeda u Venetu, glavnom gradи Dalmacije Zadru te u
Grckoj.
Na kl"aju је mogиce, na osnovu raspolozivog uzorka, donijeti i svojevrsni "foto-
robot" prosjecnog vojnika iz Bosne и mletackoj vojnoj slнzЬi 18. stoljeca. То је pje-
sak star izmedu 20 i 25 godina ili konjanik u kasnim dvadesetim, smedokosje i sred-
njegaje 1-asta, а duzina njegove vojne slttzbe trajalaje- osoЬito и ratnom i poratnom
vremenи- i ро desetak godina.
Sveukupno mozemo zakljuciti da sи vojnici kopnenih postrojЬi zavicajem iz
Bosne cinili tijekom 18. stoljeca istra:livacke paznje VI'ijedan dio т letackoga preko-
morskog ljudstva, uklapajttCi se u орсн slikи i predodzbи о ttdjelu stanovnika sa si-
reg poteza istocnojadranske obale u vojnim snagama tada jos ttvijek mocne RepиЬli­
ke svetoga Marka. Zasigиrno се neka bиduca istrazivanja ove teme, ponaj prije za-
snovana na uvidu tt gradivo iz mletackoga i zadarskog arhiva, ovdje prezentirane re-
zttltate i dodatno potvrditi •

49
 Lovorka Coralic, Jiojnici i::- Воsле и mletackim prekomorskim kopnenim {юstrojbama 11 18. slo/jei:u
Prifozi, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

PRILOG:

Popis vojпika iz Bosne zabiljezenih u mletackim pjesackim i konjanicldm ро.

strojbama tijekom 18. stoljeca~ 2

2
~ Vojnici se нavode abecedпim slijedoш, а uz osnovнe podatke (pгezime. ime, ime оса,
zavi~ajno podrijetlo). нavode se satnije (compagnia) i pukovnije (1·eggimento) шшtзг kojih
sн djelovali, vojni ~in, оsоЬне karakteristike (dob, stas. Ьоја kose), podaci о konjima (z;a
pripadnike konj<шickih postrojЬi), mjesto i datнm popisivanja te sigпatura (broj svezнja, od·
нosno buste) Lшutar arhivskoga foнda Inquisitori sopra l ' ammiнistrazione dei pttbЬ!ici ruoli
н Archivio di Stato di Veнezia.

50
Lovorka Coralic, l'ojnici iz Bosne и mletackim p1·ekomonkim kop11enim postrojbama 11 !8. stoljecu
Prilo:zi. 44, SarajeYo, 20 Ј 5. stl". 35-55.

~J~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ua~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~'-~S~~~
~----~;······~-~ ---- -~ -- -·················;··-···~ - ---~----·-···

~
[
! ~ ~~ ~Е- е~
м-
:; - "'1 ~~~;
~

tl и
d~
i! 5:N
~
ч

~
ј

s•
ј ~ _,3

ј
~5 ~Ђ
~ ~

51
Lovorka Coralic, Љjnici i;;: Bosne и mletaikim prekomol'skim kop11enim postrojbama tt 18. sro/jecц
Prifo=i, 44, Sarajevo, 2015, str. 35-55.

SOLDIERS FROM BOSNIA IN ТНЕ VENEТIAN

OVERSEAS ARMY UNITS IN ТНЕ EIGHTEENTH CENTURY

Summary

[r. the focus ofthe research attention ofthe article are preseпce and age11cy
of soldiers originating from Bosnia in Venetiari am1y forces (infantry and
cavalry) in t11e eighteenth centнry. lt deals primarily witi1 tl1e infantry (Fanti
olt1·amarini) and cavalry tшits (Cavalleria O·oati, Croati а ca1•allo) wћicll
\vere in the first place manпed Ьу tlle soldiers originatiпg from the Vene-
tian acquisitions in Istria, Dalmatia анd Boka Kotorska (tbe Gulf of Ko-
tor), but among tl1em tћere аге also mention.e d а coпsider·aЫe p1·oportion
of soldiers coming from other ю·еаs (Nortl1ern Croatia, coнntries of We-
stern and Central Europe, A!Ьania, Greece, Montenegro). Т11е article is ba-
sed on the analysis of sources fi·om tће Arcblvio di Stato di Vrmezia (more
precisely, of tbe archival series of the Inquisitm·i sopm 1'amministra:1ioпe
dei pubЬ/ici J'uoli), charged with гec1·uitment and repositioniпg oftћe afore-
mentioned army units alongside Venetian possessions. Оп tl1e basis of stu-
died documents (the lists containing data оп tће soldiers according to the гe­
giments and to them belonging coшpanies), the way ћоw soldiers from Bo-
snia аге meпtioned io the sources, the intensity of their mentioning in the
sources, proportion of those belonging to the infantry and tbose belonging
to cavalry, and their personal cl1aracteristics (age, stature, colour of hair)
are discussed, and their military commaгrders апd places where tће units
in which they served were stationed ю·е listed. The conclusion reached af-
ter the analysis ofthe docuшeпts sho\VS that the soldiers from Bosnia made.
а noteworthy segment of Venetian sources, worth of further research, even
tlюugh tћеу cannot Ье compared in numbers witћ tlюse nшcl1 more nume-
rous groups coming from Istria, Dalmatia and Boka Koto1·ska. At the end of
tl1e article, as an appendix, the fulllist of l1itћerto found and studied soldi-
ers from Bosnia :n the aforeme!ltioned Venetian professional military tшits
is given •
(Tr<шslated Ьу author)

52
Lovo1·ka Cor~lic, Љjnici iz Bosne u mletackim pгekomorskim kopnenim postrojbama н 18. stoljecu
Pri/o:::i, 44, Saraje,ro, 20 Ј 5, str. 35-55.

Izvori i literatura

Izvori
Arcl1ivio di Stato di Venezia, Inquisitori sopra l' amministrazione dei рнЬЫiсi ruoli

Literatura
Berlaш, Arduino, Le milizie dalшaticlte della Serenissima. Roma: Rivista dalmati-
ca, Associazione nazionale dalmata, 1935: br. 16/1, 47-58.
Berto~a, Miroslav, lzazovi povijesnog zanata: lokalna p ovijest i sveopCi modeli.
Zagreb: AntiЬarbarus, 2002.
Bilic, Darka, Inienjeri и sluiЫ Mletacke RepuЬlike: inienjeri i civilna arhitektura
u 18. stoljecu и mletackoj Dalmaciji i A!Ьan!ji. Split: Knjizevni kntg, 2013.
Concina, Ennio, Le fl"ionfanti et invittissime ш·mate Venete. Venezia: Filippi edi-
tore, 1972.
Coral.ic, Lovorka, Od zapovjedлika hrvatske konjice do gorlj ivih autoпoma~a - ~i­
benska oЬitelj Fenzi (XVII. stoUece- pocetak ХХ. stoljeca). Zagreb: Povijesni p ri-
lozi, Нrvatski institut za povijest, 20 Ј Ј: br. 41, 203-231,
CoraliC, Lovorka, Cпnnicanin Marko Dikanovic- pukovnik mletackih prekomor-
skih postrojЬi (Fanti oltJ·amarini). Podgorica: Jstol'ijski zapisi, lstorijski institut
Cme Gore, 2011: br. 83/3 -4, 63-86.
Coralic, Lovorka, Mletacki pukovnik Ivan Krapovic iz Маiпа (prva polovica Ј 8.
stoljeca). Cetinje: Arhivski zapisi, Drzavni arhiv tt Cetinju, 2011: br. 18/2, 81- Ј 06.
Coralic, Lovorka, SiЬenski p1emic Nikola Divnic (1654. - 1734.) - pukovnik hr-
vatske lake konjice (Cava!leria Croatl). Zagreb- Zadar: Radovi Zavoda za povije-
sne znanosti HAZU и Zad,.u, 2012: br. 54, 125-145.
Coralic, Lovorka, Mletacki casnik Nikola Viskovic i sastav vojnoga ljudstva nje-
gove prekomorske pukovnUe pocetkoш 18. stoljeca. Zagreb: Нistorijski zbomik,
Drustvo za hrvatsktl povjesnicн, 2012: br. 65/2, 365-385.
Coralic, Lovorka, Vojnici iz Hercegovine u mletackim kopneniш postrojbama (18.
stoljece). Mostar: Ншп: casopis Filozo_f.-;kogfakulteta Sveucilista и Mostant, 20 Ј 3:
br. ЈО, 162-182.
Coralic, Lovorka, Vojnici u шletackiш prekonюrskim kopnenim postrojbama za-
vicajem iz Senj a, Karlobaga te s podn1cja Like i Krbave (18. stoljece). Senj: Senj-
ski zbomik, Gradski muzej Senj i Senjsko lnttzejsko dru~tvo, 20 13: br. 40, 523-546.
Coralic, Lovorka, Rijecani u mletackim prekojadranskim. postrojbama (18. stolje-
ce). Rijeka: Rijeka, Povijesno drustvo Rijeka, 2013: br. 18/2, 11-25.

53
---------------------------------------------------------------~
l.ovorkn 'ojnici iz BO.\'IIC и m!C'taёkinz prekomoгskim kopпenim postnybama 11 Ј 8. stoljer:.i.··
Cora\ic, r
Prilozi, 44, Sarajcvo, 2015, str. Зј-55.
----------------------------------------------------------------~

CoraHc, Lovorka, Zagrepcani н mletackim prekomoтskim kopneпim postтojba una

tl Ј 8. stoljecu. Zagreb: Hist01·ijski :::bornik, Drнstvo za hrvatsku povjesпicu, 20 •14:
br. 6711, 119-127.
Coralic, Lovorka, Zadarski patricij Lujo Detriko ( 1672. - 1749.) - zapovjednik !1r.
vatske konjice (Cavalfщ·ia O·oari). Zagгeb: Zbomik Odsjeka :::а povijesne znan ost1
Zm:oda za pm•ijesne i dru.Њ•ene znanosti HAZU, ~Ql4: br. 32, 99-129.
Coralic, Lovorka- Balic Nizic, Nedjeljka, Iz hгvatske vojne povijesti - O·oGi ti а
cm•allo i So/,/ati A/Ьanesi, njihova bratov~tina i gradivo о нjezinн djelovanjн nd.
1675. godine do srediпe ХVШ. stoljeca. Zagreb: Zbomik Od~jeka :::а pO\'i}.t'?SJ.r•
znanosti Za\·oda za pO\'ijesne i dгustvene znanosti HAZU (2006.): br. :М. 71- I: 30.
Cш-alic, Lovoгka- Katusic, Маја, Aнdrija MJadiпic i Mihovil Ande-lo FiJiЬeri-- са.
sпici postтojbe Cl·oati а cwюllo (iz dпJstvene i vојне povijesti Dalmacije u Х :Vf:
11. stoljecu). Zagreb: Pov{jesni prilozi, Нrvatski institut za povijest, 2009: br. 37.
247-282.
Coralic, Lovorka- KattJsic ..Maja. Od afril::ke obale do dalшatinske p1·jjestolнic ·
- mletacki geпeral Mar·ko Artнn ВнЬiс (1735. - 1802.). Zagгeb: Zboгnik Od~je-·
ka za.poџ[jesne znanosti Zcn•oda za po\•ije.sne i d!·usl1·ene znanosti HAZU, 2010
br. 28, 139-172.
CoraJic, Lovorka - Katusic, Маја, Cmogorac Rade Маiпа- mJetacki general u .~L
dru (dn1ga po1ovica ХVШ. st.). Zagreb: Povijesni prilozi, Hгvatski institut za р
vijest, 2010: br. 39, 125-152.
CoraliC, Lovorka- Katusic, Маја, Perastaпiп Tгipun Stukaпovic- pukovnik n 1!
tackih oltramariпa (druga po1ovica 18. st.). Zagгeb- Dubrovпik: A.nali Za\•odt 1 :
pov{jesne znunosti HAZU и Dubi'O\'niku, 2012: br. 50, 385-41 О.
Fav alcro, Francesco Paolo, L 'Eseгcito 11~ne:;:iano del '700: Rice,·clle е sc!?izzi. У.
пezia: Filippi editor·e, 1995.
Ferrari Cнpilli, Git1seppe, Cenni Ьiog1·ajici di alcuni uomini illliStгi della Da/. m
zia. Zara: Tipografia S. Artale, 1887.
Њlе, John R., L 'organizzazione militш·e di J/eпezia nel' 500. Ro111a: JouveJnc
1990.
Неуег vоп Rosenfeld, Car1 Georg Friedricl1, De1· Adel cles Konign!ichs Dafп, Ја(
en. NUrnberg: Verlag vоп Ванеr uпd Raspe, 1873 (pretisak: Zagreb: Golden r n<lf
keting, 1995).
_ ., Hn,atski blog~'ll:f;~ki leksikon, sv. З, Zagгeb: Leksikografski zavod Miroslav Кr le
(gl. ur. Trpimjr ~1acan), 1993.
Нt••atski Ьiografski leksikon, sv. 8, Zagreb: Leksikografski zavod Miюslav Kr ·Ј е
(gl. ш. Trpimir Macan), 2013.
Madнnic, Domagoj, Defensiones Dalmatiae: Govemunce and Logistics oj'thE 1 Vi
netian Defensi\•e System in Dalmatia during the JVar о_[Сгеtе (16-15- 1669). [)ok
torska disetiacija obranjena 2012. pri Сепtта\ Europeaв Uп ivet·sity, Budimpes ta.

54
Lovorka Coralic, Њjnici iz Bosne u mletackim pгekomoгskim kopnenim posm~jhama u 18..~10/jecu
P,·ilo:::i, 44, Sагцјсvо, 2015, stt·. 35-55.

Markнlin, Nikola, Vојпо poduzetпistvo u Mletackoj Da\шaciji i Boki za vrijeme

Morejskog rata ( 1684.- 1699.). Zagreb - Zadar: Radovi Z(J)'Oda za povijesne zna-
nosti HAZU и Zadt·u, 2014: br. 56, 91-142.
Маућеw, Теа, Dalmatia heмeen Oltoman and r·enetian Rule: Contado di Zara
1645-1718. Roma: Viella, 2008.
Mayhew, Теа, Mletacki vojnik па istocrюj obali Јаdгапа za Kandijskog rata (1645-
1669). U: Spomenica Josipa Adamceka (ш·. Drago Roksaпdic i Daшir Agicic), Za-
greb: Filozofski fakultet Svettcilista u Zagrebu (Odsjek za povijest), 2009, 243-
262.
Pericic, Sime, Glavari ј casnici Vојпе krajine u Dalmaciji. Zadar: Radovi Zcтvoda
za povUesne znanosti HAZU и Zadm, 1993: Ьг. 35, 219-232.
Pericic, Sime, Neki Dalmatinci - generali straпih vojski. Zagreb- Zadar: Rado~·i
Zmюda za povijesne znanosti HAZU и Zadnt, 2000: br. 42, 195-220.
Sabaliclt, Giuseppe, Huomeni d'arme di Dalmazia. Zar·a: Tipogratia S. Artale,
1909.
Sabalich, Giнseppe, La Daln1azia gнerriera. Roma: A1·cl1ivio storico pe1·Ia Dalma-
zia, anno Ш, vol. V, fasc. 30 (1928), 279-300.
Vгandecic, Josip, Borba za Jadran u ranom novom vijeku: mletacko-osmanski nt-
!0\•i и venecijanskoj nunc(iaruri. Split: Filozofski fak11ltet u Splitu (Odsjek za po-
vijest), 2013.

55