EƒâFT©2K¦

ZIà€[M¯EMTÝ3Ù©

I[G„Jà

EƒâFT©2K¦Š[M„àMTÜHTC¿àPOÕ¤ÝØCÚåŽâYPˆ„CÜHØC«

HãˆÔ>àŠÚ«[L
•ÙCT[IIEZFJIäLY@J³ÝYH±Õ¤äL¯Ý3¤Ý
EƒâFT©2K¦
¯EàHÜ® 

®JHTCÚØCÚåŽâ
YPˆ„CÜHØC¿à

ŠäH[GÔ¤2å²

HTC¿à6±PTÔ>¯Ý
YET¤Ü®Ý

The wise
possess all

IT€MÔ>àŠ„Jà3KTÞÖz
Iä²ÝH„äz€²PGÝ
© SCERT 2018

¿à2Ö@TÔ>Ý

>ä
> >@CL

EƒâFT©HTC¿àIä²Ý
>àŠ„JàH~>ã>O>Ý
www.textbooksonline.tn.nic.in

II
 Þ‰ËL¡ ðò¡ð£†´ õN裆®
ÜPºè‹
ñ£íõ˜èO¡ ݘõˆ¬î ɇ® ð£ìˆF¡ ªð£¼÷ìèˆFŸ°
á‚èŠð´ˆ¶Aø¶.

èŸøL¡ «ï£‚èƒèœ

ð£ìˆF¡ º¿ è‡«í£†ìˆ¬î ñ£íõ˜èÀ‚° ªè£´‚Aø¶.

îQïð˜ ÝŒ¾
Ýöñ£ù ¹Kî™ ñŸÁ‹ ÜP¾ ðò¡ð£†¬ì «ñ‹ð´ˆ¶Aø¶.

àƒèÀ‚° ªîK»ñ£?
ð£ìˆF¡ î¬ôŠHŸ° ªî£ì˜ð£ù Ã´î™ îèõ™è¬÷ ÜO‚Aø¶.

ªêò™ð£´
ð£ìˆF™ àœ÷ ªêò™ð£´èœ Føù£Œ¾, Ý‚è̘õ C‰î¬ù
ñŸÁ‹ èŸø™ Fø¡è¬÷ õ÷˜Aø¶.

A». ݘ. °Pf´

Þ‚°Pf´ 𣘬õJ¡ Íôñ£è ªðøŠð´‹ ÜP¾, ñ£íõ˜èÀ‚°
G¬ùõ£Ÿø™ ñŸÁ‹ ð£ìˆ¬î «ñ½‹ ݘõº‹ ñ£íõ˜èÀ‚° ÜO‚Aø¶.

Þ¬íòî÷ ªêò™ð£´
弃A¬í‰î îèõ™ ªî£ì˜¹ ªî£N™¸†ðˆ¬î ðò¡ð´ˆF ð£ìˆ¬î °Pˆî
ÜFèñ£ù îèõ™è¬÷ ªðÁõ Þ¬íòî÷ ެ특è¬÷ ÜO‚Aø¶.

ð£ì„²¼‚è‹

ð£ìˆF¡ à†è¼ˆ¶‚è¬÷ ²¼‚èñ£è ñ£íõ˜èÀ‚° ÜO‚Aø¶.

è¬ô„ªê£Ÿèœ
¹Fò ªî£N™¸†ð ªê£ŸèÀ‚° MKõ£ù ܘˆîƒè¬÷ ªè£´‚Aø¶.

«ñŸ«è£œ Ë™èœ
http/; ð£ìˆF¡ àœ÷ì‚èˆFŸ° «î¬õò£ù Ü®Šð¬ì 輈¶‚èœ
ÜOˆî Mõóƒèœ.

III
 «ñŸð®Š¹ ñŸÁ‹ ªî£N™ ꣘‰î
õN裆ì™

ªî£N™ ꣘‰î è™M

• ñ¼ˆ¶õ‹
ð†ìòŠð®Š¹
• ð™ ñ¼ˆ¶õ‹
• ñ¼‰Fò™ ð†ìò𮊹 • àí¾ ñŸÁ‹ ꈶíMòL™ ð†ìòŠ 𮊹
• ñ¼ˆFò™ • ªð£¶ ²è£î£ó‹ á†ì„ꈶMòL™ ð†ìòŠ 𮊹
• Ý»˜«õî‹ ñ¼ˆ¶õ‹ • °ö‰¬î ð¼õ ðó£ñKŠ¹ ñŸÁ‹ è™MJ™ ð†ìòŠð®Š¹
• 裙ï¬ì ÜPMò™ • º¶è¬ô ð†ìòŠð®ŠH™ àí¾ º¬ø
• Mõê£ò‹ • ê£ò‹ ñŸÁ‹ Ü„C´õF™ ð†ìòŠð®Š¹

Þ÷ƒè¬ô ð†ìŠð®Š¹èœ
• ꈶíMò™, ðKñ£Á‹ G˜õ£è‹ ñŸÁ‹ àí¾º¬ø
• ñ¼ˆ¶õ ꈶíMò™ ñŸÁ‹ àí¾ º¬ø
• ꈶíMò™ ñŸÁ‹ àí¾ º¬ø
• àí¾ ÜPMò™ ñŸÁ‹ á†ì„ꈶMò™
• ñ¬ù ÜPMò™
• ¶Eèœ ñŸÁ‹ ݬì õ®õ¬ñŠ¹
• àœñ¬ù õ®õ¬ñŠ¹ ñŸÁ‹ Üôƒè£ó‹
º¶è¬ô ð†ìŠð®Š¹
• àí¾ ÜPMò™ ñŸÁ‹ ꈶíMò™
• àí¾ ñŸÁ‹ ꈶíMò™
• àí¾ «ê¬õ «ñô£‡¬ñ ñŸÁ‹ àí¾ º¬ø
• ¶Eèœ ÜPMò™ ñŸÁ‹ ݬì õ®õ¬ñˆî™
• àœ¶¬ø õ®õ¬ñŠ¹ ñŸÁ‹ õ÷ «ñô£‡¬ñ
• °ö‰¬î õ÷˜„C ñŸÁ‹ á†ì„ꈶMòL™ º‚Aòˆ¶õ‹
• MKõ£‚è‹ ñŸÁ‹ 輈¶ŠðKñ£Ÿø‹
• àJK ¶E ÜPMò™
• ¶Eèœ ñŸÁ‹ ݬì õ®õ¬ñˆî™
• àìŸðJŸC, àìLò™ ñŸÁ‹ ꈶíMò™
àò˜ ÝŒ¾èœ (â‹. H™ ñŸÁ‹ H. ®)
• àí¾ ÜPMò™ ñŸÁ‹ ꈶíMò™
• àí¾ ñŸÁ‹ ꈶíMò™
• àí¾ «ê¬õ «ñô£‡¬ñ ñŸÁ‹ àí¾º¬ø
• ¶Eèœ ñŸÁ‹ ïiù ݬì õ®õ¬ñˆî™
• ñQî õ÷˜„C
• MKõ£‚è‹ ñŸÁ‹ 輈¶ŠðKñ£Ÿø‹
• õ÷ «ñô£‡¬ñ
• àJK ¶E ÜPMò™
• àìŸðJŸC, àìLò™ ñŸÁ‹ ꈶíMò™
ñ¼ˆ¶õ 𮊹èÀ‚è£ù ð†ìòŠð®Š¹
• HC«ò£ªîóHJ™ ð†ìòŠð®Š¹
• CA„¬êJ™ ð†ìòŠð®Š¹
• 죆 (Ýð«óû¡ F«ò†ì˜ ªì‚ù£ôT™ ð†ìòŠð®Š¹)
• ìò£LCv ªî£N™¸†ðˆF™ ð†ìòŠð®Š¹
• ñ¼ˆ¶õ ÝŒõè ªî£N™¸†ðˆF™ ð†ìòŠð®Š¹
• â‚v «ó ªì‚ù£ôT™ ð†ìòŠð®Š¹
• «ó®«ò£ õ¬óðìˆF¡ ð†ìòŠð®Š¹
• ñ¼ˆ¶õ Þ«ñTƒ ªì‚ù£ôT™ ð†ìòŠð®Š¹
• ñ¼ˆ¶õ ðF¾ ªî£N™¸†ðˆF™ ð†ìòŠð®Š¹
• ï˜Cƒ èöè àîMò£÷˜ ð†ìòŠð®Š¹
• ð†ìòŠð®ŠH™ ÝçŠî£™I‚ ªì‚ù£ôT
• «è†ì™ ªñ£N ñŸÁ‹ à¬óJ™ ð†ìòŠð®Š¹
• ÜùvbCò£ ªì‚ù£ôT™ ð†ìòŠð®Š¹
• ð™ ñ¼ˆ¶õ ²è£î£óˆF™ ð†ìòŠð®Š¹
• Aó£Iò àì™ïôŠ ðó£ñKŠ¹ ð†ìòŠð®Š¹
• êÍè àì™ïôˆF™ ð†ìòŠð®Š¹
꣡Pî› ð®Š¹èœ
• â‚v-- «ó ªì‚mCò£M™ ꣡Pî›
• «ôŠ ÜCv쇆 / ªì‚mCò£M™ ꣡Pî›
• ð™ àîMò£÷˜ ꣡Pî›
• ꣡Pî› Ýð«ó†ì˜ F«ò†ì˜ àîM
• ï˜Cƒ àîM àîMò£÷˜ ꣡Pî›
• ꣡Pî› ßCT ñŸÁ‹ C.® v«è¡ ªì‚mCò¡
• ꣡Pî› ìò£LCv ªì‚mCò¡
• ºèŠ¹ Ü®Šð¬ìJô£ù àì™ïô‹ ð£¶è£Š¹ ꣡Pî›
• Aó£Iò àì™ïôŠ ðó£ñKŠ¹ ꣡Pî›
• â„.ä.M ñŸÁ‹ °´‹ð è™M ÝAòõŸP™ ꣡Pî›
• á†ì„ꈶ ñŸÁ‹ °ö‰¬îèœ ðó£ñKŠ¹ ꣡Pî›

IV
 YHT±NCÔ>Ý

I[G„Jà

2M¤ I[G2†ŠJào2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>´Ý 1
4MÔ¤>´Ý
2M¤ 2 IEPNßÖz°Ý8ßZFTÔ¤Ý@PTà>´Ý 12

2M¤ 3 6D¶2†ŠJà 55

2M¤ 4 6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 82

2M¤ 5 @Ú«DŠJà 103

2M¤ 6 ¤©ÝH2Õ>ÚGß>´Ô>TG6D¶ 140

ZIMTÙ[I
2M¤ 7 ¤©ÝHZIMTÙ[I 184

2M¤ 8 E>PàYETCß® 217

2M¤ 9 3´[IPNßÖzIä²ÝPTâ[P 239

8ßY>Tã´ÝLå>ã

ƒåÀà Iܘ© 4[DJPNÕ>ã

HTC¿‡à6ãNŠ[K¶¤†šØ[CÜĔĕĆĬġĢHJåH©Ú«ZPTÝ8ÜH}"
 í 6Õ>ãLåZHz„à·¤ãĭĩĞĶİıĬįĢ3܂ãĞĭĭİıĬįĢY>TÙ©ĔĕĆĬġĢæZ>GßY@J‡[J4MP@IT>ÜHŠLÔ>ÝY@Þ«
€²ŠÔY>Tã>
 í Y@J‡[JÚLÛE¶CåæZ>åY@Þ°ÝYHTÚET[G2µÚÚ[K„àZETå²ÝZ>IKT[PĔĕĆĬġĢ4å2±xàY>TÙ©Y@àM¶Ý
 í æZ>åY@ÞPEåÂMÝ[K„àZETå²Ý6K‡[JÖĘĕďY@T©Ô>2EåŠNÔ>ÜHÔ>Úä¤ÖY@à³Ý
VI
 2M¤

1 I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ã
Iä²ÝZFTÔ>Õ>ã

>äL‡åZFTÔ>Õ>ã

4ÛE2ÚJTJÝITDPß>ãÔ¤ŽâÔ>ÙCPä[L2†J
6E¶xL«
í I[G2†ŠJàHTCÚå¯ÔxJÚ«PÚ[E2†Û«Y>Tã´Eà
í I[G2†ŠJ‡åHàZP²H¤>[NÜ®…Û«Y>Tã´Eà
í I[G2†ŠJà8áPT²PTâÔ[>EKÚ[EZIÝH©Ú«xL«
8åH[EHä†YE…Û«Y>Tã´Eà
í >àŠIä²ÝYET‰ä‚…Šà6ãN¬ÙD†¶L[GPNßÚ«Y>TãPZE
I[G2†ŠJ‡åZFTÔ>IT¤Ý

6D¶
Iä²Ý
@Ú«DŠJà

6D¶Iä²Ý
3[C>ã
@Ú«DŠJà

I[G2†ŠJà

¤©ÝHPN I±Ú«P
ZIMTÙ[I 7ØCÖ@Ú«

6ã IEPNßÖz
2MÕ>…Ü® Iä²Ý
¯åZGäLÝ

S
HCÝ I[G„Jà>[MIä²Ý2†ŠJà
I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã 1
  I[G„Jà<ß2†¯>Ý zLÜHTG 2Ý@Õ>ã Iä²Ý ·²>[N
6ãNCÔxJ« . 4« ƒ>¶Ý HKPMTG ;±
I[G„Jà 8åH«  Ø[C €ßPxÜHEä>TG
4[C€[MÚ «[LJT¤Ý .
2†ŠJà, 4«  Ø}ä¤ ZE[PJTG 2[GÚ«
2Ý@Õ>[N°Ý 3Þ¶ Y@ÞPET¤Ý. zLÜHTG
Iä²Ý 3Ô>ÜÁßPITG PNÕ>[NÜ   I[G„Jà6؂…¶>ˆå
HJåH©Ú«PEå ÂMÝ ¤©ÝH FHß>ã H…DTIPNßÖz4ÛJTŠà
±Ü 2[CPEä>TG ;± 3Þ¶ 3¤Ý .
I[G„Jà 8åH« “>[M Iä²Ý
2†ŠJà” 4[DÛEET¤Ý . 9YGåLTà
¯µ[I 2[CJÔ ·}J PNÕ>[NÜ
HJåH©Ú«P[EÔ >ä‚ÜHZET© ;±
IxâÖzJTG L[G 6±PTÔ¤xL«. 2ZE
@IJÚà 4« PTâÔ[>„à PTµÝ
IxâÖzJTG, 3ZKTÔxJITG Iä²Ý
2O>TG 4CIT> ITä²Ý ¬ØHÕ>[N
2†ŠJà 2}ÜH[C„à 2ˆÔxL«.
6ETKDIT> HàZP² 6D¶ YET¤Ü®>ã ,
2Pä†à 6ãN 7ØCÖ @Ú«Ô>ã,
7ØCÖ@Ú« ¤[LHTØ}ä>TG >TKDÕ>ã
Iä²Ý HàZP² ZFTÞ>ˆå 6D¶
ZIMTÙ[I 3xJPä[LÜ Hä†J 2†[P
I[G„Jà POÕ¤xL«. 4« ;± 2†ŠJà
3¤Ý . 8­Ý ;± ¤†Ü‚ØC PJä¤
ZE[PJTG 7ØCÖ@Ú«Ô>´Cå HàZP²
6D¶ P[>>[N EJT…Ô¤Ý Lå Iä²Ý
2[E IxâÖzJTG ¹O‡à 2[GP[K°Ý
>P±Ý ŠEÚà H…IT²PEå ÂMÝ
3ZKTÔxJITG 6D¶>ã 6ÙH[E
7Ô¤ŠÜHZE FàM 6D߶>ˆå >[MJT¤Ý.
I[G„J‡å6Ø·²4Jà®>ã
I[G„JMTG« 4Jä‚Jà , ZP„Jà ,
6„ß ZP„Jà, 6C‡Jà Iä²Ý 6„…Jà
ZHTåL 2†ŠJà ‚…¶>ˆå ¯ÔxJ
H¤>[NÔ Y>TÙ©ãN«. 4«
YHT±NTETKÝ , @Â>ŠJà , IT­CŠJà ,
6NŠJà , @Â> PNßÖz , E>Pà YETCß® ,
7C>Ý Iä²Ý YET‰à¬ØHÝ 3xJPä†à
4±Û« 2Eå 6ãNCÔ>Ú[E @IIT>Ô
Y>TÙ©ãN« . 8GZP , 4« 2†ŠJà
Iä²Ý >[MÜH}Ü®>ã 3xJPä†å
I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã
I[G2†ŠJ‡åPNßÖz
4ÛJTŠà, I[G„Jà 3Þ¶ 1920 Iä²Ý
1940 3Ý 3Ù}à 3ÕxZMJß 3Øz>TMÚà
ZETå†J«. 2ÛE >TMÚà 3ØzJTNß>ã
zM H㈄à Iä²Ý >àƅ>ˆà I[G
2†ŠJ[M 2†¯>ÜH©ÚGß. 3KÝHÚà
“¤©ÝH 2†ŠJà” 8å² ¯Eå ¯EMT>
HZKTCTŠà I>TKT~ 6J߀[MÜ H㈄à
2†¯>ÜH©ÚEÜHØC«. I[G„Jà HTCITG«
IäL IT€MÕ>NTG 6ÚK܂KZE@Ý,
IÚJ‚KZE@Ý Iä²Ý zM
YEåIT€MÕ>ˆ³Ý Y>TÙ©PKÜHØCETà
I[G„å HTCÚØCÕ>ˆà ITäLÕ>ã
8äÜH©ÚEÜHØ©ãN«.
I[G„Jà ;± ¯ÔxJITG
HTCIT> H㈠HTCÚØCÚà
2†¯>ÜH©ÚEÜHØ©ãN« . 9YGåLTà
EÜHØC ¤©ÝHÝ Iä²Ý @¯ETJÚå
PNßÖzÔ>TG ¯ÔxJÚ«PÝ PTÞÛE
H¤>ã 4à 2CÕ¤Ý .
4ÛJTŠà 6ãN 2[GÚ«
Hãˆ>ˆ³Ý I[G„JMTG«
2†¯>ÜH©ÚEÜHØC ZHT³Ý , >àƅ
2NŠà ƒ> –ÙC>TMIT> POÕ>ÜHC
Šà[M. 8GZP HM ITDPß>ã 6Jß>àŠ
2NŠà 4ÜHTCÚ[GÚ YETCK ¯}JŠà[M.
¯Eå¯E‡à I[G„Jà HØCÜH}܂[G
YCà‡„à 6ãN ZM} 4ߊå >àƅ
1932 3Ý 3Ù}à 2†¯>ÜH©ÚJ« .
1938 Ý 3Ù© Y@å[G Hà>[MÔ>O>Ý
I[G„Jà HØCH}܂[G 2†¯>ÜH©ÚJ«.
1942 à Y@å[G„à 6ãN 4KT~ ZI…
>àƅ Iä²Ý I>ˆß x†æ«PÔ
>àƅ„³Ý I[G„Jà YETCÕ>ÜHØC«.
1950 3Ý 3Ù© ¯Eà Z>TJݮھß
2
( EƒâFT© ) ÆJTGT ( H×@TÜ ), ¯Ý[H x†æ«PÔ >àƅ[JÖ Z@ßÛE Y@àŠ .
(I>TKTè}KT) €°YCà‡, 6EÞÜÁß CTKÚ ‚Jß@å 2Pß>NTà >O> 2[IÜ®Ö
(KTAæETå) Iä²Ý ±ÜH @ØCÕ>ã 6±PTÔ>ÜHØC«. 4ÛE >O>ITG«
( 3ÛK܂KZE@Ý ) ZHTåL IT€MÕ>ˆà ¤©ÝH YHT±NTETKÚå @ßPZE@
I[G„Jà HTCÚ[G Z@ßÚ«ãNGß . ·ØC[IÜ®Cå 4[DÔ>ÜHØC« .
3KÝH >TMÚà ¤[LÛEN¶ ITDPß>ZN
Z@ßÛEGß. 2†ŠJà, YET‰à¬ØHÝ Iä²Ý   I
 [G2†ŠJ‡å
>[M 3xJPä[L 2}ÜH[CJT>Ô Y>TÙ© ¯ÔxJ·²>ã
HTCÚØCÚ[G I²K[IÜ® Y@ÞEGTà
I[G 2†ŠJ‡à :Û« ¯ÔxJ ·²>ã
I[G„J‡à HØCÜH}Ü[H ¯}ÚE
2àM« zLÜ®Ü H¤>ã 6ãNG .
ITDPß>ˆå 8Ù~Ô[> 2>…ÚE« .
EäYHTµ« 3„KÔ>DÔ>TG HØCET…>ã
1. 6D¶ Iä²Ý @Ú«DŠJà

Iä²Ý 3KTÞÖz HØCÝ YHäLPß>ã FT©

2. ¤©ÝH PN ZIMTÙ[I

¯µP«Ý IÜ®ƒÔ> €²PGÕ>ˆà ¯ÔxJ

3. «~>ã Iä²Ý 3[C>ã

HEŠ>ˆà 6ãNGß. I[G„JMTG«

4. IE PNßÖz

H㈠  HTCÚØCÚà ¯ÔxJ HTCÕ>ˆà

5. >±Ú«Ü H…ITäLÝ Iä²Ý Š…PTÔ>Ý

;åLT> >±EÜH©PETà @¯ETJÚ[E I[G2†ŠJ‡å 3Þ¶ ƒ>¶Ý ¯åZGäLÝ

ZIÝH©Ú«PEä¤Ý EÕ>ã L[G PNßÚ«Ô 2[CÛ« zLÜ® H¤>[N Y>TÙ©ãN«
Y>TãPEä¤Ý 2}ÜH[C PTÞÜ®>[N 4« YET‰ä@Tß ¯[L„à 6ãN HàZP²
POÕ¤xL« . PTÞÜ®Ô>[N Y>TÙC ;± HKÛE
2†¶®MIT> 4« 2[IÔ>ÜHØ©ãN« .
 I
 [G2†ŠJ‡à 2ØCP[D 1 à I[G„J‡à 6ãN
HØCJÜH}Ü®>ã ¯ÔxJ ‚…¶>´Cå zLÜ® HTC ‚…¶>´Ý
1935 à 2M>THTÚ³ãN ZPNTÙ[I Y>T©Ô>ÜHØ©ãN« .
€²PGÚà I[G„Jà HØCJÜH}Ü®
YETCÕ>ÜHØC« . 1950 à HZKTCT I[G
6D¶Iä²Ý
>±Ú«H…ITäLÝ
2†ŠJà >àŠ„å ¯ÔxJ [IJIT>¶Ý Iä²ÝŠ…PTÔ>Ý
@Ú«DŠJà

IT†J« . 1960 ‡±Û« 1970 Ôx[C„à

I[G
ZPNTÙ[IÜ Hà>[MÔ>O>Õ>ã I[G„Jà 2†ŠJà
HØCJÜH}܂[GÚ YETCÕxGß .
IE ¤©ÝHPN
PNßÖz «~>ãIä²Ý
3[CP}P[IÜ® ZIMTÙ[I

4ÛJTŠà I[G 2†ŠJà  6D¶Iä²Ý@Ú«DŠJà

«[L„å zLÛE ¯åZGT}>ã
¯[GPß 1‚N݃Ղ xØYKà,
¯[GPß . MTQT , Y@àŠ CTKÚ
‚Jß@å
1951 à 4 Û  J I [ G 2 † Š J à
>O>Ý 6±PTÔ>ÜHØC« . Y@å[G I>ˆß
I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã
6DŠà 6ãN ZPÜYHT±Ø>ã , 2à
6ãN 7ØCÖ@Ú«Ô>ˆå Y@JàHT©>ã ,
6ØxKxÔ¤Ý Eå[I, HàZP²
7ØCÖ@Ú«Ô>ˆå Y@JàHT©>ã @[IÚE‡å
ZHT« @Ú«Ô>ˆå ¬ØHÕ>[NÜ HJåH©Ú
6D¶ 4OÜ[H HT«>TÚEà, IE 6C‡à
7ØCÖ@Ú« ¤[LHT©>ã Iä²Ý 2Eå
3
2ØCP[D I[G„J‡å¯ÔxJ‚…¶>ãIä²ÝzLÜ®HTC‚…¶>ã
¯ÔxJ‚…¶>ã zLÜ®HTC܂…¶>ã
6D¶Iä²Ý 6D¶2†ŠJàIä²Ý6D¶HT«>TÜ®
@Ú«DŠJà I±Ú«P@Ú«DŠJàIä²ÝI±Ú«P6„ßZP„Jà
@¯ETJ@Ú«D¶
zxÖ[@Ô>TG@Ú«D¶
Š[NJTØ©7ØCÖ@Ú«
6D¶HT«>TÜ®
¤©ÝHPN 8…YHT±ãIä²Ý3äLàZIMTÙ[I
ZIMTÙ[I ¤©ÝH€ZIMTÙ[I
 Ø©P@Iä²Ý6H>KDÕ>ã
6ã2MÕ>…Ü®
¬>ßZPTß>àŠ
«~>ãIä²Ý 3[C[EÚEà
3[C>ã 4[O>ãIä²Ý«~>ãHä†J>±Ú«Ô>ã
«~P}P[IÚEà
3[CP}P[IÚEà
3[C>ãHT«>TÜ®Iä²ÝHKTI…Ü®
IEPNßÖz IEPNßÖzIä²Ý¯åZGäLÝ
PN…NÝH±PݱIDÝIä²Ý¤©ÝHP‰>TØCà
¯ZJTßZE[P>ãIä²ÝHKTI…Ü®
zLÜ®¤OÛ[E>ˆå2}ÜH[CZE[P>ãIä²ÝHKTI…Ü®
>±Ú«H…ITäLÝ >±Ú«H…ITäLÚå¯[L>ãIä²Ý¯ÔxJÚ«PÕ>ã
Iä²ÝŠ…PTÔ>Ý ZIÝHTØ©ØCÕ>ãØCƒCàIä²ÝIܘ©
YET‰à¯[GZPTßH„äzIä²ÝL[GPNßEà
@Â>Z@[P2[IÜ®>ˆåZIMTÙ[I

I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã 4
Š[N¶>ã Hä† Š…PT> 4ÜHTC܂…Šà
ŠNÔ>ÜHØ©ãN« .
 ¤©ÝHPNZIMTÙ[I
ZIMTÙ[I PNÕ>NTG ZFKÝ , HDÝ ,
3äLà , 4CÝ ZHTåL[P ¤©ÝH Iä²Ý
@Â> PN ZIMTÙ[I„å Žâ 3Þ¶
Y@ÞJÔ·}J ¯ÔxJ E[MÜ®>NT> 6ãNG.
ITDPß>ã  Ø© PK¶ Y@M¶ ØCÚ[GÚ
EJT…ÚEà Iä²Ý ZP[M[J 8ˆETÔ¤Ý
¬ØHÕ>ã Hä†°Ý 2†Û« Y>TãxåLGß.
@Â>Úà ;± zLÛE ¬>ßZPTKT> , EÕ>ã
>C[I>ã, YHT²Ü®>ã, 6…[I>ã Iä²Ý
>àŠJ†¶
Iä²Ý>àŠ
@³[>>ã Hä† YE…Û« Y>TãPEä>T>¶Ý,
zLÛE ¬>ßZPTKT> Y@JàH©Ý YHT±Ø©Ý
4ÜHTCÚà ¬>ßZPTß >àŠJTG«
4[DÔ>ÜHØ©ãN« . 6D¶ HT«>TÜ® ,
6D¶ >MÜHCÚä¤ 8KTG HT«>TÜ® ,
YHT«PTG >MÜHCÜYHT±Ø>ã , 6CàFM
Z>TNT²>ã Iä²Ý ¬>ßZPTß HT«>TÜ®
@ØCÝ Hä†J E>Pà>ã ITDPß>´Ô¤
POÕ>ÜH©xåLG . P}P[IÜ® Iä²Ý
>[M>ˆå 2}ÜH[CÔ Y>Tã[>>ã Iä²Ý
2}ÜH[CÔ ·²>´Ý 4ÜHTC‚…Šà
ŠP…Ô>ÜHØ©ãNG .
 «~>ãIä²Ý3[C>ã
«~ 2†ŠJà , HàZP² 4Jä[> Iä²Ý
Y@Jä[> 4[O>ã Hä†J 2[GÚ«
ŠPKÕ>[N°Ý Y>TÙ©ãN«. «~>[N

@Â>
EJT…ÚEà , 3[C P}P[IÚEà Iä²Ý
IGYPµÖz
YET‰à
«~>[N €[L¶ Y@ÞEà ZHTåL
Iä²Ý Y@Jà>´Ý >ä²Ô Y>T©Ô>ÜH©xåLG .
PNßÖz
3å™>
HMÝ

€Iä²Ý
6Cà PNÕ>ã
FMÝ ZIMTÙ[I

 Ø}à6äHÚ
Iä²ÝZ@ƒÜ®

I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã 5
  IEPNßÖz

IE PNßÖzJTG« >±ÚE…ÚE‡±Û«

¯«[I H±PÝ P[K, PTâÔ[>„à
;áYPT± €[M„à 6ãN PNßÖz
H~>[N Y>TÙ©ãN«. IEå 6Cà,
4JÔ> , IGYPµÖz , YIT‰ , 2†¶Ü®M
Iä²Ý @Â> PNßÖz>ã 4à 2CÕ¤Ý .
¤OÛ[E>ˆå FCÚ[E ‚KÖz[G>ã,
7G¯äL¤OÛ[E>ã , Z>TNT² 6ãN
¤OÛ[E>ã , ;± ¤†Ü‚ØC zÔ>à>ã ,
IEß>ˆå PNßÖzÔ¤ E[CJT> 4±Ô¤Ý
‚KÖz[G>ã 3xJ[P •ßÔ>ÜH©xåLG .
¯ZJTß Hä†J > à Š ( g e r i at r i c s )
4ÜH}܂à ;± H¤JT> 6ãN« .

>àŠ L[I Lå>ã 2†¶²ÚEà H„äz

 >
 ±Ú«ÜH…ITäLÝIä²Ý
Š…PTÔ>Ý
Š…PTÔ>Ô>àŠ ØCÚà €>âÖz[J
ØCƒCà, ;‡, ;ˆ, @TEGÕ>ã EJT…ÚEà,
@Â> ZP[M, HJåHTØ© 7ØCÖ@Ú«
Iä²Ý @¯ETJÚ«Cå YETCß®
EÜHØC¤©ÝHÝIä²Ý@¯ETJÚà
Y>TãPEä>TG P‰¯[L>ã 3xJPä[L
IÔ>ã ±Ü>KITG PTâÔ[> PTO
6ãNCÔxJ« .
I[G2†ŠJà6E¶xL«
• EÕ>ã PNÕ>[N ®…Û« Y>TãN¶Ý
1.4 PTâÔ[>EKÚ[E
E[M[IÚ«P¤DÕ>[N6±PTÔ>¶Ý
6JßÚ«PàI[G
;±P…å  L[G  YPˆÜH©ÚE¶Ý
2†ŠJ‡åHÕ¤
2>ITGPTÞÜ[HPOÕ¤xL«
I[G 2†ŠJà H}ÜHEå ÂMÝ IÔ>ˆå • YHT²ÜHTG¤}°…[IÔ¤ÚZE[PJTG
PTâÔ[> EKÚ[E Žâ>ÙC P‰>ˆà ¤DÕ>[N6±PTÔ¤xL«
ZIÝH©Ú«xL« . • 6CàFMÝ  HT«>TÜHà  6DŠå
• 2†[P°Ý >MTÖ@TK Iä²Ý 3å™> ¯ÔxJÚ«PÚåzLÜ®>[N2Վ>…Ô>
IÜ®>[N  HJåH©Ú«PEå  ÂMÝ ITDP±Ô¤2†J6E¶xL«
I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã 6
• 6D¶ 6 ä H Ú  J T ¤ Ý  I±Ú«PÚ«[LØC
4CÚ‡±Û« 6D¶ 2 ± Û « Ý 6D¶Pà³Fß
P[K  6D¶Ü  HT«>TÜ[HÜ  Hä†
• I±Ú«PI[G>ã I ä ² Ý
>ä²ÔY>T©ÔxL«
YPˆZFTJTˆ>ã [ I J Ý
• 3ZKTÔxJITG  6D¶  EJT…Ü®  3K݂Ô>MTÝ
YET‰à  ¬ØHÕ>[NÜ  Hä†  2†J
• I ± Ú « P I [ G > ã   > T ß Ü H Z K Ø
6E¶xL«
«[L>ã  Š©>ã  Iä²Ý  H>à
• @I֐KTG  6D¶>[N  EJT…ÜHEä¤ ZFK  HKTI…Ü®  [IJÕ>ˆà  E[M[I
ZE[PJTG  F[C¯[L  6Ú>[N
@[IJä>TKKT>H~®…JMTÝ
2ˆÔxL«
• 6D¶Iä²Ý6CàFM3ZMT@>KT>¶Ý
• F à M  ¯ } ¶ > [ N  8 © Ü H E ä ¤ Ý  H~JTäLMTÝ
¤©ÝH  ‚KÖz[G>[N  P…[@H©Ú
2Pä²Ô>TG•ß[PÔ>Ù©‚}Ô>¶Ý
4«6E¶xL«  YHT«¦>TETK7ØCÖ@Ú«Ô>ã
• YET‰à  ¯[GPEä¤Ú  ZE[PJTG
P ‰ > T Ø © E à > [ N  P O Õ ¤ x L « 
4 E G T à  4 N Ý  I T D P ß > ´ Ô ¤
P±PTÞ  2>…Ô¤Ý  YET‰à>[N
2[CJTNÝ  >TD¶Ý  2Pä[LÚ
YETCK¶Ý6E¶xL«
• E  Ü H Ø C  I ä ² Ý  Y E T ‰ à  ¬ Ø H
HJåHTØ}ä>TG  YET‰à¬ØH  2†¶
Iä²Ý E>Pà>[N I[G 2†ŠJ‡å
PT„MT>YHL¯}°Ý
  I
 [G2†ŠJ‡å>àŠ
Iä²ÝYET‰ä>àŠ„å
ZFTÔ>Õ>ã
>àƅ , Hà>[MÔ>O> 2NŠà I[G
2†ŠJà Âå² 3Ù©>ã 4NÕ>[M
HØCÜH}Ü® HTCIT>¶Ý, 4KÙ© 3Ù©>ã
¯«>[M HØCÜH}Ü® HTCIT>¶Ý
POÕ>ÜH©xL«. I[G 2†ŠJ‡å ¯«>[M
EÚ«PÜH}Ü® 8åH« ;± 3Ù© >TMIT¤Ý.
2ØCP[D 2 - à 4NÕ>[M, Iä²Ý
¯«>[M I[G„Jà HTC܂…¶>ã
Y>T©Ô>ÜHØ©ãNG .
I[G„Jà 4NÕ>[MÜ HØCET…>ã
Iä²Ý ¯«>[MÜ HØCET…>´Ô>TG
8ß>TM PTâÔ[>[JÜ HT«>TÔ> ·}J
PTÞÜ®>㠂åP±IT² .
I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã
• YHT«  ¦>TETK  «[L>NTG  ,&'6
; ± Õ x [ D Û E  ¤ O Û [ E  P N ß Ö z
ØCÝIJ6D¶ØCÝ
• I Ú  J  Y E T ‰ à  ¬ Ø H  3 K T Þ Ö z
€²PGÝ  Iä²Ý  7ØCÖ@Ú«  ZEzJ
€²PGÚà  6D¶  €®Dß>NT>¶Ý 
Š×BT>NT>¶ÝH~JTäLMTÝ
 >àŠJTNß>ãIä²Ý
3KTÞÖzITDPß>ã
• Hãˆ>ã  >àƅ>ã  Hà>[MÔ
>O>Õ>ã¦>TETKYET‰à>àƅ>ã
Iä²Ý  @[IJ[MÔ  >ä²Y>T©Ô¤Ý
Hãˆ>ã Z H T å L [ P > ˆ à
H~®…JMTÝ
• I±Ú«P  YF†  ¯[L>ã E[Mš©>ã
2àM«  I±Ú«P  H…Z@TE[G>ã
3xJPä[L€ßPT>ÝY@ÞJMTÝ
 3ZMT@>ßEÜHØCH„äz
• 6D¶  3ZMT@>ß>ã  2àM«  H¶
Y @ Þ J Ü H Ø C  6 D ¶  € ® D ß > N T >
I±Ú«PI[G„àH~JTäLMTÝ
• 8[CZIMTÙ[I6D¶¤[LHT©>ã
Š [ N J T Ø ©  7 Ø C Ö @ Ú «   Z F T Þ
ZIMTÙ[I 6 ã N P ß > ´ Ô ¤
3ZMT@[GPOÕ¤Eà
7
2ØCP[D I[G„JàHTC܂…¶>ã
HTC܂…¶>ã
4NÕ>[M ‚8æŒąĖĠ@Ú«DŠJà6D¶Z@[PZIMTÙ[IIä²Ý
HØCÜH}Ü® ØC6D¶
‚8æŒ ‚8æŒąĖĠI±Ú«P@Ú«DŠJàIä²Ý6D¶¯[L
ąĖĠ ‚8æŒąĖĠ@Ú«DŠJàIä²Ý6D¶¯[L
‚8æŒąĖĠ6D¶2†ŠJàIä²Ý7ØCÖ@Ú«
‚8æŒąĖĠI[G„Jà
‚8æŒąĖĠ«~>ãIä²Ý3[CP}P[IÜ®
‚8æŒąĖĠ6ã«[LP}P[IÜ®Iä²ÝPNZIMTÙ[I
‚8æŒąĖĠIEPNßÖz
‚8æŒąĖĠSTåæ6D¶@Ú«DŠJàIä²ÝØC6D¶
¯«>[M 8Ý8æŒĐĖĠ6D¶2†ŠJàIä²Ý@Ú«DŠJà
HØCÜH}Ü®>ã 8Ý8æŒĐĖĠ6D¶Iä²Ý@Ú«DŠJà
8Ý8æŒ 8Ý8æŒĐĖĠ6D¶Z@[PZIMTÙ[IIä²ÝØC6D¶
ĐĖĠ 8Ý8æŒĐĖĠ«~>ãIä²ÝF G3[C>ã
8Ý8æŒĐĖĠ6ã«[LP}P[IÜ®Iä²ÝPNZIMTÙ[I
8Ý8æŒĐĖĠIEPNßÖzŠ…PTÔ>ÝIä²Ý>±Ú«ÜH…ITäLÝ
8Ý8æŒĐĖĠ6„…«~2†ŠJà
8Ý8æŒĐĖĠ«~>ãIä²Ý3[CP}P[IÚEà
8Ý8æŒĐĖĠ6CäH„äz6C‡JàIä²Ý@Ú«DŠJà
¯«>[M 6D¶2†ŠJàIä²Ý@Ú«DŠJà
EÚ«PHØCÝ 6D¶Iä²Ý@Ú«DŠJà
8Ý‚àIä²Ý 6D¶Z@[PZIMTÙ[IIä²ÝØC6D¶
‚SÖ} «~>ãIä²ÝF G3[CP}P[IÚEà
IEPNßÖz
Š…PTÔ>ÝIä²Ý>±Ú«ÜH…ITäLÝ
PNZIMTÙ[I
6„…«~2†ŠJà
6CäH„äz6C‡JàIä²Ý@Ú«DŠJà

• @[IJà  ®ÚE>Õ>ã  >àŠ  ØCÕ>ã 6ãN«ZM‚ˆÕ @[IJà EJT…Ü®

6ã´ßY@ÞÚETã>ã 2àM« zLÜ® E>PàIä²Ý6äHÚEKÔ>Ø©ÜHT©
HÚ…Ô[>>´Ô>TG  >Ø©[K>[N • 6D¶  6äHÚ   6D¶ÜYHT±Ø>ã
8µEMTÝ Iä²ÝHT«>TÜ®
• 7ØCÖ@Ú«I±Û«>ã
 P~>ÝIä²ÝYET‰à • 6DP>ÚYET‰à
• P~>  Iä²Ý  YET‰à  «[L„à • 3[CP}P[IÚEà
YET‰à  ŠäH[G  @Û[EÜH©Ú«Eà  • ¤OÛ[E>ã  Iä²Ý  ¯å  H㈠ H±P
IÔ>ã  YETCß®  3KTÞÖz  Iä²Ý ¤OÛ[E>´Ô>TG H>à ZFK HKTI…Ü®
ZIÝHT©ZHTåL«[L>ˆàZP[M>ã [IJÕ>[N€²¶Eà
I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã 8
  ZEzJIä²Ý@ßPZE@ Iä²Ý >±Ú« H…ITäLÝ Iä²Ý Š…PTÔ>Ý
6D¶2[IÜ®>ã ZHTåL[P 2CÕx°ãNG .

I[G 2†ŠJ‡å HàZP² ‚…¶>[N 4ÛE H}Ü® >[M 2†ŠJ‡å

ZEßÛYE©Ú« ITDPß>ã ¬[OJÔ EÚ«PITG >M[PJT¤Ý. 4«
·}JzLÜ® ‚…¶>ã IE PNßÖz Iä²Ý ¯åZGäLÚà
PTâÔ[>Ô¤ ZE[PJTG 2[GÚ«
• 6M>¦>TETK€²PGÝ:+2ZHTåL
H¤>ˆ³Ý ;± EFHß HJåH©ÚEÔ
2K¦@TßHäL€²PGÕ>ã
·}J 2†[P°Ý, L[I[J°Ý
• 6 D ¶  I ä ² Ý  Z P N T Ù [ I
POÕ¤PEä>T> 6±PTÔ>ÜHØ© 2à
€²PGÕ>ã
6Ø®L 2MÕ>TKÕ>ã , 7ØCÖ@Ú« . ¤©ÝH
• YHT«Y>Tã[>3XEOLF3ROLF\2K¦
6D¶ ZIMTÙ[I, Iä²Ý ¤©ÝH
€²PGÕ>ã
PNÕ>[N €ßPxÚEà ZHTåL[P ÂMÝ
• YHT« Z@[P>ã ÂMÝ ¤ µ
FÝ  Ø}ä¤Ý, 6Cà FMÚä¤Ý ;±
Z@[PÚZE߶>ã  *URXS ([DP
P‰>TØ}JT> 2[IxL« .
ZHTåL  HM  ‚…¶>ˆà  H~JTä²Ý
PTÞÜ®>ãx[CÔxåLG @PT³Ô¤ 4[DJT> H…@ˆÜHTG
HTCÚØCIT> 4±ÜHETà 4« HM
Y@JàHT© YET‰à>ˆà PTÞÜ®Ô>ã Iä²Ý ®J
P‰>TØC³Ô¤ ZE[PJTG 2ª¤¯[L[J
H㈄à I[G„Jà HTCÚå Y>TÙ©ãN« . 4à I±Ú«PI[G>ã ,
ZFTÔ>Õ>[N 8©Ú«[KÚ« Z>ØC…Õ €²PGÕ>ã , 6D¶ 6äHÚ
2ÜHTC܂…Šà 6å FÙHß>ã Iä²Ý 6D¶ HT«>TÜ®Ú YET‰à>ã ,
Z@±PEä¤ 8áPT² 7Ô>ÜH©Ú«PTÞ? 6CäH„äz €[MJÕ>ã, 6Ø®L 2MÕ>TKÝ,
«~>ã Iä²Ý F G 3[C P}P[IÜ®
  HTCÖ¦±Ô>Ý Iä²Ý  © 2[IÜ® 3xJ[P 2CÕ¤Ý .

I[G 2†ŠJà 8åH« ;± EÚ«PITG EƒâFT© Iä²Ý 4ÛJT ¯µP«Ý

Iä²Ý Hà«[L @TßÛE H}Ü®>ˆà HKÛE 6ãN >àƅ>ã Iä²Ý Hà>[MÔ
2NŠMTG 6ãNCÔ>Ý €[LÛE 6D¶ >OÕ>ˆà I[G„Jà HTCÚà 6Jß
Iä²Ý 7ØCÖ@Ú« ¤©ÝH PN ZIMTÙ[I >àŠ„[G ITDPß>ã YETCK PTÞÜ®>ã
«~ Iä²Ý 3[C>ã , IE PNßÖz 2>IT> 6ãN« .

>[MÖ Y@Tä>ã

HM«[L ČīıĢįġĦİĠĦĭĩĦīĞįĶ o 4KÙ© I ä ² Ý  > M T Ö @ T K Ý  3 x J [ P

2àM« 2Eä¤ ZIäHØC YPáZP² 2CÕx°ãN«
H T C Õ > [ N  2 à M «  2 † Š å ITCŠJà ĄīıĥįĬĭĬĩĬĤĶ o 4«
H¤>[N6ãNCÔxJ« I  E  Z F J Õ > [ N ° Ý  F Ý
@Â>ŠJàĖĬĠĦĬĩĬĤĶo4«@¯ETJÚå
2†ŠJà 3ÞPT¤Ý 4à @Â>
6L¶>ˆåP[>>ã@Â>YETCß®
I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã
¯åZGTß>[N°ÝZFKÝ4CÝ6Cà
Eå[I¦ä²Ö¹Oà@Â>6L¶>ã
Iä²Ý>MTÖ@TKÝZHTåL[P>[N°Ý
3Þ¶Y@ÞPET¤Ý
9
¯ÔxJ2Ý@Õ>ãĖĞĩĦĢīıģĢĞıIJįĢİozM 3 Z K T Ô x J Ý  I ä ² Ý  > P  Ü ®
€>â¶>[NÜ Hä† 6Ù[I>[N 3xJPä[LÔ [>JTãPà 6ãN
¦Ø}Ô>TØ©P« I±Ú«PÝ 2àM« @Â> 2†ŠJà
¯ÔxJ HEŠ>ã ēįĬĪĦīĢīı ĭĬİĦıĦĬīİ ‚…¶3¤Ý
oƒ>¶Ý >PÔ>ÚEÔ> 2àM«
7ØCÖ@Ú« I±Û«>ã đIJıįĞĠĢIJıĦĠĞĩİ o
¯ÔxJITG ZP[M„à 6ãN
·©Eà ¦>TETK FMå>ã YHL
HEŠ>NT¤Ý
6D¶>ˆà 4±Û« YHLÜHØC
IÜ® ƒÔ> ēįĢİıĦĤĦĬIJİ o JTKTP«
EJT…Ü®>ã
;±Pß 2àM« ƒ>¶Ý I…JT[E
I܂䤅J;±Pß 3[C ĄĭĭĞįĢĩ o «~>ã 2åLTCÝ
¯ZJTß>ã Hä†J I±Ú«PÚ«[L Iä²Ý Š Z @ Q Õ > ´ Ô ¤
 Ċ Ģ į Ħ Ğ ı į Ħ Ġ İ   o  ¯  Z J T ß > ˆ å HJåH©ÚEÜH©P«

ŠGTÔ>ã
Č @…JTGŠ[C[JZEßÛYE©Ú« ČČ ¤²xJŠGTÔ>´Ô¤
8µ«> Š[CJˆIÜYHÙ>ã
1 4ÛJTŠà8ÛE4CÚàI[G 1. I[G„JàP[KJ²"
2†ŠJ[M2†¯>ÜH©ÚJ«" 2. 6G«HTß[P„à
2 HZKTCT 4ÛJTŠàI[G
3 ZIä¤PÕ>TNÝ 2†ŠJà>àŠ[JÜHä†4KÙ©
4 [SEKTHTÚ PTÔxJÕ>ˆà8µ«>"
5 2æRTÝ 3. I[G2†ŠJ‡åZFTÔ>Ý8åG"
2 4ÛJTŠà8ÛEÔ>àƅ 4. 6D¶Iä²Ý7ØCÖ@Úå
¯Eå¯E‡àI[G2†ŠJ[M ¯ÔxJÚ«PÝ8åG"
2†¯>ÜH©ÚJ«" 5. 3[C[JÚZE߶Y@ÞPàI[G
2 ZM}4ߊå>àƅYCà‡ 2†ŠJ‡åHÕ[>·²"
3 4KT~ZI…>àƅ
ČČČ ¦
 ±Ô>IT>:Û«P…>ˆà
Y@å[G
Š[CJˆÔ>¶ÝIÜYHÙ>ã
4 AÔ¤²HØCÜH}Ü®>àƅ
SEKTHTÚ 1. I[G2†ŠJ‡åHàZP²
5 HGT{Z>TPT>àƅ «[L>[NHä†8µ«
2. I[G2†ŠJà>àŠ;±EFH…å
3 I[G2†ŠJà>O>2[IÜ®Ö
PNßÖz„à8áPT²6E¶xL«"
@ØCÕ>ãJTKTà6±PTÔ>ÜHØC«"
2 ćį‚N݃ēY>ØCà 3. I[G2†ŠJà>àŠ9å
3 Y@àŠCTKÚ‚Jß@å ¯ÔxJÚ«PÝPTÞÛE«"
4 ¯[GPßKTAÝITã 4. I[G2†ŠJ‡åHàZP²
‚ZEPETæ «[L>[NÜHä†8µ«>
5 ¯[GPߝMTQT

I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã 10
5. ¤©ÝHÕ>ã8áPT²ZE@  I[G2†ŠJ‡à¯«>[M
;±[IÜHTØ}[GPNßÔxåLG" HØCÜH}Ü[H¯}ÚE‚å6ãN
6. I[G2†ŠJ‡å6؂…¶>ã ZP[MPTÞÜ®>ãH䆊…PT>
Hä†8µ«> 8µE¶Ý
Čę Š…PT>Š[CJˆ  MTąĖĠ@Ú«DŠJà6D¶
IÜYHÙ>ã Z@[PZIMTÙ[IIä²ÝØC
6D¶H}Ü[H¯}Ú«4±ÔxLTã
 4ÛJTŠàI[G2†ŠJ‡å 2P´Ô¤6ãN8ß>TM
PKMTä†[GŠP… PTÞÜ®>ã8åG8å²·²>
 I[G2†Š„‡å;áYPT±  I[G„JMTG«2†ŠJà
¯ÔxJH¤>ˆà6ãN Iä²Ý>[M>ˆå>M[PJT¤Ý
6؂…¶>ãH䆊PTÔ>¶Ý €JTJÜH©Ú«>

I[G2†ŠJ‡å2}ÜH[CÔ>±Ú«Ô>ãIä²ÝZFTÔ>Õ>ã 11
 2M¤

2 IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý

>äL‡åZFTÔ>Õ>ã

ITDPß>´Ô¤4ÛE2ÚJTJÝ>ä‚Ô¤ÝHTCÜYHT±ã>ã
í PTâÔ[>PNßÖz„åHàZP²€[M>ãYHT±ãIä²Ý
6؂…¶>[NÜHä†YE…Û«Y>TãPTß>ã
í PTâÔ[>PNßÖz„å;áYPT±€[M„åHÙ®>ãHä†
2†Û«Y>TãPTß>ã
í ;áYPT±€[M„à9äH©Ý6Cà›JTG@Â>IGYPµÖz
Iä²Ý2†¶Ü®MåITäLÕ>ãH䆮…Û«Y>TãPTß>ã
í zLÜ®ÚZE[P>ã6[CJ¤OÛ[E>ãPTâŠà8ßZFTÔ¤Ý@PTà>[N
Hä†YE…Û«Y>TãPTß>ã
í ¯ßPJ«Iä²Ý¯«[IH±PÚå@PTà>[NÜH䆮…Û«Y>TãPTß>ã

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 12
  2†¯>Ý
IE PNßÖz„å 3Þ¶ 18 Ý ¿äLTÙ}ä¤
¯åZH 6ãN«. CTߊå (1809-1882) Iä²Ý
‚[KJß (1841-1897) 3xZJTKTà
¤OÛ[E>[N ZFK} >Ù>T~܂å
2}ÜH[C„à 3Þ¶ Y@ÞPEä>TG ¯Eà
¯Jäz>ã ZIäY>TãNÜHØCG. zM
3Ù©>ˆà ;áYPT± EÜHØC ¤OÛ[E>ˆå
PNßÖz Iä²Ý FCÚ[E>[N°Ý, 2Pä†ä>TG
>TKDÕ>[NÜ Hä†J >PGÔ¤†Ü®>[N°Ý
HKTI…Ú« PÛEGß. 2YI…Ô> :ÔxJ FTØ[CÖ
@TßÛE æCTå‡ STà (1844-1924) Iä²Ý
‚KTåæ FTØ[CÖ @TßÛE 3àÜYKØ ‚YGØ
(1857-1911) 3xZJTß IE FCÚ[EÔ>TG
>TKDÕ>[NÜ ®…Û« Y>TãN 2†ŠJà
3Þ¶>[N ZIäY>TÙCGß.
STà , ¤OÛ[E>ˆå IGà 6ãN
ZFTÔ>Ý Hä† 3Þ¶ Y@Þ«, 1883-à
¤ OÛ [ E >ˆ å I G € [ M „ å 2 } ÜH[C
ZFTÔ>Ý 8å­Ý ®ÚE>Úà YPˆ„Ø©
6ãNTß . ‚YGØ 1905- à ¯Eà ¯EMT>
2†¶ÚLå Z@TE[G Y@Þ°Ý 2N¶Z>T[M
YPˆ„ØCTß . >±ÚE…ÚEà ¯Eà ¯«[I
P[K°ãN PNßÖz„å HÕ[> 2†Û«
Y>TãPEä¤, 4±HETÝ ¿äLTÙ}à IE
PNßÖz„å ®J ;µÔ> ¯[L 6±PTx
6ãN« .
IE ¯åZGäLÚå €[M>ã Iä²Ý
¯åZGäL 2[IÜ®>[N FTÝ >ä²Ô
Y>TÙ© ŠØC €[M„à ¤OŠÜH±PÚà
4±Û« ¯«[IÜ H±PÝ P[K FTÝ ;áYPT±
€[M Hä†°Ý Š…PT>Ü HTßÜZHTÝ .

IEPNßÖz„à6ãN¯ÔxJITG>[MÖY@Tä>ã
PNßÖz - 6C‡å 2N¶ , 2[IÜ® , 6Cà H…ITDÕ>ã Iä²Ý 2N¶ 2>…Ü® , E[@
P‡[I Iä²Ý 6²Ü®>ˆà 9äH©Ý 6C‡Jà ITäLÕ>NT> 4« ŠNÔ>ÜH©xL« .

¯åZGäLÝ - 4« <ß ;µÕ>TG , YETCßÖzJTG 2[I܂à 9äH©Ý ITäLÕ>ˆå

<ß ¯åZGäL P…[@JT¤Ý . 4à ;± EFHß Eå­[CJ ¹â€[M°Cå Eå[G
@…PK YHT±ÚÔ Y>TãxLTß . ¯åZGäLÝ 8åH« 6Cà@Tß HÙ®>ã ( 6JKÝ , 8[C )
2†¶@Tß Y@JàHT©>ã ( H[CÜHTäLà , 2†¶@Tß Y@JàLå ) Iä²Ý @¯ETJ
¤DÕ>ã ( ¦EÛKÝ , ¯KØ©ÚEGÝ ) 3xJPä[L 6ãNCÔx 4±ÔxL« .

¯ßP[CEà - 4« >TMÝ 2àM« PJå YPˆÜHTCT> 9äH©Ý 6„…GÕ>ˆå

PNßÖzJT¤Ý ; ;± ¤OÛ[EÔ¤ Hà ¯[NÔ¤Ý @IJÝ , ZH¦P« - FCÜH« 6ãˆØC
Lå>[N PNßÔ¤Ý H±PÝ ZHTåL FK݂Jà 6C‡Jà Iä²Ý 6„ß ZP„Jà
ITäLÕ>[NÔ ¤†ÔxL« .

>äLà Iä²Ý 2­HPÝ - 4« ¦ä²Ö¹O³Cå 9äH©Ý 4DÔ>ÚETà zÛE[G, 6D߶

Iä²Ý FCÚ[E„à 6±PT¤Ý €KÛEK ITäLÕ>ã 3¤Ý .

¯ßP[CEà Iä²Ý 6L[P >äLà - >äL[M°Ý , ¯ßP[CE[M°Ý EÚEJT>Ü

‚…Ô> ¯}JT« . ¯ßP[CEà Iä²Ý >äLà HKæHK 6LŠå Š[NZP ¯åZGäLÝ .
4JÔ> PNßÖz„à 4« YEˆPT> YE…xL« . ¤†ÜHT> ZETäL€[M HàŠ[G>ã ,
4CITäLÝ Iä²Ý [>JT´Ý Là 4« YEˆPTxL« . ¦±Ô>IT> ·†GTà ,
¯åZGäLÝ 8åH« Hå¯> Iä²Ý zÔ>MTG F[C¯[LJT> 6ãN«. 2à 3ETJÕ>ã
Iä²Ý 4OÜ®>ã , PNßÖz Iä²Ý ¯«[I 2[CEà ZHTåL[P 2CÕx 6ãNG .
ZI³Ý ¯ßP[CEà Iä²Ý >äLMTà 4å­Ý HM 2Ý@Õ>ã PKP[OÔ>ÜH©xåLG.

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 13
  P
 NßÖzÔ>NÕ>ãIä²Ý HJåH©Ú«Eà H T G Õ > [ N
PNßÖz€[M>ã 7ä²Eà 6[C 2~Eà YHåzà 
6Cà PNßÖz - ¤OÛ[EÜ H±PÚåZHT« Z H G T   > Ú E … Ô Z > T à  I ä ² Ý
6Cà Iä²Ý 2Eå 6²Ü®>ˆà 9äH©Ý Š[@ÜHM[>>[NÔ [>JT´Eà
PNßÖz, PN…NÝ H±PÚà 6Cà›JT> ZHTåL[P4à2CÕ¤Ý.
¯ßÖz 2†¤†>ˆå ZETäLÝ >TMÜZHTÔxà @Â> PNßÖz - ;± ¤OÛ[E Eå[GÖ ¦ä†
4JÔ> Lå>ˆå 2>…Ü® Iä²Ý ¤[L¶ 6ãN IäL IEß>´Cå YETCß® Y>TãN
3xJPä[L 4« 6ãNCÔx 4±ÔxL«. >ä²Ô Y>Tã´Ý F[C¯[L[J @Â>
4JÔ> PNßÖz - ;± ¤OÛ[E„å 8³Ý®>ã, PNßÖz ¤†ÔxL« .
E[@>ã Iä²Ý ¦ä†³Ý F>±Ý Lå Iä²Ý IGYPµÖz PNßÖz - PTâŠå HàZP²
Eå­[CJ ¦ä²Ö¹O[M ETZG [>JT´Ý >ØCÕ>ˆà 9äH©Ý 6D߶>[N
3äLà 3xJPä[LÔ ¤†ÔxL« . 4JÔ> 2[CJTNÝ >TªEà , YPˆÜH©Ú«Eà ,
PNßÖz[JÜ ‚åP±IT² 4KÙ© P[>JT>Ü @ITˆÚEà 2[P 8ÜH} Iä²Ý 9å
‚…Ô>MTÝ : ;Ø©YITÚE 4JÔ> PNßÖz €>âxåLG 8åH[E 2†°Ý Lå Iä²Ý
Iä²Ý ¬Ù 4JÔ> PNßÖz ¯åZGäLÝ. ‚LK« 6D߶>[NÜ ®…Û« , IÚE[M
• ¤OÛ[E„å 6C‡à 6ãN –ÙC 4« ¤†ÔxL« .
E[@>ˆå2[@¶>[N;Ø©YITÚE 2†¶Ü®M PNßÖz - IGÝ @TßÛE
4 J Ô >  P N ß Ö z  6 ã N C Ô x F[C¯[L>ˆà 9äH©Ý ITäLÕ>ã Iä²Ý
4±ÔxL«  4à 2IßEà  FCÚEà  æKÚEå[I[J 4« 6ãNCÔx 6ãN«.
< © E à  I ä ² Ý  H } Ô > Ø © > ˆ à
9²EàZHTåL[P2CÕx6ãNG. Y@JàHT©
• ŠKà>ã Iä²Ý [>>ˆå  z² 6Õ>ã FÙHß>[NÔ ·ßÛ« ZFTÔx
2[@¶>ã¬Ù4JÔ> PNßÖz„à 2Pß>´[CJ 6Cà@Tß FCP}Ô[>>[N
2CÕx 6ãNG  YHT±ã>[N 8µE¶Ý. 2Pä²Ôx[CZJ 6ãN
YHT²Ô¤Eà Z > T Ü [ H > ã  ŠÚJT@Õ>[N 3Þ¶ Y@ÞJ¶Ý .
>Ú>ã Iä²Ý ¯Ø>KÙ}>[N

6Cà
PNßÖz

YIT‰ 4JÔ>
PNßÖz PNßÖz
IE
PNßÖz
€[M>ã
2†¶Ü®M @Â>
PNßÖz PNßÖz

IGYPµÖz
PNßÖz

SHCÝ I
 EPTâŠåPNßÖz€[M>ã
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 14
 2ØCP[D IEPNßÖz„å€[M>ã
z¦ÜH±PÝ >±ÚE…Ü®¯Eà‚LÔ¤Ý
P[K

¤OŠÜH±PÝ ‚LÜ®¯Eà4KÙCTP«
PTKÝ4²P[K

¤OÛ[EÜH±PÝ 4KÙCTP«PTK¯}Šà
4±Û«4KÙ©PJ«
4²P[K

¯å¤OÛ[EÜ ¯EàPJ«P[K
H±PÝ

‚å¤OÛ[EÜH±PÝ ¯EàPJ«P[K

PN…NÝH±PÝ ¯EàPJ«P[K

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 15
 ¯å¯ßPJ« ¯EàPJ«P[K
H±PÝ

F©¯ßPJ«H±PÝ ¯EàPJ«P[K
F©PJ«

‚å¯ßPJ« PJ«Ô¤ZIà
H±Pݯ«[IÜ
H±PÝ

YIT‰ PNßÖz - EFH…å Š±ÜHÕ>ã 2[P P±IT² :

Iä²Ý ZE[P>ã ¤†Ú« PTßÚ[E>NTà
1. ‚ã[NÜZH² €>µÝ >TMÝ : ‚LÛE
YETCß® Y>Tã´ÝH} <ß ;µÕ>TG
€ƒCÚ‡±Û« 15 ¯Eà 30 €ƒCÕ>ã
F[C¯[L„à EåÖ[@JTG ¤†š©>ˆå
P[K YETÜ®ã Y>T} 2²Ú«
HJåHTØ[C 4« ¤†ÔxL« .
>ØCÜH©Ý P[K 6ãN >TMIT¤Ý .
2«P[K ¤OÛ[E <ß @T²Ù~
Y@JàHT©
ZHTMZP 4±ÔxL«.
PTâÔ[>„å ;áYPT± €[M>ã Hä†J 2. ¤OŠÜ H±PÔ>TMÝ: YETÜ®ã Y>T}[J
®[>ÜHCÕ>ã / HCÕ>[NÖ Z@>…Ú« , 2²Ú«Ô >Ø}J €ƒCÚ‡±Û«
<ß P[KHC 2Ø[C„à ;ØC¶Ý. 4KÙCTP« PTK 4² P[K 6ãN
PNßÖz„å IT…>[N 3KTÞÛ« , >TMÝ 3¤Ý . 4ÛE >TMÚà ®J
H¶ Y@ÞJ¶Ý . ¹O³Ô¤ 9äH ¤OÛ[E Eå[G
EJTßH©ÚÔ Y>TãN ZPÙ©Ý.
 ¤OŠÜH±PÝ
2[GÚ« PNßÖzÔ >TMÕ>ˆ³Ý ƒ>¶Ý
zÔ>MTG Iä²Ý ƒ>Ô ¤²xJ >TMÝ
¤OŠÜ H±PÝ 3¤Ý. ¤OŠÜ H±PÝ
8åH« PNßÖz Iä²Ý ¯åZGäLÚå
4KÙCTP« ƒ> Š[KPTG PNßÖz
€[MJT¤Ý. ¤OÛ[E ‚LÛE« ¯Eà 4KÙ©
PTKÕ>ã ¯}°Ý P[K 6ãN H±PÝ 3¤Ý.
4ÜH±PÝ 4KÙCT>Ü ‚…Ô>ÜH©xL« .
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 
26CàPNßÖz
‚L܂å ZHT« 4±ÛE[E ŠC ¤OÛ[E>ˆå
ZETäLÝ Iä²Ý 6Cà Y@JäHT©>ˆà
2> ITäLÝYE…°Ý . ZI³Ý ‚LÛE ‚L¤
YETCÔ>Úà ¹â€[MÔ¤ÚEÔ>PT² Eå[G
ITä†ÔY>TãxåLGß .
• 6JKÝIä²Ý8[C
‚L܂å ZHT« ;± @KT@… ¤OŠ 3 ¯Eà
3.5 x.x P[K 8[C°Ý 50 Y@.™ (20 2Õ¤MÝ)
6JK¯Ý Y>TÙ}±Ô¤Ý. ‚LÔ¤Ý @IJÚà
6JKÚäZ>äL 8[C 8åH« ¤[LPT>
4±Ô¤Ý. ‚LÛE ¤OÛ[E„å E[@>ã
YIå[IJT>¶Ý, z†JET>¶Ý, >Ø©ÜHT©
2äLET>¶Ý 4±Ô¤Ý .
• 6Cä·²ŠxEÝ
¤OÛ[E>ã YH…J E[M , 8©ÜHTG YFä†
Iä²Ý Y@‰ÜHTG >åGÕ>[NÔ
Y>TÙ}±ÔxåLG . FT} ƒ>¶Ý z†ET>
6ãN«. ÂÔ¤ z†JET>¶Ý, EØ[CJT>¶Ý
>µÚ« ƒ>¶Ý z†JET>¶Ý, ®MÜHCTI³Ý
4±Ô¤Ý . P„² YH…ET> , 4±ÜHGTà
ITEÕ>ãz¦ ITEÕ>ãz¦  ‚L܂åZHT«  PJ«    PJ«   PJ«
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
¤OÛ[E„å ZETã ¤²>MT> 4±ÔxåL«.
[>>´Ý , >Tà>´Ý ¤Ø[CJT> 6ãNG .
‚LÛE ‚å 2µÝZHT« ¬[KšKà>ã
YH…ETx ¦PT@Ý 3KÝHITxL« . ‚LÛE
¤OŠ„å 4EJÚ «}Ü® ƒ> ZP>IT>
4±ÔxL«. ‚LÛE zM I~ ZFKÕ>ã >‰Ú«
>‰¶>[N 2>ä²Ý ZP[M YETCÕ¤xL«.
6Cä·² ŠxEITG« ‚åP±Ý HCÚå
ÂMÝ >TØCÜHØ©ãN«
34JÔ>Y@JàHT©>ã
¤OÛ[E„å ¯Eà Y@JàHT©>ã
«…EIT>¶Ý , ¯[LJä²Ý , ;±Õx[DÜ®
4å†°Ý 6ãNG. 6C‡å YH±ÝH¤[J
6ãNCÔxZJ YHT«PTG HàŠ[G>ã
4±ÔxåLG. 4Pä²ã ƒ> 2}ÜH[CJTG
2Ý@Õ>ˆà, ;ˆ„à HTß[P[J €[MÔ>Ö
Y@ÞEà , EåÖ[@JTG >Ù 2[@¶>ã ,
6†×¦Eà, ŠµÕ¤Eà, E[M[JÚ ¾Ô¤Eà,
[> , >Tà , HTE 2[@¶>ã Iä²Ý 6Cà
F©Ô>Õ>ã 2CÕ¤xåLG .
17
4¤OŠ„å6DßLå>ã IDÝ
HTß[P • YH…JPß>[NÜ ZHTMZP
• ‚LÔ¤ÝZHT« ¤OŠ„å Š‰Ú[K ¤OÛ[E>NT³Ý HàZP² IDÕ>[N
¯µ[IJT> PNßÖz 2[CÛ±Ô>T«. 6DK ¯}°Ý.
4KÙ© Š‰>´Ô¤Ý 4[CZJ ZETà6DßLå
;±Õx[DÜ®Ý 4±Ô>T«.
• ‚L܂ZMZJ ¤OÛ[E„å ZET‡à
• ‚LÛ« ¦ITß  I~ ZFKÚà YET©Eà , 2µÚEÝ , YPÜHÝ Iä²Ý
YPˆÖ@ IT²HT©>ˆà >±Š‰ P‡[J 6D±Ý Lå 4±ÔxL«.
H T Ü H T Š å  2  Ö [ @  Š [ G > ã
6±PTÔ>ÜH©xåLG. 5¤OŠÜH±PÚà¹â€[MÔ¤
• ‚LÛ« 4KÙ© 2àM« Âå² EÔ>PT²IT²Eà
FTØ>ˆà 2 P ß > ˆ G T à ;áYPT± ¤OÛ[E°Ý ‚LÛE ‚L¤
2[@¶>[NÔ > Ù © ‚ } Ô > ¯E‡à PTâÔ[>„à 2­@…Ú«Ö
¯}°Ý. Y@àPà zKIÝ 9äH©PET> 6DßxL« .
• ‚LÛ« 7 2àM« 9 FTØ>ˆà HMŠE ¤OŠ PNßÖz„å ¯åZGäLÚä¤
PÙDÕ>[NÜ ‚…Ú« 2†xåLGß.
4 2Ý@Õ>ã ¯ÔxJ HÕ¤ P¤ÔxåLG .
2[P ‚åP±IT² :

¦PTzÚEà
‚LÛ«2àM«FTØ>ˆàHMŠE
PÙDÕ>[N‚…Ú«2†xåLGß >±Šà 4±Ô¤Ý >TMÚà YETÜ®ã Y>T}
P‰JT> >±Šä¤ ‚KTD (3ԌAå) PT°
‚LÛ«2àM«FTØ>ˆà2Pß>ˆGTà
2[@¶>[N>Ù©‚}Ô>¯}°Ý

‚LÛ«¦ITßI~ZFKÚàYPˆÖ@
6†×¦Eà
IT²HT©>ˆà>±Š‰HTÜHTŠå
Iä²Ý
¯µÕ¤Eà
2åÖ[@Š[G>ã6±PTÔ>ÜH©xåLG

¹â€[MÔ¤
¦PTzÚEà EÔ>PT²ITä†Ô YPÜH€[M
Y>Tã´Eà
Z>ØCà
• ‚L܂å YHTµ«, F©Ô>Tà 4±Ô¤Ý
2݁ZJTØ}Ô KPÝ >TKDIT>
>‰¶
¤OŠ„å Z>Ø®Ú Lå ƒ> ¤[LPT> –Ô¤Eà
4±ÜH« ZHTà ZETå²xL«.

¦[P
• ¯Eà  PTKÚà  HMŠE  ¦[P>´Ô¤ Y@àxL« . ‚L܂ä¤Ü ‚å YETÜ®ã Y>T}
H à Z P ²  Š E Õ > ˆ à  ¤ O Û [ E «Ù}Ô>ÜHØC ‚L¤ ¤OŠ ETZI ¦JIT>
Š[GJTä²xL«. ¦PTzÔ>Ú YETCÕ> ZPÙ©Ý. ‚LÛE¶Cå

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 
2µÝZHT« ¤OŠ 6CG}JT> EÝ ¯Eà
ÂÖ[@ ¦PTzÔxåLG.
¬[KšKà>㠂KTD
€KÜHÜH©xåLG .
YPÜH€[MITäLÕ>ã
‚LܮԤ ¯åGTà ¤OÛ[E>ã >ßÜHÜ
[H„à 98 0 F ¯Eà 100 0 F ( HTKå£Ø )
P[K„MTG YPÜHÚà 4±ÔxåLG. 2ZE
@IJÝ, I±Ú«PI[G„ZMT 2àM«  Ø}ZMT
0 0
YPÜH€[M 60 F ¯Eà 70 F ( HTKå£Ø )
P[K„à 4±Ô>MTÝ . 8GZP >E>EÜHTG
3[C 2àM« 2[L 2àM« ETÞÔ¤ 2±xà
[PÜH« ZHTåLPäLTà
¤OÛ[E>´Ô¤ 9äL YPÜH€[M 2[IÚ«Ú
EKÜH©xL« .
6†×¦E³ÝŠµÕ¤E³Ý
YETÜ®ã Y>T} P‰JT>Ü YH²PEä¤Ü
HMT> ¤OŠ 4ÜZHT« EGÔ¤Ú ZE[PJTG
7ØCÚ[E 6†×¦Eà Iä²Ý ŠµÕ¤PEå
ÂMIT> YH²xåL«. 4ÚE[>J I²Š[G
Y@JàHT©>㠂L܂ZMZJ ƒ> ZFßÚJT>
6±PTÔ>ÜH©xåLG. ¤OÛ[E PNK PNK
2[P ZI³Ý 2>ITxåLG .
>‰¶2>ä²Eà
‚LÛE¶Cå ¤OÛ[E„å >‰¶ –Ô¤Ý
6²Ü®>ã ZP[M Y@ÞJÚ YETCÕ¤xåLG.
>±Šà 2ÛE ZP[M YETÜ®ã Y>T} P‰JT>
FCÛE«. ‚LÛE ¤OÛ[E ;± FTˆà @KT@…JT>
4-7 ¯[L IMÝ >‰ÔxL« . @KT@…JT>
18 ¯[L z²–ß >‰ÔxL« .
6¤OŠÜH±PÚåIGYPµÖz
PNßÖz
‚LÔ¤ÝZHT« ¤OŠ„å 6DßÖz>ã
8àMTÝ IxâÖz Iä²Ý P‡ YETCß®
6[CJET>ZP 4±ÔxåLG IxâÖz 8åH«
6C[M ENßPTÔ¤Eà
YPˆÜH©ÚEÜH©xL« . ZI³Ý , EØ}Ô
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
Y>T©ÚEà , ECŠÔ Y>T©ÚEà , >E>EÜ®
2ÜZHT« Iä²Ý 2KP[DÚEà ÂMIT>
PT°PTà IxâŠÔ>ÜH©xLTß>ã. P‡ 8åH« 6C[M
¯²Ô¤Eà , 6[EÚEà , YFˆÚEà Iä²Ý
2µEà PT„MT> YPˆÜH©ÚEÜH©xL« .
72†¶Ü®MPNßÖz
¯µ[IJTG I²Š[G FCÚ[E>ã
ÂMÝETå ‚LÛE ¤OŠ>ã EI«
¦ä²Ö¹O³Cå4[DÛ« Y@JàH©xåLG.
2[P 6D¶, >Tä² Iä²Ý >PÜ®
ZHTåL EIÔ¤Ú ZE[PJTGPä[L
YH²PEä>T> EÕ>ã 6ã´D߶>ã
‚LÛE Iä²Ý 2Ö[@JTG 8ߊ[G>[NÜ
‚å YETCßxåLG . ¤OÛ[E>ã EÕ>ã
®Må 6D߶>ã ÂMÝ ¦ä²Ö¹Oà
¤†Ú« >ä²Ô Y>TÙ© PNKÚ
YETCÕ¤xåLG .
 ¤OÛ[EÜH±PÝ
¤OÛ[E ‚LÛE 4KÙCTP« PTK
4²„‡±Û« 4KÙCTP« PJ« 4²
P[K„MTG >TMIT¤Ý. 4« «…E PNßÖz
Iä²Ý ¯åZGäLÚà 6Ù[IJTG
2}ÚEN PJET¤Ý .
2¤OÛ[EÜH±PÚåZHT«
6CàPNßÖz
• 6JKÝ
IäL 8àMT H±PÕ>[N°Ý ŠC ¤OÛ[EÜ
H±PÚàETå 2Eå 6C‡à ¯µP«ITG
ITäLÕ>㠃> «…EIT> F[CYH²xåLG.
FTå¤ ITEÕ>ˆà ¤OÛ[E„å 6JKÝ 23
¯Eà 24 2Õ¤MÝ P[K 6ãN«. <KTÙ©
¯}°ÝZHT« 2Eå 6JKÝ 28 ¯Eà 30
2Õ¤M¯Ý , 4KÙCTP« PJà 32 ¯Eà
34 6JKÝ 2Õ¤M¯Ý 4±ÔxL« .
• 8[C
¯Eà PJà ¤OÛ[E„å 6JK ITäLÕ>[N
ÂMÝ ŠC 8[C ITäLÕ>ã 2>IT> 4±ÔxåLG.
FTå>TP« ITEÚà ¤OÛ[E„å 8[C
19
‚LÔ¤ÝZHT« 4±ÛE 8[C[J ŠC
4KÙ© ICÕ¤ 2>IT> 6ãN« . ;±
PJà ¤OÛ[E„å 8[C @KT@…JT>
2« ‚LÛEZHT« 4±ÛE[EÔ >TØ}³Ý
Âå² ICÕ¤ 2>IT> 2àM« ¦ITß
10 xZMTPT> 4±ÔxL«. ¤OÛ[EÜ
H±PÚà 9äH©Ý 8[C 2>…Ü®
Y>TµÜ® ¦Ô>ˆå 2>…ÜHTà
6±PTxL« .
• 6Cà·²ŠxEÕ>ã
¤OÛ[EÜ H±PÚà ¤OÛ[E„å E[M
PNßÖz ¤[LxL« . 2ZEZP[N„à 6Cà
Iä²Ý EÙ© Iä²Ý ÂØ©>ˆà PNßÖz
2>…ÔxL«. ¤OÛ[EÜ H±PÚå 4²„à
>ÙDÕ>ã Pä† 6Cà @ä² YI‡ET>
>TDÜH©Ý .
• 8³Ý®>ã
¤OÛ[EÜ H±PÚà 8³Ý®>ˆå Z@ßÔ[>
2>…ÔxL« . ¯Eà PJ« 3KÝHÚà
2[P 6²JT>Ú YETCÕ¤xåLG. 3GTà
H±PÝ 2[C°Ý
€[LP[CPà[M . 4KÙCTP« PJ«
4²Ô¤ã >HTMÚå YIåH¤
( 1HTåØCYGà ) ÂCÜH©Ý .
6Õ>´Ô¤YE…°IT"
‚LÔ¤Ý @IJÚà 270 8³Ý®>ã
4±ÔxåLG. 3GTà
IEß>ˆCÝ 206 8³Ý®>ã IØ©ZI
6ãNG .
• E[@>´Ý,Y>TµÜ®Ý
‚L܂åZHTZE E[@FTß>ã 4±ÔxåLG .
3GTà PNßÖz 2[CJTE €[M„à
>TDÜH©xåLG . ¤OÛ[EÜ H±PÚà
E[@>ã P³Šå†°Ý
PNßÖz°C­Ý, >TDÜH©xåLG. ¤OÛ[EÜ
H±PÚà Y>TµÜ®Ú ¦Ô>ã ZP>IT>
PNßxåLG. HT‡à 4±Ô¤Ý 2>
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
Y>TµÜ®Ö @Ú« 4Eä¤ <KN¶ >TKDIT>
4±Ô>MTÝ .
• 6Cà2[IÜ®
4KÙCTP« PJà ¤OÛ[E„å
zLÜ®PTÞÛE 6Cà 2[IÜ® 6±PT>
YETCÕ¤xL« . 6Cà 2[I܂à Âå²
YHT«PTG P[>>ã 6ãNG. 8ÔZCTIT߂Ô
Eå[I„à 6Cà –NIT>¶Ý, YI‡ET>¶Ý
4±ÔxL« . 8åZCTITß‚Ô Eå[I„à
6Cà 6±Ù[CJT>¶Ý H±IGT>¶Ý
>TDÜH©xL« . ™ZRTITß‚Ô Eå[I„à
6Cà >GIT>¶Ý , >}GIT>¶Ý , Y@áP>
P}Š³Ý >TDÜH©xL« .
P[K 2«
8ÔZCTIT߂Ô  ™ZRTIT߂Ô  8åZCTIT߂Ô
S
HCÝ 6
 Cà2[I܂åP[>>ã
• Hä>ã
;± PJ« €[LP[C°ÝZHT« ¤OÛ[EÔ¤
4 ¯Eà 6 P[K €KÛEKIäL Hä>ã
PNßÛE 6±PTxåLG . 4KÙCTP« PJà 16
Hä>ã 6±PTx„±Ô¤Ý. ¯E‡à ¯åHÔ>
Hä>ã 6±PT¤Ý. >[Cz„à
>[CPTÞÜHä>ã 6±PTxåL« .
FKÝ®IÙCMÝ
‚LÔ¤Ý ZHT« Â[N„å 8[C ¤OÛ[E„å
YITÚE 8[C„à 8Ø}à ;± HÕ¤ 4±Ô¤Ý.
YI«PTG ¯Eà 4KÙ© P±C PNßÖz„à Â[N„å
8[C ·©P« ¤OÛ[E„å CITG
ZETäLÚä¤ 9äL«. z²Â[N°Ý,
YH±Â[N°Ý ¤OÛ[E ‚LÛE <KTÙ}ä¤

Âå² ICÕ>T> 8[C
‚LÔ¤ÝZHT« ¯µ¯ßP[CJTE Y@à>ã
¤OÛ[E H±PÚà PNßÛ« ZI³Ý ®J
Y@à>ã 6±PTx PN±xåLG .
6Õ>´Ô¤YE…°IT"
4KÙCTÝ 3Ù© ¯}Šà 100 MØ@Ý
Z>T}Ô¤Ý 2>ITG FKÝ® Y@à
4[DÜ®>[N ¤OÛ[E YHä†±Ô¤Ý .
¤OÛ[E>ˆCÚà
FKÝ® Y@à 4[DÜ®>[N
>Ù©‚}Ô>¶Ý .
®Må6²Ü®PNßÖz
Âå² ITEÕ>ˆà >Ù E[@>ã Få¤
PNßÖz 2[CÛ±Ô¤Ý. 2ÜZHT«
¤OÛ[EJTà 2[GÚ[E°Ý YEˆPT>Ü
HTßÔ> ¯}°Ý . PÙDÕ>[N°Ý HTßÔ>
¯}°Ý. 4ÛE H±PÚà Z>Ø®ÚLå
Š[KPT> ¯åZGäLÝ 2[CxL«. ¤OÛ[EÜ
H±PÚà ¯>ßE³Ý, ¦[P 2†°Ý L­Ý
ZIÝH©xåLG. ZETà YETCßHTG 2[GÚ«
¾ÙCà>´Ô¤Ý ¤OÛ[E>ã 2>
Š[GJTä²xåLG. 9YGåLTà YET©Eà,
2µÚEÝ , P‡ Iä²Ý YPÜHÝ YETCßHTG
2[GÚ« ®Må 6²Ü®>´Ý Få¤ PNßÖz
2[CÛ±Ô¤Ý .
2ØCP[D2 ¤OÛ[EÜH±PÚåZHT«6Cä·²„Jà>Ø©ÜHT©Iä²Ý
4CÝYHJ±Eà
PJ«
P«ITEÝ
P«ITEÝ
P«ITEÝ
P«ITEÝ
P«ITEÝ
P«ITEÝ
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
·©xL«.
6Õ>´Ô¤YE…°IT"
‚LÛE @IJÚZMZJ ¤OÛ[E>NTà
4Ü®, >@Ü® Iä²Ý ®ˆÜ®Ö
¦[P>[N 6DK ¯}°Ý. 3GTà
4 ITEÕ>ã P[K 6PßÜ® ¦[P[J 6DK
¯}JT« .
3¤OÛ[EÜH±PÚà4JÔ>Ú
>TDÜH©Ý
LåPNßÖz
¤OŠÜ H±PÚà 9äHØC 2ZP>
PNßÖzÔ¤Ü ‚å ¤OÛ[E„å PNßÖz
ŠxEÝ YI«PTxL«. 4JÔ>ÚLå
PNßÖz 8åH« 6C‡å YH±ÝH¤
Iä²Ý 6²Ü®>ˆå 2[@¶>[N
>Ø©ÜH©Ú«Ý L[GÔ ¤†Ô¤Ý. E[@>ã
Iä²Ý [>, >Tà>ˆå ;±Õx[DÛE
2[@¶>ZN 4JÔ>Ú Lå 3¤Ý . ;±
¤OÛ[E„å E[@ @TßÛE Lå>ˆà
9äH©Ý PNßÖz[J 6Cä·²„Jà
4CÝYHJ±Eà Iä²Ý 2[@¶>ˆà
>TDMTÝ .
* 6Cä·²„Jà Iä²Ý 4CÝ YHJ±Eà -
‹JTÝYHßÔ YE…ŠÚEH} 6Cä·²„Jà
>Ø©ÜHT© Iä²Ý 4CÝ YHJ±Eà
‚åP±IT² :
PNßÖz
FT}[JZIZM¾Ô¤xL«
ITß[HZIZM¾Ô¤xL«
HÔ>PTØ}à±Ý‚¤Ü®LÜH©ÔxL«
YHT±[N2[CEàIä²ÝEPLŠ©Eà
3EK¶Cå2IßxL«
3EK¶CåI}„à2IßxL«
YHT±ã>[N4²>Ü‚}ÔxL«
YHT±Ø>[NÜ‚}Ú«ÔY>TÙ©€äxL«
21
2ØCP[D2 ¤OÛ[EÜH±PÚåZHT«6Cä·²„Jà>Ø©ÜHT©Iä²Ý
4CÝYHJ±Eà
PJ« PNßÖz
P«ITEÝ ETZG2IßxL«EPOÚYETCÕ¤xL«
P«ITEÝ 3ETKÚ«Cå€äxL«
P«ITEÝ ZI[@FTä>T‡>[N‚}Ú«8µÛ«EJT>
€äxL«
P«ITEÝ EPâxL«
P«ITEÝ 3EK¶Cå2[OÚ«ÖY@åLTàFCÔxL«
P«ITEÝ FTä>T‡[J4µÚ«€äxL«
P«ITEÝ 6EŠ°CåH}>ˆà9²xL«
P«ITEÝ EJT>€äxL«
P«ITEÝ EJT>FCÔxL«

3ETKÝ : ‹JTÝYHßÔ 8à . ‚ . (1985) IE 4ÛE PNßÖzÚ YETC…à E[M ¯Eà

PNßÖz, 2 P« HÜ®, ZIԃàMå HTEÝ P[K PNßÖz F[CYH²P[EÔ
H܈‹Õ >ÝYH , €ÃJTßÔ >TDMTÝ .

PJ«ITEÕ>ã

 FT}[JZIZM¾Ô¤xL«ēįĬīĢďĦģıİċĢĞġ  E POÚYETCÕ¤xL«ĆįĞĴĩİĬīċĞīġİĞīġ

 I Tß[HZIZM¾Ô¤xL«ēįĬīĢĆĥĢİıĘĭ ĎīĢĢİ
ĘİĢİĄįĪİģĬįĖIJĭĭĬįı  8 µÛ«EJT>€äxL«ĖıĞīġİĴĦıĥĬIJı
 H Ô>PTØ}à±Ý‚¤Ü®LÜH©ÔxL« ĖIJĭĭĬįı
ĕĬĩĩİĒijĢį  EJT>FCÔxL«ĚĞĩĨİĚĦıĥĬIJıĖIJĭĭĬįı
 ETZG2IßxL«ĖĦıĴĦıĥĬIJıĖIJĭĭĬįı

SHCÝ 6Cä·²„Jà>Ø©ÜHT©Iä²Ý4CÝYHJ±Eà
www/what-when-how.com/child-development/motor-development-child-development
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 22
4@Â>PNßÖz
[@[>>ã ÂMÝ ¤OÛ[E IäLPß>´Cå
YETCß® Y>TãNÚ YETCÕ¤xL«.
2Ú«Cå Eå[G HKTI…Ô¤Ý ETÞ,
EÛ[E ZHTåLPß>´Cå YF±Ô>ITG
6L[P PNßÔxL« . ¦ITß :Û« PTKÕ>ã
3¤ÝZHT« ¤OÛ[E YH…JPß>[NÜ
HTßÚ« ®åG[>ÔxL«. 4KÙCTP«
ITEÚà Eå­[CJ ET[J 2[CJTNÝ
>TÙxL« . Âå² ITEÕ>ã 3¤ÝZHT«
IE ¤Kà>[NÔ Z>Ø© E[M[J
±Ü®xL«. ET°Cå YF±ÕxJ ‚L¤
¤OÛ[E>ã E[I„à
YPˆÜH©Ú«xåLGß .
5IGYPµÖzPNßÖz
ZH@Ú YETCÕ¤Ý P[K ;± ¤OÛ[E„å
ZE[P>ã ¤†Ú« YH…JPß>[NÜ ®…Û«
Y>TãNÖ Y@ÞP« 2Eå IGYPµÖz>ã
ETå. PJ« 2>…Ô¤Ý ZHT« 6DßÖz>ã
¤[LxåLG. 2ZE @IJÝ ¤†Ü‚ØCET>¶Ý,
>TKDÚäZ>äLPT²Ý , ZP²HØCET>¶Ý
IT²xåLG. ZI³Ý HMŠE ¾Ù©Eà>NTà
¾ÙCÜHCMTÝ .
62†¶Ü®MPNßÖz
‚JTZA Y>Tã[>„åH} ¤OÛ[EÜ H±PÝ
8åH« “6Dß 4JÔ>€[M” 3¤Ý. YHT±ã>ã
Iä²Ý IEß>ˆå €KÛEKÚ[E ¤OÛ[E>ã
®…Û« Y>TãxåLGß. YHT±ã>ˆå
4CITäLÚ[E HTß[PJTà ‚åYETCßÛ«,
>±Š>ã Iä²Ý 6H>KDÕ>[N°Ý
HJåH©ÚE YETCÕ¤xåLGß. ZI³Ý 2Pß>ã
;µÔ>Ú[E°Ý YHT±ÚEITG Iä²Ý
HJÚ[E YHT±ÚEIäL FCÚ[E[JÜ ®…Û«
Y>TãxåLGß. “EJ¶ Y@Þ«”, “F冔 ZHTåL
PTßÚ[E>ˆå 2ßÚEÚ[E°Ý ®…Û«
Y>TãxåLGß.
7YIT‰PNßÖz
¦EÛKIT> Y@JàH©PEä¤ YIT‰ PNßÖz
ETå ¤OÛ[EÔ¤ ;± ¯ÔxJ P‰¯[LJT>
2[IxL«. Eå­[CJ 6DßÖz>[N
IäLPß>´Ô¤ YPˆÜH©ÚE YIT‰ ®J
@Ô[J 2ˆÔxL« .

@ÛZETQÝ6ä@T>ÝIä²ÝP±ÚEÝ
ITEÕ>ã

HJÝYP²Ü®Z>THÝIä²Ý6ä@T>Ý
ITEÕ>ã

@ÛZETQÝ6ä@T>ÝP±ÚEÝHJÝZ>THÝHKP@Ý2å®
ITEÕ>ã

@ÛZETQÝ6ä@T>ÝP±ÚEÝHJÝYP²Ü®Z>THÝHKP@Ý
ITEÕ>ã

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 23
 YHÙ ¤OÛ[E>ã 13 PJ³Ý, 3Ù
6Õ>´Ô¤YE…°IT"
¤OÛ[E>ã 14 PJ³Ý HT‡G›JT>
4KÙ© PJ« ¤OÛ[EJTà 100 ¯Eà ¯ßP[C°Ý P[K 4ÜH±PÝ –}ÔxL« .
150 PTßÚ[E>[NÜ ®…Û« Y>TãN ¯}°Ý. HãˆÜ H±PÝ 4KÙ© ‚…¶>NT>
2ÜZHT« G¯Ý 10 ®J PTßÚ[E>[NÖ ‚…Ô>ÜH©xL« :
Z@ßÚ«Ô Y>TãNÚ YETCÕ¤xåLGß .

• ¤OÛ[E>ã PTßÚ[E>[NÜ ZH@Ú

YETCÕ¤¯å , 2[P 6„YKµÚ«
HãˆÜH±PÝ

Iä²ÝYIÞYJµÚ«;‡>[N8µÜ®Ý
Lå>[NÔYPˆÜH©Ú«xåLG.
•  å L T P «  I T E Ú  à ,  Ž Ö ¦ Ô
¯åHãˆÜH±PÝ HãˆÜH±PÝ
¤Kà>[N8µÜH¶Ý, PTßÚ[E>[NÜ ¯Eà ¯Eà
Z H @ Ú  Y E T C Õ > ¶ Ý , I O [ M „ à P±CÕ>ãP[K P±CÕ>ãP[K

YFxâPT> 4±ÔxL«. 4[P 4KÙ©Ý

[@[>>´Cå  4[DÛ«  Y@ÞP[E
¯åZHÖ¦P}PÕ>ã8GÜH©xL«.  ¯åHãˆÜH±PÝ
• 6ITEÕ>ˆà¤OÛ[EYH±ÝHTMTG
¯åHãˆÜH±PÚàPNßÖz„å
6„YKµÚ« Iä²Ý YIÞYJµÚ«
HTÕ¤
;‡>[N8µÜ®xL«.
¤OÛ[E H±PÚZET© ;܂©[>„à ¯å
HãˆÜ H±PÚà PNßÖz ŠxEÝ ƒ>¶Ý
ŽÖ¦ ;‡>ã - «…EIT> ŽÖ¦Ô ¤Kà>ã YI«PT> F[CYH²xL« .
YPˆÜH©Eà

IO[MÜ ZHÖ¦ - ;µÕ>äL , 2ßÚEIäL 2¯åHãˆÜH±PÚà6CàIä²Ý

ZHÖY@T‡>ã 6±PTEà . CT - CT - CT 4JÔ>PNßÖz
ZHTåL 6„ß IäLÝ YIÞ 8µÚ«Ô>ˆå
Ħ6JKÝ
YETCKT> 4[P 4±Ô¤Ý .
@KT@…JT> 3Ù©Ô¤ 2.5 2Õ¤MÝ
PNßxLTß>ã. 6 PJ« €KÝ®[>„à @KT@…
86Cä·²>ˆåZP[M>ã ¤OÛ[E 46.6 2Õ¤MÕ>ã 6JKÚ[E
2}ÜH[C 6Cà ·²>ˆå PNßÖz>NTG 2[CPTß>ã .
@T܂©Eà, 6LÕ¤Eà, >‰¶ –Ô>Ý Y@ÞEà
ZHTåL HTÕ¤>ã ¤OÛ[EÜ H±PÚà
6±PTx €[M €²ÚEÜ YH²xåLG.
3GTà ‚L HOÔ>Õ>ˆà ¯åZGäLÝ
2[CEà ¤OÛ[EÜ H±PÚà
¯}P[CJT« .

 HãˆÜH±PÝ
¤OÛ[EÜ H±PÝ €[LP[C°Ý
@IJÚà HãˆÜ H±PÝ 3KÝHITxL« .
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 24
ĦĦ8[C 7 ICÕ¤ 2>ITG 8[C Y>TÙ}±Ô>
@KT@…JT> 3Ù©Ô¤ 1.6-2.3 xZMT 8[C ZPÙ©Ý. @KT@…JT> YHÙ ¤OÛ[E 25-30
2>…Ô¤Ý . 6 PJ« ¤OÛ[E @KT@…JT>Ü x . x . 8[C°C­Ý , @KT@… 3Ù ¤OÛ[E
‚LÛEZHT« 4±ÛE 8[C[JÔ >TØ}³Ý 30-32 x.x. 8[C°Ý Y>TÙ}±Ô> ZPÙ©Ý.

6Õ>´Ô¤YE…°IT"
;±Õx[DÛE ¤OÛ[E PNßÖz ØCÚå Žâ 4JÕ¤Ý 2Õ>åPT} [IJÚà ;±
¯ÔxJ Y@JàHTCT> ¤OÛ[E ‚LÛE« ¯Eà 5 PJ« P[K ¤OÛ[E„å PNßÖz
>Ù>T~Ô>ÜH©xL« . PNßÖz >Ù>T~ÚEà 8åH« ¤OÛ[E„å KTG PNßÖz
Iä²Ý ¯åZGäLÚ[E >Ù>T~ÜHET¤Ý . ;áYPT± ITEZIT 2àM« 3 ITEÚä¤
;± ¯[LZJT ¤OÛ[E„å 8[C PNßÖz 2Ø[C„à ¤†Ô>ÜHØ© 2Ô¤OÛ[E„å
PNßÖz P[N¶ 6±PTÔ>ÜH©xL«. 4áPØ[C„à >TDÜH©Ý HÖ[@ €LÝ ¤OÛ[E„å
@TETKD 6Cà 8[C[J ¤†ÔxL« . ¤[LÛE 8[C 6[CJ ¤OÛ[E[J I×@㠀LÝ
6DßÚ«xL« . zPÜ® 3Kצ €LÝ ƒ>Ô ¤[LPTG 8[C[J ¤†ÔxL« .

ĦĦĦ6Cà·²ŠxEÕ>ã 6Cà ·Ý® P}P¯C­Ý, P„²

IO[MÚ ZETäLÝ I[L°Ý . ¯> 6²Ü®>ã
z†ET>ZP 4±Ô¤Ý. 3GTà >åGÝ @ä²Ü
YH…ET> 4±Ô¤Ý . >µÚ« –Ù}±Ô¤Ý .
6Cà @ä² H±Iå ¤[LÛ« >TDÜYH²Ý .
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
EØ[CJT>¶Ý 4±Ô¤Ý. ITß® EØ[CJT>¶Ý,
2>MIT>¶Ý 4±Ô¤Ý. [> >Tà>ã
6²JT> 4±Ô¤Ý . [>>ã , HTEÕ>ã
YH…ET> PN±Ý .
25
Ħij6Cà2[IÜ®
zM ¤OÛ[E>ã 8ÙZCT ITß‚Ô 2àM«
™Z@TITß‚Ô 2àM« 8ÔZCTIT߂Ô
6Cà2[I܂[G EÕ>ã IKHª , 6D¶ ,
6Cà Y@JàHT©>ˆå 2}ÜH[C„à
YH䆱ÜHTß>ã .
ijĦĦĦ®Må6²Ü®>ã
H±PÝ 2[C°Ý P[K Š‰ÔZ>TNÚå
PNßÖz ¯}¶LTIà 4±ÔxL« . 8GZP
¤OÛ[E>ã ¾KÜHTß[P Y>TÙCPß>NT>
4±ÔxåLGß . ¤OÛ[E>ã PN±Ý ZHT«
HTß[P Iä²Ý ¤ŠLå 2>…ÔxL« .
8GZP ¯å HãˆÜ H±PÚà @…JT>
ij8³Ý®>ã 2[IÔ>ÜHØC YMå¦>ã ZE[PÜH©xL«.
8³Ý® PNßÖz 8åH« 8³Ý®>ˆå 8[C
2>…ÜH«, 8³Ý®>ˆå 8Ù~Ô[> 34JÔ>PNßÖz
Iä²Ý 2[IÜ[H 6ãNCÔx 4±ÔxL« .
¯Eà FTå¤ 2àM« :Û« PJà YHT«PTG
6C‡å HàZP² H¤>ˆà HàZP²
Iä²Ý ¬Ù 4JÔ>Õ>ˆà >Ø©ÜHTØ[CÜ
ŠxEÕ>ˆà 8³Ý®>ã 6²JTxåLG .
YH²xL« . ‚åP±Ý 2ØCP[D 3 4JÔ>
8³Ý®>ã YH…ET>¶Ý , P³PT>¶Ý IT†
PNßÖz[J ¦±Ô>IT> 8©Ú«Ô >TØ©xL«.
¤OÛ[EÔ¤ 6²JTG P}PÝ ;å[LÚ
E±P«Cå 6ã 6²Ü®>[NÜ HT«>TÔxåLG.
[>HOÔ>Õ>ã
ijĦHä>ã
[>>ã 6HZJT>Ú[E €²¶Ý ŠQJÚà
¯å HãˆÜ H±PÚå YETCÔ>Úà ¤OÛ[E
¯å HãˆÜ H±PÚ[E ;± zÔ>MTG
HTà Hä>[NÔ Y>TÙ}±ÔxL«. ¯å
>TM>ØCIT> >±EMTÝ. 4ÛE H±PÚà
HãˆH±PÚå 4² 2[KJTÙ}à HTà
¤OÛ[E>ã ;± [> 6HZJT>Úà
Hä>[N, €KÛEKÜ Hä>ã PNßÛ« 5© Y@Þ«
4±Û« IäYLTå²Ô¤ IT²xåLG .
Š©Ý. ¯å HÔ> [IJITG YPØ©Ü Hä>ZN
4ÜZHT« ;± ‚KETG[>°Cå, IäYLT±
¯E‡à PN±Ý Hä>ã. ¯å HãˆÜ H±PÝ
6EŠÔ[> 2àM« «[DÔ[>[J
¯}¶²[>„à ¯åHÔ>Úà ¤OÛ[EÔ¤
HJåH©Ú >ä¤Ý Lå>ˆà
;å² 2àM« 4KÙ© €[MÜ Hä>´Ý ,
>PGÝ Y@³Ú«IT² Z>Ø©Ô
z†« 4[CYPˆ°Cå €[MÜ Hä>ã zM¶Ý
Y>TãNÜH©xåLG. 6ETKDIT>
6±PT¤Ý .
PÙDÕ>ã •Ø©Ý ZHT« ‚KETG
ijĦĦFKÝ®Iä²ÝE[@IÙCMÝ [>[J 6HZJTxÚ« PÙDÝ •ØC¶Ý
IäYLT± 6EŠÔ[> ETã>[NÜ ‚}Ú«
¤OÛ[EÜ H±PÚà FKÝ® IÙCMÚå
Y>TãN¶Ý HJåH©ÚEÜH©xL« .
PNßÖz ƒ> ZP>IT> 4±ÔxL« . 3-4
PJå ZHT« PNßÖz ¤[LxL« . 4ÛE
H±PÚà ¯߶LT Y@à>ã ¯ßÖz
2[CxåLG. ¯ßP[C°Ý Â[N Iä²Ý
FKÝ® IÙCMÚETà 4ÛE ITäLÕ>ã
;±Õx[DÔ>ÜHØ© HàZP² 4JÔ>
PNßÖz[J 7Ô¤ŠÔxåLG. :Û« PJà
Â[N„å 8[C 2Eå ¯ßÛE 8[C„à
75 @EŠxEÝ 6ãN«. 8Ø© PJà
2 E å ¯  ß Û E 8 [ C „ à 90 @ E Š x E Ý
4±ÔxL« .
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 
2ØCP[D 4JÔ>PNßÖzoYHT«PTGLå>ãIä²Ý¬ÙLå>ã
PJ« YHT«PTGLå>ã ¬ÙLå>ã
3Ù©>ã EÚÚET¶xL«H} >T܂2}Ú«PØCÝP[KxL«>Ø[C
9²xL«ŽâH}„à4±Û« ŠK³CåIäLŠKà>[N;Ø©xL«
¤ÔxL« x²Ô¤PàYETC߯åZGäLÝ
3Ù©>ã FåLT><©xL« YHåzà‚}ÔxL«@«KÝP[KxL«
@T«ßJIT>¤ÔxL« >Ø[C>ˆà@I€[M„àFCÔxL«
ETÙCÚYETCÕ¤xL« P[KHCÚàPÙDÝ€KÜ®xL«
@Ô>KPÙ}[J 8µÚ«Ô>[N6±PTÔ¤xL«‚Lß
ƒÔxL« 6EŠ°CåETZG6[C2~xL«
Iä²Ý>[NxL«FåLT>@T܂©xL«
3Ù©>ã ¦ITß2}ET¶xL« >TM~2~xL«>Ú…ÔZ>T[M
;±>T‡à€äxL«YH…J [>JTãxL«>Ú¯ã>KÙ}[JÜ
HÛ[E‚}Ô>¯}xL« HJåH©Ú«xL«6EŠ°Cå«~
æx܂ÕŠ[NJT©xL« «[PÔxL«
3Ù©>ã >Ø©>[NÖ¦IÔxL« ¯å¤OÛ[EÜH±PÚå¯}Šà
ƒPÙ}<ØCÚ >[MYPˆÜHT©6Ö@€[M„à
YETCÕ¤xL«>„² 6ãN«4ÛE>TM>ØCÚà
ETÙ©xL«ZIà>݂ ¤OÛ[E>ãŠKà>NTà‚Kæ>[N
;å[LHä†ÔY>TÙ© ‚}Ú«HCÝP[KJÚYETCÕ¤xåLG
2[EFT}JTàYET©Ý EÕ>ãHCÕ>´Ô¤YHJ…©xåLG
PÙDÝ6C[M 2Pä[LŠNÔ>ÚYETCÕ¤xåLG
¾Ô¤xL«YCåæ
HÛ[E‚}ÔxL«

;ÚE ¤µÔ>´Cå >MÛ« 6LPT©P« ¤†Ú«

¤OÛ[E>ã >äxåLGß. @¯ETJ PNßÖz„å
¯ÔxJ 2Õ>IT> Š[NJTØ© 4±ÔxL« .
3-4 PJà ¤µ Š[NJTØ© FCP}Ô[>>ˆà
EÝ[I 4[DÚ«Ô Y>TãP« ¤†Ú«
¤OÛ[E>ã >ä>Ú YETCÕ¤xåLGß . 4«
;± ¤OÛ[E„å @Â> YETCß[H PNßÔxL«.
2« IäLPß>ˆå @Â> FCÚ[EÔ>TG
4@Â>PNßÖz PTÞÜ®>[N 2>…ÔxL« .

IÔ>ã Iä²Ý YHT±ã>ã Hä†J

Š‰Ü®D߶Cå HKÛ« Š…°Ý 6M>Ú[EÔ
Y>TÙCET> 4ÛEÜ H±PÝ 2[IxL« .
@Â> YETCß®>[N 8áPT² 6±PTÔ¤P«
8åH« Hä†°Ý , ¤©ÝHÚä¤ YPˆZJ
6ãN IÔ>´Cå , ¤†ÜHT> @I PJ«ãN
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
Ħ@Â>FCÚ[E>ã
• @TJà  - ¤OÛ[E>ã  ¤†ÜHT>
2Pß>ã  HTKTØC  Iä²Ý  Š±Ý®Ý
;±  FH…å  IGÜHTå[I[J°Ý ,
FCÚ[E[J°Ý‚åHä²xLTß>ã.
27
• ZHTØ} -  Ø}³Ý , YPˆ„³Ý ZP²H©xåLG. IGYPµÖz>[N ZFßI[L
IäLPß>[N ¯ÛE  ZPÙ©Ý 8G IGYPµÖz>ã (3Ô>ÜÁßPITG«) 8å²Ý,
¤OÛ[E>ã8ÙªxåLGß. 8  ß I [ L I G Y P µ Ö z > ã
• ;Ú«[OÜ® -  å L T P « (2‰¶ÜÁßPITG«) 8å²Ý 4KÙ© YH±Ý
P J «  ¯ } Š à  ¤ O Û [ E > ã ‚…¶>ˆå Žâ P[>ÜH©ÚEMTÝ. IxâÖz,
@  > I J I T > ¶ Ý , ; Ú E  P J « Ô 2å®, 3ßPÝ Iä²Ý 4KÔ>Ý ZHTåL[P
¤ µ Ô > ´ C å  ; Ú « [ O Ô > ¶ Ý ZFßI[L IGYPµÖz>NT¤Ý . 8ßI[L
>äxåLGß . IäL ¤OÛ[E>´Cå IGYPµÖz>ã P±ÚEIˆÔ¤Ý 6Dß[PÚ
Š[NJT©ÝŠ±ÜHÝ2>…ÔxL«. E±P«Cå, 2[P IäLPß>NTà
• 4KÔ>Ý - Š[NJTØ©Ú YETCß®>ã YP²Ô>ÜH©xåLG. Z>THÝ, HJÝ, YHTLT[I,
¤OÛ[E>ˆCÝ4KÔ>IGÜHTå[I[J 8…Û« ŠµEà , «Ô>Ý Iä²Ý HEäLÝ
PNßxåLG. I ä L P ß > ˆ å ZHTåLPä[L 4Eä¤ 6ETKDIT>Ô ·LMTÝ.
6D߶>[N°Ý, IG8µÖz>[N°Ý
®…Û«Y>TãN6E¶xL«. 62†¶Ü®MPNßÖz
• HxßEà - HxK¶Ý , 2Ô>[L°Ý ¯å HãˆÜ H±PÚà €>µÝ IGPNßÖz
@  >  2 Õ Ž > T K Ú [ E  Y P à ³ Ý . 6ä@T>ITGET>¶Ý Iä²Ý IT²Ý
FÙHß>´Cå Š[NJT©ÝZHT« Eå[I°[CJET>¶Ý 4±ÔxL«. 9YGåLTà
¤OÛ[E>ã 4[E > ä ² Ô ¤OÛ[E>ã EÕ>ã ¦ä²Ö¹O[M 3KTÞÛ«,
Y>TãxåLGß. 8ÙDÕ>[N PNßÔxåLGß.
‚KÖz[G>´Ô¤ •ß¶ >TÙxåLGß. >äH[G
ĦĦ@Â>8ßFCÚ[E>ã
• 8ßI[L¤DÝ-3Iä²Ý4PJà
ÂÚEPß>´Cå ¯KÙH©Ý ¤DÝ
3KÝHITxL«.‚å2«¤[LxL«.
• ¯ K Ø ©  ¤ D Ý  -  2  P J  à
6Cà›JT> YETCÕ¤Ý ¯KØ©
FCÚ[EYHT«PT>4PJàI[LJÚ
YETCÕ¤xL« . 2©Ú« EPLTG
PTßÚ[E>ã Iä²Ý IäLPß>[N
¤äLÝ @TØ©Eà ZHTåL  PTÞ
YIT‰ÚETÔ¤Eà3KÝHITxL«.
• 3Ô> ¤DÝ - 3- P« PJà
¤OÛ[E>ã ƒ> 2>TK ¤DÝ
Y>TÙCPß>NT>IT²xåLGß.
• 2‰ÚEà ¤DÝ - EÕ>´[CJ
8à[MÔ¤ã 4±Ô¤Ý 8[E°Ý
2‰ÜHEåÂMݤOÛ[E>ãEÕ>ã
IG€[M[JYPˆÜH©Ú«xåLGß.
5IGYPµÖzPNßÖz
¤OÛ[E>ˆå IGYPµÖz YPˆÜHT©>ã
PJ« ¯ßÛEPß>ˆCÝ 4±Û« YH…«Ý
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
Š[NJTØ©Ô>ˆà HÕZ>äxåLGß. ZI³Ý
6M>Ý Hä†J Eå>KäL ®…E[M°Ý, 2«
8áPT² Y@JàH©xL« 8åL BTGÚ[E°Ý
PNßÔxåLGß. Y@JàHT©>ã, Š¯[L>ã
Iä²Ý ¤[LÛEHØ@ E>Pà>ã ¤†ÚE
PKݮԤØHØC ®…E‡å 2}ÜH[C„à
¤OÛ[E>ã ¯}¶>[N 6±PTÔ¤xåLGß.
6Ù[IÔ¤Ý, >äH[GÔ¤Ý 4[CZJ 6ãN
ŠÚJT@Ú[EÔ ·²Pà 4NÝ
¤OÛ[E>´Ô¤ zKIÝ 9äHCMTÝ.
PTßÚ[E>NTà Z>㊠Z>Ø¤Ý Lå
2>…ÜHEå ÂMÝ IEß>ã, YHT±ã>ã
Iä²Ý ¹â€[M[J Š[KPT>Ü ®…Û«
Y>TãxLTß>ã. ¤OÛ[E>ã >ØC[N>´Ô¤
ŽâÜH}PTß>ã . 3GTà zM ŠQJÕ>ã
9å @…JT> 2àM« EPLT> 4±ÔxåLG
8åH[E 2Pß>ã ®…Û« Y>TãPà[M.
7YIT‰PNßÖz
¯å HãˆÜ H±PÝ 2> ZHÖ¦ €[LÛE
“(@TØCß HTÔæ) PJ«” 8åL[OÔ>ÜH©xL«.
9YGåLTà 4ÜH±PÚà ¤OÛ[E>NTà

zKIƒå† ZH@ ¯}xL«. 2Pß>ã
[@[>>[N HJåH©ÚEMTÝ. 3GTà
ZHÖ¦Ô¤ ITäLT>ÚETå 2Pä[L 2Pß>ã
6HZJTxÔxLTß>ã. ¯å ¤OÛ[EÜ
H±PÚà ZH@Ô >ä> ZPÙ©Ý 8åL
6ÚZP>Ý P³PT> 4±ÔxL« . ¦ITß 2
PJà ¤OÛ[E>ã YIT‰[J 6HZJTxÔ¤Ý
Lå “YKG 2>…ÔxL« . 3KÝH >TM
¤OÛ[E H±PÚà PTÔxJÕ>ˆå
6±PTÔ>Ý ƒ>¶Ý ØCPØCITG Iä²Ý
>~Ô>Ô ·}J ¯[L[JÜ ‚åHä²xL« .
2 2àM« 3 PJ« ¤OÛ[E>ã YHT«PT>
3, 4 Y@Tä>ã Y>TÙC PTÔxJÕ>[NÜ
HJåH©Ú«xåLG. HM PTÔxJÕ>ã
¯}¶LTE €[M„à 6ãNG .
EFHß3Þ¶
6 PJ« €[LP[C°ÝZHT« ZI… 46
2Õ¤M 6JK¯Ý , 18 xZMT 8[C°Ý
Y>TÙ}±ÔxLTã. 4Eå ÂMÝ 2PN«
8[C Iä²Ý 6Cà 2[IÜ® Hä† –
8åG ¯}¶Ô¤ P±xLTÞ ?
Š[C: PJ«Cå ;܂©ÝZHT« ZI…„å
8[C ¤[LPTG«. ¤[LÛE 8[C
>TKDIT> 2Pã 8ÔZCTITß‚Ô 6Cà
2[IÜ[HÔ Y>TÙ}±ÔxLTã .
HãˆÜH±PÝ
‚å ¤OÛ[EÜ H±PÝ 8åH« 6 PJ« ¯Eà
HTà ¯ß¶Ü H±PÝ 2[C°Ý P[K –}ÔxL«.
4ÜH±PÚà , ¤OÛ[E EÜHØC Iä²Ý
@Â>Úà ;Ú«Ü ZHTE[M ¤†Ü‚ØC ;±zM
¹â€[M>ã HTÜ[H 9äH©Ú«xL« .
¤OÛ[EÜ HãˆÔ¤Ö Y@àMÚ YETCÕ>
3K݂ÚE‚å PTâÔ[>Ü HTÕxà 2>ITG
ITäLÕ>ã 9äH©xL«.
6CàPNßÖz
HT‡G ¯ßÖz„å YETCÔ>Ô >TMÝ
YETCÕ¤Ý P[K YI«PTG Iä²Ý KTG
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
PNßÖz Y>TÙCET> ‚å ¤OÛ[EÜ H±PÝ
4±ÔxL« .
6JKÝIä²Ý8[C
4ÛE PJà ¦ITß ¯«[I H±PÚà
Âå†à 4KÙ© HÕ[> ;± ¤OÛ[E YHä²
Š©xL« . 4à 3Ù , YHÙ ¤OÛ[E>ã
2[GÚ«ZI ;áYPT± 3Ù©Ý 2 ¯Eà
3 2Õ¤MÝ P[K PNK ZPÙ©Ý 8G
8ßHTßÔ>ÜH©xL« . 4ÛE >TM>ØCÝ
¯µP«IT>ZP 3Ù ¤OÛ[E„å @KT@…
6JKÝ YHÙ ¤OÛ[E[J ŠC @äZL
2>IT> 6ãN« . 8­Ý , 10 ¯Eà 12
3Ù©>ˆà YHÙ ¤OÛ[E„å @KT@…
6JKÝ 3Ù ¤OÛ[E>[N ŠC 2>IT>
4 ± Ô x L « . H ± P Ý 2 [ C ° Ý Z H T « , 11
PJETG YHÙ ¤OÛ[E ;å² 58 2Õ¤M
6JKÝ 6ãN« . 3GTà 2ZE PJ«ãN
3Ù ¤OÛ[E @äZL 6JKÝ ¤[LPT>
4±ÔxL« .
YH±ÝHTMTG ¤OÛ[E>ã, 6
PJET¤ÝZHT« , ‚LÔ¤ÝZHT« 4±ÛE[E
ŠC 9LÔ¤[LJ 7 ICÕ¤ 8[C 2>IT>
4±ÔxåLGß . 8[C 2>…Ü® 8åH« 1.3
¯Eà 2.3 x . x P[K„MTG ŠxEÚà
6ãN«. 11 PJETG YHÙ ¤OÛ[E
@KT@…JT> 40.1 x.x 8[C Y>TÙ}±ÔxL«.
2ZE PJ«ãN 3Ù ¤OÛ[E„å 8[C
38.7 x . x 6ãN« .
6Cà·²ŠxEÕ>ã
YHÙ ¤OÛ[E>ˆ[CZJ 6Cà P}PÕ>ã
8åH« E[@>ˆå Y>TµÜ® ŠxEÝ
2>IT>¶Ý, 2ZE ZFKÚà 3Ù
¤OÛ[E>ˆCÝ ZFß 8KT> 6ãN«. PT°Ý,
ET[C°Ý YH…ET¤ÝZHT« ¯> ŠxEÝ
I[LxåLG . ¯å YFä† 2>MIT>¶Ý ,
YI‡ET>¶Ý IT²xL«. >µÚ« –NITxL«.
ITß® Š…P[CxL«. P„² EØ[CJTxL«.
>KÕ>´Ý, >Tà>´Ý –NITxåLG. [>°Ý,
HTE¯Ý YH…ETxåLG . 3GTà ¤[LÛE
ZP>Úà F[CYH²Ý .
29
E[@PNßÖz
HãˆÜH±PÚà 6Cà Y@JàHT©>ˆà
2N¶Ý , Š±ÜH¯Ý 2>…Ü‚GTà ;±
¤OÛ[E„å E[@ 2>…Ô¤Ý . 8³Ý®
Iä²Ý FKÝ® IÙCMÕ>ã Iä²Ý zM
6²Ü®>ˆå 2N¶ 2>…ÜHETà 8[C
·©xL« . HãˆÜ H±PÚà “¤OÛ[E
Y>TµÜ®” ¤[LÛ« E[@Kã¶Ý , P³¶Ý
KT> 2>…ÔxL«. 4[CÔ>TM 3Ù©>ã
¯µP«IT> E[@ PNßÖz ZP>IT>
2>…ÔxL«. ZI³Ý 2[P 8³Ý®>´Cå
6²JT> ;Ø}Ô Y>TãxåLG . >Ù>ã
- >KÕ>ˆå ;Ú«[OÜ®Ý ¯åZGäLÝ
2[CxL«. 12 PJET¤ÝZHT« YH±ÝHTMTG
¤OÛ[E>㠃> ;±Õx[DÛE E[@>[NÔ
Y>TÙ}±ÔxåLG .
8³Ý®PNßÖz
HT‡G ¯ßÖz 2[C°ÝZHT«
8³Ý® PNßÖz ZP>Ý «…EITxL«.
2> 2NŠà 6äHÚJT¤Ý HT‡G
¦K܂>NTà 6ÙCT¤Ý ¾ÙCZM 4Eä¤
>TKDÝ . 8³Ý®>ˆå –N¯Ý , 2>M¯Ý
2>…ÔxL« . ‚å ¤OÛ[EÜ H±PÚà
8³Ý®>ã >}GITx , 4² ¯ßÖz[J
2[CxåLG .
Hä>ˆåPNßÖz
¤OÛ[EÜ H±PÚ³Ý , ¯å ¤OÛ[EÜ
H±PÚ³Ý ¯[NÚE ¯Eà Hä>ã 6 ¯Eà
13 PJà ŠµÛ« Š©xåLG . 2[GÚ«
HTà Hä>´Ý €KÛEK
ITäLÜH©xåLG . 3Ù ¤OÛ[E>[N ŠC
YHÙ ¤OÛ[E>´Ô¤ ¯åGET>ZP €KÛEKÜ
Hä>ã ZETå† Š©xåLG .
Â[NPNßÖz
Â[N 2N¶ YH…JPß>[NÜ ZHTà
¤OÛ[E>ˆå 6 PJZMZJ 9LÔ¤[LJ
90 @EŠxE PNßÖz[J 2[CÛ« Š©xL«.
HãˆÜ H±PÚå
PNßÖzJTG« Â[N 4JÔ>Ý Iä²Ý
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
FKÝ®Ô Y>TµÜ® 6±PTÔ>Úå
;±Õx[DÜ[H ([I‡ZG@å) 6ãNCÔx
4±ÔxL« . 4ÛE PJà Â[N„å PM«
Iä²Ý 4C« 2[KÔZ>TNÕ>ˆå
Y@JàHT©>ã Få¤ €²PÜH©xåLG .
[I‡ZG@å 8åH« FKÝ® Y@à>[NÖ
¦ä†³Ý Y>TµÜ® YHT±Ø>ã
H}EMT¤Ý. 4[P ƒå Š[@>[N
>CÚ«PEä¤ 6E¶xåLG .
‚å¤OÛ[EÜH±PÚåZHT«
9äH©Ý4JÔ>PNßÖz
2> 2NŠà E[@ 4JÔ>Õ>ã ZE[PÜH©Ý
FCP}Ô[>>ˆà HÕZ>äHà ¤OÛ[E>ã
3ßPÝ >TØ©xåLG. ¦EÛKITG,
>Ø©ÜHTCäL FCP}Ô[>>ˆ³Ý,
¯KØ©EGITG Š[NJTØ©Ô>ˆ³Ý,
¤Ú«Ö@Ù[C, 6[EÚEà Iä²Ý «KÚ«Eà
ZHTåL •ŠKITG Š[NJTØ©Ô>ˆ³Ý
2Pß>ã 2> ZFKÚ[E Y@MŠ©xLTß>ã.
6 PJ«Ô¤ã YH±ÝHTMTG ¤OÛ[E>NTà
>„² ETÙ©Eà, ƒPÙ} <Ø©Ú
YETCÕ¤Eà ZHTåLPä[L Y@ÞJ
¯}°Ý. 7 PJä¤ã YH±ÝHTMTG
¤OÛ[E>㠂}ÚEà, 8†Eà, –Û«Eà
Iä²Ý HÛ[E 6[EÚEà ZHTåLPä²Ô¤Ú
ZE[PJTG 4JÔ>Õ>[N ZFßÚJT>
Y@ÞJÚ YETCÕ¤xåLGß. ZI³Ý
I~Ô>Ø©, >Tà>ã ZHTåL HàZP²
Hä>NTà
2Õ>Õ>ˆ³Ý YFxµÝ Eå[I[J
PNßÔxåLGß .
@Â>PNßÖz
‚å ¤OÛ[EÜH±PÚà @Â> PNßÖz„à
HàZP² ŠEITG ITäLÕ>ã 9äH©xåLGß
4ÜH±PÚà ¤OÛ[E>ˆå PTâÔ[>„à
YHäZLTß>ã, ¤©ÝH 6²Ü‚Gß>ã Iä²Ý
ZHT« Â[N ;ÚE PJ« ¤µÔ>ã ZHTåL[P ¯ÔxJ
4CÝ ‚}ÔxåLGß .

• HãˆÜH±P¤µÔ>ã-HãˆÜH±PÝ
YETCÕ¤ÝZHT« ¤OÛ[E>ã "¤µ
PJà" 2}YJ©Ú« [PÔxåLGß.
@¯ETJ Š‰Ü®D߶ 2ZP>IT>
PNßxL«. ; Ú E  ¤ µ Ô > ã
FCP}Ô[>>ˆà 2> 3ßPÝ
Y>TÙCET>4ÛEH±PÝ2[IxL«.
4à ;± ¤µŠà 2Վ>…Ô>ÜHØC
6 ² Ü ‚ G ß > N T P  à  Š ± Ü H Ý
2>…Ô¤Ý.
• ƒ[> 6DßÖz - @  >
2Վ>TKÚä>T> I ä ² Ý ‚å PTÕ>à, 2‰ÚEà Iä²Ý 2PIÚEà
®LÔ>~܂ä>T> 8 ˆ  à ZHTåLPäLTà 2« >TØCÜH©xL« .
4DÕ¤Ý Y H T « P T G • HJÝ
Š ± Ü H Ú  å  Y P ˆ Ú Z E T å L Z M HãˆÜ H±PÚà HJÝ 2>IT>
ƒ [ >  6 D ß Ö z J T ¤ Ý .  ; Ú E >TDÜH©xL« . HãˆÜ H±PÚà 4±ÛE
¤µÔ>ã 2àM« YHäZLTß>ã 2Ö@Õ>ˆå YH±ÝH¤ ¯ß PJ³Ý
2 à M «  6 C å ‚ L Û E P ß > N T à ·C –}ÔxL« .
ƒ> 8ˆET> ®ÙH©ÚEÜH©Eà
• HEäLÝ
Iä²Ý IäLPß>ã ·²P[E°Ý ,
¤OÛ[E>ˆå HEäLÝ PN±Ý ZHT«
Y @ Þ P [ E ° Ý  Y P ² Ü ® D ß P T >
2>ITxL«. HEäLÝ ¤OÛ[E>[N
ŠNÔ¤Ý IGÜHTå[IZJ @Â>
@‡ÜH[CJÖ Y@ÞxL«. €[MY>TãNTIà
2Վ>TKÚä>TG ¤OÛ[E>ˆå
EŠÔ> [PÔxL« . YETà[M E ± x L « .
Š±ÜHÚ[EÔ>TØ©Ý2N¶Z>TMT¤Ý.
4EGTà ¤OÛ[E>ã 8³Ý >PGÝ Y@³ÚE
• YHT²Ü®D߶ - YHT²Ü®Dß[P
¯}JTIà ZHTxL«. 2Pß>ã
  Ø } à  > ä ² Ô  Y > T ã ´ Ý
HT«>T܂å[I[J 6DßxåLGß.
¤OÛ[E>ã;ÚE¤µÔ>´CåFå¤
HEäLITG FCP}Ô[>>ã Iä²Ý ZHÖ¦Ô
2­@…Ú«ÜZHTP«IØ©IàMTIà,
¤N²H}>ã ÂMÝ 2Pß>´[CJ HEäLÚ[E
E [ M [ I J Ú « P Ú  ä > T >  Z E ß ¶
YPˆÜH©Ú«xåLGß .
Y@ÞJÜH©P[EŠ±Ý®xåLGß.

‚å¤OÛ[EÜH±PÚà6ãN
IGYPµÖzPNßÖz
YP†ÚEGITG 8µÖz (temper tantrum)
8åH« H㈠H±P ¤OÛ[E>ˆCÚà
“YKG ZETå²Ý IGYPµÖz 3¤Ý .
2µEà, >E²Eà ÂMIT>
YPˆÜH©Ú«xåLGß .
• Z>THÝ
ZE[P>ã ÁßÚ 2[CJTEZHT« Z>TH
6DßÖz YPˆÜH©ÚEÜH©xL« . >E²Eà ,
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
2†¶Ü®MPNßÖz
¤OÛ[E>ã PN±Ý ZHT« 2Eå IG
3äLà>ˆà >~@ITG ITäLÕ>ã
9äH©xåLG. 2Pä²ã >äH[G,
€[GPTäLà, H[CÜ®ÚLå, ŠGT
8µÜ®Eà Iä²Ý >ÙZDTØCÝ ZHTåL[P
4[E
2CÕ¤Ý. ETÕ>㠊±Ý‚J 4MÔ[> 2[CJ
2Pß>NTà ØCƒC¶Ý ¯}xL«. 2­HP
2†¶ P[>>ˆå 4Jà® ¤†ÚE 4CÝ@TßÛE
>±Ú«Ô>ã Hä† FàM ®…E[M YH²xåLGß.
¤OÛ[E>ã H}Ô>¶Ý, 8µE¶Ý
31
YETCÕ¤xåLGß . ZI³Ý H}ÜH³Ý , ®J PTßÚ[E>[NÔ >ä²Ô Y>TãP«
8µ«P³Ý L[I YHä² ŠNÕ¤xåLGß. IØ©IàMTIà , H[OJ PTßÚ[E>´Ô¤
®J 2ßÚEÕ>[N >TD¶Ý
YIT‰PNßÖz ¾ÙCÜH©xåLG. 6 PJ‡±Û«
PTÔxJÕ>ˆå –NÝ 2>…Ô>Ú
;± ¤OÛ[E„å YIT‰@Tß Lå>ã
YETCÕ¤xL« . ¯å ¤OÛ[EÜ H±PÚà
2[GÚ«Ý YHäZLTß>ã Iä²Ý
4±ÛE 2> ZHÖ¦ €[LÛE (@TØCß HTÔæ)
YET[MÔ>TØz , PTYGT‡ , ®ÚE>Õ>ã
¤DÚ[E –Õx >Ø©ÜHTCTG, ZEßÛYE©ÚE
Iä²Ý ;ÚE ¤µÔ>ã 2CÕxJ YPˆ
ZHÖ¦Ô>ã IØ©ZI 4CÝ YH²xåLG .
6M>Úå 6EŠ°Cå YHLÜH©xL« 2àM«
PNßÖz 2[CxL«. ¯Eà >ØCÚà
¤OÛ[E>ã @KT@…JT> 20,000 ¯Eà 24,000
PTßÚ[E>[N 2†Û« Y>TãxåLGß . 3LTP«P¤Ü® PTßÚ[E>ã
3LTP« €[M„à 50,000 PTßÚ[E>ã
2†JÜH©xL«. Y>T×@Ý YH…J ¤OÛ[E>ã

EFHß3Þ¶ ¯EàP¤Ü® ¯EàPTßÚ[E>ã

 Ø©Ü HTCÕ>[N Y@ÞPà S…QWÔ¤

zKIÕ>ã 4±ÔxåLG. 2PGTà zLÜ®ZE[P>´Cå·}J
2[IJTG Y@JàHT©>ˆà 5©HC ¤OÛ[E>ã
¯}Pà[M. 8ÜZHT«Ý 2På ¦ä†Ö
2[GÚ« ¤OÛ[E>´Ý Eå>KäLPß>NT>
¦Oå², >Ù~à H©Ý ;áYPTå[L°Ý
>TDÜH©xLTß>ã . 3GT³Ý PNßÖz ,
YETØ©, Š[NJT}, YHT²[I 4OÛ«
ZETäLÚ³Ý 6±YPTÚ« 4±ÜHTß>ã .
>TDÜH©xLTå . YHT±ÚEƒàMTE
8ÜH}„±ÛET³Ý zM ¤OÛ[E>ã 2Pß>ã
ŠIß@GÕ>[N ¯å[PÔxLTå.
;ÚE PJG[K >TØ}³Ý 2>
>Ø©ÜHTCäL ¯[L„à Eå
IT²HTØ©Cå 4±Û« “YPˆZJ EÚ«
6D߶>[N YPˆÜH©Ú«xLTå .
€äHß” .
Š[N¶>[NÜ Hä† zÛÔ>TIà
Y@JàH©xLTå . “YPˆZJ €äH«” 8åH«
YPˆÜH[CJTG ‚KÖz[G>[N PN±Ý
ZIä>ÙC 3ފå ÂMÝ
2PG« €[M Hä†J 6G« ¯}¶
8 å G ? 4 Û E € [ M Ô ¤
Y>T©Ô>ÜHØ}±Ô¤Ý ‚KÚZJ>Ü
YHJß 8åG ?

Š[C: S…è 2> «}Ü®Cå

4±ÔxLTå. 2P­[CJ 4ÛE €[M[I
>PGÔ¤[L¶ ƒ[>Ú«}Ü® Z>TNT²
(Attention deficit hyperactivity
disorder) 8å² 2[OÔ>ÜH©xL« .

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 32
 2>ÜH}JTG ®…Û« Y>Tã´Ý 3äL[MÜ
YHL 6±PTÔ> 6EPZPÙ©Ý . ”

3äLà4OÛEHTÔ>ÜHØC
¤OÛ[E>ˆåP[>>ã
3äLà 4OÛE ¤OÛ[E>㠊…PT> Âå²
P[>>NT> YET¤Ô>ÜHØ©ãNGß . 2[P ,

2. 6 C à 4Jà® @TßÛE 7G¯äL

¤OÛ[E>ã
3. I G 4Jà® @TßÛE HTÔ>ÜHØC
¤OÛ[E>ã
4. @Â>Úà YHT±Û«E‡à ¤[LHT©ãN

>TMÕ>ˆà 6±PTÔ¤Ý. 4« ZHTåL ¤OÛ[E>ã

¤OÛ[E>ã @TETKD/ POÔ>ITG PNßÖz

>TMÚà 9äH©Ý ‚KÖz[G>[N
¤OÛ[E>ˆ[CZJ3äLà4OÜ®
IT²HT©Cå 4±ÜHETà, 6±PTxåL
9äH©PEä>TG>TKDÕ>ã
‚KÖz[G>´Cå @ITˆÔ> ZPÙ}J« 6Cà @TßÛE 3äLà 4OÜ®Ô>TG HàZP²
4±Ô¤Ý. @Â> Iä²Ý IGYPµÖz >TKDÕ>NTPG .
‚KÖ@[G>[N @ITˆÔ> 4Ô¤OÛ[E>ã 2. HKÝH[K
zKIÜH©PTß>ã . 4áPT² ¤OÛ[E„å 3. @TE>ƒàMTE ZH²>TMÚä¤ ¯Û[EJ
EÜHØC Iä²Ý @Â> PTâŠà 4ۀ>ⶠ>TMÝ
HTÜ[H 9äH©Ú«Ý . 4. ¤OÛ[E ‚L܂å ZHT« 9äH©Ý >TJÝ.
5. ¯å ¤OÛ[EÜ H±PÚà 9äHØC
@TETKD¤OÛ[EIä²Ý4JMTE
ŠHÚGTà 2> 8ßHTßÜ®
®LÔ>~Ô>ÜHØC¤OÛ[E
4±Ü‚­Ý,  âÖz 9äHØCT³Ý,
;± @TETKD , 3ZKTÔxJITG ¤OÛ[E 2E[G 9ä²Ô Y>Tã´Eà.
Få¤ PNK¶Ý , 8ß>TM PTâÔ[>Ô¤ 6. Z F T Þ ETÔxJ H¤[J 2²[P
ZE[PJTGPä[L Y@Þ« Y>TãN¶Ý Y@Þ« YPØ} 8©ÜHETà @ÝHÛEÜHØC
¯}xL« . 2åLTC PTâŠà @ÛÔ¤Ý ‚KÖ@[G>ã.
@PTà>[N 8ßY>TãN 4JMTE ¤OÛ[E 7. ¯å ¤OÛ[E H±PÚà 9äH©Ý
YHT«PT> 3äLà 4OÛE / HTÔ>ÜHØC IGÝ @TßÛE Iä²Ý IGYPµÖz
¤OÛ[EJT> >±EÜH©xL« . 4ÚE[>J ‚KÖ@[G>㠊[NPT> ÔxÜ
¤OÛ[E>[N –Õ>ã “ITä²Ú LGTˆ” ZH¦Eà , ZHÖ¦Ú E©ITäLÝ Iä²Ý
8å² 2[OÔ>MTÝ . ZHÖ¦Ô ¤[LHT©>ã 9äH©Ý.
“ZHÔ>ß” Få¤ 2†JÜHØC 6N 8. >Tà YETä²Ô>ã Iä²Ý >TJÕ>ˆå
4Jà®@TßÛE 3KTÞzJTNß, 3äLà 4OÛE Š[NPT> Z>Ø¤Ý Là
¤OÛ[E[J “@KT@…JTG 6Cà , IGÝ , ¤[LHT©>ã.
IGYPµÖz Iä²Ý @Â> HÙ®>[N 9. 6 N 4Jà® @TßÛE IGYPµÖz
Y>TÙC ¤OÛ[E„à 4±Û« ŠMxÖ Y@å² ‚KÖ@[G>ã Iä²Ý >PÔ>ÜHCTIà
zLÜ® PTÞÛE >àŠ Z@[P>ã , ZE[P>ã ®LÔ>~Ü® Y@ÞJÜH©PET>
IT²HØ© 4±Ô¤Ý. ¤OÛ[EJTG« 6±PT¤Ý 8ÙDÚå Š[NPT>

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 33
 FCP}Ô[>>ˆà
9äH©Ý.
HTß[PZ>TNT²
¤OÛ[E>ã 2Pß>ã PTµÝ 4ÛE
6M>Ú[EÜ Hä†J E>Pà>[NÜ YH²PEä¤
6E¶Ý ¯ÔxJ >±Š HTß[PJT¤Ý.
HTß[P 3äLà ¤[LÛ« ¯µP«IT>
HTß[P[J 4OÔ> ZF…CMTÝ 2àM«
¤[L¶ãN HTß[P 9äHCMTÝ. HTß[PJäL
¤OÛ[E>ã 2Pß>[N ¯µ[IJT>
6±PTÔxÔ Y>TãN zLÜ® PTÞÛE
>±Š>[N°Ý, zLÜ® PTÞÛE >PGÚ[E°Ý
FT©PTß>ã .
HTß[P4O܂ä>TG>TKDÕ>ã
ŽâÔ>TªÝ >TK~>NTà HTß[PÔ
¤[LHT©>ã ZETåLMTÝ :
2‚LŠZJT©9äHØCHTß[P4OÜ®
4áP[>„à ‚LÔ¤Ý ZHTZE ¤OÛ[E
HTß[P 4OÛ« ‚LÜH[EÔ ¤†ÔxL« .
34[CZJYHLÜHØCHTß[P4OÜ®
4ÛE HTß[P 4OÜ‚à ¤OÛ[EJTG«
‚LŠ„à HTß[P 4OÛ« ‚LÜHà[M .
¤OÛ[E HTß[P[J ŠHÚå >TKDIT>
4OÔ>MTÝ . 4« ZHTåL HTß[P 4OÜ[H
2àM« HTß[P ¤[L[J 4[CZJ 9äHØC
HTß[P 4OÜ® 2àM« 4[C €>âÛE
HTß[P 4OÜ® 8åxZLTÝ .
47ØCÖ@Ú«Ô¤[LPTà9äH©Ý
HTß[P4OÜ®
ƒ> –ÙC >TMÚä¤ 6„ßÖ@Ú« A ¤[L
6DŠà 9äH©PEå Š[NPT> 4ÛE HTÜ®
6ÙCTxL«. 6„ßÖ@Ú« A ¤[LHT©
>Ù>ˆà PLØz[J°Ý, (YAKTÜETàƒJT)
¤[LÛE YPˆÖ@Úà HTßÔ> ¯}JTE
€[M[J°Ý ( IT[MÔ>Ù ) 9äH©Ý .
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
‚KÖ@[G>ã HTß[PÚLåHTÔ>ÜHØC
¤OÛ[E„åzLÜHTGZE[P>ã
6Cà@TßÛEZE[P>ã
HTß[PJäL ¤OÛ[E„å YHäZLTß>ã
zLÜ® >PGÝ Y@³ÚE ZPÙ} 4±ÔxL« .
G@… >C[I>NTG >‰ÜH[L[J
6HZJTxÚEà, ¤ˆÚEà, 6[C
6©Ú«Eà Iä²Ý 6D¶ 6ÙªEà
ZHTåL[P>´Ô¤ YHäZLTß H„äz
2ˆÔ> ZPÙ©Ý. HTß[PJäL ¤OÛ[EÔ¤
 Ø}­ã ¦ä† PK , 8ÛE YHT±ˆå ™«
E©Ôx ŠOTIà, 2Pß>ã 2}HØ©Ô
Y>TãNTIà 4±Ô> zLÜ®Ü H„äz Iä²Ý
2[@Û« Y@à³Ý H„äz°Ý HTß[PJäL
¤OÛ[E>´Ô¤ ƒ> 4NPJZMZJ 2ˆÔ>
ZPÙ©Ý .
IGYPµÖzIä²Ý@Â>ZE[P>ã
YHäZLTß Iä²Ý 6Cå ‚LÛZETß,
HTß[PJäL ¤OÛ[E[J 2[DÚ«
4²>Ú Eµ¶Eà , 2å®Cå HT@Ú«Cå
Y>TצEà, 4OÛE F݂Ô[>[J
™ØCˆÚEà ZHTåLPä[L 2Ô¤OÛ[E
HJÜH©ÝZHT«Ý, IGYPµÖzJTà
HTÜH[C°Ý ZHT«Ý Y@ÞP« 2PzJÝ
3¤Ý .
>àŠÔ>äL‡åZE[P>ã
HTß[PÔ ¤[LHT© 6ãN ¤OÛ[EÔ¤
YH…J 8µÚ«Ô>´Cå ·}J ®ÚE>Õ>ã ,
ZHTJ YPˆÖ@Úà 2[IÛE ZI[@ Iä²Ý
H¶ Y@ÞE ;‡FTCTÔ>ã ZHTåL[P
>àŠ >ä> 6EŠJT> 4±Ô¤Ý . “‚YK„à”
ZHTåL zLÜHTG >±Š°Ý >ä> 6E¶xL«.
PMƒ±Û« 4CIT> ;áYPTåLT> ‚YKÞà
®ãˆ>ã ¤ÚEÜH©xåLG. ¯[LJT>
H„äz 2ˆÔ>ÜH©Ý €[M„à ¤OÛ[E>ã
‚YK„à 8ˆET> HJåH©ÚE >ä²Ô
Y>TãxåLG .
34

6Õ>´Ô¤YE…°IT"
;áYPT± 3Ù©Ý YPÙ 7å²Z>Tà
GÝ (White cane day) 2ÔZCTHß 15
-3Ý ZE 2­@…Ô>ÜH©xL«. HTß[PJäL
IÔ>ã HJåH©Ú«Ý
7å²Z>T‡å ¯ÔxJÚ«PÚ[EÔ
Y>TÙCT©P«Ý, 2« Hä†J Š‰Ü®Dß[P
9äH©Ú«P«Ý 4Eå ZFTÔ>IT¤Ý .
Z>ØCà¤[LHT© >T« Z>NT[I 3xJ[P>ˆå >M[P„å
P[KJ[L: Z>ØCà ¤[LHT© 6ãN ¤OÛ[E
8åH« >T« Z>Ø¤Ý 6Dߊ[G YIT‰[JÔ
>ä²Ô Y>TãPEä¤ ¯åHT>ZP Z>ؤÝ
L[G 4OÛ« ŠØC ;± ¤OÛ[E[J 4«
¤†ÔxL« . 2ETP« , Z>Ø¤Ý Lå 4å†
2ÛEÔ ¤OÛ[E ‚LÛ«ãN« 8åHZE 4Eå
YHT±NT¤Ý. 4ÚE[>J ¤OÛ[E>ã
YH±ÝHT³Ý , 2[IJT> Y@JàHT}å† ,
7[IJT> 4±ÜHTß>ã. I²®LÝ “Z>ØHà
zKIÝ” 8åH« PTâÔ[>„å ‚äH¤„à
9äH©Ý ¤[LHT© 3¤Ý. 4à ;± ¤OÛ[E
HàZP² 2N¶>ˆà Z>Ø®Ú L[G 4OÔ¤Ý
€[M 9äH©xL« .
>T«ÔZ>TNT²>´Ô>TG
>TKDÕ>ã H…IT†ÔY>TãP«;±ƒ>ÜYH…J
>T«Ô Z>TNT²>´Ý, Z>Ø®Ú Lå 4OÜ®Ý
‚åP±Ý >TK~>NTà 6±PT>MTÝ :
(2) YPˆÜ®L >T«>ˆà 6ãN >TäZLTØC
H T [ E “ > C Ú « Ý H T [ E ” ( C on du c t i v e
Pathway) 8åL[OÔ>ÜH©xL«. ŽâÔ>TªÝ
2Ý@Õ>NTà 4ÛEÜ HT[E HTܮԤ
6ãNT>MTÝ :
1. >T­ã YIµ¤ 6±PTEà
2. HT[E„å P‰„à YPˆÜYHT±Ø>ã
4±ÚEà
3. >Tå YPˆÜ®LÚà  Ô>Ý 4±ÚEà
4« ZHTåL €[M>ˆà Eä>T‡>IT>
>T« Z>Ø>TE €[M 4±Ô¤Ý. 4ۀ[M„[G
I±Ú«P zxÖ[@ ÂMIT> @… Y@Þ«ŠCMTÝ.
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
(3) ®Må 6D߶ FKÝ® @TßÛE >T«
Z>NT[I Y@ŠÜH[L, Y@Š„å ¦±ãP[N,
Z>ØCàYETCß®[CJ FKÝ® Iä²Ý
YETCß®[CJ Â[N Y@à>ˆà 9äH©Ý
H T  ÜH T à ®Må 6D ß ¶ F KÝ ® @ T ß ÛE
YPã[N >T« Z>NT[I 9äH©Ý .
( 4 ) >M[PJT> Z>Ø¤Ý Lå 4OÚEà
8åH« Z>Ø¤Ý Lå 3äLà ¤[L¶>ã,
;‡ >CÛ« Y@à³Ý HT[E HTÜHTà >T«
Z>NT[I IäLÝ ®Må 6D߶ FKÝ® @TßÛE
Š[NPT> 9äH©xåL« .
Z>ØCà¤[LHT©6ãN¤OÛ[E„å
HÙ®>ã
• ¤OÛ[E  >T«  Z>NTEZET© , ZH@
¯}JTE€[M°C­Ý4±Ô¤Ý.
• Z H Ö ¦ Ô  ¤ [ L H T ©  8 å H «
@ T E T K D I T >  > T «  Z > N T E
¤OÛ[E>ˆCÝ 2  > I T > Ô
>TDÜH©Ý.
• 2 Ô ¤ O Û [ E > ã  Y I T ‰ / Y @ T à
YET¤>ã  3xJPä[L  >ä²Ô
Y > T ã P  à  z K I Ü H © P T ß > ã .
;±P±Ô¤Ý  Z>Ø>TE  YIT‰[JÔ
> ä ² Ô  Y > T Ù ©  E > P à > [ N Ü
@PTMT>2[IÛ«Š©xL«.
Z>ØCà¤[LHT©³ãN;±
¤OÛ[E„åzLÜ®ÚZE[P>ã
>T«Z>NTE ¤[LHT© 2>ITG
‚KÖ@[G>[N YIT‰, Y@Tà YET¤ ¯Eà
®…Û« Y>Tã´Ý L³Ý, E>Pà YETCß®
Y>TãP³Ý 9äH©Ú«Ý .
6Cà@TßÛEZE[P>ã
HJ­²°ãN Y@JàHTØ}GTà, 6Cà@TßÛE
P@>[N Y@Þ« HKTI…Ú«,
4Ô¤OÛ[E>ˆå Z>Ø¤Ý Lå>[N
PNßÚ«Ô Y>TãPEä¤ P‰ P¤Ú« EK
ZPÙ©Ý. 2†PTäL[MÜ HJåH©Ú
35
YHäZLTß>ã , Š[NJTØ© ¯[L„MTG
¬ØHÕ>[NÔ Y>TÙ© ¤OÛ[E>´Ô¤
6EŠ , ;‡[JÔ >Ù©DKÖ Y@ÞJMTÝ .
IGYPµÖz>ãIäLÝ@Â>ÚZE[P>ã
:JÜHT© 8åH« 4KÙCTP« HÙHT> >T«
Z>NTE ¤OÛ[E>ˆCÝ >TDÜH©xL« .
4Ô¤OÛ[E>ˆå @Â> FCP}Ô[>>ã
Y@Ý[IÜH©ÚEÜHØ©, HÙ®Ý ZIÝH©ÚEÜHC
ZPÙ©Ý. 2å®Ý,
IGYPµÖz>´Ô¤ HT«>TÜ[H 2ˆÜHZET©,
ZIå[IJTG >äL³Ô¤ ZE[PJTG
7Ô¤ŠÜ[H°Ý, 6ä@T>Ú[E°Ý
2ˆÔxL« .
>äL‡åZE[P>ã
4à ¤OÛ[E„å YIT‰[JÜ®…Û«
Y>Tã´Ý L­Ý 6ãNCÕx 6ãN« .
HTß[PJT³Ý, 6Cà 2[@¶>NT³Ý,
E>Pà YETCß® Y>TãN >ä²Ô Y>TãPß .
1. P T Þ Y I T ‰ J T G ¯[L
6EC[@PTà PTzÜH«
YI«PTG ¯[LJT¤Ý . 4ݯ[L„à
>ä²Ô Y>TãHPß Iä²Ý >ä‚ÜHPß
2>ITG YHT²[I[JÔ >[C‚}Ô>
ZPÙ©Ý.
2. 6Cà, [>, >Tà 2[@¶ ¯[L 2àM«
[@[> YIT‰ 4ݯ[L„à ¤OÛ[E
[@[>>NTà , ¤†Ü®>NTà Iä²Ý
ŠKà 8µÚ«Ô ·ØCà>ˆå 6EŠJTà
E>Pà YETCß® Y>TãxL«.
8³Ý®@TßÛE¤[LHT©>ã ZE[P>ã
HTÔ>ÜHØC [> , >Tà>[NÔ Y>TÙ©
8³Ý®>ã , E[@>ã Iä²Ý ÂØ©Ô>[N
5©H©Ú Y@JàHT©>[N ¯µ[IJTG
;± ¤OÛ[EJTà Y@JàH©ÚE ¯}JT« .
4« ZHTåL 7GÚ[E [>, >Tà>ã 4OÛE
¤OÛ[E>´Ý 2­HŠÜHTß>ã.
4Ô¤OÛ[E>[N ‘8³Ý®
Y @ J ‡ O Û E P ß > ã ’
2[OÔ>ÜH©xLTß>ã.
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
HT@¯Ý
HTÔ>ÜHØC[>>Tà4OÛE
¤OÛ[E>ˆåHÙ®>ã
i. 6 C à @TßÛE ¤[LHT©>ã
ETⶠIGÜHTå[I[J 4NÝ
¤OÛ[E>ˆ[CZJ 9äH©Ú
Š©Ý.
ii. ZHT«Ý 8åL €[LPäL 6Dߊå
Š[NPT> Eå 4KÔ> (Self pity)
IGÜHTå[I 9äH©Ý.
iii. PNßÛE ¤OÛ[E 8ÜZHT«Ý 6N
2àM« 4Jà® @TßÛE 2ßÖzJTG
4« ;± 3HÚ«Ô>[N 8ßY>TãN ZF±Ý .
9YGà, ¯KÙHT©>[NÔ
Y>TÙC HTÜH[CÛE 6²Ü®>[NÔ
Y>TÙC ¤OÛ[E>ˆå ZHKTßPÕ>ã
Iä²Ý Y@JMTÔ> Lå>ˆGTà
PNßÛE ¤OÛ[E>ã2}Ô>}
6N 4Jà® @TßÛE 2ßÖz E±Ý
3HÚ«Ô>[N 8ßY>TãN ZF…©Ý.
4OÛE6²Ü®>ãHTÔ>ÜHØC[>
>Tà6ãN¤OÛ[E>ˆåzLÜHTG
6Cà @TßÛE ZE[P>ã 8åH« G@…
Y@JàHT©>[N ;µÕ>TG ¯[L„à
€[LZPä†C 6Cà ;Ú«[OÔ> ZPÙ©Ý .
HTÔ>ÜHØC ¤OÛ[E>ã EåÖ[@JT>
Y@JàH©Ý IGÜHTå[I[J PNßÚ« ,
YHäZLTß>ã 2Ô¤OÛ[E EåÖ[@JT>
ÂØ© Y@JàHC 7Ô¤ŠÔ> ZPÙ©Ý. HTÔ>ÜHØC
8 å ² ¤OÛ[E>´Ô¤ zLÜHTG 7å²Z>Tà ,
>TM~>ã Iä²Ý Y@Jä[> >Tà>ã @…JTG

H„äz°Cå 2ˆÚETà EÔ> HJå
2[CPTß>ã . 7å²Z>Tà Iä²Ý @Ô>K
FTä>T‡ 2Ô¤OÛ[E>ã HJåH©Ú«P«
2Pß>ã F>ßÛ« Y@àM¶Ý EåG݂Ô[>[J
PNßÔ>¶Ý 6E¶xL« .
@Â>Iä²ÝIGYPµÖz>ˆå
ZE[P>ã
HTÔ>ÜHØC 6²Ü® Y>TÙC ¤OÛ[E>ã
8ÜZHT«ZI ¤µŠ[NJTØ© Y@JàHT©>ˆà
4±Û« ŠMÔx [PÔ>ÜH©PTß>ã.
¤OÛ[EJTG« 2>IT> IGÖZ@T߶Cå ,
PTØCÚ«Cå ;«Ô>ÜHØ© 4±Ô¤Ý.
2å®Cå HKTI…ÚEà Iä²Ý ;µÕ¤
¯[LJTG H„äz 3xJG ¦EÛKIT> ,
Eå[GZJ @TßÛ« 4±Ô¤Ý €[M[J
6±PTÔ¤Eà ZHTåL[P>ã 7G¯äL
¤OÛ[E>ˆå 2}ÜH[CÚ ZE[P>ã 3¤Ý.
>àŠÚZE[P>ã
Y@ÞEà , 8µ«Eà , Š[NJTØ© , P[KEà ,
PßDÝ •Ø©Eà , ‚å­Eà Iä²Ý FCGÝ
3©Eà ZHTåL zM Y@JàHT©>ã , >àŠ
ZE[P„à Z@ßÔ>ÜHØ©, 7G¯äL
¤OÛ[E>[N 2Pä†à 5©HCÖ Y@Þ«
Y@JàHC [PÔxL« .
¤[LHTCTGZHÖ¦6ãN
¤OÛ[E>ã
FàM ¯[L„à IäLPß>[N YETCß®
Y>TãPZE ZHÖzå ¯ÔxJ ZFTÔ>IT¤Ý .
ZHÖzà ¤[LHT© 6ÙCT¤ÝZHT«
YETCß®¯[L>ˆ³Ý ¤[LHT© 9äH©xL«.
ZHÖ¦Ô¤[LHTØ}ä>TG>TKDÕ>ã
2[PJTPG ,
2. 6C‡Jà >TKDÕ>ã :
(ZM…åÔæ ) Iä²Ý ¤Kà FTÙ>ˆà
9äH©Ý ¤[L>´Ý, 7GÕ>´Ý
ZHÖ[@Ü HTÔxåLG. >HTMÝ Iä²Ý
E[M„å 2[K¤[L
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
>TKDITxL«. 2åG܂N¶Ý, 6EØ©Ü
‚N¶Ý HTÜ® 9äH©Ú«xåLG.
3. FK݂Jà >TKDÕ>ã : ZHÖ¦ Iä²Ý
>äL³Cå YETCß®[CJ FKÝ®>ˆà
Iä²Ý >ä¤Ý Z>TNT² 4±ÛETà
;±P[> ZHÖ¦Ô ¤[LHT© 2àM«
FTPå[I ßZ>© 9äH©xL«.
4. 6NŠJà >TKDÕ>ã: 4[P IG«Cå
YETCß® Y>TÙC[PJT¤Ý . zM P[>
Ô¤PTÞ ¤[LHT© ¯µÔ> ¯µÔ>
6NŠJà 2}ÜH[C„MTG« . ZHÖ¦Ô
¤[LHTØ©Cå, YHT«PTG Eå 6D߶
Z@ßPEå >TKDIT> Ô¤PTÞ €[M
6±PT>MTÝ.
5. @  > >TKDÕ>ã: ƒ> ZP>IT>
2àM« ƒ> €ETGIT> ZH¦P«
2àM« YHäZLT…å P䮲ÚEMTà
E~ÛE ¤K‡à ZH¦P« zMK«
¦HTPIT> 4±Ô>Ô ·©Ý . 4[P
ZHÖ¦Ô ¤[LHT©>´Ô¤ P‰ P¤Ô¤Ý.
ZHÖ¦Ô¤[LHT©6ãN¤OÛ[E>ˆå
zLÜ®ÚZE[P>ã
6CàZE[P>ã
2åG܂N¶ , ƒ>Ü YH…ETG 6ãFTÔ¤
( CTåzà ), 2}GTÞ©>ã ZHTåL 6Cà
@TßÛE zM Z>TNT²>[N 2²[P
zxÖ[@ ÂMÝ @… Y@ÞJMTÝ. 4JÔ>
FCP}Ô[>>ã, 2[GÚ« P[> FTC>Õ>ˆà
F}ÚEà, ¦ä²MTÔ>´Ô¤ Y@à³Eà,
>MÛ«[KJTCà , ¤ µ F C P} Ô[ >> [N
ØCƒCà 3xJ[P @…JTG ZHÖ¦Ú L[G
PNßÔ> 6E¶Ý .
>àŠÚZE[P>ã
zLÜ® 3z…Jß>NTà FCÚEÜH©Ý P¤Ü®>ã
¤KàP[N 6Ö@…Ü® ¯[L>[N @… Y@ÞJ 6E¶Ý .
IGYPµÖzÚZE[P>ã
¤OÛ[E>´Ô¤ >[E>ã Z>Ø> PTÞÜ®>ã
PNßÖz°Ý POÕ>ÜHC ZPÙ©Ý. 3z…J±Ý,
37
YHäZLT±Ý ¯E‡à ETÕ>ã YEˆPT> IGFMݤå†J¤OÛ[E>ˆåzLÜ®Ü
6Ö@…ÔxZLTIT 8åH[E 6² Y@Þ« HÙ®>ã
Y>TãN ZPÙ©Ý .
2. 6Cà HÙ®>ã : IG PNßÖzJäL
YH±ÝHTMTG ¤OÛ[E>ã
IGFMݤå†J¤OÛ[E>ã
PJ«ÔZ>äL 6JK¯Ý, 8[C°Ý
;± @KT@… ¤OÛ[EÔ¤ 2†¶ÚLå 5¶ Y>TÙ}±ÔxåLGß. E[@Ô
( :. xÃ) 8åH« 90 ¯Eà 110 P[K 4±Ô> >Ø©ÜHT©Ý >TDÜH©Ý. 6DßÖz>ã
ZPÙ©Ý . zM ¤OÛ[E>ã @KT@…[J ŠC Få¤ YPˆÜH©Ý . 6N±Eà Iä²Ý
¤[LPTG 2†[P YH䆱ÔxåLG. ZHÖ¦ ¤[LHT© 4±Ô¤Ý.
4ÚE[>J ¤OÛ[E>ã IGFMÝ ¤å†J 3. IäL HÙ®>ã : @Â>›„à 2>Ý
2àM« IG 7GÝ Y>TÙC ¤OÛ[E>ã ;Ú«Ü ZHT> ¯}JTE ¤OÛ[E>NT>
8GÜH©xåLG . 4Pß>ã 6ãNGß. 2†¯>ITG
Y@Tä>㠃> ¤[LPT> 6ãN« .
:xÃ8åHEåYHT±ã
4ÚE[>J ¤OÛ[E>ã ®J
“4åYC‡YAåæ Z>TQåØ” 8åL 3ÕxM ¹â€[M>´Cå ;Ú«ÜZHTPà
PTßÚ[E>ˆå ¯Eà 8µÚ«Ô>[N :.xÃ. ƒ¤ÛE zKIÕ>[N 6DßxåLGß.
¤†ÔxL«. 4« ¬ÙD†¶ L[G 2NÔ¤Ý
2N¶Z>TMT¤Ý. 4[EÔ >DÔx©Ý ¹ÚKÝ: IGFMݤå†J[IÔ>TG>TKDÕ>ã
8Ý . 9 / z . 9 (M.A/C.A) * 100. 8Ý9 8åH« 4Eä¤ 6Ø>TK~>ã / YPˆ>TK~>ã
IG PJ[E°Ý (Mental Age), z9 8åH« 4±Ô>MTÝ .
6Cà PJ[E°Ý (Chronological Age)
¤†ÔxL«. ;± FH…å IG PJ« 2†¶ÚLå 6Ø>TK~>ã
ZE߶>NTà >ÙC†JÜH©xL«. 2P±[CJ 4« YH±ÝHT³Ý HKÝH[K HÙ®>[NÔ
IG PJ« 6Cà PJ«Cå YHT±ÛGTà Y>TÙ}±ÔxL« . ¬Ùª„ß 2Oäz„à
2PK« IG PNßÖz 4JàHT> 4±ÔxL« 6ãN ¤[LHT© [IÔZKTY@HT‡
8å² YHT±ã. IG PNßÖz ¤å†J 8åL[OÔ>ÜH©Ý ;± €[M[I[J
¤OÛ[E>ˆå IG PJ« 2Pß>´[CJ 6±PTÔ¤xL«. FKÝ® IÙCMÚà
6Cà PJ[EÔ >TØ}³Ý ¤[LPT> 4±Ô¤Ý. ¤[LHT©>ã Iä²Ý FKÝ®>ˆå ‚LŠ
HM G¯Ý IGFM ¤å†J[I[J
IGFMݤå†JPß>[N 6±PTÔ¤xL«. KÚE @ÝHÛEÜHØC
P[>ÜH©Ú«Eà YF±ÕxJ 6LŠGKT> 4±Ô¤Ý 3Ù>ã ,
IG FMÝ ¤å†J ¤OÛ[E>ã, 2†¶ÚLå YHÙ>ˆ[CZJ F[CYH²Ý ±IDÚETà
5[PÜ YHT²Ú« YIàM >äHPß>ã 8å²Ý, ‚LÔ¤Ý ¤OÛ[E>´Ô¤Ý 4ÚE[>J
¤[LÛE HTÜ® , F©ÚEK HTÜ® Iä²Ý HTÜ®>ã 9äHC PTÞÜ® 6Ù© .
>©[IJTG HTÜ® 6[CJPß>ã 8å²Ý
P[>ÜH©ÚEÜH©xåLGß. ¤[LÛE 2NŠà YPˆ>TK~>ã
HTÔ>ÜHØC ¤OÛ[E>ã >ä‚Ô>ÜHCÔ ET„CÝ HTàŠ[G ZFTÞ 4±ÜH«,
·}JPß>ã. F©ÚEK HTÜ® 6ãN ¤OÛ[E>㠂LŠ„ZMZJ Â[NÔ>TJÝ Iä²Ý ‚K@P
H„äz 2ˆÔ>ÜHCÔ ·}JPß>ã. >©[IJT> ZFKÚà HàZP² P[>JTG ‚KTDPT°
2àM« 3OIT> HTÔ>ÜHØCPß>ã HäLTÔ¤[L (2GTÔzJT) 4±ÜH«
¯µ[IJT> IäLPß>[N @TßÛEPß>ã 8G ZHTåL[P YPˆÔ>TKDÕ>ã 3xåLG .
>±EÜH©xåLGß. >ßÜH >TMÚà PJ« ¯ßÛE ETÞITß>ˆå
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 
6C‡à 6ãN FÖ¦ÚEå[I HTÜ® YHLÜHØC« . ¯ßÖz[J ZFTÔx PNßÖz
€[M[I>ã IGÖz[E¶ ( IÕZ>T‡@Ý ) 8åH« 4Eå YHT±NT¤Ý . 6M> ¦>TETK
9äH©Ú«xL«. ¤OÛ[E>ˆCÝ >TDÜH©Ý € ² P G Ý ( W HO ) 1 0 ¯ E à 1 9 P [ K
[EKT„© ¤[LHT© ¤ãNÚEå[I[J 6ãNPß>ã 4ÛE PN…NÝ H±PÚ[EÖ
9äH©Ú«xL« . ŠHÚ«Ô>NTà Â[N„à Z@ßÛEPß>ã 8G ŠNÔ>Ý 2ˆÔxL« .
9äH©Ý >TJ¯Ý , ‚LÛE ¤OÛ[EÔ¤ P±Ý 4« ¤OÛ[EÜ H±PÚä¤Ý , PJ« PÛE
Â[NÔ>TÞÖ@³Ý ‚åGß IG FMÚ[E H±PÚä¤Ý 4[C„MTG >TMIT¤Ý .
¤åLÖ Y@ÞxL« . ZI³Ý 4« PN…NÝ (Teen Age) PJ«Cå
YF±ÕxJ YETCß® Y>TÙCET>
IGFMݤå†J¤OÛ[E>ˆå 6ãN« .
ZE[P>ã
>ßÜH >TMÚà ETÞÔ¤ ZFTÞÚE©Ü®, FàM PN…NÝ H±PÚGß 10 ¯Eà 19 PJ«
6D¶, I±Ú«P H…Z@TE[G, H„äz YHäL P[K 6ãN FHß>ã
H~JTNKTà ‚K@PÝ (I±Ú«PI[G
‚K@PÝ Š±ÝHÚEÔ>«) Iä²Ý ¤OÛ[EÔ¤
ETÞÜHTà EŠK ¯[LJTG 6D¶ Y>T©ÜH«
ZHTåL[P E >PGÝ Iä²Ý
P‰>TØC³Ô>TG 2PzJÚ[EÔ ¤[LÔ¤Ý.
YI«PT> >ä¤Ý ¤OÛ[E>[NÜ YHT²ÚEP[K
2> 6EŠ°Ý, 7Ô>¯Ý ZE[PÜH©xL«.
8GZP H„äzJTNß YEˆPTG P‰>TØCà
Iä²Ý 7Ô¤ŠÜ[H POÕ> ZPÙ}„±Ô¤Ý.
4à >ä¤Ý F[C¯[L>ã 8ˆ[IJTÔ>ÜHC
ZPÙ©Ý . ZI³Ý CITG 6ETKDÕ>ã
HJåH©ÚEÜHC ZPÙ©Ý .

PN…NÝH±PÝPNßÖz°Ý z²Pß>ãIä²Ýz²ƒ>ˆåPN…NÝ
¯åZGäL¯Ý H±P€[M>ã
PN…NÝ H±PÚ[E ¯å PN…NÝ H±PÝ,
6å  zÛE[GÔ¤ PN…NÝ H±PÝ Iä²Ý ‚å PN…NÝ
H±PÝ 8G Âå² €[M>NT>
4ÛEÜ HTCÚà – >ä>Ü ZHTP« 8åG?
‚…Ô>MTÝ .
• PN…NÝH±PÚGßJTß?
• PN…NÝH±PÚ[EP[>ÜH©Ú«Eà PN…NÝH±P z²ƒ>ã z²Pß>ã
Iä²ÝP[KJ[L €[M>ã
• PN…NÝ H ± P Ú  G … å
¯åPN…NÝ  
zL܂Jà®>ã
H±PÝ
PN…NÝH±PÝ  
P[KJ[L
‚åPN…NÝ  
Adolescere 8åL Mڕå YIT‰Ö Y@Tà‡à
H±PÝ
4±Û« “ Adolescence ” 8åL PTßÚ[E
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 39
 4[CIT²HTØ© €[M

ZHT‡ÚEå[I PTÞÛE ITäLÕ>ã Y>TÙC

ITJITG >TMÝ >TMÝ

PN…NÝ H±PÝ

EÕ>[N 2†Û« ‚KÖ@[GÔ¤…J

Y>TãxåL >TMÝ PJ«

S
PN…NÝH±PÚåzL܂Jà®>ã

;±PK« PTâÔ[>„à PN…NÝ ĦĦITäLÕ>ãY>TÙC>TMÝ

H±PÝ 8åH« ƒ> ƒ> ¯ÔxJITG
6Cà, 2†¶Ü®M, @Â>Ý Iä²Ý 6D߶>ˆà
>TMITxL«. 9YGåLTà ;±P…å PTâÔ[>
9äH©Ý ITäLÕ>[NÔ Y>TÙCET> PN…NÝ
¤OÛ[EÜ H±PÚà 4±Û« ¯ßÖz„å
H±PÝ 6ãN«. 4« 4ÜH±PÚà
«PÔ>Ú[E ZFTÔx F>ßxL«. ‚LÛE« ¯Eà
6ãNPß>[N EJT>Ü ‚…Ú«, IäL
PNßÖz„å ;áYPT± €[M„³Ý ;±
H±PÕ>ˆà 4±Û« YEˆPT> ZP²H©ÚÔ
IEå HM @PTà>[N 8ßY>TãNÔ
>TØ©xL« .
·©Ý. 4ÛEÜ H±PÚà €>µÝ ITäLÕ>ZN
2Eä¤ >TKDIT> 4±Ô¤Ý . PTâŠå
26CàITäLÕ>ã
;áYPT± €[M„³Ý zL܂Jà®>[NÔ
Y>TÙ}±ÔxåLGß . PN…NÝ H±PÚà ¯Eå[I HT‡GÜ
HÙ®>ã (4GÜYH±Ô> 6²Ü®>ã) PNßÛ«
¯ßÖz 2[CxåLG. «[D 2àM«
Ħ4[CIT²HTØ©€[M
PN…NÝ H±PÝ 8åH« 4[CIT²HTØ©
€[MJT¤Ý . 4ÛEÔ >TMÚà EFH…å
@¯ETJ H}€[M 8åH« YEˆPäLET>
4±ÔxL«. ZI³Ý ETÕ>ã 3äL ZPÙ}J
HÕ¤ ¤†ÚE ¤OÜH¯Ý 2Pß>´Ô¤
6ÙCTxL«. 9YGåLTà 2Pß>ã
¤OÛ[E>NT>¶Ý 4à[M. YH…JPß>NT>¶Ý
4à[M .
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
4KÙCTÝ €[MÜ HT‡GÜ HÙ®>´Ý
ZETå²xåLG .
¯Eå[IHT‡GÜHÙ®>ã
HT‡G ¯ßÖz„å YETCÔ> >TMÚà
¯Eà ;å² 2àM« 4KÙCTÙ©>ˆà
ŠÛE>Õ>ã ZP>IT> PNßxåLG . 2Eå
‚L¤ 3Ù¤† –NIT> PNKÚ YETCÕ¤xL«.
ZI³Ý ŠÛ« FTNÕ>ã Iä²Ý ®KTæZCØ

¦K܂ Š…P[CxL«. YHÙ ÁÜH[C°ÝZHT« “¯[LJTG Y@JàHTØ© PNßÖz €[M”
>±Ü[H, >± ¯Ø[CÔ ¤OTÞ Iä²Ý 8G 2[OÔ>ÜH©xL« .
YHÙª²Ü® ZP>IT> PNßxåLG.
z[GÜ[H>ã >±¯Ø[C>[N 6äHÚ
Y@Þ«, >±¶²Eà, ITEŠCTÞ Iä²Ý
2†¶Ü®MÝ8åLTà8åG"
4KÙCTÝ €[MÜ HT‡GÜ HÙ®>´Ô¤Ú 4« 2†[PÜ YH²Ý Â[N Y@JàHT©
ZE[PJTG STßZITå>[NÖ ¦KÔxåLG. 2àM« F[C¯[LJT¤Ý. ZI³Ý
2­HPÕ>ã PT„MTG ®…E[M°Ý
4KÙCTÝ €[M HT‡GÜ HÙ®>ã : 4ÛEÜ
¤†ÔxL« .
HÙ®>ã 4GÜYH±Ô>Ú«Cå ZFK}JT>
YETCß® Y>TÙC[P 2àM 8åLT³Ý
YHÙ 4GÚà 4±Û« 3Ù>[N
ZP²H©ÚÔ >TØ©xåLG. z²Pß>´Ô¤Ý, 6Õ>´Ô¤YE…°IT"
z²ƒ>´Ô¤Ý 4[C„MTG 4KÙCTÝ
4ÛJTŠà ;áYPT± :ÛETP« FH±Ý
€[MÜ HT‡GÜ HÙ®>㠎âÔ>TªÝ
PN…NÝ H±PÚ[EÖ Z@ßÛEPß 3PTß .
2ØCP[D„à Y>T©Ô>ÜHØ©ãNG .
8GZP IÔ>ãYET[>„à 4ÛEÜ
4KÙCTÝ>ØCHT‡GÜHÙ®>ã H±PÚGß ƒ>¶Ý IÜ® PTÞÛE
‚…ŠGKT> 6ãNGß .
z²ƒ>ã z²Pß>ã
ITßH>PNßÖz 3ª²Ü‚à
4@¯ETJITäLÕ>ãIä²ÝPN…NÝ
ZKTIÕ>ã
H±PÚà9äH©ÝPNßÖz>ã
ZETå²Eà
PN…NÝ H±PÚà ;ÚE ¤DÕ>ã Iä²Ý
YHÙª²Ü‚à 2Ô¤ãZKTIÝ
3ßPÕ>ã 2}ÜH[C„à FØ® 6±PTxL«.
ZKTIÕ>ã ZETå²xL«
4ÛEÜ H±PÚà 4CÝ YH²Ý YHT«PTG
ZETå²Eà
@Â> ¤µÔ>ã P±IT² :
2Ô¤ãZKTIÝ ¯>ZKTIÝIä²Ý
@Ýæ (Chums) - YF±ÕxJ ZETOß>ã -
ZETå²xL« 6CàZKTIÝ
4Pß>㠂…Ô> ¯}JTE 6„ß FÙHß>ã
ZETå²xL«
4©ÜYH³Ý‚å ¤KàITäLÝ xˆÔæ (Cliques) - YF±ÕxJ FÙHß

YHàŠæ ¤µÔ>NTà 4[P 6±PTxåLG .

2>M¯Ý3O¯Ý ·ØCÝ (Crowds) – YF±ÕxJ FÙHß>ã

2>…ÚEà Iä²Ý xˆÔæ ¤µÔ>NTà 6±PTÔ>ÜHØC«
3ETKÝYM1ÜCå ;µÕ>[IÔ>ÜHØC ¤µÔ>ã - Hãˆ>ã ,
ZEPTMJÕ>ã 2àM« @¯ETJ [IJÕ>ã
3PN…NÝH±PÚG…CÝ2†¶Ü®M ZHTåL 2[IÜ®>NTà 4ÚE[>J ¤µÔ>ã
ITäLÕ>ã ;±Õx[DÔ>ÜH©xåLG .

4ÛEÔ H±PÚà PN…NÝ H±PÚGß ·Ø©Ô ¤µÔ>ã - z²Pß>ã Iä²Ý /

E>Pà>[NÜ H¤Ô¤Ý L[G PNßÔxåLGß. 2àM« z²ƒ>NTà 2[IÛE ¤µÔ>[NÔ
2Ú«Cå ¯}YP©ÚEà , BTH> @Ô , •ŠK ¤†ÔxL«. 4Pß>ã @¯ETJÚ«Cå
zÛE[G Iä²Ý ¦JYF†Ô >äLà 2 ­ @ … Ú « Ö Y @ à P  à ƒ >
ZHTåLPä†à ¯åZG²xåLGß. ‚åEÕxJPß>ã .
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 41
 EÜH„äzY@JàHT© 2 } Ô > }  Z I T « x å L G . 4  à
HM±Ý YHäZLT…å 2>TKÚ[E
6å­[CJ YF±ÕxJ ZETOß>ã (@Ýæ)
8ßÔ>¯äH©xåLGß.
JTß ? 6å­[CJ 6„ß FÙHß>[N
ZE߶ Y@ÞPà – 8åG 2N¶Z>Tà>[N
Y@JàHT©
[PÚ±ÔxLTÞ ?
Eä>TM PN…NÝ H±PÚG±Ý,
6å­[CJ FÙHß ¤µÔ>ˆà
YH…JPß>´Ý ¯KÙHCÔ ·}J 6
(xˆÔæ) 8ÚE[G 6²Ü‚Gß>ã
Iܘ©>[N ;܂ة , ZP²H©ÚÔ
4±ÔxLTß>ã? 6Õ>´[CJ YHT«PTG
>TØ©>
3ßPÕ>ã 8åG ?
IÜ® YH…JPß>ˆå PN…NÝ
9ZE­Ý <ß 2[IÜ®Ô ¤µŠà
>±Ú« H±PÚG…å
– 2Õ>Ý PxÔxLTJT ? 6å­[CJ
>±Ú«
¤µPTà >PÔ>ÜH©Ý 9ZE­Ý Âå²
@¯ETJ ZFTÔ>Õ>[NÜ HØ}J‡©> .

;ÚE ¤µÔ>ã Iä²Ý YH…JPß>ã

6CGTG 6L¶>[NÜ YHT²Ú« PN…NÝ
H±PÚà @Â> ¯åZGäLÝ 8­Ý
2Ý@Úà ¤†Ü‚CÚEÔ> ITäLÕ>ã
9äH©xåLG . 5IGYPµÖz„àITäLÕ>ã
• ;ÚE PJ«Ô>TKß>´Cå  6ãN 6Ö@Ô>ØC IGYPµÖz €[M Y>TÙCET>
6L¶ - PN…NÝ H±PÚGß ;ÚE PN…NÝ H±PÝ 6ãN«. 6Ö@Ô>ØC
¤µÔ>ˆå 3Ô>Úä¤ 2>Ý IGYPµÖz 8åH« 4JàHTG IGYPµÖz
3 N T x å L G ß .  2 P ß > ´ [ C J 2­HPÚ[E ŠC 2>ITG €[MJT¤Ý .
FCÚ[E„³Ý , IG€[M„³Ý ;ÚE “¹LTPˆ Iä²Ý 2µÚEÝ €[LÛE >TMÝ”
¤µÔ>ˆå ETÔ>Ý ƒ> 2>IT> 8G 4ÛE >TMÝ 2[OÔ>ÜH©xL«. ¹LTPˆ
6ãN«. 8åH« Z>THÚ[E°Ý , 2µÚEÝ 8åH«
• Y H … J P ß > ã  6 C G T G  6 L ¶  - ¤OÜHÚ[E°Ý ¤†ÔxL« .
YH…JPß>ˆCÝ 4±Û« YH…«Ý
ZP²H©Ý Iܘ©>[N PN…NÝ
H ± P Ú  G ß  P N ß Ô x å L G ß .
9 Y G å L T à  4 Û E Ü  H ± P Ú  à
YH…JPß>[N ŠC @ I
P J « ã N P ß > ˆ å  E T Ô > Ý E T å
2  > I T >  4 ± Ô x L « .  8 G Z P
4 Ü H ± P Ú  à  6 ã N  ; ± P ß
EG« Š¦PT@Ú[EÔ >TØ©Pà
YHäZLTß>´Ô¤Ý , FÙHß>´Ô¤Ý
4[CZJ E © I T ² x L T ß . 6Ö@Ô>ØCIGYPµÖzÔ>TG>TKDÕ>ã
2Pß>´[CJ I  Ü ˜ © > ã • 6CM[IÜ®  ITäLÕ>NTà  9äH©Ý
Y H … J P ß > ˆ å  I  Ü ˜ © > ´ C å 6NŠJà‚KÖz[G>ã

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 42
• 6JKÚà“ßPNßÖz, 4KÙCTÝ • ¯ K D T G  ¤ © Ý H  6 L ¶ > ã  -
€ [ M Ü  H T ‡ G Ü  H Ù ® > ˆ å E[M¯[L 4[CYPˆ >TKDIT>
ZETäLÝ , ¤Kà ITäLÝ , ¯>Úà Y H … J P ß > ´ Ô ¤ Ý ,  P N … N Ý
H±Ô>ã Iä²Ý > Ø } > ã H±PÚG±Ô¤Ý4[CZJ2}Ô>}
ZETå²Eà ZHTåL[P PN…NÝ ZITEà>ã6±PTxåLG.
H±PÚG…CÝ >©Ý @Õ>CÚ[E
9äH©Ú«xåLG.4EGTà2Pß>ã ĦĦĦPN…NÝH±PÝ8åH«
E Õ > ã  6 C à  Z E T ä L Ý  H ä † J ‚KÖ@[GÔ¤…JPJ«
>P[M„àÂâ¤xLTß>ã.
PN…NÝ H±PÝ 8åH« ‚KÖ@[GÔ¤…J
• @¯ETJ 8ßHTßÜ®>ã - PN…NÝ
PJ« 9YGåLTà 4ÜH±PÚà 6Cà
H ± P Ú  G ß  ¤ O Û [ E > N T > Z P T
›JTG, 6N›JTG ITäLÕ>NTà 9äH©Ý
2 à M «  Y H … J P ß > N T > Z P T
@PTà>[N @ÛÔxLTß>ã . ¤©ÝHÚà
FCÚEÜH©Pà[M. @ Â >
6ãN ÂÚZETß , YHäZLTß Iä²Ý ;ÚE
8  ß H T ß Ü ® > ´ Ô ¤  9 ä H  P T O
PJ«[CJ FÙHß>NTà ZI³Ý 4ÜH±PÝ
ZPÙ©Ý8åL€[MJTG6Û«Eà
P³ÜYH²xL«. 4ÜH±PÚà ‚KÖ@[G>ã
2Pß>ˆCÝ YHT«PTG ;± HEäL
ZI³Ý 2>…ÜHEä¤ ¯ÔxJ >TKDÕ>ã
€[M[J9äH©Ú«xL«.
JTYEåLTà EPLT> P‰FCÚ«Ý
• JETßÚEÚä¤ ¯ K D T G
YHäZLTß>ã, 3z…Jß>ã, FÙHß>ã 3Pß.
Š±ÜHÕ>ã - P N … N Ý
ÂÚZETß>ˆå 2†JT[I PTâŠJà
H ± P Ú  G … å  Š ± Ü H Õ > ã  z M
9ETßÚEÕ>[N EPLT> 2àM« ¤[L°Cå
@ I J Õ > ˆ à  J E T ß Ú E Ú  ä ¤
®…Û«ÔY>TãPET³Ý, 7C>Õ>ã PT„MT>
¯KDTG[PJT> 4±Ô¤Ý . 2ÛE
EPLTG >±Ú«Ô>ã HK¶E³Ý >TKDIT>
Š±ÜHÕ>[N2[CJ¯}JTEZHT«
>TDÜH©xåLG .
2 P ß > ã  E T â Û E P ß > N T > ¶ Ý ,
ŠKÔJT>¶Ý6DßxåLGß.
• H T ³ L ¶ Ô > T G  6 Û « E à  -
4 G Ü Y H ± Ô >  S T ß Z I T å > ã
«}ÜHT> 4±ÜHETàHT³L¶Ô>TG
6 Û « E à  9 ä H © x L « . 4 « ¶ Ý
HEäLÚ[E9äH©ÚEÔ·©Ý.
• 2[CJTN YF±Ô>}>ã - PN…NÝ
H ± P Ú [ E Ö  Z @ ß Û E  ; ± P ß
J E T ß Ú E I T G  ¦ J  > ± Ú « Ô > ã
;å[L 6±PTÔ> ZPÙ©Ý 8G
8ßHTßÔ>ÜH©xLTß . 2Pß>ã
HàZP² HTÕx[G ¯JäzÔ>¶Ý ,
EÕ>ˆå  8ß>TM HTÕ¤ Hä† ;±
¯µ[IJTG >±Ú[E PNßÔ>¶Ý
ZPÙ}6ãN«.EÕ>N«HÕx[GÔ
> Ù C † ° Ý  P [ K  2 P ß > ˆ C Ý
¤OÜH¯Ý,HEäL¯Ý4±Ô¤Ý.
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
ĦijPN…NÝH±PÝ8åH«EÕ>ã
EÕ>[N2†Û«Y>TãxåLZFKÝ
¤OÛ[EÜ H±PÚä¤Ý ¯«[IÜH±PÚä¤Ý
4[C„à H…DƒÔ¤Ý H±PÝ PN…NÝ
H±PIT¤Ý. 4ÜH±PÚà @Â>Ý
4Pß>[NÜ HÔ¤PITGPß>NT>
FCÛ«Y>TãN 8ßHTß 2ZE @IJÝ
2Pß>ã H~¶C­Ý ETâ[I°C­Ý
FCÛ«Ô Y>Tã´IT²YHäZLTß>ã,
3z…Jß>ã Iä²Ý ÂÚZETß>ã >}Û«
Y>TãPET³Ý 4« ƒ>¶Ý IG 2µÚEÝ
Iä²Ý ¤OÜHÝ €[LÛE H±PIT¤Ý.
4EGTà 9äH©Ý ¯KåHT©>NTà 2>
IG2µÚEÚä¤ 3ØY>TãNÜH©P«Cå,
ETÕ>ã ¤OÛ[E>NT YH…JPß>NT 8å²
2†JT« ¤O݂„±ÔxåLTß>ã .
43
ijPN…NÝH±PÝ8åH« 2. ¤ © Ý H >TKDÕ>ã - z[EÛE
IT[JJTGH±PÝ ¤©ÝHÚà 4±Û« P±Ý
¤OÛ[E>´Ô¤ 2å® , 2KP[DÜ®
HM PN…NÝ H±PÚGß F[C¯[LÔ¤
Iä²Ý HT«>TÜ® 6D߶>ã ZHTJ
@TÚJIäL ¤†ÔZ>Tã>ã Iä²Ý
2N¶ x[CÜHà[M. 2ÛE €[M„à,
Š±ÜHÕ>ã 6ãNPß>NT„±ÜHß.
@Â> ŠZKTE Y@Jà>ˆà 5©H©PEå
2Pß>ã ;± IT[JJTG >G¶ 6M>Úà
ÂMÝ ;ÚE PJG…CÝ 2Pß>ã
PTâPZET© EÕ>ã 4MÔ¤>[N 2[CJ
3²Eà ZEC ¯äH©xLTß>ã. z[EÛE
EP²Ý YHTµ« 4ÝIT… ITJÖ zÛE[G>ã
¤©ÝHÝ 8åH« ŠPT>KÚ« YHäL
YH±Ý 9ITäLÚ[EÝ IG2µÚEÚ[E°Ý
2àM« ‚…Û« ŠØC YHäZLTß>ˆå
6Ù©HÙªÝ. 8GZP YHäZLTß>ã,
¤©ÝHÚ[EÔ ¤†ÔxL«.
3z…Jß>ã Iä²Ý YH…ZJTß>ã
4áPN…NÝ H±PÚG[K P‰FCÚ
3. @ ¯ E T J >TKDÕ>ã - ¤äLÖ
Y@Jà>[N ZFTÔx PN…NÝ
2Pß>N« HMÝ , HM GÝ , PTÞÜ®>ã
H±PÚG[K ¾ÙCÔ ·}J[P 8G
Iä²Ý @PTà>[NÜ ®…Û«ÔY>TÙ©,
8Ù~MCÕ>T @ Â >Ô >TK~>ã
4±Ô¤Ý PNÕ>´ÔZ>äH 6Ù[IJTG
>ÙC†JÜHØ©ãNG. 2[P
@PTà>[N 9ä> 6EP ZPÙ©Ý .
P±IT²:
4N×zLTߤäLÕ>ã 2. ¤ [ L P T G  Ø© P@ -
F‡P[CÛE YHT±NTETKÝ Iä²Ý
¤äLÝ 8åH« PN…NÝ H±PÚ«Cå YETCß®
@ Â> €[M[I„å zåGIT>
Y>TÙC ‚KÖz[GJT> 4±ÔxL«.
9[O>ˆå  ©>ã 4±ÔxL« .
@ØCÚä¤Ü ®LÝHTG Iä²Ý EÙ}Ô>ÜHC
P@ ¤[LÛE  ©>ˆà 2>
9«PTG Y@Jà>ˆà 5©H©P[E 4«
·ØCÝ Iä²Ý ZHTJ ¦EÛKÝ
¤†ÔxL«. 18 PJ«Ô¤ ¯åHT> ;± ¤OÛ[E
4å[I HT‡Jà ¤äLÕ>´Ô>TG
2àM« <ß 4[NBGTà ¤äLÖ Y@Jà
>TK~JT> ·LÜH©xL«.
;å² 4[OÔ>ÜH©ÝZHT« 2« 4N×zLTß
¤äLÝ 8G 2[OÔ>ÜH©xL« .

Š[M 6JßÛE YHT±ã>[N ±©Eà,

>N¶ , Y>Tã[N , I[LÛ±Û« ƒKØ©Eà ,
Y>T[M , >äH‰Ü® 3xJ[P°Ý , ¤}ÚEà ,
¹ET©Eà, >CÚEà, ZHT[EÔ¤ 2}[IJTEà
8G ;µÕŽG PTâÔ[> ZIäY>TãP«Ý ,
YHT«Ö Y@TÚ«Ô>[N Z@EÜH©Ú«Eà
ZHTåL @Â> ŠZKTE Y@Jà>´Ý z²Pß>ã
YHT«PT> Y@Þ°Ý ¤äLÖ Y@Jà>ˆå
HØ}J‡à 2CÕx 6ãNG .

¤äLÚä>TG>TKDÕ>ã 3. YHTµ«ZHTÔ¤ P@>ã 4å[I -

1. EÜHØC >TKDÕ>ã - ;± IEå FàM , ¯[LJTG YHTµ«ZHTÔ¤
6Cà ¤[LHT©>ã , ¯KØ©ÚEGÝ P@>ã 4àMTEZHT«
Iä²Ý 2†¶Ô ¤[LHT© 2P[G ¤äL ¤äL FCP}Ô[>ZJ ;±
FCP}Ô[>>´Ô¤ 3NTÔ¤xL«. YHTµ«ZHTÔ>T> IT† Š©xL«.
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 44
 4. ZIT@ITG HãˆÖ¹Oà: H㈄à YH±7C>Õ>ãYHäZLTß>´Ô¤Ý
6ãN HM >TK~>ã ¤äLÖ @¯ETJÚä¤ÝŠ‰Ü®D߶7ØC
Y@Jà>[N ¾Ù©xåLG . @I ZPÙ©Ý
PJ« 6[CZJTKTà 9NGÝ • PN…NÝ H±PÚGß HJ­ãN
Y@ÞJÜH©Eà, 3z…Jß>NTà FCP}Ô[>>ˆà 5©H©Ý P[>„à
®…Û« Y>TãN 4JMT[I, “ > ä ¤ Ý Z H T Z E  @ Ý H T  ° Õ > ã ”
HãˆÔ¤Ý,  Ø}ä¤Ý (Earn while you learn) ZHTåL
4[CZJJTG 4DÔ>IäL 6L¶ €>âÖz>´Ô¤ >àŠ €²PGÕ>ã
ZHTåL[P H㈠PTâÔ[>[J 9äHT©Y@ÞJMTÝ.
YP²Ô>Ö Y@Þ« @Â> ŠZKTE
FCP}Ô[>>ˆà 5©HC 4ÛJTŠà ŠZP>TGÛEß ‚LÛE FTNTG
[PÔxåLG. AGP… 12- 3Ý ZE “ZEzJ 4[NBß
5. ZP[M„å[I : HãˆÜH}Ü[ H GIT>” Y>TÙCTCÜH©xL« . 4ÛJ
HT„à ŠØCPß>´Ý, 2 K ¦ 1984 - à 4 Û E F T [ N Z E z J
HT«>TÜHTG ZP[M>ã x[CÔ>Ü 4[NBß GIT> 2†ŠÚE«.
YHLTEPß>´Ý ¤äLÕ>ˆà 5©HC 4[EJ©Ú« , 1985 ¯Eà 4ÛJTŠà
¯[GxLTß>ã. 4ÛE FTã 3Ù©ZET²Ý
6. [KÜHCÕ>ã Iä²Ý F[>Ö¦[P 2­@…Ô>ÜH©xL«. 4ÛJ 2K¦ Š©ÚE
®ÚE>Õ>ã - ¤äLŠJà >[E>ã , Y@Þ ;å†à 4±Û« ZIäZ>Tã:
ETET zITÔ>ã, >PßÖz Iä²Ý “¦PTƒ{„å EÚ«P¯Ý, 2Pß 8Eä>T>
3HT@ [KÜHCÕ>ã 4NÝ PTâÛ«, H~ 3ä†GTZKT 2ÛE
6ãNÕ>[N ¤äLÝ Y@ÞJÚ 4MØzJÕ>´Ý 4ÛJ 4[NBß>´Ô¤
¾Ù©xåLG. YH±Ý 7Ô> @ÔJT> >µÝ 8åH«
6DKÜHØC«” .
¤äLÖY@Jà>[NE©ÚEà
• Y H … J P ß > ã  I ä ² Ý  P N … N Ý
H±PÚGß4[CZJ±Ü>KITG ¯ßPJ«H±PÝ
6L¶¯[L  ®LÔ>~Ü® 6D߶
4ÜH±PÝ ZI³Ý HM ‚…¶>NT>
4àMT[I  ¤©ÝH 6²Ü‚Gß>ã
P[>ÜH©ÚEÜHØ©ãNG
IÚ„à 2å®Ý  2KP[DÜ®Ý
€M¶P« ZHTåL[P ¤äLÕ>[NÚ
2ØCP[D ¯ßPJå‚…¶>ã
E©ÜHàZH±EŠ®…°Ý
• Y H ä Z L T ß  3 z … J ß  @ Õ > Õ > ã  €[M>ã PJ«
Hãˆ>ã  IE €²PGÕ>ã  @Â> ¯å¯ßPJ« 
Z@P>ß>ã  3ZMT@>ß>ã Iä²Ý H±PÝ
EåGTßP YETÙ© €²PGÕ>ã F©¯ßPJ« 
ZIäY>Tã´Ý @¯ETJ >C[I>ã H±PÝF©PJ«
¤ O Û [ E > [ N  P ‰ F C Ú « P  à
‚å¯ßPJ« ¯Eà4LÜ®
YH±ÝHÕ>Tä²xåLG
H±PÝ2àM« P[K
• ¤OÛ[E>[N ¯[LJT> FCÚ«P«
¯«[IÜH±PÝ
¤†Ú« PTYGT‡  YET[MÔ>TØz
Iä²Ý Y@ÞÚETã>ã ZHTåL 8…Ô@å
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 45
¯ßPJ«H±PÚåZHT«4±Ô¤Ý
8ßHTßÜ®>´ÝPNßÖzÜH~>´Ý
• EÜHØC EåGTØz 2N¶ ;å[L
2[CEà
• 2[CJTNÝ;å[LPTßÚEà
• €[MJTG I G Y P µ Ö z [ J
PNßÚEà
• H ~  I ä ² Ý  € ² ¶ E à  I ä ² Ý
;±Õx[DÚEà
• @Â>Ô¤µ 2àM« 4GÝ ;å†å
2Õ>ITEà
• «[D;å[LZE߶Y@ÞEàIä²Ý
±IDÚä¤EJTKTEà
• ¤}„±Ü® ;å[L 6±PTÔ¤Eà ,
 Ø[C€ßPxÚEà
• ETÞ 2àM« EÛ[E 3x , ¤OÛ[E
;å[LPNßÚEà
¯ßPJ«H±PÚåZHT«9äH©Ý
6CàIä²Ý2†¶Ü®MITäLÕ>ã
2. 6Cà ITäLÕ>ã : 30 PJ«Ô¤Ü ‚å
HM IEß>ˆå 6Cà 6²Ü®>ˆå
Y@JàLå 3Ù©Ô¤ 0.8 ¯Eà
1 @EŠxEÝ P[K ¤[LPET>
>ÙC†JÜHØ©ãN« . PJET> 3>
YH…J 2NŠà 9äH©Ý 6Cà ITäLÕ>ã
‚åP±IT² ŠNÔ>ÜH©xåLG:
1. YPˆÜ®L ITäLÕ>ã 2. 6Ø®L
I T ä L Õ > ã 3. 6 D ß  L å > ˆ à
ITäLÕ>ã.
YPˆÜ®LITäLÕ>ã
YPˆÜ®L ITäLÕ>ã PJETPEå
YPˆÜ®L 2†¤†>[NÔ ¤†ÔxL« . 4ÛE
P[>„à ƒ>¶Ý >Ù·CTG ITäLÕ>ã
8àMTÝ ZETà , ¯} , Hà Iä²Ý YHT«
ZETäLÚ«Cå YETCß® Y>TÙC[PJT>
4±ÔxåLG .
• ZETà E}ÜHT> , >}GIT> , ¤[LÛE
4µŠ[@ Y>TÙCET> , 6MßÛ« ,
6[CJÔ·}JET>Iä²Ý¦±Ô>Ý
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
Y>TÙCET> IT²xL« . PJET>
3> ;± IEå ¯} YETCßÛ«
YPã[NJTx , HNHNÜ[H 4OÛ« ,
YETCßÛ«YI‡ETxL«.
• PµÔ[>ÚE[M°Ý, Hä>ã4OÜ®Ý
ƒ>Ü YHT«PTG 2Ý@Õ>NT¤Ý .
H M ± Ô ¤  Y @ J ä [ > Ü H à  Y @ Ø
2åLTC PTâÔ[>Ú ZE[PJT>ZP
IT†Š©xL«.
• YH±Ý H¤ HM GÝ ¯«x³Ý ,
> T à  E [ @ > ˆ ³ Ý  9 ä H © x L « .
[>>ˆå  E[@>ˆà ¤[LPTG
HM GÝ6ÙCTxL«.
• @Ô 6äHÚ„à YETCß @…¶
9äH©xL« . 2NŠ³Ý , P³Š³Ý
E[@¦Ô>ã¤[LxåLG.
6Ø®LITäLÕ>ã
6Ø®L ITäLÕ>ã 8åH« PJETPå
2†¤†>ã >ÙªÔ¤Ú YE…JTI³Ý,
YEˆPT> ®MÜHCTI³Ý 4±ÜHET¤Ý .
¦PT@IÙCMÝ
PJ« 2>IT¤ÝZHT« ¦PT@Ú Là
¤[L¶ 9äH©xL« . ¤[LPTG 3ÔzAå
POÕ¤PETà PJETG IEß ;±P…å
Y@Jà ZP>Ú[EÔ ¤[LÔxL« . ¤[LÛE
Š‰Ü®D߶Ý, ¤[LÛE HM¯Ý
Y>TÙCPß>NTÔ¤xL« .
‘KDIÙCMÝ
PJ« 2>IT¤Ý YHTµ« >}ÚEà,
YIà³Eà ZHTåL Lå>ã ¤[LxåLG .
‘KD YFT>ˆå (8å[@Ý) 6äHÚ
¤[LxL« . ¤[LÛE ‘KD @Ô Iä²Ý
¤Cà 2[@¶>ã Iä²Ý Hz„å[I
9äH©xL« .
KÚE<ØCIÙCMÝ
PJET¤Ý F[C¯[L°Cå KÚE FTNÕ>ˆå
4µŠ[@Ú Lå ¤[LxL«. KÚE 2ªÔ>ˆå
6äHÚ°Ý ¤[LxL« .

IÚJFKÝ®IÙCMÝ
¦ITß 60 PJET¤ÝZHT« YH±Â[N„à
KÚE <ØCÝ ¤[LJÚ YETCÕ¤xL«. 3ÔzAå
Iä²Ý ¤´ÔZ>Tæ ¬>ߊ³Ý ·C ¤[L¶
9äH©xL«. ƒ>Ú YEˆPTG ITäLÝ
8åGYPåLTà HàŠ[G>ã ¤[LP«ETå.
®M­D߶ÚLå>ˆàITäLÝ
PJ« ¯±ÝZHT« ®M­Dß¶Ú Lå>ã
H}ÜH}JT> ¤[LJÚ YETCÕ¤xL« .
HTß[P
• 2>…Ô¤Ý PJ« HTß[P„à HM
‚KÖz[G>[N9äH©Ú«xL«.
• 4 µ Š [ @ Ú   L [ G  Y M å æ
YETCßÛ«4OÔxL«.
• > ± Š ‰ Ü  H T Ü H T Ô > ã  z † E T x ,
P}P¯Ý;µÕ>äLETxL«.
• 4[I>ã YETÞ¶ €[M 2[CJ
¯äH©xåLG.
• €LÕ>[NÜH¤Ô¤ÝHTß[PÚLå
¤[LxL«.
¯ßPJ«H±PÝIä²Ý¯«[IÔ
>TMÚà9äH©Ý2†¶Ü®MITäLÕ>ã
2†¶Ü ®Mà FTå¤ ‚KETG 2Ý@Õ>ˆà
BTH> @Ô, >äLà, >PGÝ Iä²Ý
2†¶ 3xJ[P 2CÕ¤Ý . E>Pà>[NÜ
H¤Ô>¶Ý, YHT±ã>[N ;±Õx[DÔ>¶Ý
ZE[PJTG –ÙC >TM €[GPTäLà
F[C¯[L>ˆà 4[NBß>´Cå
;܂©ÝZHT« ¯JPß>ˆå Y@JàLå
¤[LPT> 4±ÔxL« . L[I>[N >ä¤Ý
€[M„à 2Pß>ã 4à[M. >PÜ® ZFK¯Ý
4[NBß>[N ŠC ¤[LPT> 6ãN« .
8ߊ[GJTä²Ý ZFKÚ³Ý ¯JPß>ã
YI«PT> 4±ÜHET> 2†¶Ô·ß[I
ZE߶>ã ¦Ø}Ô >TØ©xåLG . zÔ>MTG
¯}¶>[N 8©ÜHà ¯JPß>ã
IÚ„à Lå ¤[LPT> 4±ÜH[E°Ý ,
Y@JàLå ¤[LP[E°Ý
¯}°Ý .
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
¯«[IH±PݦJIä²Ý
@Â>2­@…Ü®>ã
¯«[I YETCÕ¤Ý PJ« Hä† YEˆPT>
P[KJ²Ô>ÜHCŠà[M. 60 3Ù©>ãETå
4[E P[KJ[L Y@Þ°Ý 4Jä[>JTG
Z>TCT> 2[IxL« .
¯«[I„à6ãNPJ«Ü‚…¶>ã
• 4Nݯ«[I - (60 - 69 3Ù©>ã)
H~<Þ¶,¤[L°ÝHMÝ,8ßHTßÜ®
Iä²ÝFCÚ[E>ˆàYH…J@…¶
• F©ÚEK ¯«[I (70 - 79 3Ù©>ã )
4ÛEÔ >TM >ØCÚà HM FÙHß>ã
Iä²Ý PTâÔ[>Ú «[DPß I[LP«,
¤©ÝH Iä²Ý @¯ETJ FCP}Ô[>>ˆà
¤[LÛE HÕZ>ä® , 2>…Ô¤Ý 6Cà
FM ‚KÖz[G>ã , @Â> YETCß®>ã
¦±Õ¤P« ZHTåL 2Ý@Õ>ã 4CÝ
YH²xåLG.
• ¯«[I (80 - 89 3Ù©>ã ) @Â>
6L¶>[NÜ HKTI…ÜHà 6EŠ
ZE[PÜH©xL« . HM ŠE 6Cà
FM ‚KÖz[G>ã 6ÙCTxåLG .
8 G Z P  H K T I … Ü H > Ý  ; å † à
4[DJ ZFKMTÝ . 2àM« ƒ>Ô
¤ ² x J  6 M x à  P T O  Z P Ù }
4±Ô>MTÝ.
• ƒ>¯J¯«[I (90 3Ù©>´Ý,
2 E ä ¤  Z I ³ Ý )  - 6 C à  F M
HTßÔ> ‚KÖz[G>ã ƒ>Ú •ŠKIT>¶Ý ,
ZIT@IT>¶Ý 6±YP©ÔxåLG .
47
 FCP}Ô[>>ã ƒ>¶Ý ¤[LÛ«
Š©xL«.
¯«[I„à2­@…Ü®>ˆà
ZE[PÜH©Ý@PTà€[LÛE
2Ý@Õ>ã
¯«[I„å HàZP² 2Ý@Õ>ˆà
2­@…Ü®>´Ý , >PÜ®Ý ZE[PÜH©Ý
HM ŠE @PTà>㠀[LÛ«ãNG . 4E[G
FàM ¯[L„à ®…Û« Y>TãN , 6C‡Jà ,
6NŠJà, @Â>ŠJà Iä²Ý FCÚ[E 3xJ
FTå¤ €[M>ˆà 3KTJMTÝ .
6C‡Jà ¯«[I Iä²Ý 2Eå @PTà>ã -
6Dß 4JÔ>Ö Y@JàLå , E[@ P‡[I ,
8³Ý®Ö @ØCÚå YFT²Õ¤Ý Eå[I ,
HTß[PÔ ·ß[I, 8ߊ[G ZFKÝ Iä²Ý
@I€[M„à 9äH©Ý ITäLÕ>[N 6ãNCÔx
4±ÔxL«. 4[P
IGÜHTå[I„³Ý , FCÚ[E„³Ý ETÔ>Ý
9äH©ÚEÔ ·}J 6C‡Jà ¯«[IÔ>TG
6ETKDÕ>ã 3¤Ý .
6NŠJà ¯«[I Iä²Ý 2Eå
2­@…Ü®>ã IG 3äLà>ˆå YHT«PTG
@…[P 4« ¤†ÔxL«. ¯«[I°Cå
4[DÛ« PKÔ·}J« .
@Â>ŠJà ¯«[I Iä²Ý 2Eå
@PTà>ã @Â> HÕ>ˆÜ‚à 9äH©Ý
ITäLÕ>[N 4« ¤†ÔxL« . PTâÔ[>Ú
«[DPß IKDÝ,
8ˆà 4MÔ>TP«, >ØCTJ 2àM«
Š±Ü® <Þ¶ , P±ITGÝ 4OÜ® Iä²Ý
2ÛEæ« 4OÜ® 3xJ[P 4à 4CÝ
YH²xåLG .
6NŠJà, @Â> ¯«[I Iä²Ý
2Eå @PTà>ã 3´[I ZE[P>ã,
8ßHTßÜ®>ã Iä²Ý FCÚ[E>ˆà 9äH©Ý
¯[LJTG ITäLÕ>[N 4« ¤†ÔxL« .
HÕZ>ä®>ã Iä²Ý IäLPß>ã 6CGTG
6L¶>ˆà 9äH©Ý ITäLÕ>[N°Ý
6ãNCÔx 4±ÔxL« .
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
¯JPß>ãƒ>Ô¤†ÜHT>
8ßY>Tã´Ý6NŠJà‚KÖz[G>ã
2. €[LPäL 6D߶
3. ‚}Ü® Iä²Ý 9ä® 4àMT[I
4. YHT±NTETKÜ HT«>T܂å[I
5. IT²Ý @Â> €[M[I>ã
6. E[I 6D߶ , €Ö@JIäL €[M ,
2[I„å[I
7. >[NÜHT> 6DßEà, IG 2µÚEÝ.
8. 6Ö@Ô>ØC HEäLÝ
9. ¤[LPTG ¦J Iܘ© Iä²Ý E¤
¯«[IÔ>TMÚå2­@…Ü®>ã
¯«[I >TMÚä¤ F>±ÝZHT« IÔ>ã
YHT«PT> ZIäY>TãN ZPÙ}J zM
2­@…Ü®>´ã 4[P°Ý 2CÕ¤Ý :
6Cà FMÚà 2­@…Ü® - –ÙC >TMÝ
ZFTÞPTÞÜHØ}±ÜH« ¯JPß>´Ô¤
2[GÚ«Ý
6±PT¤Ý 2Ö¦²ÚEà>ˆà ;å². ¯«[I
2[C°Ý 6Cà ß¤[MÔ¤Ý ZFTÞ>ã
Iä²Ý >TJÕ>NTà >©Ý ETÔ¤E³Ô¤
4MÔ>TxL«. ¯«[I„à IGENŠà
9äH©Ý 2µÚEÕ>ã 6NŠJà
‚KÖz[G>[N 6ÙCTÔ>Ô ·©Ý .
<Þ¶Ô>TM 2­@…Ü®>ã - ŠZ@Q @Â>
;µÕ¤, YHT±NTETK HMÝ, E 2[CJTNÝ
Iä²Ý Y>`KPÚ[E HM 3Ù©>NT> POÕx
PÛE ;± Y@Jà IÙCMÚà 4±Û« ‚…Û«
P±PZE H~ <Þ¶. 4áPT²
ZFTÞ>´Ô¤ PTâPTETKÚà 9äH©Ý “ß «Ù}Ü®
PJETGPß>´Ô¤ YH±Ý 2Ö¦²ÚEMT>
2[IJÔ ·©Ý . 2ZE @IJÝ zM±Ô¤ ,
>@ÔxÜ ‚‰ÛE Iä²Ý Få† 4àMTE
H~Ö¹Oà>ˆà 4±Û« Š©H©Ý
PKZPä>ÚEÔ> YH±Ý €PTKDIT>ZPT
2àM« 2Pß>ˆå YPä†>KITG
YET‰à¯[L PTâÔ[>„å 4Jä[>JTG
¯}PT>ZPT 2[I°Ý . 4å­Ý zM±Ô¤
HT„à ŠØC >G¶>[N ™Ù©Ý YETCKZPT,
IxâÖzÃØ©Ý FCP}Ô[>>ˆà 5©HCZPT
2> ZFKÝ x[CÔ>MTÝ .

 HàZP² ¤µ FCP}Ô[>>ˆà
@ßPZE@ ¯JPß>ã GIT> 2ÔZCTHß 1 HÕZ>äH« PJETGPß>´Ô¤ ƒ>
3Ù©ZET²Ý 2­@…Ô>ÜH©xL« . 6EŠ>KIT> 4±Ô¤Ý.
6. P J E T G P ß > ã E Õ > ã
¯«[IÔ >TMÚà 8ßY>Tã´Ý ZHKÔ¤OÛ[E>ˆCÝ 2> 2å®Ý ,
‚KÖz[G>´Cå ;Ú«ÜZHTP« 2Ô>[L°Ý >TØ©P« 2Pß>´[CJ
HM EÜHØC Iä²Ý IGYPµÖz
2>…Ô¤Ý PJ«Cå 8áPT²
ZE[P>[NÜ ÁßÚ Y@ÞJ 6E¶Ý.
2­@…Ú«Ü ZHTP« ?

PTâŠà 9äH©Ý @PTà>[N   HTCÖ¦±Ô>Ý

@ITˆÜHà ;áYPT±P±Ý ;áYPT± • ¤OŠ  H±PÝ  ¯Eà  ¯«[I  H±PÝ
ŠEITG 6Ú>[NÔ [>JTãxLTß>ã . P[K„³ãN  IE  PTâÔ[>„å
4à zM 6Ú>ã 4ÕZ> ¦±Ô>IT> HàZP²  €[M>ˆà  IE  PNßÖz
ŠP…Ô>ÜHØ©ãNG : I ä ² Ý  2 E ­ C å  Y E T C ß ® [ C J
1. ¯JPß>ã P[NÛ« Y>T©Ô¤Ý @PTà>ã€[LZPäLÜH©xåL«.
IGÜHTå[I[J PNßÚ«Ô Y>TãN • ;± IEå PNßÖz €[M>ˆà
ZPÙ}J 2PzJÝ 6ãN« . 4EGTà 6ãN 4CßHT©>´ã, 6Cà,
¯«[I„à 9äH©Ý PTâÔ[> IGÝ , @Â>Ý , Iä²Ý 2†PTäLà
YF±Ô>}>ã Iä²Ý ‚KÖz[G>[N ZHTåL[P>ˆà 9äH©Ý ITäLÕ>´Ý
8ßY>TãNMTÝ. 2CÕx°ãN«.
2. E Õ > ã PTâÔ[> €>â¶>´Cå • 4NÝ zLTß ¤äLPTˆ>ã
4[@Û« Y@àPEä>TG ®J ZHTåLPß>㠙« Y@³ÚE ZPÙ}J
P‰>[NÔ >ÙC†J ZPÙ}J ¤†Ü‚ØC H¤„à 2Eå >TKDÕ>ã
€[M„à 4±ÜH[E 2Pß>ã ®…Û« Iä²Ý I²K[IÜ® FCP}Ô[>>ã
Y>TãN ZPÙ}J >ØCTJÝ 6ãN«. Hä† ·LÜHØ©ãN«.
3. ‚ å PTÕ¤P« 2àM« • HTß[PJäL, IGPNßÖzJäL,
E[IÜH©P[EÔ >TØ}³Ý 8³Ý®>ã Iä²Ý E[@>ˆà
E>Pà>[N KØ©P« Iä²Ý 9äHØ©ãN ¤[LHT©>´[CJ,
‚KÖz[G>´Ô¤ •ß¶ >TªÝ >T« Z>NT[I Iä²Ý ZHÖ¦ Lå
P‰¯[L>[N PJETGPß>ã 2>Ý ¤[LHT© 6[CJ ¤OÛ[E>ˆå
HJåH©ÚE ZPÙ©Ý. zLÜ® ZE[P>´Ô¤ ¯ÔxJÚ«PÝ
4. ;±P…å EåG݂Ô[> , Eä@Tß[H 2ˆÔ>ÜHØ©, 2Pß>ã 8ßY>Tã´Ý
PNßÜH« Iä²Ý ;±P…å HMÕ>ã HàZP² 4CßHT©>[N
Iä²Ý HM GÕ>ã ¤†Ú« @ITˆÔ¤Ý P‰¯[L>ˆà >PGÝ
3ZKTÔxJITG IG€[M[J Y@³ÚEÜH©xL«.
ZIÝH©Ú«P« Iä²Ý 3äL³Cå • IE PN ZIÝHT© Iä²Ý @PTà>ã
2­@…Ú«Ü ZHT¤Ý Lå>[N >äH« 8åL 4ÛEÜ HTCÚà ÂMÝ YHLÜHØC
Iä²Ý PNßÜH« 2PzJÝ. E>Pà>ã ITDPß>[N IEPN
5. ¯ [ L @ T K T E P[>„à @Â> ZIÝHT© Iä²Ý 6NŠJà HTCÕ>ˆà
>MÛ«[KJTCà>[N ZIäY>Tã´Ý ZIä>àŠ H„M 7Ô>ÜH©Ú«Ý.
P[>„à IGIxâ IåLÕ>ã Iä²Ý • 4ÜHTCÚà ITä² LGTˆ>ˆå
zM 2[IÜ®>ˆà 4[DP« ZHTåL zLÜHTG ZE[P>ã Hä†J ¤†Ü®>ã
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 49
 ITDPß>ˆå 3ßPÚ[E 2>…Ú« 8ß Y>Tã´Ý HàZP² @PTà>[N
ZI³Ý 3Þ¶ ZIäY>TãNZPT 2àM« @ITˆÔ>¶Ý EJTßH©Ú«xL«.
ITä² LGTˆ>ˆå ZE[P>[N • ¯ « [ I  H ± P Ú  å  Z E [ P > ã
ÁßÚ Y@ÞJ 6E¶xL«. I ä ² Ý  2 P ß > ã  8  ß Y > T ã ´ Ý
• PN…NÝ H±P €[M„à 8ßY>Tã´Ý @PTà>ã  Hä†  4ÜHTCÚà  Š…PT>
@PTà>ã Hä† 4ÜHTCÚà ·LÜHØC Y>T©Ô>ÜHØ©ãN«.4ÜHTCÚà6Cà
€[M„à , ITDPß>ã 2[E YE…Û« ›JT>¶Ý, IG›JT>¶Ý ¯«[I„à
Y>TÙ© ¯ß PJ« €[M[IÔ¤ 9äH©Ý  ITäLÕ>[N  ITDPß>ã
EÕ>[N EJTß Y@ÞJ¶Ý 2Pß>ã YE…Û«Y>TãN6E¶xL«.

>[MÖ Y@Tä>ã
«ãNà ċĬĭĭĦīĤ o ;±Pß ;ä[L @TETKDIT> IÔ>ã Y@JàH©P«
>TMTàz†J2NŠà¤ÚEà 2àM«FCÛ«Y>TãP«
x²Ô>à ĖĠįĦğğĩĦīĤ o YHåzà 2àM« EåÖ[@JäL ČīijĬĩIJīıĞįĶ ĕĢĞĠıĦĬīİ
ZHGT Y>TÙ© YHT±ã 4àMTE  Y@Jà ZFTÔ>Ý 4å† 2àM«
¤†š©>ãZ>T©>ãY@ÞP« ¦J€[GPäLY@JàHT©
YHT±ã>ã‚}Ú« [PÚ±Ô>¯Jäz IMÝ>‰ÚEà ćĢģĢĠĞıĦĬī  6D¶
 Ċ į Ğ İ ĭ  Ē ğ ħ Ģ Ġ ı İ   o  [ > > [ N Ô ‘KDITG ‚å ™EÝ 6ãN >‰¶Ü
Y > T Ù ©  Y H T ± ã  2 à M « YHT±ã 6C‡à 4±Û« IMÜHT[E
YHTÝ[I ZHTåLPä[L ‚}Ú« P‰JT>YPˆZJ²Eà
[PÚ±ÚEà I>ÜZH²Ô¤ ¯äHØC>TMÝ ēįĢīĞıĞĩ
Eä>T‡> Hä>ã ėĢĪĭĬįĞįĶ ėĢĢıĥ - ĖıĞĤĢ ->±6±PTG«¯Eà¤OŠ
Eä>T‡>Hä>ã€KÛEKHä>ãP±Ý ‚LÔ¤ÝP[K6ãN>TMÝ
¯å 4NÝ ¤OÛ[E>ˆà ¯E‡à 2ÝZGT}ÔKPÝ ĄĪīĦĬıĦĠ ĉĩIJĦġ 
P±ÝEä>T‡>HTàHä>ã >±Ü[H„à ¯߶LTE >± 2àM«
>TàzJÝ ÂMÝ 8 ³ Ý ® > ã ¯ß>±[PETÕx4±Ô¤ÝKPÝ
>}GITxåLG ĆĞĩĠĦģĦĠĞıĦĬīİ  ‚K@PÚ䤂L¤ ēĬİıīĞıĞĩ –
>TàzJÝ 2àM« ¦ÙDTÝ® @Ú« 4NÕ¤OÛ[E ‚LÛE¶Cå 6ãN
H}PETà8³Ý®>ã>}GITxåLG >TMÝ
FCÚ[E ąĢĥĞijĦĬį o 6ã´D߶ YETÜ®ãY>T} ĘĪğĦĩĦĠĞĩ ĆĬįġ
;å[L Hä† ZJTzÔ>TIà 2àM«  ¯ß>±[D E T „ å
YE…JTIà @TETKDIT> IÔ>ã F × ¦ Ô Y > T } ° C å  4 [ D Ô ¤ Ý
Y @ J à H © P «  2 à M «  F C Û « –NITG¤OTÞZHTåL2[IÜ®
Y>TãP«
€KÛEKHàēĢįĪĞīĢīıėĢĢıĥ –€KÛEKHà
6ã´D߶ ČīİıĦīĠı - ;å[LÜ Hä† 2àM«PJ«PÛZETßHà¯Eå[I
ZJTzÔ>TIà 2àM« YE…JTIà Hä>´Ô¤‚L¤PNßPG4ÜHä>ã

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 
 Y H T « P T >  P T „ à  P T â Ô [ > >TKDIT> FCÔ> ¯}JTE ;±Pß
¯µP«Ý4±Ô¤Ý < … C Ú  à  4 ± Û «  4 å Y G T ±
ZIMTÔ>[> ćĬĪĦīĞīı ĥĞīġ  Få¤ 4CÚä>¤ Y@àM HJåH©ÚEÜH©Ý
4 J Õ ¤ Ý   L å > ã  2 à M « 4±Ô[>°Cå·}J«
@PTà>[NY@ÞPEä¤HJåH©Ú«Ý z†JE[M  Đ Ħ Ġ į Ĭ Ġ Ģ ĭ ĥ Ğ ĩ Ķ   o
[>>ã 6Ý 8µ«Eà ‚}ÚEà  [ N  @ … J T >  6 ± P T > T I à
¯EMTG[P @ T E T K D I T G  € [ M [ J  Š C
« [ D [ >   Ą IJ ĵ Ħ ĩ Ħ Ğ į Ķ  ĥ Ğ ī ġ    z†ET>6±PTx4±Ô¤ÝI±Ú«P
Z I M T  Ô > Ú [ E  E [ @ „ O Ô > €[M
Lå>[N Y @ J à H © Ú E ITäLÝ ėįĞīİĦıĦĬīo;±€[M„‡±Û«
6²«[DJT>6ãN[> IäYLT±€[MÔ¤>CÜH«
IK®@TßÛE ċĢįĢġĦıĶ  ; ±
ZP²H©Ú >TØ©PET> ćĦİıĦīĤIJĦİĥĢİ o
E[M¯[L„‡±Û« I ä L
ZPä²[I[J6DßP«
E[M¯[LÔ> 6Cà 2àM« 6NÝ
@TßÛEHÙ®>ãYETCßP« ITEŠCTÞ ĐĢīİıįIJĞıĦĬī – YHÙ>ã
8 ³ Ý ‚ J à z Ô > à > ã   Ē į ı ĥ Ĭ ĭ Ģ ġ Ħ Ġ ÁÜYHÞEà ¯Eà ITEŠCTÞ €ä¤Ý
ēįĬğĩĢĪİ – 8³Ý®Ô·© 2àM« >TMÝ P[K ;áYPT± ITE¯Ý
E[@[J 8³Ý®Cå 4[DÔ¤Ý 4KÚEÝ Iä²Ý zM YHT±Ø>ã
H¤>ã Iä²Ý E[@ FTß>ˆà >±Ü[H„å 6 Ø @ á ¶ C å
9äH©Ý>TJÕ>ã YPˆZJ²Ý€>â¶

I Z G T E Ú « P   ē İ Ķ Ġ ĥ Ĭ ĩ Ĭ Ĥ Ħ Ġ Ğ ĩ   o 4NݤäLPTˆ>ãčIJijĢīĦĩĢćĢĩĦīĮIJĢīĠĶ
; ±  I  E  å  I G Ý  I ä ² Ý –  PJä¤ ¤[LÛE z²Pß>ã
IGYPµÖz>ãYETCß®[CJ« 2àM«4[NBß>ã¤äLY@Jà>ã
2àM« @ØCÝ ™†J Y@JàHT©>ˆà
 Ô>Ý ĖĴĢĩĩĦīĤ – 6C‡å ;± H¤
5©H©Eà
2@TETKDH±Ú«>TDÜH©Eà
7å²ÔZ>Tà ĆįIJıĠĥĢİ –FCÜHEä>T> YHT±NTETKÜHT«>T܂å[IĈĠĬīĬĪĦĠ
6EŠJT> 2Ô¤ã H¤„à [PÚ« ČīİĢĠIJįĦıĶ  PTâÔ[>Ú EKÚ[E
HJåH©ÚEÜH©Ý –ÙC Z >Tà €[MÜH©ÚE €[MJTG P±ITGÝ
4 Û E  Z > T ‡ å  Z I à H ¤  „ à 2àM«‚LPNÕ>ã4àMTE€[M
¤ ² Ô > T >  z ²  « Ù © Z H T à @ITˆÔ¤Ý ĆĬĭĦīĤ o 2[IJTG
YHT±ÚEÜHØ}±Ô¤Ý €[M„àYHT²Ü®Ô>ã‚KÖ@[G>ã
@Ô>KFTä>T‡ ĚĥĢĢĩĠĥĞĦį - ZFTÞ 2 à M «  z Ô > à > [ N  Z F K } J T >
>TJÝ 2àM« 6Cà ¤[LHT© 8ßY>TãP«

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 51
 ŠGTÔ>ã

Č@…JTGŠ[C[JZEßÛYE©Ú« 3 FÙHß>´Ô¤
8µ«> ¤[LPTGPß>ã
4 ·ØCÕ>ã
 ZH²>TMÚ䤯Û[EJ>TMÝ
5 FÙHß>ã
FTØ>ã3¤Ý
2 ¯EàFTØ>ãP[K  [PØCƒå9@Ú«Ô¤[LHTØCTà
3 ¯EàFTØ>ãP[K IÕxJYPˆÖ@Úà9äH©Ý
4 ¯EàFTØ>ãP[K HTß[PÔZ>TNT²Ô¤YHJß
5 ¯EàFTØ>ãP[K 2 IT[MÔ>Ù
3 €LÔ¤±©
 4ÛE>TMÚä¤ã¤OÛ[E>ã
4 IT²>Ù
3EK¶Cå€ä>ÜHO>ZPÙ©Ý
5 Y>KØZCTIZMzJT
2 ITEÕ>ã
3 ITEÕ>ã  :xÃ8åH«
4 P±CÝ 2 2†¶ÚLåZ>TØCT
5 ITEÕ>ã 3 2†¶‘ŠÔZ>TØCT
4 ¬ÙD†¶5¶
 IO[MYIT‰8åH«
5 E>Pà5¶
¤†ÔxL«
2 Y@TàPå[IJäL  YAKåØCTM{8åH«4E­Cå
2ßÚEƒàMTEZHÖ¦Iä²Ý YETCß®Y>TÙC«
;‡>ã8µÜ®Eà 2 ¤OÛ[EÜH±PÝ
3 2ßÚE¯ãNPTßÚ[E[J 3 ¯ßPJ«H±PÝ
·²Eà 4 ¯«[PH±PÝ
4 Âå²2àM«2Eä¤ZIäHØC 5 PN…NÝH±PÝ
Y@Tä>ãY>TÙCPTÔxJÚ[E
 ¯JPJ«
ZH¦Eà
¤†Ô>ÜH©xL«
5 YEˆPTG;‡>ã
2 2>…ÚEEÚEå[IY>TÙC
 ¤µPJ«ĊĞīĤĞĤĢ PJ«
2 HãˆÜH±PÚ䤯Û[EJ 3 4KÙCTP«¤OÛ[EÜH±PÝ
>TMÝ 4 ¹LTPˆIä²ÝIG2µÚEÝ
3 ‚å¤OÛ[EÜH±PÝ €[LÛE>TMÝ
4 PN…NÝH±PÝ 5 YP†ÚEGITG8µÖz
5 ¯ßPJ«H±PÝ
 ®Må6D߶4JÔ>€[M
 EÔ¤µÔ>ãYHT«PT> 2 ¯ßH±PÝ
4Pß>NTà6±PTÔ>ÜH©xåLG 3 ¯å¤OÛ[EH±PÝ
 4 ¤OŠH±PÝ
2 ;ZK;±YF±ÕxJFÙHß 5 ¤OÛ[EH±PÝ

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 52
 ‚LÛEZHT«4±ÛE8[C[JŠC  PJ«¤OÛ[EÔ¤;±Eä>T‡>
;±PJ«¤OÛ[EÔ¤ Hà¯[NÚ«6ãN«4«@TETKD
ICÕ¤8[C2>…Ô¤Ý PNßÖzJT"
2 4KÙ©ICÕ¤  YF±ÕxJZETOß>ãYF±ÕxJ
3 Âå²ICÕ¤ FÙHß>㤵Ô>ãIä²Ý2[IÜ®
4 FTå¤ICÕ¤ ¤µÔ>ã4[CZJ>TDÜH©Ý
5 :Û«ICÕ¤ ZP²HT©>ãJT[P"
 2Ü«à4KÙ©PJ«4²„à4CÝ
ČȤ²xJŠGTÔ>´Ô¤Š[CJˆ
ŠØ©4CݤÔxLTå4«@TETKD
IÜYHÙ>ã
 “‚ã[NÜZH²€>µÝ>TMÝ”P[KJ²"
 8åZCTIT߂Ô6Cà2[IÜ[H
ŠNÔ¤>
 YP†ÚEGITG8µÖz8åLTà8åG"
 7GITG¤OÛ[E[JŠNÔ¤>
 HTß[P4OÛE¤OÛ[E¦JIÜ®
2[CPEä¤8áPT²7Ô¤ŠÜHTÞ"
 4NÝzLTߤäLÚ[EE©Ô¤Ý4KÙC
P‰>[NÔ·²>.
 YITÚE4JÔ>Lå>´Ô¤Ý¬Ù
4JÔ>ÚLå>´Ô¤Ý4[CZJ6ãN
ZP²HTØ[C8µ«>.
PNßÖzJT"
 PN…NÝH±PÚåzL܂Jà®>[N
HØ}J‡©>.
 FTå¤PJETGÆzYH…JHÛ[E
ETŠ‚}ÔxLTã2«8ÛEP[>JTG
Lå8å²·²>"
 PJ«ZIT>å6Ù[I
>äH[G8åH[EH䆷²Pà
zKIÜH©xLTåZI³Ý2>TKÚä¤Ý
ŽâH}Pà[M2P­[CJ4ÛE
FCÚ[EÔ¤>TKDÝ8åG"
 <Þ¶8åH«;±P…åPTâÔ[>„à
@PTà€[LÛE>TMÝ3¤Ý€Ä‚.

8[Cx
 PJ«¤OÛ[E„åƒ[>
6DßÖzÔ>TG>TKDÕ>ãJT[P"
 [>ÜHOÔ>ÝP[KJ².
8[Cx
 PN…NÝH±PÝ4[CIT²HTØ©
>TMÝ8G9å2[OÔxZLTÝ"
PJ«P±CÝ
 4N×zLTߤäLÝP[KJ². 

Z I ä > T ª Ý  P [ K Ü H C Ú  à  
ČČȦ±Ô>IT>P…>ˆàŠ[CJˆ PJà 2ET  xZMT 8[C°Cå
IÜYHÙ>ã >TDÜHØCTã ;áYPT± P±C¯Ý
 PJ«¤OÛ[E„åYITÚE 2Pˆå8[CŠxEݯEàxZMT
4JÔ>ÚL[GHØ}J‡©. 2>…ÔxL«PJ«¯}°ÝE±PT„à
 HTß[P4OÛE¤OÛ[E>ˆå  xZMT 8[C°Cå 4±ÔxLTã 4ÛE
P[>>ãJT[P" 8[C·©Eà@…JTGET"

IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý 53
ČꊅPT>Š[CJˆ  PN…NÝH±PÝ8åH«¹LTPˆ
IÜYHÙ>ã Iä²Ý2µÚEÝ€[LÛE>TMÝ3¤Ýo
 ¤OÛ[EH±PÚàF[CYH²Ý6Cà
Iä²ÝIGYPµÖzPNßÖzHä†
8µ«>.
 ¯åHãˆH±PÚàIGYPµÖz
YPˆÜHT©>[NH䆊P…"
 ¤OÛ[EH±PÚà6Cä·²„Jà
Iä²Ý4CÝYHJßEàH䆊P…"
 ¤OŠH±PݯE௫[IH±PÝ
P[K6ãNIGYPµÖzPNßÖzHä†
ŠNÔ¤.
 ‚åHãˆH±PÚå6Cà
PNßÖz[JÜH䆊…PT>8µ«>.
 8³Ý®@TßÛE¤[LHT©6ãN
;±FH±Ô¤6EŠ–[>JT´Ý
YHT±ÚEITGP‰¯[L>[N8µ«>.
 HTß[P4OÛEIä²ÝZ>ØCà
¤[LHT©6ãN¤OÛ[E„åzLÜ®
ZE[P>[NŠP…"
 ¤OÛ[EH±PÝ8åH«
2­@…ÚE³Ô>TG>TMÝ3¤ÝoŠP…"
IEPNßÖz°Ý2Eå@PTà>´Ý
ŠP…
 PN…NÝH±PÝIä²Ý¯ß
H±PÚà9äH©ÝPNßÖzITäLÕ>ã
H䆊P…
 4NÝzLTߤäLPTˆ>[NÔ
¤[LÜHEä¤ZE[PJTGE©Ü®
FCP}Ô[>>ã8©ÜH«Hä†
ŠP…
 ¯ßH±PÝ8åH«HM¯ÔxJITG
¯}¶>[N8©ÜHET¤ÝoŠP…
 ¯«[IH±PÚ[E8áPT²
P[>ÜH©Ú«PTÞ¯«[IH±PÚà
9äH©Ý6NŠJàITäLÕ>[N
ŠP…
 ¯«[IH±PÚà9äH©Ý
IGÖZ@T߶Iä²ÝHEäLÚä>TG
>TKDÕ>ãJT[P"
 PJETG>TMÚàHàZP²ITäLÕ>ã
JT[P"4«;±IEå
PTâÔ[>„à;±@PTMTG>ØCIT"
54
 2M¤

3 6D¶2†ŠJà

>äL‡åZFTÔ>Õ>ã

4ÛE2ÚJTJÚåÂMÝITDPß>ã>ä²ÔY>TãP«
í 6DŠåHàZP²ZP[M>[N®…Û«Y>TãPTß>ã
í HàZP²6D¶3ETKÕ>ˆà>TDÜH©Ý7ØCÖ@Ú«Ô>[N
Hä†J2†[PYH²PTß>ã
í 2}ÜH[CFTå¤6D¶YET¤6D¶‚K™©Iä²Ý
8åEØ©8åL>±Ú«Ô>[N2†Û«Y>TãPTß>ã
í HàZP²@[IJà¯[L>[N2†Û«Y>TãPTß>ã
í 6D¶>[NZIÝH©Ú«PEä>TGP‰¯[L>[N2†Û«Y>TãPTß>ã
í @[IÜHEä¤ZE[PJTG@[IJM[L6H>KDÕ>[NHä†2†Û«
Y>TãPTß>ã
í @[IJM[L„à‚åHäLÜH©ÝHT«>TÜ®Š>[NHä†2†Û«Y>TãPTß>ã

3.1 2†¯>Ý 9äH IEå @T܂ØCTå. 6DŠå

YETCÔ> >TMÚà 4±ÛZE IEå 6„ß ¯ÔxJÚ«PÝ “6D¶ 2†ŠJà”
PTâPEä¤ 6D¶ 2PzJÝ . ;áYPT± 6±PT¤PEä¤ >TKDIT> 2[IÛ«ãN«.
6„…GÚä¤Ý 6D¶ ZE[PÜH©xL« . YHT†„Jà , 6„…Jà Iä²Ý 4Jä‚Jà
FàM @ÚETG 6D¶ FàM 3ZKTÔxJITG 2†ŠJà>ã 6D¶>ˆå 4Jà® , 6D¶
PTâ[P ‚KH‡Ô¤Ý. 3KÝH >TMÕ>ˆà Y>©PEä>TG >TKDÕ>ã, 6D¶
IEå 4Jä[>JTG 6D[P 2ÜH}ZJ
6ÙCTå. HOÕ>ã, >TÞ>†>ã, ETJÕ>ã,
H±Ü® P[>>ã, Y>TµÜ®, 8ÙYDÞ 2àM«
@ßÔ>[K 2[GÚ«Ý 8ÛEYPT± ¦Ú>…Ü®
2àM« Y@JMTÔ>Ý 4å† x[CÔ>ÜYHäLG.
‚åGß IEå HàZP² @[IJà
¯[L>[N°Ý ZE[PÔZ>äH 2[E
HEÜH©ÚE¶Ý >Ù©‚}ÚETå. EäY@JMT>
IEå YF±Ü[HÔ >Ù©‚}ÚETå . ‚å®
2[@P 6D¶>NTG ™å 4[LÖz ZHTåL[P
ZFK} •„à P²ÚEà ÂMÝ @[IÚETå .
6܂©Eà Iä²Ý –ß Pä† ZHTEà ¯[L>ã 3ZKTÔxJÝ ETå ¯Eà Y@àPÝ.
ÂMÝ 6D[P HEÜH©Ú Eå ZE[PÔ¤ — Ralph Waldo Emerson
6D¶2†ŠJà 55
HEÜH©Ú«Ý 2}ÜH[C>ã , Z>TØHT©>ã ,  6DŠå6C‡Jà
¬>ßZPT±Ô¤ 6D¶>[N 8áPT² Y@JàHT©>ã
ZIÝH©Ú«Eà Hä† >ä‚Ô¤Ý «[LJT>
4áP[> 6D¶>[N Âå² P[>>NT>Ü
6D¶ 2†ŠJà 6±YP©Ú« 6ãN« .
‚…Ô>MTÝ .
IEå 6„ß PTâPEä¤ 6D¶
2) @ÔJˆÔ¤Ý 6D¶ P[>>ã
2}ÜH[CJT> 6ãN« . >Tä² , –ß Iä²Ý
3) 6C[M PNßÜH[P
6D¶ FTÝ 6„ß PTO ¯ÔxJITG >TK~JT>
4) 6C[M HT«>TÔ¤Ý Iä²Ý HKTI…ÚEà
>âxL«. PNßÖz, ¯åZGäLÝ, ¦²¦²ÜHTG
6D¶>ã
Iä²Ý 3ZKTÔxJ PTâÔ[>Ô¤Ü ZHT«ITG
6D¶ IE­Ô¤ ƒ>¶Ý 2PzJÝ . HM
¿äLTÙ©>NT> 6D¶ 2å[H°Ý, FØ[H°Ý
Iä²Ý @Â> 2Վ>TKÚ[E°Ý YPˆÜH©ÚE
HJåH©Ú P±xZLTÝ.
6D¶ FÝ 6C³Ô¤ 7ØCÚ[E
2ˆÔxL«. CITG, 2[KCITG Iä²Ý
KP 6D¶>ã 6C[M 3ZKTÔxJIT>
[PÔ> 6E¶xL« . 6D[P 6ØY>TÙC
‚L¤ Y@…ITGÝ, 6†×¦Eà ZHTåL HàZP²
6C‡å Y@JàHT©>´Ô¤ (ZP[M>´Ô¤)
6D¶ 6ØH©ÚEÜH©xL« .
3.2 6DŠåZP[M>ã
6DŠ[G FÝ 6C‡à Y@JàH©Ý ŠEÚ[E
2}ÜH[CJT>Ô Y>TÙ©, HàZP² P[>>NT>Ý
HCÝ 1-à Y>T©Ú«ãNH} ‚…Ô>MTÝ.
ã
HT 
©>
Jà >
Y@ @Â
6DŠå
ZP[M>ã
6NŠJà
Y@JàHT©>ã
SHCÝ 6DŠåZP[M>ã
6D¶2†ŠJà
2@ÔJˆÔ¤Ý6D¶P[>>ã
6D¶ 3ETKÕ>ã: ETJÕ>ã,
z²ETJÕ>ã, ZPß>ã Iä²Ý
xOÕ¤>ã, 4Ü®>ã, YPàMÝ,
@ßÔ>[K , Y>TµÜ® Iä²Ý 8ÙYDÞ
FÝ 6C³Ô¤ IT¶Ö@Ú« , Y>TµÜ®Ö@Ú«
€[LÛE 6D¶>ã @Ô[J 2ˆÔxL« .
4ÛE 6D¶>ã 6C‡å EåJÔ>
6²Ü®Ô>ã @…PK 4JÕ>¶Ý , YET‰à ,
¤©ÝH 2³Pà>ã Iä²Ý <Þ¶ ZFKÕ>ˆà
Š±Ý‚J YHTµ«ZHTÔ¤ Y@JàHT©>ˆà
5©HC¶Ý 6D¶ Y@…Ú« 7ØCÖ@Ú«Ô>NT>
ITäLÜH©PEä¤Ý ZE[PJTG @Ô[J
2ˆÔxL« . 6D¶ 3Ԍ>KDI[CPETà
ZE[PJTG @Ô x[CÔxL« .
6 àH
Y@
C‡ T©
J
J >ã
à
56
36C[MPNßÔ¤Ý6D¶>ã
6D¶ 3ETKÕ>ã : H±Ü® P[>>ã ,
4[LÖz, ™å, ¯Ø[C, HTà Iä²Ý HTà
@TßÛE YHT±Ø>ã .
2[GÚ« PJG±Ô¤Ý EÕ>ã 6C‡à
YETCßÖzJT> H[OJ ¦Ô>ˆà ¯†¶
9äHØ© ®J ¦Ô>ã 6±PTxåLG . FÝ
6C³Ô¤ ®J ¦Ô>ã 6±PT¤Ý €>â¶
PNßÖz 2ˆÔ¤Ý 6D¶>ˆå ZE[P[J
9äH©Ú«xL« .
6Cà PNßÖzÔ¤ ®KEÖ @Ú« €[LÛE
6D¶>ã Iä²Ý ET« 6Ü®Ô>´Ý 2PzJÝ.
®KEÖ @Ú« €[LÛE 6D¶>ã 6C[M
PNßÔ¤Ý 6D¶>ã 8å² ·LÜH©xL« .
HTà , 4[LÖz , ¯Ø[C, ™å ZHTåLPä†à
6ãN ®KEÖ @Ú« 6C³Ô¤ 4å†J[IJTE
2ƒZGT 2ƒMÕ>ã 6ãNETà 2[P
¯Eà EK ®KEIT¤Ý. H±Ü® P[>>ã Iä²Ý
Y>TØ[C P[>>ˆà ®KEÝ €[LÛ±ÛET³Ý
4Pä†à zM 4å†J[IJTE 2ƒZGT
2ƒMÕ>ã 4à[M, 3GTà ETJÕ>ˆà
2>IT> >TDÜH©xåLG .
6Cà 2Eå YPÜH€[M>[N
>Ø©ÜH©ÚE¶Ý ‚L 6Cà Y@JàHT©>[N
HKTI…Ô>¶Ý , 2Eå 2[GÚ« Y@à>ã ,
6²Ü®>ã Iä²Ý ¦Ô>´Ô¤ –[K
HJåH©Ú«xL«. 6CMTG« ¦PT@Ý,
ŠJß[P Iä²Ý Y@…ITGÝ ÂMÝ Eٔ[K
4OÔxL« . KPÕ>[N 2±Û«PEGT³Ý,
–ß 6ãN 6D¶>[N 6ÙHEGT³Ý, KP
4OÜ[H @… Y@ÞJMTÝ .
HOÕ>ã, >TÞ>†>ã, ¯µETJÕ>ã,
H±Ü® P[>>ã ZHTåLPä†à 6ãN FTßÖ
@Ú« IMÖzÔ>[M –Ô>¶Ý, 3ZKTÔxJITG
8[C[J HKTI…Ô>¶Ý, –…‰¶ Iä²Ý 4EJ
ZFTÞ 2HTJÚ[E ¤[LÚEà ZHTåL
3ZKTÔxJITG FMå>[N POÕ¤xåLG.
6C‡å Y@JàHT©>[NÚ EŠK
4áP[> HT«>TÔ¤Ý Iä²Ý KTÔ¤Ý
6D¶>ã ZFTÞ x±ƒ>ˆCƒ±Û« FÝ
6C[MÜ HT«>TÔxL« .
6ETKDÝ: 6„ßÖ@Ú« A Iä²Ý
6„ßÖ@Ú« C €[LÛE 6D¶>ã
6ØY>Tã´ÝZHT« FÝ 6C‡å ZFTÞ
8ßÜ® @Ô 2>ITx ZFT„‡±Û«
46C[MÜHT«>TÔ¤ÝIä²Ý
6C‡JÔ>Ú[EKTÔ¤Ý6D¶>ã
6D¶ 3ETKÕ>ã : >TÞ>†>ã Iä²Ý
HOÕ>ã
4áP[> 6D¶>ã 4EJÚ «}Ü[HÖ
KTÔ¤PEä¤Ý, 6Cà YPÜH€[M[J
@I€[M„à [PÚ« Y>TãPEä¤Ý, E[@>ã
¦±Õx Š…PEä¤Ý, 6C‡å –…å 2N[P
@I€[MÜH©Ú«PEä¤Ý, 4KÚEÝ
6[LE³Ô¤Ý, 6C‡å >‰¶Ü YHT±Ø>[N
YPˆZJä²PEä¤Ý 6C‡JÔ>Ú[E
H T « > T Ú «  K T Ô ¤ P E ä ¤ Ý
HJåH©xL« .
6D¶2†ŠJà
FÝ[I Š©ŠÔxL« .
 6NŠJà@TßÛEY@JàHT©>ã
6DŠå 4KÙCTP« ¯ÔxJ ZP[M
6NŠJà @TßÛE ZE[P>NTG HT«>TÜ®
6D߶, 2å® Y@³Ú«Eà Iä²Ý @Â>Úà
Eå[G°Ý <ß 2Õ>IT> 6DßÛ«
Y>Tã´Eà ZHTåL ZE[P>[N 6D¶
I[L¯>IT> €[L¶ Y@ÞxL« .
;áYPT±P±Ý EGÔY>G ;±
¤†Ü‚ØC 6D¶ HOÔ>Ú[E P¤Ú«Ô
Y>TãxåLGß . 2ÛE 6D¶ HOÔ>¯Ý
YHT«PT> 2åLTC PTâŠà 6ØY>Tã´Ý
6D[P°Ý 4[DÜHETà IE­Ô¤
57
HT«>TÜHTG Iä²Ý €[L[P 9äH©Ú«Ý 2}ÜH[C FTå¤ 6D¶ YET¤>ˆå
6D¶ x[CÔxL«. (8.>T) ;± IE­Ô¤ ‚ å P ± Ý > T K D Õ > ´ Ô > T >
@…ŠxE 6D¶ @T܂C 2ˆÚET³Ý 2« HJåH©ÚEÜH©xL« .
®« P[>JTG 2àM« ¦[P„àMTE
i. ZE[PJTG 2N¶ 7ØCÖ@Ú«Ô>[N
6DPT> 4±ÛETà 2P­Ô¤ IG€[L¶
2ˆÔ>Ô·}J ¯µ[IJTG
2ˆÔ>T« .
±D[PÚ ØCƒC 6E¶xL«.
ii. 7ØCÖ@Ú« €[M„[G I܂©Eà
 @Â>Y@JàHT©>ˆà
- ;±Pß 8ÛYEÛE 6D¶>[N
6DŠåHÕ¤
2}ÜH[C FTå¤ 2ØCP[D„‡±Û«
@Â> PTâŠå 2[CJTNIT> 6D¶
¤[LPT> 8©Ú«Ô Y>TãP[E 2†Û«
ŠNÕ¤xL« . 6D¶ Hx±ÝZHT« FØ®Ý ,
Y>TãPEå ÂMÝ 2PK« 7ØCÖ@Ú«
I…JT[E°Ý PN±Ý. ¯ä>TMÚà
€[M„[GÚ YEˆPT> 2†Û«
@¯ETJÚà @IITG €[M„à 6ãNPß>ã
Y>TãNMTÝ.
;åLT> @T܂ØCTß>ã .
7ØCÖ@Ú« €[M„[G I܂©Eà
FÝ IxâÖz[JÚ YE…ŠÔ¤Ý ;±
ÂMÝ ;±P±Ô¤Ú ZE[PJTG 7ØCÖ@Ú«Ô
7C>IT> 6D¶ 2[IÛ«ãN«. 6ETKDIT>
>àŠ[J 2ˆÔ>MTÝ .
‚LÛEFTã , ±IDÝ ZHTåL ŠOTÔ>ˆà
Š±Û«>ã POÕ>ÜH©xåLG. ±ŠOTÔ>ã, PTGŠà‡å €LÕ>ˆà 6ãN

zM HÙ}[> €>âÖz>ˆà 4Ü®>ã HOÕ>ã Iä²Ý >TÞ>†>ˆå 3ZKTÔxJ

POÕx H…IT†Ô Y>TãxåLGß. 4ÚE[>J Få[I>㠎ZO Y>T©Ô>ÜHØ©ãN« .

·ØCÕ>ã IÔ>ã ;åLT> Z@ßÛ« FTÝ 6ÙªÝ 6DŠà @Ô, ®KEÝ,

Y>TÙ© HKæHK FØ[H P³ÜH©ÚE 6„ßÖ@Ú«Ô>ã , ET« 6Ü®Ô>ã Iä²Ý
6E¶xL« . FTßÖ@Ú« Iä²Ý –ß ZHT«ITG 2NŠà
4±Ô> ZPÙ©Ý .
3.3 2
 }ÜH[CFTå¤6D¶Ú
YET¤Ü®Ý2Eå¯ÔxJÚ«P¯Ý
6D¶ YET¤>ã HàZP² >TMÔ>ØCÕ>ˆà
HàZP² ¯[L>ˆå 2}ÜH[C„à
P[>ÜH©ÚEÜHØ©ãN« . 4ÛJ I±Ú«P
3ZKTÔxJPTâŠä¤
3KTÞÖzÔ >O>Ý (2011) 6D[P FTå¤
6Ù[IJTG6D¶ƒ>
2}ÜH[C 6D¶Ú YET¤ÜHT>
2PzJÝ
P [ > Ü H © Ú  ° ã N « . ( 2 Ø C P [ D 1).
6Ù[IJTG 6D¶ 8åLTà 8åG ?
2[P
HEÜH©ÚEÜHCTE ¯µETJÕ>ã ,
1. ETJÕ>ã , z² ETJÕ>ã Iä²Ý HOÕ>ã , >TÞ>†>ã 6ÙªPETà
H±Ü® P[>>ã
FTÝ 3ZKTÔxJIT> 4±Ô>MTÝ.
2. HTà Iä²Ý 4[LÖzÜ YHT±Ø>ã ¯µ[IJTG 6D[P6ØY>TãPEå
3. HOÕ>ã Iä²Ý >TÞ>†>ã ÂMÝ HEÜH©ÚEÜHØC 6DŠà
4. Y>TµÜ®Ý , @ßÔ>[K°Ý , Y>TØ[C >TDÜH©Ý @ßÔ>[K, Z@T}JÝ,
P[>>´Ý.
>TßZHT[SØZKØ Y>TµÜ®
2}ÜH[C FTå¤ 6D¶Ú YET¤>ˆå
ZHTåLPä[L EŠßÔ>MTÝ .
¯ÔxJÚ«PÝ :
6D¶2†ŠJà 58
2ØCP[D
P8Ù 6D¶ÚYET¤Ü® ¯ÔxJ7ØCÖ@Ú«Ô>ã
 ETJÕ>ã[DP[>>ã @Ô®KEÝ>Ù~ä¤Ü®MÜHCTEÔ
Iä²ÝH±Ü®P[>>ã Y>TµÜ®6„ßÖ@Ú«ąąZHT‡Ô
6D¶ÚYET¤Ü® 2ƒMÝ4±Ý®Ö@Ú«FTßÖ@Ú«
2…zZ>T«[IZ>âPK¤>Ý®
Z@TNÝ2Pà

HJ²>´ÝH±Ü®>´Ý @Ô®KEÝ>Ù~ä¤Ü®MÜHCTEÔ
Y>TÙ[CÔ>C[M6´ÚEÝH±Ü® Y>TµÜ®6„ßÖ@Ú«ąąZHT‡Ô
HÖ[@ÜHJ²«PKÝH±Ü®KTéIT 2ƒMÝ>TàzJÝ4±Ý®Ö@Ú«
FTßÖ@Ú«
 HTàIä²Ý4[LÖzÜYHT±Ø>ã
HTàE„ßY>TµÜ®–ÔxJHTà ®KEÝY>TµÜ®6„ßÖ@Ú«ą
HTMT[CÔ>Ø}Z>T‰4[LÖz >TàzJÝ
5Kà™å¯Ø[C3Ø}[LÖz
 HOÕ>ãIä²Ý>TÞ>†>ã >ZKTØ}GTÞ©>ã6„ßÖ@Ú«z
ITÝHOÝY>TÞJTEÔ>TˆHÜHTˆÜ 6„ßÖ@Ú«ą4±Ý®Ö@Ú«ZHT‡Ô
HOÝ3Kצ 2ƒMÝFTßÖ@Ú«

Ž[KP[>>ãE٩Ԏ[K >ZKTØ}GTÞ©6„ßÖ@Ú«ą
H@[MÔŽ[KY>TÚEIà‡ÚE[O ZHT‡Ô2ƒMÝFTßÖ@Ú«
YPÛEJÔŽ[K¯±Õ[>ÔŽ[K

IäL>TÞ>†>ã
>TKØ>Ú…Ô>TÞ˜åæ >ZKTØ}GTÞ©>ãZHT‡Ô2ƒMÝ
YPÕ>TJÝ >TàzJÝ
 8ÙYDÞY>TµÜ®Iä²Ý
Y>TØ[CP[>>ã
Y>TµÜ®YPÙYDÞYFÞ @ÔY>TµÜ®4å†J[IJTE
[SØKAZGäLÝY@ÞJÜHØC Y>TµÜ®2ƒMÕ>ã
Y>TµÜ®@[IJà8ÙYDÞ>ã
>C[M8ÙYDÞ>©¤ @Ô
8ÙYDÞ¹…J>TÛ8ÙYDÞ
@ßÔ>[KYPàMÝFTØ©Ö@ßÔ>[K ®KEÝ;ZI>TY>TµÜ®2ƒMÕ>ã
HTETÝH±Ü®PTETÝY>TØ[C8ã
Š[E>ã

6D¶2†ŠJà 59
PTGŠà‡å€LÕ>ˆà6ãNHOÕ>ãIä²Ý>TÞ>†>ˆå3ZKTÔxJFå[I>ã

T G Š

à
3ZKTÔxJÚä>T>

zPÜ®€LÝ 3Kצ€LÝ I×@ã€LÝ

®ä²ZFTÞ HTß[PY@…ITGÝ
4EJÝÂØ©Ô>ã PKTIàE©Ô>¶Ý 4EJÝIä²Ý
Iä²Ý4KÚE Y>TMTAå ZFTÞ8ßÜ®
<ØCÚ[E PNßÖz[J @Ô[J2>…Ô>
ZIÝH©Ú«Ý 7Ô¤ŠÔ¤Ý 6E¶xL«

HÖ[@€LÝ –M€LÝ YPã[N

€LÝ
ZFTÞ8ßÜ® ET«6Ü®Ô>ã
@Ô[J 6†×¦EàIä²Ý ®ä²ZFTÞ
2>…ÔxL« P‡[IJTG 2HTJÚ[E
YPˆZJä† ¤[LÔxL«
8ß܂

@…ŠxE 6D¶ 8åH« HàZP² 6D¶>[N 2NŠ³Ý ŠxEÚ³Ý

7ØCÖ@Ú«Ô>[NZHT«ITG2NŠàYH䆱ÜH«3¤Ý·©EMT>7ØCÖ@Ú«Ô>ã
ZE[PÜH}åHT«>TÜ®ŠˆÝ®Ô¤ã2ˆÔ>ÜH©Ý

S
HCÝ HOÕ>ãIä²Ý>TÞ>†>ˆåFå[I>ã

z²ETJÕ>㠀[LÛE 6D¶ z²ETJÕ>ã

z²ETJÕ>ã ®àP[>[J @TßÛE«. 2[P
>}GITG[P, PLÙC IÙCMÕ>ˆà
Få¤ PN±Ý. z²ETJÕ>ã HO[IJTG
6D¶>ˆà zLÛE« . IÔ>NTà  ©>ˆà
HJåH©ÚE YHäL 6D¶ z²ETJÝ
3¤Ý. ¤´ØCå 4àMTIà @Ú«Ô>ã
Y@…ITGÚä¤ 9äL«. ;áPT[I[J
9äH©ÚET« .
•ØCÜHØC 2…z[J ;܂©Ý ZHT«
z²ETJÕ>ã ¤´ÔZ>T[@ ¤[LÛE
@E EÚà E±PETà –…‰¶ ZFTÞ PKTIà
E©Ô>MTÝ .

6D¶2†ŠJà 60
z²ETJÕ>NTàx[CÔ>Ô·}J 5. z†J [D - @T[I
3ZKTÔxJFå[I>ã 6. ¯Ú« [D - >Ý®
z²ETJÕ>NTàx[CÔ>Ô·}J
3ZKTÔxJFå[I>ã 7. ‚ZKTZRT [D - HPK¤

• 4±EJZFTÞPKTIàHT«>TÔ¤Ý 8. Z@Tß>Ý - Z@TNÝ

• Y
 >ØCY>TMæ}KTà2NŠ[G
¤[LÔ¤Ý Z>âPK¤
• 6
 C[MFÖ¦Eå[I„à4±Û« ¤[KPT‡
HT«>TÔ¤Ý
>Ý®
• –…‰¶ZFTÞČČP[>PKTIàE©Ô¤Ý PK¤

• ITßH>®ä²ZFTÞPKTIàE©Ô¤Ý
• 4KÚE2µÚEÚ[E¤[LÔ¤Ý
• z
 ²–K>Ý5KàIä²ÝZFTÞ8ßÜ® zPÜ®
@Ô[JZIÝH©Ú«Ý [>¤ÚE…z
[D

 z
 ²ETJÕ>ˆåP[>>ã
Iä²Ý2Eå¯ÔxJÚ«PÝ
z²ETJÕ>ˆà 2> 2N¶ 4±Ý®Ö@Ú«,
YIԗzJÝ, HTæHKæ Iä²Ý YHTØCTzJÝ
ZHTåL ET« 6Ü®Ô>ã >TDÜH©xLåLG .
Z>âPKxà >TàzJÝ 2> 2NŠà
>TDÜH©xL« .
[DP[>>ã
1. Y>TÜH[KÚ [D
Z@TNÝ
@T[I
• z²ETJÕ>ã GÛZET²Ý FÝ
6DŠà Z@ßÚ«Ô Y>TãNMTÝ. >T[M
6DŠà >×z, ZET[@, 4؇, 6Ü®IT,
®Ø© , KTx >ˆ , ZCTGØæ , P[C ,
ZHTÙCT , @ÜHTÚ , Á… ZHTåL[P
z²ETJÕ>NTà YHT«PT>
EJT…Ô>ÜH©Ý 6D¶ P[>>ã 3¤Ý.
- ¤[K PT‡

2. ŠKà [D - Z>âPK¤

Y@JàHT©

3. ¬Ù«>ã>ã [D - [D @Û[E„à >TDÜH©Ý z²ETJÕ>[N

8µ«> .
4. Y>TZCT [D - PK¤

2ØCP[D z²ETJÕ>ˆà>TDÜH©Ý7ØCÖ@Ú«>ã
z²ETJÕ>ã 4±Ý®Ö@Ú« >TàzJÝ ET«6Ü®Ô>ã FTßÖ@Ú« ®KEÝ
ƒx ƒx x x x
¯Ú«[D  38   
ŠKà[D  344   
¬Ù«>ã>ã  31   
[D
‚ZKTZRT[D  14   
Y>TZCT[D    9 
z†J[D  17   
Y>TÜH[KÚ[D  11   

6D¶2†ŠJà 61
 Y@JàHT© ;±P±Ô¤…J G@… 6D¶Ü HՎØ}[G
H…Û«[KÔ> 6E¶xL« . 4ÛJß>´Ô>T>
z²ETJÕ>ã Y>TÙ© 6D¶Ú ØCÝ ITä†J[IÔ>ÜHØC 6D¶ ‚K™Ø[C FTå¤
;å[L EJTß Y@Þ> . P[>>NT> P[>ÜH©Ú°ãNTß>ã .

1. E T  J Õ > ã , H±Ü® P[>>[N

• Z>âPK¤ >ˆ ZHTåL ¯ÔxJ 6D¶>ã ¯Eå[I 6DPT> 6ØY>TãN
FIÔ¤ ®JEàM. ZPÙ©Ý.
• z²ETJÕ>ã , Z>Ô Iä²Ý ‚æ>Ø
2. 4KÙCTP« €[M„³ãN HOÕ>ã
EJT…Ô> HJåH©ÚEÜH©xL« . Z>Ô
>TÞ>†>[N ETKTNIT> >Ø©ÜHT©
Iä²Ý ‚æ>Ø EJT…Ô¤Ý ITŠà
4àMTIà 6ÙDMTÝ.
20% - 50% P[K z²ETJÕ>[N
Z@ßÔ>MTÝ. 4EGTà 7ØCÖ@Ú« 2N¶ 3. ÂåLTP« €[M„³ãN 4[LÖz ,
6D¶Ü YHT±Ø>ˆà 2>…Ô¤Ý. Y>TµÜ® ƒEITG 2NŠà 8©Ú«Ô
Y>TãNMTÝ.
3.4 6D¶‚K™© 4. HEÜH©ÚEÜHØC 6D¶>㠂K™}å
6D¶ ‚K™© 8åH« 6Cà FMÚ[EÜ ¬„à 6ãN«. 4Ü®>ã
ZHªPEä¤ 6D¶ ¯[L[JÚ ØCƒC (@ßÔ>[K) €[LÛE 6D¶>ã, Y>TµÜ®
6E¶Ý >±ŠJT¤Ý . 6D¶ ‚K™CTG« €[LÛE 6D¶>ã ¤[LPTG 2NZP
;áYPT± 6D¶Ú YET¤„‡±Û«Ý 6ØY>TãN ZPÙ©Ý.

Y>TµÜ®8ÙYDÞ
6Ü®Iä²Ý@ßÔ>[K

HTàIä²ÝITä² 4[LÖz™å¯Ø[CIä²ÝITä²

>TÞ>†>ã
HOÕ>ã

H±Ü®
P[>>[N
ETJÕ>ã

S
HCÝ 6D¶‚K™©
6D¶2†ŠJà 
4 Û  J ß > ´ Ô ¤ ® « [ I J T >
ITä†J[IÔ>ÜHØC 6D¶ ‚K™© POÔ>ITG
6Cà Y@JàHT© Y@ÞPEä¤ H…Û«[KÔxL«.
6D¶ ‚K™© G@… 6D¶ ZE[P>[N
ÁßÚ Y@ÞJ ZE[PJTG 6D¶ P[>>ã
Iä²Ý 2N¶ Hä†J E>P[M POÕ¤xL«.
;áYPT± 6D¶ YET¤°Ý ;áYPT±
€[M„à 6ãN«. ‚K™}å ¬„å
€[M„à 6ãN 6D¶ YET¤„à 4±Û«
¤[LPTG 2N¶ 6D¶ 6ØY>TãN
ZPÙ©Ý 2}ENÚà 6ãN 6D¶
YET¤„à 4±Û« ZHT«ITG 2N¶
6ÙDMTÝ. 2 - 3 ‡ØCß EÙ”ß ¯ÔxJIT>
;áYPT± FT´Ý H±> ZPÙ©Ý. FÝ 6Cà
8[C„à 70% EÙ”ß 6ãN«.
4« 3ZKTÔxJIT> 4±Ô>
6E¶xL« .
HàZP² P[>JTG, @I֐KTG,
F©€[MJTG 7ØCÖ@Ú«Ô>ã 6ãN
7ØCÖ@Ú«Ô Y>Tã[>>[N ;± EFHß
‚åHä²P« ƒ> ¯ÔxJITG«. ETJÕ>ã,
HOÕ>ã, >TÞ>†>ã, 4[LÖz, ™å, Z>T‰,
H±Ü® P[>>ã Iä²Ý HTà YHT±Ø>ã
3xJPä[L 6ãNCÔxJ ;± 6D[P
6ÙH«, G@… ZE[P>[N ÁßÚ
Y@ÞPEä>TG zLÛE P‰JT¤Ý . 6D¶
‚K™© P‰ FCÚ«Ý HàZP² 6D¶>[N
6ÙHETà 6C³Ô¤Ú ZE[PJTG
2[GÚ« 7ØCÖ@Ú«Ô>[N°Ý POÕ>
6E¶xL« .
3.5 @[IԤݯ[L>ã
3KÝH >TMÚà 4±Û« @[IÚ« 6ÙªÝ
POÔ>Ý 4±Û« P±xL«. 3>TM IEß>ã
6DŠ[G @[IÔ>TIà 2ÜH}ZJ 6Ù©
PÛEGß . ;± ¯[L 4[LÖz «Ù© ;å²
8ßHTKTE ŠEIT> YF±Ü‚ZM ŠµÛ«
YPÛ« ŠØC« . ZP² P‰„àMTIà 2[E
8©Ú« 6ÙCPß>ã 2Eå ¦[P
·}„±ÜH[E 6DßÛEGß . 2冇±Û«
6D¶2†ŠJà
YF±Ü‚‡Ø© ¹©H©Ú 6ÙªÝ ¯[L[J
ZIäY>TÙCGß . 4EGTà @[IJà ¯[L
YETCÕxJ«. 2冇±Û« €[LJ
PNßÖz[J ( ITäLÕ>[N) @[IJà ¯[L
>Ù©ãN« .
@[IÚEà ÂMÝ HMŠEITG 6D¶
P[>>[N EJT…Ô>MTÝ .
8.>T. YKTØ}, @ÜHTÚ, Á…, HZKTØCT,
@TEÝ, ®MTá, H±Ü®, >TÞ>†, @TMØ, @؁,
7²>TÞ , E„ß , ZITß , HOÕ>ã .
YHT«PT> FTÝ @[IÔ¤Ý @TEÚ[E
ŠC ‚…JT~ @TEÝ 2àM« HØCT~ ®MTá
ZP²HØC ¦[P 6[CJET> 4±Ô¤Ý
9YGà 4[P ŠÚJT@IT>
@[IÔ>ÜH©xåLG. 2ZE ZHTà @ÜHTÚ„å
¦[P Á… Iä²Ý HZKTØCT ¦[P„à 4±Û«
ZP²H©xåL« , >TKDÝ @[IÔ¤Ý ¯[L
ZP²H©PZE 3¤Ý .
EÔ>Tˆ , YPãN…Ô>TÞ , HOÕ>ã
ZHTåLPä[L @[IÔ>TIà HÖ[@JT>
6ÙHZE zLÜHTG« , 3GTà Z>T«[I ,
2…z , H±Ü® P[>>ã , 6±[N xOÕ¤
Iä²Ý >TÞ>†>ã ZHTåLPä[L @[IÚ«
6ÙHZE FMÝ HJÔ¤Ý. HàZP² P[>>[N
P O Õ ¤ P « E Š K , ‚ å P ± Ý
>TKDÕ>´Ô>T>¶Ý @[IJà
Y@ÞJÜH©xL« .
@[IÚE‡åZFTÔ>Õ>ã
• 6DŠå EKÝ Iä²Ý ¦[P ·ØCÜ
YH²xL«.
• ZE[PJTG YPÜH€[M Iä²Ý
ZE[PJTG ZFKÚä¤ 6D¶ @[IÔ>Ü
YH²PETà 6DŠà 6ãN •Õ¤
Š[NŠÔ> ·}J ¬Ùª„…>ã
2‰Ô>ÜH©xåLG.
• @[IÜHETà 6D¶ 8ˆà ‘K~Ô>Ü
YH²xL«.
• HM P[>JTG 6D¶>[NÚ EJT…Ô>
¯}xL«.
63
 @[IԤݯ[L>ã

5Kֹة¯[L>ã 6M߹ة¯[L>㠂L@[IJà¯[L

Y>TÔ>[PÚEà ¦©Eà ‚[KÕ

YIàMPäL[PÚEà E>Ø}åZIà
¤[LÛE–…à2ŠÚEà PTØ©Eà
®µÕ>[PÚEà P²ÚEà
–KTŠ„à2ŠÚEà PEÔ¤Eà
2µÚE
YHT…ÚEà
Y>T>Mà
@[IÚEà

SHCÝ @[IԤݯ[L>ã

 5Kֹة¯[L>ã
Y>TÔ> [PÚEà 8å² YHJß . 4Eä¤
ĦY>TÔ>[PÚEàąĬĦĩĦīĤ
EÜHØC Lå>ZNT, >±Š>ZNT
6D¶Ü YHT±Ø>[N 1000 C YPÜH€[M„à 6HZJTxÔ>ÜH©Pà[M. 4ÛE
–…à Ââ>Ö Y@Þ«, 6D¶Ü YHT±ã ¯[L„à @[IÔ¤Ý ZHT« 2> ZFKÝ
YIå[IJT¤Ý P[K @[IÚEà ¯[LÔ¤ 3xL« .

¦ÙC®µÕ>[PÚEà –KTŠ„à2ŠÚEà 2µÚEY>T>Mà@[IÚEà

ĖıĢĴĦīĤ ĖıĢĞĪĦīĤ ēįĢİİIJįĢĆĬĬĨĢį

–…à2ŠÚEà Y>TÔ>[PÚEà YIàMPäL ÜNTåzÕąĩĞīĠĥĦīĤ

ēĬĞĠĥĦīĤ ąĬĦĩĦīĤ [PÚEàĖĦĪĪĢįĦīĤ

6D¶2†ŠJà 64
Få[I>ã 4) 4 Ý ¯ [ L „ à EÜHØC
Lå>ZNT 2àM« >±Š>ZNT
2) 8ˆJ ¯[L 4Eä¤ ‚KÚZJ>ITG
ZE[PÜH©Pà[M
LZGT, 6H>KDÕ>ZNT
ZE[P„à[M. •[I>ã
3) 6D¶ KT> @[IÔ>ÜH©xL«. 2) @ [ I Ü H E ä ¤ 2> ZFKÝ 8©Ú«
•[I>ã Y>TãNÜH©xL«
3) 6D¶ >±>TIà 4±Ô> >PGITG
2) 2> 2NŠà YETCßÛ« Y>TÔ>
>Ù>T~Ü® ZE[P
[PÜHGTà 6DŠå 2[IÜ® Iä²Ý
EKÝ HTÜH[CxL«.
ĦĦĦ¤[LÛE–…à2ŠÚEàēĬĞĠĥĦīĤ
3) Y P Ü H Ú E T à HTÜH[C°Ý
6„ßÖ@Ú«Ô>NTG B Iä²Ý C 82o C - 85o C YPÜH€[M„à ¤[LÛE 2N¶
–…à @[IÜH« “ZHTÖzÕ” 8GÜH©Ý. ¯Ø[C
Y>TÔ> [PÚE –[K YPˆZJä²Ý
Iä²Ý ™å 3xJPä[L 4ݯ[L„à
ZHT« ŠKJITxL«.
@[IÔ>MTÝ .
4) 6 D ¶ @[IÔ> 2> ZFKÝ
ZE[PÜH©xL«, 8…YHT±[N Få[I>ã
2>IT> HJåH©Ú«PEä¤Ý
2) ‚ K Ú  Z J > I T G 6H>KDÕ>ã
P‰P¤ÔxL«.
ZE[P„à[M.
5) €LÚ[E 4OÚEà - –…à >[K°Ý
3) Š [ K P T G ¯[L„à @[IÜHETà
€Lƒ>[N 4OÜHETà , 6DŠå €LÝ
8…YHT±ã ƒÖ@ITxL«.
¤[LxL«.
4) –…à 2ŠÚEà ¯[L„à 6D¶Ü
YHT±Ø>´Cå Y>TµÜ®
Y@JàHT©
Z@ßÔ>ÜHCTEETà 8ˆà
–Õ>ã HàZP² ¯[L>ˆà @[IÚE KDI[CxL«.
6±[NÔxOÕ[> @T܂ة 4±Ô>
•[I>ã
ZPÙ©Ý . 2à zMPä[L ¤†Ü‚C
¯}°IT ? 2) –…à 2ŠÚE 6D¶ ¦[P ¤[LPT>
4±ÜHETà 8àZMT±Ý Š±Ý‚
6ÙDITØCTß>ã.
ĦĦYIàMPäL[PÚEàĖĦĪĪĢįĦīĤ 3) >PGÔ ¤[LPT> 4±ÛETà –ß Pä†Ü
o o
82 C - 99 C YPÜH€[M„à 6D¶Ü ZHTÞ 6D¶ •ÞÛ« Š©Ý.
YHT±Ø>ã Â}„ØC HTÚKÚà 4) –…à >[KJÔ ·}J 6D¶Ö @Ú«Ô>ã
@[IÔ>ÜH©P« YI àM P äL [PÚEà –…à >[KÛ«  DTxŠ©Ý.
8GÜH©Ý . 6D¶Ü YHT±Ø>[N YIå[I
2[CJÖ Y@ÞEPä¤ 4ݯ[L ƒ>¶Ý Ħij¦ÙC[PÚEàĖıĢĴĦīĤ
HJ­ãN @[IJà ¯[LJT¤Ý. 6ETKDÝ. HTÚKÚà z†EN¶ –ß 7ä† 2à
>TÞ>†>ã 6D[P 4Ø© Â} 2> ZFKÝ z² •„à
YPÜHÜH©Ú«Eà “¦ÙC [PÚEà” 3¤Ý .
Få[I>ã 4à 6ãN –ß Y>T€[MÔ¤ PÛE ‚L¤
2) 6DŠ[G •ÞÛ« 2àM« >±xÜ YPÜH€[M ¤[LÔ>ÜH©xL«. 6ETKDIT>
ZHT>TIà @[IÔ> ¯}°Ý 3܂ã>ã 98°C YPÜH€[M„à
3) 6DŠå IDÝ 2>…Ô¤Ý @[IÔ>ÜH©xåLG .
6D¶2†ŠJà 65
Få[I>ã –ß Iä²Ý –KTŠ„å YPÜH€[M 100 o C
Ô¤Ý 2>ITÔ>ÜHØ© , @[IÔ>ÜH©Ý
2) @[IÔ>ÜHØC –ß  DTÔ>ÜHCTEETà
ZFKÝ ¤[LxL« . 2…z , H±Ü® , >TÞ>† ,
6„ßÖ @Ú«Ô>ã  DTPà[M.
ITƒ@Ý ¯EMTG[P 2µÚE Y>T>Mà
3) 6 D Š å IDÝ YPˆZJLTIà
@[IÔ>ÜH©xL« .
HT«>TÔ>ÜH©xL«.

•[I>ã Få[I>ã
2) 4ݯ[L„à 6D¶ @[IÔ> 2> ZFKÝ 2) IäL ¯[L>[N ŠC 4ݯ[L„à
3¤Ý. 8GZP 8…YHT±ã  DT¤Ý. @[IÔ¤Ý ZFKÝ ¤[L¶.
3) 6 D Š à 6ãN 7ØCÖ@Ú«Ô>ã
ij–KTŠ„à2ŠÚEàĖıĢĞĪĦīĤ Iä²Ý 6D¶Ü YHT±Ø>ˆå IDÝ
4ݯ[L„à 6D¶ –KTŠJTà  DTP« YH±IN¶ ¤[LÔ>ÜH©xL«.
@[IÔ>ÜH©xL«. 6DPTG« ¯µP«IT>Ü 4) H à Z P ² YHT±Ø>[N ;ZK
HTÚKÚà 6ãN –…à Y>TÔ¤Ý ZHT« @IJÚà @[IÜHETà 8…YHT±ã
x[CÔ>ÜYH²Ý –KTŠJTà ¹OÜHØ© Z@ƒÔ>ÜH©xL«.
@[IÔ>ÜH©xL« . 4ݯ[L„à 6D¶ 5) •ÞÛ« ZHTEà , 2> YPÜHÚETà
100 o C YPÜHÚà @[IÔ>Ü YH²xL« . >±¤Eà ZHTåL[P 9äHC PTÞÜ®>ã
¤[L¶.
Få[I>ã 6) YETCßÛ« >Ù>T~Ô> ZPÙ}J
2) • Þ Û « ZHTPEäZ>T, >±xÜ ZE[P„à[M.
ZHTPEäZ>T PTÞÜ®>ã ¤[L¶.
•[I>ã
3) 6 D Š å ƒ±«Ú Eå[I
2) 2µÚE Y>T>Må PTÕ¤PEä>TG
HT«>TÔ>ÜH©xL«.
Y@M¶ Y@ÞJ 8àZMTKT³Ý ¯}JT«.
4) @[IÔ¤Ý ZFK¯Ý 8…YHT±ã Y@M¶Ý
3) 6HZJTxÔ¤Ý ¯[L , HKTI…Ô¤Ý
¤[L¶.
Iä²Ý HT«>TÔ¤Ý ¯[L ZHTåL[P
5) 3Š„à 2ŠÚE 4؇ , 4}JTÜHÝ
YE…Û±ÛETà IØ©ZI ŠHÚ«Ô>[NÚ
ZHTåL 6D¶>ã Y>TµÜ®Ö
EŠßÔ> 4J³Ý.
@Ú« ¤[LÛ« 4±ÜHETà 8ˆET>
4) @ [ I Ô ¤ Ý ZFKÝ «à‡JIT>
K~Ô>ÜH©xL«. ¤OÛ[E>ã Iä²Ý
>DÔxCÜHØCTà ETå 6D¶ 2>
¯ZJTß>´Ô¤ 9äL« . ØC 6D¶
2N¶ YPÛ« ZHT>TIà @…JTG
EJT…Ô> 4ݯ[L zLÛE«.
2NŠà @[IÔ> ¯}°Ý.
•[I>ã
2) –KTŠ„à 2ŠÔ> ‚KÚZJ>ITG ijĦĦY>T–…à2ƒâÚ«EàąĩĞīĠĥĦīĤ
6H>KDÕ>ã ZE[P. @[IJà Y@Þ°Ý ZHT« HM ZP[N>ˆà
3) 4ݯ[L„à ;± zM P[>>[N HOÕ>ã, >TÞ>†>ã ZHTåLPä[L
IØ©ZI @[IÔ> ¯}°Ý. ƒ±«PTÔ>TIà 2Eå ZET[M IØ©Ý
6…Ô> ZPÙ}°ãN«. ‚NTåzÕ Y@ÞPEå
ijĦ2µÚEY>T>Må¯[L ÂMÝ 4E[GÖ Y@ÞJMTÝ . 4ݯ[L„à
ēįĢİİIJįĢĆĬĬĨĦīĤ 6D¶, Y>TÔ¤Ý –…à 2Eå Eå[IÔ¤Ú
4ݯ[L„à –KTŠ YPˆZJäLÜ YH²P« E¤ÛEH} 5 ŠGT}>ã ¯Eà 2 €ƒCÕ>ã
E©Ô>ÜHØ© , 2µÚEÚà [PÔ>ÜHØ© , P[K 2ƒâÚ [PÔ>ÜH©xL« .
6D¶2†ŠJà 66
 4EGTà 6D[P ƒ±«PTÔ>TIà Få[I>ã
2Eå ZET[M IØ©Ý 6…Ô> ¯}xL« .
2) 8ˆà ZETà 6…Ô>ÜH©PETà 6D¶
ZE[PJTG 2N¶ Y>TÔ¤Ý –[K, 6DŠå
K~Ô>ÜH©Eà ZIÝH©ÚEÜH©xL«.
™« 7ä†ZJT 2àM« ƒ>Ô ¤[LÛE
3) 6 D ¶ Y>©PEä¤ >TKDITG
ZFKÚä¤Ô Y>TÔ> [PÚE 6CZG ¤ˆßÛE
YFT>[N 2‰ÔxL«.
–…à Ââ> [PÚZET ‚NTåzÕ Y@ÞJMTÝ.
4) € L Ý , IDÝ ·©P«Cå
4ݯ[L„à 6DŠå ZETà >Oå²
6DŠå ƒ±«Ú Eå[I°Ý
Y>TãPETà 8ˆET> 6…Ô> ¯}xL« .
HT«>TÔ>ÜH©xåL«.

•[I>ã
2) @[IÚE –[KÔ Y>TØ} Š©PETà
6D¶Ö @Ú«Ô>ã  DTxåLG.

 6Mßֹة¯[L>ã
4à >Tä² 2àM« Y>TµÜ® [IJIT>
[PÔ>ÜHØ© @[IJà Y@ÞJÜH©xL« .

YPÜHÔ>Tä[L[IJIT>
[PÚ«@[IÚEà
ĦPTØ©EàĊįĦĩĩĦīĤ
YF±Ü‚å ZIà ;± E>Ø[C [PÚ« 2Eå
ZIà 6D[P [PÚ« YF±Ü‚à PTØCMTÝ.
4à 6D¶ Få¤ zPÛ« >TDÜH©Ý .
S
Y>T–…à2ƒâÚ«Eà

2> ¤[LÛE E>Ø}åZIà PEÔ¤Eà 2©EàąĞĨĦīĤ

8ÙYD„à 8ÙYD„à PTØ©Eà
YHT…ÚEà YHT…ÚEà ĊįĦĩĩĦīĤ

P²ÚEà 4[LÖz¦© PTD‡„à

¯[L YHT…ÚEà

S
@[IԤݯ[L>ã
6D¶2†ŠJà 67
Få[I>ã ¯²>MT>¶Ý, YHTå €LIT>¶Ý >TDÜH©Ý.
6Ø®LÝ YIå[IJT¶Ý, ¬Ù «[N>[NÔ
2) ƒ>Ô ¤[LÛE ZFKÚà @[IÔ>MTÝ.
Y>TÙ©Ý >TDÜH©Ý. 6ETKDÝ - Z>Ô¤>ã
3) IDÝ, ZETäLÝ ¦[P 2>…ÔxL«.
Iä²Ý YKTØ}>ã . <Pà 120° C ¯Eà
4) ƒ > Ô ¤[LÛE 2N¶ Y>TµÜ®
6HZJTxÔ>ÜH©xL«.
260° C YPÜH€[M 4±ÔxL«

•[I>ã Få[I>ã
2) 6 D ¶ •ÞÛ« ZHT>TIà 4±Ô> 2) ¦ © E à ¯[L 6DŠä¤ ;±
>PGIT> 4±ÚEà 2PzJÝ. ‚KÚZJ>ITG IDÚ[E 2ˆÔxL«.
3) P T Ø © E à ¯[L„à ®KEÕ>ˆå 3) 6D¶ ƒ±«PT>¶Ý , 6ÜHMT>¶Ý
HÙ®>ˆà ITäLÕ>ã 9äH©PETà IT²xL«. (8.>T.) Z>Ô¤>ã, >æCß©,
6Cà HJåH©ÚEÔ·}J ®KEÚå YKTØ}.
2N¶ ¤[LxL«. 4) 4ÛE ¯[L„à IØ©Ý ETå YKTØ} ,
Z>Ô EJT…Ô> ¯}°Ý.
ĦĦP²ÚEàĕĬĞİıĦīĤ 5) 4ݯ[L„à YH…J 2NŠà ;ZK
4ݯ[L„à 6D¶Ü YHT±ã ;± IT…JTG YHT±Ø>ã EJT…Ô>
¹CTÔ>ÜHØC 6ZMT>Ú E>Ø}å ™« ZPÙ}„±Ü‚å EJT…Ô>MTÝ (8 .>T )
P²ÜH«Ý, PTØ©P«Ý 2àM« PTD‡„ZMT Hå, YKTØ}.
ÂCTIà P²Ô>ÜH©xåL«. (8.>T.) @ÜHTÚ 6) P T @ [ G Iä²Ý ƒ±«Ú Eå[I
ZIÝH©xL«.
Få[I>ã 7) HàZP² P[>JTG 6D¶ P[>>[NÚ
2) Š[KPT> @[IÔ¤Ý ¯[LJT¤Ý EJT…Ô>MTÝ.
3) 6DŠå ZETäLÝ , IDÝ Iä²Ý •[I>ã
ƒ±«Ú Eå[I ZIÝH©xL«.
2) < P å ZHTåL ‚KÚZJ>ITG
4) 8 Ù Y D Þ ¤ [ L P T >
6H>KDÝ ZE[P.
HJåH©ÚEÜH©xL«.
3) 4ݯ[L„à EJT…Ô>ÜHØC YHT±ã
5) I @ T M T Ü YHT±Ø>ã ¯E‡à
ƒ>Ö @…JTG ƒ±«Ú Eå[I , €LÝ
P²Ô>ÜH©PETà 8ˆET>Ü
Iä²Ý IDÝ ZHTåL HÙ®>ã
YHT}Ô>ÜH©xåLG.
YH²EPä¤ ZHÔxÕ (¦©Eà) Y@ÞPà
•[I>ã EÚ Lå ZE[P.
4) >PGITG >Ù>T~Ü® 4àMTŠØCTà
2) > P G Ô ¤[LPTà 6D¶ •ÞÛ«
6D¶ •ÞÛ« Š©Ý.
ZHT>MTÝ.
3) P ² Ú E à ¯[L„à ®KEÕ>ˆå
HÙ®>ˆà ITäLÕ>ã 9äH©PETà Y>TµÜ[H[IJIT>[PÚ«
6Cà HJåH©ÚEÔ ·}J ®KEÚå @[IԤݯ[L
2N¶ ¤[LxL«. ĦPEÔ¤EàĖĞIJıĢĦīĤ
ZE[PJTG 2N¶ 8ÙYD„à >TÞ>†>[NÖ
ĦĦĦ2©EàąĞĨĦīĤ @[IÜH« PEÔ¤Eà 3¤Ý . YHT«PT> ,
<Pà 6ãN YPÜHÔ >Tä†à 6D¶ PEÔ¤Ý ¯[L„à @[IÔ>ÜH©Ý >TÞ>†>ã
@[IÔ>ÜH©xL«. 2©Eà ÂMÝ @[IÔ>ÜHØC HETßÚE P[>JT> 6D¶Ú ØCÚà 4CÝ
6D¶Ü YHT±Ø>ã, YPˆÜ®LÝ YH²xL« .
6D¶2†ŠJà 68
Få[I>ã 3) 6DŠà ƒ> 2>ITG 8ÙYDÞ
Z@ßÛ±ÜHETà YIT² YIT²ÜHTG
2) ƒ>Ô ¤[LÛE ZFKZI @[IÜHEä¤
Eå[I„å† Y@TE Y@TEÜHTx Š©xL«.
Y@MŠCÜH©xL«.
4) Y H T … Ú E 6D¶>ã 8ˆà
3) 4« ;± 8ˆJ ¯[LJT¤Ý.
Y@…ÜHà[M.
4) ƒ > Ô ¤[LÛE 8ÙYDÞ
5) ™ Ù © Ý ™Ù©Ý ¹CTÔ>ÜHØC
6HZJT>ÜH©ÚEÜH©xL«.
8ÙYD[J 6HZJTxÜH«
•[I>ã 3ZKTÔxJÚä¤ 9äLEàM.
2) 4[CŠCTE >Ù>T~Ü®Ú ZE[P .
4à[MYJà •ÞÛ« 2}܂}Ú« Š©Ý. ·Ø©@[IJà¯[L>ã

ĦĦ¤[LÛE8ÙYD„àYHT…ÚEà Ħ‚[KzÕąįĞĦİĦīĤ

Iä²Ý2>8ÙYD„àYHT…ÚEà 4ݯ[L P²ÚEà Iä²Ý ®µÕ> [PÚEà
ĉįĶĦīĤ 3xJ 4KÙ© ¯[L>´Ý Z@ßÛE«. ITƒ@Ý

¤[LÛE8ÙYD„àYHT…ÚEà 4ݯ[L„à @[IÔ>ÜH©xL« .

4Ý ¯[L„à 6D¶ E>© 2àM« ·Ø©Ö @[IJà ¯[L„à @[IÔ>ÜHØC

ZET[@Ô>à ™« z†« 8ÙYD°Cå 6D¶>ã
@[IÔ>ÜH©xL« . 6ETKDÝ - @ÜHTÚ , 6Ü®IT - P²ÚEà Iä²Ý
™å , >ØMØ ¯E‡J[P . Y>TÔ> [PÚEà

2>8ÙYD„àYHT…ÚEà >ØYMØ - Y>TÔ> [PÚE³Ý

YHT…ÚE³Ý
4ݯ[L„à 6D¶Ü YHT±ã ¯µP«IT>
8ÙYD„à Ââx @[IÔ>ÜH©xL«. 4à Z@ƒJT HTJT@Ý - P²ÚE³Ý YIàM
8ÙYD„å YPÜH €[M 180° C ¯Eà PäL [PÚE³Ý .
220° C 6ETKDÝ - @ZIT@T , Hé{ , Á…
4ݯ[L„à 6DŠå ¦[P ·©xL« .  ®«[IJTG¯[L>ã
Få[I>ã Ħ¬Ù2[Mƒå@TK2©Ü®
2) ƒ> Š[KPT> @[IÔ¤Ý ¯[LJT¤Ý 4à ¬Ù 2[M ƒåGªÔ>ã @Ô[JÚ
3) Y > T µ Ü ® 2àM« 8ÙYD„à E±Ý ÂMTETKIT>Ö Y@JàH©xåLG .
@[IÜHETà 6DŠå @Ô„å 2N¶ ¬Ù 2[M 2©Ü‚à YHT±ÚEÜHØ}±Ô¤Ý
2>…ÔxL«. ZIÔGØKTå ¤OTÞ ƒå@TK @Ô[J ¬Ù
4) YHT…ÜH« 6DŠä¤ ƒ>Ö ¦[PJTG 2[M @ÔJT> ITä† 6DŠ­ãZN
IDÚ[E°Ý IGÝ >P±Ý 7©±ŠÖ Y@å² 6D[P YPÜHÜH©Ú«xL«.
ZETäLÚ[E°Ý Y>T©ÔxL«. 4ݯ[L„à ¤[LÛE 2àM« –ß 4àMTIà
5) 4ݯ[L„à @[IÜHETà ¦[P°Ý , Š[KŠà 6D¶ @[IÔ>ÜH©PETà >TÞ>†
Eå[I°Ý ZIÝH©xåLG. Iä²Ý HOÕ>ˆå 4Jä[> IDÝ
IT²Pà[M .
•[I>ã
¬ÙD[M 2©Ü‚à @[IÜHETà
2) Y H T … Ü H E ä ¤ HJåH©ÚEÜH©Ý
9äH©Ý Få[I>ã
8ÙYD„å 8… €[M @…JT>
>Ù>T~Ô>ÜHCTŠØCTà 6D¶ 2) Š[KPTG ¯[L - HOÕ>TM ¯[L[J
ƒ>Ö ¦MHIT>Ú •ÞÛ« Š©Ý. ŠC 10 ICÕ¤ ZP>IT> @[IÔ> ¯}°Ý
6D¶2†ŠJà 69
 ¹…J 2©Ü® YPÜHÚ[E HT«>TÔ> YHØ}
ZHTM 2[IÔ>ÜHØ©ãN«. 6ØHÔ>Ý
IÕ>MTG >±Ü® €LÚETà Á@ÜHØ© 6ãN«.
ZI³Ý 4± 6[L>ã (;ˆ 7©±¶Ý
Eå[I PTÞÛE[P ) Y>TÙ© ÂCÜHØ©
4±Ô¤Ý . 6[L>ã ¹…J ;ˆ YPÜHÚ[E
YPˆZJL ŠCTIà E©ÔxL« . YPÜH€[M
140 o C à [PÔ>ÜHØ© 4±Ô¤Ý . 4Eå
Š[M Iä²Ý HKTI…Ü‚ä¤ 3¤Ý Y@M¶
ƒ>¶Ý ¤[L¶. 4« ¯E‡à @[IÔ>
2> ZFKÝ ZE[PÜH©Ý 4EäY>G
‚KÚZJ>ITG >MÕ>[NÜ HJåH©ÚE
S¬ÙD[M2©Ü®
ZPÙ©Ý .

6D¶ @Ú«Ô>ˆå 4OÜ® YH±IN¶

¤[LÔ>ÜH©xL«.
3) 6D¶ IØ©ZI ¹CTÔ>ÜH©xL« .
¬ÙD[M 2©Ü® ¹CTP« 4à[M.
4) 6D¶ <ZK KT> @[IÔ>ÜH©xL«.
5) ƒEITG @[IÚE 6D¶>[N 2Eå
€L¯Ý , ¤D¯Ý ITLTIà ™Ù©Ý
¹CTÔ> ¯}°Ý.
6) ƒ>Ô ¤[LÛE Eٔ…ZMT 2àM«
EÙ”ß 4àMTIZMT ƒ> Š[KŠà
@[IÔ>ÜH©PETà 6DŠå IDÝ
ZIÝH©xL«. S¹…J;ˆ„à@[IÚEà
•[I>ã
2) ¬ÙD[M 2©Ü‚à Y@ÞJÜH©Ý Få[I>ã
6D¶ YHTå €LÚ[EÜ YH²Pà[M. 2) 8ˆJ ¯[L - 4ݯ[L„à @[IÔ>
3) YIàM PäL [PÚEà, 2> 8ÙYD„à EÚ L[IÚ ZE[P„à[M.
YHT…ÚEà , ¦ÙC [PÚEà , YHT…ÚEà 3) 4Jä[>JT> x[CÔ¤Ý ¹…J ;ˆ[JÜ
ZHTåL @[IÔ¤Ý ¯[L>´Ô¤ ¬Ù HJåH©Ú«PGTà 4« zÔ>GITG
2[M 2©Ü® 9äLEàM. ¯[LJT¤Ý.
4) 4ݯ[L„à 6DŠ[GÚ EJT…Ô> 4) 6 D Š å 4JàHTG IDÝ
@ [ IÔ ¤ Ý ZFKÝ ƒ> Ô ¤[LPT> HT«>TÔ>ÜH©xL«.
4±ÜHETà 2à Z@ßÔ>ÜHØ©ãN 5) 4ÛE ¯[L„à >±xÜ ZHTEà , •ÞÛ«
HM 6D¶Ü YHT±Ø>ˆå IDÕ>ã ZHTEà ZHTåL[P ZF…©Pà[M.
;åLT>Ô >MÜHà[M. 6) 4 Ý ¯ [ L „ à @[IÔ¤Ý ZHT«
6D¶Ö@Ú«Ô>ˆå 4OÜ® ƒ>Ô
ĦĦ¹…J;ˆÂMÝ@[IÚEà ¤[L¶. 9YGà @[IÔ¤Ý
¹…J ;ˆ„à 4±Û« x[CÔ¤Ý @Ô„å YHTµ« ƒ>Ô ¤[LPTG 2N¶ –ß
ÂMÝ ¹…J 2©Ü® ZP[M Y@ÞxL«. HJåH©ÚEÜH©xL«.

6D¶2†ŠJà 70
•[I>ã 2>IT> 6D¶Ü YHT±Ø>[N >µP
·CT«.
2) ¹…J ;ˆ @[IJ³ÔY>G zLÜHTG
6H>KDÝ ZE[P.
• >TÞ>†>ˆå ZIà ZET[M ;Ø}ZJ
ET« 6Ü®Ô>´Ý , 6„ßÖ@Ú«Ô>´Ý
3) @ [ I Ü H E ä ¤ 2> ZFKÝ
>TDÜH©PETà 2Pä†å ZET[M
ZE[PÜH©xL«.
YIå[IJT> 6…ÚEà ZPÙ©Ý.
4) ¹…J ;ˆ x[CÔ>TE ZFKÕ>ˆà
@[IÔ> 4JMT«. I[OÔ>TMÝ, IT[M
• @[IÜHEä¤ @ä² ¯å >TÞ>†>[N
YH…J «Ù©>NT> F²Ô> ZPÙ©Ý .
ZFKÕ>ã Iä²Ý 4K¶ ZFKÕ>ˆà
z†J «Ù©>NT> YPØ}GTà
@[IÔ> 4JMT«
7ØCÖ@Ú« 4OÜ® 9äH©xL«.
Y@JàHT© • Eٔ…à >TÞ>†>[N @[IÔ>
ZPÙ©Ý 8åLTà Y>TÔ¤Ý –…à
@[IÚE܂å P±Ý 6D¶ÜYHT±Ø>ˆå ZHTCZPÙ©Ý.
€LÝ , 2[IÜ® Iä²Ý ¦[P ZHTåL • ZE[PJTG 2N¶ EÙ”ß Z@ßÚ«
ITäLÕ>[N >PÚ« HØ}J‡C¶Ý . @[IÔ> ZPÙ©Ý . ZP> [PÚE ‚L¤
Žâ>ÙC 6D¶>[N @[IÜHEä¤ 8×zJ Eٔ[K ZP² 6D¶ @[IÔ>
HJåH©ÚEÜH©Ý ¯[L>[N >PÔ>¶Ý. HJåH©ÚÔ Y>TãN ZPÙ©Ý.
• Z@TCT 6Ü® @[IÚE³Ô¤ HJåH©ÚE
(i) H@[MÔ Ž[K
ZPÙCTÝ . ®ˆ , 8³ƒÖ[@Ö @T²
(ii) 2…z
HJåH©Ú«Ý ZHT« 6D¶Ü
(iii) «PKÝ H±Ü®
YHT±Ø>ˆà 7ØCÖ@Ú« EÔ>
(iv) 6±[NÔ xOÕ¤
[PÔ>ÜH©xL«.
(v) ¯Ø[C
• @TEÝ @[IÔ¤Ý ZHT« 2…zÔ¤Ú
ZE[PJTG @…JTG 2N¶ Eٔ[K
3.6 @
 [IÚE‡åZHT« IØ©Ý Z@ßÚ«Ö @[IÔ> ZPÙ©Ý.
7ØCÖ@Ú«Ô>ˆå4OÜ[H • FåLT> Â}°ãN HTÚKÚà
¤[LԤݯ[L>ã @[IÔ>ZPÙ©Ý. ÂCÜHCTE

@[IÔ¤Ý ZHT« zM 7ØCÖ@Ú« ¤[LP« Y@JàHT©

4Jà ® . 6 D¶ YHT ±Ø> [N –… à 7 L
–Õ>ã ZP> [PÚE 2…z @TEÝ Iä²Ý
[PÔ¤Ý ZHT«Ý Y>TÔ> [PÔ¤Ý ZHT«Ý
H±Ü[H @T܂C Š±Ý®xœß>ã . 2…z
6„ßÖ@Ú« B Iä²Ý C –…à >[KÛ«
Y>TÜHEä¤ , 2> –ß ZPÙ©Ý ZP>
YPˆZJ† Š©xåLG . Y>TµÜ®Ö @Ú«
[PÚE ‚åGß ·©EMT> 6ãN –ß
€[LÛE 8ÙYDÞ , YFÞ ZHTåLPä[L
YPˆZJäLÜH©xL«. 6Õ>´Ô¤ YE…°Ý
@[IÔ¤Ý ZHT« 6„ßÖ@Ú« A 4OÜ®
YPˆZJäLÜH©Ý 2ÛE ·©EMTG –…à
9äH©xL« .
2 … z „ à 6 ã N > [ K J Ô
2EGTà @[IÔxåL ZHT« ·}J7ØCÖ@Ú«Ô>´Ý Z@ßÛZE
7ØCÖ@Ú« 4OÜ® 9äHCTIà 4±ÜHEä¤ YPˆZJ²xåLG .
6…J ¯[L>[N [>JTN ZPÙ©Ý .
1. 4ÛE HOÔ>Ú[E ITäL ZPÙ©IT?
• >TÞ>†>[N F²Ô¤Ý ¯å >µ¶PETà 9å?
ET« 6Ü®Ô>´Ý , 6„ßÖ@Ú«Ô>´Ý 2. 8ÜH} 4ÛE zÔ>[M •ßÔ> ¯}°Ý?
2‰JTIà >TÔ>ÜH©Ý. 2N¶Ô¤
6D¶2†ŠJà 71
 HTÚKÕ>ˆà @[IÔxåL ZHT« 7ØCÖ@Ú«Ô>[NÖY@†ÉØ©Ý
7ØCÖ@Ú«Ô>ã YPˆZJ† ¯[L>ã
Š©xåLG.
6DŠà >TDÜH©Ý 7ØCÖ@Ú«Ô>[N
• 2>IT> ZP> [PÚETà
2>…Ô>Ô ·}J 3 ¯[L>ã 6ãNG. 2[P
7ØCÖ@Ú«Ô>ã 2‰Û«Š©Ý.
(i) >M[P ¯[L
(ii) YFTÚEà ¯[L
3.7 7
 ØCÖ@Ú«Ô>[N
(iii) ¯[NÔ >Ø©Ý ¯[L
ZIÝH©Ú«Ý¯[L>ã
7ØCÖ@Ú«Ô>ˆåIÜ[H (i) >M[P¯[L
YH±Ô¤EàĉĬįıĦģĦĠĞıĦĬīIä²Ý Š[MI‡PT> Iä²Ý 2[GÚ« 4CÕ>ˆà
Y@†ÉØ©EàĈīįĦĠĥĪĢīı x[CÔ>Ô ·}J 6D¶Ü YHT±Ø>ã

6DŠà 9ä>GZP 7ØCÖ@Ú«Ô>ã 4±Ô¤Ý ;áYPT± 6D¶ YET¤„à 4±Û«

ZHT³Ý ™Ù©Ý 2áÉØCÖ@Ú«Ô>[N HJåH©Ú 7ØCÖ@Ú«Ô>[N ZIÝH©Ú«Ý

Z@ßÜHZE IÜ[H YH±Ô¤Eà ¯[LÔ¤ >M[P ¯[L 8å² YHJß. 8ˆET>

3¤Ý . 2[GÚ« 7ØCÖ@Ú«Ô>[N°Ý,

6ÙDÔ·}J P‰ 8åH« HàZP²
6DŠå 7ØCÖ@Ú«Ô>[N
P[>JTG 6D¶ YET¤Ü®>ˆà 6ãN
Z I Ý H © Ú E Y @ † É Ø © E à
6D¶>[N 4[DÜH« 3¤Ý .
HJåH©ÚEÜH©xL«. Y@JMTÔ>Úå ZHT«
4OÔ>ÜHCÔ·}J 7ØCÖ@Ú«Ô>[N
ZIÝH©Ú«PZE Y@†ÉØ©Eà
3¤Ý .

6DŠà7ØCÖ@Ú«Ô>[N
ZIÝH©Ú«PEå¯ÔxJÚ«PÝ
• 6C³Ô¤Ú Z E [ P J T G
7ØCÖ@Ú«Ô>[N €[L¶ Y@ÞEà.
• 6D¶Ü YHT±Ø>[N @…JTG ¯[L„à
ZEßÛYE©ÚEà Iä²Ý EJT…ÚEà.
• @…JTG ŠxEÚà 6D[P 8©Ú«Ô
Y>TãN 6E¶Eà. >M[P ¯[L„à Y@†ÉØ©Eà
7ØCÖ@Ú«Ô>ˆå EKÚ[E ZIÝH©Ú«xL«.
• 6DŠå IDÝ Iä²Ý HEÚ[G
H±Ü®>ˆà 4±ÔxåL 4å†J[IJTE
ZIÝH©Ú«Eà
2ƒZGT 2ƒMÕ>ã ETJ P[>>ˆà
• ŠEŠEITG 6D¶>[NÜ YH²Eà.
4à[M. 2ZE ZHTà ETJ P[>„à
• 7ØCÖ@Ú«Ô>[N IGà Y>TÙ© 4±Ô¤Ý IäL ‚L 2ƒZGT 2ƒMÕ>ã H±Ü®
;áYPT± FT´Ô¤Ý 6…J 6D¶Ú P[>>ˆà >TDÜH©P« 4à[M . 4[P
ØCÚ[E EJT…Ô> 6E¶Eà. 4KÙ[C°Ý 4[DÚ« @[IÔ¤Ý ZHT«
• 7ØCÖ@Ú« ¤[LŠGTà 9äH©Ý HT‡à 6ãN ®KEÚä¤ 4[DJTxL« .
ZFTÞ>[N EŠßÔ> 6E¶Eà. 4Ô>M[P ¯JäÖz„à HM P[>JTG
• F à M 6 D ¶ HO Ô> P O Ô > Õ > [ N 6D¶>ã 7ØCÚ«Ô>´Ý x[CÔ>
PNßÚ« Y>TãN 6E¶Eà. YH²xL« .
6D¶2†ŠJà 
>M[P¯[L„åÂMÝ
i. FÝ 6D¶Ú ØCÝ 7ØCÖ@Ú«Ô>ã
€[LÛEET> 6ãN«.
ii. Š [ M I ‡ P T G I ä ² Ý 2 [ G Ú «
4CÕ>ˆà x[CÔ>Ô ·}J 6D¶Ü
YHT±Ø>ã HJåH©Ú«P« ÂMÝ
7ØCÖ@Ú«Ô>ã ZIÝH©ÚEÜH©xL«.
iii. @…ŠxE 6D[P ¤©ÝHÚG±Ô¤
2ˆÔ>MTÝ.
(ii) YFTÚEà 6†×@ÜH©xL«.
zM ¬Ùª„…>[N 6D¶Ü YHT±Ø>´Cå
Z@ßÔ¤Ý Y@Jà¯[LÔ¤ YFTÚEà 8å²
YHJß . 2[P 9ä>GZP 6DŠà 6ãN
7ØCÖ@Ú«Ô>[N 8ˆ[IJTG Iä²Ý
zLÛE P}PÕ>NT> ITä²xåLG . ZI³Ý
®J 7ØCÖ@Ú«Ô>[N 6±PTÔ¤xåLG .
YFTÚEà IT[P 4KÙ© ICÕ>T> 6ÜHÖ
Y@ÞxL« ( 6JßxL« ). YFTÚE‡å ÂMÝ
6D¶Ü YHT±Ø>ˆà 6ãN 7ØCÖ@Ú«Ô>ã
FàM EKITG 7ØCÖ@Ú«Ô>NT>
ZIÝH©ÚEÜH©xL«. ®« 7ØCÖ@Ú«Ô>´Ý
6±PTxåLG .
E„ß, ‚KØ, ZCTÔNT, 4؇ 3xJ[P
YFTÚE‡å 8©Ú«Ô>TØ©
S
E„ß
YFTÚE‡åFå[I>ã
1) 6D¶Ü YHT±Ø>ã Y@…ITGÚä¤
YFTÚEà 6E¶xL« . YFTÚE‡å
6D¶2†ŠJà
ZHT« ¬Ùª„…>ã ®KEÝ Iä²Ý
>TßZHT[SØZKØ©>[N z†J ÂMÔ
·²>NT> z[EÚ« Y@…ITGÚ[E
ZIÝH©Ú«xL«.
2) Y F T  Ú E ‡ å Z H T « E T  J Õ > ã ,
HØCT~, ˜åæ ZHTåL 6D¶Ü
YHT±Ø>ˆà 6ãN ET« 6Ü®Ô>NTG,
>TàzJÝ , HTæHKæ , 4±Ý®Ö@Ú«
EKƒÔ> 7ØCÖ@Ú«Ô>NT> ITäLÝ
YH²xL« . 2Eå ‚å 6C‡à 8ˆET>
3) YFTÚE‡GTà 6D¶Ü YHT±Ø>ã
YIå[IJT> ITäLÝ 2[C°Ý. 8GZP
¤OÛ[E>ã Iä²Ý YH…ZJTß 2ÛE
6D¶Ü YHT±Ø>[N Š±Ý®Pß.
(iii) ¯[N>Ø©Eà
ETJÕ>ã 2àM« HJ² P[>>ã z†EN¶
Eٔ…à 7L [PÔ¤Ý ZHT« ¯[N>ã
ZETå²Ý. 4ÛE Y@Jà¯[L ¯[NÔ>Ø©Eà
8å² YHJß . ZHT«ITG Eٔ…à 7L
[PÚETà HJ² P[>>ã 2àM« ETJÕ>ã
2ÛE –[K 8©Ú«Ô Y>Tã´Ý . 7L[PÚE
–[K YPˆZJä²PGTà 2à 6ãN
7ØCÖ@Ú«Ô>ã 4OÔ>ÜH©xåLG .
SH„²¯[NÔ>Ø©Eà
Z>T«[I, >Ý®, Z@TNÝ ZHTåL
ETJÕ>[N°Ý ¯[N>ØC ¯}°Ý. 4ÛE
73
ETJÕ>[N €O‡à >TJ[PÚ« 2NÔ¤Ý@TEGÕ>ã
PTD‡„à ZM@T> P²Ú«Ô Y>TãN
• C 6D¶>[N 2NÔ¤Ý 6MßÛE
ZPÙ©Ý . 4E[G YHT}Ú« 6D¶>ˆà
2NÔ¤Ý Z>TÜ[H>ã
Z@ßÚ«Ô Y>TãNMTÝ . HJ²>ã ¯[N
• ¤[LPTG YHT±Ø>[N 2NÔ¤Ý
>Ø}J ‚L¤ ZP> [PÚ« 6ÙDMTÝ .
>KÙ}>ã
;áYPT± ETJÕ>[N°Ý 2àM«
• KPÕ>[N 2NÔ¤Ý Z>TÜ[H>ã
HJ²>[N 7L[PÔ>¶Ý ¯[N >ØC
• 6MßÛE YHT±Ø>[N @IÜH©Ú«Ý
[PÜHEä¤Ý ZE[PJTG ZFK¯Ý Iä²Ý
EØ[CÔ>KÙ}
–…å 2N¶Ý ZP²H©xåL« .

7L [PÜHEä¤ 8-16 I~ZFK¯Ý , YIà‡JÚ«Ù©>NTÔ¤ÝIä²Ý

¯[N >Ø©PEä¤ 12-24 I~ ZFK¯Ý YPØ©PEä>TG>±Š>ã
ZE[P. 7L[PÚE HJ²>[N 5KITG • YPØ©Ý >Ú - ZET³…Ô>Ü
«~„à >Ø} [PÔ> ZPÙ©Ý . HJåH©H[P

¯[N>Ø©PEGTà9äH©ÝHJå>ã • HJåHTØ©Ô >Ú>ã

• 4[LÖz YPØ©Ý >Ú
1. 8ˆà KDI[CxL«.
2) >TßZHT[SØZKØ©>ã Iä²Ý • ‚YKØ YPØ©Ý >Ú
®KEÝ z†J 8ˆJ ÂMÔ·²>NT> • Y@1 >Ú / ÜYKצ >Ú>ã
z[EÛ« Y@…Ô>Ô ·}J[PJT> • YIà‡J «Ù©>NTÔ¤Ý >Ú>ã
IT²xåLG. • >TßŠÕ >Ú>ã (4[LÖzÔ¤)
3) ¯ [ N Ô > Ø } J ETJÕ>ã
• ZET³…Ô¤Ý >±Š (HOÕ>ã >TÞ>†>ã
Iä²Ý HJ² P[>>ã
6…ÜHEä¤)
YIå[IJTG[PJT¤Ý . 8GZP
¤[LPTG ZFKÚà @[IÔ> ¯}°Ý
• @[IJM[L ‹Jßæ
Iä²Ý 8ˆà KDI[C°Ý • YPØ©Ý HM[>
2. · © E à Y @ M Š à M T I à 6 D Š å • >MÔ¤Ý >±Š>ã
7ØCÖ@Ú« I܂[G 2>…Ô>MTÝ. • ZHÔxÕ >±Š>ã
3. ¯[N >Ø©PETà ET« 6Ü®Ô>ã • @[IÔ¤Ý >±Š>ã
Iä²Ý 6„ßÖ@Ú«Ô>ã 2>ITxL«.
• @[IJM[L„à 6E¶Ý >±Š>ã
6„ßÖ@Ú« B 4KÙ© ICÕ>T>
6JßxL«. 6„ßÖ@Ú« C HÚ« ICÕ>T> • @[IÔ¤Ý HTÚKÕ>ã
2>…ÔxL«. • ¦ÚEITÔ¤Ý >±Š>ã

ZIZM ¤†Ü‚ØC z†J @[IJM[L

3.8 @[IJM[L@TEGÕ>ã
@[IJM[L„à HJåH©ÚEÜH©Ý @TEGÕ>ã
2àM« >±Š>ˆå YHJß>ã Iä²Ý
HJå>[N 2†Û« [PÚ±Ô> ZPÙ}J«
2PzJÝ .
z†J @TEGÕ>ã : @[IJM[L„à
HJåH©Ú«Ý z†J >±Š
6H>KDÕ>NT> 2†JÜH©xL« .
@TEGÕ>ã 8àMTÝ 6D¶ EJT…Ô>
HJåH©ÚEÜH©xL« .
YH…J@TEGÕ>ã
YH…J @[IJM[L @TEGÕ>ã @[IÔ>
HJåH©Ú«H[P 6D¶ Y@J‡, ¤ˆÄØ©Ý
z†J @TEGÝ, ¬ÙD[M 2©Ü®, ZCTæCß
Iä²Ý x…à .

6D¶2†ŠJà 74
 4©Ôx ¾Ù©Eà2©Ü®
@[IÔ¤Ý
HTÚKÕ>ã

2}ÜHTå
xÙDÝ

>KÙ}

6±Ø©Ô>Ø[C Y>Ù}
«±Pà

>Ú

Sz†J@[IJM[L@TEGÕ>ã

S;På

S
6D¶Y@J‡>M[P 4ÛE ¯ÔxJITG 6H>KDÕ>ã G@…
HJåHTØ}ä¤ ƒ>¶Ý ¯ÔxJÝ. ¤ˆß@TEGÜ
YHØ} 6D¶ Z@ƒÚ« [PÜHEä¤Ý,
Y>Ø©ÜZHT>TIà ®JET> [PÚ±ÜHEä¤Ý
HJåH©xL«. >TÞ>†>ã, HOÕ>ã, ¯Ø[C,
HTà Iä²Ý HTà YHT±Ø>ã , ™E¯ãN
@[IÚEà 6D¶>ã 3xJ[P 4ÛE
6D¶>ˆà 2CÕ¤Ý . @[IÔ>TE ITƒ@
6D¶>NTG ™å , 4[LÖz Iä²Ý Z>T‰
ZHTåL[P°Ý, 2Pä†å EJT…Ü®>[N°Ý,
¤[LÛE YPÜH€[M„à Z@ƒÚ« HT«>TÔ>
6E¶xL« . (0 0 Y@àzJæ Iä²Ý 2Eä¤
S
¤ˆß@TEGÜYHØ} Žâ 6ãN YPÜH€[M )

6D¶2†ŠJà 75
 Y@JàHT©

 Ø}à HJåH©ÚEÜH©Ý @[IJM[L 6H>KDÕ>[N 2[CJTNÝ >Ù© 2Eå

HJå>[N 8µ«

@[IJàHTÚKÝ P}>Ø} PTD‡

4©Ôx YPØ©ÝHM[> 6±[NÔxOÕ¤Pà ¤©[P

3.9 @
 [IJM[L„à‚åHäL • >Ú>[N IKÜHM[>„à HT«>TÜHT>
ZPÙ}JHT«>TÜ®Š>ã [PÔ> ZPÙ©Ý

@[IJà >[M IxâÖzÔ¤…J« 8åLT³Ý

• ENßPTG 6[C>ZNT©, –ÙC ¯}>[N
Z@ßÚ« >ØCTI³Ý @[IÔ>Ô ·CT«.
@ [ I J M [ L Ü HT«> T Ü® ¯ÔxJÚ «PÝ
PTÞÛE« . @[IJM[L„à 4±Ô>Ô ·}J
• YETÕ¤Ý 3HKDÕ>[N 2~Û«
@[IJà Y@ÞJÔ·CT«
>±Š>´Ý @[IJM[L ¹O³Ý >PGÔ¤[L¶
9äHØCTà YH±Ý 2HTJÚ[E Š[NŠÔ>
• [>܂} «~>[N 2±xà [PÚ«
HJåH©ÚE¶Ý.
·}J[P 3¤Ý. ·ß[IJTG >Ú
ZHTåL >±Š>ã , ¬ÙD[M 2©Ü‚å
• HTÚKÚå [>‚}>[N 2©Ü‚å
¯åGTà [PÚ±Ô> ZPÙ©Ý.
YPÜHÝ, ƒå@TK @TEGÕ>ã, Iä²Ý
¬Ùª„…>㠃¤ÛE 2HTJÚ[E 9äH©ÚEÔ
• 6D¶ÜYHT±Ø>[N 2Pä²Ô¤…J
@…JTG YPÜH€[M„à 4±Ô¤IT²
·}J[P .
[PÔ> ZPÙ©Ý.
@[IJM[L„à 2}ÜH[C HT«>TÜ® • ŽZO Y>TØCÜHØC 6D¶ÜYHT±Ø>[N
Š>[N ‚åHä²P« ;± FàM HOÔ>IT¤Ý. 6CG}JT> «[CÚ« ¾Þ[I Y@ÞJ
@[IJM[L„à >TJÕ>ZNT, ŠHÚ«Ô>ZNT ZPÙ©Ý
9äHCTIà 4±Ô> 8ÜZHT«Ý –Õ>ã 8åG • 4[LÖz P[>>[N ITä²
Y@Þxœß>ã 8åH[E >PGÚà 6D¶ÜYHT±Ø>ZNT© Z@ßÚ« [PÔ>Ô
Y>Tã´Õ>ã . @[IJà 2[L[J ¦ÚEÝ ·CT«
Y@ÞJ ØCÚ[E ‚åHä²Õ>ã. 6Õ>ˆCÝ • 4[LÖz ZHTåL 6D¶ÜYHT±Ø>[N
HT«>TÜ® 6H>KDÕ>[N [PÚ«Ô HJåH©Ú«PEä¤ ¯å®Ý
Y>Tã´Õ>ã .

6D¶2†ŠJà 76
 HJåH©ÚJ ‚å®Ý [>>[N FåLT>Ô >ÙDT} «>ã, z² IÙ Iä²Ý ZP²
>µP ZPÙ©Ý YHT±Ø>[N –Ô¤PEä¤ 3à>STà
• @[IJM[L„å HT«>T܂ä>T> HJåH©ÚE ZPÙ©Ý. YHT«PT> ;±
•J[DÜHTå [PÚ±ÜH« FMÝ FàM 3Ù}Y@Ü}Ô x›[I (zàPKÔæ
HJÔ¤Ý. 2àM« HßGTà) [PÚ±ÚEà ZPÙ©Ý.
@[IJM[L„à ;± z†J ¯E³EŠ
>TJÕ>NTà9äH©xåL
YHØ} [PÚ±ÜH« FàM«.
YETä²Ô>[NÚEŠßÔ¤ÝP‰¯[L>ã
• [>>[N >µ¶Eà: >TJÕ>ˆà
6Õ>´Ô¤YE…°IT"
¬Ùª„… YETä² 9äHCTIà 4±Ô>
Z@T܂GTà >µP ZPÙ©Ý 2ZMTÔRTå 4« IT¶>[N
• 4KÚE ;µÔ[> €²Ú«Eà : >TJÚå YPÙ[IJTÔ>Ô ·}J ;±
™« ¾Þ[IJTG @àM[C «~[J «[DÜYHT±Ø>ã. 4« 6CG} 6D¶>ˆà
[PÚ« zM €ƒCÕ>ã 2µÚEÝ >TDÜH©xL« . 4« >[DJÚà 6ãN
Y>T©Ô> ZPÙ©Ý ˜ØCT Y@à>[N 2‰ÜHEå ÂMÝ –…‰¶
• >TJÚ[E ¦ÚEÜH©Ú«Eà: 4KÚE ZFT[J 9äH©Ú«xL« .
;µÔ¤ €åL¶Cå >TJÕ>[N ¤ˆßÛE
EÙ”ß 2àM« 6Ü® EٔKTà
 HTCÖ¦±Ô>Ý
>µP¶Ý. >TJÚ[E ¦ä†°ãN H¤[J
• 4ÜHTCÚà 6DŠå HàZP²
EÙ”ß Y>TÙ© >µŠ 6MßÛE
ZP[M>ã, 2}ÜH[C FTå¤
«~JTà «[CÔ> ZPÙ©Ý . Z@TÜ®
6D¶ÚYET¤ Iä²Ý 2à6ãN
>TJÚä¤ã ¬[OJTIà HTßÚ«
7ØCÖ@Ú«Ô>ã, @…ŠxE
Y>TãN ZPÙ©Ý 9å 8åLTà Z@TÜ®
6DŠå ¯ÔxJÚ«PÝ 3xJ[P
ZETà 8…Ö@[MÚ E±Ý . [SØKAå
ŠNÔ>ÜHØ©ãN«. @Û[E„à x[CÔ>
YHß3Ô[R© 2àM« 2ZJT}å
·}J 6D¶ÜYHT±Ø>ã Y>TÙ©
HJåH©ÚEÔ ·CT«.
6D[P ØCƒC6E¶xL«.
• >TJÕ>ˆà 4±ÔxåL 2µÔ[> –Ô¤Eà:
• HàZP² @[IJà ¯[L>ã 2Eå
>TJÕ>ˆà 4±Ô> ·}J 2µÔ¤ ,
Få[I •[I[J Hä† 4ÜHTCÚà
2†Û« Y>TÙCETà 6D[P @[IÔ>
¯E³EŠYHØ}„à4±Ô> zLÛE @[IJà ¯[L[J ZEßÛYE©Ô>
ZPÙ}JYHT±Ø>ã 6E¶xL«. 2«IØ©IàMTIà
2ÖzLÛE @[IJà ¯[L„å ÂMÝ
• ¯E³EŠ[>ZJ© • I±Û«7z>ã 2>HØ@ 7ØCÖ@Ú«Ô>ã x[CÔ¤Ý
• ZHÙØ8Þ© • YIåHצ«~ Eå[I[J 6² Y@ÞxL«.
• >ÚE…ÔZ>Tà • YPÜH€[MIT • HàZP² @[IJM[L 6H>KDÕ>ã
• ZMT@å • YMåæ>ã 2†¯>ÜH©ÚJETà ITDPß>ã
• ¦±ã«~ • [>°[L>ã 2[EÜHä† 2†Û« Y>TÙCTß>ã .
• 3Ù}Y@Ü}Ô
7ØCÖ@Ú«Ô>[N ZIÝH©Ú«Ý
«[CÜHTå>ã
HàZP² ¯[L>ã Iä²Ý  Ø}à
‚åHäLÔ·}J 8ˆJ ¯E³EŠ
S
¯E³EŠYHØ}„à4±Ô> FCP}Ô[>>ã Hä† 4ÜHTCÚà
ZPÙ}J[P 8©Ú«[KÔ>ÜHØ©ãN«.
6D¶2†ŠJà 77
 4[DJÖY@JàHT©
¤OÛ[EFM7ØCÖ@Ú«¯[L

H} : 1
6K‡  Š[K¶Ô ¤†šØ[CÜ HJåH©ÚÚ LåZHz„à “ đIJııįĦ ” 8å­Ý
Y@J‡[JÚ EKŠLÔx €²ŠÔ Y>Tã>. [K„à ITE PT…JT>Ô ¤OÛ[EFM
7ØCÖ@Ú« ¯[L ZETå²Ý. [K„à ZETå²Ý 6D¶>ˆà ZE[PJTG[EÚ
ZE߶ Y@Þ« 7ØCÖ@Ú« ¯[L[J 2†> .
H}: 2
4KÙCTÝ ¤†Ü‚à ıĞğ 6Õ>´Ô¤ Š±ÜHITG 6D¶>[N°Ý EŠßÔ>
ZPÙ}J 6D¶>[N°Ý HØ}JMTÔxÔ Y>Tã> .

H}: 3
FTã>TØ}„à ¤†Ü‚ØC FTNå² 6Õ>´Ô>TG 6D¶ ¯[L[J ØCƒØ©Ô
Y>Tã> .

H}: 4
4²JT>ZI³ÝHM7ØCÖ@Ú«Ô¤†Ü®>[N2†JŽâÔ>TªÝ6K‡[JÜ
HJåH©Ú«>ĴĴĴīIJııįĦĞĭĭĠĬĪįĢģĢįĢīĠĢİ

H}1 H}2 H}3 H}4

6K‡:
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.
lenastudio.nuttri

HCÕ>ã 2[CJTNÚä¤ IØ©Ý .

6D¶2†ŠJà 78
 4[DJÖY@JàHT©
8å6CàFMÔ·Ý®

H} : 1
6K‡  Š[K¶Ô ¤†šØ[CÜ HJåH©Ú ‘ ėĞĩĨĦīĤģĬĬġĭĶįĞĪĦġ ’ 8å­Ý
4[DJÜ HÔ>Úä¤Ö Y@àM¶Ý .
H}: 2
‘ ėĞĩĨĦīĤģĬĬġĭĶįĞĪĦġ ’ 8åH[EÖ Y@T©ÔxÖ Y@JàHTØ[CÚ YETCÕ>¶Ý .

H}: 3
·Ý‚å PÙDÕ>ã ZIà Y@T©ÔxGTà 2á¶DŠå zLÜ®>[NÚ
E[M[IÖ @[IJMßĠĥĢģŠNÔ¤PTß. 2ZE ZHTà Fà³D¶ YETCßHTG
¤†Ü®>[N 6[KÜYHØ}„å P‰ 2†JMTÝ .

H}1 H}2 H}3

6K‡:
http://www.nourishinteractive.com/kids/healthy-games/13-
interactive-food-pyramid-five-food-groups

HCÕ>ã 2[CJTNÚä¤ IØ©Ý .

6D¶2†ŠJà 79
 >[MÖ Y@Tä>ã
PTâEàĈĵĦİıĢīĠĢoPTâÔ[>HKTI…Ü® z[E¶ ćĢĤĢīĢįĞıĦijĢ o Y@JàHT©
6C‡Jà ēĥĶİĦĬĩĬĤĦĠĞĩ o 6C‡Jà 4OÜ®
YETCßHTG ¦[PÔxJĄĭĭĢıĦķĦīĤo4J¦[P
;µÕ¤¯[L ĕĢĤIJĩĞıĬįĶ o ŠˆÝ®ĐĞįĤĦīĞĩoz†J
6C‡JÔ>Ú[EKTÔ¤Ý  Ø©Ô¤…J ćĬĪĢİıĦĠ o ¤©ÝHÝ ©
YPˆZJä† 8ß܂ ĄīıĦĬĵĦġĞīıİ o EJTß
3ԌAZGäLÝ

ŠGTÔ>ã

Č@…JTGŠ[C[JZEßÛYE©Ú« 2 –KTŠ„à2ŠÚEà

8µ«> 3 Y>TÔ>[PÚEà
4 ¦ÙC[PÚEà
 8åH«‚L@[IJà 5 2µÚEY>T>Må
¯[L
2 ‚[KzÕ  6DŠà
3 Y>TÔ>[PÚEà 4±Ý®Ö@Ú«¤[LPT>
4 ‚NTåzÕ >TDÜH©Ý
5 PEÔ¤Eà 2 HÖ[@4[M>TÞ>†>ã
3 5Kà
 z†J@[IJM[L
4 HTà
6H>KDÕ>´Ô¤6ETKDÝ
5 YPàMÝ

2 ƒå@TKÝ>M[P>±Š  zM¬Ùª„…>[N6DŠä¤
3 5KIT¶2[KÔ¤Ý>±Š Z@ßÔ¤ÝY@JàHTØ}ä¤
4 2µÚEY>T>Må 8å²YHJß
5 >Ú 2 ¯[N>Ø©Eà
 ¯[L„à6DPTG« 3 YFTÚEà
3Š„àZP>[PÔ>ÜHØ©–…å 4 Y@†ÉØ©Eà
YETCß®4àMTIà@[IÔ>ÜH©xL« 5 ·©EMT>@[IÚEà
2 –KTŠ„à2ŠÚEà
 6D¶‚K™Ø}å2}ENÚà
3 Y>TÔ>[PÚEà
6D¶
4 ¦ÙC[PÚEà
>TDÜH©xL«
5 2µÚEY>T>Må
2 HOÕ>ã
 5Kֹة¯[L„à 3 @ßÔ>[K
¯[L„à2>IT>7ØCÖ@Ú«Ô>ã 4 4[LÖz
HT«>TÔ>ÜH©xL« 5 ETJÕ>ã

6D¶2†ŠJà 80
ČȤ²xJŠGTÔ>ãIÜYHÙ>ã  >TJÝ9äH©ÝZHT«8[E‚åHäL
ZPÙ©Ý8[E8àMTÝ‚åHäL
 6D¶‚K™©P[KJ²
·CT«8åH[E8µ«"
 PÙDÕ>NTàEØ[C€KÜ®
 6D¶‚K™©P[K>
8åLTà8åG"
 HãˆY@à³Ý¤OÛ[E>´Ô¤
 ¯E³EŠYHØ}„à4±Ô>
Y>T©Ô¤Ý7ØCÖ@Ú«HTGÚà
ZPÙ}JHÚ«YHT±Ø>[N8µ«>
4±Ô>ZPÙ}JÂå²
 z²ETJÕ>ˆà>TDÜH©Ý ¯ÔxJITGYHT±Ø>[N
7ØCÖ@Ú«Ô>[N8µ«> 8µ«>"
 6DŠàY@†ÉØ©Eà8åLTà
8åG"8©Ú«Ô>TØ©E±>
 FTÝ6ÙªÝ@TEÝEJT…Ô¤Ý
ZHT«8ݯ[L„à7ØCÖ@Ú«Ô>ã
2>IT>HT«>TÔ>ÜH©xL«"
ČČȦ±Ô>IT>:Û«P…>ˆàŠ[CJˆ
ČꊅPT>Š[CJˆIÜYHÙ
 6D¶‚K™Ø}å¯ÔxJÚ«PÚ[E
8µ«>"
 5Kֹة¯[L[JŠNÔ¤>"
 @[IJM[L„à2åLTCÝ
IÜYHÙ HJåH©ÚEÜH©Ý6H>KDÕ>[N
Š…PT>8µ«>"
 6DŠåZP[M>ãJT[P"
 ›ØCTŠä¤®KE>ZMT…¤[LHT©
 ¯[N>Ø©EàP[KJ[L2Eå
9äHØ©ãN«2PN«3ZKTÔxJ
HJå>[N8µ«>"
€[M[JZIÝH©Ú«PEä>TG
 –KTŠ„à2ŠÚE‡åFå[I>ã Âå²@[IJआܮ>[N
JT[P" H…Û«[KÔ>¶Ý
 2}ÜH[CFTå¤6D¶YET¤  6D¶@[IÔ¤ÝZHT«@Ú«Ô>ã
8µ«>"  DTxåLGPT"2áPT²
 2µÚEY>T>MåIä²Ý  DT¤Ý8åLTà2[E8áPT²
¬ÙD[M2©Ü‚åÂMÝ EŠßÜH«"
@[IԤݯ[L„à6ãNFå[I  7ØCÖ@Ú«Ô>ˆå3ETKIT>
•[I>[N8µ«>" 6D¶>âxLETŠP…
 ¯[N>Ø©EàYFTÚEà  7ØCÖ@Ú«¤[LHT©>[NÚE©Ô>
ZP²H©Ú«>" ;±¯ÔxJFCP}Ô[>JT>FTå¤
 z†J@[IJM[L@TEGÕ>ã 6D¶P[>>[N6ØY>TãNà
Âå†[G8µ« 8áŠEÚà6E¶Ý"

6D¶2†ŠJà 81
 2M¤

4 6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã

>äL‡åZFTÔ>Õ>ã

í 6D¶HEÜH©ÚE‡å¯ÔxJÚ«PÚ[E2†Û«Y>Tã´Eà
í 6D[PÜHEÜH©ÚE6E¶ÝHàZP²YET‰à¬ØHÝHä†J
2†¶ÚL[GZIÝH©Ú«Eà
í HÙ[CJIä²ÝF GYET‰à¬ØHÕ>´Ô¤4[CZJ°ãN
ZP²HTØ}[G®…Û«Y>Tã´Eà
í >TÞ>†>ãHOÕ>ãITƒ@ÝIä²ÝHL[P4[LÖzZHTåL
6DŠ[G6[LJ[PÚE³Ô¤6ØH©Ú«PE䤯å®>PGÚàY>TãN
ZPÙ}J¤†Ü®>[N2†Û«Y>Tã´Eà
í HàZP²6D¶HEÜH©Ú«Ý¬ØHÕ>[NHä†J2†[PÜYH²Eà
í HàZP²HEÜH©Ú«Ý¯[L>[NHä†>ä²ÔY>Tã´Eà
í ¤[LÛEIä²Ý2>YPÜH€[M6HZJT>ÜH©Ú«Eà
í ZPÜHT«>TÜ®ÜYHT±Ø>ãIä²Ý6Jß2µÚE@áÉ©HKPà¯[L„å
HJå>ã
í 6MK[PÚEà
í >…JÔ>Ý
í YPä†CÔ>Ø©>Ø©Eà

4.1 ¯å­[K 4à[MYJà , 2ÜHOÕ>[N Z@ƒÚ«

3Ù©ZET²Ý HOÕ>´Ý , >TÞ>†>´Ý
ƒà‡Jå >DÔxà 6äHÚ Y@ÞJÜH©xL«.
@…JTG HEÜH©Ú«Ý Iä²Ý HT«>TÜ®
¯[L 2†JTE >TKDÚGTà , 6äHÚ
Y@ÞJÜHØC YHT±Ø>ã , 2Eå Eå[I„à
ITäLI[CÛ« HJåH©ÚE 4JMTIà
 DTxL« . 4«IØ©ƒå† , ;± ¤†Ü‚ØC
H±P >TMÚà 2>IT> Š[N°Ý
HOÕ>´Ý, HOP[>>´Ý, IäL H±P
>TMÕ>ˆà x[CÜHà[M. ™Ù©Ý
2ÜHOÕ>ã x[CÜHEä¤ ¤†Ü‚ØC
H±P>TMÝ P[K >TÚ±Ô> ZPÙ©Ý .
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
[PÔ> ZPÙ©Ý . ZI³Ý 6ÙHEä>T>
‚}Ô>ÜHØC ™å>ã Iä²Ý
ZPØ[CJTCÜHØC ITƒ@ 6D¶>ã
2[GÚ[E°Ý ;ZK ZFKÚà 6ÙD
4JMT« . 8GZP , 4áP[> 6D¶>´Ý
HT«>TÔ>ÜHC ZPÙ©Ý . 4à[MYJà
HTԓ…JT , Á×[@ Iä²Ý 5æØ ZHTåL
¬Ùª„…>ã 6DŠ[G ETÔx,
2µ¤E[M 9äH©Ú , 6ÙDÚE>TEET>
ITä²xL«. 3>ZP, 2[GÚ« P[>
®ÚEÝ®« 6D¶Ü YHT±Ø>[N°Ý , ;±
¤†Ü‚ØC >TMÚä¤Ü ‚å HJåH©ÚE
82
ZPÙ©YIà, @…JTG ¯[L„à
HT«>TÚC ZPÙ©Ý .
ZI³Ý 6D¶ Y>©ÝZHT« , 2à
F[CYH²Ý 4Jä‚Jà Iä²Ý ZP„Jà
ITäLÕ>ã, 6DŠ[G 6ÙDÚE>TEET>ZPT
2àM« 6ÙªÝ HØ@Úà 6C³Ô¤
3ZKTÔxJÔZ>© Š[NŠÔ>Ô·}JET>ZPT
IT䆊©xL«. 6DŠà Y>©E[M
9äH©ÚEÔ·}J ¯Eå[IÔ >TKDÕ>NT>
‚åP±Ý >TK~>[NÔ ·LMTÝ .
• HTԓ…JT, 5æØ Iä²Ý Á×[@ ZHTåL
¬Ùª„…>ˆå PNßÖz
• 6DŠà 6ãN YFTÜYHT±Ø>ˆå
Y@JàHT©
• ‚L >TKDÕ>NT> YFTŠ[GJäL
3Ԍ>KD¯Ý, EPLT>
[>JTNÜH©ÝZHT«
Z@EÕ>[N°Ý ·LMTÝ.
z²ÁÖz>ã Iä²Ý 8‡>NTà
9äHCÔ·}J HTÜ®>´Ý 2CÕ¤Ý.
6D¶ Y>©E[M E©Ô¤Ý YHT±Ø©Ý ,
6D¶ HT«>TÜ®, Iä²Ý 6D¶ x[CÜH[E
6² Y@Þ°Ý YHT±Ø©Ý HàZP² 6D¶
HT«>TÜ® ¯[L>ã HåYG©Õ>TMIT>
HJåH©ÚEÜHØ© P±xL«. 3KÝH
>TMÕ>ˆà ETJÕ>ã Iä²Ý Y>TØ[C
5æØ
HTԓ…JT
Á×[@>ã
6DŠ³ãN
YFT>ã
ÁÖz>ãIä²Ý
8‡>NTà9äH©Ý
HTÜ®>ã
S HCÝ 6
 D[PY>CÖY@Þ°ÝHàZP²>TK~>ã
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
P[>>ã 6MK [PÔ>ÜHØ©,
HT«>TÔ>ÜHØCG . ‚ä>TMÕ>ˆà 6MK
[PÚE³Cå 6܂ةÝ, ®[>ÃØ}°Ý
6D¶>ã HT«>TÔ>ÜHØCG .
6D¶HEÜH©Ú«EàoP[KJ[L
6D¶ HEÜH©Ú«Eà 8åH« “8ß>TMÚ³Ý
6D[PÜ HJåH©ÚEÔ·}J P[>„à ,
2µ¤EZMT 2àM« Y>©EZMT 9äHCTIà
E©Ú«, Z@ƒÚ« [PÜHEä¤ 6>ÛEET> ITä²Ý
P‰¯[L>[N P¤Ô¤Ý 2†ŠJä>[M” 3¤Ý.
“6D¶ ;± ¤†Ü‚ØC >TMÚä¤
ZFTÞx±ƒ>ã Iä²Ý ZPÜYHT±NTà
IT@[CJTI³Ý €LÝ , Eå[I , PT@[G
Iä²Ý @Ú« I܂[G 4OÔ>TI³Ý ,
Eå€[M ITLTIà 4±ÜH[EZJ 6D¶
HT«>TÚEà” 8å² P[KJ²Ô>MTÝ .
9äH©Ý
4à
6D¶HEÜH©Ú«E‡å¯ÔxJÚ«PÝ
6D¶ 6äHÚ°Ý, POÕ¤E³Ý
8ÜYHTµ«ZI IEå ZE[P[J €[L¶
Y@ÞPà @IåH©Pà[M. ;± zM
4CÕ>ˆà 2>IT> Š[NJÔ·}J
6D¶ÜYHT±Ø>ã IäYLT± 4CÚà 6ãN
IÔ>ˆå ZE[P[J ÁßÚ Y@ÞJ
x[CÜHà[M. 2[GÚ« 4CÕ>ã Iä²Ý
[>JTNÜH©Ý
ZHT«9äH©Ý
Z@EÕ>ã
6D¶
Y>©Eà
>TK~>ã
83
>TMÕ>ˆà 6D¶ x[CÜH[E 6² Y@ÞJ, 4) ¬Ùª„…>ˆå PNßÖz Iä²Ý
6D[PÜ HEÜH©Ú«Ý P‰¯[L>[N Y@JàHTØ[CÚ E[C Y@ÞEà
>ÙC†Û« ZIÝH©Ú«P«Ý, (¤ˆß@TEGÜ YHØ}„à [PÚEà ,
Š…¶H©Ú«P«Ý ƒ>¶Ý 2PzJITxL« . 6M K [ PÚ E à , Z P H T « > TÜ ®
E¤ÛE ¯[L HJåH©Ú, 6D[PÜ YHT±Ø>[N Z@ßÚEà)
HT«>TÜHETà YHLÜH©Ý 6² 8åGYPà, 5) 6DŠà ¬Ùª„…>[N 2‰ÚEà

• 2‰JÔ·}J Eå[I°ãN 6D¶>[N (Y>TÔ> [PÚEà, >…JÔ>Úä¤

6ØH©Ú«Eà)
–ÙC FTã HT«>TÚ«, 2Eå PTâFT[N
–}Ô> [PÚEà.
2. 6 D ¶ Ü YHT±Ø>ã ETIT>ZP
2µ¤P[EÚ E©ÚEà 2àM«
• H±P>TMÕ>ˆà IØ©ZI
ETIEÜH©Ú«Eà
x[CÔ>ÜYH²Ý 6D¶ÜYHT±Ø>[N
2) Y F T  Ô [ N 2‰ÚEà 2àM«
P±CÝ ¯µP«Ý x[CÔ>Ö Y@ÞEà.
• 6DŠå EKÚ[G EÔ> [PÚEà. Y@J‡OÔ>Ö Y@ÞEà (8.>T)
‚NTåÖzÕ
• 6ÙDÚ E¤ÛEET> 4±Ô>Ö Y@ÞEà
3) Z P  „ J à Š[N¶>[N
- Eå[I  IDÝ Iä²Ý  7ØCÖ@Ú«
ETIEÜH©Ú«Eà 2àM« E©ÚEà
I܂[G EÔ> [PÚEà.
• 6D¶ÜYHT±Ø>ˆå 4Jä[> €LÚ[E (8.>T) 3Ԍ>KDÚ[EÚ E©ÚEà
EÔ> [PÚEà.
3. Á Ö z > ã , ŠMÕ¤>ã Iä²Ý
4JÛKÕ>NTà 9äH©Ý Z@EÕ>[NÚ
6 D ¶ HT«>TÜ®Ü YHT±ã 6DŠ[G
E©ÚEà
HEÜH©ÚE ZE[PÜH©xL« . ( 8 . >T 6Ü® ,
@ßÔ>[K , Š>ß )
4.2  6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
6Õ>´Ô¤YE…°IT" HàZP² P[> 6D¶>ã, 2Eå
Eå[I„ZMZJ Z@ƒÚ« [PÔ> 4JMTE
6D¶ HT«>TÜ® YHT±NTG« , 6DŠà ZHT«, 9äH©Ý 6D¶ Y>©E[M E©ÜHEä>T>
Z@ßÔ>ÜH©Ý ZHT« , ¬Ùª„…>ˆå zM Y@Jà¯[L>ã 2àM«
PNßÖz[JÚ E©Ú«, 6D[P HT«>TÔ¤Ý YET‰à¬ØHÚä¤ 6ØH©ÚEÜH©xL« .
Y@Jà¯[LÔ¤ 6E¶Ý YHT±ã 3¤Ý . 4áPTLT>, 6DŠ[G HEÜH©ÚE HJåH©Ý
YET‰à¬ØHÕ>[N HÙ[CJ >TM ¯[L>ã
6D¶HEÜH©Ú«E‡åY>Tã[>>ã Iä²Ý F G ¯[L>ã 8å²
1. ¬Ùª„…>NTà 9äH©Ý ITäLÕ>[NÚ P[>ÜH©ÚEMTÝ. HÙ[CJ >TM HEÜH©Ú«Ý
E©ÚEà 2àM« ETIEÜH©Ú«Eà ¯[L>NTG 6Ü®–…à 4©Eà , 6[LJ
2) ¬ Ù ª „ … > ã 6DŠà ®>T [PÚEà, Y>TÔ> [PÚEà, YPÜHÜH©Ú«Eà,
PÙDÝ HT«>TÚ«, 6D¶ @ßÔ>[K Z@ßÚEà , 7²>TÞ ZHT©Eà ,
Y>©E[MÚ E©ÚEà , 4ÖY@Jà CÜHTÔ>ˆà 2[CÚEà , ®[>ÃØ©Eà ,
¯[L„å ZHT« ZFTÞÔ x±ƒ>NTà 6܂©Eà Iä²Ý YFTÔ> [PÚEà
YETä² 9äH©P[EÔ ¤[LÜHEä¤ ZHTåLPä[L 6ETKDIT> ·LMTÝ. F G
Š¯[L>ã >©[IJTG ¯[L„à YET‰à¬ØH ¯[L„à HTæ©[KZ@Qå ,
‚åHäLÜHC ZPÙ©Ý (9Y@Üzæ) YPä†CÝ >Ø©>Ø©Eà , Y@Jä[> 6D¶
3) YIà‡J @áŠ[GÜ HJåH©Ú , Z@ßÔ[>>ã Z@ßÚEà Iä²Ý >…JÔ>Úä¤
¬Ùª„…>[N P}>Ø} 6ØH©Ú«Eà ZHTåL Y@Jà¯[L>ã
2>ä²Eà (P}>Ø©Eà) 2CÕ¤Ý .

6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 84
 6 D [ P Ü H E Ü H © Ú « Ý Y@JàHT©
YET‰à¬ØHÕ>㠂åP±Ý Z>TØHT©>NT>
¤[LÛE YPÜH€[M 6HZJTxÚEà , 2> YIà‡J «Ù©>NT> F²Ô>ÜHØC

YPÜH€[M HJåH©Ú«Eà , –K>ä²Eà , 6±[NÔ xOÕx[G 3 €ƒCÚä¤

ZP„Jà HT«>TÜ®Ü YHT±Ø>[N Eٔ…à Y>TÔ> [P. ‚åGß 6±[NÔ

HJåH©Ú«Eà Iä²Ý 6Jß 2µÚE @áÉ© xOÕxå Eå[I, €LÝ Iä²Ý ZETäLÚà

HKPà ZHTåLPä[LÔ ·LMTÝ . 9äH©Ý ITäLÕ>[N ·ßÛ« >P.

6[LJÖY@ÞEà 6܂©Eà 7²>TÞZHT©Eà

6D¶HEÜH©Ú«Ý
¯[L>ã

6MK[PÚEà @ßÔ>[KZ@ßÚEà

6D¶ HEÜH©Ú«Ý YET‰à ¬ØHÕ>ã

2> YPÜH ZPÜ YHT±Ø>ã

¤[LÛE YPÜH –…å 2N[P
€[M
€[M >Ø©ÜH©Ú«à

HTæ©[KZ@Qå HT«>TÜ®Ü YHT±Ø>ã

6[LJ [PÚEà –K>ä²Eà

S
HCÝ 6D¶HEÜH©Ú«ÝYET‰à¬ØHÕ>ã
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 85
  ¤
 [LÛEYPÜH€[M„à
6D[PHEÜH©Ú«Eà
6D[P HT«>TÔ> ¤[LÛE YPÜH€[M[J
HJåH©Ú«Ý ZHT«, ¬Ùª„…>ã Iä²Ý
YFT>ˆå Y@JàHT© ¤[LÔ>ÜHØ© ,
6DŠå PTâFT㠖Ø}Ô>ÜH©xL«.
4±ZP² YPÜH€[M[J 6[CJ ¤ˆK
[PÚEà Iä²Ý 6[LJ [PÚEà ¯[L>ã,
¤[LÛE YPÜH€[M[JÜ HJåH©Ú
6D[PÜ HT«>TÔ¤Ý ¯[L>NT¤Ý .
6²JTxL«. –1°C ¯Eà –4°C P[K 6ãN
YPÜH€[M„à Z@ƒÚ« [PÔ¤ÝZHT«
6DŠå HT«>TÜ® €[MÜH©ÚEÜH©xL«.
6Õ>´Ô¤YE…°IT"
HÙ[CJ >TMÕ>ˆà HÔ>Ø}°Ý
HÚ«>ã>´Ý 6D[PÜ HT«>TÔ>
HJåH©ÚEÜHØCG . Eä>TMÚà 85
@E EÝ 6D¶>ã ¤ˆß@TEG YHØ}„à
[PÚ« HT«>TÔ>ÜH©xL« .
2ØCP[D 6[LJY@ÞJÜHØC
Iä²Ý¤ˆÄØCÜHØC6D¶>ˆå
PTâFTã–}ÚEàİĥĢĩģĩĦģĢEK¶>[N
;܂©Eà
>TÞ>†>ã ¤ˆÄØ©Eà 6[LEà
ITƒ@ÝHTà
HOÕ>ã
ZH…Ô>TÞ FTØ>ã ;±P±CÝ
YPÙYDÞ ITEÕ>ã ITEÕ>ã
S
¤ˆß@TEGYHØ}„à6D¶ HTà  ITEÕ>ã
Z@>…Ô>ÜH©Eà FTØ>ã

 ¤ˆÄØ©Eà YI‡ÛE FTØ>ã 

™å ITEÕ>ã
¤ˆÄØ©E‡à HJåH©ÚEÜH©Ý
Y>TµÜ® FTØ>ã 
YPÜH€[M, ¤ˆß@TEG YHØ}„à
€[LÛE™å ITEÕ>ã
HJåH©ÚEÜH©Ý YPÜH€[M[J ŠC @ä²
2>ITG« . ™[G ¤ˆK [PÔ¤ÝZHT« , HL[P FTØ>ã 
6[LYPÜH€[M„à ¤ˆK [PÔ>ÜH©xL«. 4[LÖz ITEÕ>ã
6D[P ¤ˆß YPÜH€[MÔ¤ YKTØ}  
6ØH©ÚEÜH©Ý ZHT« , 6„… – ZP„Jà PTKÕ>ã ITEÕ>ã
Iä²Ý HTԓ…JTPTà 9äHCÔ ·}J IT¶Ü P±CÝ 
ITäLÕ>[NÚ ETIEÜH©Ú, 6D¶ 2µ>Ú YHT±Ø>ã P±CÕ>ã
YETCÕ¤Ý €[M[JÔ ¤[LÔxL«. 4EGTà Z@TNÝ FTØ>ã ITEÕ>ã
6DŠå PTâFT㠖Ø}Ô>ÜH©Eà,
HÖ[@˜åæ FTØ>ã ITEÕ>ã
ZIÝH©Ú«Eà Iä²Ý 4Jä[>Ú Eå[I ,
Y@JàH©Ý HÙ®>ã HT«>TÔ>ÜH©P«
H@[MԎ[K FTØ>ã ITEÕ>ã

6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 86
 6[LJ[PÚEà
S6[LJ[PÔ>ÜHØCKTØ[@
S
@TETKDKTØ[@
6DŠ[G 2> 2N¶ ¤ˆß YPÜH€[MÔ¤
(-4°C ¯Eà -40°C P[K ) 6ØH©Ú°Ý ,
2áYPÜH€[M[J ITLTIà HKTI…Ú«Ý ,
HT«>TÔ¤Ý ¯[LÔ¤ 6[LJ [PÚEà
8å² YHJß .
6D¶Ü YHT±Ø>ˆå ¦Ô>ˆà
6ãN –KTG«, 6[LJ [PÔ>ÜH©Ý ZHT«,
KP €[M„‡±Û« C €[MÔ¤
ITäLI[CP« 4ݯ[L„å zLÜ®
2Ý@IT¤Ý . –…å 4Jä‚Jà Eå[I„à
9äH©Ý 4ÛE ITäLITG« , 6DŠ³ãN
YFT>ã Y@JàHTØ}[G >Ø©ÜH©Ú°Ý,
¬Ùª„…>ˆå PNßÖz[J €²Ú°Ý ,
6D¶ Y>©E[M E©ÜHEå ÂMÝ 6DŠ[G
HT«>TÔxL«. 6[LJ [PÔ>ÜHØC 6D¶Ü
YHT±Ø>ã 2Eå 2N¶ , P}PÝ , Eå[I ,
€LÝ Iä²Ý IDÚà 8ÛEŠE ITäL¯Ý
4àMTIà, HåYKÙ© ITEÕ>ã 2àM«
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
2Eä¤ ZI³Ý 6[LEà YPÜH€[M„ZMZJ
[PÚ« HT«>TÔ> 4J³Ý .
YI«PT>6[LJ[PÚEà
4ݯ[L[J P[KJ²Ô>ÜHØC 6[LEà
(Sharp Freezing) 8å²Ý 2[OÔ>MTÝ .
6D¶>ã -4°C ¯Eà -29°C P[K„MTG
YPÜH€[M„à 6[LJ [PÔ>ÜH©xL« .
4ۀ[M„à 6D¶>ã 6[LPEä¤ 3 ¯Eà
72 I~ZFKÝ P[K ZE[PÜH©xL«.
4ݯ[L  Ø© 6[L @TEGÕ>ˆà
HJåH©ÚEÜH©xL« .
6D¶HEÜH©Ú«Eआܮ
>TÞ>†>[N 6[LJ [PÔ¤ÝZHT«
Š±ÝHÚE>TE ITäLÕ>[N YFT>ã
9äH©Ú«xL« . 8GZP , >TÞ>†>[N
6[LJ [PÜHEä¤ ¯å® YPÜHÚä¤
6ØH©Ú«PEå ÂMÝ YFT>ˆå
Y@J[M 2‰Ú« ŠC ZPÙ©Ý
Š[KPT>6[LJ[PÚEà
4ÖY@Jà¯[L„à HJåH©ÚEÜH©Ý
YPÜH€[M„å 2N¶ - 32°C ‡±Û« -40°C
P[K IT²H©xL« . 6D¶Ü YHT±Ø>[N
ZP>IT> 6[LJ [PÔ¤Ý YHTµ«,
ZFßÚJTG ¬ÙH}>Õ>ã 6±PTxåL« .
ZI³Ý Š[KPT> 6[LE³Ô¤ 8©Ú«Ô
Y>TãNÜH©Ý ZFKÝ , YI«PT> 6[LEà
¯[LZJT© ;܂©ÝZHT« ¤†Ü‚CÚEÔ>
2NŠà ¤[LxL«. 2« IØ©ƒå†,
4ݯ[L[JÜ HJåH©Ú 2> 2NŠMTG
6D¶ÜYHT±Ø>[N , ¤[LÛE ZFKÚà
6[LJ [PÔ> ¯}°Ý . 6[LJ [PÚEà
YPÜH€[M[J HJåH©Ú«P«Ý,
2ۀ[M„ZMZJ 6D[P [PÚ±ÜH«Ý,
Y@MŠGÕ>[N 2>…ÚET³Ý
6D¶ÜYHT±Ø>[N 6ÙDÚE¤ÛE €[M„à
[PÚ«, @Ú«Ô>[NÚ EÔ> [PÚ«Ô
Y>TãPà 4ݯ[L ƒ>¶Ý
Š±ÝHÚEÔ>ET> 6ãN« .
87
–K>ä†6[LJ[PÚEà
HOÕ>ã Iä²Ý >TÞ>†>ˆå 8[C Iä²Ý
>G 2NŠà 50 @EŠxEÝ ¤[L°Ý P[K
6MKÖY@Þ« , ‚å 6[LJ [PÚE³Ô¤
6ØH©Ú 6D¶ÜYHT±Ø>ã
HT«>TÔ>ÜH©xL« . 4áŠPKÝ 6[LJ
[PÔ>ÜHØC HOÕ>ã Iä²Ý >TÞ>†>ˆå
EKÝ, 6MßÚEÜHCTIà, 6[LJ [PÔ>ÜHØC
>TÞ>>ˆå EKÚ[EÜ ZHTåZL @IITÞ
4±ÔxL«. 8[C Iä²Ý >G2N¶
¤[LÔ>ÜH©PEå ÂMÝ >Ø©>Ø©Eà ,
6[LJ [PÚEà, Z@ƒÚEà Iä²Ý
Y P ˆ Ã ß > ´ Ô ¤ 2 ­ Ü ® E à
ZHTåL[P>´Ô>T> 9äH©Ý Y@M¶
>~@IT> ¤[LxL« .
6Õ>´Ô¤YE…°IT"
x[KZJTYAÔ KPÕ>ã 8åH« KP
€[M„³ãN PT°PT¤Ý. ¤[LÛE
Y>T€[M Y>TÙ©ãNETà 6[LE³Ô¤
HJåH©ÚEÜH©xL« . KP [FØKAå ,
KP >TßHå [C3Ô[R© Iä²Ý
1‚…JTå ZHTåL[P YHT«PT>
HJåH©ÚEÜH©Ý, x[KZJTYAÔ
KPÕ>NT¤Ý .
6D[P6[LJ[PÚE³Ô¤
6ØH©Ú«PE䤯å>PGÚà
Y>TãNZPÙ}J¤†Ü®>ã
>TÞ>†>ã
¬Ùª„…>ˆå 8Ù~Ô[>[JÔ
¤[LÜHEä¤Ý, ¦Ô>ˆà 6ãN >Tä†[G
–Ôx , @…JTG P}PÚ[GÚ EÔ> [PÚ« ,
€LÚ[E ZIÝH©Ú«PEä¤ , >TÞ>†>[N
6[LJ [PÜHEä¤ ¯å ‚NTåÖzÕ Y@ÞJ
ZPÙ©Ý. ( ‚NTåÖzÕ 8åH« Y>TÔ¤Ý
–…à 6D¶Ü YHT±ˆ[G 2-3 €ƒCÕ>ã
Ââ¤IT² [PÜH«) 6D¶Ü
YHT±Ø>ˆ³ãN YFT>[NÖ Y@J‡OÔ>Ö
Y@ÞP« ‚NTåÖzÕxå ¯ÔxJ ZP[MJT>Ô
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
>±EÜH©xL« . 2áPT² Y@ÞJTŠ}à
4ÛYFT>ã 6DŠå 6ÙªÝ EKÝ, €LÝ
Iä²Ý 2æ>Tß‚Ô 2ƒM 2N¶
ZHTåLPä†à Š±ÝHÚE>TE ITäLÕ>[N
Z@ƒÚ« [PÔ¤Ý ZHT« 9äH©ÚEÔ ·©Ý.
HOÕ>ã
YFT>[N Y@J‡OÔ>Ö Y@ÞPEä>T> ,
HOÕ>[N°Ý ‚NTåÖzÕxä¤
6ØH©ÚEMTÝ. 2áPT² 6ØH©Ú«ÝYHTµ«,
6D¶ÜYHT±´Ô¤ @[IÚE IDÚ[G°Ý,
ƒ±«ÚEå[I[J°Ý 9äH©Ú«PETà ,
‚NTåÖzÕ HOÕ>´Ô¤ Y@ÞJÜH©Pà[M.
2Eä¤Ü HMT> F²ÔxJ HOÕ>[N
ZFK}JT> @ßÔ>[K HTxZMT 2àM«
@ßÔ>[KZJT© Z@ßÔ¤Ý YHTµ«, HOÕ>ˆà
3Ԍ>KDÝ 9äH©P« E©Ô>ÜH©xL« .
@ßÔ>[K Z@ßÜH«, 4Ü®Ö ¦[P[J
2>…ÜH« IØ©ƒå† HOÕ>ˆà 6ãN
8ˆà 3ŠJT>Ô ·}J F²IDÚ[G
EÔ> [PÔ> 6E¶xL« .
ITƒ@ÝIä²ÝHL[P4[LÖz
ITƒ@Ý Iä²Ý HL[P 4[LÖz[J 6[LJ
[PÜHEä¤, YIà‡J ETã 2àM« YIà‡J
YFx‰„à [PÚ« ¯µP«IT> ¦ä†
[PÚEZM ZHT«ITG«. YPØCÜHØC ITƒ@Ý,
Hå† Iä²Ý HL[P 4[LÖz 6D¶>[N
E¤ÛE ¤ˆß YPÜH€[M„à HT«>TÚC
ZPÙ©Ý. 4áPT², 6ØH©ÚEÜH©Ý ZHT«
ITƒ@ 6DŠà 9äH©Ý Y>©E[MÚ EŠßÔ>
¯}°Ý . Hå† Iä²Ý HL[P 4[LÖz„à
6ãN Y>TµÜ® , 6[LJ [PÜHEä¤ ¯å
Z@ƒÚ« [PÚETà, 8ÙYDÞ zÔ>à
PT[C[J 9äH©Ú«Ý .
 2>YPÜH€[M6Jß
YPÜH€[M„àHEÜH©Ú«Eà
6D[P YPÜH Y@Jà¯[LÔ¤ 6ØH©Ú«Ý
ZHT« , HJåH©ÚEÜH©Ý YPÜH€[M°Ý ,
>TM 2N¶Ý , 6D¶ 8áPN¶ YPÜHÚ[E
88
8©Ú«Ô Y>TãxL« Iä²Ý 6D[P
HT«>TÔ> HJåH©ÚEÜH©Ý ¯[L 4Pä[LÜ
YHT²ÚZE €ßDJÝ Y@ÞJÜH©xL« .
 HTæ©[KZ@Qå
HTæ©[KZ@Qå 8åH« YPÜHÝ @TßÛE
Y@JàHTØ© ¯[LJT¤Ý. YHT«PT> 100°C
Ô¤ ¤[LPTG YPÜHÝ Y@³ÚEÜH©PETà
2[GÚ« ¬Ùª„…>´Ý 2‰Ô>ÜHCTIà,
H¤ IØ©ZI 2‰Ô>ÜH©xL« . –KTŠ ,
¹CTG –ß, 6MßÛE >Tä² 2àM« ƒå@TKÝ
ZHTåLPä†å ÂMIT> YPÜHÜH©ÚEÜHØ©
6D¶ÜYHT±Ø>ã 6CG}JT> ¤ˆK
[PÔ>ÜH©xL«. YHT«PT>, HTà
H T æ © [ K Z @ Q å ¯ [ L „ à
HT«>TÔ>ÜH©xL« .
HTæ©[KZ@Qå ¯[L„à
HT«>TÔ>ÜH©Ý HàZP² 6D¶>´Ô¤
ZE[PÜH©Ý ZFKÝ Iä²Ý YPÜH€[M„å
2N¶ ‚åP±Ý 2ØCP[D„à
EKÜHØ©ãN« .
6D¶ YPÜH€[M >TM2N¶
HTæ©[KZ@Qå, 6DŠ³ãN 8àMT
¬Ùª„…>[N°Ý 2‰ÜHà[M. 6DŠà
PN±Ý  …JÚ«Cå 6ãN æZHTß>´Ý
4±ÔxåLG. 4GÜYH±Ô>Ý Y@Þ°Ý
Eå[I°Cå 4±ÛET³Ý , ¬Ùª„…>ã
8Ù~Ô[>„à ƒ>Ô ¤[LPT> 4±ÜHETà
6D[P Y>C Y@ÞPà[M. 8GZP,
HTæ©[KZ@Qå ÂMÝ HEÜH©ÚEÜHØC
6D¶>ã 2[GÚ«ZI, ¤ˆß@TEG
YPÜH€[M / ¤ˆß@TEGÚà Z@ƒÚ«
[PÔ>ÜHC ZPÙ©Ý . HTæ©[KZ@Qå
ÂMÝ HEÜH©ÚEÜHØC HTà, ¤ˆß@TEGÚà
Z@ƒÚ« [PÔ>ÜH©Ý YHTµ« ;±
PTKÝ P[K Y>CTIà 4±Ô¤Ý,
3GTà 4Pä[L 2[LYPÜH€[M„à
Z@ƒÚ« [PÚETà, ;± FTˆZMZJ
Y>Ø©Š©xL« .
 Y>T–…à2ƒâÚ«Eà
Y>T –…à 2ƒâÚ«Eà 8åH« ;± YPÜHÝ
@TßÛE Y@JàHTØ© ¯[LJT¤Ý.
HTæ©[KZ@Q[GÜ ZHTåZL 4ݯ[L„³Ý,
YPÜHÝ HJåH©ÚEÜH©xL«.
ëĆ 6D¶ÜYHT±NTG« 4KÙ}‡±Û« Âå²
€ƒCÕ>ã P[K 180°C – 190°C YPÜH
 €ƒCÕ>ã
HTà 2N¶ãN Y>T–…à Ââ> [PÔ>ÜH©xL«.
 ŠGT}>ã
6DŠ³ãN >Tä[L –Ôx, 6D[PÜ
 €ƒCÕ>ã HTOTÔ¤Ý YFT>ˆå Y@Jà>[N E©ÜH«,
:æx›Ý  ‚NTåÖzÕ Y@ÞPEå ¯ÔxJ ZFTÔ>IT¤Ý.
 6[LEà ÂMÝ HT«>TÔ>ÜH©Ý 6D¶>ã
ŠGT}>ã
6[LJ [PÜHEä¤ ¯å ‚NTåÖzÕ ¯[LÔ¤
KTØ[@ 82-85 €ƒCÝ
6ØH©ÚEZPÙ©Ý. 4à[MYJà 6[LJ
;„å
[PÚ« HT«>TÔ>ÜH©Ý ZHT« 6D¶>ˆà,
6Mß  
Š±ÝHÚE>TE IDÝ , 6„ßÖ@Ú« 4OÜ®
HOÕ>㠀ƒCÕ>ã
Iä²Ý €LITäLÝ ZHTåL ITäLÕ>ã
HTØ}‡à   9äHCMTÝ .
2[CÔ>ÜHØC €ƒCÕ>ã
HOÖ@T²>㠂NTåÖzՄåFå[I>ã
>TßHZGäLÝ  €ƒCÕ>ã
• HTԓ…JT PNßP[EÚ E©ÔxL«.
Y@ÞJÜHØC
• 6DŠå 4Jä[> €LÚ[EÚ EÔ> [PÔ>
HTGÕ>ã
6E¶xL«.
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 89
• 6D¶ÜYHT±Ø>[N ¦±Õ> [PÜHEå
ÂMÝ , 2> 2NŠà >Mà 2[CÔ>
6E¶xL«.
Y@JàHT©
1. 3܂ã / PT[OÜHOÚ[E F²Ôx
>Tä†à 5 €ƒCÝ [PÔ>¶Ý.
€>âP[E ·ßÛ« >P
2. 3܂㠫٩>ˆå ZIà zM
«ˆ>ã 8³ƒÖ[@ @T†[G 7ä†
€LITäLÝ 9äH©xLET
>P?
 CÜHTŠà2[CÚEàZ>Õ
CÜHTŠà 2[CÚE‡à 6DŠ³ãN
2[GÚ« ¬Ùª„…>´Ý ¯µP«IT> ,
2‰ÜHEä¤ 9äLPT² 6Jß YPÜH€[M
HJåH©ÚEÜH©xL«. ¦ÚE>…Ô>ÜHØC ‚å,
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
™Ù©Ý ¬Ùª„…>NTà IT@[CP[EÚ
E©Ô>, >Tä[L –Ôx, ¯Ú[K„CÜH©xL«.
HJåH©ÚEÜH©Ý YPÜHÚå 2N¶ Iä²Ý
YPÜHÚà [PÚ±Ô¤Ý >TM 2N¶,
6DŠå P[>>ã Iä²Ý ¬Ùª„…>[NÜ
YHT²Ú« IT²H©Ý. 2> 2N¶ 6D¶>ã
Z>Õ ¯[L„à HT«>TÔ>ÜH©xL«.
PNßÖzJ[CÛE FT©>ˆà PzÔ¤Ý IÔ>ˆå
6DŠà CÜHTŠà 2[CÔ>ÜHØC 6D¶>ã
¯ÔxJ HÕ¤ PxÔxL« . 2> 2NŠà
Z>Õ ¯[L„à HT«>TÔ>ÜH©Ý
6D¶>NT> ITƒ@Ý, ITƒ@Ý @TßÛE
6D¶>ã , >TÞ>>ã , ™å Iä²Ý ™å
@TßÛE 6D¶>ã , ¹Ü®>ã ZHTåL HM
6D¶>[N ·LMTÝ .
8å²
S Ø}àY@ÞJÜH©ÝZ>Õ¯[L
Z>Õ‚åP±ÝH}>ˆà
F[CYH²xL«
• HEÜH©ÚEÜHC ZPÙ}J
6D¶ÜYHT±Ø>[NÜ YHä², KTÞÛ«,
¦ÚEÝ Y@Þ«, EKÝ ‚…ÚC ZPÙ©Ý.
• ‚NTåÖzÕxå ÂMÝ 6DŠ³ãN
YFT>ˆå Y@JàHTØ}[GÚ E©ÚC
ZPÙ©Ý.
• ‚åGß , 6D¶Ü YHT±ˆ[G 6Ü®
–…ZMT 2àM« @ßÔ>[KÜ HTxZMT
Z@ßÚ« >Tä[L –ÔxC ZPÙ©Ý.
• CÜHTŠà 6D¶ 2[CÔ>ÜHØC ‚å ,
6DŠå ZIZM 6ãN >Tä†[G ,
>Tä[L –Ô¤Eà ¯[L„à YPˆZJä†C
ZPÙ©Ý. 4áPT² Y@ÞPETà,
6D¶ÜYHT±[N YPÜHÜH©ÚC
90
 Iä²Ý ¤ˆKÖ Y@Þ°Ý ZHT« 6ÙCT¤Ý
6ã 2µÚEÝ , 2ÜYHTµ«
YPˆ2µÚEÚä¤ @IITÞ 4±Ô¤Ý.
• >Tä[L YPˆZJä† –ÔxJ ‚L¤ ,
CÜHTÔ>ã 4JÛKÚå 6EŠ°Cå
Â}„CÜH©xL«.
• Â}„CÜHØC CÜHTÔ>ã,
YPÜH€[MÔ¤ 6ØH©ÚEÜH©xL« .
4áPT² Y@ÞPEå
YPÜH€[M[J ETÕx PNKÔ·}J
¬Ùª„…>ã 2‰Ô>ÜH©xåLG.
• 4áPT² EJT…Ô>ÜHØC CÜHTÔ>ã
¤ˆßÛE –ß ¤OTÞ>ˆå ÂMÝ 38 0C
Ô¤ ¤ˆK [PÔ>ÜHC ZPÙ©Ý.
4ÖY@Jà Z@ƒÚ« [PÜHEä¤ ¯åZH
Y@JàH©ÚC ZPÙ©Ý
• 4áPT² €[LÔ>ÜHØ©, EJT…Ô>ÜHØC
CÜHTÔ>ã ZI³[L„CÜHØ© , E¤ÛE
4CÕ>ˆà Z@ƒÚ« [PÔ>ÜH©xL«.
 –K>ä†HT«>TԤݯ[L>ã
–K>ä²Eà 8åH« HOÕ>ã , >TÞ>†>ã ,
@[IJà / I±Ú«PÚä¤Ü HJåH©Ý
4[M>ã Iä²Ý ITƒ@Ý ZHTåL 6D¶>ˆà
4±Û« –[K YPˆZJä† 6MK [PÜH[EÔ
¤†ÔxL« . 4ÖY@Jà ¬Ùª„…>ˆå
PNßÖz[JÚ E©ÜHEå
6D¶ÜYHT±ã>ˆå
–Ø}Ô>ÜH©xL« . ®[>ÃØ©Eà Iä²Ý
6MK[PÚE‡å F G ¯[L„å Y@JàHTZC
–K>ä²Ý ¯[L 3¤Ý . 6DŠà –K>ä²Ý
ZHT« 9äHCÔ·}J ITäLÕ>ã
• ZPŠ[G ITäLÕ>ã
• HµÜH[CEà Iä²Ý IDÚà 9äH©Ý
ITäLÕ>ã
• ®KEÝ Eå 4Jä[>
ITäLI[CEà
• ZI³[L Y>Ø}JTÔ>ÜHØ©, >}GITEà
(ZI³[L >}GI[CEà)
6܂©Eà Iä²Ý 6MK [PÚE‡å ÂMÝ
6DŠ³ãN –K>äLÜH©xL«. 4Jä[>„à
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
YHLÜH©Ý ¹…J YPÜHÝ 6DŠ³ãN –[K
ETå , 3ŠJTÔ¤Eà ÂMÝ YPˆZJä† , 6D¶Ü
YHT±ã 6MßP[E Š[K¶H©Ú«xL« .
ZI³Ý, ¹…J ;ˆ„‡±Û«
YPˆP±Ý ®L 7ETÔ >ß>ã 6DŠ³ãN
¬Ùª„…>[N 2‰ÔxL« . Eä>TMÚà
2> >ÙC†JÜHØC F G ¯[L„à.
YPÜHÜH©ÚEÜHØC ¹CTG >TäLTG« .
ÂMÝ ¦Oäz ¯[L„à 2[GÚ« H¤Ô¤Ý
¦ä†PKÖY@Þ« , 6D[P 6MK[PÔxL« .
4à HJåH©ÚEÜH©Ý YPÜHÝ 6D[P
@[IÔ>TIà , ZP² 8ÛE IT²E³Ô¤Ý
6D[P 6ØH©ÚETIà . 6MK [PÔxL« .
6MK [PÚ« 6D[P HT«>TÜH«, IEGTà
HJåH©ÚEÜHØC ;± HOÕ>TM / HÙ[CJ
¯[LJT¤Ý. 6MK [PÚEà ÂMÝ
–K>äLÜH©P«, HM ¯[L>ˆà ;±
¯[LJT>Ô >[C܂}Ô>ÜH©xL« .
 6MK[PÚEà
6MK [PÜHEå ÂMÝ 6DŠ[GÜ
HT«>TÜH« 4Jä[> FIÔ¤ 2ˆÚE
PK܂K@TEIT¤Ý . 3 IEå HOÕ>ã ,
™å Iä²Ý ITƒ@ 6D¶>[N 4Jä[>
¹…J ;ˆ„à 6MK [PÚ«Ü HJåH©ÚGTå.
ÂMÝ
PTâFTã
€[M„à
S6MßÚEÜHØCEÔ>Tˆ
HOÕ>ã Iä²Ý Y>TØ[C P[>>ã ZHTåL
zM 6D¶>ã , EäZHT«Ý ¹…J ;ˆ[J
HJåH©ÚZJ , 6Mxå HM HT>Õ>ˆà
6MßÚEÜH©xL« . 8­Ý , 4ݯ[L[J ,
91
2> EØHYPÜHÝ Iä²Ý ¤[LÛE 5KÜHEÝ
€M¶Ý H¤>ˆà IØ©ZI [>JTN ¯}°Ý.
YH±ÝHTMTG 6D¶>ˆà 6MK[PÜHEä¤
¯å , z²z² «[N>[N 2> 2NŠà
9äH©Ú«PEå ÂMÝ , 6MßEà Š[KŠà
F[CYH²xL«. 6DŠà 4CÜH©Ý «[N>ã,
6DŠ[G I²H}°Ý HJåH©Ú«Ý ZHT«,
2« >[K°Ý L[G 2>…ÔxL«. «[N>ã
4 C Ü H © P E T à , 6 ± P T Ô > Ü H © Ý 2 N¶
2>…ÚE³Ý , Z@ƒÔ>ÜH©Ý >TM 2N¶
¤[LP«Ý 4ݯ[L„à
•[I>NT¤Ý .
¹…J ;ˆ„à 6MßÚEÜH©Ý
YHT«PTG >TÞ>†>NT> ˜åæ , HØCT~ ,
>T‡1‚NPß, YPÙ[CÔ>TÞ, ÁÙ©,
YPÕ>TJÝ Iä²Ý Ž[K ZHTåLPä[LÔ
·LMTÝ .
6ETKDÝ. KTØ[@, 2ÚÜHOÝ
• ZI䷆J ITäLÕ>[N ¯µP«IT>
E©ÜH« 8åH« 4JMTE >T…JÝ .
3GTà E¤ÛE YET‰à¬ØHÚ[GÜ
HJåH©Ú«PEå ÂMÝ , ZE[P„å†
9äH©Ý ITäLÕ>[NÔ ¤[LÔ>
4J³Ý.
9äH©Ý 6Mß 2ÚÜHOÚà FTßÖ@Ú«
ƒ¤Û«ãN«. ¼ >Ü 6Mß 2ÚÜHOÚà
x[CÔ>Ô ·}J >ZMT…>ã, FTßÖ@Ú«
Iä²Ý YHTØCTzJÚå 2N¶, 2 YH…J
H…ITL‡à 4±Û« YHLÔ·}J ®ÚEÝ®«
2ÚÜHOÕ>ˆå @Ú«Ô>´Ô¤
4[DJT> 6ãN« .

6MK[PÚE‡åZHT«9äH©Ý 6MK[PԤݯ[L>ã
ITäLÕ>ã 6MK [PÜHEä¤ HàZP² Y@JàHT©>ã
• 6D[P 6MK [PÔ¤Ý ZHT«, 4±ÔxåLG, ;± zM ¯[L>ã KP €[M
6D¶ ¦±Õ¤Eà YPˆÜ®LÚ 6D¶>´Ô¤Ý , ;± zM ¯[L>ã C
ZETà H¤„‡±Û« 3K݂ګ 6D¶>ã Iä²Ý 6D¶ «Ù©>´Ô¤Ý
6Ø®LÜH¤P[K –}ÔxL«. HJåH©ÚEÜH©xL« .
6JßYPÜH€[M HJåH©Ú 6MK
>TäLTà 6MßÚ«Eà (air - convection
[PÔ¤Ý ZHT« 6Ø®L 6MßE[M ŠC ,
drier) ØKÝ 2àM« 6±[N 6MßÚ>ã
YPˆÜ®LÜH¤ ZP>IT> 6MßÛ«
Iä²Ý YPä†C 6MßÚ>ã ZHTåL[P
>}GÚEå[I[J 2[CxL«.
C Iä²Ý KP 6D[P YHT«PT> 6MK
• 6DŠà 6ãN >[KH©Ý YHT±ˆGTà
[PÔ>Ü HJåH©ÚEÜH©Ý ¯[L>NT¤Ý .
9äHCÔ·}J ¦±Ô>Õ>´Ô¤Ý,
«[N>ã 2[CH©E³Ô¤Ý
 6MßÚ>ˆåP[>>ã
ZI³[L >}GITEà 8å² YHJß .
¤[LÛE YPÜH€[M„à 6DŠ[G >TäLTà6MßÚ«Eà
KT> 6MßÚ«PEå ÂMÝ 6DŠ³ãN 5KÚ[G 6MßÚE YPÜHITG
4Ô¤[LHTØ}[GÚ EŠßÔ> ¯}°Ý. >Tä² HJåH©ÚEÜH©xL«. >TäLTà
• @ßÔ>[K[J 2NŠà 2>IT>Ü 6MßÚ«Ý 4JÛKÕ>ã HMP[> 4±Ü‚­Ý,
YHä†±Ô¤Ý 6D¶>ã, 6±P YPÜHÔ>Tä² YPˆZJLTE PÙDÝ Få¤
2[I܂à ;µÕ>äL Eå[I°Ý, >T܂CÜHØC ¤OTÞ>ˆà €KÜHÜHØ©ãN
5KÜHEÚ[G EÔ> [PÚ«ãN[EÜ YPÜHÔ>Tä² ¦Oäz„å ÂMÝ 2[GÚ«
ZHTåL ZETäLÚ[G°Ý 6MßÚEÜHØC 4CÚä¤Ý HKŠ 6DŠ[G KT>
6DŠà 9äH©Ú«xL«. 6MßÚ«xL« .
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 92
 6DPTG« KP €[M„à 4±Ü‚å
YEˆÔ>ÜH©PEå ÂMIT>ZPT, YHàØ©>ã
2àM« EØ©>ˆà 7äLÜH©PEå
ÂMIT>ZPT 6MßÚEÜH©xL«. KP
6DPTG« YIà‡J HCMIT>ZPT 2àM«
z²z² «ˆ>NT>ZPT , YPÜHÔ>Tä²Cå
4[DÛ« 2[L„­ã Y@³ÚEÜH©xL« .
6DŠå z²«ˆ>ã , YPÜHÔ>Tä²Cå
>MÔ¤ÝZHT«, 2³ãN 5KÜHEÝ
2>äLÜHØ©, z² «>ã>NT> IT†, 2[L„å
2}ÜH¤„‡±Û« Z@>…Ô>ÜH©xL« .
YPÜHÚETà HTÜH[CJÔ ·}J HTà ,
¯Ø[C, Iä²Ý >T‚ ZHTåL 6JßEK
YHT±Ø>[N 6MßÚ«PEä¤ 4ݯ[L
HJåH©xL« .
ØKÝ2àM«6±[N6MßÚ>ã
KP, ·â€[M Iä²Ý IzÔ>ÜHØC
6D¶>ã 4Ý ¯[L„à 6MßÚEÜH©xL«.
8YKß [@„à ¦OMÔ ·}J 6±[N>ˆå
4[CZJ 6D¶ Y@³ÚEÜHØ©,
6MßÚEÜH©xL« . 6±[N„å ¬„à
2[IÔ>ÜHØ©ãN >Ú„å ÂMIT> 6MßÛE
6D¶ÜYHT±Ø>ã 2>äLÜH©xL«. ;Ø}Ô
Y>TãNÔ·}J Eå[I°ãN H[@ 6D¶>ã
¹CT> 4±Ü‚å , 4ݯ[L„à 2>äLÜHC
4JMT«. ;Ø©Ý Eå[I°ãN H[@
YHT±ã>ã , ¤ˆK [PÔ>ÜHØ© , 6[C°Ý
Eå[I 2[CÛ« , ‚å® 2>äLÜH©xL« .
YPÜHÚ[GÚ ETÕ¤Ý 6D¶Ü
YHT±Ø>´Ô¤ , 6±[N„à 6MßÚ«Eà
;± I‡PTG ¯[LJT¤Ý .
YPä†C6MßÚ>ã
4« Š[M 6JßÛE ¯[LJT> 4±Ü‚­Ý
6JßEKITG YHT±Ø>[N 2ˆÔxL«.
>Tä†å 2µÚEÚ[EÚ ETÕ>Ô ·}J
YPä†C 2[L„à , 6D¶Ü YHT±Ø>[N
[PÜHEä>TG HM 2©Ô¤Ú EØ©>ã
6ãNG . 4ÚEØ©>[N YPÜHÜH©Ú«Ý
YHTµ«, 2à 6ãN 6D¶Ü YHT±Ø>ã,
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
YPä†C¯[L„à ¹ZCäLÜHØ© 2[GÚ«
H¤>´Ô¤Ý YPÜHÚ[EÔ >CÚ«xL« .
4ݯ[L„à 6MßÚEÜH©Ý KP 6D¶>ã,
ƒ±«PT>¶Ý, ®[CÚ«Ý Iä²Ý –…à 8ˆEà
>[KJÔ·}J Eå[I°C­Ý 4±ÔxL« .
ƒ>Ô ¤[LÛE YPÜHÝ 4ݯ[L„à
HJåH©ÚEÜH©PETà , 6D¶Ü YHT±ˆå
IDÚà z†EN¶ ITäLZI >TDÜH©xL«.
YPÜHÚETà HTÜH[CE³Ý ¤[LPT>
4±ÔxåL« .
6MßÚEÜHØC 6D¶>ã ¤[LÛE
8[C Iä²Ý ¤[LPTG Y>TãNN[PÔ
Y>TÙC[PJT> 4±ÜHETà, –ÙC
FTØ>´Ô¤ Z@ƒÚ« [PÔ>Ô ·}J
Eå[I°C­Ý, 2P@K >TMÕ>ˆà
HJåH©Ú«PEä¤ 6>ÛEET>¶Ý 6ãN« .
 ®[>ÃØ©Eà
ITƒ@ 6D¶>ZN ®[>„©Eà ÂMÝ
2>NŠà HEÜH©ÚEÜH©Ý 6D¶>NT¤Ý.
ITƒ@ 6D¶>ã ®[>ÃØCÜH©ÝZHT«
2Eå IDÝ 2>…ÔxL« . ŠL¤>[N
8…Ô¤Ý ZHT« ¤[LÛE 2NŠà
1HTßITà}[S©, [S}KT 3à}[S©>ã,
1HTßƒÔ 2ƒMÝ, 2zØ}Ô 2ƒMÝ Iä²Ý
‚zå>ã YPˆÜH©xL«. 4ÛE
·Ø©ÜYHT±Ø>ã x±ƒFTzJT>
Y@JàHØ©, 2³ãN ¬Ùª„…>ã
2‰Ô>ÜH©xL«. ITƒ@ P[>[JÜ YHT²Ú«,
YPÜHÚå 2N¶Ý ®[>ÃØ©E³Ô>TG
ZFK¯Ý ITä†J[IÔ>ÜH©xL« . I@TMT
Z@ßÔ>ÜHØ© ·âI€[M„à 6ãN
(@TZR{>ã) ITƒ@ÜYHT±Ø>ã, zM I~
ZFKÕ>ã ®[>ÃØCÜHØ©, HT‡Ú•å [H>ˆà
2[CÚ« , ‚å ¤ˆß@TEG YPÜH€[M„à
Z@ƒÚ« [PÔ>ÜH©xL« .
 ZPÜYHT±Ø>[NHJåH©Ú
HEÜH©Ú«Eà
8ÛE ;± YHT±ã Š±ÝHÚE>TE ITäLÕ>[N
E©Ú« €²Ú, >Ø©Ô¤ã [PÚ±ÔxLZET
93
 ZPÜHT«>TÜ®Ü
YHT±Ø>ã

4GP[>Č 4GP[>ČČ
HT«>TÜ®YHT±Ø>ã HT«>TÜ®YHT±Ø>ã
6Ü®@ßÔ>[KI@TMTÜYHT±Ø>㊁>ß YHåZ@T„Ô2ƒMÝ2E­[CJZ@T}JÝIä²Ý
ZEåIä²Ý6DPT>HJåH©ÚEÜH©Ý YHTØCTzJÝ6Ü®Ô>ãIä²Ý@T߂Ô2ƒMÝ
ETPK8ÙYDÞ>ã 2E­[CJZ@T}JÝIä²ÝYHTØCTzJÝ6Ü®Ô>ã

2Eä¤ ZPÜHT«>TÜ®Ü YHT±ã 8å² >±EÜH©xL«. EÔ>Tˆ Y>Ø@Ü,

YHJß . 6DŠå EÚEå[I , EKÝ Iä²Ý @T¢>ã , ATÝ P[>>ã , YAà‡
Y>©E[M ETIEÜH©ÚE ZPÜHT«>TÜ® P[>>ã, 7²>TÞ>ã Iä²Ý
YHT±Ø>ã 6E¶xåLG . HOHTGÕ>ˆà HJåH©ÚEÜH©xL«.
ZPÜHT«>TÜ®Ü YHT±Ø>ã , 4G • @Tß‚Ô 2ƒMÝ Iä²Ý 2Eå
P[> I (Class I) Iä²Ý 4G P[> II (Class 6Ü®>ã 5æØ Iä²Ý Á×[@>[N
II) HT«>TÜ®Ü YHT±Ø>NT> 2‰Ô>ÚEÔ>[PJT> 4±Ü‚­Ý,
P[>ÜH©ÚEÜHØ©ãN«.  Ø}à HTԓ…JT[PÔ >Ø©ÜH©Ú«H[P
HJåH©Ú«Ý HT«>TÜ®Ü YHT±Ø>ã 4G 2àM . 3GTà 2> 2N¶ Y>TµÜ®
P[> I, YET‰ä@T[M„à 4±Û« YHLÜH©Ý 6ãN 6D¶>[N HT«>TÜHEä¤ zLÛE
ZPÜYHT±Ø>ã 4G P[> II, 8G EKÝ HT«>TÜ® YHT±NT> ŠNÕ¤xL«.
‚…Ô>ÜHØ©ãNG . 6DŠå ZIà HKÜHÜH©Ý ·â€[M (Low
fat spread) ¤[LÛE Y>TµÜ® 6D¶>ã
• @àHß[C 3Ô[R© 8åH«
Iä²Ý HEÜH©ÚEÜHØC æ 6D¶>[N
@à[HØ©>ˆå P}PÚà IØ©ZI
6ETKDIT> ·LMTÝ .
HJåH©ÚEÔ·}J 2­IÔ>ÜHØC
HT«>TÜ® YHT±NT¤Ý . 6D[PÜ
HT«>TÔ> 2­IÔ>ÜH©xL«.
• 4ÛJTŠà YHT«PT> >TÞ>† Iä²Ý
HOP[>>´Ý Z@T}JÝ YHåZ@TZJØ , @à[HØo6Ù[IÚE>Pà
@à[HØ©>ã Iä²Ý @Tß‚Ô 2>2NŠà HJåH©ÚEÔ ·}J,
2ƒMÕ>ã 2­IÔ>ÜH©xL«. @ÔPTÞÛE ;± 6D¶ Z@ßÔ[>.
• 6MßÛE HOÕ>ˆà €LÝ EÔ>[PÚ« , @à[HØ©>ã 6DŠ³ãN
¬Ùª„…„å PNßÖz[JÚ 3åZET@Jå €Lƒ>[N €LƒOÔ>Ô
E©Ô> @àHß – [C- 3Ô[R© Y@ÞPETà KTØ[@ @T²>´Ô¤ 4E[G
2­IÔ>ÜH©xL«. HJåH©ÚE 4JMT«. 2Eä¤ ITäLT> ,
• >[K°Ý Eå[IÔ>T> , YHåZ@T„Ô €LÚ[EÚ EÔ> [PÔ> Z@T}JÝ
2ƒMÚä¤ HMT> Z@T}JÝ YHåZ@TZJØ HJåH©ÚEÜH©xL« .
YHåZ@TZJØ 9ä®[CJET>Ô
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 94

2åLTCÝ HJåH©ÚEÜH©Ý HT«>TÜ®
YHT±Ø>㠊>ß (2zØ}Ô 2ƒMÝ)
Iä²Ý 2æ>Tß‚Ô 2ƒMÝ
(8³ƒÖ[@Ö@T²) 6DŠ[G HT«>TÔ>
HJåH©xL«.
 6Jß2µÚE@áÉ©HKPà
ATÝ P[>>ã , YAà‡ P[>>ã Iä²Ý
7²>TÞ>ã HEÜH©Ú«E‡à @áÉ©HKPà
Y > T ã [ > 2 } Ü H [ C J T > Ü
HJåH©ÚEÜH©xL« . ¬Ùª„…„å –ß
2>äLÜH©PETà ( ‚NTæZIT[MŒæ ),
6MßEà 9äHØ©, ¬Ùª„…>ã
2‰Ô>ÜH©xL« . 3GTà 5æØ Iä²Ý
Á×[@>ã 6Jß 2µÚE @áÉ© HKPMTà
HTÜH[CPà[M . 8GZP ETå , @…JT>
HT«>TÔ>ÜHCTE 6D¶>ã 7²>TÞ
ZHTåL[P>ã 8ˆà Y>Ø©Š©xåLG .
S
ITÝHOATÝ
 2>@ßÔ>[K2C߶
@ßÔ>[K HOÕ>[N HT«>TÔ>
HJåH©ÚEÜH©xL« . HOÕ>TMÝ ¯EZM ,
6D¶Y>©E[M E©Ô> , HOÕ>[N ZEà
7L[PÜH« F[C¯[L„à >[C܂}Ô>ÜHØ©
PÛE HOÔ>IT¤Ý. Eä>TMÚà ATÝ Iä²Ý
YAà‡ EJT…Ô> HOÕ>ˆà 2> 2C߶ãN
@ßÔ>[K HJåH©ÚEÜHØ© P±xL«.
4Ö@ßÔ>[K ;± HT«>TÜ®Ü YHT±NT¤Ý .
ATÝ EJT…ÜHEä¤ YHÔ}å, 2ƒMÝ Iä²Ý
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
@ßÔ>[K 2ÚJTPzJITG YHT±NT¤Ý .
Y@Jä[> ¯[L„à EJT…Ô>ÜHØC YHÔ}å
HJåH©Ú ATÝ, YAà‡ EJT…Ô¤Ý ZHT«
@[IÔ¤Ý ZFKÝ ¤[LxL«.
HOÖ@T²>ˆ‡±Û« EJT…Ô>ÜH©Ý
YAà‡>ã ;ˆ 7©±¶Ý Eå[I 6[CJ«.
@ßÔ>[KY@JàH©ÝŠEÕ>ã
‚åP±IT²
• @ßÔ>[K 6DŠ³ãN –[K YPˆZJ
Y>TÙ© P±PETà , ¬Ùª„…>ã
PNßPEä¤ 9äL ¹â€[M
E©Ô>ÜH©xL«.
• –ß 2>äLÜH©PETà, ¬Ùª„…>ˆå
PNßz[E ITäLÝ €²ÚEÜH©xL« .
8GZP, ¬Ùª„…>ˆå
PNßÖzJTG« E[CH©xL«.
YAà‡EJT…ÚEà
• ¯µP«Ý HµÔ>TE Y@Õ>TJTG
HOÕ>ˆà YHÔ}å Iä²Ý 2ƒMÚå
2N¶ 2>IT> 4±ÜHETà YAà‡
Y@ÞPEä¤ 6>ÛE«.
• «ÙCTÔ>ÜHØC HOÕ>ã, ¯µP«IT>
Eٔ…à Ââ> [PÔ>ÜHØ©, 10 – 20
€ƒCÕ>ã ZP>[PÔ>ÜH©xL«. >}GÚ
Eå[I°ãN Y>TÞJT ZHTåL HOÕ>[N
45 €ƒCÕ>ã ZP>[PÔ> ZPÙ©Ý.
• ZP>[PÔ>ÜHØC HOÕ>ˆå P}–[K
IØ©Ý >PGIT> P}>Ø}Ô Y>TãN
ZPÙ©Ý.
• 4ÛE –…³ãN YHÔ}å 2N[P
YHT²ÚZE , 2à Z@ßÔ> ZPÙ}J
@ßÔ>[K„å 2N¶ €ßD„Ô>ÜH©xL«.
YHÔ}å 2N¶ 2>IT> 4±Ü‚å ,
@ßÔ>[K 2> 2NŠà ZE[PÜH©Ý .
3GTà Y>TÔ>[PÔ> ZE[PÜH©Ý
ZFKÝ ¤[LxL«.
• 6D[P •ŠKIT> Y>TÔ> [P܂å ,
3ŠJTEà 2>…ÜH«Cå 2³ãN
ID¯Ý €L¯Ý 4OÔ>ÜH©P«
E©Ô>ÜH©xL«.
95
• Y>TÔ> [PÚE YAà‡ KPÚ[E ,
2E䤅J P}P[IÔ>ÜHØC >Må>ˆà
7ä† 2[@Šå† 3L[PÔ> ZPÙ©Ý.
EFHß3Þ¶
EFHß 3Þ¶ 1
;± YH…J ±ID ŠOTŠä¤ 50
PT[OÜHOÕ>ã , 5 xZMT EÔ>Tˆ ,
3 xZMT 8³ÝƒÖ[@
™EITxŠØCG. 4ÛE 6D¶ P[>>ã
 DTP[E EŠßÚ« HT«>TÜHEä>TG
P‰[JÔ ·²Õ>ã .
ATÝEJT…ÚEà
• 3܂ã ZHTåL HOÕ>ã ZET³Cå
@[IÚ« ·OTÔ>ÜHC ZPÙ©Ý.
• HOÔ·µÔ¤ @IITG 2N¶ @ßÔ>[K
Z@ßÔ>ÜHØ© @[IÔ>ÜHC ZPÙ©Ý.
• EJT…Ô>ÜHØC AT[I Få¤
¦Ú>…Ô>ÜHØC HTØ}à>ˆà 2[CÚ«
¤ˆK [PÔ> ZPÙ©Ý.
ATƒå4²€[M[J>ÙC†°Ý
Z@TE[G
1. ¡Ø Z@TE[G (Sheet test)
AT[I >KÙ}JTà
7ä²ÝZHT«, ¡Ø ZHTå²
;åZLTYCTå² 4[DÛ«
ZPÙ©Ý. «ˆÚ«ˆJT> ŠOÔ·CT«.
2. ¤ƒâ Z@TE[G (Bubble test)
ATÝ 4²€[M[J 8Ø}ŠØCTà ,
YH…J YH…J ¤ƒ‰>ã ZIäHK܂à
2>NŠà 6±PT¤Ý.
3. EØ© Z@TE[G (Plate test)
¤ˆß @TEGÚà 6ãN 6[L€[MÜ
YHØ}„à EØ}[G z†«
[PÔ>¶Ý. @[IÔ>ÜHØC AT[I, æÁå
2N¶ 7äL¶Ý . EØ}[G YI«PT>
>ŠâÔ>¶Ý, 4²€[M[J
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
8Ø}„±Ü‚å, 2« U P}PÚà ŠµÝ
2‡±Û« –ß ‚…JT«.
4. ¯ã >KÙ} Z@TE[G (Fork test)
¯ã >KÙ}[J EJT…Ô>ÜHØC ATÝ
2àM« YAà‡„à [PÔ>¶Ý . ¯ã
>KÙ}[J YPˆZJ 8©Ô¤ÝZHT«
>KÙ}„å 4[CYPˆ„à ATÝ , ¡Ø
P}Šà ;Ø}Ô Y>TÙ}±Ô¤Ý.
ZEå
HOÝ ZEå 4Jä[>„à x[CÔ¤Ý ;± HT«>TÜ®Ü
YHT±ã, HÙ[CJ FT>…> >TMÕ>ˆZMZJ,
ZEå HT«>TÜ®Ü YHT±NT> HJåH©ÚEÜHØ©
PÛE«. ZEà @ßÔ>[K„å 2C߶ 2>IT>
4±ÜHETà, 6DŠ³ãN –[K YPˆZJä†,
5æØ Iä²Ý HTԓ…JT Y@à>NTà 9äH©Ý
6D¶ Y>©E[M E©ÔxL« .
 2>6ܮ2C߶
6܂©Eà Iä²Ý 7²>TÞ ZHT©E‡à ,
2µÚE @áÉ© HKPà ¯[LZJ 2}ÜH[CJT>
>[C܂}Ô>ÜHØ© P±xL« . Z@T}JÝ
¤ZNT[K© 8GÜH©Ý @TETKD @[IJà
6Ü® HT«>TÜ® YHT±NT> 2>NŠà
HJåH©ÚEÜH©xL«. ¬Ùª„…„å
PNßÖz[JÚ E©Ô>ZPT 2àM« ¤[LÔ>ZPT
ZE[PÜH©Ý 6܂[G Z@ßÔ¤Ý YHTµ«
YFTÚE³Ô¤Ú ZE[PJTG MTÔ}Ô 2ƒMÝ
8©Ú« x[CÔ>ÜYH²xL« .
ŠO
ZFKÝ
S
6܂CÜHØCITÕ>TÞIä²Ý
ATÝ YPãN…Ô>TÞ
96
 Y@JàHT© 7²>TÞ , ITƒ@Ý Iä²Ý IzÚ«
·âI€[M„à 6ãN 7²>TÞ>ã
8³ƒÖ[@[J 4KÙ© «ÙCTÔ>¶Ý .
;± HT[J 6܂à 7L[PÔ>¶Ý .
2©ÚE HT[J , 8«¶Ý Z@ßÔ>T« ,
2ÜH}ZJ [PÔ>¶Ý . ;± PTKÚä¤Ü
‚å 4± «Ù©>ˆ³Ý 9äH©Ý
ITäLÕ>[N >PÚ« HØ}J‡©> .

6D[PÜHT«>TÔ>Z@T}JÝ
¤ZNT[K©Y@JàH©ÝŠEÕ>ã
• 6DŠà 6ãN –[K°Ý, ¬Ùª„…„à
6ãN –[K°Ý 6Jß 2µÚE @áÉ© SITÕ>TÞ7²>TÞ
HKPà ÂMÝ PäL [PÔxL«.
• ¤ZNT…å 2J>[N 6äHÚ
Y@ÞPEå ÂMÝ , 6D¶ Y>©E[M
E©ÔxL«.
• –…à 6ãN 3ԌAå PT° >[KP[EÔ
¤[LÔxL«.
• >TßHå o[C - 3Ô[RCTà Y@à>ˆà
9äH©Ý ETÔ>Ú[E E©ÔxL«.
• ®ZKTØ}ZJT[M}Ô YFT>ˆå
Y@Jà>ˆà E[C9äH©Ú«xL«.

7²>TÞZHT©Eà S8³ƒÖ[@7²>TÞ
7²>TÞ ZHT©E‡à, 6D¶Ü YHT±NTG«
7²>T„à Z@ßÔ>ÜH©Ý 2ÚJTPzJÜ
6Ü®–ß , Š>ß 2àM« 6ÙDÚE¤ÛE
YHT±Ø>NTG 6Ü® , Š>ß , @ßÔ>[K ,
@[IJà 8ÙYD°Cå Z@ßÔ>ÜH©Ý ZHT«,
8ÙYDÞ, PT@[G Iä²Ý I@TMTÜ
¬Ùª„…„å PNßÖz E©Ô>ÜH©xL«
YHT±Ø>ã, HT«>TÜ®Ü YHT±Ø>NT>
2àM« 2‰Ô>ÜH©xL« . ZE[PÜH}å
Y@JàH©xL«. ;áYPT± YHT±´Ý
7²>TÞ ZHTC ZE[PJTG YHT±Ø>ˆà
EÚ«PÝ PTÞÛE HT«>TÜ®Ú Eå[I[J
Y@†¶ €[M[J 9äH©ÚE ¹ZCäLÜH©xL«.
Y>TÙC« .

7²>TÞZHT©E‡àÂå²P[>>ã
EFHß3Þ¶
• 4Ü® 7²>TÞ – EÔ>Tˆ Iä²Ý
ITÕ>TÞ 4Ü® 7²>TÞ
EFHß 3Þ¶ 2
• ®ˆÜ® 7²>TÞ – ITÕ>TÞ Iä²Ý
8³ƒÖ[@ 7²>TÞ 2²P[C ±ŠOTŠå ZHT« EÔ>Tˆ
• YFTÚE‡å ÂMÝ YHLÜH©Ý ƒ¤JT> x[CÔ¤Ý. 4[E FTÝ
7²>TÞ>ã - YPãN…Ô>TÞ 7²>TÞ, 8áPT² HJåH©ÚEMTÝ ?
¯Ø[CZ>Tæ 7²>TÞ, ƒN>TÞ
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 97
6Ü®
YPÙYDÞ , æ , ¯Ø[CZ>Tæ , 3‡á ,
YPãN…Ô>TÞ, ITƒ@Ý, ™å Iä²Ý
YKTØ}>ã, ZHTåL 6D¶>ˆà 6Ü®
Z@ßÔ>ÜH©Ý ZHT« ¬Ùª„…>ˆå
8Ù~Ô[>[JÔ >Ø©ÜH©Ú«xL«.
6܂©E‡å FTå¤ ¯[L>NTPG: 6܂ة
6MßÚ««à ( ™å ), 6܂à Ââ> [PÚEà
( P© ITÕ>TÞ ), ¤[LÛE 6܂à YFTÔ>
[PÚEà, ƒN>TÞ 7²>TÞ, ¯Ø[CÔZ>T[R
6܂©Eà ( @TPßxKTØ ) Iä²Ý 7²>TÞ
ZHT©Eà ( 8³ƒÖ[@ 7²>TÞ ). Z@T}JÝ
¤ZNT[K© ( 2àM« ) @TETKD @[IJà
6ÜZH ¯Eå[IJTG HT«>TÔ¤Ý
YHT±NT>¶Ý IDÂØ©Ý >TK~JT>¶Ý
Y@JàH©xL« .
>©¤Ý 2³ãN 8ÙYD°Ý @TÔZKT[Izæ
Y@…ŠzZJ 8åL ¬Ùª„…„å PNßÖz[J
>Ø©ÜH©Ú«Pà ƒ> zLÛ« ŠNÕ¤xL«.
3PÔ>TÞ Iä²Ý ƒN>TÞ 7²>TÞ>ˆà
¾NTÔ>ÜHØC >©¤ Y>©E[M 6ÙCTÔ¤Ý
¬Ùª„…>ˆå PNßÖz[JÚ E[C
Y@ÞxL« .
HTԓ…JT[P €[M €²Ú«Ý
YHT±Ø>NT> I×@ã ¾ã , YH±Õ>TJÝ ,
YPÛEJÝ , HØ[C Iä²Ý 4MPÕ>ÜHØ[C
ZHTåLPä[LÔ ·LMTÝ. I@TMTÜ
YHT±Ø>ˆà ƒN¤Ü YHT} Iä²Ý 4EK
I@TMTÜ YHT±Ø>ˆå HTԓ…J[PÚ E©Ô¤Ý
Eå[I HØ[C Iä²Ý 4MPÕ>Úå
HTԓ…JT[P €[M €²Ú«Ý Eå[IZJT©
;܂©ÝZHT« ¤[LPT>ZP 6ãN« .
4ÚETPKÕ>ˆ‡±Û« YHLÜH©Ý
Š>ß>T} KPÕ>ã HTzàMæ Iä²Ý 5Z>T[M
Š>ß 4Jä[>JTG ;± HT«>TÜ®Ü
YHT±NT¤Ý. Š>ß 4± €[M
Y@JàHT©>ã ÂMÝ YHLÜH©xL« . ¯Eà
€[M„à YFTÚEà ÂMÝ >TßZHT[SØZKØ,
3à>SMT> ITäLI[CxL« . 4KÙCTÝ
€[M„à 2« 2zØ}Ô 2ƒMIT>
ITäLI[CxL« . Š>…à 6ãN 2zØ}Ô
2ƒMÝ ¬Ùª„…>[N 2‰Ú« 6D¶
Y>©E[MÚ E[C Y@ÞxL«. 7²>TÞ
ZHT©E‡à Š>ß HT«>TÜ®Ü YHT±NT>¶Ý,
IDÚ[E 2>…Ô>¶Ý 2> 2NŠà
HJåH©ÚEÜH©xL« .
PT@[GIä²ÝI@TMTÜYHT±Ø>ã
4[P HTԓ…JT[P €[M€²Ú«Ý
Š[NŠ[G 9äH©Ú«xL«. (¬Ùª„…>ã
PNßÖzJ[CÛ« HàxÜYH±¤Ý 2N[P
¤[LÚEà ). I@TMTÜ YHT±Ø>ˆà 6ãN
EÚEå[I PTÞÛE 8ÙYDÞ,
¬Ùª„…>[NÚ E[C Y@ÞxL«.
¬Ùª„…>ˆå PNßÖz[J E[C Y@Þ°Ý
Y@JMTG« ;áYPT± I@TMTÜ
YHT±Ø>´Ô¤Ý ZP²H©Ý. ¾NTÔ>ÜHØC
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
HTԓ…JTÔ>[N E©Ô> PàM«. YPÕ>TJÝ
Iä²Ý ÁÙ}à 6ãN 2‡zå 8åL
 …JƒÔ> YHT±ã ¬Ùª„…>ˆå
YH±Ô>Ú[EÚ E©ÔxL« .
HTԓ…JT[P €[M€²Ú«Ý Y@JàHT© –
HTԓ…JTŠå PNßÖz[JÚ E©ÜH«
(HTԓ…JT[P PNßÖz 2[CJ ŠCTIà
2ZE €[M„à €[M €²Ú«P« )
HTԓ…JT[P 2‰Ô¤Ý Y@JàHT© –
HTԓ…JT[P ¯µP«IT>
2‰ÜH« .
8ÙYDÞ
7²>TÞ ZHT©E‡à 6Ü® Iä²Ý
I@TMTÜ YHT±Ø>´Cå 8ÙYD„å
HÕ¤Ý ¯ÔxJÚ«PÝ PTÞÛE« . HOÕ>ã
2àM« >TÞ>†>ˆà I@TMTÔ>M[P
Iä²Ý 8ÙYDÞ Z@ßÚ« ITEÔ>DÔxà
[PÚ±Ô¤Ý ZHT« YFTÚEà 9äH©xL«.
98
YFTÚEà Y@JàHTØ}GTà HOÕ>ã
ƒ±«PT> IT²xL« . ZI³Ý I@TMTŠå
PT@[G Iä²Ý IDÝ HOÕ>ˆà
·©EMT> 9äLÜH©xL«. 7²>T„å
ZIä®LÚà €[LÛ±Ô¤Ý 8ÙYD„å
ÂMIT> , >T䆳ãN HTԓ…JT Iä²Ý
Á×[@>ˆå PNßÖz E©Ô>ÜH©xL« .
EKITG E¤ÛE ¯[L„à EJT…Ô>ÜHØC
7²>TÞ>ã ;± P±CÝ P[K Y>CTIà
4±Ô¤Ý .
S
Y>Ø©ÜZHTG7²>TÞ
6Õ>´Ô¤YE…°IT"
EJT…Ô>ÜHØC 7²>T„à 8ÙYD„å
2N¶ ¤[LPT> 4±Ô¤Ý ZHT«
¦ä²Ü®LÚ³ãN 5æØ}GTà
HTÔ>ÜHØ© 2ƒMÚEå[I ¤[LxL« .
4Eå >TKDIT> HTԓ…JT 7²>T„[GÚ
ETÔx >TÞ>†>ã / HOÕ>ã 6±PÝ
IT²HØ© , POPOÜ® Eå[I 2[CÛ«
7²>TÞ Y>Ø©Š©xL« .
6D¶HT«>TÚE‡àF G¯[L>ã
 6
 D¶>[N>…JÔ>Úä¤
6ØH©Ú««à
ZK}ZJT :Z@TZCTÜ®>NTG Z>THTàØ
60 Iä²Ý zJÝ 137 2J>ˆ‡±Û«
YHLÜH©Ý 3äL[M 6D¶ÜYHT±ˆà
6ØH©ÚEÜH©Ý YHTµ«
HT«>TÔ>ÜH©xL« . 4ݯ[LÔ¤ 6D[P
>…JÔ>Úä¤ 6ØH©Ú«Eà 8å² YHJß.
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã
ƒå >TÛE >…JÔ>Ý ¬Ùª„…>ˆå
PNßÖz[JÚ E[C Y@Þ«, 2‰Ô¤Ý
Lå H[CÚE[P. ZFTÞ 8ßÜ®Ú
Eå[I ¤[LPT> 6ãN I±Ú«PI[G
ZFTJTˆ>ã Iä²Ý ŠÙYPˆ 3KTÞÖz„à
5©H©HPß>´Ô¤ >…JÔ>Úä¤ 6ØHØC
6D¶>ZN POÕ>ÜH©xL«. 40 P±CÚä¤
ZIäHØC 3KTÞÖz>ˆå ¯}ŠåH},
>…JÔ>Úä¤ 6ØH©ÚEÜHØC 6D¶>ã
HT«>TÜHTG[P 8å² >ÙC†JÜHØ©ãN«.
>…JÔ> 3äLà HTԓ…JTÔ>[N
2‰ÔxL«, 3GTà 6D¶>[N
HTÜHà[M .
>…JÔ>ÚåFå[I>ã
• Y>©E[M Š[NŠÔ>Ô·}J 4K@TJG
ÁÖzÔY>Tà‡ I±Û«>ˆ‡±Û«Ý ,
I@TMTÜ YHT±Ø>ã ¬Ùª„…>ˆå
ÂMÝ IT¦ 2[CP[E E©ÜHEä¤Ý
6E¶xL«.
• ITƒ@Ý, HL[P, 4[LÖz Iä²Ý >Cà
6D¶>ˆ³ãN ¬Ùª„…>NTà
9äH©Ý Y>©E[MÚ EŠßÚ« , 2Eå
PTâFT[N –}Ú±Ô>Ö Y@ÞxL«.
• xOÕ¤ P[>>ã Iä²Ý YPÕ>TJÝ
ZHTåL[P>ã ¯[NŠ©E[M
E[C Y@ÞJ¶Ý , HOÕ>ã HµÚE[M
ETIEÜH©ÚE¶Ý HJåH©ÚEÜH©Ý
4K@TJG YHT±Ø>´Ô¤ ITäLT>
>±EÜH©xL«.
 YPä†C>Ø©>Ø©Eà
¯Ú[K„©PEä¤ ¯åHT> >Mà 6ãN
>Tä[L –Ôx >Ø©PEä¤ YPä†C
>Ø©>Ø©Eà 8å² YHJß . 4ݯ[L„à
6D¶Ü YHT±[N YIà‡J ‚NTæ}Ô
HCMÕ>ˆà 2[CÚ« 2³ãN >Tä[L
–Ôx ¯Ú[K„©Pß . 4ÛE YET‰à¬ØHÝ
6D¶ HTà Iä²Ý HTàYHT±Ø>ã , HOÖ@T²>ã
ZI³Ý HMPä†ä¤ 6M>NŠà [>JTNÜH©Ý
F G ¯[LJT¤Ý .
99
6Ù[I6Ù[I6Ù[I [PÚEà , 6DŠå EKÚ[G EÔ>
[PÚEà , 6ÙDÚ E¤ÛEET> 4±Ô>Ö
Y@ÞEà, 7ØCÖ@Ú« I܂[G
EÔ> [PÚEà , 6D¶Ü YHT±Ø>ˆå
3܂ã 6äHÚ„à GT 6M>NŠà 4Jä[> €LÚ[E EÔ> [PÚEà.
¯E‡CÝ PxÔxL« . • 6D[P HEÜH©Ú«E‡å
PT[OÜHO 6äHÚ„à EƒâFT© 4ÛJ Y>Tã[>>NTPG - ¬Ùª„…>NTà
2NŠà ¯E‡CÝ PxÔxL« . 9äH©Ý ITäLÕ>[NÚ E©ÚEà 2àM«
ETIEÜH©Ú«Eà , 6D¶Ü YHT±Ø>ã
ETIT>ZP 2µ¤E[MÚ E©ÚEà 2àM«
 HTCÖ¦±Ô>Ý
ETIEÜH©Ú«Eà, ÁÖz>ã, ŠMÕ¤>ã
• ;áYPT± 3Ù©Ý 2àM« 3Ù© Iä²Ý 4JÛKÕ>NTà 9äH©Ý
ZET²Ý HOÕ>´Ý , >TÞ>†>´Ý Z@EÕ>[NÚ E©ÚEà ZHTåL[PJT¤Ý.
ƒà‡Jå >DÔxà 6äHÚ • 6DŠ[G HEÜH©ÚE HJåH©Ý
Y@ÞJÜH©xL« . @…JTG HEÜH©Ú«Ý YET‰à ¬ØHÕ>[N HÙ[CJ>TM
Iä²Ý HT«>TÜ® ¯[L 2†JTE ¯[L>ã Iä²Ý F G ¯[L>ã 8å²
>TKDÚGTà 6äHÚ Y@ÞJÜHØC P[>ÜH©ÚEMTÝ.
YHT±Ø>ã 2Eå Eå[I„à • HÙ[CJ >TM HEÜH©Ú«Ý
ITäLI[CÛ« HJåH©ÚE 4JMTIà ¯[L>NTG 6܂©Eà, 6[LJ[PÚEà,
 DTxL«. YPÜHÜH©Ú«Eà , Y>TÔ>[PÚEà ,
• 3>ZP 2[GÚ« P[> ®ÚEÝ ®« @ßÔ>[K Z@ßÚEà , 7²>TÞ ZHT©Eà ,
6D¶Ü YHT±Ø>[N°Ý ;± ¤†Ü‚ØC ZHTåL[P 8ß>TM HJåHTØ}ä>T>
>TMÚä¤Ü ‚å ZPÙ©ITGTà 6D[P HEÜH©ÚE 6E¶xåLG.
@…JTG ¯[L„à HEÜH©ÚC ZPÙ©Ý. • F G YET‰à¬ØH ¯[L„à
• 6D[P HEÜH©Ú«PETà YHLÜH©Ý HTæ©[KZ@Qå, YPä†CÔ>Ø©>Ø©Eà,
6² 8åGYPà 2‰JÔ·}J Y@Jä[> 6D¶ Z@ßÔ[>>ã Iä²Ý
Eå[I°ãN 6D¶>[N –ÙCFTã >…JÔ>Ý ZHTåL Y@Jà¯[L>ã
HT«>TÚ« , 2Eå PTâFT[N –}Ô> 2CÕ¤Ý.

>[MÖ Y@Tä>ã
PTâFTã –}ÚEà ĖĥĢĩģ ĩĦģĢ  6D¶Ü ‚NTæZIT[Mzæ ēĩĞİĪĬĩĶİĦİ 
YHT±ã Y>Ø©ÜZHT>TIà €[MÚ« ¬Ùª„…>ˆà4±Û«5KÜHEÚ[E
€ä¤Ý>TMÝ –Ô¤Eà
æZHTßæĖĭĬįĢİ4GÜYH±Ô>Úä¤ z [ E ¶   ć Ģ Ġ Ğ Ķ     H } Ü H } J T >
6E¶Ý¬Ù«>ã 2‰¶²Eà
F²IDÝĄįĬĪĞ4JPT@[G 3 H Ú E T G   ċ Ğ ķ Ğ į ġ Ĭ IJ İ     • Õ ¤
8ÙYDÞ zÔ>à PT[C ĕĞīĠĦġĦıĶ Š[NŠÔ>Ô·}J
 Y>TµÜ® 2ƒMÕ>ˆà 9äH©Ý 6ÙDÚEÔ> ĈġĦğĩĢ  6ÙHEä¤
Š±ÝHÚE>TEPT@[G FàM«2àM«HT«>TÜHTG«
IT@[CEà ĆĬīıĞĪĦīĞıĦĬī  –ß ¾z 6D¶Y>©EàĉĬĬġİĭĬĦĩĞĤĢo6D¶
>Tä²Iä²Ý®[>ZHTåL¹â€[MÔ 2Eå 2@à ®Ú«Dß[P 4OÔ¤Ý
>TK~>NTàY>Ø©ÜZHTEà €[M
6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 100
6D¶ HT«>TÜ® ĉĬĬġ İĢĠIJįĦıĶ  ¬ Ù ª „ ß  z [ E ¶   Đ Ħ Ġ į Ĭ ğ Ħ Ğ ĩ
2[GP±Ô¤Ý 6D¶ x[CÜH[E ġĢĠĬĪĭĬİĦıĦĬī  ¬Ùª„…>ˆå
6²Y@ÞEà Y@JàHTØ}GTà 6D¶ YIàM
YIàM2µ>à€[M[J2[CEà

ŠGTÔ>ã

Č@…JTGŠ[C[JÚZEßÛYE© 4 6[L€[MYPÜH€[M
5 @TETKDYPÜH€[M
 6D¶HEÜH©Ú«Eà
2>…ÔxL«  ®[>„©Eà¯[L4ÛE6DŠä¤
2 PTâFTã 6>ÛE«
3 Y>©Eà 2 ITƒ@Ý
4 €LÝ 3 ETJÕ>ã
5 ¦[P 4 HJ²>ã
5 HTà
 HOÕ>TMݯEàHJåH©ÚEÜH©Ý
6D¶HT«>TÜ®¯[L  6[LJ[PÔ>ÜHØC
--- 6D¶>ãZ@ƒÔ>ÜH©Ý>TM2N¶
2 ¤ˆß@TEGÝ 2 ITEÕ>ã
3 YP„‡à6MßÚ««à 3 ITEÕ>ã
4 HTæ©[KZ@Qå 4 ITEÕ>´Ô¤ZIà
5 >…JÔ>¯[L 5 ITEÕ>ã

 ‚NTæZIT[MŒæ¯[L„à  HTà4ÛEYPÜH€[M„à

2>äLÜH©P« €ƒCÕ>´Ô¤HTæ©[KZ@Q­Ô¤
2 ¬Ùª„…>ˆ³ãN–ß 6ØH©ÚEÜH©xL«
3 6DŠ³ãN@Ú«Ô>ã 2 Ć
4 6DŠ³ãNFTßÜYHT±Ø>ã 3 Ć
5 6DŠà6ãNYFT>ã 4 0Ć
5 Ć
 ‚[KåKPÝ8åH«
2 6Ü®  HEÜH©Ú«EMTG«6DŠà6ãN
3 @ßÔ>[K Žâ>ÙC6>ÛE¤DÕ>NTG
4 2ƒMÝ [JHKTI…Ô>
5 >TKÝ 6E¶xL«
2 €LÝ
 CÜHTÔ>ˆà2[CÚEà¯[L 3 2[IÜ®
6ãNCÔxJ« 4 IDÝ
2 ¤ˆßÛEYPÜH€[M 5 ZIä>ÙC2[GÚ«Ý
3 2>YPÜH€[M

6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 101
 YIà‡J@áŠ[G  Z@T}JݤZNT[K[C6DŠà
HJåH©Ú«PEåÂMÝ Z@ßÔ¤ÝZHT«2«HT«>TÔ¤Ý
¬Ùª„…>[N2>ä²Ý¯[LÔ¤ YHT±NT>Y@JàH©ÝŠEÚ[E
8å²YHJß 8µ«>
2 P}>Ø©Eà  HOÕ>ã>TÞ>†>[NHT«>TÜHà
3 9Y@Üzæ 4KT@JGÜHT«>TÜ®ÜYHT±Ø>ˆå
4 Y>TÔ>[PÚEà HÕx[GŠNÔ¤>
5 >…JÔ>Úä¤6ØH©Ú«Eà  @ßÔ>[KZ@ßÚEà6D[PÜ
ČČz²ŠGTÔ>ãIÜYHÙ>ã HT«>TÔ>6E¶xL«E¤ÛE
6ETKDÚ«CåŠNÔ¤>
 ATÝYAà‡EJT…Ü‚àYHåZ@T„Ô
2ƒMÚä¤ÜHMT>9åZ@T}JÝ  6D¶Y>©E³Ô>TG>TKDÕ>ã
YHåZ@TZJØHJåH©ÚEÜH©xL«" JT[P"
 @ßÔ>[KZ@ßÚEà8áPT²  6[LE‡åP[>>[NŠNÔ¤>
;±HT«>TÔ¤ÝYHT±NT>
HJåH©ÚEÜH©xL«"@ßÔ>[K„å
ÂMÝHT«>TÔ>ÜH©Ý4±
6D¶>[N8µ«>
 HTæ©[KZ@QåÂMÝ
HEÜH©ÚEÜHØC4±6D¶>[N
8µ«>2á¶DŠà
HJåH©ÚEÜH©ÝYPÜHÝIä²Ý
>TM2NŠ[G8µ«>
 6D[P6[LJ[PÚE³Ô¤
¯å®YPÜHÚä¤
6ØH©ÚEÜH©xL«9å"
 6Jß2µÚE@áÉ©HKP‡å4±
¯[L„[G8µY@JàH©Ý
ŠEÚ[EŠP…
 6D[PHT«>TÜHEä¤6[LJ
[PÚEà¯[L6E¶xL«–Õ>ã
4E[G;Ü®ÔY>Tãxœß>NT"3Ý
8à8ÜH}"
ČČȤ²xJŠGTÔ>´Ô¤Š[CJˆ
ČꊅPTGŠ[CJˆIÜYHÙ>ã
 ¤[LÛEYPÜH€[M6D[P
HT«>TÔ>ÜHJåH©xL«9ZE­Ý
;±¯[L[JŠNÔ¤>
 ATÝEJT…ÚE‡à¯}¶€[M[J
2†Û«Y>TãP«2PzJݯ}¶
€[M[J>ÙC†J6E¶Ý
Z@TE[G>[NP…[@ÜH©Ú
ŠNÔ¤>
 CÜHTŠà2[CÚEà6D¶Ü
HT«>T܂à¯ÔxJHÕ¤
PxÔxL«4Ô·ä†[G3KTÞÛ«
>TÞ>†>[NCÜHTŠà2[CÔ¤Ý
¯[L„[G8µ«>
 6[LJ[PÚEà8åH«
6D[PHT«>TÜHEä>TG;±
P‰JT¤Ý6[LJ[PÚE‡å
ÂMÝHOÕ>ã>TÞ>†>ã
ITƒ@ÝIä²ÝHL[P4[LÖz
IÜYHÙ>ã ZHTåLPä[LHT«>TÔ¤ÝZHT«
 HTæ©[KZ@Qå8åH«8åG" >PGÚàY>TãNZPÙ}J
HTæ©[KZ@QåÂMÝ6D¶Ô¤ ¤†Ü®>[NŠP…"
¯µHT«>TÜ®x[CÔxL«  P[>JTG6MßÚ>[N
4Ô·ä†[G€Ä‚ Š…PT>8µ«"

6D¶HEÜH©Ú«Ý¯[L>ã 102
 2M¤

5 @Ú«DŠJà

>äL‡åZFTÔ>Õ>ã

4ÛE2ÚJTJÝITDPß>´Ô¤7ØCÖ@Ú«Ô>[N°Ý
IEß>ˆCÚà2Pä†åETÔ>Ú[EÜH䆰Ý2†Û«ÔY>TãN
FIÔ¤6E¶xL«
í 7ØCÖ@Ú«Hä†J>±Ú[EYEˆPT>YE…Û«Y>Tã´Eà
í YH±Ý@Ú«>ãIä²Ý¬Ù@Ú«>ãH䆮…Û«Y>Tã´Eà
í IEPTâÔ[>„à7ØCÖ@Ú«>ãIä²Ý2Pä†å6„ßÖ@Ú«
H~>[NHä†>ä²ÔY>Tã´Eà
í ¯[LJäL7ØCÖ@Ú«Hä†J2HTJÕ>[N¤†Ú«YEˆ¶H©Ú«Eà
í 7ØCÖ@Ú«¤[LZFTÞ>[N@…Y@ÞP«Hä†2†Û«Y>Tã´Eà

5.1 ¯å­[K 6D¶Ú ZEßPTG« 7ØCÖ@Ú« IÜ®

6D¶ PTâŠå 2}ÜH[C 2PzJIT¤Ý .
8àZMT±Ý 6D¶ @T܂©xLTß>ã
Iä²Ý YH±ÝHTMTG IÔ>ã 6ÙªP[E
IxâÛ« 2­HŠÔxLTß>ã . YETCÔ>Úà
4±Û«, Š×BT>ã IÔ>ã 6ØY>Tã´Ý
6D¶ Hä† 2E­[CJ Š[N¶>ã Hä†
3ßPÝ Y>TÙ}±ÛEGß. 3KÝHÚà
7ØCÖ@Ú« ¯ÔxJIT> >TßZHT[SØZKØ,
®KEÕ>ã Iä²Ý Y>TµÜ®>ã 6C‡å
@Ô ZE[PÔ¤ YETCß®[CJET>
4±ÛE«. ¯ÔxJITG 7ØCÖ@Ú«Ô>[NÔ
>ÙC†ÛEZHT« ET« 6Ü®Ô>ã H䆰Ý
ŠP…Ô>ÜHØ©ãNG . ET« 6Ü®Ô>´Cå
Z@ßÚ« 6„ß@Ú«Ô>[N°Ý >Ù©‚}ÚEGß.
4ÜZHT« 7ØCÖ@Ú« FÝ PTâÔ[>„å
;± ¯ÔxJ 2Õ>IT¤Ý. 6C³Ô¤
POÕ>Ô·}J 7ØCÖ@Ú[E YHT²Ú« FI«
6Cà FMÝ 6ãN« . YH±ÝHTMTG IÔ>ã
ETÕ>㠊±Ý®Ý 6D[P 6ÙxLTß>ã ,
Š‰Ü®DßPTà HTÔ>ÜH©Pà[M.
;± ¦[PJTG 6D¶ 7ØCÖ@Ú« ƒ¤ÛE
6D¶ 3>T« 8å² ®…Û« Y>TãN
ZPÙ©Ý .
7ØCÖ@Ú«2†ŠJàHä†J
2†¯>Ý
YHT±ãP[KJ[L
7ØCÖ@Ú« 8åH« 6D¶>ã, 7ØCÖ@Ú«>ã
Iä²Ý 2Pä†å Y@Jà , ¦>TETK FMÝ
Iä²Ý ZFTÞ 3xJ[P YETCßHT>
4[CŠ[G Iä²Ý @I֐ß[I Hä†J ;±
2†ŠJà 3¤Ý . 4ÛE Y@Jà¯[L„å
ÂMÝ 6„…>ã 6D[P P„ä²Ô¤ã
Y>TÙ©Y@àxåLG, Y@…ITGÝ Y@ÞxåLG,
6†×zÔY>TãxåLG , 7ØCÖ@Ú«Ô>[N
>CÚ«xåLG , HJåH©ÚÔY>TãxåLG
Iä²Ý 2Pä†å >‰¶Ü YHT±Ø>[N
2Ü®LÜH©Ú«xåLG .

@Ú«DŠJà 103
 7ØCÖ@Ú«Ô>ˆåP[>ÜHT©

YH±Ý  7ØCÖ@Ú«Ô>ã  ¬Ù  7ØCÖ@Ú«Ô>ã

• >TßZHT[SØZKØ©>ã • ET«6Ü®Ô>ã
• ®KEÕ>ã • 6„ßÖ@Ú«Ô>ã
• ‡Ü‚©>ãY>TµÜ®>ã

SHCÝ ¤
 [LÉØCÔ¤OÛ[E     €[LÉØCÔ¤OÛ[E

4[P >TßZHT[SØZKØ©>ã, ®KEÖ@Ú«Ô>ã

2åZCTÞå MTZPTŒJß “7ØCÖ@Úå Iä²Ý ‡Ü‚©>ã / Y>TµÜ®>ã 8G Š…PT>
EÛ[E” 8G 2[OÔ>ÜH©xLTß . 4Pß , P[>ÜH©ÚEÜH©xåLG .
IEå 6[OÜHET³Ý HàZP²
P[>JTG 6D¶>[N HàZP² >TßZHT[SØZKØ©>ã
2N¶>ˆà @T܂©PET³Ý 6CMTà
P[KJ[L: >TßZHT[SØZKØ©>ã 8åH«
6äHÚY@ÞJÜH©xL YPÜHÚ[E
@ßÔ>[K Iä²Ý ·Ø©Ö@ßÔ>[K ( æCTßÖ)
2NŠ©xåL ;± >ZMT…™ØC[K
–KTäH¤Ô>H©Ý ZHT« 8ˆJ @ßÔ>[KJT>
P}P[IÚETß .
KD YFT>ˆå Y@Jà>NT³Ý 2àM«
–ßÚE 2ƒMÕ>ZNT© YPÜHÜH©Ú«Ý ZHT«
FÝ 6C³Ô¤Ü ZHT«ITG 2NŠà ,
6±PTP« 3¤Ý .
6D¶ ÂMÝ @Ú«Ô>ã 8­Ý ÂMÔ·²
x[CÔ>ÜYH²xL«. 4[P ZHÄØCÖ@Ú«>ã YHT«PT> [SØKAå Iä²Ý

I ä ² Ý ¬ Ù @ Ú « > ã 8 G 3ÔzAå 3xJ[P –[K 6±PTÔ¤Ý

P[>ÜH©ÚEÜHØ©ãNG . ŠxEÚà 4±ÜHEå >TKDIT> , 2[P

>TßZHT[SØZKØ© 8G 2[OÔ>ÜH©xL«.

5.2 ZHÄØCÖ@Ú«>ã P[>ÜH©ÚEà

ZHÄØCÖ@Ú«>ã 8åHG YH±INŠà >TßZHT[SØZKØ©>㠂åP±IT²
ZE[PÜH©xåL 7ØCÖ@Ú«>[NÔ ¤†Ô¤Ý. P[>ÜH©ÚEÜH©xåLG
@Ú«DŠJà 104
 >TßZHT[SØZKØ©>ãIT¶Ö@Ú«

¤²xJ@Õx‡YETCß
EÖ@ßÔ>[K>ã ·Ø©Ö@ßÔ>[K>ã
>TßZHT[SØZKØ©>ã
;ä[LÖ@ßÔ>[K 8>TKT1‚ZGTæ 8>TæCTßÖ
8>T¤ ´ÔZ>Tæ æCTÖzZGTæ
ÜKÔZCTæ
4KØ[C@ßÔ>[K>ã
8>T¦ÔZKTæZMÔZCTæ

SHCÝ >TßZHT[SØZKØ}åP[>>ã

>TßZHT[SØZKØ©>ˆå ¯ÔxJITG • 4« 6C‡à 6ãN FÖ¦ÚEå[I[J

Y@JàHT© 8åH« FI« 6C³Ô¤ ZE[PJTG ZHTÔ>¶Ý, ®KEÝ Iä²Ý
@Ô[J POÕ¤PET¤Ý. ETJÜH„ß>ˆ³Ý Y>TµÜ® PNßz[E ITäLÕ>[N
>±Ý‚à 6ãN @ßÔ>[K Iä²Ý HOÕ>ˆà ;µÕ>T>Ö Y@JàH©Ú«Pà HÕ¤
> T D Ü H © Ý æ C T ß Ö 3 G « Y>TãxL«.
6 D ¶ Ü Y H T ± Ø > ˆ à 6 ã N • 4EJÚ E[@Ô¤ @Ô 3ETKIT>
>TßZHT[SØZKØ©>´Ô¤ 6ETKDÕ>ã 6ãN«.
3¤Ý . • Y>TµÜ® ¦Ô>ˆà 2>ÜH}JTG
>ZMT…>ã Y>TµÜHT>Ö Z@ƒÚ«
• ZP[M>ã : >TßZHT[SØZKØ©>ˆå
[PÔ>ÜH©xåLG.
ZP[M>㠂åP±PGä[L
6ãNCÔxJ«
• ‘K~Ô>ÜHCTE ·Ø©Ö@ßÔ>[K>ã
2àM« FTßÖ@Ú[E 6ÙH«.
• >TßZHT[SØZKØ©>ã @Ô„å
IMÖzÔ>à 6ÙCTP[EÚ EŠßÚ«
;± 3ETKIT¤Ý. ;± xKTÝ
4±EJZFTÞ>ã, [CJÜØ}æ
>TßZHT[SØZKØ 4 xZMT
Iä²Ý ¤C‡à 9äH©Ý ®ä²
>ZMT…>[N Y>T©ÔxL«.
ZFT[JÚE©ÔxL«.
• Z H T « I T G 2 N ¶
>TßZHT[SØZKØ©>[N • 6D¶ 3ETKÕ>ã : 2…z , Z>T«[I ,
POÕ¤PEå ÂMÝ, ®KEÖ@Ú«Ô>ã >Ý® , Z@TNÝ ZHTåL ETJÕ>ˆà
3äL[M Y>T©Ô¤Ý EI« HÕ[> >TßZHT[SØZKØ >TDÜH©xL«.
Y@ÞxL«. HOÕ>ã , ZEå Iä²Ý YPàMÚà
• E[@>ˆå ZP[M>´Ô¤ @ÔÔ¤ 2> 2N¶ >TßZHT[SØZKØ>ã
3ETKIT> 4« ŠNÕ¤xL«. >TDÜH©xåLG.
@Ú«DŠJà 105
 SHOÕ>ã

2…z

SZEå

S
Z>T«[I

SYPàMÝ

S
>Ý® ®KEÕ>ã
• P[KJ[L
4« , ' ®ZKTØZCTæ ' 8åL xZKÔ>Ö
Y@Tà‡à 4±Û« YHLÜHØC« . 4Eä¤
q¯EMTP«r 8G 2ßÚEIT¤Ý . ®KEÝ
8åH« PTµÝ 6„…GÕ>ˆå 2}ÜH[C
ZP„Jà 2M¤ 3¤Ý. ZI³Ý,
4« 7ØCÖ@Ú«Ô¤ , ®J ¦Ô>[N
6±PTÔ¤PEä¤ (PNßPEä¤ ) Iä²Ý
9ä>GZP 6±PTG ¦Ô>[NÜ
S
Z@TNÝ HKTI…ÜHEä¤ Iä²Ý Hµ«–Ô¤PEä¤
@Ú«DŠJà 106
 2ÚJTPzJIT¤Ý . HT‡à 6ãN
Z>å , ¯Ø[C„à 6ãN 3ஃå
Iä²Ý Z>T«[I„à 6ãN ¤´ØCå
3xJ[P 6D¶>ˆà 6ãN
®KEÖ@Ú«Ô>´Ô¤ 6ETKDÕ>ã
3¤Ý.

• P[>ÜH©ÚEà : ®KEÕ>㠂åP±IT²

P[>ÜH©ÚEÜH©xåLG:

• ¯µ[IJTG ®KEÕ>ã 6Ý., ¯Ø[C

®KEÕ>ã
S4[LÖz
• H¤JN¶ ¯µ[IJTG ®KEÕ>ã:
Z>T«[I ®KEÕ>ã

• ¯µ[IJäL ®KEÕ>ã : YAMØ}å

2àM« ¢å (Zein)

• ZP[M>ã: ®KEÕ>㠂åP±Ý

Y@JàHT©>[N Y@ÞxåLG

• PNßÖzÔ¤2PzJIT¤Ý

• I  E  6 C ‡ å  Z E Þ Û «  Z H T G
¦Ô>[N–Ô¤xL« S™å
• Y@…ITG @T²>ã STßZITå>ã
‚ N T æ I T  ® K E Õ > ã 
£ZIT¤ZNT‚å 6„ßÖ@Ú«Ô>ã
I ä ² Ý  Y F T  > ã  3 x J P ä † å
6±PTÔ>Úä¤ Z E [ P J T G
ÂMÜYHT±Ø>[N ¯ [ L J T >
POÕ¤xåL«

• ;±xKTÝ ®KEÝ 4 xZMT >ZMT…>ã

@Ô 2ˆÔxåL«.

• 6D¶ 3ETKÕ>ã: S¯Ø[C

• Š M Õ ¤ > ˆ à  4 ± Û «
x[CÔ>Ô·}J 6 D ¶ > N T G
4[LÖz ™å ¯Ø[C Iä²Ý HTà
Z H T å L [ P  ® K E Ý  2  > ¯ ã N
6D¶>NT¤Ý
• ETPKÕ>ˆ‡±Û« x[CÔ>Ô·}J
HJ²>ã , 8ÙYDÞ ŠÚ«Ô>ã ,
Y>TØ[C>ã ZHTåL[P ®KEÚå
FàM 3ETKÕ>N¤Ý. SHTà
@Ú«DŠJà 107
 • ¤[LZFTÞ>ã: ®KEÖ@Ú« ¤[LPTG«
®KE @Ô ¤[LZFT[J 9äH©Ú«xL«.
®KE @Ô ¤[LZFTÞ 8åL Y@Tà
HKÛE 6±YPˆ„à HàZP² I±Ú«P
€[M>ˆà ƒ>¶Ý >©[IJTG HTܮԤ
6ãNT¤Ý @P[M (¤PT‹ZJTß>ß )
Iä²Ý ZFT×@Tå (IKTæIæ)
ZFT°Ý Iä²Ý ZM@TG HTÜH[CÛ«
PNßÖz ¤å²Eà ZFT°Ý ¯ÔxJIT>
>ÙC†JÜH©xL«. ®KE 7ØCÖ@Ú«Ô
S
HJ²>ãIä²ÝH±Ü®P[>>ã ¤[LZFTÞ 8åH« 6ØY>Tã´Ý
2N¶Ô¤Ý ZE[PJTG 2N¶Ô¤Ý
4[CZJJTG s6D¶ 4[CYPˆ" 3¤Ý.
4ÛJÔ ¤OÛ[E>ˆCÚà @KT@… @Ô
𿊹 ÝO M¬îèœ ÅKò裉F M¬îèœ «õ˜‚èì¬ô èêèê£ ¤[LZFTÞ 300 xZMT >ZMT…>ã/FTã
3¤Ý. ®KEÖ@Ú« ¤[LZFTÞ Hä† ®KE @Ô
7ØCÖ@Ú«Ô ¤[LHT© 8åxL H¤„à
Hvî£ ð£î£‹ ✠õ£™ï†

Š…PT> >MÛETJÜHØ©ãN«.

«ýê™ ï† ¬ð¡ ï†v «è£¶¬ñ º¬÷‚°¼ˆ¶ ܬóˆî ÝO M¬î

‡Ü‚©>ãY>TµÜ®>ã
• P[KJ[L: ‡Ü‚©>ã 8åHG 3à>STà,
5Eß, Iä²Ý ¤ZNTZKT1HTßÝ ZHTåL
ªð£¡Qø ÝO M¬î H«óê™ ï† º‰FK ÌêE M¬îèœ

Y>TµÜ® >[KÜHTå>ˆà >[KJÔ·}J

S
8ÙYDފګÔ>ã 3GTà –…à >[KJTE >…I YHT±Ø>ã
3¤Ý . 4ÛE HEITG« Y>TµÜ®
2ƒMÕ>ã , Z@TÜ®>ã , F©€[M
Y>TµÜ®>ã, HTæZHT‡Ü‚Ø>ã,
æ“KTÞ©>ã Iä²Ý YIµ¤>[N
6ãNCÔxJ« 3¤Ý. Š[E>ˆà 6ãN
8ÙYDÞ>ã, HT‡à 6ãN YPÙYDÞ,
4[LÖz„à 6ãN YFÞ 3xJ[P
Y>TµÜ®>ˆå 6ETKDÕ>ã 3¤Ý.
• P[>ÜH©ÚEà: ‡Ü‚©>㠂åP±IT²
S
Y>TØ[C>ã P[>ÜH©ÚEÜHØ©ãNG:

2ØCP[D ‡Ü‚©>ˆåP[>ÜHT©>ã
8ˆJ‡Ü‚©>ã ·Ø©‡Ü‚©>ã ÂMÚ‡±Û«P±ŠÔ>ÜHØC‡Ü‚©>ã
Y>TµÜ®Iä²Ý HTæZHT‡Ü‚©>ã 8ˆJIä²Ý·Ø©‡Ü‚©>ˆå
8ÙYDÞ>ã –KTäH¤Ü®YHT±Ø>ã
YIµ¤>ã x[NÔZ>T‡Ü‚©>ã
‡ÜZHT®KEÕ>ã

@Ú«DŠJà 108
3ETKÝ : ¦PTƒFTEå .M 2012, 6D¶
Iä²Ý @Ú«DŠJà YHÕ>Çß ‚…Ù}Õ
Iä²Ý H܈ŒÕ >ÝYH , YHÕ>DZ .

• ZP[M>ã : ‡‚Ø>ˆå ZP[M>ã

‚åP±IT²
• @ÔE±ÝYHT±NT>ŠNÕ¤xL«
• ;± xKTÝ Y>TµÜ‚à 9 xZMT
>ZMT…>ã6ãN«
• A, D, E, Iä²Ý K 3xJ Y>TµÜ‚à SYFÞ
>[KJÔ·}J 6„ßÖ@Ú«Ô>[N
6†×¦PE䤃>¶Ý2PzJITxL«
• P N ß Ö z  I ä ² Ý  Z P [ M > ´ Ô ¤
Z E [ P J T G  2 Ú  J T P z J I T G
Y>TµÜ®2ƒMÕ>[NPOÕ¤xL«
• ¦PNßÖzÔ¤ÝHµ«–Ô¤PEä¤Ý
®KEÖ@Ú«Ô>ã 3äL[M Y>T©Ô¤Ý Z>T«[I HT߇ [K 2…z IÔ>TÖZ@TNÝ <Øæ z²ETJÝ

EI«HÕx[G6²Y@Þ°ÝP[>„à
SETJÕ>ã
@Ô3ETKIT>ŠNÕ¤xL«
• ¯µ €[L¶ €[M„[G (satiety)
E±xL«
• 2> YPÜHÝ I ä ² Ý
𿊹 ÝO M¬îèœ ÅKò裉F M¬îèœ «õ˜‚èì¬ô èêèê£
¤ ˆ ß > T M Õ > ´ Ô ¤   E Ø H Y P Ü H
€[M>ã 8KT> FÝ 6C[MÜ
HT«>TÔxåL«.

• 6D¶ 3ETKÕ>ã : YPÙYDÞ , YFÞ ,

Hvî£ ð£î£‹ ✠õ£™ï†

8ÙYDÞ ZHTåL[P >Ù~ä¤

®MÜH©Ý Y>TµÜ‚å 3ETKÕ>ã
3¤Ý. ETJÕ>ã, HJ²>ã, «ýê™ ï† ¬ð¡ ï†v «è£¶¬ñ º¬÷‚°¼ˆ¶ ܬóˆî ÝO M¬î

8ÙYDÞ ŠÚ«Ô>ã , HTà , ¯Ø[C

ZHTåL[P >Ù~ä¤ ®MÜHCTE
3ETKÕ>ã 3¤Ý. ªð£¡Qø ÝO M¬î H«óê™ ï† º‰FK ÌêE M¬îèœ

S8ÙYDÞŠÚ«Ô>ã

S
YPÙYDÞ S¯Ø[C
@Ú«DŠJà 109
 6„ßÖ@Ú«Ô>ã 8å­Ý YHJ±[CJ
¬Ù½ØCÖ@Ú«>ˆå >Ù©‚}ܮԤ
P‰P¤ÚE« . YH± ET«6Ü®>ã 8åHG
IE 6C‡à 0.05 @E EÚä¤Ý 2>ITG
2N¶>ˆà 4±ÜH[P 3¤Ý . >TàzJÝ ,
HTæHKæ , YIԗzJÝ , Z@T}JÝ Iä²Ý
YHTØCTzJÝ 3xJ[P 4ÛE P[>[J
Z@ßÛE[PJT¤Ý. IE 6C‡à 0.05
S
8ÙYDÞ
@E EÚä¤Ý ¤[LPTG 2N¶>ˆà
4±ÜH[P ¬Ù ET« 6Ü®Ô>ã 8G
2[OÔ>ÜH©xåLG . ¬Ù ET« 6Ü®Ô>ã
¬ÙDN¶ EIÕ>ã 8G¶Ý
2[OÔ>ÜH©xåLG. 4±Ý®Ö@Ú«,
2ZJT}å, «ÚEFT>Ý, ETƒKÝ, 1®ZNT…å,
Y@‡JÝ, ¤ZKTƒJÝ, ITÕ>—¦, Z>THTàØ
Iä²Ý IT‡ÜYCGÝ 3xJ[P zM ¬Ù
ET«6Ü®>ã 3¤Ý .

S HJ²>ã ET«6Ü®Ô>ã
>TàzJÝ , HTæHKæ , 4±Ý® , 2ZJT}å ,
Z@T}JÝ Iä²Ý ZP² zM ET«6Ü®Ô>´Ý
>…I Iä²Ý >I Z@ßI >M[P„à HàZP²
6D¶ÜYHT±Ø>ˆà >TDÜH©xåLG .
6Cà , 8³Ý®>ã , Hä>ã Iä²Ý YIå
¦Ô>[N 6±PTÔ¤PEä¤ ET«6Ü®Ô>ã
2PzJIT¤Ý .

S HTà
5.3 ¬Ù½ØCÖ@Ú«Ô>ã
19-3Ý ¿äLTÙ}å F©ÜH¤ P[K„³Ý
ET«6Ü®Ô>ã Iä²Ý 6„ßÖ@Ú«Ô>ˆå
¯ÔxJÚ«PÝ Hä† ZHT«ITG 2N¶
P‡°²ÚEÜHCŠà[M. PNßÖz[J
ZIÝH©Ú«PEä¤Ý €[MÚ« –}Ô>
Y@ÞPEä¤Ý YH±Ý 7ØCÖ@Ú«>ã
IØ©ZI ZHT«ITGEàM 8G
>ÙC†JÜHØC« .
4« , PNßÖzÔ¤Ý HKTI…ܮԤÝ
2ÚJTPzJITG ET«6Ü®Ô>ã Iä²Ý
@Ú«DŠJà
Ħ>TàzJÝ
• HxßITGÝ : IE 6Cà 8[C„à
>TàzJÝ 1.5 ¯Eà 2 @EŠxEÝ P[K
6ãN«. 4« PJ«PÛE 3~å 6C‡à
1200-1600 xKTÝ P[K„à 4±Ô¤Ý .
8³Ý®>ã Iä²Ý Hä>ã ZHTåL
>IITÔ>ÜHØC ¦Ô>ˆCÚà
4±Ô¤Ý >TàzJÚà YETÙ½²
@E EÝ 2N¶Ô¤ >TàzJÝ HTæZHØ
Iä²Ý >TàzJÝ >TßHZGØCT>
>TDÜH©xL«. 8×zJ 1% @E EITG«
4KÚEÝ , Y@à YPˆÚKPÝ (ECF),
E[@ Iä²Ý ¦Ô>ã 3xJPä†à
>TDÜH©xL«.
110
• ZP[M>ã : IE 6C‡à >TàzJÝ YKå YFT[J ¾Ù©PGPT>
HMŠEITG ZP[M>[N Y@ÞxL«. 6ãN« 4« HTà ®KEÕ>ˆå
• 8 ³ Ý ®  6 ± P T Ô > Ý   > T à z J Ý Y@…ITGÚä¤6E¶xL«
H T æ Z H Ø  I ä ² Ý  Y I Ô — z J Ý • 6D¶3ETKÕ>ã>TàzJÝ3G«
3xJ[P 8³Ý‚à 6 ã N ŠMÕ¤ Iä²Ý ETPK 6D¶>ã
¯ÔxJITG ET«6Ü®Ô>ã 3¤Ý 3xJ 4KÙ}³Ý 6 ã N « 
Y H … J P ß > ˆ å  8 ³ Ý ® Ô · Ø } à Š M Õ ¤  6 D ¶ > ˆ à  H T ‡ ³ Ý
HTæZHØ©Cå ¯ µ [ I J T G >TÞ>† 3ETKÕ>ˆà HÖ[@ 4[M
H}>ÚEå[I°ãN YHT±NT> ;± >TÞ>†>ˆ³Ý >TàzJÝ 2>
xZMTxKTÝ>TàzJÝ6ãN« 2NŠà >TDÜH©xL« HÖ[@
• Hà 6±PTÔ>Ý H ä > ˆ à 4[M >TÞ>†>ˆà 2[KԎ[K
2 C ß Ú  J T > ¶ Ý  Y > K T Ø } ­ C å YPÛEJÝ ¯ ± Õ [ > Ô Ž [ K
Z @ ß Û « Ý  4 ± Ô x å L  8 G T I à 3 x J P ä † à  > T à z J Ý  2  >
Iä²Ý YCå}å 3xJ 4KÙ©Ý 2NŠà >TDÜH©xL« Z>âPK¤
> ~ @ I T G  2 N ¶  > T à z J Ú [ E 3 G «  > T à z J Ú  å  P N I T G
Y>TÙ©ãN« 3 E T K I T >  Š N Õ ¤ x L «   z † J
• PNßÖz 4« 8 ³ Ý ® > ˆ å >±PT© Y>TØ[C>ã Iä²Ý 8ã
Iä²Ý Hä>ˆå ;± ¯ÔxJITG Z H T å L  8 Ù Y D Þ  Š Ú « Ô > ã 
H¤JT> 4±ÜHETà IE 6Cà –ßÚE ¦ÙDTÝ®CGTG YPä†[M
P N ß Ö z Ô ¤  Z E [ P Ü H © x L «  3xJP䆳Ý >TàzJÝ 2>
ZI³Ý 6C‡à 6ãN ;áYPT± 2NŠà6ãN«
6 „ K ª Š å  Y @ J à H T Ø © Ô ¤ Ý
ð£ô£¬ì‚膮 ð„¬ê d¡v
ZE[PÜH©xL«
• 4KÚE 6[LEà 4KÚE 6[LE³Ô¤
>TàzJÝ2PzJIT¤Ý
ð£î£‹
• E[@ ¦±Ô>Ý >TàzJÝ 2J>ã
𣙠«ê£ò£ ð£™
€[MIƒå Š[@>NTà Y@à>ˆå
6 ã Z N ° Ý  Y P ˆ Z J ° Ý  6 ã N ðê¬ô‚ W¬ó
ªêPõ£ù
ªó£†®èœ (ñ)
î£Qòƒèœ
®KEÕ>´C­ÝY@à@á¶>´C­Ý 裙Cò‹ G¬ø‰î àí¾èœ
«ê£ò£ ªñ£„¬ê
‚[DÔ>ÜHØ©ãNG>TàzJÚETà îJ˜
ð„¬ê Ì«è£v
‚[DÔ>ÜHØ©ãN ® K E Õ > ã
FKÝ® ¾Ù©Eà>NTà FKÝ®E[@
4[D܂à 2Pä†å 2[IÜ[H
ITä†J[IÚ« EÔ >TàzJÚ[E ªõ‡¬ì

Š©ŠÔxåLG ØZKTÜZHT­Cå Ýó…² ñˆF e¡ õ£¶¬ñ ªè£†¬ì

‚[DÔ>ÜHØ©ãN E  Ô
>TàzJÝ ;± 6Ø®L ¾Ù©E³Ô¤ S>TàzJÝ€[LÛE6D¶>ã
P ‰ P ¤ Ü H E T à   E [ @  ¦ ± Ô > Ý
F[CYH²xL« • 6†×¦Eà:
• PNßz[E I T ä L Ú  ä ¤ … J >TàzJÚå 6†×¦E[M 2>…Ô¤Ý
4å†J[IJTEÚEå[I >TàzJÝ >TK~>ã : 6„ßÖ@Ú« D, Y@…ITG
3G« 4[KÜ[HÖ @T†à 6ãN €[L„å 2ƒMÚEå[I , ZMÔZCTæ ,
@Ú«DŠJà 111
 ®KEÝ Iä²Ý HTæHKæ 3xJ • ¤©ÝHPKMT²
>TK~>ã >TàzJÚå 6†×¦E[M • –ÙC>TM6D¶HäLTÔ¤[L
2>…ÔxåLG. • >TàzJÝ ¤[LPTG 2 N ¶
>TàzJÚå 6†×¦E[MÔ ¤[LÔ¤Ý 6†×@ÜH©Eà I ä ² Ý
>TK~>ã: 3Ô@T‡Ô 2ƒMÝ, HJåH©ÚEÜH©Eà
[HØ}Ô 2ƒMÝ , Y>TµÜ® >MÛE • >Ø©ÜH©ÚEÜHØC4JÔ>Ý
IMÝ (Steatorrhea) 6ãˆØC 6Jß • ¤[LÛE2N¶5æØZKTAå
Y>TµÜ®ãN 6D¶Ú ØCÕ>ã, • [SÜHßHTKT[EKTÞ}RÝ
6D߶@TßÛE €[MJäLÚEå[I, P„², • 6„ßÖ@Ú«ćHäLTÔ¤[L
6D¶ÜHT[E Iä²Ý ¤Cà 6²Ü®>ˆå • 8³Ý® YI‡¶ (3æØ}ZJT IZMzJT):
2[@¶ 2>…ÚEà, 6CäH„äz 4«, 8³Ý‚å EKÝ ¤[LxåL, 3GTà
4àMT[I , PJ« ¯ßÖzJ[CEà , 8³Ý‚å 2N¶ ¤[LJTIà 4±ÔxåL
>T1‚å Iä²Ý I±Û«>ã 6C‡à ;± €[M[I 3¤Ý.
>TàzJÝ 6†×¦E[MÔ ¤[LÔxåLG. • 8³Ý® 2CßÚ 4OÜ®
(3æØ}ZJT‚JT ): 4« POÔ>ITG
6D¶ - zÛÜHEä¤: 6Ö@ 2CßÚ[J ŠC ¤[LPT>
4±ÔxåL 3GTà 8³Ý® ¬Ù«[N
Z>TMT HTGÕ>ã Iä²Ý 8³Ý® ¯†¶>ã
ZFTÞ 8G P[>ÜH©ÚEÜHC ¯}JTE
HTæHT…Ô 2ƒMÝ Iä²Ý >T1‚[GÔ
2NŠà 6ãN 8³Ý® 2CßÚ[JÔ
Y>TÙ©ãN Z>TMT HTGÕ>[NÔ
¤†ÔxL« . 8³Ý® 2CßÚ 4OÜ®
¤}ÜHETà ¤OÛ[E>ˆCÚ³Ý PNß
Iä²Ý 8³Ý® ¬Ù«[N ZFTÞ
4NÝ H±PÚGß>ˆCÚ³Ý 8³Ý®>ã
3xJPä²Ô¤ 4[CZJJTG
8ˆà 6[CPEä¤ P‰P¤ÔxåLG .
ŠÚJT@Ý 8åH« 8³Ý® 2CßÚ„å
8GZP, Z>TMT HTGÕ>[NÚ EŠßÜH«
4O܂à 6ãN >©[I 3¤Ý.
FàM«.

• 3ZKTÔxJ ‚KÖz[G / ¤[LZFTÞ>ã: 8³Ý‚å P‡[IJTG« ;± CT

• 8³Ý® ¬Ù«[N Z F T Þ (computed temography) æZ>[G 2àM«
3æ}ZJTZHTKTŒæ ): 8³Ý® DEXA (Dual energy X ray
2CßÚ Iä²Ý 8³Ý® 8[C ¤[L°Ý Absorptiometry) HJåH©Ú Y@ÞJÜH©Ý
€[MZJ 3¤Ý. 4E­[CJ 4MÔxJ ;± 8³Ý® 2CßÚ H…Z@TE[GJTà
Y@Tà>ˆå YHT±ã s¬Ù «[N>ã 2NŠCÜH©xL« . 8³Ý® 2CßÚ„å
6ãN 8³Ý®t 3¤Ý . ¯«[I 8Ù@Tß ¯}¶ 3G« “ T æZ>Tß” 8G
2[C°ÝYHTµ«, 8³Ý® 6±PTE[M 2NŠCÜH©xL«. T æZ>Tß ¤[LPEä¤
ŠC 8³Ý‚‡±Û« >TàzJÝ 6Cà 9äH , 8³Ý® 2CßÚ°Ý ¤[LxL« .
ZE[PÔ¤ 6†×@ÜH©PETà 8³Ý® 1.0- : ŠC 2>ITG T æZ>Tß>ã
¬Ù«[N ZFTÞ 9äH©xL«. 4JàHTG Iä²Ý 3ZKTÔxJITG
8³Ý[H ¦Ø}Ô>TØ©xL« . 1.0 Iä²Ý
8³Ý® ¬Ù«[N ZFT„ä>TG >TK~>ã
-2.5 4[CZJJTG T æZ>Tß>ã
• YPÙ[I€L YHÙ>´Ô¤ (Fair ¦Ø}Ô>TØ©xåLG. -2.5 ŠC ¤[LPTG
complexioned) 8Ø© ICÕ¤ 4Cß T æZ>Tß>ã 3æ}ZJTZHTKTŒ[R
2>Ý6ãN« ¦Ø}Ô>TØ©xåLG .
• 3zJ4GÝ

@Ú«DŠJà 112
• YCØC : KÚà >TàzJÝ 2N¶>ã • >TßZHT[SØZKØ©>ã , ®KEÕ>ã
¤[L°Ý ZHT« , YCØC 8å­Ý Iä²Ý Y>TµÜ®>ˆå PNßz[E
€[M[I 9äH©xL« . E[@ P‡°Cå ITäLÚä¤ ZE[PJTG
Z@ßÛ« [>>ˆ³Ý HTEÕ>ˆ³Ý YFT>ˆå ;± H¤JT>
>©[IJTG 4[CŠØ© €>OÔ·}J ŠNÕ¤xL«.
E[@„µÜ®>ã YCØC„å 2†¤†>ã • 6D¶ 3ETKÕ>ã: 6D¶ÜYHT±Ø>ˆà
3¤Ý . ¯> E[@>ˆà E[@ / FKÝ®Ú HTæHKæ HKPMT> HxßITGÝ
«}Ü® 9äH©xL«. Y@ÞxL« . HTà Iä²Ý 4[LÖz„à
HTæHKæ 2>¯ãN«. ¯µ
ĦĦHTæHKæ ETJÜH„ß>ã, 2P[K„GÝ,
• HՎ©Y@ÞEà : 4« , YITÚE 6Cà Y>TØ[C>ã, Z>KØ Iä²Ý ™å
8[C„à >TàzJÚ«Cå Z@ßÚ« ZHTåLPä†à HTæHKæ 2>IT>
1 @E EÚ[E 6ãNCÔxJ« . ;± 6ãN«.
YH…JP…å IE 6CMTG« 9LÚETO
400 - 700g HTæHK[R HTæZHØ>NT>
Y>TÙ©ãN« . 8³Ý®>ã Iä²Ý
Hä>ã 85 @E E HTæHK[R°Ý YIå
¦Ô>ã 15 @E E HTæHK[R°Ý
Y>TÙ©ãNG.
• ZP[M>ã: ð£vðóv
• > T à z J Ý  I ä ² Ý  Y I Ô — z J Ý
3xJPä²Cå HTæHKæ Z@ßÛ«
8³Ý®Iä²ÝHä>ˆà6±PT¤Pà
¯ÔxJHÕ¤PxÔxL«
• Y@à 2[I܂à ;±Õx[DÛE
H¤>NT> 6ãN H T æ Z H T
‡Ü‚©>[N6±PTÔ¤xL«
• «[D YFT I Iä²Ý «[D • >TàzJÝ HTæHKæ Hä†J
>TßHTԌZMæ ZHTåL «[D ŠxEÝ : 1:1 ¯Eà 2:1 P[K„MTG
YFT>ˆå3Ô>Ô·LT>6ãN« >TàzJÝ : HTæHKæ ŠxEÝ YITÚE
• DNA I ä ² Ý  RNA  € Ã Ô ˆ Ô 6D¶ÚØCÚETà POÕ>ÜHC
2 ƒ M Õ > ã   I ä ² Ý ZPÙ©Ý 8G 7ØCÖ@Ú« €®Dß>ã
€ÃԈZJT®ZKTؓå>ˆå H…Û«[KÔxåLGß.
;±Õx[DÛE 3Ô>Ô·LT> 6ãN«. • ¤[LZFTÞ>ã: ¯µÜHØ}JT>
• 4JàHTG pH- : HKTI…ÜHEä¤ 4±ÛETà IØ©ZI 6D¶ÚØC
2ƒMÝ 2àM« > T K Ý HTæHKæ ¤[LZFTÞ 9äH©Ý
2  > Ü H } J T E [ M 8åxL 2N¶Ô¤ HàZP²
4[CJ>ÜH©ÚEÜH©xL« 6D¶ÜYHT±Ø>ˆà HTæHKæ
• PNßz[E ITäLÚ䤅J 6ãN«. HTæHK[R ZHT«ITG 2N¶
8…YHT±Ø>ˆà 4±Û« YHLÜHØC 6ØY>TãNTIà 4±ÚEà 8åH«
3äL‡å Eä>T‡> Z@ƒÜ® Iä²Ý [SÜZHTHTæZHØYCƒJT 8G
H…ITäLIT> 6ãN«. 2[OÔ>ÜH©xL«. 4« 4KÚEÖZ@T[>,
@Ú«DŠJà 113
 Hz„å[I, E[@ HM GÝ, 8³Ý® P‡,
…ÔY>Ø>ã, 3æØ}ZJTIZMzJT, £Ý 6†×¦Eà 3G« ¬>ßZPT…å
YHT«PTG HM GÝ Iä²Ý 2> 4±Ý® €>â€[M[JÜ YHT²Ú« 15-
2NŠà ZFTÞÚYETä²Ô¤ãNTEà 35% IT²H©xL«. £Ý 2àMTE 4±Ý®
Z H T å L P ä † å  M Ý 6†×¦Eà 1%-Ô¤Ý ¤[LPT> 8åHà
YPˆÜH©ÚEÜH©xL«. 4±Û« 90%-Ô¤Ý 2>IT> 8G
IT²HCMTÝ, 3GTà POÔ>IT> 1-20%
ĦĦĦ4±Ý®Ö@Ú« 8åL PK݂à 4±Ô¤Ý .
• HxßITGÝ: 4JàHTG PJETG
IECÚà 9LÚETO • 6†×¦Eà: 4±Ý® 6†×¦E³Ô¤
4  x K T Ý > ã 4 ± Ý ® 4 ± Ô ¤ Ý 8 G HàZP² >TK~>ã 6E¶xåLG Iä²Ý
I܂CÜHØ©ãN« . 4±Ý® 3G« E©ÔxåLG.
4KÚE <ØC £ZIT¤ZNT‚à
60%, 5% [IZJT¤ZNT‚å , HàZP² 4±Ý®6†×¦E³Ô¤6E¶Ý
£Ý Iä²Ý £Ý 2àMTE YFT>ã >TK~>ã
(5%) 8 G H x ß Û E ˆ Ô > Ü H © x L « . • 6Cà ZE[P>ã
8×z°ãN 4±Ý® 3G« 1YH߅Ø}å • 2æ>Tß‚Ô 2ƒMÝ
(20%) Iä²Ý £ZITzC…å (10%) • ŠMÕ¤Ú ¦Ô>ã
3xJ 4KÙ© ¯ÔxJITG 4±Ý® • >±¶ä†±Ô¤Ý €[M
Z@ƒÜ® ®KEIT> 6Cà Z@ƒÜ‚à • ¤[LPTG 4±Ý®Ö@Ú« €[M
>TDÜH©xL« . • £Ý 4±Ý[H ¤[LÛE 2NŠà
6ØY>Tã´Eà
P N ß Û « P ± Ý F T © > ˆ à
¤OÛ[E>ˆCÚà 39% YHÙ>ˆCÚà
4±Ý‚å6†×¦E[MÔ¤[LÔ¤Ý
42% 4KÚEÖZ@T[> €M¶PET> >TK~>ã
I܂CÜHØ©ãN«. 3zJTŠà ET„å • FTßÖ@Ú«Ô>ã, HTæZHØ©>ã,
4LÜ® ŠxEÝ 12.8% 2N¶Ô¤ [HØZCØ>ã Iä²Ý 3ÔRZMØ>ã
4KÚEÖZ@T[>JTà 9äH©xåLG . ZHTåL ‚[DÔ¤Ý YHT±Ø>ã
• 2>N¶ >TàzJÝ 6ØY>Tã´Eà,
• 9¤ZNTZKT[S؅JT (¤[LÛE
• 6DŠ³ãN 4±Ý‚å P}PÕ>ã: 4[KÜ[H 2ƒMÝ)
£Ý 4±Ý® : £Ý 4±Ý® 3G«
• ZFTÞÚYETä²
£ZIT¤ZNT‚[G 6±PTÔ¤PEä¤
• P„² , 6D¶ÜHT[E Iä²Ý ¤Cà
®KEÝ ¤ZNT‚­Cå 4[DxåL
6²Ü®>ã @TßÛE ZFTÞ>ã.
4±ÝHT¤Ý. ZI³Ý, 4«
E[@°ãN 6D¶>ˆà IØ©ZI ZP[M>ã : 4±Ý® HàZP² ¤†Ü‚CÚEÔ>

>TDÜH©xL«. Z P [ M > [ N I  E 6 C ‡ à

£Ý 2àMTE 4±Ý®: 4ÛE P}PITG« Y>TÙ©ãN« .

2[GÚ« ETPK 3ETKÕ>ˆ³Ý, • 3ÔzA[GÔ >CÚE¶Ý Iä²Ý

2E­Cå Z@ßÚ« ZIM>IT> Z@ƒÔ>¶Ý Y@ÞxL«. 4à ;áYPT±
60% ŠMÕ¤ 3ETKÕ>ˆ³Ý xKTÝ £ZIT¤ZNT‚à 9LÚETO
4±ÔxL«. 3.34 ƒx 4±Ý® 6ãN«.
@Ú«DŠJà 114
• E[@„à 3ÔzA[G Z@ƒÜHEä¤ ™å>ˆCÚà 2>N¶ 4±Ý®Ö@Ú«
IZJT¤ZNT‚å 4±Ý® 6ãN«.
ZE[PÜH©xL« .
• YFT>ˆå ;± 4[DÔ>TK~JT>
Þ¼‹¹„ꈶ G¬ø‰î àí¾èœ
4±Ý® Y@JàH©xL«.
• 4« , ¤´ÔZ>T[R°Ý Iä²Ý ‚L ¹«ó£‚«è£L ð„¬ê ñŸÁ‹
裌‰î ð†ì£E
@Ô E±Ý 7ØCÖ@Ú«Ô>[N°Ý «è£N Þ¬ø„C
è™hó™

3ԌAZGäLI[CxL Y@à YFT

2[IÜ®>ˆå ;± ·² 3¤Ý.
«î£½œ÷ ༬÷‚Aöƒ°
ðê¬ô‚W¬ó
ð¡P Þ¬ø„C

• 6C³Ô¤ã ¬[OxåL 2ۀJ ñ£†´Þ¬ø„C

HTԓ…JTÔ>[N ETÔx 2‰ÔxåL Þ¼‹¹„ꈶ

ªêP׆ìŠð†ì
î£Qòƒèœ
àô˜F󣆬ê

ZFTÞ 8ßÜ® Y@à>[N 6äHÚ º†¬ì‚è¼

Y@ÞxL«. èì™ õ£› Hó£EèO¡

å´èœ

• YETCßÖzJTG PNßÖzÔ¤ Þø£™e¡

àô˜‰î ÝŠK‚裆
î˜ÌêE

ZFßI[LJTG 4±Ý® @I€[M

2PzJIT> 4±ÔxL«.
• z²Pß>ã Iä²Ý z²ƒ>ã
• ¤[LZFTÞ>ã:
3xJ 4±EK܂GßÔ¤Ý PNß
4±Ý® ¤[LZFT„GTà 9äH©Ý
4NÝ H±PÚå ZHT« 6C‡J
4KÚEÖZ@T[> : £ZIT¤ZNT‚[G
2µÚEÚä>TG 4±Ü®>[N
6±PTÔ¤PEä¤ ZE[PÜH©Ý
6±PTÔ¤Eà.
4±Ý‚à ¤[LZFTÞ 9äH©Ý ZHT« ,
• Â[N PNßÖz , 2†¶®M Y@JàHT©
4KÚE zPÜHªÔ>ã (RBC) YPˆ†
Iä²Ý FKÝ® >CÚ>ˆå
z†JET> IT²xåLG. 4Eå Š[NPT>
·Ø©ÖZ@ßÔ[> Iä²Ý z[EÚE³Ô¤
6ÙCT¤Ý 4KÚEÖZ@T[>JTG«
ZE[PÜH©xL«.
[SÜZHT¤ZKTƒÔ Iä²Ý
• 6D¶ 3ETKÕ>ã: [IÔZKT[@Ø}Ô 4KÚEÖZ@T[>
H±Ü® P[>>ã, [D, ETJÜH„ß>ã 8G 2[OÔ>ÜH©xL«. 4«,
Iä²Ý HÖ[@ 4[M >TÞ>†>ã 6M>Ý ¯µP«Ý YHÙ>[N,
3xJPä†à 4±Ý®Ö@Ú« YH±INŠà 2³Ý ¤†ÜHT> 2Pß>ˆå
6ãN«. ETJÜH„ß>ã Iä²Ý 4GÜYH±Ô> PJà HTÔxåL,
[G 3xJPä²ã >Ý® Iä²Ý HÖzNÕ¤OÛ[E>ˆCÚ³Ý
Z>âPK¤ 3xJPä†à 4±Ý®Ö@Ú« ¤OÛ[E>ˆCÚ³Ý >TDÜH©xåL
2>NŠà 6ãN« . IDÚEÔ>Tˆ 4KÚEÖZ@T[>„à ƒ>¶Ý YHT«PTG
Ž[K>ã , 2Pà>ã , ®GT , Z@TJT P}PÝ 3¤Ý.
˜åæ , YITÖ[@ , 8ã Iä²Ý ZH›Ö@Ý >TKDÕ>ã: ¤[LÛE 2NŠà
HOÕ>ã 3xJPä†³Ý 4±Ý®Ö@Ú« 4±Ý®Ö@Ú[E 6ØY>Tã´Eà,
2>IT> 6ãN« . ŠMÕ¤ 6D¶ 4KÚE 4OÜ® , 6†×¦Eà ¤[LHT©
3ETKÕ>ˆà zPÜ® €LÚà 6ãN (2>Ú«†×@T[I), –ÙC
4[LÖz P[>>ã, Iä²Ý YFÚ‡ ™å FTãHØC ZFTÞ>ã, 6CàH±Iå
Iä²Ý >TGTÕY>´Ú ™å ZHTåL ZHTåL[PJT¤Ý.

@Ú«DŠJà 115
 «ê£˜¾
ñŸÁ‹ è£™ï´‚è‹ ãŸð´î™
è¬÷Š¹

°¬ø𣆮Ÿè£
ˆ¶ ù
¹„ê Ü
‹ Ü®‚è®

P
Þ¼

°
î¬ôõLˆî™

Pè
Í„²ˆFíø™

œ
°O˜„CJ¡
ñùÜ¿ˆî‹ è£óíñ£è
ÜFèŠð®ò£ù
°î™

ïL¾Ÿø ïèƒèœ
º® àF˜î™

S
4JàHTG4KÚEzPÜHªÔ>ã
 4±Ý®Ö@Ú«ãN 6D¶>ã , 6„ßÖ@Ú«
ĕąĆ C €[LÛE 6D¶>ã , H±P>TM HOÕ>ã
Iä²Ý >TÞ>†>ã 3xJPä[L YETCßÛ«
@T܂ة PÛETà 4KÚEÖZ@T[>[J E©Ô>
¯}°Ý .

Y@JàHT©

4KÚE Z@T[>„GTà HTÔ>ÜHØC

PN…NÝ YHÙ~ä¤ , Š[M¤[LÛE ,
4±Ý®Ö@Ú« €[LÛE >T[M , IJÝ
Iä²Ý 4K¶ 6DŠ[GÚ EJTß Y@Þ> .

S
[SÜZHT¤ZKTƒÔIä²Ý
 Ħij2ZJT}å
[IÔZKT[@Ø}Ô€[M„å4KÚE
zPÜHªÔ>ã • HՎ© Y@ÞEà: 4«, IE
Â[N Iä²Ý 6C‡å 4JàHTG
PNßÖz Iä²Ý ZIÝHTØ©Ô¤
ZE[PJTG 2ÚJTPzJITG
4±Ý®Ö@Ú« ¤[LZFTÞ>ˆå 2†¤†>ã ¬Ù½ØCÖ@Ú«Ô>´ã ;åLT>
• Z@T߶ 6ãN«. IE 6Cà YITÚEÝ 15-20 mg
• E[@ HM GÝ, 2N¶ 2ZJT}[GÔ Y>TÙ©ãN« .
• YPˆ†J €LÝ [EKTÞ© ¦K܂ 75% 2ZJT}[GÔ
• YETä²ZFTÞÔ¤ 8ßÜ®ÚLå Y>TÙ©ãN« . ZI³Ý , 4« [EKTÞ©
¤[L¶ ¦K܂„å Y@Jàƒ¤ HÙ®Ô·LTG
• >KÙ} F>Õ>ã (Z>T„MTzJT) [EKTԌå ;± 2ÚJTPzJITG
• [IGTPTÞ
·² 3¤Ý.
• E[MÖ¦äLà
• ZP[M>ã: 2ZJT}å z†J 2N¶>ˆà
• HTß[P IÕ¤Eà
ZE[PÜH©xL« 8­Ý ‚åP±Ý
• ¾Ô>ƒå[I
ZP[M>[N ZIäY>TãPEä¤
• E[MP‡
ZE[PÜH©xL«.
@Ú«DŠJà 116
 • 4 «  [ E K T Ô Œ å • ¯å>µÚ«Ô>O[M: (>TÞØCß)
·Ø©ÖZ@ßÔ[>JTG« PNßÖz ¯å>µÚ«Ô>O[M 8åH« 4JàHTG
ZIÝHT© Iä²Ý 4GÜYH±Ô>Ý 2NŠà [EKTԌ[G 6äHÚ
3xJPä[L;µÕ¤H©Ú«xL« Y@ÞPEä¤ ZHT«ITG 2NŠà
• Â[N@Tß Y @ J à H T © > [ N 2ZJT}å x[CÔ>TE ZHT« [EKTÞ©
2  > Ü H © Ú « P E ä ¤ Ý ¦K܂ YH±Ú« Š©xL«. 4«,
;µÕ¤H©Ú«PEä¤Ý [EKTÞ© [EKTԌå ·Ø©ÖZ@ßÔ[>[J
STßZITå>´Ô¤6E¶xL« E © Ô x å L 6 D ¶ > [ N
• >ZKTØ}[G Y @ J à ƒ ¤ ( >TÞØZKTYAåæ ) @T܂©PET³Ý
6„ßÖ@Ú« A  3> ITä²P[E 9äH©xL«.
;µÕ>[IÜHEä¤ [ E K T Þ ©
STßZITå>´Ô¤6E¶xL«
• 6D¶ 3ETKÕ>ã:
>Cà ™å>ã Iä²Ý ¯Ø[C>ˆà
2ZJT}å ƒ> 2> 2NŠà 6ãN« .
@[IÔ>TE 6D¶ÜYHT±Ø>ˆà
6D¶ÚØC ¯[L Iä²Ý
H¤ÜHTފå 2}ÜH[C„à , HàZP²
IÙCM 6D¶>ˆà 2ZJT}å
2N¶ ;± FT´Ô¤ 170 - 300 μg 3>
6ãN«.

€[GŠàY>Tã>
ä«ò£®¡ ꈶ G¬ø‰î àí¾èœ
2ÔZCTHß 21- 6M>NTŠJ 2ZJT}å
¤[LZFTÞÔ>TG GÝ

àô˜‰î èì™ ð£C 裆 Þù e¡ ²¬õΆìŠð†ì îJ˜

x…Ø}@Ý ( IÛE®Ú ): 2ZJT}å Iä²Ý

[EKTÖzå ¦KÜ® 4àMT[I >TKDIT>
9äH©Ý ;± ‚LŠ ZFTÞ 3¤Ý . 4ÛZFTÞ
«ð‚† ༬÷‚ Aöƒ° º†¬ì ®»ù£ e¡
6ãNPß´Ô¤ 6Cà›JTG 7GÝ,
¤ãNÚEå[I, IGPNßÖz ¤[L¶
Iä²Ý YH±ÝHT³Ý ¯å>µÚ«Ô>O[M
>TDÜH©Ý .
õ£¡«è£N Aó£¡ ªð˜K v†ó£ ªð˜K

• 6D¶ÚØCÚà ¯åZGäLÝ:
2ZJT}å >MÛE 6Ü® IEß>´Ô¤Ý
• ¤[LZFTÞ>ã : IE PNßÖz Iä²Ý >TàF[C>´Ô¤Ý 2ZJT}[G
ZIÝHTØ}å 2[GÚ« €[M>ˆ³Ý POÕ¤PEä¤Ý 2ZJT}å ¤[LZFT[J
6 ãN Z>TNT²>ˆå YE T ¤Ü H T > ;‰ÜHEä¤Ý 6ãN ;± 8ˆ[IJTG
6ãN«. P‰JT> 6ãN«.

@Ú«DŠJà 117
 6„… 4±Ü® «ÚEFT>Ý ƒ> 2>
EFHß3Þ¶ 2NŠà 6ãN« . ETJÜH„ß>ˆà
YH±ÝHTMTG «ÚEFT>Ý
E FHß 3Þ¶ 1 Y>TØ[CÔ¤ãˆ±Ô¤Ý H±Ü‚å
YPˆÜ®L FTß H¤„à 6ãN«.
ITßÔYKØ}å >µÚà ;±  Ô>Ý
>TDÜH©xL«. 2EGTà ÂÖ¦
Š©PEä¤Ý, 6D[P ŠµÕ¤PEä¤Ý
zKIÜH©xLTß. 2ÛE  Ô>Ý
YH…JET>¶Ý , YIå[IJT>¶Ý , P‡
4àMTIà 4±ÔxLTß .

1. 2Pß 2PÜH©xåL €[M 8åG?

2. 6 D Š à 8 Û E 7 Ø C Ö @ Ú «
¤[LÛ«ãN«?
3. 2 Û E Z F T „ ‡ ± Û « ™ Ù ©
P±PEä¤ 6D¶>[NÜ H…Û«[K
Y@Þ.

ij«ÚEFT>Ý
• HՎ© Y@ÞEà :  «ÚEFT>Ý 8åH« S
«ÚEFT>Ý€[LÛE
ƒ>¶Ý ¯ÔxJITG Y@à‡å 6D¶ÜYHT±Ø>ã
6ãZN„±Ô¤Ý ¬ÙDN¶ EIÝ
3¤Ý . YH…JPß>ˆå 6C‡à 2 x
• ¤[LZFTÞ: IÛEITG PNßÖz,
«ÚEFT>Ý 6ãN«. 4à 60%
ZETà 2Oäz, E[M¯} 4OÜ®,
8 ³ Ý ® Ô · Ø © E [ @ > ˆ ³ Ý , 30%
P„ä²ÜZHTÔ¤ , ZFTÞÚYETä²>ã
8 ³ Ý ® > ˆ ³ Ý 4-6% « Ú E F T > Ý
2>…Ü® , ETIEIT> >TJÝ 3²Eà ,
6ãN«.
Hz„å[I , [SÜZHTY>zJT ( ¦[P
• ZP[M>ã: «ÚEFT>Úå
¤[LEà ), }æY>zJT ( ITäLÜHØC
ZP[M>NTPG
¦[P) [SÜZHTæƒJT (IDÝ
• 2à>[Må HTæZHØZCæ Iä²Ý
>ÙC†Pà ¤[L 9äH©Eà)
>TßHTÔ 2 å [ S Ø Z K æ
3xJ[P >©[IJTG «ÚEFT>
ZHTåL YFT>ˆå ¯ÔxJITG
¤[LZFTJTà IEß>ˆCÚà
3Ô>Ô·LT>6ãN«
9äH©Ý I±Ú«P 2†¤†>NT¤Ý .
• IKHª Y P ˆ Ü H T Ø } à
«ÚEFT>Ý ¤[LÛE 6Cà
HÕZ>äxåL ®KE [>ZG¦>´Ô¤
8[C°Cå ¤OÛ[E ‚LÚEà
ZE[PÜH©xL«
Iä²Ý ¤[LÜ ‚K@PÚà ¤OÛ[E
• ZI³ÝYIØCàZMT8å[RÝ>ˆå
‚LÚEà ZHTåL[P «ÚEFT>Ý
;±·LT>¶Ý 6ãN«.
¤[LPT> 6ØY>TãPEGTà
• 6D¶ 3ETKÕ>ã: 4[LÖz, >Cà6D¶
9äH©xL« .
Iä²Ý >àKà 3xJPä†à

@Ú«DŠJà 118
 6„ßÖ@Ú«Ô>ã • x [ N Z > T ® Z K T Ø “ å
I ä ² Ý  ƒ à Z > T ® Z K T Ø “ å
Y>TµÜ‚à >[KJÔ·}J 6„ßÖ@Ú«Ô>ã
·Ø©ÖZ@ßÔ[> EJT…Ü‚ä¤
A, D, E I ä ² Ý K – … à > [ K J Ô · } J
4å†J[IJTEET¤Ý
6„ßÖ@Ú«Ô>ã B YET¤ Iä²Ý C YET¤
• ®ä²ZFT[JE©ÔxL«
3xJ[P 6D¶ÜYHT±Ø>ˆà
• IJ‡å6[Lz[E¶9äHCTIà
>TDÜH©xåLG. 4[P 6C‡å
E©Ô>HJåH©xL«
PNßÖzÔ¤Ý, 3ZKTÔxJÚ[E
• 4 J à H T G  8 ³ Ý ®
HKTI…ÜHEä¤Ý ZE[PÜH©xL« .
6 ± P T E ³ Ô ¤ Ý 
4 G Ü Y H ± Ô > Ú  ä ¤ Ý
Y>TµÜ‚à –…à 4å†J[IJTEET¤Ý.
>[KJÔ·}J >[KJÔ·}J
6„ßÖ@Ú«Ô>ã 6„ßÖ@Ú«Ô>ã
𣘬õ
ĄćĈĎ ą ·Ø© ¹œO
Ak«ñ£«ì£ù£v
6„ßÖ@Ú«Ô>ã ªóŒ¡ý˜†®
åO꣘
HóFðLŠ¹
Iä²Ý Ć

ªó†®ù£
 Y
 >TµÜ‚à>[KJÔ·}J
6„ßÖ@Ú«Ô>ã ˹ ñŸÁ‹ 𣘬õ‚°
°„C ªê™èœ åO àí˜î™
2. 6 „ ß Ö @ Ú «
裘Qò£
A: YKØ}ZGTà,
è¼õ÷˜„C àJKò™
åO àí˜ Fø¡
YKØ}GTà , Iä²Ý YKØ}ZGTÞÔ è£ƒALò£¡ ªê™èœ
è®è£óˆFŸè£ù
åO àí˜î™
2ƒMÝ ZHTåL[P 6„ßÖ@Ú«
A „å Z@ßIÕ>ã 3¤Ý. 4«
«ý£«ñ£ «êHò¡v
>Ù~å YKØ}GTŠà ;±
¤†Ü‚ØC Y@J[M Y@ÞPET³Ý, S
HTß[PY@J‡à6„ß@Ú«
4« ;± 3à>STà 8åHET³Ý Ą„åHÕ¤
4Eä¤ YKØ}ZGTà 8å­Ý ;±
YHJKTà 2[OÔ>ÜH©xL« . ˜ØCT
>ZKTØ}å 3G« 6„ßÖ@Ú« A- 4å • 6D¶ 3ETKÝ : ŠMÕ¤ 6D¶>ˆà
¯åYHT±ã 3¤Ý . 4« , >TÞ>†>ã 6„ßÖ@Ú« A 3G« >àKà, HTZM©,
Iä²Ý HOÕ>ˆà 2> 2NŠà YPÙYDÞ Iä²Ý ¯Ø[C„å
>TDÜH©xL«. I×@ã>± 3xJPä†à YKØ}ZGTà
• ZP[M>ã: 6„ßÖ@Ú« A ‚åP±Ý P}PÚà 4±ÔxL«. >TØ,
ZP[M>[N Y@ÞxL«; ST‡HØ Iä²Ý ¦LT ™å ZHTåL
• ¤[LÛE Y P ˆ Ö @ Ú  ³ Ý  ™å>ˆå >àKà 8ÙYDÞ>ˆà
>ÙHTß[P Y E ˆ P T > 6„ßÖ@Ú« A ƒ> 2>NŠà
4±ÜHà6„ßÖ@Ú«Ą¯ÔxJ >TDÜH©xL«. Z>KØ, HÜHTˆ,
HÕ¤P¤ÔxL« ITÝHOÝ , @ßÔ>[KPãˆÔxOÕ¤ ,
• 3ZKTÔxJIT> Y@JàH©xåL H@[MÔ Ž[K Iä²Ý ®KÔZ>T‡ 3xJ
8‚Ú•‡Jæ ¦Ô>ã I×@㠀L Iä²Ý HÖ[@Ô >TÞ>†
6±PTPEä¤Ý , HKTI…Ô>¶Ý HOÕ>ˆà ˜ØCT >ZKTØ}å 2>NŠà
HJåH©xL«. >TDÜH©xL«.

@Ú«DŠJà 119
 ñ£¬ô‚è‡ ñŸÁ‹ ªüó£Šî£™Iò£:

ð†ì˜ ªï†
ðŠð£O ÌêE
v°õ£w
ªüó£Šî£™Iò£M¡ ÜP°Pèœ:

è‡a˜ ²óŠHJ¡ ²óŠ¹èœ

°¬øõ è‡èœ õø‡´
è£íŠð´‹

àô˜ ãŠK裆 ñ£‹ðö‹ ð£™

ꘂè¬ó 輋ð„¬ê • Š ‰ Y P Ù H C M F ‡ ¶
«èó† õœO‚ Þ¬ô
Aöƒ° 裌èPèœ ( Y>KØZCTIZMzJT ): Š‰YPÙHCM
PLØz Iä²Ý >±Š‰ PLØz 9äH©Ý
ZHT« zxÖ[@ Y@ÞJÜHCŠà[M YJà
¤[LZFTÞ>ã : ¤[LÛEN¶ 6„ßÖ@Ú« A 4ۀ[M >©[IJTx Š‰YPÙHCM
6ØY>TãPETà HTß[PÔ Z>TNT²>ã F‡¶ (Y>KØZCTIZMzJT) 8åL ZFTÞ
9äH©xåLG 9äH©xL«. 4EGTà >±Š‰„à
¦Ô>ã 4LÜ®, Žâ®ÙDTEà
• IT[MÔ>Ù ZFTÞ: IT[MÔ>Ù
Iä²Ý >±Š‰Ô¤ã HTԓ…JT
ZFTJTà HTÔ>ÜHØ©ãN IÔ>NTà
¬[OEà ZHTåL[P 9äHØ© >±Š‰
IÕxJ ;ˆ„à 6ãN YHT±Ø>[N
¯µ[IJT> 2‰Û« 4²„à
HTßÔ> ¯}JT«.
¯µ[IJTG HTß[P 4OÜ® 9äH©Ý.
• Š‰YPÙHCM PLØz ( xe ro si s
conjunctiva): >Ù 4[I
4[DHCMITG« PLÙ©,
YEä¤ 3zJTŠà 44% 6„ßÖ@Ú«
E}Ú« , ¦±Õx €LÝ IT† ZETäLÝ
A ¤[LZFTJTà 2PÜH©PET>
2ˆÔ¤Ý . 4« 8‚Ú•‡J Y@à>ˆå
2013-3Ý 3Ù}à 6M> ¦>TETK
Y>KØ}ZGäLÝ >TKDIT>
€²PGÝ I܂ةãN«. ZI³Ý
9äH©xL«.
4« ;± ¯ÔxJITG ¦>TETKFMÜ
• >±Š‰ PLØz (xerosis cornea): 4« , ‚KÖz[GJT> 2[CJTNÝ
>±Š‰ÜHCMÚ[E ETÔ¤Ý ZHT«
>ÙC†JÜHØ©ãN« .
IÕ>MT> HNHNÜ® 4å† ZETäLÝ
2ˆÔ¤Ý.
• [HØCTØæ ®ãˆ>ã: 4[P • 6„ßÖ@Ú« A ¤[LZFT[J E©Ô¤Ý
¤OÛ[E>ˆå >Ù 4[IÜHCMÚà ¯[L>ã:
9äH©xL ¯ÔZ>TD P}P¯ãN, @TÝHà 6„ßÖ@Ú« A ¤[LZFT[J E©ÜHEä¤
€LÚMTG 2àM« ƒ­ƒ­ÜHTG –ÙC >TM 7ØCÖ@Ú«Ô >àŠÚ ØCÝ,
YPã[N €L  Ô>Ú EµÝ®>ã 6„ßÖ@Ú« A €[LÛE 6D¶>[N
3¤Ý. 2>NŠà 6ØY>Tã´Eà ,  Ø©

@Ú«DŠJà 120
 6D¶Ü HT«>TÜ‚à ¯åZGäLÝ , >CÚE[M ¾ Ù © P E ä ¤
6„ßÖ@Ú« A €[LÛE 6D¶>[N HTKT[EKTÞ© STßZIT­Cå
x[CÔ>ÖY@ÞEà, 6„ßÖ@Ú« 4[DÛ« @ I € [ M [ J
A I±Û[E ¤†Ü‚ØC >TMÚà HKTI…ÔxL«
2>NŠà 8©Ú«ÔY>Tã´Eà • 8³Ý®>ˆå ™« Y@JàHØ©
3xJ 4[P 2[GÚ«Ý Z@ßÛE ;± >TàzJÝH}E[M2>…ÔxL«
6ÚJT>Ô >[C‚}Ô> ZPÙ©Ý. • ¤Cà>ˆà 4±Û« >TàzJÝ
Iä²Ý HTæHKæ 3xJPä†å
6†×¦E[M8ˆETÔ¤xL«
¦PTKzJITG6Ù[I •  [ N   z ² – K > Ý   > à  K à 
:ÔxJ FT©>ˆå z²Pß €JÚETà ZETà 4 G Ü Y H ± Ô > Ú
(UNICEF) 3E…Ô>ÜH©Ý 6„ßÖ@Ú« ¦Ô>ã 3xJPä†à 6ãN
A ¤[L€KÜ®Ú ØCÕ>ã 6M>YIÕ¤Ý HKÛE 2NŠMTG 2}ÜH[C
6ãN 6 ¯Eà 59 ITEÕ>ã P[K„MTG Y@à>ˆå Y@Jà¯[L>ˆà
¤OÛ[E>[N Y@åL[CÛ«P±xL« . YETCß®[CJ«
2Pß>ã ¤OÛ[E>ˆå ZFTÞ 8ßÜ® • 6D¶ 3ETKÝ 6„ßÖ@Ú«
@Ô[J ZIÝH©Ú°ãNGß Iä²Ý ć  3 G «  ; ±  z M  Š M Õ ¤
2Pß>ˆå 6„ß ‚[OÜHEä>TG PTÞÜ® 6D¶>ˆà I Ø © Z I
12 ¯Eà 24 @E EÝ 2N¶Ô¤ 4 ± Ô x L «   z M  ¤ † Ü ‚ Ø C
2>…Ú«ãN« . > C à P T â  ™ å > ã  I ä ² Ý
Få—ß ™å>ˆà 6„ßÖ@Ú« ć
2IT>4±ÔxL«¯Ø[C„å
I×@ã>± YPÙYDÞ,
Y@JàHT©
HTMT[CÔ>Ø}, HTà
6„ßÖ@Ú« A €[LÛE 6DŠ[G 3xJPä†³Ý 6„ßÖ@Ú« D
6ØY>TãN HãˆÔ¤OÛ[E>´Ô¤ 6å 2>NŠà 6ãN«.
H…Û«[K[J POÕ¤> .
 ªõOJ™ ªê™½‹ «ð£¶ ï‹ àìL™ ð´‹
ÅKò åOJ™ àœ÷ ¹øáî£ èF˜è¬÷
ï‹ àì™ ¬õ†ìI¡ D Ýè ñ£ŸP‚ ªè£œAø¶.

3. 6 „ ß Ö @ Ú « D: 6„ßÖ@Ú« D
3G« ;± æ“KTà P[>„å ;± àí¾ Ýî£óƒèœ:
ð£ô£¬ì‚膮
®ZKTSTßZITå 3> 2†JÜH©xL« . ñ£˜èK¡ ªõ‡ªíŒ
ªêP׆ìŠð†ì ð£™

ZI³Ý , 6„ßÖ@Ú« D-4å Y@Jàƒ¤ º¿î£Qòƒèœ

ªè£¿Š¹ G¬ø‰î e¡

P}PÚå ·Ø©ÖZ@ßÔ[>JTG« 1,25

— [C[SØKTԌZ>T‡>Tàz1YHKTà
8G 2[OÔ>ÜH©xL«. 4«
ZETà , >àKà Iä²Ý z²–K>Ý 6„ßÖ@Ú«ć2>Ý6ãN6D¶>ã
3xJPä†å ;±Õx[DÛE Y@JMTà ™å
€[LZPäLÜH©xL«. ¯Ø[C„å I×@ã>±
• ZP[M>ã 4[LÖz
• >TàzJÝ Iä²Ý HTæHKæ Y@†ÉØCÜHØC HTGÕ>ã
3xJPä†å Y @ J à ƒ ¤ ETJÜH„ß>ã Iä²Ý HTà

@Ú«DŠJà 121
 °ö‰¬î - K‚ªè†v
• ¤[LZFTÞ: ¹…J ;ˆ ZHT«ITG 2N¶ ÜP°Pèœ ñŸÁ‹ M¬÷¾èœ

x[CÔ>TE ¤OÛ[EÔ¤ 6„ßÖ@Ú«

D ¤[LZFTÞ 9äH©xL«. 4«
8³Ý‚å ZHT«ITG >IITÔ>à õì ⽋¹ °¬øð£´
ñE «è£˜ˆî ñ£˜ªð¿‹¹èœ ¹ø£ ñ£˜¹ ô
4àMT[I„à 9äH©xL«. 4ÛE €[M,
Üèôñ£ù W›‚¬è ͆´
¤OÛ[E>ˆCÚà 9äH©[>„à Þ´ªð¿‹¹ °¬øð£´
Üèôñ£ù ñE‚膴
…ÔY>Øæ 8G¶Ý YH…JPß>ˆCÚà
9äH©[>„à 3æØ}ZJTIZMzJT Üèôñ£ù º†® ªî£†® 裙

8G¶Ý 2[OÔ>ÜH©xL«.
• …ÔY>Øæ : …ÔY>Øæ ZFT„à , >HTM Üèôñ£ù èμ‚裙

8³Ý®>ã YIå[IJTxåLG
Iä²Ý E[M 6Öz YH…ETx,
–ØzJ[CÛ« EØ[CJTxL« . ŠMT
ƒ>Ü YH…J 6„…Ö Y@JàHTØ[C
8³Ý®>ã YIå[IJTxåLG . ITß®
YPˆÜH©Ú«xåLG . 4ÛE Âå†à ,
EØ[CJTEà ¤±ÚYE³Ý®>´Cå
3à1HT ZCTÔZ>TYHKTà ƒ>¶Ý
ŠMT 8³Ý®>ˆà I~Z>TßÚ«
¤†Ü‚CÚEÔ>ET¤Ý.
ZHTà P}P¯ãN 4[DÜ®>ã
• ZP[M>ã:
(…ÔY>Ø} ZKT@…), ®LTITß®, YETØ}Ô
• 6„ßÖ@Ú« E ;± ¯ÔxJITG
>Tà>ã I ä²Ý ¯Ø}Ô >Tà>ã ,
3åØ}3ԌYCÙØ 3 ¤ Ý 
–ÙC 8³Ý®>ã, ¯«Y>³Ý®,
4« 4EJ ZFTÞ>ã 9äH©P[E
4©ÜYH³Ý®, E[@>ã Iä²Ý HTEÕ>ã
¤[LÔxL«
3xJPä†å 6±Ô¤[M¶>ã , Hà
• 4« IEå 4 J à H T G
¯[NÜ® ETIEITEà ZHTåL[P
4 G Ü Y H ± Ô > Ú  ä ¤
9äH©xL«.
4å†J[IJTEET¤Ý
8³Ý® YI‡Eà ( 3æØ}ZJTIZMzJT ):
• 4[P Y@‡JÚZET© Z@ßÛ«
4«, YH…JPß>ˆCÚà 9äH©Ý …ÔY>Øæ
Y@JàH©xL«
ZFTÞ 3¤Ý . 4« , 6„ßÖ@Ú« D Iä²Ý
• 4 «   6 C ‡ å  Z F T Þ  8  ß Ü ®
>TàzJÝ 3xJ[P ¤[LPT> 6ãN
Y@JàHTØ}à ;± ¯ÔxJ HÕ¤
ETJ 6D¶>[N 6ÙªxåL >ß܂~
PxÔxL«.
YHÙ>ˆCÚà 9äH©xL« . 4« EŠK ,
• 6D¶ 3ETKÕ>ã: ETPK 8ÙYDÞ>ã,
YH±ÝHT³Ý FTã ¯µP«Ý  Ø}å
Y>TØ[C>ã Iä²Ý ¯µ ETJÕ>ã
6ãZN 4±ÔxåL,  Ø©Ô¤ YPˆZJ
3xJPä†à 6„ßÖ@Ú« E 2>
¹…J;ˆHCTE IÔ>´Ô¤Ý 4ÛZFTÞ
2NŠà 6ãN« (6Ý. Z>T«[I ¯[N
9äH©xL« .
8 Ù Y D Þ ). 4«, ¯Ø[CÔZ>Tæ,
4. 6„ßÖ@Ú« E: 4« 6„ßÖ@Ú«Ô>ã ®ä>ã Iä²Ý HM Š[E>ˆå
YET¤„å ;± YHT«PTG YHJß 3¤Ý ¯[NÔ>±Ô>ˆà z†J 2N¶>ˆà
- 4Pä²ã 3à1HT ZCTÔZ>TYHKTà , 4±ÔxL«. YHT«PT>, ŠMÕ¤
˜ØCT ZCTÔZ>TYHKTà Iä²Ý >TIT 6D¶>[N ŠC ETPK 6D¶>ˆà
ZCTÔZ>TYHKTà 3xJ Âå²Ý 6„ßÖ@Ú« E 2>IT> 6ãN«.

@Ú«DŠJà 122
 2[GÚ« 6„…GÕ>ˆ³Ý E[@
P³ŠOÜ® YHT«PTG Š[NPT>
4±ÔxL«.

56„ßÖ@Ú«Ď
ZS@àFØ 2PÔZ>ZCT [HåFØ
6„ßÖ@Ú« K 4±P}PÕ>ˆà
>TDÜH©xL« .

1) 1[HZMT¤„ZGTå ( 6„ßÖ@Ú« K 1)
– ETPK 3ETKÝ Iä²Ý 6„ßÖ@Ú« K
„å 6D¶@TßP}PÝ
¯Û… HTETÝ ¹…J>TÛ
Š[E>ã 2) YIGT¤„ZGTå ( 6„ßÖ@Ú« K 2 )
- ¤Cà@TßÛE¬Ùª„…>NTà
4[DÚ« 6±PTÔ>ÜH©P«.
• ZP[M>ã: 6„ßÖ@Ú« K-„å
ZP[M>ã 2>ƒà[M 8­Ý zM
H@[MÔŽ[K ZPßÔ>C[M ‚ZK@àFØ ZP[M>ã Y>T©Ô>ÜHØ©ãNG.
• 4KÚEÝ 6[LPEä¤ 6„ßÖ@Ú« Ď
4å†J[IJTE«
• ¤[LZFTÞ>ã: 6„ßÖ@Ú« E
• 4 K Ú E Ý  6 [ L ° Ý  > T K ~ > ˆ å
¤[LZFT„GTà HÖzNÕ¤OÛ[E>´Ô¤
YET¤Ü‚ä¤4[PZE[PÜH©xL«
8…Ö@à 6D߶ 9äH©Eà , –ßZEÔ>Ý ,
• ®ZKTÚKT݂å Z H T å L
zPÜHªÖ z[EÔ¤Ý 4KÚEZ@T[>
4KÚEÚ[E 6[LJ [PÔ>Ô·}J
3xJPä[L 9äH©Ú«xL«.
>TK~>ˆå Y@JMTÔ>Úä¤Ý
6„ßÖ@Ú« E ¤[LZFTÞ 9äH©[>„à
I ä ² Ý  4 J à H T G  2 N ¶ > [ N
8³Ý® @TßÛE Iä²Ý 4EJ
ZHªPEä¤Ý 6„ßÖ@Ú« Ď ƒ>
E[@>ˆå z[E¶ 4±Ô¤Ý ZHT«
¯ÔxJIT¤Ý

àJ˜„ꈶ
Š¼„ªê™v ð„¬ê
W¬ó º¬÷èœ ð†ì£E

ð‡í£ e¡

î‚è£O

Ì‚ «è£²
ªô†´v
(W¬ó) ªõ‡ªíŒ ðö‹

@Ú«DŠJà 123
• 6D¶ 3ETÕ>ã:
¯Ø[CZ>Tæ, H@[MԎ[K Iä²Ý àJ˜„ꈶ B1
>T‡Ü1‚NPß ZHTåL HM >TÞ>†>ˆà
2> Y@†¶Cå >TDÜH©xL
[HZMTÔ¤„ZGTå 8åHZE 6„ßÖ@Ú«
K-å ƒ> ¯ÔxJ 6D¶@Tß 3ETK ÂMIT¤Ý.
ŠMÕ¤>ˆ‡±Û« YHLÜH©Ý 6D¶ à¡Â¬ìò àíM™ «ê˜ˆ¶‚ ªè£œ÷‚îò
3ETKÕ>NTG HTMT[CÔ>Ø}, ¯Ø[C>±, àJ˜„ꈶ B1
G¬ø‰î àí¾èœ
Iä²Ý 5Kà ZHTåLPä†³Ý 6„ßÖ@Ú«
K 2>IT> 6ãN« . S6„ßÖ@Ú«ą1
• ¤[LZFTÞ: 4KÚEÝ 6[LE‡å
¤[LHTCT> YPˆÜH©xL«. 4E­[CJ • ¤[LZFTÞ: YH…YH… 8åL
>©[IJTG HäLTÔ¤[L„GTà 7ØCÖ@Ú« ‚KÖ@[GÔ¤ •ßPT>
®ZKTÚKT݂å 2N¶ ¤[LxL« . EJTƒå >ÙC†JÜHØC« . EJTƒå
4KÚEÝ >z¶ 9äH©xL«. ¤[LZFTJTG« IEß>ã 4CÚà
YH…YH… 8å­Ý ¤[L ZFT[J
–…à>[KJÔ·}J 9äH©Ú«xL«.
6„ßÖ@Ú«Ô>ã
2. EJTƒå (B 1 ): EJTƒå 8åH« B
– ·Ø© YET¤ 6„ßÖ@Ú«>ˆå 6MßÛE
¯Eà 6„ßÖ@ÚET¤Ý. 2Eå P[>
«[D YFT P}PÝ 6C³Ô¤
4å†J[IJTEET¤Ý.
YH…YH…
• ZP[M>ã : EJTƒå «[D YFT
8åH« EJTƒå [HZKT HTæZHØ
(TTP) 3¤Ý.
5KP[>
EJTƒå ZP[M>ã:
• IEß>ˆå PNßÖz[J 4 «
ZIÝH©Ú«xL« SHCÝ YH…YH…„åP[>>ã

• >TßZHT[SØZKØ P N ß z [ E
YH…YH… 8åL ‚‡Ü‚ZGT PTßÚ[E„å
ITäLÚà 4« ;± «[D YFTJT>
YHT±ã “8åGTà ¯}JT«” . 4ÛZFTÞ
¯ÔxJHÕ>Tä²xL«
6ãN IEß>ˆCÚà E[@ FKÝ®
• 4JàHTG €[M„à FKÝ®>[NÜ ;±Õx[DÜ® ¤[LPT> 6ãN[E 4«
HKTI…ÔxL«. ¤†ÔxL« .
• 6D¶ 3ETKÕ>ã: YI‡PTG YH…YH… 4±P[>>[NÔ
Hå† 4[LÖz, ITØ}[LÖz,
Y>TÙ}±ÔxL«: 6MßÛE Iä²Ý
>àKà, ¯µ 2àM«
5KP[> YH…YH…JT¤Ý . 6MßÛE YH… -
Y@†ÉØCÜHØC H±Ü®>ã Iä²Ý
YH…P[>„à, E[@>ã H}ÜH}JT>
2P[K„GÕ>ã.
P³ŠOÛ«, HM GITx, FCÜHZE
@Ú«DŠJà 124
zKIITGET> 3xŠ©xL«. 4Eä¤ ŽâP±Ý Y @ J à H T © > [ N
zxÖ[@JˆÔ>ÜHCTŠØCTà , ZFTJTˆ ZIäY>TãxåLG
H©ÚEÜH©Ô[>JTx 6„…OÛ«Š©PTß . • 8³Ý® Ié[A„à zPÜ® 4KÚE
5KP[> YH…YH…„à KPÔ Z>Tß[PJTG« 2ªÔ>[N 6±PTÔ¤xL«.
¯>Ý, [> >Tà>ã EŠßÚE 6CàH¤ Iä²Ý • >TßZHT[SØZKØ PNßz[E ITäLÚà
–ßÖ@áP[L>ˆà >TDÜH©xL« . KäL STßZITå>ˆå Y@JàHT©>[N
4EJÚ«}Ü® Iä²Ý ¦PTzÜHà zKIÝ ;µÕ¤H©Ú«xL«.
3xJ[P°Ý 4à 4±Ô¤Ý . 4EJITG« ,
• >Ù Š‰„å ‚å®LÚ[K„à 6ãN
4EGTà HM GI[C°Ý Iä²Ý
[KZHT1‚ZNŠå ;ˆ„å ÂMIT>
4EJÖY@J‡O܂å >TKDIT> 6„…OÜ®
>Ù FKÝ[H Y@Jà ®…JÚ¾Ù©Ý
4à 9äH©xL«. ¤OŠÜH±PÚà
·Ø©Ô >M[PÜ YHT±NT>
YH…YH… HM YEåxOÔ¤ 3zJ FT©>ˆà
ITäLI[CxL«.
>TDÜH©xL« . 4ÕY>àMTÝ , “•ØCÜHØC
2…zZJ” 6DŠà ƒ> 2>IT> • ¤´Z>Tæ, 2ƒZGT2ƒMÕ>ã Iä²Ý
4CÝ YH²xL« . Y>TµÜ® 2ƒMÕ>ˆ‡±Û« @Ô[J
YPˆ„CÖY@ÞxL«.
6D¶3ETKÕ>ã : HTà Iä²Ý HTà@TßÛE
î¬ê YHT±Ø>ã , ¯Ø[C>ã , >àKà , ¯µ
âF˜M¬ùèO¡
ÞöŠ¹ °öŠð‹
àì™ ªñL¾ 2àM« Y@†ÉØCÜHØC ETJÕ>ã Iä²Ý
HÖ[@ 4[M>TÞ>†>ˆà [KZHT1‚ZNŠå
õL ªñ¡¬ñò£ù î¬êèœ
2>IT> >TDÜH©xL« .

è£L¡ àí˜M¡¬ñ
«ðê Þòô£¬ñ

裙 ͆´ èö½î™

ñE‚膴 ͆´ èö½î™
ªð¼‹ ðôiù‹

3. [ K Z H T 1 ‚ Z N Š å
( B 2) :
[KZHT1‚ZNŠå 8åH« 2ƒMÝ ,
YPÜHÝ Iä²Ý 3ԌAZGäLÝ
3xJPä†ä¤ 8ßÜ®ÚLå Y>TÙC
;± €[MJTG 6„ßÖ@Ú« 3¤Ý .
3GTà, >TKÚEå[I Iä²Ý YPˆÖ@Ý ¤[LZFTÞ>ã: [KZHT1‚ZNŠå
4±Ô¤Ý ZHT« 4«€[MÜ®Eå[I[J ¤[LZFTJTG« (9[KZHT‚NTŠZGTŒæ)
4OÔxL«. xNT[@Ø}æ ( POPOÜHTG P‡°Cå

• ZP[M>ã: [KZHT1‚ZNŠå ·}J zPÛE FTÔ¤ ), ŽZMTŒæ ( PT„å

4KÙ© YFT>NTG 1‚ZNŠå <KÕ>ˆà YP}Ü® Iä²Ý zPÛ«

ZITZGT €°ÔˆZJT[CØ (FMN) >TDÜH©Eà) ZHTåL 2†¤†>´Cå

Iä²Ý ‚ZNŠå 2}[Gå [C >TDÜH©xL«. 8³Ý®±Ôx ZFTÞ, HMFTØ>ã

€°ÔˆZJT[CØ (FAD) 3xJ[P –}ÔxåL >TÞÖ@à , 6ØxKxÜ® Z>TNT² ,

@Ú«DŠJà 125
ƒ¤ÛE [EKTÞ© ¦KÜ® Iä²Ý Y@à>ˆå
2H…ƒEITG PNßÖz ZHTåL ZFTÞ
HTÜ®>ˆ³Ý [KZHT1‚ZNŠå HäLTÔ¤[L
>TDÜH©xL« .
–…à>[KJÔ·}J6„ßÖ@Ú«Ô>ã
FJTzå 6D¶ 3ETKÕ>ã: ¯µETJÕ>ã,
HJ²>ã, H±Ü®>ã Iä²Ý 4[LÖz
3xJ[P FJTzå 6„ßÖ@Ú«Ô¤ FàM
3ETKÕ>NT¤Ý. €MÔ>C[M„à 2>ITG
FJTzå 6ãN«. HTà, 6C‡à 6ãN
FJTzå ¯åYHT±NTG }…ÜZCTYHå
[KZHT1‚ZNŠå6„ßÖ@Ú«ą¤[LHT©>㠀[LÛE« .
9[KZHT1‚ZNŠZGTŒæ
YCßI[CØ}æ
1ZHTØZCT1ZHT‚JT
ŽZMTŒæ
xNT[RØ}æ

>T߁JTzPÜH[CEà

4) F J T z å – ¯å® €ÔZ>T}Ô
ð£vðóv
2ƒMÝ 8G 2†JÜHØC« . FJTzå
6„ßÖ@Ú« , €ÔZ>TØ}Ô 2ƒMÝ
3ԌAZGäLÚGTà YHLÜH©xL« .
6D¶ 3ETKÕ>[N EŠK , €JTzå
6„ßÖ@ÚETG« 4å†J[IJTE
2ƒZGT 2ƒMITG }…ÜZCTYHå
(60 mg) ‡±Û«Ý FJTzåGT> (1mg)
ITäLÜHØ©Ý YHLÜH©xL«.
¤[LZFTÞ>ã: FJTzå ¤[LŠGTà
• ZP[M>ã : FJTzå 4KÙ© «[D YHàMT>KT 8åL ZFTÞ 9äH©xL« . 4«
YFT>NTG €ÔZ>TØ}G[IØ 3D ZFTJTG« [P„ä²ÜZHTÔ¤ (Diarrhoea),
2}å [C €ÃԈZJT[C© (NAD), ZETà 2Oäz (Dermatitis), IGÖZ@T߶
Iä²Ý €ÔZ>TØ}G[IØ 2}å 2àM« IL ZFTÞ (dementia (or)
[C €ÃԈZJT [C© HTæZHØ depression)] FTå>TP« D 3G IKDÚä¤
(NADP) 3xJ[P ‚åP±PGPä†ä¤ (Death) P‰P¤ÔxL« .
ZE[PÜH©xL«:
• @Ô EKÔ·}J 7ØCÖ@Ú«Ô>NTG
ZETà
>TßZHT[SØZKØ , ®KEÝ Iä²Ý
2Oäz
Y>TµÜ®Ö@Ú« ZHTåL 2[GÚ‡±Û«Ý
@Ô[J YPˆÜH©Ú«xL«. P„ä²Ü
ćrİ IKDÝ
ZHTÔ¤
• ZETà, ¤CàHT[E Iä²Ý FKÝ®
IÙCMÚå 4JàHTG H~>´Ô¤ IL
ZFTÞ
4[P 6E¶xL«.
• DNA Iä²Ý RNA 6±PTÔ>Úä>T>
®KEÖ@Ú«Ý Iä²Ý Y>TµÜ®Ö@Ú«Cå Z@TNÝ Æzå €[LÛE« Iä²Ý
·Ø©Š[GJTä²xL«. }…ÜZCYHå ¤[LPT> 6[CJ«

@Ú«DŠJà 126
8åHETà Z@TNÝ 6ÙH« 2ƒZGT2ƒM [H…CTÔæ[Iå. [ H …C T ÔRà 5
@I֐…å[I[J 9äH©ÚEÔ·©Ý. HTæZHØ 8åH« [H…CTÔzå «[D
Â[NÔZ>TNT² 6ÙCTÔ¤Ý ZETàZFT„å YFT P}PIT¤Ý.
Š[N¶ 8[C„OÜ® Iä²Ý HM GÝ
• ZP[M>ã: [H…CTÔzå 5
2>…Ü® 3¤Ý . Hz„å[I , ¤IØCà ,
HTæZHØ 3G« , ®KE PNßz[E
2‘KDÔZ>TNT²>ã Iä²Ý HEäLÝ,
ITäLÚà ;± «[D YFTJT>
8…Ö@ÆØ©ÚEå[I, ¾Ô>ƒå[I
Y@JàH©xL« . 4Eå ZP[M>ˆà
ZHTåL 6DßÖzÜÁßP ITäLÕ>ã ZHTåL
‚åP±PG 6ãNCÕ¤Ý:
¤†Ü‚Ø© Y@TàM¯}JTE 2†¤†>ã
• 2 ƒ Z G T 2 ƒ M Ú [ E
4±Ô>Ô·©Ý .
8©Ú«ÖY@à³Eà
• ¤OŠ>ˆå PNßÖzÔ¤
4å†J[IJTGET¤Ý.
• 6D¶3ETKÕ>ã: FàM 6D¶Ü
YHT±ã 3ETKÕ>ˆà ETJÕ>ã ,
Š[E>ã , >àKà , z²–K>Ý Iä²Ý
‚L 4[LÖz>ã.

àJ˜„ꈶ B6

• ¤[LZFTÞ>ã: [H…CTÔzå
¤[LŠGTà 9äH©Ý I±Ú«P
2 † ¤ † > ã Y E ˆ P T >
¤†Ü‚CÜHCŠà[M. [H…CTÔzå
¤[LPT> 6ØY>TãPEå >TKDÚETà
3Õ¤MßæZCTIT[CØ}æ 2àM«
[IGTPTÞ (PT„å <KÕ>ˆà
YP}Ü®Cå ·}J ®Ù>ã ) zMP[>
4KÚEZ@T[>>ã 9äH©PET>¶Ý
YE…ŠÔ>ÜHØ©ãN«.
S
YCßI[CØ}æ 6) 1ZHT‡Ô2ƒMÝ : 4« ¯Eå ¯E‡à
H@[MԎ[K ZHTåL >±ÝHÖ[@
5) [ H … C T Ô z å (B 6 ): [H…CTÔzå 4[M°[CJ >TÞ>†>ˆ‡±Û«
6C‡à 3 P}PÕ>ˆà 6ãN«. 2[P 8©Ô>ÜHØCETà 1ZHT‡Ô 2ƒMÝ
[H…CTÔRà , [H…CTÔzå , Iä²Ý 8å² YHJß ¹ØCÜHØC«.

@Ú«DŠJà 127
 • ZP[M>ã : ZHT‡Ô 2ƒMÚå HM GÝ, Z@T߶, ÂÖ¦ÚDLà,
ZP[M>ã PLÙCFTÔ¤, E[MP‡, KäL
• 2[GÚ« 6 „ K ª Ô > ˆ å 4EJÚ«}Ü® ( HCHCÜ® ) 3xJ[P
4 J à H T G  P N ß Ö z  I ä ² Ý 4Eå 2†¤†>ã 3¤Ý. >ßÜH>TMÚà
H¤Ü® 6„ßÖ@Ú« B P[>¤[LHT© æ[HGT
• z P Ü ®  4 K Ú E  2 ª Ô > ˆ å [H‚CT Iä²Ý 3å8åY@1H‡ ZHTåL
¯ÚßÖzJ[CJÖY@ÞEà FKݮԤOTÞ ¤[LHT©>ã >ßÜH
• z M  2 ƒ Z G T  2 ƒ M Õ > ˆ å >TMÚà 9äH©PEä¤ P‰P¤Ô¤Ý.
PNßz[E ITäLÚà ¯ÔxJ
HÕ>Tä²Eà.
4JàHTG YI>ZMT‚NTæ}Ô
• 6D¶3ETKÕ>ã: ™å, 3Ø}[LÖz, 2—ƒJT
>àKà , ¯Ø[C , Z>T‰„[LÖz ,
HÖ[@ 4[M >TÞ>†>ã Iä²Ý
H±Ü® P[>>ã 3xJPä†à
ZHT‡Ô 2ƒMÝ 2>IT> 6ãN«.

4KÚEzPÜ® 2>‚…¶[CJ
2ªÔ>㠀ÃØZKT1‚à>ã

HÖ[@„[M 2æHTK>æ HÖ[@Á HÜHTˆ

>TÞ>†>ã Z>Tæ Iä²Ý
3Kצ (7) @JZGTÔZ>THTMƒå (B 12 ): 4ÛE
6„ßÖ@Úå 2[I܂à Z>THTàØ
Iä²Ý @J[GØ 4±ÜHEå
2PÔZ>ZCT Š[E>ã ¯[NŠØC ˜åæ >TKDÚETà 4« @JGÔZ>THTMƒå
Iä²Ý ‚KæRà HØCT~
Y>TØ[C>ã HJ²>ã 8G YHJ…CÜHØ}±ÔxL«. 4«,
6C‡à 2>€[M >TK~ (IF) 4±ÛETà
IØ©ZI 6ØxKxÔ>ÜH©Ý.
YPÙ[C >T‡‚NPß ˜ØÄØ HMPÙD • ZP[M>ã : @JGÔZ>THTMƒå
¤CƒN>TÞ 6C‡Jà @TßÛE ZP[M>ã Iä²Ý
S
1ZHTZMØ€[LÛE6D¶>ã 6„…ZP„Jà @TßÛE ZP[M>ã
‚åP±IT²:
• ¤[LZFTÞ>ã : 1ZHT‡Ô 2ƒM¤[L¶ • z P Ü H ª Ô > [ N
YI>ZMT‚NTæ}Ô 4KÚE Z@T[>[J ¯ßÖzJ[CJÖ Y@ÞxL«.
9äH©Ú«xL«. YI>ZMT‚NTæØ • HM FK݂[O>[NÖ
8³Ý® Ié[A Iä²Ý ZIä®L ¦ä†„±Ô>Ô ·}J [IJ‡[G
4KÚEÚà ZETå²xL« . 1ZHT‡Ô ;å†[DJÖY@ÞxL«.
2ƒMÝ ¤[LPT> 6ãN 6D[P • YPã[N 4KÚE 2ªÔ>ã
6ØY>Tã´Eà , ¤[LÛE 6ØxKxÜ® , Iä²Ý 4KÚE EØ©>ˆå
2>4OÜ®>ã, 2>ZE[P>ã, 8 Ù ~ Ô [ > [ J
YETä²ZFTÞ>ã Iä²Ý zM 2>…Ô>ÖY@ÞxL«.
I±Û«>´Ý ·C 1ZHT‡Ô 2ƒM • IÔ>ˆå Hz6D߶ Iä²Ý
¤[LHTØ[C Š[NŠÔxåLG. 6CàFM[G ¾ÙCÖY@ÞxL«.

@Ú«DŠJà 128
 • YHߗzJæ 4KÚE Z@T[> ‚L B ·Ø©Ú YET¤ 6„ßÖ@Ú«>ˆà,
FK݂Jà @TßÛE 2†¤†>[N HZJTØ}å , ZHåZCTYEÔ 2ƒMÝ
¤DÜH©Ú«xL«. 3xJ[P 6ãNCÕ¤Ý. 6C‡å HàZP²
• 6D¶ 3ETKÕ>ã : 6„ßÖ@Ú« 6„…ZP„Jà Y@JàHT©>ˆà
B 12 ¬ Ù ª „ … J T à «[D YFT>NT> ƒ> ¯ÔxJITG
;±Õx[DÔ>ÜH©xL« Iä²Ý ZP[M>[N4[P>ã ZIäY>TãxåLG.
4« ŠMÕ¤ @Tß 6D¶>ˆà (8) 6„ßÖ@Ú« C ( 2æ>Tß‚Ô 2ƒMÝ ):
>TDÜH©xL«. >àKà 6„ßÖ@Ú« 2æ>Tß‚Ô 2ƒMÝ 8åH«
B 12 €[LÛE YH±Ý 3ETKIT¤Ý . 6„ßÖ@Ú« C-å ZP„Jà YHJKT¤Ý.
4[LÖz , ™å , z²–K>Ý , Â[N ¤´Z>TŒ‡±Û« 4E[G 4[DÚ«
Iä²Ý ¯Ø[C>ã 6„ßÖ@Ú« 6±PTÔ> ¯}°Ý 8åLT³Ý ·C
B12„å zLÛE 3ETKÕ>NT¤Ý. 4ÛE Hà Š[G[J ¾Ù} Š©xL
YFTÃÔx ¤´ZGTMTÔZCTå
3ԌZCæ IEß>ˆCÝ 4àMTEETà
6„ßÖ@Ú« C-[J YH²PEä¤ 2Pß>ã
EÕ>N« 6D[P @TßÛ±Ô>
ZPÙ}„±ÔxL«.
• ZP[M>ã: 6„ßÖ@Ú« C-å
ZP[M>㠎â>ÙCPä[L
6ãNCÔ¤Ý
• 8³Ý® , Hä>ã , ¤±ÚYE³Ý® ,
ZETà Iä²Ý P©¦Ô>´Ô¤
ZE[PJTG Y>TMTA[G
6±PTÔ¤xL«.
• Hä>ˆà YCå}å 2©Ôx[G
• ¤[LZFTÞ>ã : @JZGTZ>THTMƒ[G 6±PTÔ¤xL«
(6„ßÖ@Ú« B21) - ‚[DÔxL 2>€[M • > T J Õ > [ N    ¤ D I [ C J Ö
>TK ~[ J 6äHÚ  Y@ÞPEä>TG Y@ÞxL«
Lå[IJTG« , YHߗzJæ 4KÚE • > T à z Z C T  å   Z > æ Ø … å 
Z@T[>Ô¤ P‰P¤ÔxL«. zPÜ® 3ԌCTzå [EZKTØZKT‚å
4KÚE 2ªÔ>ã YH±×Y@à>NT> P T Z @ T ‚ K z å  3 x J P ä [ L
4±ÔxåLG Iä²Ý 4Eå 4JÔ>ÖY@ÞxL«
8Ù~Ô[>JTG« YH±ÝHT³Ý 2.5 • I ± Û  å  F Ö ¦ Ú  E å [ I [ J
ƒà‡J­Ô¤Ý ¤[LPTGET¤Ý. 2>ä²xL«
FTÔxà ®Ù Iä²Ý  Ô>Ý, HTKæ•zJT • Y>TµÜ[H ; µ Õ ¤
[>ŠKà>ã Iä²Ý >TàŠKà>ˆà ¯ [ L Ü H © Ú « x L « 
ILÚ«Ü ZHTG 6D߶ Iä²Ý ·Ö@ 4KÚEFTNÚå2[IÜ®Iä²Ý
6D߶ ¯«¤ÚEÙ}å YPÙ 3å} 3ԌYCåØ>ˆå
4[O>ˆà FKÝ® 6[L>ˆå 4OÜ® Š[N¶>[N HKTI…ÔxL«.
Iä²Ý >©[IJTG €[M>ˆà • ZHT‡Ô 2ƒMÚå Y@JMäL
¯«¤ÚEÙ© z[E¶ 3xJ[P 4Eå E å [ I „ ‡ ± Û «  Y @ J à H © Ý
2†¤†>ˆà 6ãNCÕ¤Ý. Eå[IÔ¤ITä²xL«

@Ú«DŠJà 129
 • 4±Ý®Ö@Ú«>[K°ÝEå[I[J €å² Š©Eà, 4KÚE Z@T[>
8ˆETÔ> 2Eå Y H ß K æ (2—ƒJT) Iä²Ý >TÞÖ@à 3xJ[P
P}PÚà [PÚ±ÜHEä>TG HÖzNÕ¤OÛ[E>ˆCÝ >TDÜH©xL
¤[LÔ¤Ý>TK~JT>6ãN« 2†¤†>NT¤Ý.
• 2؛Gà > T ß Y C Ô Œ å
ZP[M[J¾Ù©xL«
• >TàzJÝ 6†×¦E[M
ZIÝH©Ú«xL«.
• 6D¶ 3ETÕ>ã: 3Kצ,
8³ƒÖ[@ , EÔ>Tˆ , Y>TÞJT ,
EßÁ@~ 3xJ[P 6„ßÖ@Ú«
C 2CÕx°ãN FàM 6D¶
3ETKÕ>ã 3¤Ý.

Sæ>ߊ4KÚEÔ>z¶ãN5²>ã

S
6„ßÖ@Ú«Ć€[LÛE6D¶>ã

• ¤[LZFTÞ: æ>ߊ 8­Ý

¤[LZFTJTG« 6„ßÖ@Ú« S4KÚEÔ>z¶ãN>Tà>ãYHØ}zZJ
C ¤[LZFT„å ƒ>ڕŠK
YPˆÜHTCT¤Ý . EPLTG @[IJà
HOÔ>Õ>ã Iä²Ý ZHT«ITGN¶
HOÕ>ã Iä²Ý >TÞ>†>[N
6ØY>TãNTE« 3xJPä†å
>TKDIT>ZP 4« YH±ÝHT³Ý
9äH©xL«. æ>ߊ ZFT„å 2Ý@Õ>ã,
{×{Š}æ (4KÚEÔ>z¶ãN 5²>ã),
YHØ}zZJT (z†J 4KÚEÔ>z¶
®ãˆ>ã ), 3ßÚKTà{JT (ÂØ©>ˆà
P‡ ), >©ÝIGÖZ@T߶ , ¤[LPTG
4KÚE 2µÚEÝ , >TJÕ>ã 3²Pà
ETIEÝ ZHTåL[P >TDÜH©xåLG . S>TJÝ3²PàETIEI[CEà
YIà‡J 8³Ý®>ã , 8³Ý® PNßÖz

@Ú«DŠJà 130
5.4. –ß • ¯«¤ÚEÙ© Iä²Ý ‚L6DßLå
ƒÔ> ¯ÔxJ ¦Ô>[N
–ß ;± 4å†J[IJTE 7ØCÖ@Ú« 8G
HT«>TÔxL«.
P[KJ²Ô>ÜH©xL«, 9YGà 2« 6äHÚ
Y@Þ°Ý L[GÔ >TØ}³Ý 2>ITG
• z²–ß , ŠJß[P Iä²Ý IMÚå
P‰JT> 6C‡å >‰¶>[N
2N¶Ô¤ ZE[PÜH©xL« .
2>ä²xL«.
2[GÚ« 6„…ZP„Jà • ZE[P>ã: ;± IEå PJ«, 6Cà
I²Š[G>´Ý –…à ETå €>âxåLG . 8[C Iä²Ý PTâÔ[> ¯[L[JÖ
Y@à>´Ô¤ 4[CZJ 6ãN 4CÕ>[N @TßÛEET> EÙ”ß ZE[PÜH©xL« .
4« €KÜ®xL« Iä²Ý ®KEÝ Iä²Ý ETÕ>ã 6ØY>Tã´Ý ;áYPT±
x[NÔZ>TYAå ZHTåL YH…J 1000 >ZMT… 6D¶Ô¤Ý YH…JPß>ã
ÂMÔ·²>ˆå 2[IÜ[H 6±PTÔ> 1 ‡ØCß –[K°Ý Iä²Ý ¤OÛ[E>ã
6E¶xL«. YH…JPß>ˆå YI‡ÛE 1.5 ‡ØCß –[K°Ý 2±ÛE
6Cà €[L„à ¦ITß 70% –[K ZPÙ©Ý.
Y>TÙ©ãN« .

• HxßITGÝ : 70 xZMT 6Cà 8[C Y@JàHT©

Y>TÙC ;± PJETG 3~å
70% –KTG« , 30 ‡ØCß Y@à 6ã PTK FTØ>ˆ³Ý Iä²Ý PTK 4²
KPIT> >TDÜH©xL«. 4à FTØ>ˆ³Ý ;± FT´Ô¤ 8ÚE[G CÝNß
¦ITß 4 ‡ØCß 8³Ý®>ˆà Eٔ[K –Õ>ã 2±Û«xœß>ã?
> T D Ü H © x å L G . ™ E ¯ ã N 30% >PGIT> 4[E H…Z@TÚ« 4³ãN
–KTG« Y@à YPˆKPIT>¶Ý , 3 ZP²HTØ[C >ÙC†°Õ>ã .
‡ØCß ‚NTæITŠ³Ý Iä²Ý 8.5
‡ØCß 2NŠà ¦ 4[C KPIT>¶Ý, • ;Ø© YITÚE –ß @I€[M: ;±
6ƒâ –ß, >[DJ –ß, 2Ô¤Pæ KPÝ YH…JP…å 6CMTG« ;áYPT±FT´Ý
Iä²Ý Â[N , ¯«¤ÚEÙ© PCÚ 2.5 ‡ØC…‡±Û« 3 ‡ØCß P[K –[K
KPÝ 3xJPä[L 6ãNCÔxJ 1 Y@Jà¯[LÔ¤ 6ãNTÔ¤xL«.
‡ØCß >CÚ« Y@à³MTß KPIT> 3 €[M>ˆà –ß 6C³Ô¤ã ¬[OxL«.
4±ÔxåLG. • –KT> 2àM« ‚LHTGÕ>ˆå
• ZP[M>ã : 6C‡à –KTG« ŽâP±Ý P‰JT> 6ØY>TãNÜH©Ý
ZP[M>[N ZIäY>TãxL«. Eٔß
• 6C‡å EØHYPÜHÚ[E • 6DŠà 9ä>GZP 2CÕx°ãN –ß
>Ø©ÜH©Ú«xL«. • Y@à 3ԌAZGäLÚETà
• 7ØCÖ@Ú«Ô>ã Iä²Ý >‰[P 6±PTÔ>ÜH©Ý PNßz[E ITäL
8©Ú«ÖY@àxL«. –ß
• ¦Ô>ã Iä²Ý Y@à>ˆà
Žâ>ÙCPä†å P‰JT> –KTG«
¯ÔxJITG YHT±Ø>[N
6C‡‡±Û« YPˆZJ²xL«
>[KÔxL«.
• I±Û«Ü YHT±Ø>[N >[KÔ>Ö • z²–K>Õ>ã
Y@ÞxL«. • ZETà
• ÂØ©>ˆå 4[DÜ®>ˆà • ¬[KšKà>ã
6KTÞ[P –Ô¤xL«. • IMÝ
@Ú«DŠJà 131
–ß @I€[M„å[I : –ß x[CÔ>TEEå 6Õ>´Ô¤YE…°IT"
>TKDIT>, –[K YH²PEä>TG Lå[I
>TKDIT> Iä²Ý 2[E ŠµÕ¤PEä¤ 6M> EÙ”ß GITG« ITßÖ 22Ý ZE
4JMT[I >TKDIT> ZHT«ITG Y>TÙCTCÜH©xL« .
2N¶>ˆà –ß 6ØY>TãNÜHCTE
ZFKÚà ¯E‡à –ßÖ@Ú«Ô ¤[L¶ Y@JàHT©
9äH©xL«. YPÜHITG ¦ä²Ö¹Oà, • 6å P¤Ü® ITDP / ITDŠ>ã
ƒ> 2> >TäZLTØCÝ, –ÙC ZFKÝ G@… –ß 2±Û«Ý 4[CYPˆ
PTÛYJ©ÚEà Iä²Ý P„ä²ÜZHTÔ¤ , Iä²Ý 2NŠ[G 3ÞÛE†>.
z²–K> Z>TNT²>ã Iä²Ý ·©Eà • –ß 2±Û«PETà 9äH©Ý
z²–ßÔ >‰Ü® ZFTÞ 3xJPä†å Få[I>[N 6G« FÙHß>[NÜ
>TKDIT>¶Ý –…OÜ® 2>IT> 6C‡à HØ}J‡CÖ Y@Tà.
9äH©Ý .

• –ß 4OÜ®: 6C‡à –ßÖ@Ú«

5.5 7ØCÖ@Ú«ÔZ>©
¤[LPTG«, 4OÔ>ÜH©Ý –[K 6Cà PNßÖz, HKTI…Ü® Iä²Ý
5©Y@ÞPEä¤ ZHT«ITG 2N¶Ô¤ ¤†Ü‚ØC Y@JàHT©>´Ô¤ POÕ>ÜH©Ý
–ß 2±ÛETE ZHT« 9äH©xL«. 7ØCÖ@Ú«Ô>ã Iä²Ý 3äL‡å
>©[IJTG P„ä²ÜZHTÔ¤ Iä²Ý @I€[M„å[IZJ 7ØCÖ@Ú«
PTÛYJ©ÚEà P‰JT> 4« €>âxL«. Z>© 8å² 6M> ¦>TETK €²PGÝ
¤‰ŠµÛE >Ù>ã , 6MßÛE FTÔ¤ , P[KJ²Ú«ãN« .
ENßPTG Iä²Ý YFxâ¶ÚEå[IJäL 7ØCÖ@Ú« Z>© 8åH«,
@±IÝ 3xJ 2†¤†>㠖ßÖ@Ú« 3ZKTÔxJITG ¦Ô>ã Iä²Ý 6Cà6²Ü®
¤[LŠå >TKDIT> 9äH©xåLG . Y@JàHTØ[C ZHªPEä¤ 2PzJÜH©xL
@TETKDITG –ß 6ØY>TãNT[I°Ý 6…J @…JTG 2NŠà 6„ßÖ@Ú«Ô>ã ,
Z@T}JÝ Iä²Ý YHTØCTzJÝ 4OÜ[H >I@Ú«>ã Iä²Ý ‚L7ØCÖ@Ú«Ô>[N
Š[NŠÔxL« . 2ÚE[>J HTÜ®ãN 6Cà YHLTE €[M„à 6±PTxL ;±
FH±Ô¤ 2PK« 6C‡å –ßI 2N¶>[N HTÜ® €[MJT¤Ý .
™Ù©Ý €KÜ®PEä>T> –ß , ¤´Z>Tæ
• 4ÛJTŠà ¤OÛ[E>ˆCÝ >TDÜH©Ý
Iä²Ý 8YMÔØZKT[MØæ>ã
7ØCÖ@Ú«ÔZ>© €>âŠxEÕ>ã
EKÜHCZPÙ©Ý.
• ƒ[> –ZKäLÝ (–ß ƒ[>Ü®):
YPÜHITG H±P€[M„à
@E EÝ

2> 2NŠà –ß 2±ÛEÜH©Ý

ZHT« 2àM« z²–K>Õ>NTà
z²–ß YPˆZJäLÜH©P«
HTÔ>ÜHØ}±Ô¤Ý ZHT« ƒ[>
–ZKäLÝ €>âxL« . –ß ƒ[>܂å PNßÖz ¤[LÛE8[C E[@„OÜ®
¤[LEà
>TKDIT> IJÔ>€[M , E[M¦äLà ,
¤OÜHÝ, E[MP‡, ¤IØCà, P‡Ü®>ã 4ÛJTŠà 3 PJ«Ô¤ØHØC
S
Iä²Ý Z>TIT 8åL €[GŠOÜ® ¤OÛ[E>ˆCÝ>TDÜH©Ý
3xJ[P 9äHCÔ·©Ý. 7ØCÖ@Ú«ÔZ>©
@Ú«DŠJà 132
4ÛJ ¤OÛ[E>ˆà 38 ŠµÔ>TØ}Gß “IKTæZITæt 8åL
¤[LPTG PNßÖz[J°Ý Iä²Ý 21 xZKÔ>PTßÚ[E„‡±Û«
ŠµÔ>TØ}Gß YI‡¶äL €[M[J°Ý YHLÜHØCET¤Ý. >ZMT…>ã Iä²Ý
Y>TÙ}±ÜHET> 6M>NTŠJ 7ØCÖ@Ú« ®KEÖ@Ú[E ZHT«ITGEä¤Ý
2†Ô[> ¤†Ü‚©xL«. ¯[LJTG ¤[LPTG 2NŠà 6ØY>TãP[E
7ØCÖ@ÚZE P²[I[J ¯}¶Ô¤ Y>TÙ© IKTæIæ ¤†ÔxL«. 8ˆJ,
PK¶Ý Iä²Ý FI«FTØ}à ZFTÞ €[M>[N @TETKD 6D¶ 6ØY>TãNT[I[J
8ßÚ«Ü ZHTKT©PEä¤ITG •ßPT> 4« ¤†ÔxL« . ®KEÝ Iä²Ý
4±ÜH[E 6M> @Ú«D¶ 2†Ô[> 2017 >ZMT…>ˆà €M¶xåL ¤[LZFT„å
à P‡°²ÚÔ >TØ©xL« . 2µÚEÚä¤ 6CMTG« 9äLPT²
HàŠ[G 3ä²xL«.
• ®KE@Ô ¤[LZFTÞ (PEM)
@P[M ¤PT‹JTß>ß ), ZFT×@Tå
ii. @P[M ( ¤PT‹JTß>ß ): @P[M
8åH« ;± •ŠKITG ®KE@Ô
(IKTæIæ) Iä²Ý 4[CÜHØC
7ØCÖ@Ú« ¤[LŠå ;± P}PIT¤Ý.
€[M>[N 6ãNCÔxJ 6Cà
4à ZHT«ITG 2N¶ >ZMT…>ã
3äLà ¤[L¶H©Ý Z>TNT²>ˆå
6ØY>TãNÜHØCT³Ý ·C, ¤[LPTG
;±YET¤ÜHT> 4« 4±ÔxL«.
2NŠà ®KE 6ØY>TãNà >TKDIT>
i. I K T æ I æ : IKTæIæ 8åL
9äH©xL« . 4ÛE 2Ý@ITG«
PTßÚ[EJTG«  DT¤Eà
4 E [ G  Z F T × @ T  ‡ ± Û «
/ YI‡¶²Eà 8åL
ZP²H©ÚÔ >TØ©xL«.
YHT±[NÔY>TÙ}±ÔxL

P²[I 2†JT[I H}ÜH†Šå[I

¤[LÛE‚LÜ®ŠxEÝ ¦>TETK¤[LHT©–ß HäLTÔ¤[L

¤[LPT>®KEÝ
Hz„å[I 6ØY>Tã´Ý€[M
«[D6D¶¤†Ü‚ØC>TMÚ䤯å®3K݂ÚEà

2>8Ù~Ô[>JTG
¤OÛ[E>ã xZKTŒæ EZH

S®KE@Ô 7ØCÖ@Ú«Ô ¤[L„å >TKDÕ>ã

@Ú«DŠJà 133
• 7ØCÖ@Ú«Ô Z>©¦Oäz

6…J2N¶Ô¤Ý
¤[LPT>6D¶
6ØY>TãNà

Hz6DߊOܮ
7ØCÖ@Ú«Ô¤[L¶ 6Cà8[C4OÜ®
6†×@àLå[I PNßÖz„å[I
ITäLÜHØCPNßz[E ¤[LPTGZFTÞ8ßÜ®Ú
ITäLÝ LåYIåHCMz[E¶

YETä²ZFTÞ

SZFT×@TåIä²Ý@P[M„å
S7ØCÖ@Ú«ÔZ>©¦Oäz 2†¤†>ãIä²Ý2[CJTNÕ>ã

• 7ØCÖ@Ú«ÔZ>© •ß¶>TÙHEä>TG • ¤[LÛE Š[M„MTG ETÞÜHTà

FCP}Ô[>>ã ILÔ>}ÜHEä>TG 6D[P
• ¦>TETKÚ[E/6CàFMÚ[E 6±PTÔ¤Eà
¯å[MÜH©Ú«Eà • ¤OÛ[E ‚LÜ[H ØCƒC
• >±¶äL Iä²Ý ETÞÜHTÆØ©xL Iä²Ý 4[CYPˆ Š©PEä¤
Y H Ù > ´ Ô > T G ETÞITß>´Ô¤ >ä‚ÚEà
ZFK}FCP}Ô[>>ã (>àŠ Iä²Ý •  Ø}à 6D¶ HT«>TÜ[H 6²
«[DÜYHT±Ø>ã) Y@ÞEà
• ETÞÜHTÆØC[M HKÜ®[K Y@Þ« • ¾Þ[IJTG ¦ä²Ö¹O[M 6²
¯å[MÜH©Ú«Eà Y@ÞEà

2ØCP[D2 ZFT×@T­Ô¤Ý@P[MÔ¤Ý4[C„MTGZP²HT©
ZFT×@Tå @P[M
>©[IJTGPNßÖz„å[I ¤[LÛE6Cà8[C
@±IÚ䤎OTGY>TµÜ®@Ô„OÜ® HTEÝIä²Ý>Tà>ˆà2µÛ«Ý–ßÔZ>Tß[P
•ŠKITGE[@YI‡¶Là ¯>Úà–ßÔZ>Tß[P Ô>Ý(€MT¯>Ý)
¦±Ô>I[CÛE@±IÝ HCHCÜ®Iä²Ý8…Ö@à6D߶
Y@µ[I„OÜ® @±IÚàY@àY@MT>>[L܂}Ü®
–ßÖ@Ú«4OÜ® E[M¯}4OÜ®
YPÜH€[Mo4Jà®Ô¤Ý¤[LPT> E[M¯}€LÝIT²Eà
4±ÜH«
2}Ô>}–ßÚEP„ä²ÜZHTÔ¤Iä²Ý Hz„å[I
2ƒMIMÝ>‰Ü®
–ßÔZ>Tß[PIä²ÝY>TµÜ®ãN ¤[LHT©ãNY@…ITGÚå>TKDIT>
7©±P‡å[I P„ä²ÜZHTÔ¤
8…Ö@à6D߶HCHCÜ®Iä²Ý ƒ[>€LZIäLÝ
2Ô>[L„å[I

@Ú«DŠJà 134
¤†ÜHTGHT«>TÜ® ¤[LHT©>ã ¯ÔxJIT> 6C‡å
®KEÕ>´Cå YETCß®[CJ[P.
• ®KEÝ Iä²Ý 3äLà Y@†¶ãN 6D¶
6ØY>TãN[M 2>…ÚEà ( 8 . >T .
• ®KE 7ØCÖ@Ú« ¤[LHT© ZFT×@Tå
Iä²Ý @P[M ¯ÔxJIT> PN±Ý
HTà, ¯Ø[C, ®JHOÕ>ã)
¤OÛ[E>[N HTÔxåLG.
• 6…J ZFKÚà ZFTÞ E©ÜÁz>[N
ZHTØ©ÔY>TãP« ¤†Ú« IÔ>´Ô¤
• >TàzJÝ ZHTåL >IÕ>ˆå
¤[LHT© 8³Ý® 2CßÚ 4OÜ® ,
>ä‚ÜH«
8³Ý® ¬Ù«[N ZFTÞ ZHTåL
• Y@†ÉØCÜHØC 6D¶>[N
8³Ý® YETCßHTG ZFTÞ>´Ô¤
6ØY>TãP« ¤†Ú« ‚KÖ@TKÝ
>TKDITxL«.
3KÝH€[M„àZFTJ†EàIä²Ý • Z>âPK¤, ZH›Ö[@, YPàMÝ
zxÖ[@ Iä²Ý HÖ[@>TÞ>†>[NÜ ZHTåL
• >CÛE>TM (ZFTÞ) PKMTä[L 2†Eà 4±Ý®Ö@Ú« €[LÛE 6D¶>ã
• ®KE@Ú« 7ØCÔ¤[LÔ>TG ZFTÞ 6ØY>TãPEå ÂMÝ 4±Ý®Ö@Ú«
2†¤†>[N 3KÝHÚZMZJ ¤[LHTØ[C EŠßÔ>MTÝ.
>ÙC†Eà • 2ZJT}å ¯å>µÚ«Ô>O[M E©Ô>
• 6Cà €[L ¤†šØYCÙ[D ;± 2ÚJTPzJ >IIT¤Ý.
2áPÜZHT« Iܘ© Y@ÞEà • Y>TµÜ‚å >[KJÔ·}J Iä²Ý
• 6„…ZP„Jà Iä²Ý H…Z@TE[GJ> –…à >[KJÔ·}J 6„ßÖ@Ú«>ã
Z@TE[G>ã 6C‡å 4JàHTG Y@JàHTØ}ä¤Ý

HT܂‡±Û«™Ù©I²PTⶠ2Pä†å ¤[LHT©>ã HM ¤[LZFTÞ

Z>TNT²>´Ô¤Ý P‰ P¤ÔxåLG.
• I±Ú«PI[G„à zxÖ[@
• Y>TµÜ® >[KJÔ·}J 6„ßÖ@Ú«
• 7ØCÖ@Ú«Ô>TG I²PTⶠZ@[P>ã
¤[LHT©>㠂KETGIT> HTß[P ,
(8å3ßz8.>T. 7ØCÖ@Ú«Ô>TG
8³Ý® 3ZKTÔxJÝ , ¤OÛ[E ‚LÜ®
I²PTⶠ[IJÕ>ã)
Iä²Ý 4KÚE 6[LEà 3xJPä²Cå
• ‚å YETCß zxÖ[@ HKTI…Ü®
YETCß®[CJ[P.
• –…à >[KJÔ·}J 6„ßÖ@Ú«
 HTCÖ¦±Ô>Ý ¤[LHT©>ã YH…YH… , YHàMTÔKT ,
• 6C³Ô¤ 7ØCÖ@Ú« 2PzJÝ. æ>ߊ , YI>TZMT‚NTæ}Ô 4KÚE
2[P HKÛENŠà ZH±ØC@Ú«Ô>ã Z@T[> Iä²Ý YHߗzJæ 4KÚEZ@T[>
Iä²Ý ¬Ù 7ØCÖ@Ú«>NT> ZHTåL ZFTÞ>´Ô¤ P‰P¤ÔxL«.
P[>ÜH©ÚEÜH©xåLG. • –ß ;± >[KÜHTGT> 4±ÛET³Ý ,
• 7ØCÖ@Ú«Ô>ã @…JTG 2N¶ Iä²Ý 7ØCÖ@ÚET>¶Ý ŠNÕ¤xL«.
@…JTG ŠxEÚà 6ØY>TÙCTà , • –ß Pä†ÜZHTE³Ý , –ß ƒ¤€[M
IEß>´Ô¤ 7ØCÖ@Ú« ¤[LHT©>ã 3HÚETG Š[N¶>[N 9äH©ÚEÔ
9äHCT«. ZH±ØC@Ú«Ô>ã ·}J[P.

@Ú«DŠJà 135
 4[DJÖY@JàHT©
¤OÛ[EFM7ØCÖ@Ú«¯[L

H} : 1
6K‡  Š[K¶Ô ¤†šØ[CÜ HJåH©ÚÚ LåZHz„à “ Nuttri ” 8å­Ý
Y@J‡[JÚ EKŠLÔx €²ŠÔ Y>Tã>. [K„à ITE PT…JT>Ô ¤OÛ[EFM
7ØCÖ@Ú« ¯[L ZETå²Ý. [K„à ZETå²Ý 6D¶>ˆà ZE[PJTG[EÚ
ZE߶ Y@Þ« 7ØCÖ@Ú« ¯[L[J 2†> .
H}: 2
4KÙCTÝ ¤†Ü‚à ıĞğ 6Õ>´Ô¤ Š±ÜHITG 6D¶>[N°Ý EŠßÔ>
ZPÙ}J 6D¶>[N°Ý HØ}JMTÔxÔ Y>Tã> .

H}: 3
FTã>TØ}„à ¤†Ü‚ØC FTNå² 6Õ>´Ô>TG 6D¶ ¯[L[JÔ
ØCƒØ©Ô Y>Tã> .

H}: 4
4²JT>ZI³ÝHM7ØCÖ@Ú«Ô¤†Ü®>[N2†JŽâÔ>TªÝ6K‡[JÜ
HJåH©Ú«>ĴĴĴīIJııįĦĞĭĭĠĬĪįĢģĢįĢīĠĢİ

H}1 H}2 H}3 H}4

6K‡:
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.
lenastudio.nuttri

HCÕ>ã 2[CJTNÚä¤ IØ©Ý .

@Ú«DŠJà 136
 >[MÖ Y@Tä>ã
4KÚE Z@T[> ĄīĞĢĪĦĞ o ¦Oäz„å xNT[@Ø}æ ĊĩĬİİĦıĦİ o POPOÜHTG
£ Z I T ¤ Z N T ‚ å  z P Ü ®  K Ú E P‡°Cå·}JzPÛEFTÔ¤
2ªÔ>ã 2àM« €K݂J Y@à>ã  Ô>Ý ČīģĩĞĪĪĞıĦĬī o >TJÝ ¦Ô>ã
6ãN¤[LHT© 8ߊ[G  Ô>Ý zPÚEà Iä²Ý
3Ù} 3ԌCÙØ ĄīıĦĬĵĦġĞīıo P‡
3ÔzAZGäLÚ[E E©Ô¤Ý ;± 2 > Ô > T K ~   Č ī ı į Ħ ī İ Ħ Ġ  ģ Ğ Ġ ı Ĭ į   o
YHT±ã 6„ßÖ@Ú«‚4å6†×¦E³Ô¤
[HCTØæ ®ãˆ>ã ąĦıĬırİ İĭĬıİ 6E¶xåL 4[KÜ[HÖ @Tä†à
o 6„ßÖ@Ú« 9 ¤[LZFTJTà 6ãNƒÃZHTÜZKT}å
> Ù ~ à  9 ä H © Ý  @ T Ý H à  ¤PT‹ZJTß>ß ĎĴĞİĥĦĬįĨĬį o ZETà
HNHNÜHTG®ãˆ>ã Iä²Ý ¯}Ô¤ ZE[PJTG ¯ÔxJ
ŽZMTzæĆĥĢĦĩĬİĦİoPT„å<KÕ>ˆà 7ØCÖ@Ú«¤[LHT©
YP}Ü®Iä²ÝzPÛ«>TDÜH©Eà ZFT×@Tå ĐĞįĞİĪIJİ o 7ØCÖ@Ú«
– ß Ü Z H T Ô ¤   ć Ģ ĥ Ķ ġ į Ğ ı Ħ Ĭ ī   o ¤[LHT© >©[IJTG FTãHØC
P „ ä ² Ü Z H T Ô ¤   P T Û  „ G T à >ZMT…¤[LHT©
6C‡à4±Û«–…å2>4OÜ® 7ØCÖ@Ú« đIJıįĦĢīı o 6D¶>ˆà
}YIå‹JT ćĢĪĢīıĦĞ o €[GP>Ý 6ãN4K@TJGYHT±ã
@…¶ 2àM« 4OÜ® ¤OÜHÝ Iä²Ý 6 C ‡ à – ß Ô Z > T Ü ®   Ē Ģ ġ Ģ Ī Ğ   o
[@ ±ÜHà P[>ÜH©ÚEÜH©Ý 4[CYPˆ>ˆà 2@TETKD 2N¶
H¤ÚE†¶@Ô  K P Õ > ã  4 ± Ü H E T à    Ô > Ý
YCßIØ}Ø}æ ćĢįĪĞıĦıĦİ o ZETà 9äH©Eà
ZIäHK܂à2Oäz ®ZKTÚKT݂å ēįĬıĥįĬĪğĦī o KÚE
Hà 5²  Ô>Ý ĊĦīĤĦijĦıĦİ o 5²>ˆå 6[L¶Ô>TG 4KÚE ‚NTæIT
2Oäz >TK~

ŠGTÔ>ã

Č@…JTGŠ[C[JZEßÛYE©Ú«  2…z„à>TDÜH©Ý

8µ«;áYPTå†ä¤ÝIÜYHÙ 2>ITG7ØCÖ@Ú«
(((((((((((((((
 7ØCÖ@Ú«ÔZ>©8åLTà2ÛE 2 ®KEÖ@Ú«
7ØCÖ@Ú«Iä²Ý((( 3 >TßZHT[SØZK©
2 zLÛE7ØCÖ@Ú« 4 Y>TµÜ®Ö@Ú«
3 ¤[LÛE7ØCÖ@Ú« 5 6„ßÖ@Ú«>ã
4 6„…7ØCÖ@Ú«
5 @I֐ß7ØCÖ@Ú«  ¯µ[IJTG®KEÖ@Úä¤;±
8©Ú«Ô>TØ©(((((((3¤Ý

@Ú«DŠJà 137
 2 ¯Ø[C  4KÚEÝ6[LE³Ô¤>TKDIT>
3 Z>T«[I 6„ß@Úå6D¶3ETKÕ>[N
4 ¢åķĢĦī 8µ«>
5 4[LÖz  YHߗzJæ4KÚEZ@T[>[J
 (((((((((((((¤[L E©Ô¤Ý6„ß@Úå4KÙ©
>TKDÚETà[EKTÞ© Ô>Ý ZP[M>[N¤†Ü‚©>"
9äH©xL«  YIZ>TYMT‚NTæ}Ô4KÚEZ@T[>
2 >TàzJÝ 8åLTà8åG"
3 4±Ý®Ö@Ú«  ćZFT„å2†¤†>[NÔ¤†Ü‚©>
4 2ZJT}åET«Ö@Ú«
5 HTæHKæ ČꊅPT>Š[CJˆIÜYHÙ

 ((((((((àYPˆß¯>Ý  4ÛJTŠàPTµÝ¤OÛ[E>´Ô¤

>TDÜH©xL« 7ØCÖ@Ú«¤[LHT©9äHC
2 ZFT×@Tå >TKDÕ>ãJT[P"
3 @P[M  IÕ>MTG;ˆ[JIT‡JTà
4 Š‰YPÙHCMF‡¶ HTßÔ>4JMŠà[M4ÛE
5 >±Š‰PLØz ¤[LHT©9äHC>TKDÕ>ãIä²Ý
2ÛE¤[LHT©ZI³Ý•ŠKÝ
ČČz²ŠGTÔ>ãIÜYHÙ>ã 3>TIà4±Ô>‚åHäL·}J
 >TßZHT[SØZKØ}å®KEÝ
HJåH©Ú«Ý2N[P¤[LÔ¤Ý
Y@JàHT©8åLTà8åG"
 KITŠä¤YETØ}Ô>Tà
¯Ø}Ô>TMTàHTÔ>ÜHØ©ãNTã
8áP[>Ô¤[LHTØ}GTà
4ۀ[M9äHØ©ãN«8å²
>Ù©‚}
 I[MÜH¤„àPTµÝIÔ>ã
9å2ZJT}å¤[LŠGTà
HTÜH[CxLTß>ã"
 –ßÖ@Ú«¤[L¶8åLTà8åG"
 ZFT×@GTàHTÔ>ÜHØ©ãN
¤OÛ[EÔ¤4ۀ[M„‡±Û«
™ãPEä¤4KÙ©6D¶>[NÜ
H…Û«[KÔ>¶Ý
EŠßÔ¤ÝP‰¯[L>[NÔ·L¶Ý
 –MTZ@TßPT>¶Ý2[I„冰Ý
6DßxLTãIä²ÝP¤Ü‚à
2PNT௵Ô>PGÝ
Y@³ÚE¯}JŠà[M2Pã
HTÔ>ÜHØ}±Ô¤Ý€[M
8åG"2P´[CJ€[M[IÔ¤
>TKDÕ>ã8åG8åH[E
YE…ŠÔ>¶ÝIä²Ý2P´[CJ
€[M[I[JßY@ÞPEä¤zM
6D¶ÜYHT±Ø>[NYE…ŠÔ>¶Ý
 S…IT}ÜH}>ˆ‡±Û«ŽZO
ŠµÛEETà>T‡à9äHØC>TJÝ
¤DIT>Šà[M2P­Ô¤
Š[KPT>¤DI[CPEä¤
8åG7ØCÖ@Ú«Ô>ã2P­Ô¤
6EPÔ·©Ý"
 8áPT²6C‡à–ßHՎ©
ČČȤ²ŠGTÔ>ãIÜYHÙ>ã
Y@ÞJÜH©xL«"–Õ>ã;±
 Y>TµÜ‚åZP[M>ãÂå†[G FT[NÔ¤8ÚE[GCÝNߤ}–ß
HØ}J‡©> 2±ÛEZPÙ©Ý"

@Ú«DŠJà 138
 ZIäZ>Tã @TåLTETKÕ>ã 4. Sw a m i n at h a n . M Fo o d s a n d
Nutrition, (2012), Bangalore printing
1. Mahan K.L and Stump E., Food,
and publishing C o, Bangalore
Nutrition and Diet Therapy, 14th
pp:302-304.
Edition, (2017) Saunders Company,
5. Sue Rodwell Williams, Essentials of
Philadelphia, pp:987–989.
Nutrition and Diet Therapy 11th Edition
2. Srilakshmi. B, Dietetics 7 th Edition,
(2017) Times Mirrror/Mosby college
(2014) New Age International Publish-
company, United States of America
ers, Chennai, pp:72–74.
pp:304–308.
3. Srilakshmi. B, Human Nutrition, 2nd
Edition, (2016) New Age International
Publishers, Chennai, pp:80,90,95.

@Ú«DŠJà 139
 2M¤

6 ¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I

>äL‡åZFTÔ>Õ>ã

4ÛE2ÚJTJÝITDPß>´Ô¤ŽâÔ>ÙCPä[L2†J
6E¶xL«
í YPáZP²PJGß>´Ô>TG6D¶ZIMTÙ[I[JÜHä†
®…Û«Y>TãPEä¤6E¶xL«
í PTâÔ[>¦Oäz¯µP«Ô¤ITG@Ú«DŠJ‡åHÕ¤Hä†
2†Û«Y>TãPEä¤6E¶xL«
í 7ØCÖ@Ú«>ˆåZE[PÔ¤ÝIä²Ý7ØCÖ@Ú«YETCßHTG
‚KÖ@[G>´Ô¤Ý4[CZJJTGYETCß[H®…Û«Y>TãPEä¤6E¶xL«
í ¤†Ü‚ØCPJG±Ô¤3ZKTÔxJITG6D¶>ãPOÕ¤Pà6ãN
E[C>[N2[CJTNÝ>ÙC†Û«E©ÜHEä¤Ý6E¶xL«

  2†¯>Ý 3ETKIT>¶Ý 2†JÜH©xL«. 4«

@™H>TMIT> , 6DPTG« 3ZKTÔxJÚ[E >MTÖ@TK HTKÝH…JÚ[E ‚KH‡ÔxL« .
2ˆÚET³Ý 3ZKTÔxJÚä¤ 2Ö¦²ÚE‡å ZI³Ý HT«>TÜ® Iä²Ý IxâÖz
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 140
 ¯ÔxJITG>[MÖY@Tä>ã

3ZKTÔxJÝ : 3ZKTÔxJÝ 8åH« ZFT„å† 4±ÜH« IØ©ƒàMTIà , 6Cà , IGÝ ,

@Â>Ý 3xJPä†à FM¯Cå 4±ÜHZE 8å² 6M> ¦>TETK €²PGÝ (WHO, 1948)
P[KJ²Ú«ãN« .

7ØCÖ@Ú« ZE[P : 6C‡å @TETKD 6C‡Jà Y@JàHT©>[N HKTI…ÜHEä¤

ZE[PJTG 6†×@ÜHØC 7ØC@Ú«Ô>ˆå ¤[LÛEHØ@ 2NPT¤Ý .

>ZMT… : 1 xKTÝ 8[C°ãN –…å YPÜHÚ[E 1°C 6JßÚ«PEä¤ ZE[PJTG

YPÜHÚå 2N¶ 1 >ZMT… 8GÜH©Ý .

2}ÜH[C PNßz[E ITäLÚå 2N¶ (BMR): 2}ÜH[C PNßz[E ITäLÚå 2N¶

(BMR) 8åH« <Þ¶ €[M„à Y@JàH©Ý ¦Ô>´Ô¤ ZE[PJTG @Ô„å 2N¶ 3¤Ý.
6DŠà FTß@Ú« : 6ØY>TÙC 6DŠ[GÔ ¤C³Ô¤ã >CÚ«P[E FTßÖ@Ú«
ETIÔxL« . FTßÜYHT±ã ¯[LJTG ¤Cà Y@JàHTØ}ä¤ FTØHØC IMÖzÔ>à ,
[CYPß}¤Mß ZFTÞ , ÂMZFTÞ , 4±EJ 4KÚE ¦äZLTØCÚà 9äH©Ý ZFTÞ>ã ,
–…‰¶ ZFTÞ Iä²Ý 6CäH±I[G°Ý ¤[LÔ> FTßÖ@Ú« ¯ÔxJITGET¤Ý . 4«
¤Cä®ä² ZFTÞÔ¤ 8KT> HT«>TÜHˆÔxL« .

8ß 3ԌAZGä†>ã: 8ߊ[G ®…°Ý 3ԌAå EÚ« ŠCÜHØC ÂMÔ·²>NTà

Y@à>ˆå 6Ø·²>ˆà (free radicals) 9äH©Ú«Ý Z@EÚ[E 8ß 3ԌAZGä†>ã
>Ø©ÜH©Ú«xåLG . ¤†Ü‚ØC ZFTÞ>ˆ‡±Û« HT«>TÜHˆÜHà ¯Eå[IJTG
6„…Jà IÜ® Y>TÙ©ãNG . HÖ[@ 4[MÔ>TÞ>†>ã , >TKØ>ã , ®J HOÕ>ã ,
8³ƒÖ[@ Iä²Ý EÔ>Tˆ ZHTåL HÖ[@JTG Iä²Ý ®J >TÞ>†>ã 8ß
3ԌAZGä†>ˆå 3ETKÕ>ã 8GÔ>ÙC†JÜHØ©ãNG .

ZHTåL 6D߶>[N Y>T©ÔxL«.  @…ŠxE6D¶

3ZKTÔxJITG 6D¶ 6ØY>Tã´Eà
@…ŠxE 6D¶ 8åH« HàZP² 6D¶>[N
8åH« PTâÔ[>„å ;± ¯ÔxJ H¤JT¤Ý.
2NŠ³Ý , ŠxEÚ³Ý ®KEÝ , >ZMT… ,
6D[P Hä†J 2†[PÜ YH²PEä¤Ý ,
ET« 6Ü®Ô>ã , 6„ßÖ@Ú«>ã Iä²Ý ‚L
2E[G ØCƒ©Eà, EJT…ÚEà
@Ú«Ô>[NÜ ZHT«ITG 2NŠà YH䆱ÜH«
Iä²Ý H…IT²PEä¤Ý 2PzJIT¤Ý .
3¤Ý . 4E[G FTå¤ 2}ÜH[C 6D¶Ú
3Ô>ÜÁßPITG 6D¶ ZIMTÙ[I
YET¤>ˆå >M[P„å ÂMÝ 2[CJMTÝ.
YPáZP² PJ«Ô ¤µŠG…å PTâŠà
7ØCÖ@Ú« ZE[P>ã PJ« , HT‡GÝ ,
IxâÖz[J°Ý ±Ü[J°Ý E±xL« ,
6Cà€[M Iä²Ý 6C‡Jà Y@JäHT©
ZI³Ý 4« 3ZKTÔxJITG PTâÔ[>[J
3xJPä†äZ>äLPT² ZP²H©xåLG .
6²H©Ú«xL« .
;± @…ŠxE 6DŠà YITÚE >ZMT…„à
(i) 50-60% >TßZHT[SØZKØ>ˆà 4±Û«Ý
[@P 6D¶ 6ÙHPß>ã ITƒ@
(ii) 10-15% ZIMT> ®KEÚ‡±Û«
6D¶>[N 6ØY>TãPà[M .
(iii) 20-30% >ÙªÔ¤Ü ®MGT¤Ý Iä²Ý
®MGT>TE Y>TµÜ‚à 4±Û«Ý 4±Ô>

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 141
ZPÙ©Ý . ·©EMT> , ;± @…ŠxE  6D¶ ¤OÛ[E>ã, PN…NÝ H±PÚGß,
FTßÖ@Ú«>ã 8ß 3ԌAZGä†>ã >ß܂~ YHÙ>ã, HTÆØ©Ý ETÞITß>ã
Iä²Ý ETPK ZPÜYHT±Ø>ã 3xJ Iä²Ý ¯ß PJ« 3Ù>ã Iä²Ý
7ØCÖ@ÚEàMTE[P>[N°Ý POÕ> YHÙ>ˆå 6C‡Jà Y@JàHTØ[C
ZPÙ©Ý . YHT²Ú«Ý 8àMT PJG±Ô¤Ý
H…Û«[KÔ>ÜH©xåL« .

 H
 …Û«[KÔ>ÜHØC@Ú«Ô>ˆå EIEå H…Û«[KÔ>ÜHØC

2N¶>ãĕćĄ @Ú«Ô>ˆå 2NPTG« HàZP²

>TK~>[NÜ YHT²Ú« 2[I°Ý 2[P
H…Û«[KÔ>ÜHØC @Ú«Ô>ˆå 2N¶>ã
‚åP±IT² :
(RDA) 8åH«, Y>T©Ô>ÜHØ©ãN IÔ>ã
YET[>„à 6ãN 8àMT EIEß>ˆå 1. PJ« : PJ« PÛEPß>´Ô¤Ô
ZE[P[JÜ ÁßÚ Y@ÞJ G¯Ý ¬>±Ý ¤OÛ[E>[N ŠC YITÚE
7ØCÖ@Ú«Ô>ˆå Iܘ© 3¤Ý. >ZMT…>ã 2>IT>
H…Û«[KÔ>ÜHØC 2NPTG« 6DŠà ZE[PÜH©xåLG.
6ãN 7ØCÖ@Ú«Ô>ˆå 8ÛE 2NŠà 2ZE @IJÝ PJ«
6CMTà HJåH©ÚEÜH©xL« 8åH[EÜ PÛEPß>[NŠC, PN±Ý
YHT²Ú« 2[I°Ý . 7ØCÖ@Ú«Ô>ˆå ¤OÛ[E>´Ô¤ 2>
6HZJTxÔ¤Ý Lå (Bio-availability) 8åL >ZMT…>ã ;± xZMT
Y@Tà, 6C‡à 8åG 6†×@ÜHØC« Iä²Ý xKTÝ 6Cà 8[CÔ¤
HJåH©ÚEÜHØC« 8åH[EÔ¤†Ô¤Ý . ZE[PÜH©xåLG .
· © E M T > R DA 3 G « E  F H ß > ã , 2. HT‡GÝ : 2}ÜH[C PNßÖz[E
6D¶Ô>MTÖ@TKÕ>ã Iä²Ý HOÔ> ITäLÚå 2N¶ 2>Ý
POÔ>Õ>´Ô¤Ý 4[CZJJTG 6[CJ 3Ù>´Ô¤Ü
ZP²HT©>[N°Ý >PGÚà Y>TÙ©ãN«. Y H Ù > [ N Š C
H…Û«[KÔ>ÜHØC @Ú«Ô>ˆå 2NPTG« 2  >   > Z M T … > ã
¤OŠ>ã , ¯åH㈠H±PÔ ¤OÛ[E>ã , ZE[PÜH©xåLG .

2ØCP[D Y@JàHTØ}åP[>ÜHT©
Y@JàHT©>ã
HT‡GÝ 8ˆETGZP[M F©ÚEKZP[M >}GITGZP[M
3Ù 3z…Jß[EJà>TKß ™å‚}ÜHPß >à³[CÜHPß
FTŠE߀ßPTx>ã ·[C܂å­HPß ¦KÕ>ÚYET‰MTˆ
H~JTã ¤JPßEÖ@ß IKÝYPØ©HPß
YHÙ 3z…Jß[EJà>TKß 4àMÚEKzY@Š‡ IKÝYPØ©HPß
€ßPTx H~ÜYHÙ
3ETKÝoZ>THTMåĆ@Tæ…ąęĈHTM¦ÜKI~JåĖĆ4ÛJ6D¶>ˆå7ØCÖ@Ú«
IÜ®

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 142
3. Y@JàHT© : 6Cà Y@JàHTØ}å
2. ¤©ÝHÚà 6ãNPß>´Ô¤ €[L[P
2ˆÔ>Ô ·}JET> 6D¶ÚØCÝ
P[>>´Ý 3äLà
2[IJ ZPÙ©Ý.
Z E [ P [ J
€ßD„ÔxåLG. 6C‡Jà
3. Z F K Ý I ä ² Ý @ Ô    D T > T I à
Z@ƒÔ>Ô·}JET> 2[IÔ>ÜHC
Y@JàHT©>[N ƒEITG
ZPÙ©Ý.
ZP[M , F©ÚEK ZP[M ,
>}GITG ZP[M 8G
4. ¤©ÝH PK¶ Y@MŠä¤ 9äLPT²
6D¶ ØCÚ[E 2[IÔ> ZPÙ©Ý.
EIEå Y@Þ°Ý
YET‰[M YHT±Ú«
5. 2>N¶ @Ú«Ô>[N 2ˆÔ>Ô ·}JET>
6D¶ÚØCÝ 2[IÔ>ÜHC ZPÙ©Ý.
‚…Ú«ãN[E 2ØCP[D
1 >TDMTÝ . 6. ; á Y P T ± P ± [ C J Š±Ü®,
YP²Ü®>´Ô¤ 9äLPT² 6D¶
4. 6C‡Jà >ßÜH>TMÝ Iä²Ý
ØCƒCÜHØ© 4±Ô> ZPÙ©Ý.
2µÚEÝ : HTÆØ©Ý >TMÝ ZHTåL
6C‡Jà 2µÚEÝ
7. ZP²HØC 6D¶ EJT…Ü®>[N 6D¶Ú
ØCÝ Y>TÙ}±Ô> ZPÙ©Ý.
Y>TÙC €[M[I>ˆà
7 Ø C Ö @ Ú « > ˆ å
8. 6D¶ÚØCÝ, €[L[P EKÔ·}JET>
2[IJÜ YH䆱Ô> ZPÙ©Ý.
ZE[P>ã 2>…ÔxåLG.
9. 6D¶Ú ØCITG« @Û[E„à x[CÔ>Ô
·}J 6D¶ÜYHT±Ø>[NÔ Y>TÙ©
 @
 …ŠxE6D¶>[N ØCƒCÜHØ© 4±Ô> ZPÙ©Ý.
ØCƒ©PEä>TGÜH}>ã ;± 6D¶ÜHØ}J[MÚ ØCƒ©Pà
2àM«6D¶P‰>TØ}‚K™© Âå² H}€[M>ã 6ãNG .
Iä²ÝH…ITäLÜHØ}J[MÜ
HJåH©Ú6D¶ÜHØ}J[MÚ
1. H…Û«[KÔ>ÜHØC @Ú«Ô>ˆå
ØCƒ©PEä>TGÜH}>ã
2N¶>ã
6D¶ÜHØ}J[MÚ ØCƒ©P« 8åH« 2. 6D¶ÜHØ}Jà
YHT«PTG 2àM« ¤†Ü‚ØC EFH…å i. I C M R 2ØCP[D[JÜ
ZE[PÔ>T> 6D¶ 8©Ú«ÔY>TãP[E HJåH©Ú«Eà
ØCƒCà Iä²Ý HØ}J‡©Ý Y@Jà¯[L ii. 6D¶ H…ITäLÜ HØ}Jà
3¤Ý . ICMR 3à H…Û«[K Y@ÞJÜHØC 3. 6D¶ÚØCÝ
FTå¤ 6D¶Ú YET¤Ü®>ã 2M¤ 3- à
EKÜHØ©ãN« . @Ú«Ô>ˆå 2N¶>ˆå
ÂMÝ ¤†Ü‚ØC 7ØCÖ@Ú«>ã H}€[MH…Û«[KÔ>ÜHØC
6ØY>TãPEä>TG 6D¶ HØ}J[M @Ú«Ô>ˆå2N¶>ã
ØCƒ©PEä¤ EFH[K 2­IÔxåLG. ;± ±D[PÚ ØCƒ©PEä¤ ¯EàH}JT>
6D[PÚ ØCƒ©Ý ZHT« YPáZP² PJG±Ô¤ H…Û«[KÔ>ÜHØC
‚åHäLÜH©Ý Y>Tã[>>ã 2[PJTPG : 6D¶Ö@Ú«Ô>ˆå 2N¶>[N 2†Û±ÚEà
ZPÙ©Ý .
1. ; ± F à M 6 D ¶ Ú  Ø C Ý 8 å H «
¤©ÝHÚà 6ãN ;áYPT±P±[CJ 4ÛJß>´Ô>TG H…Û«[KÔ>ÜHØC
7ØCÖ@Ú«Ú ZE[P>[N°Ý ÁßÚ 6D¶Ö@Ú«Ô>ˆå 2N¶ ICMR (2010)
Y@ÞP« 3¤Ý. 2 2ØCP[D„à Y>T©Ô>ÜHØ©ãN« .
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 143
2ØCP[D 4ÛJß>´Ô>TGH…Û«[KY@ÞJÜHØCG@…2N¶>ã
YH±Ý7ØCÖ@Ú«>ãIä²ÝET«6Ü®>ã
€>K
6Cà 3äLà ®MGT¤Ý
8[C x>ZMT… ®KEÝ Y>TµÜ® >TàzJÝ 4±Ý®
‚…¶ ŠPKÕ>ã xx FTã xFTã xFT㠃xFT㠃xFTã
8ˆETG
2320 25
ZP[M
F©ÚEK
3Ù 60  60 30 600 
ZP[M
>}G
3490 40
ZP[M
8ˆETG
1900 20
ZP[M
F©ÚEK
2230 55 25 600 21
ZP[M
>}G
2850 30
ZP[M
>ß܂~Ü 55
YHÙ +350  30 1200 35
YHÙ>ã
HTÆØ©Ý
ETÞITß>ã
+600  30 1200 25

ITEÕ>ã

+520  30
ITEÕ>ã

 x ƒx
5-4 x>ZMT… 500
ITEÕ>ã xxFTã xxFTã
xxFTã
¤OŠ>ã

 x
8-4 x>ZMT… 19 500 5
ITEÕ>ã xxFTã
xxFTã
PJ«  1060   09
¤OÛ[E>ã PJ« 18 1350  25 600 13
PJ«  1690  30 16
z²Pß PJ«  2190  35 800 21
z²ƒJß PJ«  2010  35 800 
z²Pß PJ«    45 800 32
z²ƒJß PJ«  2330  40 800 
z²Pß PJ«  3020  50 800 28
z²ƒJß PJ«  2440  35 800 26
3ETKÝ4ÛJß>ˆå6D¶ÚØCP‰>TØ©Eà>ãZEzJ7ØCÖ@Ú«€²PGÝ
[SEKTHTÚ
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 144
 2ØCP[D 4ÛJß>´Ô>TGH…Û«[KÔ>ÜHØC6D¶2N¶>ã6„ßÖ@Ú«>ã
‚…¶ ŠPKÕ>ã 6„ßÖ@Ú«Ą [EJT [KZHT FJTzå [H… 2æ>T߂Ô 6D¶ 6„ßÖ@Ú« YIԗzJÝ «ÚEFT>Ý
μ xFT ƒå 1‚ZN @I CTÔzå 2ƒMÝ ZHTZMØ ąμ xFT ƒxFT ƒxFT
YKØ} β->ZKT ƒxFT Šå IÜ® ƒxFT ƒxFT μ xFT
GTà Ø“å ƒxFT ƒxFT
8ˆETGZP[M   16

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I
3Ù F©ÚEKZP[M 600 4800   18  40 200 1 340 12
>}GZP[M   21
8ˆETGZP[M 1  12
F©ÚEKZP[M 600 4800   14  40 200 1 10
>}GZP[M   16
>ß܂~Ü
800 6400   +2  60 500 
YHÙ YHÙ>ã 310
HTÆØ©Ý 12
ETÞITß>ã   +4 
 

145
950 80 300
ITEÕ>ã
ITEÕ>ã  
+3 

ITEÕ>ã - -    25 25  30 -
μ xxx
¤OŠ>ã

ITEÕ>ã 350 2800    45 -
μ xxx
PJ«   8  80 50 5
400 3200
¤OÛ[E>ã PJ«   11  40 100   
PJ« 600 4800   13  120 100 8
z²Pß PJ«   15 
40 140
z²ƒJß PJ«   13 
z²Pß PJ«   16  165 11
600 4800 40 150
z²ƒJß PJ«   14  210 11

z²Pß PJ«     195 12
40 200
z²ƒJß PJ«   14  235 12
3ETKÝ4ÛJß>´Ô>TG6D¶ÚØCP‰>TØ©Eà>ãZEzJ7ØCÖ@Ú«€²PGÝ[SEKHTÚ
H}€[M6D¶ÜHØ}Jà
6D¶Ü HØ}Jà 8åH« 6DŠà Z@ßÔ>
ZPÙ}J HàZP² 6D¶ÚYET¤>ˆå
2N¶>ˆå HØ}Jà 3¤Ý . 2Pä†GTà
6DŠ[G KTÔ>¶Ý 2Pä†GTà 6DŠ[G
KTÔ>¶Ý RDA – [P 5© Y@ÞJ¶Ý 4J³Ý.
2[P:
• FTå¤ 6D¶Ú YET¤>ˆ‡±Û«Ý
ĦČĆĐĕ2ØCP[D[JÜHJåH©Ú«Eà
6D¶Ü HØ}J[MÚ ØCƒ©PEä¤ ƒ>¶Ý
P @  J T > IC M R Y H … J P ß > ã I ä ² Ý
YPáZP² PJGß>´Ô>TG H…IT²Ý
2N¶ Iä²Ý ±DŠ[GÜ H…Û«[KÔxL«.
H…IT²Ý 2N¶>ã @[IÔ>TE 6D¶ 8åL
Š¯[L„à Y>T©Ô>ÜHØ©ãN« .
6D[PÚ ZE߶ Y@ÞEà ĦĦH…ITäLÜHØ}Jà
• ZEßÛYE©Ô>ÜHØC 6D¶ÜYHT±Ø>ˆå H…ITäLÜ HØ}Jà 8åH« 6D¶Ú ØCÚå
2N¶>[N 2Pä†å H…IT²Ý 2}ÜH[C 3¤Ý . HØ}Jà 8åH« ;ZK
2N¶>ˆå ICÕ¤>NT> >ZMT… IÜ® Iä²Ý ;ZK ®KEÝ, Y>TµÜ®
>DÔx©Eà Iä²Ý >TßZH[SØZKØ}å 2NŠCÜHØC
6D¶Ü HØ}Jà ICMR 6DŠå YET¤ÜHT¤Ý . 6D¶Ü H…ITäLÜ
2ØCP[D[JZJT 2àM« H…ITäL HØ}J‡à 6ãN 2[GÚ« 6D¶>´Ý
HØ}J[MZJT HJåH©Ú EJTß Y@ÞJMTÝ. FàM 6D¶Ô¤ ;± ¤†Ü‚ØC HÕ>ˆÜ[H

2ØCP[D H…IT²Ý2N¶Iä²Ý7ØCÖ@Ú«>ã
6D¶ÚYET¤>ã ®KEÝ @Ô ®KEÝ >TßZHT Y>TµÜ®
x x>ZMT… x [SØZKØ>ã x
x
ETJÕ>ãIä²Ý
30 100  20 
z²ETJÕ>ã
H±Ü®>ã 30 100  15 
¯Ø[C 50 85  - 
4[LÖzZ>T‰Ô>†2àM«™å 100 100 9 - 
HTàƒ‡Iä²Ý
100   5 
HTàYHT±ã>ã
xOÕ¤>ãIä²Ý
100 80  19 -
IÙªÔ>}„àŠ[NPG
HÖ[@4[MÔ>TÞ>†>ã 100 45  - 
IäL>TÞ>†>ã 100 30  - 
HOÕ>ã 100 40 - 10 -
@ßÔ>[K 5 20 - 5 -
Y>TµÜ®Iä²Ý8ÙYDÞ>ã 5 45 - - 5
3ETKÝ4ÛJß>´Ô>TG6D¶ÚØCÝP‰>TØ©Eà>ãZEzJ7ØCÖ@Ú«
€²PGÝ[SEKTHTÚo
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 146
2ˆÔxåLG . H…ITäL HØ}Jà , ®KEÝ 6ÙHEä¤ P‰P¤ÔxL«. 6D¶ ZP[N„à
>ZMT…>ã Iä²Ý 4EK 7ØCÖ@Ú«Ô>[N 6D¶ YET¤>ˆà 6ãN 6D¶>[N
[>JTN 6E¶xL« . 8å EØ}à HTßHEå ÂMÝ ŠNÔ>ÜH©xL«.

H}€[M6D¶ÜHØ}J[MÚ
ØCƒCà
HØ}J‡CÜHØC 6D¶Ü YHT±Ø>[NÔ
Y>TÙ© 6D¶ÜHÙCÕ>[N EJT…Ú«
YPáZP² 6D¶ ZP[N>ˆà 2ETP«
>T[M , IJÝ , IT[M , 4KŠà H…ITL
ZPÙ©Ý. 8å EØ© 8åL >±Ú«, EFH…å
3ZKTÔxJITG 6D[PÚ ZEßÛYE©Ú« , SHCÝ 8åEØ©

2ØCP[D4 H…ITäLÜHØ}Jà
P8Ù EJT…Ü®>ã ;±¯[LH…ITäLÚå2N¶ >ZMT…>ã
 ETJÕ>ã
6Ü®IT xÙDÝ 
4؇ 8Ù~Ô[> 150
ZET[@ 8Ù~Ô[> 125
xÖ@} xÙDÝ 200
Z>T«[IÔ>×z xÙDÝ 220
 H±Ü®>ã
YP²ÝH±Ü® xÙDÝ 100
@TÝHTß xÙDÝ 110
 >TÞ>†>ã
¤OÝHT> xÙDÝ 
6MßÛEET> xÙDÝ 150
 2[@PÝ
3Ø}[LÖzÔ>† xÙDÝ 260
Z>T‰Ô>† xÙDÝ 240
ŽITZ>TÜET>† xÙDÝ 240
YHT†ÚE™å YH…J«Ù©>ã 190
4LTà>† xÙDÝ 220
 zä²Ù}6D¶>ã
Hé{2HÔZ>TCT 8Ù~Ô[> 280

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
2ØCP[D4 H…ITäLÜHØ}Jà
P8Ù EJT…Ü®>ã ;±¯[LH…ITäLÚå2N¶ >ZMT…>ã
ZH@å>®KT 8Ù~Ô[> 220
@TØ «Ù©>ã 220
@ZIT@T 8Ù~Ô[> 200
I@TMTZET[@ 8Ù~Ô[> 200
 @؁>ã
ZEÕ>TÞZPß>C[M ZE> 120
}à
EÔ>Tˆ ZE> 10
®ˆYPàMÚ«Cå ZE> 60
 4Ü®>ãIä²Ý4Ü®P[>>ã
ZH@åH߂ z²«Ù©>ã 400
2…z®Ø© z²«Ù©>ã 280
SàPTZ>@… xÙDÝ 320
Ð>åØ xÙDÝ 380
@ÛZEè 8Ù~Ô[> 140
 ¤}HTGÕ>ã
ZE–ßZE>@ßÔ>[K Z>TÜ[H 
ƒ‡ZCTåØHTà
>T1‚ZE>@ßÔ>[K Z>TÜ[H 110
ƒ‡HTà
H¦ÝHTàZE> Z>TÜ[H 180
@ßÔ>[K
MæŒZE>@ßÔ>[K Z>TÜ[Hƒ‡ 110
¤ˆßHTGÕ>ã Z>TÜ[Hƒ‡ 150
ÂMÝ4ÛJß>´Ô>TG6D¶ÚØCP‰Ô>TØ©Eà>ã;±[>ZJ©
ZEzJ7ØCÖ@Ú«€²PGÝČĆĐĕ[SEKHTÚ4ÛJT

7ØCÖ@Ú«3PDÕ>ã 2. ;áYPT± FT´Ý @T܂C ZPÙ}J

6DŠ[G 6D¶ P‰>TØ} ‚K™©Cå
1. G@… 6D¶ YET¤>ˆà 6GÔ¤
;܂ة 6D¶Ú YET¤„à 8ÛE 6D¶
Š±ÜHITG 6DŠ[GÚZEßÛYE©Ú«
P[>>ã 2>IT> 6ØY>TãNÜH©xL«
HM P[>JTG 6D¶>[N
2àM« 8ÛE 6D¶ ¤[LPT>
EJT…Ô> 6å 3ZMT@[G[J
6ØY>TãNÜH©xL« 8åH[E >ÙC†>.
POÕ¤>.

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 148
2ØCP[D5 PJ«PÛE3ªÔ¤…JIT…6D¶ÚØCÝ
6Cà6[O܂àMTEPß>´Ô¤
6D¶ 6D¶Ú @[IԤݯå @[IÚE6D¶ H…IT²Ý2N¶
ZFKÝ YET¤ 6D¶ÜYHT±ˆå
2N¶>ã
>T[M HTà ƒ‡ HTà Z>TÜ[H
6D¶ @ßÔ>[K x ZE–ß Z>TÜ[H
ETJÕ>ã x >T1‚ Z>TÜ[H
H±Ü® x zä²Ù}
IJ ETJÕ>ã x @TEÝ xÙDÝ
6D¶ ®à>TÔ>ã 8Ù
H±Ü®>ã x H±Ü® xÙDÝ
>TÞ>†>ã x >TÞ>† xÙDÝ
HTà ƒ‡ E„ß >Ü
ZE–ß ETJÕ>ã x zä²Ù}• xÙDÝ
HTà ƒ‡ ZE–ß
@ßÔ>[K x
4K¶ ETJÕ>ã x @TEÝ xÙDÝ
6D¶ H±Ü®>ã x ®à>TÔ>ã 8Ù
>TÞ>†>ã x H±Ü® xÙDÝ
HTàE„ß ƒ‡ >TÞ>†>ã xÙDÝ
>TÞ>†>ã x
HOÕ>ã x H±P>TMÚ䤅J F©ÚEK2N¶
3ETKÝ4ÛJß>´Ô>TG6D¶ÚØCP‰>TØ©Eà>ãZEzJ7ØCÖ@Ú«
€²PGÝ[SEKTHTÚ

Y@JàHT©PTßÚ[EŠ[NJTØ©

1. Ø}YKT ............................... ¦CÜHØC ( ZHÔ>… ) 6D¶

2. …2z .................................. ;± ETJÝ
3. [@KTØ ............................ I« EJT…Ô> HJåH©ÚEÜH©Ý ;± HOÝ
4. ¦K×3 ................................ 6„ßÖ@Ú« C 2>¯ãN HOÝ
5. zÝ>Z>Ü ............................. HÖ[@ ƒN¤
6. څE>T>ÞÔ ......................... ;± >TÞ
7. ‰Z>T ................................. HL[P 4[LÖz
8. ßØZJT> ............................. HT‡‡±Û« EJT…Ô>ÜH©Ý 6D¶
9. [K@>ßÔ ............................. 4Ü®
10. ETÝHT H±Ü® ...................... 4« ;± Y>TØ[C

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 149

[@P 6D¶ 6ÙHPß>ã 4[LÖz
6DŠä¤ ITäLT> YIå[IJTG
>TÞ>† ®KEÚ[GÜ (Z@TJT ®KEÝ)
HJåH©ÚEMTÝ .
ZHT‡Ô 2ƒMÝ, }KT„à ¤´ØCƒÔ
2ƒMÝ 8å² 2[OÔ>ÜH©xL« .
4Ö@Ú« ¤[LHT© ZIÔZKT[@}Ô
2—ƒJT[P 9äH©Ú«xL« .
  P
 TâÔ[>Ö¦Oäz„àHàZP²
€[M>ˆàZE[PÜH©Ý
7ØCÖ@Ú«Ô>ã
 ¤
 OŠ>ˆå7ØCÖ@Ú«
ZE[P>ã
¤OÛ[EÜH±PÝ 8åH« ZP>ITG
PNßÖzÔ>TG H±PIT¤Ý . ;±P±[CJ
PTâÔ[>„à ¤OÛ[E H±PÚà 9äH©Ý
PNßÖz IäL H±PÚà 9äH©P[EŠC
Š[KPTGET> 4±Ô¤Ý .
PNßÖzIä²Ý¯åZGäLÝ
PNßÖz Iä²Ý ¯åZGäLÝ 8åH« HM
6C‡Jà ITäLÕ>[N 6ãNCÔxJ« 3¤Ý.
2[PJTPG: 6Cà H…ITDÕ>ˆà 9äH©Ý
ITäLÝ, 6Cà 3Ô>ÜYHT±Ø>ˆà 9äH©Ý
ITäLÕ>ã , 6D¶Ô ¤OTÞ IÙCMÚà
9äH©Ý ITäLÕ>ã, >‰¶ –Ô¤ IÙCMÚà
9äH©Ý ITäLÕ>ã, 4KÚE <ØC IÙCMÚà
9äH©Ý ITäLÝ 3xJ[P 3¤Ý. 7ØCÖ@Ú«
Iä²Ý @…JTG 6D¶ ITäLÕ>´Ý 4ÛE
>TMÚà ¯ÔxJITGET¤Ý .
ZFTÞE©ÜÁz
¤OŠÜ H±PÚà 9äH©Ý 7ØCÖ@Ú«Ô
¤[L¶ , 2> 2N¶ z¦ IKD ŠxEÝ
(infant mortality) 9äHC P‰P¤ÔxL« .
7ØCÖ@Ú« ¤[L¶ÚEŠK 2E­Cå ZP²‚L
>TKDÕ>´Ý Z@ßÛ« IKDÚ[E

2ØCP[D6 ¤OŠ>ãIä²Ý¤OÛ[E>´Ô>TGZFTÞE©ÜÁz2ØCP[D
PJ« E©ÜÁz
‚LÛE6Cå YSH[C}æą¯Eà¯[LĒēę¯Eà¯[LąĆĊ
PTKÕ>ã [SH[C}æą4KÙCTP«¯[LćēČo¯Eà¯[L
Ēēę4KÙCTP«¯[L
PTKÕ>ã ćēė4KÙCTP«¯[LĒēęÂåLTP«¯[L
PTKÕ>ã ćēėÂåLTP«¯[LĒēęFTå>TP«¯[L
ITEÕ>ã Ēēę:ÛETP«¯[LYSH[C}æąÂåLTP«¯[L
ITEÕ>ã EØCÝ[IE©ÜÁz
¯EàITEÕ>ã ĐĐĕ
ITEÕ>ã ćēėĒēę¯EàÁæCß
3Ù©>ã [CHTÞ©E©ÜÁz
3Ù©>ã ćēėĒēę4KÙCTP«ÁæCß
ćēėo}ܕ…JTYHßØ©ŒæYCØCGæĒēęoZHT‡ZJTY@TØ©I±Û«ĐĐĕo
EØCÝ[IYHTå­Ô¤ ÕxÄYHàMT
3ETKÝĥııĭİĪĬĥģĴĤĬĨĦīİĦıĢİġĢģĞIJĩıģĦĩĢİĭġģ
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 150
9äH©Ú«xL« . YETä² ZFTÞ>´Ý 4à Z>T‰ 4[LÖz , ™å , ¯Ø[C„å I×@ã
¯ÔxJ HÕ[> PxÔxåLG. 8GZP >±, HTMT[CÔ>Ø}, ZJT>ßØ H±Ü® P[>>ã
¤OÛ[E>[N 4ÛZFTÞ>ˆ‡±Û«Ô >TÜHTäL Iä²Ý ETJÕ>ã ZHTåL ¯Eå[I
ZFTÞE©ÜÁzÜ ZHT©P« 2PzJÝ . 6D¶>ã ZHT«ITG ®KEÚ[E POÕ¤xåLG.

¤OÛ[E ‚LÛE ¯Eà 3Ù}à 9äH©Ý

PNßÖz Iä²Ý ¯åZGäLÚä¤ FàM Y>TµÜ®
7ØCÖ@Ú« 2PzJITxL« . ¤OÛ[E„å ¤OÛ[E H±PÚà ‡Ü‚©>ã Iä²Ý
PTÞ, FTÔ¤, Iä²Ý Y@…ITG HT[E ¯ßÖz 4å†J[IJTG Y>TµÜ® 2ƒMÕ>ˆå
2[CPETà ETÞÜHTà 2àM« ¯Eå[IJTG 3ETKÕ>NT> ETÞÜHTà
¤OÛ[E>´Ô>TG 6D¶>ã ZHTåL –ßÚE Iä²Ý ¤OÛ[E 6D¶>ã 6ãNG .
6D¶>[N 6†×¦Eà, ŠµÕ¤E‡‡±Û«
HàZP² ¯Eå[I 6D¶>[N YIà³PEä¤
[PØCƒåĄ
ITäLÝ YH²xL« .
ETÞÜHTà Iä²Ý ¤OÛ[E 6D¶>ã
@Ô ¤OÛ[E>´Ô¤ Y@JàHT© PNßÖz
6„ßÖ@Ú« “A” x[CÔ¤Ý ¯Eå[I 6D¶
I ä ² Ý  4 J à H T G  ¯ å Z G ä L Ú  ä > T >
3ETKÕ>ã 3¤Ý . ¤OÛ[E>ã 6ÙªÝ
6DŠ‡±Û«@ÔZE[PÜH©xL«@Ô
¯Eå[I 6DPTG ¯Ø[C„å I×@ã
>TßZHT[SØZKØ®KEÝ2àM«Y>TµÜ®
>±, I×@ã Iä²Ý HÖ[@ 4[MÔ>TÞ>†>ã
6ãN6D¶>ˆ‡±Û«x[CÔxL«¤OÛ[E
Iä²Ý HOÕ>ã, 6ETKDIT> H@[MԎ[K,
ZHT«ITGxZMT>ZMT…>[N;±FT[NÔ¤
Ž[K>ã , 6±[NÔxOÕ¤ Iä²Ý 5Kà
¬>ßxL«8åH[E¤OÛ[E„å6JKÝ8[C
ZHTåL[P 6„ßÖ@Ú« ‘A’ 2àM«
Iä²Ý E[M ¦äLNŠå PNßÖz ŠxEÝ
>ZKTØ}[G POÕ¤Ý ·©Eà 6D¶
¦Ø}Ô>TØ©xL«
3ETKÕ>NT¤Ý .

>TßZHT[SØZKØ©>ã
[PØCƒåĈ
¤OÛ[E>ã 4JàHT> ¬>±Ý
>TßZHT[SØZKØ}å ¯Eå[I P[> ¤OŠ>ã [PØCƒå E [JÚ ETÞÜHTà
MTÔZCTæ 3¤Ý . 4« ETÞÜHT‡à 6ãN Iä²Ý ¤OÛ[E 6DŠà 4±Û«

>TßZHT[SØZKØ}å 3ETKÝ 3¤Ý. YH²xåLGß . HÖ[@ 4[MÔ>TÞ>†>ã ,

MTÔZCTæ 4àMTE ¤OÛ[E 6D¶>ã >TÞ>† , 8ÙYDÞ YHT±Ø>ã , Z>T«[I ,

ZHTå² Z@TJT 2}ÜH[C„MTG ¤OÛ[E ¯[NÔ¤±Ú« 6„ßÖ@Ú« E „å ¯µ

6D¶>ã ¦ÔZKTæ P}ŠMTG 3ETKÕ>ã 3PG . ETJ YKTØ}>ã ,

>TßZHT[SØZKØ©>[N POÕ¤xL« . ETJÕ>ã Iä²Ý Y@…ÉØCÜHØC 2àM«

¤OŠÜ H±PÚå 4²„à ¤OŠ>ã IÜ® ·ØCÜYHäL ETJÜ YHT±Ø>ã ,

>TßZHT[SØZKØ©>[N ETJÕ>ã YPÙYDÞ, 5Kà Iä²Ý ¯Ø[C„å

Iä²Ý ETJÜ YHT±Ø>ã, HOÕ>ã Iä²Ý YPã[NÔ>± ZHTåL[P PNßÛE

>TÞ>†>ã Z@ßÛE ·©Eà ÂMÕ>ˆ‡±Û« ¤OÛ[E>´Ô>TGET¤Ý .

YH²xåLG .
6„ßÖ@Ú«Ď
®KEÝ ¤OÛ[E 6D¶ HÖ[@ 4[MÔ >TÞ>†>ã ,
ETÞÜHTà Iä²Ý ¤OÛ[E 6D¶ Hå† 4[LÖz Iä²Ý 5Kà 3xJG
®KEÚ[GÔ Y>TÙ©ãNG . 4[LÖz , 6„ßÖ@Ú« K x[CÔ¤Ý 3ETKÕ>NT¤Ý .
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 151
[PØCƒåĆ
ETÞÜHTà Iä²Ý ¤OÛ[E 6D¶>ã 3xJG
6„ßÖ@Ú« “C” x[CÔ¤Ý ¯Eå[I 6D¶
3ETKÕ>ã 3¤Ý. 6„ßÖ@Ú« “C” x[CÔ¤Ý
·©Eà 3ETKÕ>ã >TÞ>†>ã ( 8 . >T .
EÔ>Tˆ>ã), HOÕ>ã (8.>T.zØKæ HOÕ>ã,
HÜHTˆ Iä²Ý æØKT YH…>ã ) Iä²Ý
POÔ>ITG HOÕ>ã Iä²Ý >TÞ>†
@T²>ˆà 4JàHT>ZP 2>ITG 2àM«
Y@†ÉØCÜHØC 6„ßÖ@Ú« “ C ” 6ãN« .
6„ßÖ@Ú«ą12
¤OÛ[E ‚L܂åZHT« Z@ƒÔ>ÜHØ}±Ô¤Ý
6„ßÖ@Ú« B 12 YHT«PT> 9LÔ¤[LJ 8
ITEÕ>ã P[K ¤OÛ[E„å ZE[PÔ¤
x [ C Ô x L « . Z H T « I T G B 12 Y > T Ù C
ETÞÜHTà 2àM« ¤OÛ[E 6D[PÚ EÔ>
2N¶ ¬>±Ý ¤OÛ[E>ã ZHT«ITG 2N¶
6„ßÖ@Ú[GÜ YH²xåLGß . ¯Eå[I
6DPTG 4[LÖz , ¯Ø[C„å I×@ã
>± , Iä²Ý HTà YHT±Ø>ã ZHTåL[P
6„ßÖ@Ú« E „[G ¤OŠ H±PÚå
4²„³Ý POÕ¤xåLG .
>TàzJÝ
;± ¤OÛ[E ZHT«ITG 2N¶ >TàzJÚ[E
ETÞÜHTà 2àM« ¤OÛ[E 6D[P ¬>ßPEå
ÂMÝ YH²xåL« . PNßÛE ¤OÛ[E>ã
·©Eà >TàzJÚ[E ¯Eå[I 6DPTG,
¦[PÃØCÜHØC E„ß, HTMT[CÔ>Ø}, Hå—ß,
Y@†ÉØCÜHØC ETJÜ YHT±Ø>ã , zM
HÖ[@ 4[MÔ >TÞ>†>ã ( xOÕ¤ P[>
Iä²Ý Ž[K ZHTåL[P ) Iä²Ý ZCT1®
3xJP䆇±Û« YH²xåLG.
4±Ý®Ö@Ú«
ETÞÜHTà , ¤OÛ[E 6D¶ 4[LÖz , 5Kà ,
H±Ü® P[>>ã, ¯µ ETJÕ>ã YKTØ}>ã,
ETJÕ>ã 2àM« Y@†ÉØCÜHØC ETJÜ
YHT±Ø>ã Iä²Ý HÖ[@ €L>TÞ>†>ã
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I
3xJG 4±Ý®Ö@Ú[E POÕ¤Ý
3ETKÕ>NT¤Ý. £Ý 4±Ý®, ¯Eå[IJTG
z>Ü® 4[LÖz , 5Kà , Z>T‰ 4[LÖz , ™å
ZHTåL ŠMÕ¤ ¦Ô>ˆà >TDÜH©xL«.
£Ý 4àMT 4±Ý® ETÞÜHTà,
ETJÜYHT±Ø>ã , H±Ü®>ã , HOÕ>ã
Iä²Ý >TÞ>†>ˆà >TDÜH©xåL« .
¤OÛ[E>ã YH±ÝHT³Ý £Ý 4àMT
4±ÝHT>ZP 6DŠ‡±Û« YH²xåLGß .
˜å E„ß , 2àM« ZCT1® 8åH«
Z@TJTŠ‡±Û« 8©Ô>ÜHØC ®>â YHäL
6DPT¤Ý. 4« G 6DŠå ‚KETGITG
ÂMÜYHT±ã 3¤Ý. ZI³Ý 4« ®KEÚå
FàM 3ETKIT¤Ý Iä²Ý 4å†J[IJTE
8àMT 8Ø© 2ƒZGT 2ƒMÕ>[N°Ý
Y>TÙ©ãN«. ZI³Ý 4« 4±Ý®,
>TàzJÝ , ITÕ>—æ , Y@‡JÝ Iä²Ý
HTæHKæ 3xJ ET« 6Ü®>ˆå zLÛE
3ETKIT> 6ãN« .
«ÚEFT>Ý
¤OÛ[E>ã «ÚEFT>Ú[EÚ ETÞÜHTà ,
¤OÛ[E 6D¶ , 4[LÖz , Z>T‰ 4[LÖz ,
5Kà, ¯Ø[C„å I×@ã >±, HTMT[CÔ>Ø},
¦[PÃØCÜHØC E„ß , H±Ü®>ã , Iä²Ý
¯µ ETJ YKTØ}>ã, ETJÕ>ã Iä²Ý
Y@†ÉØCÜHØC ETJÜYHT±Ø>ã
3xJP䆇±Û« YH²xåLGß .
Z@T}JÝ
3ZKTÔxJITG ¯µ[IJT> PNßÛE
¤OÛ[E>ã ¯Eå[IJT>Ú ETÞÜHT[M
2àM« €[MJTG –ßÚEEå[I Y>TÙC
¤OÛ[E 6D[P°Ý ¬>ßxåLG. 4EGTà
¤†Ü‚ØCNŠà z†J 2N¶ Z@T}JÚ[EÜ
YH²xåLGß . 3GTà , 4« PNßÖzÔ¤Ü
ZHT«ITG 2NPT¤Ý .
FTßÖ@Ú«
ETÞÜHT‡à FTßÖ@Ú« 4à[M . ¯Eà 3²
ITEÕ>ã P[K ¤OÛ[E>ã YHT«PT>
152
FTßÖ@Ú[EÜ YHLITØCTß>ã . 6DŠà 9LÔ¤[LJ 10-40 ƒ . ‡ ÝHTà ¦KÔ¤Ý .
¯Eå[I 6D¶>[N 2†¯>ÜH©Ú«PETà, ÝHT‡à 2CÕx°ãN 7ØCÖ@Ú«Ô>ã
FTßÖ@Ú« 6ØY>Tã´Eà 2>…ÔxL« . ‚åP±IT² :
H±Ü®>ã, ¯µ ETJ 6D¶>ã, HOÕ>ã
Iä²Ý >TÞ>†>ˆà FTßÖ@Ú« 2ØCP[D7 ÝHT‡à6ãN
>TDÜH©xåL«. –ß, H±Ü®>ã, ¯µ ETJ 7ØCÖ@Ú«Ô>ã
6D¶>ã , HOÕ>ã Iä²Ý >TÞ>†>ˆà 7ØCÖ@Ú« 2N¶ƒ‡
FTßÖ@Ú« >TDÜH©xåL« .
@Ôx>ZMT… 58

–ß Y>TµÜ®x 

¤OÛ[E„å –ßÚZE[P>ã ETÞÜHTà ,

>TàzJ݃x 31
¤OÛ[E 6D¶ Iä²Ý ¯Eå[I 6D¶ HTæHKæƒx 14
3xJPä[L ¬>ßP‡±Û« 5© 4±Ý®ƒx 
Y@ÞJÜH©xåL« . ®KEÝ , Y>TµÜ®>ã
®KEÝx 
Iä²Ý >TßZHT[SØZKØ©>ã 3xJPä†å
MTÔZCTæx 
PNßz[E ITäLÚ[E €>âÚ«Ý
ZPŠ[G„å ÂMÝ 6C‡‡±Û« –ß >ZKTØ}åČĘ 186
6±PTxåL« . 4JàHTG ¹â€[M„à 6„ßÖ@Ú«ĄČĘ 296
¤OÛ[E„å –ßÚZE[P>ã ZHT«ITG 3ETKݤڅ
2N¶ ETÞÜHTà 2àM« @…JT>
ITä†J[IÔ>ÜHØC ¤OÛ[E 6DŠ‡±ÛZE ÝHT‡à, [PK[R 8ßÔ¤Ý
YHLÜH©xåLG . Y@JàHTØ[C 6[CJ 4åCßYHKTå ZHTåL
YHT±Ø>ã >TDÜH©xåLG. 4à B12 [J
 ETÞÜHTàY>T©ÚEà 4[DÔ¤Ý ®KEÝ 6ãN«. 4EGTà E-Z>T‡

‚LÛE ¯Eà 6 ITEÕ>´Ô¤Ú ETÞÜHTà Iä²Ý ‚L HTԓ…JTÔ>ã PNßPEä¤

IØ©ZI ¤}Ô¤Ý ¤OÛ[E>ˆå PNßÖz , B 12 x[CÔ>TIà ZHTފ©xL« . 4à

ƒ>¶Ý zLÜHT> 4±Ô¤Ý. ETÞÜHTà [PKæ YETä²Ô>[N 8ßÔ>Ô·}J

¤}ÜH« ¤}Ô¤Ý >TMÚä¤ IØ©IàMT« 8ß 6„ß YHT±Ø>ã (antibodies)

2Pß>ã PNßÛE ‚L¤Ý FàM HJå>[N 6ãN« .

2ˆÔ>Ô·}J«. ¦>܂K@PÝ ¯}ÛE

2[KI~ ZFKÝ >‰Ú« ¤OÛ[EÔ¤Ú ETÞÜHTà7Ø©PETà9äH©Ý
ETÞHTÆØCÜH©xL«. ETÞÜHTà, Få[I>ã
¤OÛ[EÔ¤ FàM 6CàFMÚ[E ¤OÛ[E>´Ô¤ ETÞÜHTà 7Ø©PZE 8ˆJ
IØ©IàMT« FàM ¯åZGäLÝ Iä²Ý zLÛE P‰JT¤Ý . 2[P ‚åP±Ý
Iä²Ý 6NŠJà YPˆÜHTØ}[G°Ý Få[I>[NÔ Y>TÙ©ãN« .
POÕ¤xL« 8å­Ý >±Ú[E 2YI…Ô>
¤OÛ[E>´Ô>TG @Õ>Ý (2005) 6²JT>Ü 7ØCÖ@Ú«Ô>TK~>ã
‚åHä²xL« .
ETÞÜHT‡à >TDÜH©Ý 7ØCÖ@Ú«Ô>ã ,
ÝHTà : ¤OÛ[E ‚LÛE ¯Eà 4KÙ© ¤OŠÔ¤ 9äLPT² @…JTG 2NŠà 6ãN«.
2àM« Âå² FTØ>´Ô¤ z†J 2N¶>ˆà ETÞÜHT‡à ®KEÚå 2N¶ ¤[L¶. 3GTà

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 153
HTà @ßÔ>[KJTxJ MTÔZCTŒå 2N¶ 2ØCP[D8 ETÞÜHTàIä²Ý
2>Ý. Y>TµÜ‚å 2N¶Ý ¤[L¶. H¦ÝHT‡å;ܘ©
®KEÚå 2N¶ ¤[LPT> 4±ÜH«
7ØCÖ@Ú«Ô>ã ETÞÜ H¦Ý
¤OŠ>´Ô¤ HJGˆÔxL«. HT‡à 4±Ô¤Ý
ƒ‡ HTà HTà
®KE¯Ý , MTÔZCT 3ஃå 8åL ·Ø©Ü
YHT±NT> >TDÜH©xL«. 4« H¦ÝHT‡à Eٔßx 88 
>TDÜH©Ý ®KEÚ[E ŠC 8ˆà K~Ô>Ô @Ôx>ZMT… 65 
·}J«. MTÔZCTæ HT³Ô¤ 4Jä[>JTG ®KEÝx  
4Ü[HÚ E±P«Cå , >TàzJÝ Iä²Ý
>TßZHT[SØZKØx  
4±Ý®Ö@Ú« 6†×@ÜH©E³Ô¤Ú
«[D®…xL« . Y>TµÜ® 2NŠà ¤[LÛ«
Y>TµÜ®x  
>TDÜHØCT³Ý 2« z²z² P[M>NT> >TàzJ݃x 28 120
(e-mulsified) 6ãNETà 8ˆà HTæHKæƒx 11 90
K~ÔxL«. ŠMÕ¤>ˆCƒ±Û« x[CÔ¤Ý
4±Ý®ƒx -- 
HT‡à 6ãN[E ŠC ETÞÜHT‡à 6„ßÖ@Ú«
>ZKTØ}åČĘ  
C ·©EMT> >TDÜH©xL« . 2ZEZHTM
H¦ÝHT[M ŠCÔ ¤[LPT>Ú ETÞÜHT‡à [EJTƒåƒx  
>TàzJÝ >TDÜHØCT³Ý , 2« zLÜHT> [KZHT‚ZNŠåƒx  
¤OŠ„å 6C‡à EåIJITxL«. 6„ßÖ@Ú«Ćƒx 3 2
2ØCP[D 8 ETÞÜHT³Cå H¦ÝHT[M°Ý
Z>zZGTYAåMTÔZCT
;܂ة >TØ©xL« .  
3ஃåŠxEÝ

6Õ>´Ô¤YE…°IT"
3>æØ 1 ¯Eà 7 P[K 6ØHØC FTØ>㠊[N¶ ¤[LPTG ZFTÞÚE©Ü[H
6M> ETÞÜHTà ®>Ø©Ý PTKIT¤Ý . 9äH©Ú«xL« .

2 Z I Ô Z K T Z H AW > ã : 4 [ P > N T à
HTԓ…JT[PÖ Y@…ITGÝ
STßZITå>ãIä²ÝPNßÖzÔ
Y@ÞJ ¯}°Ý . ZI³Ý YETä²
>TK~>ã
ZFTÞ>´Ô¤ 8KT> ZFTÞ 8ßÜ®
ETÞÜHT‡à [EKTÞ[CÚ¾Ù©Ý STßZITå
@Ô[J 9äH©Ú«xL«.
(ETÞÜHT‡à [EKTÞ[CÚ¾Ù©Ý 3 ‡ÝZHT[@Ø>ã : ‡ÝZHT[@Ø>ã ,
STßZITå (TSH) [EKTÔzå , 4妇å
4ÙCßYHKTå ZHTåL [PKæ
Iä²Ý ®ZKTMTÔ}å ZHTåL STßZITå>ã
8ßÜ® YHT±Ø>[N 6äHÚ
2> 2NŠà >TDÜH©xåLG . ZI³Ý ,
Y@ÞxåLG.
4à PNßÖz[J ;µÕ¤H©Ú«Ý
4 M T Ô Z C T Y H … å : 4« ;±
>TK~>ã, PNßÖz 7Ôx>ã Iä²Ý PNßÖz
4±Ý®Ö@Ú[E 4[DÔ¤Ý
ITä†>ã 3xJ[PÔ >TDÜH©xåLG .
®KEIT¤Ý. 4« 4.Z>T[M
Iä²Ý 4EK HTԓ…JTÔ>ˆå
ZFTÞE©Ü®Ô>TK~>ã PNßÖz[JÚ E©ÔxL«.
ETÞÜHT‡à >TDÜH©Ý ŽâÔ>ÙCÜ 5 8 å [ R Ý > ã : ETÞÜHTà,
YHT±Ø>ã ¤OÛ[EÔ¤ 8ß ‡ÜZHæ, 2ƒZMæ Iä²Ý
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 154
 MTÔZCT YHKTԌZCæ ZHTåL
8å[@Ý>[N POÕ¤xL«.
4[P Y@…ITGÚL[G
ZIÝH©Ú«PZET©,
Š[NŠÔ¤Ý ¬Ùª„…>[N°Ý
2‰ÔxåLG.
6 4 Ý Ã Z G T ¤ Z N T ® ‡ å :
2[GÚ« P[>JTG
8ßÜ®Ü YHT±Ø>[N (antibodies)
6ãNCÔxJÜ HT«>TÜ® ®KEÕ>ã
3¤Ý.
YHT±NTETKÔ>TK~>ã
ETÞÜHTZM , ¤OÛ[EÔ¤Ô Y>T©Ô>Ô·}J
ƒ>Ô ¤[LÛE 6D¶Ü YHT±NT¤Ý.
ETÞÜHTà ¦KÜHEä>T> ETÞ 6ÙªÝ
·©Eà 6DŠå Y@M[PÔ >DÔxØCTà
·C IäL Y@Jä[> 6D¶Ü YHT±Ø>´Cå
;Ü‚Ø©Ü HTßÔ¤Ý ZHT« ETÞÜHTà ƒ>¶Ý
Š[MÔ¤[LPTG ;± YHT±NT¤Ý .
6NŠJà>TK~>ã
ETÞÔ¤Ý, ¤OÛ[EÔ¤ƒ[CZJ
3ZKTÔxJITG, @ÛZETQITG
6DßÖz>KITG 6L¶ 9äHC ETÞÜHTà
7Ø©P« ¯ÔxJIT¤Ý .
4Jä[>Ô>±ÚE[CÖ@TEGÝ
ETÞÜHTà Y>T©Ô¤Ý >TMÚà ETÞÔ¤
2©ÚE >ßÜHÝ 9äH©P« E[CH©xL« .
2«IØ©IàMT« ETÞÜHTà 7Ø©P«
ITßH>Ü ®ä²ZFTÞ P±P[E°Ý E©ÔxL«.
‚LFå[I>ã
5. 8ÛE ZP[N„³Ý Y>T©ÜHEä¤
ƒ>¶Ý 8ˆ«.
6. ETÞÜHTà ¤}Ô¤Ý ¤OÛ[E>´Ô¤Ü
•Õ¤ HTØ}à HTà ¤}ÚE ¤OÛ[E>[N
ŠC zLÜHTG H¤ÚE†°Ý L­Ý
¬Ùª†¶Ú L­Ý >TDÜH©Ý.
4[P
ZFTÞ Y@Jä[>6D¶Y>T©ÚEà
ZPYLÛE 6D¶Ý 5© Y@ÞJ ¯}JTE zLÛE
6D¶ ETÞÜHTZM 3GT³Ý zM EŠßÔ>
¯}JTE ¹â€[M>ˆà Y@Jä[> 6D¶
Y>T©ÜH« 2PzJITxL« .
>TKDÕ>ã
1. ¤²xJ >TM ZFTÞ>NTxJ >TÞÖ@à
2àM« ƒ>¶Ý >©[IJTG
ZFTÞ>NTxJ >T@ZFTÞ Iä²Ý 4±EJ
ZFTÞ.
2. ETÞÔ¤ æ“KTÞ©>ã , 8ß 6[LEà
YHT±Ø>ã (anti coagulants) Iä²Ý
>…JÔ> I±Û«>ã Y>T©Ô>ÜH©Eà.
3. ¤[LÛE HTà ¦KÜ®
4. ET„å IKDÝ
>ßÜH >TMÚà 37 PTKÕ>´Ô¤
¯åHT> ‚LÔ>Ô·}J ¤OÛ[E>ã
¯߶LT ¤OŠ>ã 3Pß
 €KÜ®6D¶>ãIä²Ý
HTà6DŠà4±Û«IäL
6DŠä¤ITLÖY@ÞP«
ĴĢĞīĦīĤ
2. ¤OŠ„å ET[C>ã FåLT> ¯µ
¤OÛ[E„å PTâŠà ¤[LÛE HØ@Ý FTå¤
PNßÖz 2[CxåLG.
ITEÕ>´Ô¤Ú ZE[PJTG 8àMT P[>
3. E T Þ Ü H T à 8ÛEŠEITG
6D[P°Ý HTà POÕ¤xL«. HT‡à 4±Û«
¬Ùª„…>´Ý 4àMTIà
C 6D¶Ô¤ ITäLÝ YH²PZE
ƒ>¶Ý ¦ÚEITGET> 4±Ô¤Ý.
HTàILÔ>}ÚEà (weaning) 8GÜH©Ý .
4. ETÞÜHTà 8ÜZHT«ZI ®JET>¶Ý,
@…JTG ¤}Ô¤Ý YPÜHÚ³Ý HTà ILÔ>}ÚEà 8åH«, H}ÜH}JT>
>TDÜH©Ý. HT‡àMT 6D¶>[N ETÞÜHT³Cå
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 155
2†¯>ÜH©Ú«P« 3¤Ý . ¤OÛ[E[J
ETÞÜHT[M ILÔ> Y@ÞP« FTå¤
ITEÕ>ˆ‡±Û« YETCÕ¤Ý .
HTà 6DŠ‡±Û« IäL 6DŠä¤
ITLÖ Y@ÞPå €[M>ã :
HTàILÔ>}ÚEà 8åH« ETÞÜHTà
2àM« EJT…Ô>ÜHØC HTà 6DŠà 4±Û«
C 6D¶>´Ô¤ ITäLÝ 2[CEà 3¤Ý .
4« ‚åP±Ý €[MJT>
P¤Ô>ÜHØ©ãNG
→ €[M I – ¤OÛ[E>ã POÔ>IT>
4-6 ITEÕ>ˆà C 6D[P 8©Ô>
EJTKT¤Ý.
→ €[M II – 6-9 ITEÕ>ã
→ €[M III – 9-12 ITEÕ>ã
€[MČ
¤OÛ[E>NTà YIàM 4JMT« . 8GZP ,
¯Eà HTàILÔ>}Ô¤Ý 6D¶>ã , HT‡å
2ZE €[MÚEå[I„à 4±ÚEà
2PzJITxL« . 2…z 2àM« Z>T«[I
IT¶ >MÛE HTà ¤OÛ[E„å ¯Eà ITä²
6D¶Ô¤ 6>ÛE«. 6D¶ POÔ>IT>
7ØCÜH©Ý 6DŠå YPÜH€[M„à
4±ÚEà ZPÙ©Ý. IzÚE >TÞ>†>ã 2ZE
€[MÚEå[I„à Y>T©ÚET³Ý 6>ÛE«
3¤Ý. (8-©) 6±[NÔxOÕ¤, >TKØ,
6D¶>ã 2àM« 6PßÜ® 2àM« 4Ü®
¦[P°[CJET> 4±Ô> ZPÙ©Ý. ¤OÛ[E
HTàILÔ>}Ô¤Ý 6D¶>´Cå G¯Ý
600 ƒ‡ ETÞÜHTà 2àM« ¤OÛ[E
6D[PÜYHL ZPÙ©Ý .
€[MČČ
¤OÛ[E>´Ô¤ 7Ø©ÝZHT« 2> C
6D¶ 7ØCÜH©Ý . ¤©ÝHÚà 6ãN
IäLPß>ã 6ÙªÝ 2N¶ 6D[P ‚[@ÛE
2àM« IzÚE P}Šà 6ÙDÚ
YETCÕ¤xåLG. 3² ITEÚà
¤OÛ[E>NTà YIàM ¯}°Ý.
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I
8GZP   >}GITG 6D¶>[N YIàMÔ
Y>T©Ô>MTÝ. 4[P ŠKà 6D¶>ã
8GÜH©Ý. @[IÔ>TE YIå[IJTG HOÕ>ã
Iä²Ý >TÞ>†>ã, @[IÔ>TE >TKØ Žä²>ã,
@[IÚE HÖ[@ ˜åæ Iä²Ý YIå[IJTG
PT[OÜHOÝ , HàZP² 2[IÜ® Iä²Ý
P³PTG ¦[P°[CJ 6D¶>ã
H…Û«[KÔ>Ü©xåLG .
€[MČČČ
4ۀ[M„à ¤OÛ[E>ã 2ZF>IT> 500-
600 ƒ‡ ETÞÜHTà 2àM« ¤OÛ[E
6D¶>´Ô¤Ô ·©EMT> C 6D¶>[N
6ÙxåLG. HàZP² 6D¶>[NÜ HàZP²
2N¶>ˆà , P}PÕ>ˆà 6D¶>[NÔ
Y>T©Ô>ZPÙ©Ý. 9YGà ¤OÛ[E
YH…J «>ã>[N 6ÙDÜ HO>ZPÙ©Ý .
HTà6DŠà4±Û«IäL6DŠä¤
ITLÖY@ÞP«Iä²Ý«[D
6D¶>ˆå¯ÔxJÚ«PÝ
→ ;± ZFKÚà 6D[P IØ©Ý
2†¯>ÜH©Ú«Eà
→ IäYLT± 6D[PÔ Y>T©ÜHEä¤
¯å 9ä>GZP Y>T©ÚE 6D[P
¤OÛ[EÔ¤Ü HOÔ¤Eà
→ HOÖ@T²>ã Z>TÜ[H>ˆà Y>T©Ô>
ZPÙ©Ý . HTØ}à>ˆà Y>T©Ô>Ô
·CT«
→ ¤OÛ[EJTà YIàM ¯}°ÝZHT«
H}ÜH}JT> z†JET> F²Ô>ÜHØC HOÝ
Iä²Ý >TÞ>†>[N YHT«PT> 8 ¯Eà
9 ITEÕ>ˆà Y>T©Ô>MTÝ.
→ 6D¶ÚZEߊà HàZP² P[>>ã
4±ÜH« ¯ÔxJÝ.
→ ¤OÛ[E>ã zM 6D¶>[N
@T܂C I²Ô>MTÝ . 3GTà , ;å[L
IäYLTå²Cå >MÔ¤ÝZHT«
Š±Ý‚ @T܂©PTß>ã . ¯Ø[C[J
ETJÕ>ã 2àM« >TÞ>†>´Cå
>MÛ« Y>T©Ô>MTÝ.
156
→ ¤OÛ[E>ã YH…JPß>[NÜ ZHTå² → ¹Ü®>ã : HOÕ>ã x[CÔ>TE ZHT«
@T܂©PEä¤ HO¤Ý P[K 2Pß>´Ô¤ HÖ[@ 4[M >TÞ>†>[NÔ Y>TÙ©
>KÙ}JTà 7ØCMTÝ. ¹Ü Y>T©Ú« 5© Y@ÞJMTÝ.
→ ®ET> EJT…ÚE 6D[P Y>T©Ô>
ZPÙ©Ý. C«[D6D¶>ã
→ ETÞÜHTà 7Ø©PEä¤ 4[CÜHØC → IzÚE 6D¶>ã: IzÔ>ÜHØC
ZFKÕ>ˆà 6D¶ Y>T©Ô>ÜHC 6D¶>[N 7 Iä²Ý 8 3Ý
ZPÙ©Ý. ITEÚ‡±Û« KP 6D¶Cå POÕ>
→ 6DŠå YPÜHÝ ¹CT>ZPT, ZPÙ©Ý.
¤ˆßÖzJT>ZPT 4±ÚEà ·CT«. → ETJÝ Iä²Ý 2…z >×z>ã: IzÚE
ETJÕ>NTG 2…z, Z>T«[I Iä²Ý
«[D6D¶>ã Z>âPK¤ ZP> [PÚ« IzÚE ·µCå
¤OÛ[EÔ¤ ETÞÜHT³Cå ·©EMT> ·©EMT> ETPK 8ÙYDÞ Z@ßÚ«
Y>T©Ô>ÜH©Ý ZHT«ITG @Ú«Ô>㠀K݂J 6ÙDÔ Y>T©Ô> ZPÙ©Ý.
6D¶>ã «[D 2àM« €KÜ® 6D¶>ã → >TÞ>†>ã : 6„ßÖ@Ú«>ã Iä²Ý
8GÜH©Ý. 4[P HTà ZHTåL KP 6DPT> ET« 6Ü®>[N YH²PEä¤ 6D¶Cå
2àM« >×z, ·â, ZHTåL 2[K C ZP>[PÚE 6±[NÔxOÕ¤ , HÖ[@
6DPT> 2àM« 2…z @TEÝ ZHTåL C 4[M >TÞ>†>ã Iä²Ý >TKØ
6DPT>¶Ý 4±Ô>MTÝ. 4ÛE 6D¶>[N ZHTåLPä[L 2†¯>Ý Y@ÞJ
;± PJ« P[K Y>T©Ô>MTÝ . ZPÙ©Ý.
→ HOÕ>ã : HOÕ>[N ®µÕ> [PÚ«Ý
(stewed) z†JET> F²Ôx°Ý
«[D6D¶>ˆåP[>>ã
Y>T©Ô> ZPÙ©Ý . @ßÔ>[K Iä²Ý
KP«[D6D¶>ã 8³ƒÖ[@[J ¦[PÔ>T> Z@ßÔ>MTÝ.
→ HTà: ETÞÜHTà Y>T©Ô¤Ý ZFKÝ 3 ¯Eà → 2[@P 6D¶ : ¯Ø[C„å I×@ã
4 ¯[LJT> ¤[LÔ>ÜHØ© 6 ITEÚà >±[P FàM ®KEÚå 3ETKIT>
4±Û« ETÞÜHT³Ô¤ HMT> H¦ÝHTà Y>T©Ô>MTÝ Iä²Ý 4« YHT«PT>
Y>T©Ô>ÜHC ZPÙ©Ý . ¯Eà ¯[L YIå[IJTG ·µCå 2†¯>ÜH©ÚE
Y>T©Ô¤ÝZHT« H¦ÝHTà –±Cå ZPÙ©Ý . ¯Ø[CÔ>± , ¤OÛ[E„å
Z@ßÚ« 2:1 8åL ŠxEÚà Y>T©Ô> 10 ITEÕ>ã P[K Y>T©Ô>Ô·CT« .
ZPÙ©Ý. @ßÔ>[K ¦[P[J°Ý 9YGà 4« ;áPT[I[J
>ZMT…[J°Ý 2>ÜH©Ú«PEä>T> YPˆÜH©Ú«Ý . Få¤ @[IÔ>ÜHØC
Z@ßÔ>MTÝ. 4[LÖz 2àM« ZP> [PÚE ™­Cå
→ ®« HOÚå @T²>ã : ¤OÛ[E„å 6Ü® Z@ßÚ« 6ÙDÔ Y>T©Ô>MTÝ.
3 3Ý Iä²Ý 4 3Ý ITEÚà → H±Ü®>ã: ETJÕ>´Cå H±Ü®
z†J 2N¶ ®J HOÖ@T²>[NÔ Z@ßÚ« ·âP}Šà Y>T©Ô>MTÝ .
Y>T©Ô> ZPÙ©Ý . 3KÝH H±Ü®>ã Iä²Ý 4[LÖz ;å†ä¤
>TMÚà HOÖ@T²Cå –ß Z@ßÚ« ITäLT> EJTß Y@ÞJÜHC ZPÙ©Ý.
–ßÔ>ÜHØ© 4± ZEÔ>KÙ} 2NZP → IzÔ>TE 6D¶>ã: ¤OÛ[EÔ¤
POÕ>ÜHC ZPÙ©Ý . ‚å , 4ÛE Hä>ã PNKÚ YETCÕ¤ÝZHT« , YH…J
2NŠ[G H}ÜH}JT> 2>…Ô> 6D¶>ã, @[IÚE ETJÕ>ã
ZPÙ©Ý . Iä²Ý 4؇ , 4}JTÜHÝ , YKTØ}

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
 Y@JàHT©
EFHß3Þ¶
‚åP±Ý YHT±Ø>[NÔ Y>TÙ© HTà
6DŠ‡±Û« IäL 6DŠä¤
EFHß 3Þ¶ 1
(weaning)
I T L Ö Y @ Þ ° Ý
>ŠETŠä¤ 6 ITE [>Ô¤OÛ[E 6DŠ[GÚEJTßY@Þ>:
6ãN« . 2Ô¤OÛ[E C 6DŠ[G
2†¯>ÜH©ÚE 6E¶Ý 2ØCP[D[J
EJT…Ô>¶Ý. 4Ô¤OÛ[EÔ¤
H…Û«[KÔ>ÜHCTE 6D¶>[NÜ
HØ}J‡©> .

Y@JàHT©

ŽZO  Y>T©Ô>ÜHØC  6D¶>ˆà  6ãN

@Ú«Ô>[NÔ  >~Ô> :

H±Ü®>ã , C 6DPTG @ÜHTÚ

3xJPä[LÔ Y>T©Ô>MTÝ.
>TÞ>†>[N z²«Ù©>NT>
YPØ} ZP> [PÚ« Y>T©Ô>MTÝ .
¤OÛ[E PNßÛE ‚L¤ HOÖ@T²>NT>
4àMTIà HOÚ«Ù©>NT>
Y>T©ÜH« ZIMTGET¤Ý . HOÕ>ã
6DŠà ZHKN[PÜ YH²xåLG ,
Iä²Ý 4[P ¤Cà 4JÔ>Úä¤
FàM«.

HTà6DŠà4±Û«IäL6DŠä¤
ITLÖY@ÞPà6ãNzÔ>à>ã
→ 6CäH±Iå
→ 8[C ¤[L¶
→ 2[CÚEà (ÂÖ¦ÚDLà)
→ 6D¶ ;áPT[I
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 158
  ¯
 åHãˆH±PIä²Ý
HãˆÜH±P¤OÛ[E>ˆå
7ØCÖ@Ú«ZE[P>ã
;± PJ« P[K ZP>IT> PN±Ý ¤OÛ[E„å
PNßÖz 1-6 PJà YI«PT> ¤[LJÚ
YETCÕ¤xL«. 3GTà 4áPJ«Ü H±PÚà
¤OÛ[E>㠃>¶Ý ¦²¦²ÜHT>
4±ÜHTß>ã . 2Pß>ã PN±Ý @¯ETJÝ
Iä²Ý ¹O[MÜ YHT±Ú« 2Pß>N« 6D¶Ü
HOÔ>Õ>ã 2[IxL« . ¤OÛ[E>ã PNK
PNK , 2Pß>N« 7ØCÖ@Ú« ZE[P°Ý
2>…ÔxL« .
PNßÖzZJT©4[DÛEITäLÕ>ã
¤OÛ[E„å 4KÙCTP« PJà 6JKÝ
10 Y@å}™ØC±Ý, 8[C 2-2.5 x.x
2>…ÔxL« . 4Eä¤Ü‚å , ¤OÛ[E>ˆå
PNßÖz ŠxEÝ @ä² ¤[LxL« . 2ETP« ,
3Ù}ä¤ 6-7 Y@å} ™ØCß 6JK¯Ý ,
1.5-2 x.x 8[C°Ý IØ©ZI 2>…ÔxL«.
4±Ü‚­Ý , ¤OÛ[E>ˆ[CZJ 6C‡JÔ>
¯åZGäLÚà 2> 2N¶ ŠÚJT@Ý
>TDÜH©xL« .
¤OÛ[E PN±Ý ZHT« 6C‡å –ß ,
E[@Ú¦Ô>ã, Y>TµÜ®Ö@Ú« H}Eà
Iä²Ý 8³Ý® IÙCM P}PÚà ITäLÕ>ã
9äH©xL«. 2ETP« ¤OÛ[E>ˆå 6C‡à
–…å 2N¶ ¤[LÛ«, Y>TµÜ®Ú ¦Ô>ˆå
2N¶ 2>…ÔxL«. ZI³Ý, ET« 6Ü®Ô>ã,
8³Ý®>ˆà H}P«Ý 2>…ÔxL« .
¯åHãˆH±PÚG±Ô>TG
7ØCÖ@Ú«ZE[P>ã
@Ô
¤OÛ[E„å @Ô ZE[P>ã , 2}ÜH[C
PNßz[E ITäLÝ Iä²Ý Y@JàHTØ}å
ÂMÝ •ßITÔ>ÜH©xL« . ¯åHãˆ
H±PÔ ¤OÛ[EÔ¤ KTG ¯Eå[I 6D¶>ã
Iä²Ý «[D 6D¶>ã POÕ>ÜHCŠà[M
8åLTà, 2« ®KEÔ>ZMT… ZFT[J
9äH©ÚEMTÝ .
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I
®KEÝ
¯åH㈠H±PÚG…å PNßÖzÔ¤ ®KEÝ
ZE[PJT> 4±ÜHETà, 4« ¯ÔxJ 6D¶Ü
YHT±NT> ŠNÕ¤xL«. ¯[LJTG PNßÖz
Iä²Ý ¯åZGäLÚä¤ ZHT«ITG 2N¶
®KEÝ 6ØY>TãN ZPÙ©Ý .
Y>TµÜ®
·©Eà >ZMT…>[N POÕ¤PEä¤Ý 6DŠà
YH±ÝH¤ ¤[LPEä¤Ý ZHT«ITG
Y>TµÜ® ZE[PÜH©xL« .
ET«6Ü®Ô>ã
8³Ý® Iä²Ý Hä>´Ô¤ >IÜH©ÚEà
(mineralization) Iä²Ý HKTI…Ü‚ä¤
>TàzJÝ ZE[PÜH©xL«. ;± ¤OÛ[EÔ¤Ú
ZE[PJTG >TàzJÚå 2N¶ ®KEÝ ,
HTæHKæ Iä²Ý 6„ßÖ@Ú« D ZHTåL
IäL 7ØCÖ@Ú«Ô>ã 6ØY>TãP[E°Ý
¤OÛ[E„å PNßÖz ŠxEÚ[E°Ý
YHT²Ú«Ú •ßITÔ>ÜH©xL«.
¤OÛ[EÜH±PÚà PNßÖzÔ¤Ý
£ZIT¤ZNT‚å 2CßÚ 2>…ÜHEä¤Ý
4±Ý®Ö@Ú« ZE[PÜH©xL«. Y>TÔxÜ®µÚ
YETä² Iä²Ý 6DŠà 4±Ý®Ö@Ú«
HäLTÔ¤[L 3xJG Z@ßÛ« 4KÚE
Z@T[>[J 9äH©Ú«Ý .
4±Ý® @Ú« ¤[LHTØCTà ¤OÛ[E>ã
Iä²Ý ‚L PJG±Ô¤ 30% - 50% 4KÚE
Z@T[> 9äH©xL« (WHO 2007).
«ÚEFT>Ý , ¯[LJTG PNßÖzÔ¤
2PzJITxL« . 4« >TJÝ 3²PEä¤Ý ,
¦[P[J 6DßPEä¤Ý, ¯[LJTG PNßÖz
Iä²Ý 4JàHT> Hz 9äH©PEä¤Ý
ZE[PÜH©xL« .
6„ßÖ@Ú«>ã
6„ßÖ@Ú« A ¤[LHT© 9äH©Ý PTÞÜ®
2>IT> 6ãN« . H…Û«[KÔ>ÜHØC B
·Ø© 6„ßÖ@Ú«>ˆå 2NPTG« @Ô
159
6ØY>Tã´Ý 2NŠå 2}ÜH[C„à ZPÙ©Ý . HT‡[G HM¦[P>ˆà
2[I°Ý. ¯å H㈠H±PÚGß 6DŠå Y>T©Ô>MTÝ.
ÂMÝ 6ØY>TãNÔ·}J 6„ßÖ@Ú« C • 2>N¶ HOÕ>ã , >TÞ>†>ã Iä²Ý
„ å 2 N ¶ Ý Y H … J P ß > ã ¯µETJÜ YHT±Ø>ã >‰¶
8©Ú«ÔY>TãNÔ·}J 6„ßÖ@Ú« C „å –Ô>Úä>T> ZE[PÜH©xL«.
2N¶Ý ;åLT> 2[IxL« 2ETP« 40 • HOÕ>[N HÖ[@JT> 2àM« 8ˆJ
ƒ . x / FTã . 4Ü® P}PÚà Y>T©Ô>MTÝ.
• HµÔ>TE PT [ OÜH OÕ >ã I ä² Ý
3܂ã>ã , YIà³E³Ô¤Ô >}GIT>
6D¶ÚØCP‰>TØ©Eà>ã
4±ÜHETà Y>T©Ô>Ô·CT«.
¤OÛ[EÔ¤…J 6DŠ‡±Û« POÔ>ITG
ZI³Ý 4« ÂÖ¦ÚDL[M°Ý
YH…JPß>´Ô>TG 6DŠä¤
9äH©Ú«Ý.
YIå[IJT>¶Ý H}ÜH}JT>¶Ý ITL
• ƒØCTÞ>ã Iä²Ý 4Ü®>ã
ZPÙ©Ý. ¯åH㈠H±PÔ
ZHTåLPä[L ¤[LPT> Y>T©Ô>
¤OÛ[E>´Ô>TG 6D[PÚ ØCƒ©Ý
ZPÙ©Ý. ZE–ß, >T1‚ ZHTåL
ZHT« >±Úà [PÔ> ZPÙ}J >TK~>ã.
6D¶>ã EŠßÔ>HCZPÙ©Ý.
• 6D¶ 6ÙHEä¤ 3ßPÚ[E
¾Ù©PET>¶Ý, >PßÖzJT>¶Ý
4±Ô> ZPÙ©Ý. (8.>T) @ÜHTÚ, Á…,
YKTØ}Ú«Ù© 3xJG YPáZP² 6Õ>´Ô¤YE…°IT"
P}PÕ>ˆà EJT…Ú« Y>T©Ô>MTÝ.
EPLTG 6D¶ ¯[L (Food Jags) 8åH«
• 6D¶ HàZP² 7ØCÖ@Ú«Ô>[N
;± ¤†Ü‚ØC 6D[P IØ©ZI –ÙC
ZHT«ITG 2NŠ³Ý EKÚ³Ý
FTã>NT> 6ÙªP« . IäL 6D¶>ã
Y>TÙCET> 4±Ô> ZPÙ©Ý. 2Pß>ã
2[GÚ[E°Ý EŠßÜHET¤Ý .
G¯Ý HTà 2±Û«P[E 7Ô>ÜH©ÚE

2ØCP[D9 ¯åHãˆH±PÔ¤OÛ[E>´Ô>TG±D¶
6D¶ÚYET¤>ã xHÕ¤ PJ« PJ«
ETJÕ>ãIä²Ýz²ETJÕ>ã 30 2 4
H±Ü®>ã 30 1 1
HTàƒ‡ 100 5 5
xOÕ¤>ãIä²ÝIÙªÔ>}„àŠ[NPG 100 1 1
HÖ[@4[M>TÞ>†>ã 100  
IäL>TÞ>†>ã 100  1
HOÕ>ã 100 1 1
@ßÔ>[K 5 3 4
Y>TµÜ®8ÙYDÞ 5 5 5
3ETKÝ4ÛJß>´Ô>TG6D¶ÚØCP‰>TØ©Eà>ã;±[>ZJ©ZEzJ
7ØCÖ@Ú«€²PGÝČĆĐĕ[SEKTHTÚ4ÛJT
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 160
• 6D¶ ETˆEÝ Y@ÞJ ZPÙ©Ý . iii. Z F T × @ T å @ P [ M (marasmic
2EGTà 2Eå ¦[P ZIÝH©Ý ZI³Ý, kwashiorkor)
¤OÛ[E>㠊±Ý‚ 6ÙHTß>ã.
• YHT†ÚE Iä²Ý Y@†PTG 6D¶>ã 6„ßÖ@Ú«Ą¤[LHT©
Y@…ITGÚ[E >}GITÔ¤Ý 2EGTà ZHT«ITG 2N¶ 6„ßÖ@Ú« A 2àM«
Y>T©Ô>Ô·CT«. 2Eå ¯å >TK~JTG β->ZKTØ}å €[LÛE
• ¤OÛ[E 6ÙªÝ 2N[P ŠC 6D[P 6ØY>TãNTEZE 6„ßÖ@Ú« A
2>IT> 6ÙD P䮲ÚEÜHCÔ ¤[LHTØ}ä¤ >TKDIT¤Ý . 6„ßÖ@Ú«
·CT«. A ¤[LHTØCTà 9äH©Ý [HCTØ ®ãˆ>ã,
• 6ÙªÝZHT« ¤OÛ[E[J Y>KØZCT IZMzJT ZHTåL[P ¯å HãˆÜ
P䮲ÚEZPT 2P@KÜH©ÚEZPT H±PÔ ¤OÛ[E>ˆCÚà >TDÜH©xL« .
·CT«. ¹â€[M 2[IJTGET>¶Ý,
4[IJTGET>¶Ý , >PGÖzELà
¤[LPTGET>¶Ý 4±Ô> ZPÙ©Ý.
• ¤OÛ[E>´Ô¤ 6D¶ 7Ø©HPß
8Ô>TKDÚ[EÔ Y>TÙ©Ý
2á¶DŠå ™«ãN Š±ÜHƒå[I[J
>TØCÔ·CT« , 4« ¤OÛ[E 6D[P
€KT>…Ô> P‰P¤Ô¤Ý.
• 6DŠà ;µÕ¤¯[L 4±ÚEà
2PzJITG«.
• ¤OÛ[E>ˆå 6D¶ Š±ÜHÕ>[NÔ
>±Úà Y>TãN ZPÙ©Ý.

SHCÝ [HCTØ®ãˆ>ã
¯åHãˆH±PÚG…[CZJ9äH©Ý
7ØCÖ@Ú«YETCßHTG‚KÖ@[G>ã
®KE@Ô7ØCÔ¤[L¶ēĈĐ
7ØCÖ@Ú«Ô ¤[L¶Ô¤ EPLTG
6D¶ÜHOÔ>Ý Iä²Ý 6D¶
HäLTÔ¤[L°ZI ¯Eå[IJTG >TKDIT¤Ý.
6D¶ Iä²Ý @Â> YHT±NTETK >TK~>ã
EŠK , HàZP² ¦ä²Ö¹Oà >TK~>´Ý
6D¶ HäLTÔ¤[L[J 2>ÜH©Ú«xåLG.
4à 2CÕ¤Ý >TKDÕ>NTPG: –ÙC>TM
YETä², ¦ä²Ü®L ¦>TETKÔ ¤[L¶,
¦>TETKIäL PTâÔ[> €[M , EFHß
SHCÝ Y>KØZCTIZMzJT
¦ÚEÝ 4àMT±ÚEà .

PEM å •ŠK P}PÚ[E ‚KH‡Ô¤Ý

ZFTÞ>NTPG :
i. @P[M ZFTÞ (kwashiorkor)
ii. ZFT×@Tå (marasmus)
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I
HãˆH±P ¤OÛ[E>´Ô¤ ZE[PÜH©Ý
7ØCÖ@Ú«Ô>ã (6-12 PJ« )
161
• 3²¯Eà HåKÙ© PJ«P[K°ãN
¤OÛ[E>ˆå PNßÖzJTG« 2>
ITäLƒå†, ;ZK KT> 4±Ô¤Ý.
• PNßÖz ŠxEÝ ¤[LÛ« 6Cä ITäLÕ>ã
H}ÜH}JT> 9äH©Ý . 4Ô>TMÚà
9äH©Ý YI«PTG PNßÖz ŠxEÚETà,
6Cà 8[C„å ;± 2Mxä>TG
6D¶ÚZE[P H}ÜH}JT> ¤[LxL«.
@Ô
@Ô ZE[PJTG« PNßÖz ŠxEÝ , 6Cà
2N¶ Iä²Ý 6C‡Jà Y@JàHT©>´Ô¤
9äLPT² ZP²H©xL«. HãˆÜ H±PÚà
>ZMT… ZE[P>ã 2>…Ô¤Ý .
®KEÝ
YHÙ>ã ÁÜH[C°Ý €[M[J 2[CPETà,
3Ù>[N ŠC YHÙ>´Ô¤ 2> ®KEÝ
ZE[PÜH©xL«. 10-12 PJ«ãN
3Ù>[NŠC YHÙ>´Ô¤ ®KEÚ ZE[P
@ä² 2>…ÔxL« .
2ØCP[D HãˆÖY@à³Ý¤OÛ[E>´Ô>TG@…ŠxE6D¶
6Õ>´Ô¤YE…°IT"
Y>TµÜZHäL ™Øz (adiposity rebound)
8åH« @TETKD PNßÖz„å ;± €>â¶
3¤Ý. 3² PJà ;± ¤OÛ[E„å 6Cà
Y>TµÜ® 2>…Ô¤Ý ZHT« 4«
9äH©xL« .
ET«6Ü®Ô>ã
8³Ý® PNßÖz[J 5©Y@ÞJ >TàzJÝ
2>Ý ZE[PÜH©xL« . 2Pß>ã 2-3
¤P[N>ã HTà 2±ÛE ZPÙ©Ý.
£ZIT¤ZNT‚å 2CßÚ 6JßPETà
4±Ý® @Ú« ZE[P ZI³Ý 2>…ÔxL« .
6„ßÖ@Ú«>ã
¤OÛ[E>´Ô>TG 6„ßÖ@Ú« A „å
ZE[P>ã 600 μg 3¤Ý. 6„ßÖ@Ú«
ZE[P>ã 40 ƒx . >ZMT… ZE[P>´Cå
B ·Ø© 6„ßÖ@Ú«>ˆå ZE[P°Ý
2>…ÔxL« . YH…JPß>´Ô>TG RDA
2N¶x
 PJ«
6D¶YET¤>ã xHÕ¤ PJ« 3Ù>ã YHÙ>ã
ETJÕ>ãIä²Ýz²ETJÕ>ã 30 6 8 10
H±Ü®>ã 30 2 2 2
HTàƒ‡ 100 5 5 5
IÙªÔ>}„àŠ[NPGIä²Ý
100 1 1 1
xOÕ¤>ã
HÖ[@4[MÔ>TÞ>†>ã 100 1 1 1
IäL>TÞ>†>ã 100 1 2 2
HOÕ>ã 100 1 1 1
@ßÔ>[K 5 4 6 6
Y>TµÜ®>ã8ÙYDÞ>ã 5 6  
3ETKÝ4ÛJß>´Ô>TG6D¶ÚØCP‰>TØ©Eà>ã;±[>ZJ©ZEzJ
7ØCÖ@Ú«€²PGÝČĆĐĕ[SEKHTÚ4ÛJT
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 162
[PÜZHTà z†JPß>´Ô>TG 6„ßÖ@Ú« • HOÕ>ã Iä²Ý 6MßÛE HOÕ>[N
A Iä²Ý C 4å RDA ;åLT> 4±ÔxL«. zä²Ù} 6DPT>Ô Y>T©Ô>MTÝ.

6D¶ZE[P>ã
  >Ø©Ö@TEÝ>Ø}JIJ
6D¶oHãˆY@à³Ý
4JàHT> 2>…Ô¤Ý Hz, 6D¶
ITDPß>´Ô¤>Ø©@TEÝ
6ØY>TãP[E 2>…ÔxL« . YHäZLTß ,
EJT…ÜHEä¤P‰>TØ}
¤OÛ[E>[N 6…J 2N¶ 6ÙD¶Ý,
HãˆÔ ¤OÛ[E>´Ô>TG 7ØCÖ@Ú«
7ØCÖ@Ú«Ú ZE[P[J 5©Y@ÞJ HàZP²
€[LÛE >Ø}J IJ 6D[PÚ EJTß
P[> 6D[P 6ÙD¶Ý 7Ô¤ŠÔ>
Y@ÞPEä>TG P‰>TØ©Eà>ã .  Ø}à
ZPÙ©Ý .
6D¶ 6ÙD PTÞ܂àMTEETà >Ø}J
IJ 6D¶ HãˆÔ¤OÛ[E>´Ô¤Ô
>T[M6DŠå¯ÔxJÚ«PÝ >ØCTJÝ 3x°ãN« . >Ø}J IJ 6D¶
• >T[M 6D[PÚ EŠßÔ¤Ý 8åH«  Ø[C ŠØ© YPˆZJ ;± CÜHTŠà
¤OÛ[E>NTà, 7ØCÖ@Ú« Iä²Ý @Ô 2[CÔ>ÜHØC 6D[P, 2Ô¤OÛ[E
ZE[P[J 5©Y@ÞJ ¯}JT« ZI³Ý YPˆ„CÕ>ˆà 6ÙªEMT¤Ý .
>àŠ„à 2Pß>ˆå Y@JàLå
¤[L°Ý. (MIN, 2003-2004) >Ø}JIJ6D[PÚØCƒ©Ý
• >T[M 6D¶ 6ÙH« ;± ZHT«>±ÚàY>TãNZPÙ}J[P
3ZKTÔxJITG HOÔ>Ý 3¤Ý. 1. ; ± FTˆå Âå†à ;± HÕ¤
• ;± zLÛE >T[M 6D¶ 4 2}ÜH[C 7ØCÖ@Ú« ZE[P[J 5© Y@ÞPET>
6D¶Ú YET¤[JÜ YH䆱Ô> 4±Ô> ZPÙ©Ý.
ZPÙ©Ý. 2. 6 D ¶ P[>>ˆå 8Ù~Ô[>Ô
¤[LPT> 4±ÛET³Ý 2[GÚ«
HãˆY@à³Ý¤OÛ[E>´Ô>TG 2}ÜH[C FTå¤ 6D¶ YET¤„à
6D¶ÚØCP‰>TØ©Eà>ã 6ãN 6D¶>[N°Ý Z@ßÔ> ZPÙ©Ý.
• 7ØCÖ@Ú« ZE[P>ã 2Pß>ˆå 3. EKITG ®KEÚ[EÚ EKÔ·}J ¯Ø[C ,
Y@JàHT© , PNßÖz[J 5© Y@ÞJ HTà 2àM« HTà YHT±Ø>NTG
ZPÙ©Ý . ZI³Ý zLÜHTG ZE[P>ã Hå—ß, E„ß ZHTåLPä[L Z@ßÜHETà,
6Cà FMƒå[I„³Ý >TJÝHØC 2[P ETPKÜ ®KEÚ«Cå 4[DÛ«
ZHT«Ý ZE[PÜH©Ý. ®KEÚå EKÚ[E ZIÝH©Ú«xåLG.
• ZP>IT> 6ÙDÔ·}J, 4. ;± H…IT²Ý 2N¶ (one serving) Ž[K
7ØCÖ@Ú« €[LÛE Iä²Ý HM Z@ßÛ±Ô> ZPÙ©Ý.
P[>JTG 6D¶ P[>>[NÔ 5. ;± HOÝ 2àM« >TÞ>† @TMØ}[G
Y>TÙCET> 6D¶ÜHØ}Jà 4±Ô> G¯Ý Z@ßÔ> ZPÙ©Ý.
ZPÙ©Ý. 6. HM P[>JTG 6D¶>ã 4±ÚEà
• PT[M°Ý >±Úà Y>TãNÜHC ZPÙ©Ý.
ZPÙ©Ý , YP„à >TMÚà €[LJ 7. >T[M 6DŠà 4àMTE 6DPT>
KPÕ>ã Z@ßÔ>ÜHC ZPÙ©Ý. >Ø}J 6D¶ 4±ÚEà ZPÙ©Ý.
• zä²Ù} 6D¶>ã, 8ˆà [>JTNÔ 8. 6D¶>ã zÛETI³Ý , 6MKTI³Ý
·}J 6D¶>ã 4[CZP[N>ˆà 6ÙDÚE¤ÛE €[M„à 4±ÚEà
POÕ>ÜHC ZPÙ©Ý. ZPÙ©Ý.

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 163
9. > Ø } J IJ 6DŠä>TG 4. 4ÜH±PÚà 8³Ý® €[L PNßÖz
8©Ú«>TØ©>ã.‚åP±IT²: P±Õ>TMÚà 8³Ý‚à ET«
• >TÞ>† HØCT~ ®MTá , YPÕ>TJ 6Ü®>ˆå 2N[P HKTI…Ô>
[KÚET, ZP>[PÚE ¯Ø[C, 2PzJITxL«.
PT[OÜHOÝ. 5. 6C‡à 6ãN –ß , E[@ €[L , 8³Ý®
• >TÞ>† H±Ü® Z@T² , E٩Ԏ[K Iä²Ý Y>TµÜ® 2>…ÚEà ZHTå²
YHT…Jà , Z@TJTxZKŠ Iä²Ý HàZP² 6Cä·²>ˆå P}PÝ
ZITß Iä²Ý ŠxEÝ YITÚE ¤OÛ[E H±PÝ
Iä²Ý PN…NÝ H±PÚà 18 PJä¤
Y@JàHT© ZIà ¯ߊå IÜ[H 2[CPEä¤
1. YHT±Ú«> : 2>…ÔxL«.

6„ßÖ@Ú« A EÔ>Tˆ PN…NÝ H±PÝ YHÙ>ã 3Ù>[N

ŠC ITEŠCTÞ >TKDIT> 6C‡Jà
>TàzJÝ 8³ƒÖ[@
2µÚEÚä¤ 6ãNTxLTß>ã . 2Pß>ã
4±Ý®Ö@Ú« Z>KØ ETÞ[I 2[CJ EJTKTPETà 2Pß>ˆå
6„ßÖ@Ú« D 5Kà 7ØCÖ@Ú« ZE[P>ã ¤†Ü‚ØC
¯ÔxJÚ«PÚ[EÜ YH²xL« .
6„ßÖ@Ú« C HTà

[MZ>T˜å ¹…J ;ˆ [PØCƒå

PN…NÝH±PÚG…å7ØCÖ@Ú«
2. H㈠Y@à³Ý ¤OÛ[E>ã @T܂©Ý ZE[P>ã
«…E6D¶>[N HØ}J‡©>
FàM 7ØCÖ@Ú« PN…NÝ H±PÚà
3ZKTÔxJITG PNßÖz Iä²Ý
¯åZGäLÚä¤ 2PzJITG« 3¤Ý .
  P
 N…NÝH±PÚG±Ô>TG PN…NÝ H±PÚG…å IT²Ý 7ØCÖ@Ú«
7ØCÖ@Ú«ZE[P>ã ZE[P[J 5©Y@ÞPET> 6D¶ 4±Ô>
PN…NÝ H±PÝ 8åH« ¤OÛ[E H±PÚå ZPÙ©Ý .
¯ßÛE H±PÚä¤Ü ‚L¤ ZP>IT>
PNßÖzJ[C°Ý >TMÝ 3¤Ý. 4«
@Ô
z²ƒ>ˆå 11 ¯Eà 14 PJ³Ý
z²Pß>ˆCÝ 13 ¯Eà 16 PJ³Ý 6Ö@Ú[E >ZMT… ZE[P>ã Y@JàHTØ© 2N¶ ,
2[CxL« . ‚åP±Ý >TKDÕ>´Ô>T> 2}ÜH[C PNßz[E ITäL ŠxEÝ , H±P
PN…NÝ H±PÚG±Ô¤ 2> 6D¶ PNßÖz ¯åZGäLÚ[E ETÕ¤Ý 2>…ÚE
ZE[PÜH©Ý . ZE[P>ã Iä²Ý @Ô[J Y@MŠ©Eà
3xJPäLTà HTÔ>ÜH©xL«. YHÙ>[N
2. 4 Û E >TMÝ (PN…NÝ H±PÝ)
ŠC 3Ù>ˆå @Ô ZE[P>ã 2>Ý .
HÚETÙ©>ã P[K Š…Û±ÔxL«.
3. 6 J K Ý Iä²Ý 8[C ZP>IT>
2>…ÚEà , STßZITå ITäLÕ>ã , ®KEÝ
HT‡G 6²Ü®>ã ¯ßÖzJ[CEà EäZHT«ãN YI‡ÛE 6Cà €[L Iä²Ý
Iä²Ý IGYPµÖz>ˆà ITäLÕ>ã 4NÝH±PÚå “ß PNßÖzÔ>TG
ZHTåL[P 4ÛEÜ H±PÚå 6Ù[IJTG ·©Eà YI‡ÛE 6Cà€[L[J
zL܂Jà®>ã 3¤Ý. HKTI…ÜHEä¤ ZE[PJTG ®KE2NPTà

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 164
ZE[P>ã HTÔ>ÜH©xL«. ®KE
6ØY>TãNà YETCßÛ« ZHT«ITGET>
4àMTE ZHT« PNßÖz ¤[L¶, ETIEITG
HT‡Jà ¯ßÖz Iä²Ý 8³ÝZHT©
4[D°Ý E[@ 6±PTEà ¤[L¶ 3xJ[P
8äHCMTÝ .
Y>TµÜ®Iä²ÝY>TµÜ®2ƒMÕ>ã
IE 6C‡å 4JàHTG PNßÖz Iä²Ý
¯åZGäLÚä¤ 6D¶ Y>TµÜ® Iä²Ý
4å†J[IJTG Y>TµÜ® 2ƒMÕ>ã
ZE[PÜH©xL« . YITÚE Y>TµÜ® Iä²Ý
Y@†¶äL Y>TµÜ® 6ØY>Tã´Ý 2N¶
RDA 2NŠä¤ 2>IT> 4±Ô>Ô·CT« .
>TàzJÝ
PN…NÝ H±PÚà >TàzJÝ ZE[P>ã
ŠJÔ>ÚE¤ 8³Ý® PNßÖzJTà ¤OÛ[E
H±PÚ[E 2àM« ¯ß PJ« P±CPÚ[E
ŠC 2>IT> 6ãN« PN…NÝ
H±PÚG±Ô>TG 6DŠà HTà 2> 2N¶
>TàzJÚ[E POÕ¤xL«. Z>âPK¤, HÖ[@
4[MÔ>TÞ>†>ã, HTà Iä²Ý HTà
YHT±Ø>ã 3xJG >TàzJÚ[E POÕ¤Ý
ÂMÕ>ã 3¤Ý.
4±Ý®Ö@Ú«
4KÚE <ØCÚà 3ԌA[GÔ >CÚ«PEä¤Ý
4KÚEZ@T[>[JÚ E©ÜHEä¤Ý 4±Ý®Ö@Ú«
¯ÔxJITGET¤Ý. 3Ù, YHÙ 4±HTM±Ô¤Ý
4±Ý®Ö@Ú« ZE[PJTG« ZP>ITG PNßÖz
Iä²Ý 4KÚEÚå >G 2N¶ 2>…ÜHEä¤
Iä²Ý E[@ €[L Š…PEä¤ 9äLPT²
2>…ÔxL« . YHÙ>´Ô¤ ITEŠCTÞ
3K݂ګ, YETCßÛ« 9äH©PEå >TKDIT>,
4±Ý®Ö@Ú« ZE[P YHÙ>´Ô¤
2>…ÔxL«.
«ÚEFT>Ý
«ÚEFT>Ý PN…NÝ H±PÚG…å PNßÖz
Iä²Ý HT‡Jà ¯ßÖz„à ¯ÔxJÜ HÕ¤
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I
PxÔxL«. «ÚEFT>Ô¤[LHT© 6ãN
3Ù>ã PNßÖz„à ZETàŠ Iä²Ý
ETIEITG HT‡„Jà PNßÖz ZHTåL
2­HPÕ>[N 8ßY>TãxLTß>ã .
6„ßÖ@Ú«Ô>ã
6„ßÖ@Ú« A 4JàHTG HTß[PÔ¤
¯ÔxJITGET¤Ý. ZI³Ý 4GÜYH±Ô>Ý,
6Cà PNßÖz Iä²Ý ZFTÞ 8ßÜ®
Y@JàHTØ}³Ý ¯ÔxJ HÕ¤ PxÔxL« .
ZHT«ITG 2NŠà 6„ßÖ@Ú« A
6ØY>TãNTEEå ƒ>¶Ý YPˆÜH[CJTG
2†¤† HTß[P ¤[LHT©, ¤†ÜHT>
IT[MÔ>Ù ZFTÞ ZHTåL[PJT¤Ý.
PN…NÝ H±PÚGß HOÕ>ã, >TÞ>†>ã
HTà Iä²Ý HTàYHT±Ø>[N ¤[LPT>
6ØY>TãPEå ÂMÝ 6>ÛE 2N[P ŠC
¤[LPTG 2N¶ 6„ßÖ@Ú« A [J°Ý
6ØY>TãxåLGß .
[PØCƒå E 2E­[CJ 8ß
3ԌAZGäL HÙ®>´Ô>T> Få>†JÜH©Ý,
4« PN…NÝ H±PÚà 6Cà€[L
Š…P[C°Ý YHTµ« 2> ¯ÔxJÚ«PÝ
YH²xL«. HT«>TÔ>ÜHØC zä²Ù}
ETJÕ>ã Iä²Ý Y>TØ[C>ã 3xJG
[PØCƒå E x[CÔ¤Ý FàM 3ETKÕ>ã
3¤Ý . [PØCƒå C Y>TMTAå Iä²Ý
IäL 4[DܮڦÔ>ã 6äHÚ„à
5©H©xåL« .
FTßÖ@Ú«
6D¶ FTßÖ@Ú« 4JàHTG ¤Cà
Y@JàHTØ}ä¤ ¯ÔxJITGET¤Ý. ZI³Ý
zM ®ä²ZFTÞ>ã , >ZKTG… EI ZFTÞ ,
2-P« P[> –K‰¶ ZFTÞ, ZHTåL FTØHØC
ZFTÞ>[NÚ E©ÜHà HÕ¤ PxÔxL«
Iä²Ý 6CàH±Iå 2HTJÚ[EÔ ¤[LÔxL«.
2>ITG HOÕ>ã , >TÞ>†>ã Iä²Ý
¯µETJÕ>[N 6ÙªEà FTßÖ@Ú«
6ãYN©Ü[HÔ 2>…ÔxL« zä²Ù}[J
2àM« ¯µETJ 6D¶>[N YETCßÛ«
165
EŠßÔ¤Ý 4NÝH±PÚGß FTßÖ@Ú« ZI³Ý 3æ}ZJTZHTZKTzæ
ZHTET[I 8åL 2HTJÚä¤ 6ãNTPTß>ã. 9äH©P[EÚ ETIEH©Ú«PEä¤Ý
>TàzJÝ €[LÛE 6D¶>[NÜ
ZHT«ITG 2N¶ 8©Ô> ZPÙ©Ý.
PN…NÝH±PÚG±Ô>TG
– >T[M 6D[P EŠßÔ>Ô ·CT«.
6D¶ÚØCP‰>TØ©Eà>ã
– YFT²Ô¤Ú •>[NÚ EŠßÔ>
PN…NÝ H±PÚG…[CZJ 6D¶ 8åH«
ZPÙ©Ý.
ƒ>¶Ý ¤†Ü‚CÚE¤ÛEET¤Ý . 9YGà
– >TßHZGäL HTGÕ>ã ZHTåL
4« ‚ä>TMÚå 7ØCÖ@Ú« €[M[JÚ
YP²Ý >ZMT… 6D¶>[N
ETÔ¤xL« .
EŠßÔ>¶Ý.
– ZHT«ITG FàM @IÖß 7ØCÖ@Ú« – 4KÚE Z@T[>[JÚ E©Ô> 4±Ý®
6DŠ[G 6CäH±Iå 2àM« @Ú« €[LÛE 6D[P Z@ßÚ«Ô
8[CÔ¤[L[P E©Ô> 8©ÚEà Y>TãNMTÝ.
ZPÙ©Ý. – “ß PNßÖz[JÚ ETÕ¤PEä¤
– ;± PN…NÝ YHÙ 8³Ý‚å >ZMT… Iä²Ý ®KEÝ €[LÛE
2CßÚ 2>…ÜHEä¤Ý 6D¶>[N 6ÙD ZPÙ©Ý.

2ØCP[D PN…NÝH±PÚG±Ô>TG@…ŠxE6D¶H…IT²Ý2N¶>ã

x PJGß PJGß PJGß
6D¶Ú H…IT²Ý YHÙ>ã 3Ù>ã YHÙ>ã 3Ù>ã YHÙ>ã 3Ù>ã
YET¤>ã 2N¶
ETJÕ>ã
Iä²Ý 30 8 10 11 14 11 15
z²ETJÕ>ã
H±Ü®>ã 30 2 2 2   3
HTàIä²Ý
100 5 5 5 5 5 5
2EåYHT±Ø>ã
IÙªÔ>}„à
Š[NPG
100 1 1 1  2 2
Iä²Ý
xOÕ¤>ã
HÖ[@4[MÔ
100 1 1 1 1 1 1
>TÞ>†>ã
IäL>TÞ>†>ã 100 2 2 2 2 2 2
HOÕ>ã 100 1 1 1 1 1 1
@ßÔ>[K 5 6 6 5 4 5 6
Y>TµÜ®
5   8 9  10
8ÙYDÞ
3ETKÝ4ÛJß>´Ô>TG6D¶ÚØCP‰>TØ}ZEzJ7ØCÖ@Ú«€²PGÝ
[SEKHTÚ
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 166
 – [PØCƒå>ã, ET« 6Ü®>ã HTà ZQÔ¤>ã Iä²Ý ®Ø}Õ>´Cå
Iä²Ý FTßÖ@Ú«Ú ZE[P>[N HOÖ@T²>[N Z@ßÚEà «±ŠJ >TÞ>†>[N
ÁßÚ Y@ÞJ HOÕ>ã Iä²Ý IT¶ Iä²Ý ‚[@ÛE IT¶Cå Z@ßÚ« 4؇,
>TÞ>†>[N 6DŠà Z@ßÚ«Ô ZET[@ Iä²Ý @ÜHTÚ„[G EJT…Ô>MTÝ.
Y>TãN ZPÙ©Ý.
–  Ø}à Y@ÞE 6D¶>ã Y@JàHT©
¤OÛ[E>ˆå PNßÖzÔ¤
PN…NÝ H±PÚGKT> 6Õ>ã 6D¶Ú
zLÛEET¤Ý.
ZE߶>[N zÛE[G Y@Þ°Õ>ã 6Õ>ã
– PN…NÝ H±PÚGß 6C‡Jà
6DŠå ZE߶>ã @I֐KT> 2àM«
Y@JàHT©>ˆà ¤†ÜHT>
ZP²HØC[PJT> 6ãN« 8å² –Õ>ã
YPˆÜ®L Š[NJTØ©>[N
€[GÔxœß>NT? 2ÛE ZFKÚà 6Õ>ã
Š[NJTC 7Ô¤ŠÔ>ÜHC
7ØCÖ@Ú« HOÔ>Õ>[N ZIÝH©ÚE
ZPÙ©Ý . 6Cà Y@JàHT©>ã
–Õ>ã 8åG Y@ÞJ ¯}°Ý ?
Hz„å[I[J ;µÕ¤H©Ú«xL«.

6Õ>´Ô¤YE…°IT"
Hz6D߶ Iä²Ý Hz – ZP²HT©
}æZH{JT – ŠµÕ¤E‡à zKIITG
– Hz 6D߶ 8åH« PTâÔ[>[JÚ EÔ>
€[M
[PÔ>Ô ZE[PJTG 4Jä[>JTG
Š±ÜHÝ 2àM« 6ÙHEä¤
6DÉØCÝYETCßHTG‚KÖ@[G>㠊±Ý®Eà 8G P[KJ²Ô>ÜH©xL«.
• ¯>ÜH±Ô>ã ZETå²Eà – Hz 8åH« 6D¶ ¤[LPEGTà
• 4KÚE Z@T[> 9äH©Ý 6D¶ 2àM« ¤†Ü‚ØC
• 6CäH±Iå 7ØCÖ@Úä>TG Š±ÜHÝ
• 6D¶Ô Z>TNT²>ã 2àM« 2P@KÚ ZE[P 8å²
i. 2ZGTYKԌJT YFßZPT@T P[KJ²Ô>ÜH©xL«.
ii. ®‡ƒJT YFßZPT@T
iii. 2>ÜH}JT> 6ÙªÝ Z>TNT²
iv. 3æ}ZJTZHTZKTzæ 9äHC
9«PTG €[M HOÕ>ã Iä²Ý >TÞ>†>ã
6ØY>Tã´P[E 8áPT²
6Õ>´Ô¤YE…°IT" ZIÝH©Ú«PTÞ ?

ZHTØ}„©Ý  6D¶>ã  8åH«  2> – HOÔ·‰[G ¦[PÃØCÜHØC

Y>TµÜ®2>@ßÔ>[K6ãNzä²Ù}>ã E„ß, ƒàZÊÔ Iä²Ý ®Ø}Õ¤Cå
Z@TCTIä²Ý‚L4Ü®HTGÕ>ãZHTåL Z@ßÚ« 6ÙDMTÝ / 2±ÛEMTÝ.
¤ [ L P T G  7 Ø C Ö @ Ú « Ô > ã  6 ã N – ZET[@, 4؇IT¶ Iä²Ý @ÜHTÚ
6 D P T ¤ Ý   Z I ³ Ý  4 Û E  6 D ¶ > ã IT¶Cå «±ŠJ >TÞ>†>[NÖ
ZEßÛYE©Ú«6ÙHEä>TG3ZKTÔxJITG Z@ßÚ« @[IÔ>MTÝ.
6D¶>´Cå ZHTØ}„©xåLG – >TÞ>† ·‰[G , ¹Ü Iä²Ý
¿©àæ ZHTåL 6D¶Cå >MÛ«
2>N¶ HOÕ>ã Iä²Ý >TÞ>†>ã 6ÙDMTÝ.
6ØY>TãP[E 7Ô¤ŠÜH« 8ÜH}? ZJT>ßØ,
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
  Y
 H…JPß>´Ô>TG7ØCÖ@Ú«
ZE[P>ã
;± EFHß YH…JPß 8åL €[M[J
2[C°Ý ZHT«, 2P±[CJ 6C‡å PNßÖz,
¯ÔxJIT> 6JK PNßÖz <KNŠä¤ €å²
Š©xL« . 3GTà ¦ z[EP[CE³Ý ,
¦Ô>[NÜ Hµ« HTßÚE³Ý YETCßÛ«
F[CYHä²Ô Y>TÙZC„±ÔxL« . 8GZP
6Cà Iä²Ý IG 3ZKTÔxJÚ[EÜ
HKTI…ÜHEä¤ ZE[PJTG 2N¶
7ØCÖ@Ú«Ô>[N 2ˆÚCà ZPÙ©Ý .
@ÔxZMT>ZMT… ¤†Ü‚ØC 2N¶ HTæHKæ 6ØY>TãN
YH…JPß>´[CJ 6Cà Y@à>ˆå ZP[M>ã
H}ÜH}JT>Ô ¤[L°Ý Iä²Ý 6Cà Y@JàHT©Ý
¤[L°Ý 8GZP YH…JPß>´Ô¤ YHT«PT>
¤[LÛE @ÔZJ ZE[PJT> 4±Ô¤Ý. 4ÛE
@Ô[J POÕ¤Ý 2}ÜH[C YHT±Ø>ã
¯Eå[IJTG >TßZHT[SØZKØ>´Cå
ƒEITG Y>TµÜ®>ã 3¤Ý.
®KEÝ
YH…JPß>´Ô>T> H…Û«[KÔ>ÜHØC
7ØCÖ@Ú« 2N¶>ˆà Y@TàMÜHØC 6Cà
8[C„à 0.8 x/x.x ®KEZI YITÚE
®KEITxL«. 4ÛE ®KE YITÚE >ZMT…>ˆà
13-15% POÕ¤xL« .
>TßZHT[SØZKØ>ã
YITÚE >ZMT…>ˆà 50-60% Úä¤Ý
ZIäHØC[P >TßZHT[SØZKØ 6D¶>ˆà
4±Û« YHLZPÙ©Ý . 4[P YH±ÝHT³Ý
æCTßÖ ZHTåL >TßZHT[SØZKØ
>M[P>NT> 4±Ô¤Ý. 8ˆà
6†×@ÜH©xL @ßÔ>[K 6CG} 3äL³Ô>T>Ü
HJåH©ÚEÜH©xL« .
Y>TµÜ®
4« ™Ù©Ý ™Ù©Ý @Ô 3ETKÚ[E
POÕ¤xL«. ZHT«ITG Y>TµÜ® 6DŠå
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I
¦[P[J ZIÝH©Ú«xL« . Hz„å[IÔ¤
6E¶xL« Iä²Ý ·©EMT> 8[C ¤[LJTIà
E©ÜHEä¤ ZE[PJTG xZMT >ZMT…>[N
POÕ¤xL« .
>TàzJÝIä²ÝHTæHKæ
YH…JPß>ˆà z²–ß , IMÝ , ŠJß[P
Iä²Ý ‚ÚE –ß P‰JT> 9äHØC >TàzJÝ
4O܂[G 5©Y@ÞPEä¤ >TàzJÝ
ZE[PÜH©xL«. 6DŠà 6ãN >TàzJÝ
20-30% IØ©ZI 6†×@ÜH©xL« . 4«
[PØCƒå D- 3à 8ˆETÔ>ÜH©xL« .
H…Û«[KÔ>ÜH©xL«. 6DŠà
6ãN 2}ÜH[C >TàzJÝ:HTæHKæ
ŠxEÝ 1:1 3> HKTI…Ô>ÜHC
ZPÙ©Ý .
4±Ý®
ŠJß[P, 4[KÜ[HÜHT[E, z²–ß P‰JT>
9äH©Ý 4±Ý® @Ú« 4OÜ® 6Cà 8[C„à
14 ƒ . x / x . x 8G I܂CÜHØ©ãN« .
4[E EŠK YHÙ>´Ô¤Ô ·©Eà 4OÜ®
ITEŠCT„å ZHT« 9äH©xL« . 4EGTà ,
3Ù>[NŠC YHÙ>´Ô¤ 4±Ý®@Ú«
ZE[P 2>IT>¶ãN« .
6„ßÖ@Ú«Ô>ã
G¯Ý 600 ƒx YKØ}GTà , 4JàHTG
6„ßÖ@Ú« A „å 2N[P
HKTI…Ô>ÜZHT«ITG« 8G 3Þ¶>ã
YPˆ„Ø©ãNG . >ZMT… 6ØY>TãPEå
2}ÜH[C„à 6„ßÖ@Ú« B
ZE[PÜH©xL«. 4ÛJß>´Ô¤
ZE[PÜH©Ý ZHT‡Ô 2ƒMÝ 200 μg
3¤Ý. G¯Ý 20 ƒx [PØCƒå C
6ØY>TãEà 2æ>Tß‚Ô 2ƒM €[M[J
HKTI…Ô>Ü ZHT«ITG«. @[IJ‡å ZHT«
50 @E E C [J
6„ßÖ@Ú«
4OÛ«Š©PETà , ;± FT[NÔ¤ 40 ƒx
6„ßÖ@Ú« C H…Û«[KÔ>ÜH©xL« .
168
2ØCP[D YH…JPß>´Ô>TG@…ŠxE6D¶8ˆETGF©ÚEKITGo
>}GITGY@JàHT©>ã
P 6D¶YET¤>ã HÕ¤ Y@JàHT©
8Ù xFT 8ˆETG F©ÚEKITG >}GITG
3Ù YHÙ 3Ù YHÙ 3Ù YHÙ
1 ETJÕ>ãIä²Ý 30  9 15 11 20 16
z²ETJÕ>ã
2 H±Ü®>ã 30  2 3  4 3
3 HTà ƒ‡ 3 3 3 3 3 3
4 IÙªÔ>}„à 100 2 2 2 2 2 2
Š[NPGIä²Ý
xOÕ¤>ã
5 HÖ[@4[M>TÞ>†>ã 100 1 1 1 1 1 1
6 IäL>TÞ>†>ã 100 2 2 2 2 2 2
 HOÕ>ã 100 1 1 1 1 1 1
8 @ßÔ>[K 5 4 4 6 6 11 9
9 Y>TµÜ®>ãYEˆPTG 5 5 4 6 5 8 6
8ÙYDÞ
3ETKÝ4ÛJß>´Ô>TG6D¶P‰Ô>TØ};±[>ZJ©đČđ[SEKTHTÚ

YH…JPß>´Ô¤9äH©Ý7ØCÖ@Ú« • 8[CÔ ¤[L¶

‚KÖ@[G>ã • 4KÚE ¤OTÞ @TßÛE 4±EJ ZFTÞ>ã
• 3æ}ZJTZHTKTzæ
• ZIT@ITG 7ØCÖ@Ú« €[M
• 4KÚE Z@T[> ¯  J P ß > ´ Ô ¤ P K Ô · } J
• –ÙC >TM ZFTÞ>ã 6CàFM܂KÖz[G>ã, PJETPETà
• –…‰¶ ZFTÞ>ã IØ©IàMTIà, 7ØCÖ@Ú« ¤[LŠGT³Ý
9äH©xL« .

á†ì„ꈶ °¬ø¾
àìLò™ ñŸÁ‹   >
 ß܂~Iä²ÝHTÆØ©Ý
à÷Mò™ ªî£‰îó¾èœ
YHÙ>´Ô>TG7ØCÖ@Ú«
ñù Ü¿ˆî‹ ñŸÁ‹ «ñ£êñ£ù
ªð£¼÷£î£ó G¬ôJ™ °´‹ðˆF™
ZE[P>ã
ãŸð´‹ M¬÷¾èœ
«ñ£êñ£ù >ßÜH >TMÚ³Ý , HTÆØ©Ý >TMÚ³Ý ,
èõùI¡¬ñ
6C‡Jà ITäLÕ>ã 9äH©PETà 6DÉØCÚ
ñù Ü¿ˆîŠ Hó„ê¬ù «õ¬ô‚°„ ZE[P>㠃> YH±INŠà 2>…ÔxåLG
ªê™ô Þòô£¬ñ
IäL 8ÛE >TMÚ[E°Ý ŠC >ßÜHÔ >TMÚä¤
«ñ£êñ£ù
ªð£¼÷£î£ó G¬ô ¯å Y>T©Ô>ÜH©Ý ¯µ[IJTG
6DÉØCÝ , ƒ> FàM YET± –ÙCÔ>TM
SHCÝ4 7ØCÖ@Ú«HäLTÔ¤[L Š[N¶>[N 9äH©ÚEÔ ·}J« . >ßÜH
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 169
>TMÚä¤ ¯å , FàM 6DÉØCÚ«Cå iv. 6 C ‡ à >TDÜH©Ý KPÕ>ˆà
4±Ô¤Ý YHÙI~Ô¤, >ßÜHI[C°Ý 9äH©Ý ITäLÕ>ã
ZHT« 2[GÚ« @Ú«Ô>´Cå Z@ƒÜ® 4KÚEÚå >G 2N¶ 51% 2>…ÔxL« .
zLÜHT> 4±Ô¤Ý. 8GZP PN±Ý ¤OŠ„å PN±Ý ¤OŠÔ¤ 6D¶Ö @Ú«Ô>[N
ZE[P>ã >ß܂~„å 6CàFMÚ[EÜ 8©Ú« Y@àM¶Ý , ¤OŠ„å >‰¶>[N
HTÔ>TIà ÁßÚ Y@ÞJÜH©Ý . FàM YPˆZJäL¶Ý 4ÛE 2>…Ü®
6DÉØCÝ YH²Ý ¤OŠZJ 6CàFMÚ³Ý, 2PzJITxL« .
Â[N PNßÖz„³Ý zLÛ« ŠNÕ¤Ý . v. z²–K>Ö Y@JàHT©>ˆà 9äH©Ý
ITäLÕ>ã
6Õ>´Ô¤YE…°IT" 4KÚEÚå >G 2N¶ 2>…ÜHET³Ý ,
x…JTØ}å, ÅJT, ¤OŠ Iä²Ý ET„å
‚…ƒHTKT – ;± ¤OÛ[E IØ©ZI YHäL
PNßz[E ITäLÚGTà 6ÙCT¤Ý >‰¶Ü
YHÙ
YHT±Ø>ã 2>…ÜHET³Ý , xNTIÄMß
P}>Ø©Ý ŠxEÝ 2>…ÔxL« .
>ßÜH>TMÚà9äH©Ý6C‡Jà
ITäLÕ>ã vi. > ß Ü H >TMÚà 9äH©Ý 8[C
2>…Ü®
¤OŠ PNßÖzJ[C°Ý ZHT« ;± YHÙ~å
>ßÜH >TMÚà 9äH©Ý 8[C 2>…Ü‚à
6C‡à €[LJ 6C‡Jà ITäLÕ>ã,
HT H¤ ¤OŠ, FÖ¦Ô Y>T} Iä²Ý
6„…Jà ZP ITäLÕ>ã Iä²Ý STßZITå
3݁JT}Ô KPÚETà 9äH©xL«.
ITäLÕ>ã 9äH©Ý. 4EGTà 6DÉØCÚå
>ßÜH>TMÚà Š±ÝHÚEÔ> 8[C 2>…ÚEÝ
ZE[P>´Ý 2Pä[L 6Cà ¯µ[IJT>Ü
12.5 xx 8[C 3¤Ý . 4« 11-13 xx P[K
HJåH©ÚÔ Y>TãP³Ý ITäLÕ>ã
8[C 2>…Ô>MTÝ .
9äH©Ý .

HàZP²P[>JTGITäLÕ>ã  >

 ßÜH>TMÚä>TG7ØCÖ@Ú«
‚åP±IT² ZE[P>ã
i. 2}ÜH[C PNßz[E ITäL ŠxEÝ RDA – H…Û«[KÜH} PJ« PÛE YHÙ>[N
2>…ÚEà ŠC >ßÜH >TMÚà 7ØCÖ@Ú« ZE[P
¤OŠ„å PNßÖz„å >TKDIT> 2>…Ô¤Ý .
BMR 2>…Ô¤Ý.
@Ô
ii. 6D¶ ¤OTÞ IÙCMÚà 9äH©Ý
‚åP±Ý >TKDÕ>´Ô>T> ·©EMTG
ITäLÕ>ã
@Ô >ßÜHÔ >TMÚà ZE[PÜH©xL« .
6D¶ ¤OTÞ>ˆå 2[@¶>ã
2[P
¤[LPETà IMÖzÔ>à 9äH©xL«.
iii.  S T ß Z I T å ¦K܂„à 9äH©Ý (i) ¤ O Š „ å PNßÖzÔ¤Ý,
ITäLÕ>ã Y@JàHTØ}ä¤Ý,
>ßÜH>TMÚà Žâ>ÙCPT² (ii) FÖ¦ÔY>T} Iä²Ý ET„å 6C‡à
STßZITå>ˆå ¦KÜ® 2>…ÔxL«. ¦Ô>ã PNßPEä¤Ý
(i) 3àZCTæ“ZKTå (iii) ET„å 6Cà 2N¶ 2>…ÜHETà
(ii) ®ZKTYAæ}KTå (iv) 2 } Ü H [ C PNßz[E ITäL
(iii) [EKTÔŒå ŠxEÚà (BMR) ITäLÝ 9äH©Eà
(iv) HTKT[EKTԌå STßZITå ZHTåL[PJT¤Ý.
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
®KEÝ 6Õ>´Ô¤YE…°IT"
·©EMTG ®KEÝ ŽâÔ>ÙC
‚Ô>T 8åH« 6D¶ 2àMTE zM
>TKDÕ>´Ô>T>Ú ZE[PÜH©xL« .
ZE[PJäLÜ YHT±Ø>NTG IÙ,
1. ¤OŠ„å PNßÖz @TÔ¤>Ø} , IT¶ÜYHT±ã 3xJPä[L
2. FÖ¦Ô Y>T} PNßÖz 2}Ô>} @T܂C ZPÙ©Ý 8åL
3. >ßÜHÜ[H Iä²Ý ITßH> PNßÖz 6DßÖzZJ ‚Ô>T 8GÜH©Ý .
4. ET„å 4KÚEÚå >G 2N¶
2>…ÚEà
2ZJT}å
5. 3݁JT}Ô KP 6äHÚ
2}ÜH[C PNßz[E ITäL ŠxEÝ
Y>TµÜ® 2>…ÜHETà 2ZJT}å ZE[P>´Ý
ICMR - Pà³Fß ¤µ >ßÜH >TMÚà 2>…ÔxL« .
;± FT[NÔ¤ 30 xKTÝ >Ù>´Ô¤
«ÚEFT>Ý
®MÜH©Ý Y>TµÜ[H 6ØY>TãN
ZPÙ©Ý . «ÚEFT> ¤[L¶ >ßÜHÚ[E ƒ> ZIT@IT>
HTÔ>Ô·}J« . 8GZP «ÚEFT> ¤[L¶
>TàzJÝ ¤OŠ IKDÚ[E°Ý ¤OŠÔ¤ ¤[L
·©Eà >TàzJÝ , ¤OŠ„å 8³Ý®>ã 6±PTÔ>Ú[E°Ý 9äH©Ú«Ý ZI³Ý
Iä²Ý Hä>ã PNßÖzÔ¤Ý , HTÆØ©Ý >ßÜHÜ [H„à ¤OŠ„å PNßÖz ŠxE¯Ý
H±PÚà 9äH©Ý 2> ZE[P„GTà HTÜH[CxL« .
ET„å >TàzJÝ PN 3ETKÕ>[NÜ
Z@T}JÝ
HT«>TÔ>¶Ý ZE[PÜH©xL« .
>Ø©ÜHT}àMTIà POÔ>Ý ZHTà Z@T}JÝ
4±Ý® 6ØY>TãN 2†¶[K POÕ>ÜH©xL« .
4±Ý®Ö@Ú« ZE[P>ã ;± FT[NÔ¤ 21 –ßÚZEÔ>Ý Iä²Ý 6Jß 4KÚE
ƒ . x ‡±Û« 35 ƒ . x 3> 6JßxL« . 2µÚEÚå ZHT« IØ©Ý Z@T}JÝ
>Ø©ÜH©ÚEÜH©xL« .
4ÛE ·©Eà 2NPTG« ŽâÔ>ÙC
>TKDÕ>NTà ZE[PÜH©xL« . 6„ßÖ@Ú«Ô>ã
(i) ET„å 6Cà ¦Ô>ˆå YH±Ô>Ý >ßÜH>TMÚà 6„ßÖ@Ú« A ·©Eà 2N¶
zPÜHªÔ>ˆå YITÚEÜ H±Iå ZE[PÜH©xL« . ET„­[CJ >TàzJÝ
2>…ÚEà, FÖ¦Ô Y>T}Ô¤Ú 6†×¦Ý Lå ZIÝH©PETà [PØCƒå
ZE[PÜH©Ý 4±Ý®Ö@Úå 2N¶ D 2PzJITxL«. 6„ßÖ@Ú« K 4JàHTG
‚K@PÚå ZHT« 9äH©Ý 4KÚE 4KÚEÝ 6[LE³Ô¤Ú ZE[PJTG
4OÜ® ®ZKTÚZKT݂å 6±PTÔ>Úä¤
(ii) ¤OÛ[EÜ ‚LÛ« 4-6 ITEÕ>´Ô¤ 2PzJITxL« . 4NÕ¤OŠ„å 4KÚEÜ
–}ÜHEä¤ ZE[PJTG 4±Ý®Ö ZHTÔ[>Ú E©ÜHà ƒ>¶Ý 6EŠJT>
@Ú[E ¤OŠ„å >àK‡à 4±ÜHETà ET„å 4KÚEÚà 6„ßÖ@Ú«
Z@ƒÔ>ÜHC ZPÙ©Ý. 9YGà K 2>IT> >TDÜH©P« 2PzJITxL«.
¤OÛ[E„å ¯Eà 6DPTxJÜ HT‡à >ßÜHÔ>TMÚà 6„ßÖ@Ú« C [H…CTÔzå
4±Ý®Ö @Úå 2N¶ ¤[LPT> I ä ² Ý 6 „ ß Ö @ Ú « B 12 3 x J P ä † å
>TDÜH©xL«. ZE[P>ã 2>…ÔxåLG .
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
1ZHT‡Ô2ƒMÝ 7ØCÖ@Ú«Ô>ã ¤[L¶ 9äHØCTà 2«
¦KÔ¤Ý HT‡å 2N[P°Ý , EKÚ[E°Ý
1ZHT‡Ô 2ƒMÝ Žâ>ÙC >TKDÕ>´Ô>T>
HTÔ¤Ý .
ZE[PÜH©xL« .

(i) · © E M T G 4KÚE 6äHÚ ETÞÜHTà¦KԤ݊EÝ

(YSIØZCTHJTzæ)
(ii) P N ß Ö z „ å 2}ÜH[C
· ² > N T x J DNA, I ä ² Ý RNA
6äHÚ 2>…Ü®
>ßÜHÔ>TMÚà9äH©Ý‚KÖ@[G>ã
• ¤IØCà Iä²Ý PTÛ
• IMÖzÔ>à
• YF×Y@…Ö@à
• –ßÚZEÔ>Ý Iä²Ý
E[@܂}Ü®>ã
• ‚Ô>T
• 4KÚE Z@T[>
• >ßÜHÚGTà 9äH©Ý 6Jß 4KÚE
2µÚEÝ (PIH)
• >ßÜHÔ>TM –K‰¶ ZFTÞ
HTÆØ©Ý>TMÝ ‚…Ô>ÜHØ©ãN« .
ZHT«ITG 7ØCÖ@Ú«Ô>ã HTÆØ©Ý
>TMÚà ETÞÔ¤ Y>T©Ô>ÜHC ZPÙ}J«
ƒ>¶Ý ¯ÔxJÝ. 9YGà ¤OÛ[E ‚LÛE«
¯Eà zM ITEÕ>ˆà Eå­[CJ 7ØCÖ@Ú«
ZE[P>´Ô>T>Ú ET„å HT[MZJ
@TßÛ«ãN«. HTÆØ©Ý >TMÚà
ŽZO Y>T©Ô>ÜHØ©ãN 2ØCP[D 13- à
3Ô> HTà ¦KÚE‡å STßZITå>ˆå HÕ¤
Hä†J YET¤Ü[H 2ˆÔxL« .
HTÆØ©Ý >TMÚà ZE[PÜH©Ý
7ØCÖ@Ú«Ô>ã
;± YHÙ~äÔ¤ ;± FT[NÔ¤
850 ƒ. ‡ HTà ¦KÔ¤Ý 8åL >DÔxå H}
2³ãN @Ú«Ô>ˆå 2N[PÜ YHT±Ú«Ý
>Tà>ˆà ICMR HTÆØ©Ý ETÞÔ¤ 7ØCÖ@Ú«Ô>[N
H…Û«[K Y@Þ«ãN«. HTà ¦KÔ¤Ý 2N¶
3KÝHÚà 2>…Ú« 3² ITEÝ P[K
2ÛE 2N¶ –}Ô¤Ý . ‚L¤ H}ÜH}JT>
¤[LÛ« Š©Ý. 8GZP 7ØCÖ@Ú«
ZE[P>ã , HTÆØ©Ý >TMÚä¤ 4KÙ©
‚…PT>Ô Y>T©Ô>ÜHØ©ãN« . 2ETP«
0-6 ITEÕ>ã ;± IäYLT± ‚…¶>NT>
@Ô
HTÆØ©Ý ETÞÔ¤ HTà 6äHÚÔ>T>
·©Eà @Ô ZE[PÜH©xL«.
;± FT´Ô¤ ¦KÔ¤Ý HT‡å
@ … J T G 2 N ¶ 850 ƒ . ‡ .

2ØCP[D ETÞÜHTà¦KÚE‡àSTßZITå>ˆåHÕ¤Hä†JYET¤Ü®
P8Ù STßZITå ¦KÔ¤ƒCÝ Y@JàHT©
1 5æØZKTAå >±Ü[H ITßH>PNßÖz[JÚ¾Ù©xL«
2 ®ZKTYAæØ}ZKTå FÖ¦ÔY>T} ¦K܂Y@à>[NÖ¦KÜ®Y@à>NT>
ITä†ITßH>Ú[EÜHTà¦KÜHEä¤Ú
EJTßY@ÞxL«
3 ®ZKTMTÔ}å ¯å®L‚ØÃØC… HTà6äHÚ[JÚ¾Ù©xL«
4 3ԌCTԌå ‚å®L‚ØÃØC… ¦K܂zäL[L„‡±Û«HT[M
YPˆZJä²xåL«

3ETKÝÐMêƒ
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
HTÆØ©Ý ¯Eà 3² ITEÕ>´Ô¤ (Lactational amenorrbea) FTã ;å²Ô¤
H…Û«[KÔ>ÜHØ©ãN« . 1 ƒ . x 4±Ý®Ö @Ú« Z@ƒÔ>ÜH©xL« .
4à[MYJà , 4« ITEŠMÔxå ZHT«
®KEÝ 4OÔ>ÜHØ}±Ô¤Ý. 4±Ý®Ö@Ú«
HTà 6äHÚÔ>T> ®KEÚå ZE[P 6ØY>TãP[E z†« 2>…Ô> ZPÙ©Ý .
2>…ÔxL« .
6„ßÖ@Ú«Ô>ã
Y>TµÜ® 6„ßÖ@Ú« A „å ·©Eà ZE[P, ¦KÔ¤Ý
HT‡³ãN YITÚE Y>TµÜ‚å 2N¶ , ETÞÜHT‡å 2N[PÜ YHT²Ú« 2[I°Ý.
ET„å ØC 6D[PÜ YHT±Ú« 2[IP« HTÆØ©Ý ZHT« >ZMT…>ã Iä²Ý ®KEÚå
4à[M. ZI³Ý HTÆØ©PEä¤ ZE[PJTG ZE[P 2>…Ô>ÜHETà 2EäZ>äH B ·Ø©
·©Eà @ÔÚ ZE[P[JÖ @ITˆÔ> 6„ßÖ@Ú«Ô>ˆå ZE[P°Ý 2>…Ô¤Ý .
ZE[PJTG @Ô 2Cߊ[G Y>TµÜ® HTÆØ©Ý ZHT« 2æ>Tß‚Ô 2ƒMÝ
E±xL« . 6ØY>TãP« 2>…ÔxL« .

>TàzJÝ >TMÔZCT>TÔæ
HTÆØ©Ý >TMÚà , >TàzJÚå ZE[P >TMÔZCT>TÔæ 8åHG HTà 6äHÚä¤
2>…ÔxL« . 6E¶Ý 6D¶>ã 3¤Ý. ÁÙ©, HTà,
HTETÝ 3xJG HTà 6äHÚ[J
4±Ý® 2>…Ô¤Ý 8GÔ >±EÜH©xL«.
YH±ÝHTMTG ETÞITß>´Ô¤ HTÆØ©Ý ·©Eà ™å Iä²Ý 3Ø}[LÖz ZHTåL
>TMÚà ITEŠMÔ¤ 4å[IJTà 6D¶>ã HTà 6äHÚ[J 2>…Ô¤Ý

2ØCP[D 8ˆETGZP[MY@Þ°Ý>ß܂~Iä²ÝHTÆØ©ÝETÞÔ>TG
[@P±D¶
P 6D¶YET¤Ü® >ß܂~YHÙ HTÆØ©ÝETÞ
8Ù 2N¶x 2N¶x
1 ETJÕ>ãz²ETJÕ>ã 300 330
2 H±Ü®P[>>ã 60 90
3 HTàƒ‡ 500 500
4 IÙªÔ>}„àŠ[NPGIä²Ý 100 100
xOÕ¤>´Ý
5 HÖ[@4[MÔ>TÞ>†>ã 150 150
6 IäL>TÞ>†>ã 100 100
 HOÝ 200 200
8 @ßÔ>[K 20 20
9 Y>TµÜ®Iä²Ý8ÙYDÞYEˆPTG 30 30

3ETKÝ4ÛJß>´Ô>TG6D¶P‰Ô>TØ©Eà;±[>ZJ©ZEzJ7ØCÖ@Ú«
€²PGÝČĆĐĕ[SEKTHTÚ4ÛJT
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
8G 3KTÞÖz>ã ·²xåLG . HTÆØ©Ý
ETÞITß>´Ô¤ <IÝ, YPÛEJÝ Z@ßÔ>ÜHØC
zLÜ® EJT…Ü®>ã POÕ>ÜH©xåLG .
4[P , 4±Ý® @Ú« , ®KEÝ , >TàzJÝ ,
B ·Ø© 6„ßÖ@Ú«Ô>ã 3xJPä[L
POÕ¤xåLG .
EFHß3Þ¶
EFHß 3Þ¶ 2
YA >ßÜHIT> 4±ÜHETà 2Pß
7ØCÖ@Ú« 3ZMT@[GÔ¤ P±xLTß.
2P´Ô¤ 8ÛE 3² 7ØCÖ@Ú«Ô>ã
> ß Ü H > T M Ú  à 2  > Ý
ZE[PÜH©xåLG? 2Pä†å zLÜHTG
HÕ>ˆÜ[H ŠNÔ¤> Iä²Ý
;áYPTå†³Ý 6ãN FTå¤ 6D¶
3ETKÕ>[N H…Û«[K Y@Þ> .
  ¯
 «[IÜH±PÚà9äH©Ý
7ØCÖ@Ú«ZE[P>´Ý
@PTà>´Ý
60 PJ«Ô¤ ZIäHØCPß, PJ« ¯ßÛZETß
3PTß . PJETGPß>ˆå 6Cà FMÚ[EÜ
ZHD ¯ÔxJÚ«PÝ 2ˆÔ>ÜH©PZET©
“Â܂Jà 6DÉØCÝ” 8åL H}܂ä¤Ý
P‰ P¤Ú«ãN« .
2NŠà Z@±Eà ZHTåL >TKDÕ>NTà ,
Y@à>´Ô¤ ZE[PJTG 7ØCÝ
x[CÜHà[M .
;±Pß ÂÜH[C°Ý ZHT«, Y@à>ˆå
ZP[M Y@Þ°Ý Lå ¤[LxL«.
STßZITå>ˆå Y@JMTäLÚä¤ 6Cà
;Ú«[OÜ® E±P«Ý ¤[LxL« . ZI³Ý
8å[RÝ>ã 6±PTE³Ý ¤[LxL«.
4ÝITäLÕ>ã, Y@à>ˆå ZP[M Y@Þ°Ý
Lå ¤[LPETà 9äH©xL« . Y@à>ã
;åZLTYCTå² ;±Õx[DÛ« Y@JàH©Ý
Eå[I Y>TÙC« . 4ÚEå[I >TKDIT> ,
;± Y@à 4L܂å IäL Y@à>ã ZP[M
Y@Þ°Ý L[G 4OÔxL«. 4EGTà, 2ÛEÔ
¤†Ü‚ØC 6C³²Ü‚å Y@Jà
HTÔ>ÜH©xL« . 4áPTLT> ;áYPT±
6C³²Ü‚å Y@Jà>ã HTÔ>ÜH©Ý ZHT«
4LÜ® ZF…©xL« .
¯«[IÜH±PÚà7ØCÖ@Ú«
ZE[P>ã
@Ô
6Cà 8[C[J KT> [PÜHEä¤Ú ZE[PJTG
>ZMT…[J 6ØY>TãN ZPÙ©Ý. @Ô„å
ZE[P ŽâÔ>TªÝ >TKDÕ>NTà
¤[LxL« .
(i) ¤[L°Ý 6C‡JÔ> Y@JàHT©>ã
(ii) 8³ÝZHT© ;Ø}J E[@>ã ¤[LÛ«,
Y>TµÜ®Ú ¦Ô>ã 2>…ÚEà

ÂÜH[CEàĄĤĦīĤ (iii) 6Cà 4[J®>ã Iä²Ý 6C‡Jà
ITäL 4JMTE 6„…Jà ZP ITäLZI
ÂÜH[CEà 8GÜH©Ý . 4« ;± IEå
PTâFTã ¯µP«Ý, 4LÔ¤Ý P[K YETCßÛ«
F[CYH²Ý ;± ITäLIT¤Ý. ¯JPß>ˆå
7ØCÖ@Ú« €[M 2Pß>ˆå ¦Ô>ˆå
7ØC €[M[JÔ Y>TÙ© >DÔxCÜH©xL«.
6D¶Ü HäLTÔ¤[L , KäL ‘K~ÚEà
Iä²Ý 6†×¦Eà, 7ØCÖ@Ú«Ô>ã,
ZHT«ITG 2N¶ ¦Ô>[NÔ
Y@åL[CJT[I , >‰¶Ü YHT±Ø>ã 2>
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I
Y@JàHT© ¤[LPGTà 15-
20 @E EÝ P[K <Þ¶ PNßz[E
ITäLÚå ŠxEÝ ¤[LEà.
®KEÝ
PJETGPß>´Ô¤ ®KEÚå ZE[P„à
8ÛE ŠEITäL¯Ý ZE[PÜHCT«.
YH…JPß>´Ô¤ 2ˆÔ>ÜH©Ý 2NZP ,
4ÜYHTµ«Ý 2ˆÔ>ÜHC ZPÙ©Ý. 2ETP«
1 x . xKTÝ 6Cà 8[CÔ¤ 1 xKTÝ ®KEÝ
8åL 2NŠà ®KEÝ EKÜHC ZPÙ©Ý .

>TßZHT[SØZKØ - 8³Ý® ¯†Eà Iä²Ý Hä>ã
z[EP[CE[M E©ÜHEä¤Ý
@Ô„å ZE[P ¤[LPETà 2Eä¤ 9äLTä
- >TàzJÝ 6†×@ÜH©Ý Lå
ZHTà >TßZHT[SØZKØ 2N¶Ý, 6DŠà
¤[LPETà 9äH©Ý 4O܂[G
¤[LÔ>ÜH ZPÙ©Ý. ¤´ÔZ>Tæ 9ä®ÚLå
@…Y@ÞPEä¤Ý PZJT>Ý 4±Ý®Ö
HTÔ>ÜH©PET³Ý, IMÖzÔ>à ZHTåL ¤Cà
@Ú« ZE[P[JÜ HTÜHà[M.
@TßÛE 6HT[E>ã 9äH©PET³Ý, ·Ø©Ö
8GZP, YH…JPß>´Ô>T>
@ßÔ>[K 6D¶>[N Z@ßÚ«Ô Y>TãPEä¤
H…Û«[KÔ>ÜHØC 4±Ý®Ö@Úå
¯ÔxJÚ«PÝ Y>T©Ô>ÜHC ZPÙ©Ý.
2NZP, PJETGPß>´Ô¤Ý
Y>TµÜ®@Ô„å ZE[P ¤[LPETà 2ˆÔ>ÜH©xL« . 3>ZP 4±Ý®Ö@Ú«
2Eä¤ 9äLTä ZHTà >TßZHT[SØZKØ ZHT«ITG 2N¶ PZJT>Úà
2N¶Ý , 6DŠà ¤[LÔ>ÜHC ZPÙ©Ý . 6ØY>TãN ZPÙ©Ý .
¤´ÔZ>Tæ 9ä®ÚLå HTÔ>ÜH©PET³Ý,
IMÖzÔ>à ZHTåL ¤Cà @TßÛE 6HT[E>ã 6„ßÖ@Ú«Ô>ã
9äH©PET³Ý, ·Ø©Ö @ßÔ>[K 6D¶>[N 6„ßÖ@Ú« A ZE[P , YH…JPß>´Ô>TG
Z@ßÚ«Ô Y>TãPEä¤ ¯ÔxJÚ«PÝ 2ZE 2NPT¤Ý. 2ETP« 600 μg YKØ}GTà
Y>T©Ô>ÜHC ZPÙ©Ý . ZHT«ITG 2N¶ ¹…J ;ˆ 6C‡à HCTIà
4±Ô¤Ý ZHT« [PØCƒå D „å 2N¶
Y>TµÜ®
5© Y@ÞJÜHC ZPÙ©Ý . ¯JPß>ˆå
@Ô ZE[P>ã, ¤[LPETà Y>TµÜ®
6CàFMÚ[E 6„ßÖ@Ú« E
ZE[P°Ý ¤[LxL« . Y@†PäL Y>TµÜ®
>ZKTØ}GTÞ©>ã Iä²Ý 6„ßÖ@Ú« C
Iä²Ý Y>TMæØKT‡å 2N¶ ¤[LPT>¶Ý,
ZHTåL 3å} 3ԌYCåØ>[N
Iä²Ý @[IJ‡à Y@†ÉØCÜHCTE
7Ô¤ŠÜHET>Ô >ÙC†JÜHØ©ãN«.
Y>TµÜ[H HJåH©ÚE ZPÙ©Ý .
4[KÜ[H 2Oäz >TKDIT> 6„ßÖ@Ú«
ET«6Ü®>ã@Ô ZE[P>ã B6 ZE[P°Ý 2>…Ú«ãN«. 4«
¤[LPETà Y>TµÜ® ZE[P°Ý ¤[LxL«. IØ©IàMT« –ß 2>IT> 2±ÛE ZPÙ©Ý.
Y@†PäL Y>TµÜ® Iä²Ý Y>TMæØKT‡å ZITß, HOÖ@T²>ã Iä²Ý ¹Ü®>ã
2N¶ ¤[LPT>¶Ý , Iä²Ý @[IJ‡à 6ØY>TãNMTÝ. IMÖzÔ>³Ý
Y@†ÉØCÜHCTE Y>TµÜ[H HJåH©ÚE EŠßÔ>ÜH©xL« .
ZPÙ©Ý .
4±Ý®Ö @Ú« ¤[LŠGTà 9äH©Ý
ET«6Ü®>ã 4KÚE Z@T[> IÚJ 2YI…Ô>T ¯µP«Ý
;± •ŠK YHT« FM܂KÖ@[GJT> 6ãN«.
8³Ý®>ˆà >TàzJÚå 4OÜHTà 9äH©Ý
4ÛJT[PÜ ZHTà IÚJ 2YI…Ô>TŠ³Ý
¬Ù «[N>NTà >TàzJÚå ZE[P
2…z ;± €[MJTG 6D¶ 4« YHT«PT>
PZJT>Úà 2>…ÔxL«. PZJT>Úà,
•ØCÜHØCET>¶Ý, Iä²Ý 2…ET>
Žâ>TªÝ >TKDÕ>´Ô>T> 1000 ƒ.xKTÝ
4±Ý®Ö@Ú« Y@†ÉØCÜHØCET>¶Ý
>TàzJÝ H…Û«[KÔ>ÜH©xL« .
6ãN« .
- >TàzJÝ €[LÛE 6D¶>ã
x[CÔ>TIà 4±ÚEà ¯ZJTß>ˆå6DÉØCÝ@TßÛE
- PJETGETà 9äH©Ý 8³Ý® 4OÜ® ‚KÖz[G>ã
Iä²Ý >TàzJÚå @I€[M[J @Iå PZJT>Úà 7ØCÖ@Ú« HäLTÔ¤[L
Y@ÞPEä¤Ý. 9äH©Ý 2HTJÝ 2>IT> 6ãN«.
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
2ØCP[D IT…ÜHØ}Jà
ZFKÝ 6D¶P[>>ã
2>T[M HTàZE–ߤN݂
>T[M 4؇ZET[@
FÙH>à ZITßP}@T²>ãZP>[PÚE¯Ø[C>ãHOÖ@T²>ã
IJ6D¶ Z@T²@TÝHTߎ[KÔ·Ø©>TÞ>†YHT†Jà
IT[M HOÚE„ßZP>[PÚE¦ÙCà·â
4K¶6D¶ 4}JTÜHÝ4؇ZET[@>TÞ>†@T²>ãH±Ü®HOÝ
H©Ô[>ZFKÝ HTà

YHT±NTETK YF±Ô>} , 6²JäL Hä>ã

¦Ô>ã ¯«[IJ[CEà Iä²Ý ZHT«ITG EFHß3Þ¶
2N¶ 6 D ¶ 6ØY>TãNT[I ZH T å L
>TKDÕ>NTà 4« 9äH©xL« . 4EGTà EFHß 3Þ¶ 4
–ÙC >TM ZFT„GTà HTÔ>ÜH©xLTß>ã.
± . 4KTÝ 8åHPß 3ZKTÔxJITG ,
7ØCݤ[LPETà9äH©Ý ¦²¦²ÜHTG 82-PJ« ¯JPß 3PTß.
‚KÖ@[G>ã‚åP±IT² 4Pß G@… 6Cä H„äz>[N Y@ÞPTß.
HàZP² P[>JTG 6D¶>[N Š±Ý‚
• 3æ}ZJT ZHTZKTzæ
6ÙHTß . @™HÚà 2P±[CJ 8[C
• 6Cà H±Iå
2>…Ú«ãN« . 2Pß 30 PJET>
• 4KÚE Z@T[>
4±ÛE ZHT« @T܂ØC 2ZE 2N¶
• 7ØCÖ@Ú«Ô ¤[L¶
6D[P 4ÜYHTµ«Ý @T܂©PET>
• IMÖzÔ>à
·²xLTß. IMÖzÔ>à Iä²Ý
• –K‰¶ ZFTÞ
·©Eà ZE[PJäL 6Cà 8[C[J
• 4±EJ >TäZLTØC ZFTÞ>ã
E©ÜHEä¤ 8ÛE 6D¶ P‰>TØ©
YF†¯[L>[N H…ÛE[KÔ>
EFHß3Þ¶ ZPÙ©Ý .

EFHß 3Þ¶ 3

P[KJ²Ô>ÜHØC PK¶ Y@M¶ ØCÚå

H} Y@JàH©Ý PJ« PÛE ;±Pß Y@JàHT©
HTß[P ¤[L[P°Ý F©Õ¤Ý [@P 6D¶ Iä²Ý 2[@P 6DŠå
[>>[N°Ý Y>TÙ©ãNTß. >TÞ>†>ã ¯ÔxJÚ«PÝ Hä† ŠPTEÝ Y@Þ
Iä²Ý HOÕ>ˆå Š[M>ã 2}Ô>}
6JßP[E 2†Û«, ;±FT´Ô¤ ¤†Ü‚ØC
:Û« HOÕ>[N Iä²Ý >TÞ>†>[N
6ÙD 8åG ZJT@[G[J 2ˆÜ˜ß>ã?

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
2ØCP[D 6D¶ÚØCÚàY@ÞJÜH©ÝITäLÕ>ã
6D¶ÚØCÚàITäLÝ >TKDÕ>ã
6D¶ƒ>YIå[IJT>¶Ý HàP…[@2[I܂à‚KÖ@[G>㊵ÛE
Hä>NTà2[KÜHEä¤8ˆET>¶Ý Hä>ã
4±Ô>ZPÙ©Ý
6D¶8ˆET>‘K~Ô>Ô ‘KDYFT>ˆå6äHÚ¤[L¶
·}JET>4±Ô>ZPÙ©Ý
Y>TµÜ®>Ø©ÜH©ÚEÜHØC6D¶ 4±EJZFTJTàHTÜH[CP[E
Z@ßÔ>ÜHØC« ¤[LÔ>MTÝ
6DŠà2>FTßÖ@Ú«Z@ßÔ> IMÖzÔ>[ME©Ô>¶ÝY>TMæØKTà2N[P
ZPÙ©Ý >Ø©ÜH©ÚE¶Ý¤Cà®ä²ZFTÞPKTIà
E©ÜHEä¤Ý
>T‚ZE–ßIä²Ý>TßHZGØ 6LÔ>ƒå[I[J6ÙCTÔ>MTÝ
HTGÕ>[NEŠßÔ>ZPÙ©Ý
>TàzJÝ@Ú«€[LÛEHTàZHTåL 3æ}ZJTZHTZKTzæIä²Ý8³Ý®ZEÞP«
6D[PÔY>T©Ô>ZPÙ©Ý E©Ô>ÜH©xL«
Ž[K>ã6ÙDZPÙ©Ý ‚åP±Ý@Ú«Ô>ãx[CÔ¤Ýo>ZKTؓå
4±Ý®[KZHT1‚ZNŠåZHT‡Ô
2ƒMÝ6„ßÖ@Ú«ĈFTßÖ@Ú«3åØ}
3ԌCåØæ
PZJT>ß>´Ô¤2>HOÔ>ITG ®J6D¶P[>>[NHO¤P«Ý9ä²Ô
6D[P2ˆÔ>ZPÙ©Ý Y>TãP«Ýz†«>}GÝ®JIä²ÝITä²
6D¶IG6[NÖ@àIä²ÝIG€[M
HTܮԤ3NTÔ¤Ý
6DŠä¤¯åYEˆÛE¹ÜÂå² ‘KDÚ[EÚ¾Ù©Ý2Y@`>ßJÝ
ZFK€[L6D¶Ô¤HMT>z² 4±Ô>T«
4[CYPˆ>ˆà2}Ô>}6ÙH«
FàM«
2>Iä²Ý€[LPTG6D¶ ¾Ô>ÝHTÔ>ÜHCT«
IJÚ³ÝZM@TG6D¶
IT[M„³ÝzLÛE«
2>4Ü®>ã2>Y>TµÜ®>ã 2>4Ü®YFTÚE[M9äH©Ú«Ý@…JT>
6ãN6D¶>ãEŠßÔ> ‘K~Ô>ÜHCTIà2Y@N>ßJÝHàP‡
ZPÙ}J[P 9äH©Ú«ÝY>TMæØKTà2N[P2>…Ô¤Ý
6CäH±Iå€[M2[C°Ý
2>2N¶KPÝ IMÖzÔ>àIä²Ý–ßPä†ÜZHTP[E
E©Ô¤Ý

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
  HTCÖ¦±Ô>Ý 2PK« Y@JàHTØ[C YHT±Ú«
• PTâÔ[> @Ô>KÚà EFH…å EKZPÙ©Ý , ITLT> YH…JPß>ã
7ØCÖ@Ú« Iä²Ý @Ô ZE[PIT²HC Iä²Ý ¯ZJTß>´Ô¤ 6CàFMÚ[E
·}J«. ZHDÔ·}J 6D¶>NT>Ú EKZPÙ©Ý.
• PNßÖzH±PÕ>NTG ¤OŠ H±PÝ , • 3ZKTÔxJITG 6D¶ HOÔ>Õ>[N
PN…NÝ H±PÝ , >ßÜH >TMÚà ‚åHä²Eà Iä²Ý YETCßÖzJT>
@Ú«Ô>ˆå ZE[P 2>…ÔxåL«. 6CäH„äz ÂMIT> PTâFT[N
• PNßÖz ¤[L°Ý ZHT« @Ô Iä²Ý –Ø}Ô>MTÝ.
zM 7ØCÖ@Úå ZE[P°Ý ¤[LxL«. • 4ÜHTCÝ 3ZKTÔxJ 6DŠå
• ¤OÛ[E>ˆCÚà PN…NÝ ¯ÔxJÚ«PÚ[E HàZP² PNßÖz
H±PÚG±Ô¤ @…ŠxE 6D¶ €[M>ˆà 6DßÚ«xL«.

>[MÖ Y@Tä>ã
;áPT[IĄĩĩĢįĤĶzMYHT±Ø>´Ô¤ 3ԌA[G ¦Ô>´Ô¤ 8©Ú«
6C‡å8ߊ[G Y@àxL«
ITEŠMÔxå[I ĄĪĢīĬįįĥĢĞ  £Ý 4±Ý®Ö@Ú« ċĢĪĢ ĦįĬī 
YHÙ>ˆà ITEŠCTÞ >TMÕ>ã I T ƒ @  6 D ¶ > ˆ à  4 ± Ô ¤ Ý
4àMTE«¤†ÔxL« £ZIT¤ZNT‚å I ä ² Ý
–ßÚZEÔ>Ý ĈġĢĪĞ  ¦Ô>ˆà [IZJT¤ZNT‚å£Ý4±Ý®Ö@Ú«
2>ÜH}JTG KPÝ ¤ŠPEå YHLÜH©xL«
>TKDIT>>Tà>ã[>>ˆà9äH©Ý ¤±ÜZHTÔ¤ ċĞĢĪĬįįĥĞĤĢ  4KÚE
 Ô>Ý FTNÕ>ˆà 4±Û« 9äH©Ý 4KÚE
IÜ[H YH±Ô¤Eà ĉĬįıĦģĦĠĞıĦĬī  ;µÕ¤
ZPÙ©YIåZL ¬ Ù ZFTÞ 8ßÜ® ČĪĪIJīĢ  ¤†Ü‚ØC
7ØCÖ@Ú«Ô>[N Y@Jà¯[L>ã ZFT„‡±Û« FIÔ¤ HT«>TÜ®
ÂMIT>2>…ÜH« 2ˆÔ¤ÝzMYHT±Ø>ã
xNIÄMæP}>Ø©ÝŠxEÝĊĩĬĪĢįIJĩĞį «…E6D¶>ãčIJīĨĉĬĬġ4áP[>
ģĦĩıįĞıĦĬī įĞıĢ  z²–K>Úå 6D¶>ˆà 2>ITG >ZMT…>ã
ZFTÞ>[N > Ù © ‚ } Ô > @ßÔ>[KY>TµÜ®Iä²Ý¤[LPTG
z²–K>ÚåZP[M>[N>~Ô¤Ý 2NŠàFTßÖ@Ú«®KEÝ[PØCƒå
;±Z@TE[G¯[L ET«6Ü®Ô>ã>TDÜH©Ý
>×zĊįIJĢĩ@T܂©P[EŠC¤}ÜHEä¤ IzÚE 6D¶>ã ĐĞİĥĢġ ģĬĬġİ 
9äL Eå[I„à 4±Ô¤Ý YIà‡J 6D¶>ã
Eå[I°[CJ« ¤IØCà đĞIJİĢĞ  P„ä†à 9äH©Ý
£ZIT¤ZNT‚åċĞĢĪĬĤĩĬğĦī4KÚE 2Y@`…JITG;±¹Oà
2ªÔ>ˆà 6ãN 4±Ý®Ö@Ú[E ¦[PÃØCÜHØC E„ß ĶĬĤĥIJįı 
YHä²ãN« 4« ¬[K„K‡±Û« HTà HÙHT©>ˆå Y@Jà>NTà
¦[PÃØCÜYH²xL«

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
 4[DJÖY@JàHT©
¤OÛ[EFM7ØCÖ@Ú«¯[L

H} : 1
6K‡  Š[K¶Ô  ¤†šØ[CÜ  HJåH©ÚÚ  LåZHz„à  “ đIJııįĦ ”  8å­Ý
Y@J‡[JÚEKŠLÔx€²ŠÔY>Tã>[K„àITEPT…JT>Ô¤OÛ[EFM
7ØCÖ@Ú«¯[LZETå²Ý[K„àZETå²Ý6D¶>ˆàZE[PJTG[EÚ
ZE߶  Y@Þ«  7ØCÖ@Ú«  ¯[L[J  2†> 
H}: 2
4KÙCTÝ  ¤†Ü‚à ıĞğ 6Õ>´Ô¤  Š±ÜHITG  6D¶>[N°Ý  EŠßÔ>
ZPÙ}J  6D¶>[N°Ý  HØ}JMTÔxÔ  Y>Tã> 

H}: 3
FTã>TØ}„à  ¤†Ü‚ØC  FTNå²  6Õ>´Ô>TG  6D¶  ¯[L[JÔ
ØCƒØ©Ô  Y>Tã> 

H}: 4
4²JT>ZI³ÝHM7ØCÖ@Ú«Ô¤†Ü®>[N2†JŽâÔ>TªÝ6K‡[JÜ
HJåH©Ú«>ĴĴĴīIJııįĦĞĭĭĠĬĪįĢģĢįĢīĠĢİ

H}1 H}2 H}3 H}4

6K‡:
https://play.google.com/store/apps/details?id=com.
lenastudio.nuttri

HCÕ>ã 2[CJTNÚä¤ IØ©Ý .

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 
 4[DJÖY@JàHT©
ZH²>TM6CàFMÝ

H} : 1
6K‡   Š[K¶Ô  ¤†šØ[CÜ  HJåH©Ú  ‘ ēįĢĤīĞīĠĶ ċĢĞĩıĥ ’  8å­Ý
HÔ>Úä¤Ö  Y@à> 
H}: 2
‘ ĈīİIJįĦīĤ İĞģĢ ĪĬıĥĢįĥĬĬġ ’  8åH[EÚ  ZE߶  Y@Þ«  ZH²  >TMÚå
ZHT«  ZIäY>TãN  ZPÙ}J  6CàFMÜ  HT«>TÜ®  Hä†  2†> 

H}: 3
‘ ćĞīĤĢį İĦĤīİ ġIJįĦīĤ ıĥĢ ĠĬIJįİĢ Ĭģ Ğ ĭįĢĤīĞīĠĶ ’  8åH[EÚ  ZE߶
Y@Þ«  ZH²  >TMÚà  9äHC  PTÞÜ®ãN  6Cà  FMÚ  •Õ¤>ã  Hä†°Ý 
ZH²>TMÚä¤  ¯Û[EJ   ‚Û[EJ  6Cà  FMÜ  HKTI…Ü®  ¯[L>[NÜ
Hä†°Ý  2†> 

H}: 4
ಫ,QWUDSDUWXP&DU Ģr8åH[EÚZE߶Y@Þ«ZH²>TMÚåZHT«Y@ÞJ
ZPÙ} ‫ܧ‬ᾙᾹܶ‫ܤ‬ᾲܶ‫ܱܲܝ‬ᾰܸ‫ܭܠܣܛ‬ᾊᾰܸ‫ܛܲܩ܏ܫܸܛܛ‬

H}1 H}2 H}3 H}4

6K‡ :

http://vikaspedia.in/health/women-health/
pregnancy-health-1

HCÕ>ã 2[CJTNÚä¤ IØ©Ý .

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 180
 ŠGTÔ>ã

Č@…JTGŠ[C[JZEßÛYE©Ú« 5 4±Ý®Ö@Ú«¤[LHTØ}GTà

8µ«> 9äH©xL«
2 æ>ߊ
1 7ØCÖ@Ú«Ô>ã8åH« 3 …ÔY>Øæ
--------- 4 4KÚEÖZ@T[>
2 6DŠ³ãNZPÜYHT±Ø>ã 5 YHàM>KT
2àM«·Ø©ÜYHT±Ø>ã
3 zLÛE6Cà3ZKTÔxJÚä¤ 6 ¯«[IÜH±PÚà
ZE[PÜH©Ý6D¶>ã 9äH©Ý6„…JàITäLÕ>ã
4 PNßz[EITäLÚ[E 
>Ø©ÜH©Ú«ÝYFT>ã 2 Y@à>ˆå8Ù~Ô[>
5 ZFT„[G¤DÜH©ÚE6E¶Ý 2>…ÚEà
6D¶>ã 3 –…å¤[LPTGZE[P
4 2>…Ô¤ÝPNßz[EITäLÝ
2 >ßÜH>TMÚàZE[PÜH©Ý2> 5 Y@à>ˆåY@JMTÔ>ݤ[L¶
2N¶4±Ý®Ö@Ú«ZE[P[J Iä²Ý¤[LPTGPNßz[E
‚åP±Ý6D¶8«ÁßÚ ITäLÝ
Y@ÞxL«
2 ITØ}[LÖz
ČȤ²xJŠGTÔ>´Ô¤Š[CJˆ
3 >àKà
4 3KצHOÖ@T² 1 @…ŠxE6D¶P[KJ²
5 HTà
3 >ßÜH>TMÚà9äH©Ý6„ßÖ@Ú«
ĄZE[P[J6D¶
ÁßÚY@ÞJ¶Ý
2 8åEØ©8åLTà8åG"
3 6D¶H…ITäLHØ}Jà8åLTà
8åG"
4 H…Û«[KÔ>ÜHØC@Ú«Ô>ˆå2N¶
2 Z>T‰4[LÖz oP[KJ²
3 ¯Ø[C„à6ãNYPã[N>± 5 HTà6DŠà4±Û«IäL
4 zØKæHOÕ>ã 6DŠä¤ITLÖY@ÞP«4[D
5 >TKØ 6D¶oP[KJ²
6 HTà6DŠà4±Û«IäL
4 ¤OÛ[E„å6DŠà
6DŠä¤ITLÖY@ÞPETà
Y>TµÜ®Ö@Ú«
4[D6DŠà9äH©Ý
ZE[P[JÁßÚY@ÞxL«
Š[N¶>ãJT[P"
2 ET«6Ü®Ô>ã
3 –…à>[K°Ý[PØCƒå>ã  HTà6DŠà4±Û«IäL
4 2ƒZGT2ƒMÕ>ã 6DŠä¤ITLÖY@ÞPà
5 4å†J[IJTEY>TµÜ® 4[D6DŠå¯ÔxJÚ«PÝ
2ƒMÕ>ã JT«"

¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 181
8 3æ}ZJTZHTZKTzæP[KJ²
9 Hä>ã‚KÖ@[G6[CJ
PJETGP±Ô¤9ZE­Ý4KÙ©
zä²Ù}[JHØ}J‡©>
10 YH…JPß>´Ô>TG®KEÖ@Ú«
ZE[P[J8µ«>"
11 ¤[LPTG8[C¤OÛ[E8åLTà
8åG"
12 s8åEØ©toP[K>
13 IMÖzÔ>[ME©Ô¤Ý
P‰¯[L>[N8µE¶Ý
ČČČz²ŠGTÔ>´Ô¤Š[CJˆ
1 HãˆY@à³Ý¤OÛ[EÔ¤
>Ø©Ö@TEÝ>Ø©ÝZHT«>PÔ>
ZPÙ}J¤†Ü®>ãJT[P"
2 PN…NÝH±PÚà>TDÜH©Ý
7ØCÖ@Ú«Ô¤[LPTà9äH©Ý
‚KÖ@[G>[N8µ«>
3 3æ}ZJTZHTKRTà2PÜH©Ý
;±P±Ô¤8³Ý®>ãPNßÖz
2[CJ8ÛE7ØCÖ@Ú«Ô>[N
H…Û«[KÜHTÞ"
4 •ŠKZFTJTà
2PÜH©Ý;±P…å4Cß>[N
8áPT²¤[LÜHTÞ"
5 >ßÜH>TMÚà9äH©ÝÂå²
‚KÖ@[G>[N8µ«>
6 7ØCÖ@Ú«3ZMT@[GÔ>T>
6Õ>ˆCÝP±Ý>ß܂~Ô¤
8áPT²6D¶ÚØCÚå
ITäLÕ>[NH…Û«[KÜHTÞ"
 HTÆØ©ÝETÞITß>´Ô¤6D¶Ú
ØCÝEJT…Ô¤ÝZHT«>PÔ>
ZPÙ}J¤†Ü®>ãJT[P"
8 ¯«[IÜH±PÚà@Ô„å
ZE[P8Ô>TKDÕ>NTà
¤[LxL«"
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I
9 ¯«[IH±PÚà7ØCݤ[LPETà
9äH©Ý‚KÖ@[G>ãJT[P"
10 Y@JàHTØ©6DŠ[G
€ÃØKTÔÃØ}Ôx‡±Û«
ZP²H©Ú«>
ČꊅPT>Š[CJˆ
1 6D¶ÚØCÝEJT…Ô>6E¶Ý
H}>ãJT[P"
2 PN…NÝH±PYHÙ~ä¤
H…Û«[KÔ>ÜHØC@Ú«Ô>ˆå
2N¶>㤆܂©>"
3 ¤OŠ>ˆå7ØCÖ@Ú«
ZE[P>[N¤†Ü‚©>"
4 «[D6D¶>ˆåP[>>[N
ŠP…">PÔ>ZPÙ}J
¤†Ü®>[N8µ«>"
5 ¤[LÛEP±ITGݤ©ÝHÚ[E
Z@ßÛE¤OŠÔ¤9ZE­Ý
4KÙ©KP«[D
6D¶>[N8µ«>"
6 –PzÔ¤Ý4CÚà6ãN
@Û[E„àx[CÔ>·}J
YHT±Ø>[NY>TÙ©
EJT…Ô>ÜH©Ý2«[D
6D¶>[N¤†Ü‚©>"
 ¯åHãˆY@à³ÝITDPåKTÝ
HOÕ>ã>TÞ>†>ã¯Ø[CIä²Ý
¦ÙCà6ÙDŠ±Ý®Pà[M
4EGTà9äH©Ý7ØCÖ@Ú«
¤[LHT©>[NŠP…"
8 7ØCÖ@Ú«¤[LHTØ}GTà
HTÔ>ÜHØC4PJ«¤OÛ[E„å
ETÞÔ¤8áPT²7ØCÖ@Ú«
3ZMT@[GPOÕ¤ ß>ã"
9 HãˆY@à³Ý¤OÛ[E„å
7ØCÖ@Ú«ZE[P[JŠP…"
10 PN…NÝH±PÚG…å7ØCÖ@Ú«
ZE[P>[NŠP…"
182
11 F©PJG…å7ØCÖ@Ú«
ZE[P>ãIä²Ý7ØCÖ@Ú«
¤[LHTØ}GTà9äH©Ý
‚KÖ@[G>[NŠP…"
12 >ßÜH>TMÚà9äH©Ý2>ITG
7ØCÖ@Ú«Ô>ˆåZE[P>[N
>ß܂~YHÙ~ä¤
8©Ú«[KÔ>¶Ý
13 HTÆØ©Ý>TMÚà6DÉØCÚ
ZE[P>ãƒ>YH±INŠà
2>…ÜHEä>TG>TKDÕ>[N
8µ«>
14 ¯ZJTß>´Ô>TG;±FT[NJ
IT…6D¶ÚØCÚ[E
EJT…Ô>¶Ý
¤©ÝH6D¶ZIMTÙ[I 183
15 ¯ZJTß>´Ô>TG6D¶ØC
2†¶[K[J8áPT²POÕ¤PTÞ"
16 ¯ZJTß>´Ô¤H…Û«[KÔ>ÜHØC
7ØCÖ@Ú«ZE[P>[NŠP…
 3LTÝP¤Ü®H}Ô¤Ý
Y@àŠ8å­ÝITDŠÔ¤
5>Ø©@TE6D¶>[N
H…Û«[KÔ>¶Ý
18 PN…NÝH±PÚà9äH©Ý
7ØCÖ@Ú«¤[LHTØ}GTà
F©PJà3ZKTÔxJ
€[MHTÜH[C°Ý8åH[E
ŠP…
 2M¤

7 ¤©ÝHPNZIMTÙ[I

>äL‡åZFTÔ>Õ>ã

4ÛE2ÚJTJÝÂMÝITDPß>ã2†Û«Y>TãP«
í PNZIMTÙ[IIä²Ý2Eå¯ÔxJÚ«PÚ[EÜHä†2†Û«
Y>Tã´Eà
í PNÕ>ˆåP[>>[NÜH䆮…Û«Y>Tã´Eà
í ¤†ÔZ>Tã>ãZFJÕ>ãIä²ÝEKÕ>[NÜHä†JE>Pà>[N
YHä²ÔY>Tã´Eà
í •ßITÔ¤ÝY@Jà¯[LHä†>ä²ÔY>Tã´Eà
í HDZIMTÙ[IHä†YE…Û«Y>Tã´Eà

7.1 2†¯>Ý ;± @Â> 2Վ>TKÝ YHäL ‚…PT¤Ý .

6Mxà 6ãN ;áYPT± EÜHØC
IE­Ô¤Ý 6ãN ¯Eà YETCß®
2Pã / 2På ¤©ÝHÝ 3¤Ý . ¤©ÝHÝ
8åH« ±IDÝ , 6LŠGß>ã 2àM«
@ØC 6L¶>NTà ;å†[DÔ>ÜHØC
¤©ÝHPNZIMTÙ[I
¤©ÝH ¹O‡à ZIMTÙ[I 8åH« IE
6L¶ Iä²Ý YETCß®>ˆå 4JàHTG
PNßÖzJT¤Ý . 2Eå E[MJTJ ZFTÔ>Ý
EÜHØC 6²Ü‚Gß>ˆå 6>ÛE
PNßÖz[J 2ˆÜHET¤Ý . ¤©ÝHÚå
184
€ßPT>Ý 2Pß>ˆå EÜHØC PKÝ®>[N
•ßITÔ> 6E¶xL«. ;± EÜHØC
¯Jäz>ã Iä²Ý PNÕ>ˆå 4[DÜ®
PT„MT> FTÝ EåÖ[@JT> Y@ÞP[E
ŠC ƒ> 2>ITG[E 2[CxZLTÝ . 4Eå
ÂMÝ FTÝ EÜHØC ¯Jäz PT„MT>
2[CP[EÔ >TØ}³Ý ·Ø©¯Jäz„à
2[CxZLTÝ. EIÔ¤ 2±xà 6ãN
HàP[> PNÕ>[NÜHä† YH±ÝHTMTG
¤©ÝHÕ>ã 2†Pà[M . PNÕ>´[CJ
EKÝ Iä²Ý 2N¶ IØ©ZI ;áYPT±
¤©ÝHÚä¤Ý IT²HØC[PJT>
2[IxåL« .
 ¤
 ©ÝHPNÚåP[KJ[L
Iä²Ý>±Ú«>ã
PNÕ>ã 8åH« PNÕ>[N [PÚ« FTÝ
8[E ZPÙ©ITGT³Ý
HJåH©ÚEMTÝ. ZP² PTßÚ[E>ˆà
·†GTà PNÕ>ã 8åH« FÝ ZE[P>[N
ÁßÚ Y@Þ°Ý YHT±Ø>´Ý IE
HÙ®>´ZIJT¤Ý .
ZIMTÙ[I >±Ú«
¤†ÔZ>Tã>[N @TE[G>NT> ITä†
2áPNÕ>[N ØCƒØ© HJåH©Ú
¤†ÔZ>Tã>[N @TÔ>Ü HJåH©xL« .
4« IÜ®>ˆå 2N[P ¤†ÔxL«
Iä²Ý YETCßÖzJTG ¯}¶>[N
8©ÔxL« .
I[G €ßPT>Úà ¤†ÔZ>Tã 8åH«
;± Få¤ €ßPxÔ>ÜHØC  Ø}à ZIMTÙ[I
;µÕ>T> F[C¯[L„à 6ãN« .
;± ¤©ÝHÚå IxâÖz Iä²Ý
3ZKTÔxJÝ , ¤©ÝH 6²Ü‚Gß>´Ô>TG
HJåH©ÚEÜH©PET¤Ý 8å²Ý 8ˆJ
¯[L„à P[KJ²Ô>MTÝ .
HCÝ 1 ŽZO Y>T©Ô>ÜHØ©ãN
P[KHCÚå ZFTÔ>ITG« €ßPT>
FCP}Ô[>>[N 6ãNCÔxJ ;±
Y@Jà¯[LJT> ¤†ÔZ>T[N 2[CPEä¤
ZE[PJTG PNÕ>[N HJåH©ÚEÜH©xL«.
4ÛE ZFTÔ>Úä>T> IE ZFJÝ, ¤†ÔZ>Tã
Iä²Ý EKÕ>ˆà 6ãN zM P‰>TØ©Eà>ã
; á Y P T ± € ß P T x > N T ³ Ý
6±PTÔ>ÜH©xL«. ZE[PJTG ¤†ÔZ>T[N
2[CPEä¤ 2[GÚ« FCP}Ô[>>[N°Ý
ØCƒØ© ;µÕ>T> 2[IÔ>¶Ý,
;µÕ¤H©ÚE¶Ý, >Ø©ÜH©ÚE¶Ý
2PzJITxL«. 4EGTà PNÕ>ã  DT>T«.
€ßPT>Y@Jà¯[L
@TÔ>Ü €ßPT> Y@Jà¯[L>ã :Û« €[M>[NÔ
Y>TÙC« .
1. ØCƒ©Eà 2. ;µÕ¤H©Ú«Eà
3. 4JÔ¤Eà 4. >Ø©ÜH©Ú«Eà
5. I܂©Eà 4Pä[LÜHä† Š…PT> ŽZO
8åH« ŠP…Ô>ÜHØ©ãN« .
1ØCƒCà
€ßPT> Y@JàHTØ}å YPä†Ô¤ ØCƒ©Eà
ƒ> ¯ÔxJITGET¤Ý. 4« 2}ÜH[CJT>
FÝ ¤†ÔZ>T[N 2[CPEä>TG
P‰¯[L>[N P¤ÜHET¤Ý . Ø©ƒ©Eà
8åH« HOÔ>IT>ZPT 2àM«
6D߶ÁßPIT>ZPT 4±Ô>MTÝ . 2«
IØ©ƒå† ØCƒ©PEä¤ zÛÔ¤Ý L­Ý
ZE[PÜH©xL« .
«ñô£‡¬ñ

ªð£¼÷£î£ó‹ Æìƒèœ
°P‚«è£œ GÁõù‹ Mò£ð£ó‹

PTâÔ[>ÚEKÝ 3xJPä†ä¤ HÕ>ˆÜ® 弬ñŠð£´ à÷Mò™

ǔ›
ÜóCò™
Y@Þ°Ý ;áYPT± ¤©ÝHÚ³Ý I[G ªêò™ð£´èœ M¬÷¾èœ
«ñô£‡¬ñ «ï£‚è‹
€ßPT>Ý ¯ÔxJ >TK~JT> 2[IxL« .
I[G €ßPT>Ý 8åH« IGÝ @TßÛE
F†ìI´î™
Æìƒèœ ªð£¼÷£î£ó‹
ªêò™ð£´èœ

M¬÷¾èœ «î¬õ
Y@Jà¯[L ÂMIT> PTâÔ[>„à 8[E 弬ñŠð£´ ÜóCò™
«ï£‚è‹ à÷Mò™
2[CJ Š±Ý®xœß>ZNT 2[E 2[CPEä¤
x [ C Ô > Ô · } J P N Õ > [ N Ü
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 185
 ñ¬ù G˜õ£è‹
ñù‹ ꣘‰î ªêò™º¬ø

Þî¡ Íôñ£è

膴Šð£´èœ
F†ìI´ ÝŸø™ ñFŠd´
ÜÂêKˆî™
«ê£î¬ù
ªêŒî™

ñQî õ÷‹ ñQî õ÷ƒèœ

ÝŸø™ ðò¡ð£´ Ü™ô£î¬õ
«ïó‹ ðí‹
ÜP¾ ªð£¼†èœ
Fø¡èœ °´‹ð õ÷ƒèœ
êÍè õêFèœ
Fø¬ñ

ܬìõ àù‚°
â¡ù «õ‡´‹

冴 ªñ£ˆî
Ý«ó£‚Aò‹ ñA›„C ï¡ø£è Þ¼Šð¶ àò˜îó õ£›‚¬è

S
HCÝ€ßPT>Y@Jà¯[L

ØCƒ©Eà 8åH« FÝ ¤†ÔZ>T[N 2ÛE E[C>[N –Ô¤PEä>TG P‰>[N

2[C[JÚ ZE[PJTG P‰¯[L>[NÜ 3KTJ ZPÙ©Ý . z²Pß>ã ZHT«ITG
Hä† Få¤ zÛÚEZM 3¤Ý . 9ZE­Ý 2­HPÝ 4àMTEPß>NTEMTà
;± H~„å 3KÝHÚ‡±Û« 4² Ø©ƒ©PEä¤ 2­HPÝ PTÞÛE
€[M P[K ¯µ[IJT> FTÝ >äH[G YH…JPß>[N FT©Eà FàM«. ØCƒ©E‡å
Y@Þ« HTßÚEà ZPÙ©Ý . FTÝ >PÚ« 4² €[M “¯}YP©ÚEà” 2àM«
2EäZ>äH zLÛE ØCÚ[E 6±PTÔ> •ßITÚEà 8åHET¤Ý . ¯}YP©ÚEà
ZPÙ©Ý . zM P‰¯[L>ˆà 9ZE­Ý 8åH« Y@J[M YPˆÜH©Ú«Ý
E[C>ã 4±ÜH[E 6DßÛETà, ØCƒ©HPß ¬[OPT„à 3¤Ý .

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 186
 FàM ØCƒ©Eà 8åH« Fݯ[CJ PNßÛE ;åLT¤Ý. 4« ITäLÝ Y@ÞJÜHØ©
zÛE[G @Ô , BTH> @Ô , 6ä²ZFTÔ>à , 2}Ô>} 4ZE ZHTåL ¹â€[M>ˆà 4ZE
3KTÞÛE†Eà, >äH[GÚ Lå ZHTåLPä[L ZHTåL Z>T…Ô[>>ã 2àM« €>â¶>ã
6ãNCÔxJET¤Ý . 2àM« ‚KÖ@[G>㠕ßÔ>ÜH©Ý.
¤†ÔZ>T㠀ßD„Ô> ZE[PJTG
4ÚE[>J 3äLà>ã F݃[CZJ
2[GÚ« H~>´Ý ;áYPT± H~Ô¤Ý
2>IT> 6±ÜYH²Ý ZHT« 2åLTC
P…[@ ¯[L 8åH« ZIMTÙ[I
PTâÔ[>„å @ÛEßÜHÕ>´Ô¤ 9äH
Y@Jà¯[L„à ØCƒØC ·²>ˆà ;±
ØCƒ©Eà 8ˆETxL« . 6ETKDIT> ,
>ØCIT¤Ý . 4à ¤†ÔZ>T[N 2[CJ
‚LÛE FT㠊±ÛYETå²Ô¤Ú
2[GÚ« H~>´Ý 2PzJITG[P.
ØCƒ©ÝZHT« ŽâÔ>ÙC >±Ú«Ô>[N
4[P E±Ô> P…[@„à [PÔ>ÜH©xåLG.
IGà Y>TãN ZPÙ©Ý .
;áYPT± H~Ô¤Ý EK €[M>ã
1. Š±Û« F[CYHLÜ ZHT¤Ý 4CÝ €²PÜH©xåLG .
2. Š±ÛETˆ>ˆå 8Ù~Ô[>
3. 8ÝIT…JTG 6D¶ 2ˆÔ>ÜHC
ZPÙ©Ý? Y@JàHT©
4. 8áPN¶ HDÝ Y@MŠC ZPÙ©Ý?
• –Õ>ã 2}Ô>} HJåH©Ú«Ý
5. 8ÜZHT« FTÝ Š±Û[E [PÚ«Ô
YETCßÖzJTG ØCÕ>[N
Y>TãNÜZHTxZLTÝ?
2[CJTNÝ >TD¶Ý, H¶
ØCƒ©Ý ZHT« ŽâÔ>ÙC ¤†Ü®>[N Y@ÞPEä>TG FCP}Ô[>>ˆå
IGà Y>TãN ZPÙ©Ý P…[@[J HØ}J‡C¶Ý.
• PNÕ>ˆå 2N¶ Iä²Ý ZE[P>ã • ØCÚ[E 6±PTÔxJ Y@JàHT© ,
4[P 4KÙ©Ô¤ƒ[C„à @I€[M ¹â€[M 2àM« €>â[P –Õ>ã
>TDÜHC ZPÙ©Ý. 6±PTÔxJ« Iä²Ý 2[CJTNÝ
• EFH…å ¹â€[MÔZ>äH •ßITGÝ >TªÝ 4KÙ© ;ä[LÜ HJåHT©
8©Ô>ÜHC ZPÙ©Ý. ØCÕ>[N HØ}J‡©Õ>ã.
• ØCƒ©Eà 6Ù[IJTGET> 4±ÚEà
ZPÙ©Ý. 2;µÕ¤H©Ú«Eà
• ØCƒ©Eà Y F x â ¶ Ú
;µÕ¤H©Ú«Eà ‚åP±Ý H~>ˆå
Eå[I°[CJET> 4±Ô> ZPÙ©Ý.
Y@Jà¯[L>[N 6ãNCÔxJ« .
;ä[L HJåHTØ©Ú ØCÝ 8åH« ;± 1. 7‰Jß>ˆ[CZJ ZP[MÜ ‚…ŠGß
¤†Ü‚ØC Y@Jà>ã, €>ⶠ2àM« (>C[I>[N €JƒÚEà)
Y@JàHT© 3xJPä†ä>T> 6±PTÔ>ÜH©Ý 2. 2  > T K Ú  å ‚ K  € 
;åLT¤Ý. 4« ™Ù©Ý HJåH©ÚEÜHCT«. (2>TKÁßPITG 6…[I>[N EG«
I² HJåHTØ© ØCÝ 8åH« 8ßHTßÜ‚à «[DÔ¤ 6JßÚJEå ÂMIT>
ITä²P«)

ØCP[>>ã
3. Y H T ² Ü ® D ß ¶ 6±PTÔ>Ý
(H~Ô¤ €JƒÔ>ÜHØCPß,
2>TKÚ[E POÕxJPß,
;ä[LHJåHTØ©ØCÝ I²HJåHTØ©ØCÝ H~®…°Ý ¯åZGäLÚä>T>
HMˆÔ>ÜH©xLTß)
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 187
34JÔ¤Eà «…EIT> I܂©EMT¤Ý . 6ETKDÝ :
HãˆÔ¤ @…JTG ZFKÚà
IE PNÚ[E 4JÔ¤P«, ŽâIØC
Y@àPEä¤ 3[C>ã , 6D¶ Iä²Ý
7‰Jß>´Ô¤ YP²Ý 6ÚEK¶>[N IØ©Ý
®ÚE>Õ>[N 3JÚEÜH©Ú [PÔ>
POÕ¤Ý Y@Jà 2àM . 4« 6Ù[I„à
ZPÙ©Ý . 4áPT² 3JÚEIT¤Ý
7‰Jß>[N ZIäHTß[P, P‰>TØ} Iä²Ý
ZHT« ;áYPT± €[M„³Ý ZFKÚ[E
7‰Jß>ã 7Ô¤ŠÚ« zLÛE Y@JàL[G
2}ÜH[CJT> [PÚ« @…HTßÚEà
YPˆÔ Y>TDßEà. 4JÔ¤Eà Y@JàHTØ[C
2PzJIT¤Ý.
Y@JàH©Ú«PEå ÂMÝ IE PN ZIMTNß
EG« @> 7‰Jß>ˆå ¯µ IGZET©
• ;µÕ¤H©Ú«Eà: ØCƒ©E‡à
9ETP« ®J •ßITGÝ 8©Ô¤Ý ZHT«
3EK¶ Iä²Ý ;Ú«[OÜ[H YHL ¯}°Ý .
;µÕ¤H©Ú«Eà 2PzJITxL«.
€²PGÚå ¤†ÔZ>T[N zLÛE ¯[L„à
PNÕ>ˆå 2N¶ Iä²Ý •ßÔ>
2[CPEä¤ 6E¶xL« .
ZPÙ}J ‚KÖ@[G 3xJPä[LÜ
YHT²Ú« Y@JàH©ÚEMTÝ.
4>Ø©ÜH©Ú«Eà Y@JàLå, PNÕ>ã x[CÔ>Ü
YHäLà Iä²Ý 8åG Y@ÞJ
ØCÚ[E Y@JàH©Ú«ÝZHT« 2Eä>TG
ZPÙ©Ý 8åL 2†¶ 4[PJT¶Ý
PNÕ>[N 6HZJTxÚ« 2ÚØCÝ
;± Y@J[M >Ø©ÜH©Ú«PEä¤
¯µ[IJT> YPä† YH²Ý P[K
¯ÔxJITGET¤Ý.
>Ø©ÜH©Ú«Eà [>JTNÜH©xL«.
4ۀ[M„à FTÝ FÝ zÛE[G[JÖ
¹â€[MÔZ>äLTä ZHTM ITä†J[IÔ>
2åLTCPTâŠJà€ßPT>
ZPÙ©Ý. 4áPT² ITä†J[IÚETà ETå
Y@Jà¯[L„à6Õ>ãHÕ¤8åG"
FTÝ FÝ ¤†ÔZ>T[N 8ˆET> 2[CJ
4J³Ý . 6ETKDIT> 6D¶ÚØCƒ©Ý ZIMTÙ[I Y@Jà¯[L 8åH« 6Õ>ã

ZHT« 2Õ>T}„à zM YHT±Ø>ã ¤†ÔZ>Tã>[N 2[CJÔ·}J

x[CÔ>Šà[MYJåLTà ¹â€[MÔZ>äLTä >±ŠJT¤Ý . 2Eå HJåHTØ}å ÂMÝ

ZHTà FTÝ ®J •ßITGÝ 8©Ú«Ô –Õ>㠊±Ý®Ý PTâÔ[> EKÚ[E 2[CJ

Y>TãNMTÝ. >Ø©ÜH©Ú«E‡å YPáZP² ¯}°Ý. ZIMTÙ[I Y@Jà¯[L ÂMÝ

€[M>㠖Õ>ã PNÕ>ã ( Lå , ZFKÝ , HDÝ )

™« [PÔ>ÜH©Ý Z>T…Ô[>>[N
• @ÔÃØ©Eà: 4« ;± Y@J[M 2[CJTNÝ >TDMTÝ . 4ÛE 2†¶
3K݂ÜH« Iä²Ý YETCßÛ« «…EIT> ‚åGß HJ­ãN ;«ÔŽ© Iä²Ý
I܂©EMT¤Ý. ;± ¤†Ü‚ØC 3ETKÕ>ˆå HJåHTØ}ä>T>
ZP[M[J Y@ÞZPTß 2áZP[M„å HJåH©ÚEÜH©xL« .
@…JTG Š[N[PÜ YH²PEä¤
7Ô¤ŠÔ>ÜHC ZPÙ©Ý. ØCƒ©Eà
FåLT> 4±ÛET³Ý 2[E F[C¯[LÜ- I܂©Eà
H©Ú«P« >}GIT> 4±Ô¤Ý ZHT« 4« Y@Jà¯[L[J @…HTßÚ« ¯åZG†Ö
@ÔÃØCà 8åH« ;± 7Ô¤ŠÔ¤Ý Y@àPEä¤ 6EPÔ ·}J ¯[LJT¤Ý. FTÝ
>TK~JT> 2[I°Ý. Y@Þ°Ý Y@Jà E[C„å† FCÔ> , ¯µ
• @…HTßÚEà: @…HTßÚEà 8åH« ZP[M„[G°Ý 2áPÜZHT« I܂C
ØC ¯åZGäLÚ[EÜ H}ÜH}JT> ZPÙ©Ý . ZP[M F[CYH²Ý ŠE¯Ý ,

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 188
4² €[M„å EK¯Ý I܂CÜH©xL« .
YEˆPTG ZFTÔ>Õ>ZNT© FTÝ Y@Þ°Ý
Y@Jà ¯µ ZP[M„[G°Ý I܂C
6E¶xL« . ;± ØCÚå YPä†ZJT ,
ZETàŠZJT FTÝ P[KJ²Ú«ãN
¤†ÔZ>T[NÜ YHT²Ú« 2[IÛ«ãN« .
FÝ Y@Jà ZETàŠJ[CÛETà FÝ ØCÚå
¤[LHT©>[NÔ ¤†Ú«Ô Y>TÙ© 8ß>TMÚ
ØCÕ>ˆà 2Pä[LÖ @… Y@Þ« Y>TãN
ZPÙ©Ý .
FÝ 2åLTC PTâÔ[>„à ¤©ÝH
ZIMTÙ[I 8åH« 4JÔ¤Ý @ÔJT>
4±ÜH«Cå ¤©ÝH PTâŠå €ßPT>
H¤JT>¶Ý 6ãN«. €ßPT>Úå H}>ã
;åZLT© ;å² ‚åÜ ‚[DÛE[P .
F݃CÚ³ãN PNÕ>[NÚ L[IJT>
6HZJTxÜHEå ÂMÝ FÝ ¤†ÔZ>Tã>[N
2[CÛ« PTâÔ[>„à ÁKD ±Ü[J
2[CJMTÝ .
7.2. Z
 FJÕ>㤆ÔZ>Tã>ã
Iä²ÝEKÝ
 ZFJÕ>ã
ZFJÝ , ¤†ÔZ>Tã , EKÝ 3xJ[P €ßPT>
Y@JàHTØ}å ¯ÔxJ >TK~>ã 3¤Ý .
ZFJÝ IE FCÚ[E„å 2[GÚ[E°Ý
7Ô¤ŠÔ¤Ý >TK~>´Ô¤Ý ¯ÔxJÝ
3¤Ý . ZFJÚå >±Ú« 8åH« YEˆPäL
Iä²Ý Eå 6ã 6D߶ @TßÛE €[M
8åLT³Ý 2« ;± E FH±Ô¤ ƒ>¶Ý
¯ÔxJITG«. ZFJÝ IE Š±ÜHÝ Iä²Ý
3ßPÝ ZHTåLP䆇±Û« PN±Ý. ZFJÝ
>MTÖ@TKÕ>ˆ‡±Û« ZP²H©xL«.
6²Ü‚Gß>ˆ[CZJ ZFJÕ>[N
PNßÜHEä>TG ¯ÔxJ YHT²Ü®
¤©ÝHÚä¤ 6ãN«. ZFJÝ 8åH« 4MÔ¤,
€HÛE[G , ¹â€[M , ¤†ÔZ>Tã , >±Ú«
3xJPä†ä¤ Y>T©Ô>ÜH©Ý IÜHT¤Ý .
ZFJÚå YHT±ã 8åH« ;± >TM
IÜHT¤Ý . ZFJÕ>ã , •ßÜ® , HT¤HT©
Iä²Ý H¤ÜHTÞ¶ 3xJPä†å
¤©ÝHPNZIMTÙ[I
2}ÜH[C[J POÕ¤xåLG. ZI³Ý
HT¤HT©>´Ô¤ 4[C„MTG ¬ÙD†¶
ZE߶>[N Y@ÞJÔ·}J ¤DÕ>NT¤Ý .
8GZP IE ZFJÝ 8åH« IE
FCP}Ô[>>ã Iä²Ý ¯Jäz>[N
7Ô¤ŠÔ¤Ý 2}ÜH[C @ÔJT¤Ý .
ÔZKTæ Iä²Ý xKÙCTà (1980)
·ä²ÜH} ;± IE­Ô¤ ZFJÝ
8ÜYHTµ«Ý ƒ> ¯ÔxJIT¤Ý. 2«
Š±ÝHÔ·}J«Ý, ±Ü>KITG«Ý 3¤Ý.
4« ¦J 6±PTÔ>Ý P‰„à PNßÖz
Y@ÞJÔ·}J L[G Y>TÙ©ãN« Iä²Ý
2« @xÚ«ÔY>TãN ¯äH©xL«. ¯[L>ã,
Y@JàP[> 2àM« 4MÔ¤>[N 2[C°Ý
Š±ÜHÚ[E €ßPxÔ> Š±ÝHÚEÔ>
YPˆÜH[CJTG 2àM« I[L¯>ITG
;± >±ÚET¤Ý .
HTßÔ>ß (1932) ·ä²ÜH} IE
FCÚ[E„å 7Ô¤ŠÔ¤Ý ZFJÕ>ã 8åH«
P@ , 3ZKTÔxJÝ , ¤†ÔZ>Tã , 2å® ,
2†¶ Iä²Ý ŠZP>Ý, YET‰à¬ØH 3ßPÝ,
Š[NJTØ©, FTC>Ý, >[M, IEÝ
ZHTåL[PJT¤Ý .
7.2.1.1 ZFJÚåP[>>ã
• 4Jà®[CJ ZFJÕ>ã 2àM«
¾ÙCÔ·}J ZFJÝ: ;±PK«
Y@TÛE FM­Ô>T> Š±ÝHÚEÔ>«Ý
Iä²Ý ¯ÔxJITG«Ý 3¤Ý . ETZG
EJT> ZE©PEä¤ E¤°[CJPß .
ZFß[I , ;Ú«[OÜ® , H[CÜHTäLà ,
2O¤, ;µÔ>Ý, I…JT[E ZHTåL[P
4Jà®[CJ ZFJÕ>NT¤Ý.
¾ÙCÔ·}J ZFJÝ IäL ZFJÕ>[N
2[CPEä¤ ¾Ù©Z>TMT> 6ãN« .
8GZP 2[P>ã IäYLTå†äÔ¤
P‰P¤Ô¤Ý 2}ÜH[C ZFJÕ>NT>
2[IxåLG. 6ETKDIT> ØCƒ©Eà,
L[I , ;µÕ¤ Iä²Ý Y@JàLå ,
YET‰à ¬ØH 3ßPÚ[E ¾Ù©Eà
ZHTåL[P ¾ÙCÔ·}J ZFJÕ>NT¤Ý.
189
• 6Ù[I Iä²Ý ZFß[IJTG ZFJÕ>ã: P[KJ[L
6Ù[IJTG 2àM« ZFß[IJTG
4MÔ¤ 8åH« ;± ¤†ÔZ>Tã , €HÛE[G
ZFJÕ>ˆå P[>ÜHT© 4KÙCÔä¤Ý
2àM« 8ÛE ¤†Ü‚ØC >TMÚäZ>T 2àM«
4[C„à 6ãN ŠÚJT@Ú[E
ZFKÚ[EZJT 2[CJ Š±Ý®Ý ;å² 8G
YPˆÜH©Ú«xL« , 2Pä†å Š±ÜHÝ
P[KJ²Ô>ÜH©xL« .
Iä²Ý ;µÔ>Ý 2}ÜH[C„MTG ,
YF†¯[L 2}ÜH[C„MTG, YF†¯[L EäZHT« 6Õ>ã ¤†ÔZ>Tã>ã

ZFJÕ>ã 8åH« 6Ù[I ZFJÕ>ˆà 6Õ>ã HTC YF†>[N ÁßÚ Y@Þ« –Õ>ã

ŠP…Ô>ÜH©Ý 6Ù[IJT¤Ý , 4« ZEßÛYE©ÚE YET‰‡à ZP[M YH²Ý

YHT«PT> IÔ>ˆå Š±ÜHÕ>[N 2N¶Ô¤ 6JßÛE HØCÚ[E YHL ZPÙ©Ý.

2}ÜH[CJT>Ô Y>TÙC 4ÛE 4MÔ¤>ã ;áYPTå²Ý 2[CJÜH©Ý

ZFJÕ>NT¤Ý . 6ETKDÝ . ZFß[I , ZHT« ®J 4MÔ¤>ã, 6Õ>ã PTâÔ[>„à

IEÝ , F݂Ô[> , PTÞ[I , EPLT[I IäL 6JßÛE 4MÔ¤>[N P‰FCÚ«Ý .

ZHTåL[PJT¤Ý. ZFJÕ>ã ZHTåL 4MÔ¤>ã, 6Õ>ã

PTâÔ[>„à ;± ¯ÔxJ HÕ[>Ô
Y>TÙ©ãNG. ZFJÕ>ã 6Õ>ã
Y@JàHT© PTâÔ[>[J 2ßÚEÜH©Ú«xL«.
¤†ÔZ>Tã>㠖Õ>ã Y@àM ZPÙ}J
• ƒ> 6JßÛE :Û« ZFJÕ>ã
HT[E[JÔ >TØ©xL«. 8GZP ZFTÔ>Õ>ã
8åYGåG? – 6Õ>ã
Iä²Ý ¤†ÔZ>Tã>´Ôx[CZJJTG 6L¶
¤©ÝHÚ³ãN 6Õ>ã
8å²Ô ·LMTÝ . ZFJÕ>ã PT>GIT>¶Ý
FMå>ˆà 4ÛE ZFJÕ>ã 8ÜH}
4MÔ¤>ã HT[EJT>¶Ý Y>TÙ© Š±Ý®Ý
>TØCÜH©xåLG 8åH[E
PTâÔ[>„å EKÚ[E 2[CPEä¤
ŠP…Ô>¶Ý.
¤†ÔZ>Tã>ã HJåH©ÚEÜH©xåLG .

 ¤†ÔZ>Tã>ã 7.2.2.1 ¤†ÔZ>Tã>ˆåP[>>ã

¤†ÔZ>Tã>[N Žâ>ÙC E[MÜ‚å Žâ
€ßPT>Úå Y@JàHTØ}à ¤†ÔZ>Tã>ã
P[>ÜH©ÚEMTÝ . 2[P>ã
ƒ> ¯ÔxJITG >TK~>NT> 6ãNG .
¤†ÔZ>Tã 8åH« ;±P…å Š±ÜHÕ>[N i) ¤†ÔZ>Tã>ˆå 8Ù~Ô[>
€[LZPäL EFHZKT 2àM« ¤©ÝHÕ>ZNT i) EÜHØC ¤†ÔZ>Tã : EÜHØC
3ßP¯Cå Y@JàH©P«. 2[P>ã ¤†ÔZ>Tã>ã ;± E FHKTà
ZFJÕ>[N ŠC P[KJ²Ô>ÜHØC Iä²Ý €²PÜH©xL« . 4[P 2PK«
YEˆPTGET> 4±Ô> ZPÙ©Ý. 9YGà Y@TÛE ZFJÕ>[N 2}ÜH[CJT>Ô
2 Ü Y H T µ « E T å 2 [ P > ã Y>TÙC[PJT¤Ý. 2Pß>N«
€[LZPäLÜH©xåLG. 4[P>ã YEˆPT> @TE[G>´Ô>T> ¯Jäz>ˆà
YE…JÔ·}J @TEGÕ>ã , YHT±ã>ã , 5©HØ© ±Ü 2[CJ ¤†ÔZ>Tã
¯}¶ 2àM« ZFTÔ>Õ>ã 3¤Ý . 4MÔ¤ HJåH©xL« . 6ETKDIT> 70%
8åH« ;± ¤†ÔZ>Tã 2àM« 2[E IÜYHÙ>[N ZE߶>ˆà
2[CJÔ·}J ZFTÔ>IT¤Ý. 2[P YH²P«.
ZFJÕ>[N ®…Û«Y>TãPEä>TG ii) ¤ µ ¤†ÔZ>Tã>ã: ¤µ
P‰>NT¤Ý . ¤†ÔZ>Tã>ã ;± ¤µÔ>NTà

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 190
 6±PTÔ>ÜH©xL« . 4[P ¤µ
6²Ü‚Gß>ˆå YHT«PTG
ZFJÕ>ã Iä²Ý 3ßPÕ>[N
M¼‹Hò õ£›‚¬è îó‹
2}ÜH[CJT>Ô Y>TÙC[PJT¤Ý.
6ETKDIT> HÚETÝ P¤Ü‚à 100%
c‡ì è£ô Þô‚°
IÜYHÙ[D 2[CP« 2àM«
Þ¬ìG¬ô Þô‚°
;± ¤©ÝHÚ[E 6±PTÔ¤P«.
ii) ¤†ÔZ>Tã>[N 2[CPEä>TG >TM °ÁAò è£ô Þô‚°

2N¶>ã Þô‚° º¬ùòˆF™ º¡«ùŸø‹

PTâÔ[> ¯µP«Ý ;áYPT± E

FH±Ý ;áYPT± ¤©ÝH¯Ý zM iii) –ÙC >TM ¤†ÔZ>Tã>ã
¤†ÔZ>Tã>[N FT}ÖY@àxLTß>ã . 4ÛE ¤†ÔZ>T[N 2[CJ
@TE[G>´Ô>TG >TMÚå H} –ÙC >TMIT¤Ý . >TMÜH¤ ,
¤†ÔZ>Tã>ã ¤²xJ>TM, 4[C€[M EÚEå[I„å 2N¶ Iä²Ý >TM
Iä²Ý –ÙC>TM ¤†ÔZ>Tã>NT> 2N[PÜ YHT²Ú« IäL 4KÙ©
P[>ÜH©ÚEÜH©xåLG. P[>>ˆ‡±Û« ZP²H©xL« .
i) ¤ ² x J > T M ¤†ÔZ>Tã: –ÙC>TM ¤†ÔZ>Tã>ã YET[M¾K
¤²xJ>TM ¤†ÔZ>Tã>ã 8ß>TMÚà 2[IÛ«ãN«.
8åH« ƒ> ¤²xJ >TMIT¤Ý . –ÙC>TM ¤†ÔZ>Tã>ã
6ETKDIT>: H}܂[G ;å² 2àM« 2Eä¤
YPä†>KIT> ¯}Ô> ZPÙ©Ý . ZIäHØC ‚åP±PGPä[L
8ß>TMÚà 8ßHTß܂ä>TG 6 ã N C Ô x „ ± Ô > M T Ý .
¤†ÔZ>Tã>[N 2[CJ 3² ZEßÛYE©Ô>ÜHØC YET‰‡à ;±
ITEÕ>ã 2àM« 2Eä¤ ¤[LPTG FàM ZP[M YH²Eà , ±IDÝ
>TM 2N[PÔ Y>TÙ}±Ô¤Ý. Y@Þ« Y>T©ÚEà , I[G 2àM«
ii) 4[C€[M ¤†ÔZ>Tã: €MÝ ZHTåL[P.
¤²xJ >TM Iä²Ý –ÙC
>TM ¤†ÔZ>T´Ô¤ 4[C„à  EKÝ
4[DÔ¤Ý 4[DÜ[H EŠK EKÝ 8åH« I܂©PE䤅J
ZP² 4[CÜHØC ¤†ÔZ>Tã>ã 2N¶Z>TMT¤Ý . €Ô>à Iä²Ý CTßZ@
8«¶Ý 4à[M. 2[P>ã (1970) ·ä²ÜH} EK€[M>ã FÝ Iܘة
ØCPØCITG HÙ®>ã Iä²Ý 2[IÜ®>ˆ‡±Û« YHLÜHØC IÜ®>ˆå
6Õ>ã PTâFTˆà @TE[GÔ>TG 2N[PÔ >DÔx©xåLG . FI« 3ßPÝ
;± ZFTÔ>Ú[EÔ Y>TÙ}±ÔxL«. Iä²Ý FTÝ 2[C°Ý €[L[P
4[C€[M ¤†ÔZ>Tã>ˆà •ßITÔxåLG . EKÝ 8åH« FCP}Ô[>
6ãN >TMÕ>ã ¤²xJ >TM 2àM« 2N¶Z>TMT¤Ý. 4« ;± ¤†Ü‚ØC
¤†ÔZ>T[N ŠC 2>IT> ¹â€[M[J ¤†Ô¤Ý . 2ETP« 6D¶
6ãN« . 4ÛE ¤†ÔZ>Tã>[N 2àM« 6[C 2àM« FCÚ[E ZHTåL
2[CJ HM ITEÕ>ã 2àM« HM ;±€[M 2àM« H¤Ô¤ YHT±Û«Ý
3Ù©>ã 8G >DÔxCÜH©xL« . EK€[M>ã ZHTåL[P 6ãNG. PTâÔ[>Ú
6ETKDIT> 6Õ>ã HØCÜH}Ü® EKÝ 8åH« ;± ¤†ÔZ>T[N 2[CJ
¯}Ô> zM 3Ù©>ã ZE[PÜH©Ý. Y@Þ°Ý ;± 8à[MJT> 2[IÛ«ãN« .
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 191
 xKTæ Iä²Ý xKTÙCà EK€[M>[N 2¹â€[MÔZ>äLPT²ITLÔ·}J
Žâ>ÙCPT² P[>ÜH©Ú°ãNTß>ã P[K¯[L>ã
1. HOÕ>TM P[K¯[L>ã HàZP² ¹â€[M>´Ô¤ 9äH YFxâPTG
2. ¹ ⠀ [ M Ô Z > ä L P T ² I T L Ô · } J EK€[M>[N ITäLMTÝ . ZI³Ý 2[P
P[K¯[L>ã 2> Š±ÜHÝ Iä²Ý ¦EÛKÚ[E
2ˆÔxåLG. IT²Ý ¹â€[M>´Ô¤ 9äH
1HOÕ>TMP[K¯[L>ã
¤©ÝH EKÕ>[N @… Y@ÞEà .
HOÕ>TM P[K¯[L>ã HTKÝH…JÝ Iä²Ý
@Â>Úå YH±ÝHTå[I„GKTà 2àM« EÜHØCEK€[M>ã
2Eä¤ãNT> ;± @Â> ¤µŠGKTà EÜHØC EKÝ YFxâPTG EKÕ>[N
9ä²ÔY>TãNÜH©xåLG . 6ETKDIT> ;Ú±ÔxL«. 4« E FHß Iä²Ý ¤©ÝH
6Jß ¾Þ[I„å EKÚ[E ŠNÔ¤PEä¤ 6²Ü‚Gß>ˆå ZE[P>ã Iä²Ý
;± FT[NÔ¤ ;± ¯[L 2àM« 4KÙ© 3ßPÕ>[N 2}ÜH[CJT>Ô Y>TÙC« .
¯[L ¦ÚEÝ Y@Þ« IKÖ@TITå>ˆå ZIà 6ETKDIT> zM ±ŠOTŠä¤ zLÜHTG
H}Û«ãN ¾z>[N «[CÜHET¤Ý . 4« 6D¶>[N EJTß Y@ÞP« POÔ>IT> 6ãN«.
2ÛE ¤©ÝHÚGK« EKIT> 4±Ô>MTÝ .
;± 8ßHTKTE Š±ÛGß PÛEZHT« 2Õ¤ ¤†ÔZ>TãZFJÝIä²ÝEKÝ
¾¦ >TDÜH©ITGTà 4àMÚEKz 4Pä†ä¤x[CZJ°ãN6L¶
8ˆET>   4å² FTå ¾z «[CÔ>Šà[M  Ø}à ZEßÛYE©Ô>ÜHØC H¤[J
8å²   ·LMTÝ . @[IJM[L 8G HJåH©Ú , ZFJÕ>ã

1) ZFJÝ ¤†ÔZ>Tã>ã EKÝ

¾Þ[I FåLT>HKTI…Ô>ÜH©Ý © ¦ÚEÚåEK€[M>ã

2) ZFJÝ ¤†ÔZ>Tã>ã EKÝ

3ZKTÔxJÝ 3ZKTÔxJÚ[EHKTI…ÚEà 6D¶EKÚ[E
€ßD„ÚEà
6CäH„äzY@ÞEà

Ý󣌄 (Ph.D) ð
C
£ù ®Š
Ÿè ¹
ˆF -
ì

ñ¬
ð†

ù
õ˜

¬
(PG) ñ ù G˜õ
G˜õ


º¬ù

ô £è õ£›‚¬èJ¡
G¬ ‹ °P‚«è£¬÷
£è‹

¶
º

ܬìò «ïò‹ å¼
àˆFò£è ªêò™ð´‹.
Þ÷G¬ô
«ïò‹ õ£›¬õ
¬øJ™ ïìˆF
ªê™½‹.

XI & XII

S
HCÝ ZFJÕ>㤆ÔZ>Tã>ãIä²ÝEKÝ4[Pä†äx[CZJJTG6L¶
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 192
Iä²Ý ¤†ÔZ>Tã Iä²Ý PTâÔ[>Ú 7.3 •ßITÚEà
EKÕ>ˆå >±Ú«>[N ‚åP±IT²
zM ‚KÖ@[G>[N •ßÔ> zM zÔ>à>ã
ŠNÔ¤xL« .
9 ä H © Ý Z H T « € ß P T > Ý
EFHß Iä²Ý ¤©ÝHÚG±Ô¤ã Y@Jà¯[LH©ÚEÜH©xL«. €ßPT>
6ãN 6ã´L[P 7Ô¤ŠÜHà ZFJÝ , Y@JàHTØ}à 6ãN HM H} €[M>ã FÝ
¤†ÔZ>Tã Iä²Ý EK€[M>ã 6ãN ¯Û[EJ 2­HPÕ>[N 2}ÜH[CJT>Ô
>±Ú«Ô>㠃> ¯ÔxJITG YETCß® Y>TÙC YETCßÖzJTG ¯}¶>ã 3¤Ý .
3¤Ý . 8GZP, •ßITÚEà 8åH« I[G€ßPT>Úå

• ZFJÕ>ã PTâÔ[>[J 4EJÝ ZHTåLET¤Ý. •ßITÚEà 8åH«

2ßÚE¯ãNETÔ¤xL«. Š±Ý‚J ¯}Šå ZFTÔ>Úä>T>

• ZFJÕ>ã 2[GÚ« €ßPT>Ú³Ý x[CÔ>Ô·}J 6D߀[M>ˆ‡±Û«

¯ÔxJITG 7Ô>IˆÔ¤Ý @ÔJT¤Ý. ZEßÛYE©Ô>ÜHØC ;± Y@Jà¯[LJT>

• ZFJÕ>ã ;± 2>TK¯ãN 6ãN«. 8GZP, I[G€ßPT>Úà

>TMIT¤Ý. •ßITÚE‡å HÕ¤ 8åH«, G@…

PTâÔ[>„à zÔ>MTG ¹â€[M„à
ZE[PJTG E>Pà>[N 2†Û« Y>TãP«Ý
è™M
2[E 6HZJTxÜH«Ý 3¤Ý. 8GZP, 4«
V ¤†ÔZ>T[N 2[CJ Iä²Ý EK€[M>[N
Iܘ© Y@ÞJ HJåH©ÚEÜH©xL«.

I[G €ßPT>Ý 8åH« HM

YETCßÖzJTG •ßITGÕ>ã 8©Ô¤Ý
IGÖY@J[M 6ãNCÔxJET¤Ý .

G S
 •ßITÚE‡åH}>ã
ð†ìˆ¬îŠ ªðÁõ¶ ï™ô ºòŸCèœ
1. ‚KÖ@[G>[N 6DßEà
4« ¯E‡à ‚KÖ@[G[J ®…Û«
Y>TãPET¤Ý . ‚KÖ@[G[JÜ ®…Û«
¤†ÔZ>T[N €ßPxÜHà ZFJÕ>ã Iä²Ý Y>TãPEä¤ @…JTG Y@Þ>ã
EK€[M>ã 3xJ[P YF±ÕxJ YETCß® ZE[PÜH©xL«. ‚KÖ@[G[JÖ
Y>TÙ©ãNG . ¤†ÔZ>Tã>ã , ZFJÕ>ã @…JT>Ü ®…Û« Y>TãNTIZMT 2àM«
Iä²Ý EK€[M>ã ;áYPTå²Ý IäL 2E䤅J >TKDÕ>[NÜ Hä†J
4KÙ}å ™« Y@àPTÔ[> Y@³Ú«xL« . Y@Þ 4àMTŠØCTZMT , 4E[GÜ
¤†ÔZ>Tã 8åH« ZFJÕ>ˆå P‰>TØ}>ã. Hä† 2†JTIà 4±ÛETZMT , FÝITà
6ETKDIT> ;±  Ø[C Y@TÛEIT> YEˆPT>Ü ‚KÖ@[G 8åG 8åH[E
[PÚ±Ô¤Ý ¤†ÔZ>Tã. ZFJÝ HT«>T܂å 6DK ¯}JT« . 2Eä¤Ö zLÜHTG
;± YPˆÜHTCT> 4±Ô>MTÝ . ZFJÕ>ã •ß¶Ý 8©Ô> ¯}JT« . 6ETKDÝ
8åH« EK€[M>[N Hä†J ŠPKÔ FÝ  Ø}ä¤Ú ZE[PJTG ZP[M[J
¤†Ü® . 4[P ;± I܂å Y@àPTÔxå 8ˆETÔ¤Ý @TEGÕ>[N PTÕ¤Eà
2N[P 2NŠ©xåLG. EK€[M>ã  Ø© ZP[M>[NÚ ØCƒ©Eà,
¤†ÔZ>TZNT© ZP[M Y@ÞJ ;± PKÝ[H ¤©ÝHÚä>TG 6[C>[NÚ
2[IÔxåLG . ZEßÛYE©ÚEà.
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 193
2. ‚KÖ@[GÔ¤…J •ß¶>[N >ÙC†Eà
Hó„ê¬ùè¬÷ àí˜î™
‚KÖ@[GÔ¤…J >TKDÕ>[NÜ 1

®…Û« Y>TÙ© 2E䤅J Hó„ê¬ù‚°Kò b˜¾è¬÷ è‡ìPî™

2
HM 2ª¤¯[L>[NÜ Hä†
zÛÚETà ETå zLÜHTG 3
b˜¾è¬÷ Ýó£Œî™

P‰¯[L>[NÜ YHL ¯}°Ý . 4Eä¤

Hó„ê¬ù‚è£ù b˜¬õ «î˜‰ªî´ˆî™
zLÛE 2†¶Ú L­Ý PN¯Ý 4

ZE[PÜH©xL«. b˜ñ£QˆîL¡ ªêò™ð£´ ñŸÁ‹ Üîù£™ ãŸð´‹

M¬÷¾èÀ‚°Š ªð£ÁŠ«ðŸø™
5
3. ‚KÖ@[GÔ¤…J •ß¶>[N 3KTÞEà
•ß¶>[NÔ >ÙC†ÛE ‚L¤
;áYPT± P‰¯[L>ˆå Få[I
 •ßITÚE‡åP[>>ã
•[I>[N EÚEJT> 3KTJ
•ßITÚE‡à HM P[>>ã 6ãNG: 2[P
ZPÙ©Ý . Fݯ[CJ IܘØ}ä¤Ý ,
E FHß •ßITGÝ, ¤µÚ •ßITGÝ,
¤†ÔZ>T´Ô¤Ý 9äLPT² FÝ
HOÔ>Úä¤ØHØC •ßITGÝ, YHT±NTETKÚ
PTâÔ[>Ú EKÚ[E 6JßÚ«PEä>TG
•ßITGÝ , E[MJTJ ( 2àM« ) ¬ØHITGÚ
Y@Jà ¯[L[JÚ ZEßÛYE©Ô>
•ßITGÝ 3¤Ý. ZI³Ý •ßITÚEà 8åH«
ZPÙ©Ý.
2†[P°Ý, 2­HPÚ[E°Ý YHT²ÚEET¤Ý.
4. ‚ K Ö @ [ G Ô ¤ … J •ß¶>[N
ZEßÛYE©ÚEà
• EFHß•ßITGÝ
•ß¶>[N 3KTÞÛE ‚L¤ 8«
zLÜHTGET> >±EÜH©xLZET 4« ;± E FH[KÖ @TßÛEET¤Ý. 6ETKDÝ
2E[GÚ ZEßÛYE©Ú« H}Ü® E FHß •ßITGÚ[E ƒ>¶Ý
Y@JàH©ÚE ZPÙ©Ý. 4ÛE Š[KPT> 8©Ô>MTÝ. 4ÛE •ßITGÝ
€[M„à I܂©Eà ¯ÔxJÜ 2PKP…å ZFJÝ, ¤†ÔZ>Tã, PTâÔ[>„å
HÕ¤ PxÔxL« . 4« ‚KÖ@[GÔ¤ EKÝ Iä²Ý 2Pß>ˆå HÕZ>ä[H YHT²Ú«
•ß¶ >TÙHEä¤ ƒ>¶Ý 6EŠJT> 2[IPET¤Ý .
4±Ô¤Ý .
5. •ßITÚE‡å Y@JàHT© Iä²Ý • ¤µ•ßITGÝ
Š[N¶>´Ô¤Ü YHT²ÜZHäLà HM FHß>ˆå >±Ú«, 3ZMT@[G>ã
4« •ß¶ >TªE‡à 9äH©Ý H…Û«[KÔ>ÜHØ© 2‡±Û«
Š[N¶>[NÚ •K 3KTÞÛ« 2E[G zLÜHTGPä[LÚ ZEßÛYE©ÜH« ¤µ
9ä²Ô Y>Tã´Ý Lå 3¤Ý. 4« ;± •ßITGIT¤Ý . 4à HÕZ>äHPß>ˆå
I܂©Ý €[MJT¤Ý. ZFJÝ, ¤†ÔZ>Tã PTâÔ[>„å
4ÛE H}>[N Žâ>ÙCPT² HCÚå Eå[IÔZ>äH •ßITGÝ H…Û«[KÔ>ÜH©Ý.
ÂMÝ 2[IÔ>MTÝ. I[G €ßPT>Úà 4« z†« >}GITG @ä² ETIEITG
•ßITÚE‡å 4² Š[N[P 4« Y@Jà¯[LJT¤Ý . zM @IJÕ>ˆà ¤µ
¤†Ô¤Ý . 4ÚE[>J •ß¶ >TªÝ FHß>ˆ[CZJ >±Ú« ZP²HT© 9äHC¶Ý
¯[LJTG« . EåG݂Ô[>[J°Ý , PTÞܮ٩ .
IZGT[EJ…Ú[E°Ý 2ˆÚ«
8ÛE ‚KÖ@[G[J°Ý YEˆ¶Cå • HOÔ>Úä¤ØHØC•ßITGÝ
@ITˆÜHEä¤ HMÚ[E°Ý 4« •ßITGÚå ƒ>¶Ý 2}ÜH[CÖ
8ß>TMÚà 2ˆÔxL«. Y@JMT¤Ý . FÝ 2åLTC PTâÔ[>„à
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 194
YPáZP² Y@Jà>[N POÔ>IT> P…[@ 2}ÜH[CJT>Ô Y>TÙC« . 4« ;±Pß
H} Y@ÞPEä¤ H„äz YHLÜH©xL«. zLÛE ¯[L„à •ßITGÕ>ã 8©Ô> P‰
2EGTà Fݯ[CJ 2åLTC PTâÔ[>„à P¤ÔxåL« .
2}Ô>} €>âxåL 8ÛE Y@Jà>[N°Ý
HOÔ>Úå >TKDIT> 8[E ¯E‡à Y@ÞJ 7.4 ¤©ÝHPNÕ>ã
ZPÙ©Ý 8[EÜ ‚L¤ Y@ÞJMTÝ 8åHE[G
PNÕ>ã 8åH« FTÝ 8[E ZPÙ©ITGT³Ý
8ˆà FÝITà •ßITGÝ Y@Þ« 2EåH}
(¤†ÔZ>Tã>ã>[N) 2[CPEä¤Ü
YP¤ 8ˆET>Ö Y@JàHC ¯}xL« .
HJåH©ÚEÔ·}J Iä²Ý FÝ ZE[P>[N
ÁßÚ Y@Þ°Ý YHT±Ø>´Ý IE
íE[MJTJÚ•ßITGÝ
HÙ®>´Ý 3¤Ý .
4« ;± Y@J[M ¯µ[IJT> ¯}ÜHEä¤
3EK¶ EKÔ ·}J HM •ßITGÕ>[NÔ
 PNÕ>ˆåP[>>ã
Y>TÙC«. 6ETKDÝ  © PTÕ¤P« 8åH«
;± ¯ÔxJITG •ßITGIT¤Ý . 4Eä¤ PNÕ>ˆåP[>>ã
«[DJT> 6ãN HM >TK~>[N Z@>…ÜH«
ZHTÔ¤PKÚ« P@, @¯> P@>ã
ZHTåLPä[LÖ zÛÚEÜ ‚LZ>  ©
IEPNÝ IEå2àMTE
PTÕ¤P[EÜ Hä† •ßITGÝ Y@ÞJ PNÕ>ã
ZPÙ©Ý . 22†¶ 2HDÝ
3ZFKÝ 3YHT±ãPNÝ
4@Ô 4@Â>P@>ã
íYHT±NTETKÚ•ßITGÝ 5Lå>ãIä²Ý
L[I
4« ¤©ÝH PNÕ>[N ;«ÔŽ© Y@ÞP«
6IGÜHTÕ¤
Iä²Ý ZE[PZ>äH ITä† 6HZJTxÜH[EÖ
@TßÛE«. 4Ú •ßITGÚà, ;± ¤†ÔZ>T[N 1. IE PNÝ : IE PNÕ>ã 8åH«
2[CPEä¤ ZE[PJTG IE Iä²Ý ;± E FH…å Lå>ã Iä²Ý
YHT±ã PNÚ[E ;«ÔŽ© Y@ÞP« HÙ®>NT¤Ý. 2Pä[L >CÛ«
2PzJIT¤Ý . Y@à³Ý FHKTà IØ©ZI 4[EÜ
HJåH©ÚE ¯}°Ý . 2Pß>ã 8[E
2>ITG €[L[P E±Ý HMŠEITG
Š±Ý®xLTß>ZNT, 2[E 2[CPEä¤
¤†ÔZ>Tã>[N 2[CPEä>TG PNÕ>ˆå
6JßÛE L[GÔ Y>TÙ}±ÔxLTß>ã.
;«ÔŽØ[C 4« YPˆÔ>TØ©xL« .
HM ¯[L 2[E PNßÜHTß>ã 2àM«
íYET‰à¬ØH›JTG•ßITGÝ 2Pä[L YHLITØCTß>ã.

4« ØCƒØC ¤†ÔZ>T[NÜ YH²PEä>T> 2. 2†¶: FTÝ 8[E ZPÙ©ITGT³Ý

x[CÔ>Ô ·}J PNÕ>[N ;±Õx[DÛ« @TÔ> ¯}°Ý 8åH[E

zLÜHTG ¯[L„à HJåH©ÚE«PEä>TG 2†Û±ÜH« 2PzJÝ. FTÝ

•ßITGÕ>[N 8©ÜHET¤Ý . Š±Ý®Ý Y@Þ>[N 2†Û«

Y>TãN ZPÙ}J« 2PzJÝ .
í2†¶Ý2­HP¯Ý2}ÜH[CJT>Ô FTÝ ;± YET[MÔ>TØzÜ YHØ}
Y>TÙC•ßITGÝ PTÕ> Š±Ý‚GTà 2à 6ãN
Fݯ[CJ 2åLTC PTâÔ[>„à ;± zM 2Ý@Õ>ã, x[CÔxåL EK
•ßITGÕ>ã Fݯ[CJ ¯Û[EJ 2[CJTNÝ 3xJPä[L FTÝ
2­HPÚ[E°Ý 2[EÜ Hä†J 2†[P°Ý YE…Û« Y>TãN ZPÙ©Ý . 4«

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 195
 ;± zLÛE EKITG EJT…Ü®>[N 2ª¤¯[L[J E©Ô> ZPÙ©Ý
PTÕ¤PEä¤ 6E¶Ý. 8G Š±Ý®xLTß.
3. ZFKÝ: 24 I ~ Z F K Ý 8 å H « 2. IEå 2àMTE PNÕ>ã: ¤©ÝHÕ>ã
2[GP±Ô¤Ý YETCßÛ« PKÔ Š±Ý®P[E 2[CJ 2Pß>N«
·}JET> 4±Ô¤Ý. ;± FHß EG« P@ÔZ>äH >±Š>ã Iä²Ý
ZFKÚ[E €ßPxÔ¤Ý ¯[L[J Y@TÚ«Ô>ã 6ãNG . 2[GP±Ô¤Ý
HJåH©Ú«P« 2Pß>´[CJ HJåHC 4[P x[CÔ¤Ý . ;± FHß
EÜHØC Š±ÜHIT¤Ý. ;± >©[IJT> 6[OÚ« , 2P±Ô¤Ý ,
ITDPå Š[NJT©PEä¤ ¯å ¤©ÝHÚG±Ô¤Ý HDÚ[E
8àMT ZP[M>[N°Ý ¯}Ô>MTÝ. @ÝHTÔxLTß . 2ÛE HDÚ[E [PÚ«
IäYLT±Pß YET[MÔ>TØz[J ;± FHß YHT±Ø>[N PTÕ>MTÝ
HTßÚ« 2àM« [>ZHz„à ZHzZJT 2àM« ;±  Ø[CÔ >ØCMTÝ.
ZFKÚ[E  DTÔ>MTÝ. 2×@à 2³PM>Õ>ã , ÁÕ>TÔ>ã ,
4. @Ô: @Ô 8åH« ;±P…å Iä²Ý ¿M>Ý ZHTåL[P @Â>
IG Iä²Ý 6Cà @Ô 3¤Ý . P@>ã 3¤Ý . 4[P YEˆPT>Ú
¤†ÔZ>Tã>[N 2[CJ YE…JÔ·}J ZI³Ý 2[CJTNÝ
ØCÕ>[N ØCƒC ZPÙ©Ý >TDÔ ·}J[PJT¤Ý.
4²JT> ØCÕ>[N Y@JàH©ÚE 2. HDÝ : HDÝ 8åH« YHT±ã
ZPÙ©Ý 4Eä¤ IGÝ Iä²Ý 6Cà @TßÛE @TEGÕ>ã , YHT±Ø>ã
@Ô 4KÙ©ZI ZE[PÜH©Ý. Iä²Ý Z@[P>ã PTÕ¤PEä¤Ý
5.  L å > ã Iä²Ý L[I: H…IT†ÔY>TãNÔ·}J ;±
Lå>ã Iä²Ý L[I 8åH« ¯ÔxJ PNIT> 6ãN«.
IK®…[I Iä²Ý ¯Jå² 4« 8ß>TM HJåHTØ}ä¤
>ä²Ô Y>TãPET¤Ý . @[IJà , HJåH©ÚEMTÝ, ZI³Ý
2MÕ>…ÚEà ZETØCÔ>[M ¤©ÝHÚä¤ ;± HT«>TÜ®
ZHTåL L[I>ã 4à 2CÕ¤Ý. 2ˆÔxL«.
;áYPT± FH±Ô¤Ý 2Pß/ 3. YHT±Ø>ã : YHT±Ø>ã 8åH«
2Pã EG« ¤†ÔZ>Tã>[N –}ÚE YHT±Ø>ã Iä²Ý 2‰Ú«
2[CJÔ·}J ¤†Ü‚ØC Lå ŠCÔ ·}J YHT±Ø>ã 2Pä†å
6ãN«. 4ÛE Lå>ã ¯[LJTG 2åLTC HJåHTØ}à ;±
>äLà Iä²Ý F[C¯[L>NTà ¤©ÝHÚG±Ô¤ Y@TÛEIT>
6±PTÔ>ÜH©Ý. HJåH©xL«. 6ETKDÝ: €MÝ,  ©,
6. 2ª¤¯[L : 4[P ;± FH…å IKÖ @TITå>ã Iä²Ý PT>GÕ>ã
>±Ú«Ô>ã 2àM« 6D߶>[N 4[P 2[GÚ«Ý 3¤Ý . 4«
2[CJÔ·}J ;± ZP[M[J 8àMT ¤©ÝH 6²Ü‚Gß>´Ô¤Ý
ZFTÔxÖ Y@àP« ( 2 ) 2PK« PTâÔ[> 8ˆETÔ>¶Ý,
¤†ÔZ>T[N 2[CJ 6E¶xL« . P@JT>¶Ý 4±Ô> 6E¶xL« .
;ß ZFßI[LJTG 2ª¤¯[L €MÝ ZHTM –}ÚE YHT±Ø>ã HDÝ
8åH« ;±Pß 8åG Š±Ý®xLTZKT @ÝHTÔ> Iä²Ý HDÚ[E Z@ƒÔ>
2[EZJ @TÜH«. 2«ZP, 6E¶xL« . >TÞ>†>㠀MÚà
2Pß 8åG Š±Ý®xLTß PNßÔ>ÜHØCTà , ¤©ÝHÝ >TÞ>†
8åH[E 2[CPEä¤ 8ßI[L PTÕ¤Pà HDÚ[E Z@ƒÔ>MTÝ

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 196
 2àM« HDÝ @ÝHTÔ> 4ÛE 8åLTà, 2« ;± PNÝ 3>T«. 2«ZP
>TÞ>†>[N Šä>MTÝ. <ß ¤©ÝHÝ >TÞ>†>[N PNßÜHEä¤
4. @Â> P@>ã : 4[P @Â>Úå HJåH©ÚGTà 2ۀMZI
2[GÚ« 6²Ü‚Gß>´Ô¤Ý PNIT¤Ý.
YHT«PTG[PJT¤Ý . ÁÕ>TÔ>ã , 2. 2 [ G Ú « PNÕ>´Ý ¤[LPT>
¿M>Õ>ã , 2×@à 2³PM>Ý , 6ãNG
>TPà Iä²Ý • HT«>TÜ® ;± FH…å 2†¶ , L[I , @Ô ,
PÕx>ã, I±Ú«PI[G>ã, YHT±Ø>ã Iä²Ý ¤©ÝHÚä¤
ZHTÔ¤PKÚ« P@>ã , @T[M>ã , x[CÔ¤Ý HDÝ 3xJPä†ä¤ ;±
4K„àZP, ƒå@TKÝ, –ß POÕ>à, 2N¶ 6ãN«.
@Û[E>ã, @Â> [IJÕ>ã Iä²Ý 3. 2[GÚ« PNÕ>´Ý ;åZLTYCTå²
€JTJŠ[MÔ >[C>ã 3xJ[P YETCß®[CJ[P
@¯> P@>´Ô¤ 6ETKDÕ>ã ;± PNÚ[E EJT> HJåH©ÚE
3¤Ý . 2[GÚ« ¤©ÝHÕ>´Ý ¯}JT«. ;± ¤©ÝH E[MŠ
4ÛE P@>´Ô¤ ZFK}JT> @Û[EÔ¤ Y@à³Ý ZHT« , 2Pã 2ÛE
HDÝ Y@³Ú«Pà[M , 3GTà ¤†ÔZ>T[N 2[CJ Eå 2†¶, ZHKÝ
I[L¯>IT> P…>NT> HDÝ ZH¦Eà , ZFKÝ , @Ô , HDÝ , @Û[E
Y@³Ú«xåZLTÝ. Iä²Ý ZHTÔ¤PKÚ« 3xJPä[LÜ
HJåH©ÚE ZPÙ©Ý.
4. PNÕ>[N ITäL ¯}°Ý
Y@JàHT©
;± PNÚ[E 4åYGT±P±Ô¤
• 6Õ>ã ZEߊä>T> ;± ØCÚ[E ITä†Ô Y>TãN ¯}°Ý. ;± ¤©ÝHÝ
6±PTÔ>¶Ý ;± H~JTN…å ZFKÚ[E°Ý,
• 4ÛE ØCÚ[E ¯}Ô> –Õ>ã L[I[J°Ý, @Ô[J°Ý
HJåH©ÚE 6E¶Ý 2[GÚ« HJåH©Ú«xL«. 4ZE ZHTà
PNÕ>[N°Ý 2[CJTNÝ YHT±Ø>[N HDÚETà PTÕ¤PEå
>TD¶Ý. ÂMÝ PTÕ>MTÝ . >àŠ >ØCDÝ
• ;áYPT± PNÚ[E°Ý 2« Y@³Ú«PEå ÂMÝ –Õ>ã 2†[PÜ
YHT±ã 2àM« IEå 8åH[E H…IT† Y>TãNMTÝ.
P[KJ²Ô>MTÝ. 5. 2[GÚ« PNÕ>[N°Ý €ßPxÔ>
• 4ÛE ØCÝ 4å­Ý ;± P[>ÜHT© ZPÙ©Ý
;å[LÜ HJåH©Ú«xLET? 9å? 2[GÚ« PNÕ>´Ý ¤[LPT>
4±ÜHETà 2Pä[L ;µÕ>T>Ü
HJåH©ÚEÜHC ZPÙ©Ý,
 PNÚåHÙ®>ã 4à[MYJà 2[P 2[GÚ«Ý
1. 2[GÚ« PNÕ>´Ý HJ­ãN[P  DT>MTÝ . ZFKÝ , @Ô €ßPT>Ý ,
Iä²Ý 4MÔ¤>[N 2[CJ 8ˆETG ZP[M[J 8ˆ[IJTÔ¤Ý
2[GÚ« 6EŠ>[N°Ý 6Ú>ã ¯[LJTG ZP[M[J
2ˆÔxåLG . 2«  DTx 2àM« 8ˆETÔ¤Ý >±Š[J HJåH©Ú«Eà
HJåH©ÚEÜHCTŠØCTà @Ô[J Iä²Ý 6[OÜ®, Z@ƒÜ®
2àM« ZFKÚ[E ;± PNIT> 2[OÔ> @TEGÕ>ã ÂMÝ €ßPxÔ>ÜHC
¯}JT«. ;± €MÝ >T‡JT> 6ãN« ZPÙ©Ý.

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 197
7.5 Z
 FKÝIä²Ý3äLà
ZIMTÙ[I
;± FTã ¯µP«Ý HM ZP[M>ã
Y@ÞJÜH©xåLG. 2Pä†à zM
ZP[M>NTG @T܂©Eà, @[IÚEà,
6CäH„äz Y@ÞEà, ¾Õ¤Eà,
¤ˆÚEà Iä²Ý YHTµ«ZHTÔ¤
YETCßHTG ZP[M>´Cå Z@ßÛ«
FCÚEÜH©xåLG. 3GTà 4[P
2[GÚ[E°Ý x[CÔ>Ô ·}J ZFKÚà
24 I~ ZFKÚä¤ã €[L¶ Y@ÞJÜHC
6ãNG . @Ô 2áPÜZHT« I²H…‡[G
Y@ÞJTŠØCTà ZP[M Iä²Ý 6DßÖz
¯ä†³Ý Z@TßP[CÛ« Š©Ý. 4Eå
YHT±ã 8åGYPåLTà ZFKÝ ZHTMZP  ZFKÝØCƒ©E‡åH}>ã
4ÛE FCP}Ô[>>ã Y@ÞJ ZP² 1. 2 [ G Ú « Y@JàHTØ}[G°Ý
9ETP« ZE[P 6ãN« . 4« @Ô 8å² HØ}J‡©P«
2[OÔ>ÜH©xL« . ;± ¤†Ü‚ØC FTˆà –Õ>ã

@Ô ZP[M Y@ÞPEä>TG Y@ÞJ ZPÙ}J Y@JàHT©>[N

LGT¤Ý 4« ZFKÚ[E ZHTM ¤†Ü‚ØC HØ}J‡©P« 2[P @T܂©P«,

>TM 2N¶ Y>TÙC PNIT¤Ý 8GZP ¾Õ¤P«, HãˆÔ¤Ö Y@àP«,

¤[LÛE >TMÚä¤ã FI« ZP[M[J FTÝ HãˆÔ·C ZFKÝ Iä²Ý  Ø©Ü

¤[LÔ>ÜHØC 2N¶, ZFKÝ Iä²Ý @Ô°Cå HTCÕ>[N ¯}ÚEà 4å­Ý HM

¯å ·Ø}ZJ ¯}Ô> ZPÙ©Ý 8å² Y@JàHT©>NT¤Ý.

Y@TàMMTÝ .
2. YFxⶠIä²Ý YFxâ¶Eå[IJäL
ZFKÝ Iä²Ý @Ô 8àMTÝ FÝ Y@JàHT©>[NÔ ¤µÜH©Ú«Eà
2[GP±Ô¤Ý x[CÔ¤Ý PNÕ>ã 3¤Ý. YHT±Ø>[N PTÕ> @Û[EÔ¤Ö
4ÛE 4KÙ© PNÕ>´Ý ƒ> YF±Ô>IT> Y@àP« YFxâPTGÖ Y@JMT¤Ý .
4[DÔ>ÜHØ©ãNG. ;áYPTå²Ý ZE[PÔ¤ 9äH YHT±Ø>[N PTÕ>
IäL[P[JÜ HTÔxL« . ZFKÝ Iä²Ý FT㠀[M[I[J
FÝ ;áYP±P±Ô¤Ý @Ô 8åH« YHT±Ú« ITäLÜHØ© I² FTã
IT²ÜHØ© ETå x[CÔxåLG . 3GTà PTÕ>MTÝ . IäL Y@JàHT© 8åH«
24 I~ZFKÝ 8åH« 8àZMT±Ô¤Ý HãˆÔ¤ Y@àP« , 4[@ Iä²Ý FCG
@IIT>ETå 4±ÔxåL« . FÝ ZP[M[J P¤Ü®>ã 4YEàMTÝ YFxâPäL
@…JT> ¯}Ô>ÜHC ZPÙ©YIåLTà Y@JMT> 6ãNG . 4ÛE Y@Jà>[NÖ
ZFKÚ[E°Ý @Ô[J°Ý zLÛE ¯[L„à Y@ÞPEä>TG ZFKÝ €[MJTG«
HJåH©Ú ;µÕ>T> €ßPxÔ> >ä²Ô Iä²Ý ETIEÜH©ÚEÜ HCZPT 2àM«
Y>TãN ZPÙ©Ý . ITäLZPT ¯}JT«.

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 198
3. ; á Y P T ± Y@JàHTØ}ä¤Ý • F [ C ¯ [ L I ä ² Ý
ZE[PJTG ZFKÝ ZE[PÜH©xL«. ITä†J[IÔ>Ô·}JET> ZFK
H} 1 POÕ>ÜHØC ZFKÚà 6Õ>ã 2ØCP[D[J 6±PTÔ¤Eà, 2P@K
Y@Jà>[N Y@ÞPEä¤ ZFKÚ[E ZE[PÔ¤ 8ˆET> ITä† 2[IÔ>
ZEØCƒ©Eà . HãˆÔ¤ 7 ¯Eà 10 ·}JET> ITä²Eà.
€ƒCÕ>ã 1 I~ZFKÝ
2àM« • 2P@K FCP}Ô[>Ô¤ ;± ITä²
3>MTÝ. H㈠ZFKÝ 5 – 6 I~ ZFKÝ ØCÚ[E ZJTzÚEà.
4±Ô>MTÝ. ¤†Ü‚ØC ZFKÚà • <Þ¶ Iä²Ý <Þ¶ ZFK Y@JàHTØ[C
™E¯ãN ZP[M>[N ¯}Ô>¶Ý. 2­IÚEà.
• ZFKÚ[E zLÛE ZFKIT> HJåH©Ú
4. @I€[MÜH©Ú«Eà ;±Õx[DÚEà.
@I€[M 8åH« ;áYPT± Y@J³Ô¤Ý
ZFKÝ @… Y@Þ« ;«Ô¤Eà 3¤Ý . Y@JàHT©
4« YFxâPTGIä²Ý YFxâPäL • P±Ý PTKÝ ;± >TM 2ØCP[D[J
Y@JàHT©>ˆå HØ}J[M 6Õ>´Ô¤ 6±PTÔ>¶Ý . €ßPT> >±Š (>TM
6EP @… Y@ÞE³Ô>TG ;± H} . 2ØCP[D ) HJåH©ÚE¶Ý . 4ÛE
4« ƒ>¶Ý >}GITG H~JT¤Ý . PTKÝ ZFK 2ØCP[D„à 6Õ>ã
;±®LÚà, 6Õ>´Cå 4±Ô¤ÝFTˆå ZFK PNÕ>ˆå HJåHT© Iä²Ý
YITÚE ZFKÝ 6Õ>ˆCÝ 6ãN« . ITäLÚ[E 6±PTÔxJ >TK~>ã
;áYPT± Y@Jà>´Ô¤Ý ZFKÚ[E Hä† ¤†Ü® 8©ÚEà.
ØCƒØC ‚L¤ FTÝ >PÚETà 24 • ;áYPT± FT´Ý ;± PTKÚä¤Ú
I~ ZFKÚäÔ¤ ZIMT> Y@ÞJ·}J ZE[PJTG @Ô PNÕ>[NÜ
ZP[M[J FTÝ ¤†Ü‚ØC ZFKÚà HJåH©Ú«P[E H¶ Y@ÞEà.
ØCƒØ©„±ÜZHTÝ.

 @ÔZIMTÙ[I
Y@JàHT©
@Ô ZIMTÙ[I 8åH« @ä² >}GITG«Ý,
‚åP±ÝY@JàHTØ[CYFxⶠzÔ>MTG«IT¤Ý . 9YGåLTà YPáZP²
Iä²ÝYFxâ¶Eå[IJäL ZP[M>[NÖ Y@ÞJ ZPÙ}J ;áYPT±
Y@JàHT©>[NP[>ÜH©ÚEà FH…å @Ô 2P±[CJ 6Cà Iä²Ý IG

YH±Ô¤Eà, «[CÚEà, 6D¶ @[IÚEà, 3ZKTÔxJÚ[EÖ @TßÛ«ãN«. YPáZP²

«~ [EÚEà , HãˆÔ¤Ö Y@à³Eà ,  Ø© ZP[M>[N Y@ÞJ HàZP² ¯Jäz>ã

«~ «[PÚEà , >[CÔ¤Ö Y@à³Eà , ZE[PÜH©xåLG. 2[P>ã IG2NŠGTà

¤OÛ[E>´Ô>TG IJ 6D[P 8©Ô>Ô·}J ¯Jäz>ã , HTß[PJTà

EJT…ÚEà , ±ID ŠOTŠà >MÛ« 8©Ô>ÜH©Ý ¯Jäz>ã , ¯KØ©EGITG

Y>TãP« . «~Ô¤ 4æ… ZHT©Eà . ¯Jäz>ã , 6Cà 2NŠà 8©Ô>ÜH©Ý

¯Jäz>ã Iä²Ý >TMTà ƒÚ« 4JÔ¤Ý
¯Jäz>ã ZHTåL[PJT¤Ý .
 HJ­ãNZFKÚ[E€ßPT>Ý @ÔZ@ƒÔ¤ÝP‰>ã
Y@Þ°Ý>TK~>ã FT[NJ GÝ YPáZP² P[>JTG @Ô
• 8ˆET> ZFK 2ØCP[D[J ZE[PÜH©Ý HàZP² P[>JTG
6±PTÔ¤Eà. Y@JàHTØ}ä¤ FTÝ Y@ÞxZLTÝ .
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 199
i. >}GITG ZP[M 8åH« I[GJ[IÜ® HàZP²HØC
<©Eà , FCÚ E à , E [K «[CÚ E à Y@Jà>[N 6ãNCÔxJET¤Ý . 2ZF>
4[P 2[GÚä¤Ý 2> @Ô ZFKÕ>ˆà 4[P –ÙC ¦PTKæJƒàMTE,
ZE[PÜH©xL«. ;ZK IT…JTG, @‡Ü®ÙCTÔ¤xL, ZFKÝ,
ii. F©ÚEK ZP[M YH±Ô¤Eà , @M[P L[I Iä²Ý @Ô[J 2>IT>
Y@ÞEà Iä²Ý @[IJà 4[P Y@JàH©ÚEÔ ·}J ZP[M>NT>
2[GÚä¤Ý @KT@…JTG @Ô 2[IxåLG. L[I 2àM« ¯Jäz
ZE[PÜH©xL«. HJå©ÚETIà Y@Þ°Ý ZP[MJTG«
iii. 8 ˆ E T G ZP[M, H}ÚEà, IxâÖzJàMTI³Ý 2àM« 9ITäLI[CJÔ
YET[MÔ>TØz HTßÚEà, 4[@ Z>ØH« ·}J Y@JMT>¶ƒ±Ô¤Ý.  Ø[C €ßPT>Ý
4[P 2[GÚä¤Ý ƒ> ¤[LPTG Y@ÞPEä¤  Ø}å ;áYPT± Y@J[M°Ý
@Ô ZE[PÜH©xL«. Y@ÞPEä>TG zLÛE P‰¯[L>[N
YE…Û±Ô> ZPÙ©Ý .
7.6 ZP[M[J8ˆETÔ¤Eà
ZP[M[J 8ˆETÔ¤PEä¤ 9å ?
ZP[M[J 8ˆETÔ¤Eà 8åH« ZP[M[J
8ÜH} ? 8ÜYHTµ« ? JTß ? Iä²Ý 8ÕZ>
¦MHIT> Y@ÞEMT¤Ý. €Ô>à Iä²Ý CTßZ@
ZP[M[J Y@ÞP« 8å² ;±Pß 2†Û±Ô>
(1959) 8åHPß>ã , “8ˆET> , ¦MHIT> ZPÙ©Ý .
ZP>IT> Iä²Ý >PGIT> ZP[M[J
CTÔCß ITߊå IÙCà 8åHPß
Y@ÞPZE ZP[M[J 8ˆETÔ¤Eà” 8å²
ZP[M[J 8ˆETÔ>Ô ·}J :Û«
·²xåLGß. ¤[LÛE ZFKÚà, ¤†Ü‚ØC
>TK~>[NÔ ·†°ãNTß .
2N¶ @Ô[J HJåH©Ú 2>ITG
Y@Jà>[N Y@ÞEZM ZP[M[J 1. [> Iä²Ý 6Cà 2[@¶>ˆå ITäLÝ
8ˆETÔ¤På ¯ÔxJ ZFTÔ>Ý 3¤Ý” . ZP[M[J 8ˆETÔ¤PEä¤ 6C‡å

è®ùñ£è Ü™ô, Fø¬ñò£è «õ¬ô ªêŒ.

SL[IJT>ÖY@JàH©>èCÜHCTZE
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 200
 HT>Õ>[N @…JT>¶Ý ,  DTÔ>TE 4. HM[G ITä²Eà
2àM« zÔ>GITG ¯[L„à YHLÜHC ZHTxL HMå 8ßHTßÜ®
HJåH©Ú°Ý 8ˆETÔ>MTÝ. Iä²Ý EKÚ[E ITä²Ý ZHT« ZP[M
4Pä[L Y@ÞPEä¤ Žâ>ÙCPT² 8ˆETÔ>ÜH©xL«. ZP[MÔ¤Ö
6CàHT>Õ>[N HJåH©ÚEMTÝ. Y@à³Ý ETÞITß>ã @[IÚE
• 6Cà HT>Õ>[N @…JT> 2[GÚ« 6D¶>[N°Ý 6D¶
HJåH©Ú«Eà ZI[A„à [PÚ«ŠC¶Ý . ¤©ÝH
• E[@>[NÖ zLÜHT>Ü FHß>ã EÕ>N« ZE[PÔZ>äH EGÔ¤Ú
HJåH©Ú«Eà ETZG H…IT²Ý YHTµ«, ZP[MÔ¤Ö
• P…[@JT> ZP[M[JÖ Y@ÞEà Y@à³Ý ETÞITß>ˆå ZP[M
• ZP[M Y@ÞPà L[I[J 8ˆETÔ>ÜH©xL«.
PNßÚEà 5. YHT±Ø>[N ITä²Eà
2. 6H>KDÕ>ã Iä²Ý Y@Jà P…[@[J HM[G YH²PEä¤ ÂMÜ YHT±[N
ITä²Eà ITä† 2[IÔ>MTÝ . P[C Iä²Ý
ZP[M[J 8ˆETÔ¤Ý >±Š>[N ZET[@ EJT…ÜHEä¤ 6CG}
6HZJTxÚEà , ZP[M Y@Þ°Ý 4CÝ ƒÔ[R (instant mix) HJåH©Ú«Ý
Iä²Ý 6H>KDÕ>[N @…JTG 6JKÝ, ZHT« ETÞITß>ˆå ZP[MÜH´
3OÝ, H±I­Cå ØCƒ©P«,  Ø}à ¤[LxL«.
YHT±Ø>[N Z@ƒÔ> ZHT«ITG
4CÝ Iä²Ý YPˆÖ@Ý 3xJ[P 7.7 HDZIMTÙ[I
ZP[ML[G 2>…Ô¤Ý. ¤©ÝHÚ[E €ßPxÔ¤Ý PNÕ>ˆà
3. 6äHÚ Y@Þ°Ý P…[@[J ITä²Eà ¯ÔxJITG« HDÝ .
¤©ÝH ZP[M 2>IT> 4±Ô¤Ý
IEå 6Cà ZE[P, 6ãNÚZE[P,
ZHT« , ZP[M[J ;å² Z@ßÚ« ,
YHT±NTETKÚZE[P 4Pä[L
ZPÙCTE Y@Jà>[N –ÔxŠ©Ý
€[L¶Y@ÞPà HDÝ ;± ¯ÔxJÜ HÕ¤
ZHT« ZFK¯Ý, @Ô°Ý ¤[LxL«.
PxÔxL«. ¤©ÝHÚå PK¶ Y@M¶
ØCÜHTÕZ> ¤©ÝHÕ>ˆå PTâÔ[>Ú
EKÝ @¯ETJÚà 8ۀ[M„à 6ãN«
8åH[EÚ •ßITÔxL«. 2« ¤©ÝHÚå
Iä²Ý FTØ}å YHT±NTETKÚ[E°Ý
€ßD„Ô> 6E¶xL« .

HóFGFˆ¶õ‹

îQ„¬êò£è

âO°î™
c‚°î™

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 201
 YHT±Ø>ã , ZP[M„à x[CÔ¤Ý €ÝI
ZHTåL[P°Ý 2CÕ¤Ý .

¤©ÝH P±ITGÚ[E ŽâÔ>ÙCPT² Âå²

P[>JT>Ü ‚…Ô>MTÝ
i†´„ ªêô¾ ñ¼ˆ¶õ‹

1. HD P±PTÞ
æŒ×Fò‹
Þîó„ 2. 6Ù[I P±PTÞ
è™ÖK
ªêô¾ M´º¬ø 3. IG €[L¶ E±Ý P±PTÞ

1. HD P±PTÞ
HD P±PTÞ 8åH« ;± ¤©ÝHÚä¤
 P±ITGÚå>±Ú«Ô>ã 8ÛEYPT± PNÚ‡±Û«Ý, ¤†Ü‚ØC
P±ITGÝ 8åH« HDÝ, YHT±Ø>ã Iä²Ý >TMÕ>ˆà x[CÔ¤Ý P±PTÞ 3¤Ý.
Z@[P>ˆå P±PTÞ 3¤Ý. ¤©ÝH >TMÝ 8åH« G@… , PTKTÛK ,
P±ITGÚà HDÝ ;± ¯ÔxJ >±ÚET¤Ý. ITETÛK 2àM« 3Ù© ZET²Ý
;± ¤†Ü‚ØCÔ >TMÚà x[CÔ¤Ý HDÝ, 4±Ô>MTÝ . 4« FTDJÝ , PÕx
YHT±ã , ZP[M , IG €ÝI ZHTåL[P P[K¶ 2àM« >TZ@T[M P}PÚà
¤©ÝHÚå P±PTÞ 8GÜH©Ý . 4à YHLÜH©xL« . HD P±PTÞ 8åH«
ZP[MÔ¤ x[CÔ¤Ý 7JÝ, PT~HÚà 6²JTG« Iä²Ý ¤©ÝHÚä>TG
x[CÔ¤Ý 4MTHÝ,  Ø© PTC[>, ¯EØ}à YHT±Ø>ã Iä²Ý Z@[P>[N
x[CÔ¤Ý PØ} , ZETØCÚà Š[N°Ý PTÕ¤PEä¤ HJåH©ÚEÜH©xL« .

°´‹ð õ¼ñ£ù‹

ñQî ñù‹
ðí õ¼õ£Œ à‡¬ñ õ¼õ£Œ ꣘‰î õ¼õ£Œ

ðí‹ ªð£¼†èœ (ñ) «ê¬õèœ ñùG¬ø¾

«ïó®ò£è ªðÁõ¶ («ïó®ò£è õ¼ñ£ù‹)

Cô ï´ˆîó ðKñ£Ÿøƒèœ (ðí‹)
* °´‹ð ªê£ˆ¶‚è¬÷ ðò¡ð´ˆ¶î™. ß´ð´‹ «ð£¶ ñ¬øºèñ£èŠ
* °´‹ð àÁŠHù˜èœ ñQî ðò¡ð´ˆîŠð´Aø¶.
õ÷ƒè¬÷Š ðò¡ð´ˆ¶î™. * Ã´î™ ï¡¬ñèœ.
* êÍè õêFè¬÷Š ðò¡ð´ˆ¶î™. * õEè ðKñ£Ÿø‹.
* ªð£¼†èœ ñŸÁ‹ «ê¬õ¬ò ªðø
ð투î ðò¡ð´ˆ¶õ¶.
(ñ¬øºè õ¼ñ£ù‹)

S
HCÝ ¤©ÝHP±PT„åP[>>ã
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 202
 HD P±PT„å ÂMÝ x[CÔ>Ô·}J €[L¶ E±Ý P±PTÞÔ¤ ;±
3ETKÕ>㠎ZO Y>T©Ô>ÜHØ©ãNG. 8©Ú«Ô>TØ©. ¤©ÝHÚå P±ITGÝ
HTÔ>ÜH©Ý >TK~>ã HM >TK~>ã
HDP±ITG3ETKÕ>ã
P±PT[JÜ HTÔxåLG.
• @ÝHNÝ • PTC[>
• YP¤I • 4MTHÝ
 ¤
 ©ÝHÚåP±ITGÝ
• 7JÕ>ã • YKTÔ> H…¦>ã
HTÔ>ÜH©Ý>TK~>ã
• HÕ¤>ˆå • PÕx>ˆå
HM >TK~>ã P±PT[JÜ HTÔxåLG :
HÕ>ˆÜ® PØ}
• <ÞÉJÝ • ¯E©>ã 2. Lå>ã Iä²Ý L[I>ã
• ¤³Ô¤Ö Ø© ;± FHß [EJà Lå Y>TÙ©„±ÛETà,
H…¦ ¯[L 2Pß ;± >[C[JÚ YETCÕ>MTÝ .
;± 2†PTßÛE 4àMÚEKz>ã
2. 6Ù[I P±PTÞ ZHÔ>… P¤Ü®>ã FCÚEMTÝ Iä²Ý
6Ù[I P±PTÞ ;± >TMÜ H¤„à 2‡±Û« P±PT[JÜ YH±ÔxÔ
;± ¤©ÝHÚä¤ x[CÔ¤Ý YHT±Ø>ã Y>TãNMTÝ.
Iä²Ý Z@[P>ˆå ÂMÝ x[CÜH« . 3. ZFKÝ Iä²Ý @Ô
6Ù[I P±PTÞ 8åH« ¤©ÝH ZFKÝ Iä²Ý ZHT«ITG @Ô
6²Ü‚Gß>ˆå L[I>ã, ¯Jäz>ã, Y>TÙC ;± FHß ·©Eà ZP[M
Lå>ã Iä²Ý @Â> P@„‡±Û« Y@ÞPEå H~[JÖ Y@ÞPEå ÂMÝ
Y@TÛEITG Y@TÚ«Ô>ã Iä²Ý EG« P±ITGÚ[E ·©EMT>Ü YHL
6[C[I>ˆ‡±Û« YHLÜHØCET¤Ý . ¯}°Ý.
ZI³Ý P±PTÞ 4ÛE ¤©ÝHÚä¤ , 4. ZP[M„à 3ßPÝ
¤©ÝH 2Õ>ÚGß>ˆCZIT 2àM« ZP[M„à 2> 3ßPÚ[E°Ý,
@Â> P@>ˆZMT ZFK}JT>ZPT Y@JàL[G[J°Ý LÝHC
2àM« I[L¯>IT> ZP² x[CÔ¤Ý Y@JàH©Ú«Ý ZHT« HEŠ
HDIT¤Ý. 6J߶>ˆå ÂMÝ 2> 7JÝ
3. IG €[L¶ E±Ý P±PTÞ Iä²Ý PTâÔ[>[J ¯åZGäL
IG€[L¶ E±Ý P±PTÞ 8åH« 6E¶xL«.
2åLTC 2­HPÕ>ˆà 4±Û« 5.  Ø}å 4±Ü‚CÝ
8µÛE P±PTÞ , Iä²Ý 6Ù[IJTG YET[M¾K H¤„à PTâHPß>´Ô¤
P±PT„à 4±Û« YHLÜHØCET¤Ý . PTÞÜ®>ã ¤[LPT> 6ãN«.
PTâÔ[> EKÚå 2}ÜH[C„à 2 «Z P >TæZITHT‡ØCå 8å²
4ÛE P±ITGÝ YETØC†J ¯}JTE Y@TàMÔ·}J HKÛE ZFTÔ¤ãN
Iä²Ý 6N 6D߶ @TßÛE P±ITGÝ YH± F>KÕ>[N ;܂©Ý ZHT«
3¤Ý . IG €[L¶ E±Ý P±PTÞ ZP[MPTÞÜ®>ã 2Õ¤ 2>IT>
8åH« ¤©ÝH 6²Ü‚Gß>ˆå 6ãN«.
Lå>[N EÕ>´[CJ HDÚ[E°Ý 6. ¯E©>ã / Y@TÚ«Ô>ã
YHT±Ø>[N°Ý [>JT´E‡à ;± FHß ¯E© Y@Þ°Ý ZHT« 2>
HJåH©ÚEÜH©xL« .  Ø}à 6ãN PØ}[J YHLMTÝ . 2Pß PØ} ÂMÝ
ETPKÕ>ˆà 4±Û« x[CÔ¤Ý @ÝHTÔ> ¯}°Ý . Y@TÚ« / €MÝ
IMß>ˆà YHLÜH©Ý ±Ü IG ZHTåL ‚L Y@TÚ«Ô>[N PTC[>Ô¤

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 203
 Š©PEå ÂMÝ P±PT[J YH±ÔxÔ 2>ITG Y@M¶>ã I±Û«>´Ô>T>
Y>TãNMTÝ. Y@MŠCÜH©Ý.
4. ¤©ÝH €[M
@Â> PØCTKÕ>ˆà Y@àPTÔxGTà
7.8 Y
 @MŠGÝIä²ÝPK¶Y@M¶ 2Pß>ã Y@àPEä¤ >~@ITG 2N¶
ØCZIMTÙ[I
HDÚ[E zM ¤©ÝHÕ>ã Y@MP‰Ô>
¤©ÝHÚå IxâÖz P±ITGÝ 2àM« ·©Ý . 2[P HMŠEITG >Tß>ã ,
Y@MŠGÚETà HT«>TÔ>ÜH©xL«. HDÚ[E YHTµ«ZHTÔ¤ 3CÝHK YHT±Ø>ã
Y@MŠ©Eà 8åH« Y@MŠGÝ 8å² ZHTåL HMPä[L HKTI…Ô>,
2[OÔ>ÜH©xL« . HDÚ[E @ÝHTÚE P}[IÜHTNß>ã EJT…ÚE 3[C>ã
‚L¤ ¤©ÝHÚå HàZP² ZE[P>[N°Ý, Iä²Ý HKTI…Ü® Y@MŠä>T>
6D¶ , 6[C Iä²Ý 6[LŠCÝ ZHTåL ZE[PÜH©xL«.
2}ÜH[CÚ ZE[P>´Ô>T> Y@MŠCÜH©xL«. 5. ¤©ÝH P[>>ã
2Pä†å ZE[P>[N ÁßÚ Y@ÞE ‚å ;± ·Ø© ¤©ÝHÚå ÂMÝ PTC[>
¤©ÝHÚGß P@JTGPß>NT>¶Ý, Iä²Ý ¤OÛ[E HKTI…Ü® Y@MŠä>TG
3CÝHKITGPß>NT>¶Ý 4±ÜHTß>ã . HDÝ Z@ƒÔ>ÜH©xL«.
4EGTà ¤©ÝH 6²Ü‚Gß>ã P@JT> 6. ¤©ÝH IÜ®>ã
4±Ô>MTÝ . 4ÛE Y@M¶>ã 2[GÚ«Ý zMß >àŠÔ¤ 2> IÜ®
Y@MŠGÕ>NT> ¤†Ü‚©xåLG . 4ÛE Y>T©ÔxLTß>ã. 2EGTà ®ÚE>Õ>ˆà
Y@MŠà ETå ¤©ÝH 6²Ü‚Gß>´Ô>TG 2>Ý Y@M¶ Y@ÞxLTß>ã. IEÚä¤
IGÝ Iä²Ý PTâÔ[> ±Ü 2ˆÔxL«. 2> ¯ÔxJÚ«PÝ Y>T©ÔxLPß>ã
IE FCP}Ô[>>ˆà 2>Ý
Y@MŠ©xLTß>ã.
 ;±¤©ÝHÚåY@M¶>[N 7. 4CÝ
HTÔ¤Ý>TK~>ã F>KÕ>ˆà ;܂©Ý ZHT«
1. P±ITGÝ z†J F>KÕ>ˆà ¤[LPTG
¤[LÛE P±ITGÝ Y>TÙC ¤©ÝHÚà Y@M¶>ZN 6ãNG . H㈠2àM«
P±ITGÚå YH±ÝH¤ 6D¶Ô>T> 2³PM>Ý 2±Z> 4±ÛETà
Y@MP‰Ô>ÜH©xL« . 3GTà 2> ¤[LPTG HDÝ , ZHTÔ¤PKÚä¤
P±ITGÝ Y>TÙC ¤©ÝHÚà Y@MP‰Ô>ÜH©xL«.
50% IØ©ZI 6DŠä>T> HDÝ 8. Lå, 2†¶ Iä²Ý Z@ƒÔ¤Ý 3ßPÝ
Y@MP‰Ô>ÜH©xL«. @[IJà >[M>ˆà 3ßP¯ãN
2. ¤©ÝH 2N¶ 4àMÚEKz Eå 2†¶ , L[I>ã
z†J 2NŠMTG ¤©ÝHÕ>´Cå ÂMÝ,  Ø}à ¦[PJTG 6D߶>[N
;܂©Ý ZHT« 6D¶, 6[C EJT…ÜHGTà Y@M[PÔ ¤[LÔ>
Iä²Ý >àŠ Y@M GÕ>ã YH…J ¯}°Ý.
¤©ÝHÕ>ˆà 2>Ý. 9. @Â> P@>´Ô¤ 2ª>à
3. ¤©ÝH 2[IÜ® @¯> P@>ã Y@MŠGÕ>[N
¤©ÝHÝ Š…P[CÛE €[M„à Z@ƒÔ> 6E¶xåLG . ;± ¿M>Ú[EÜ
2>ITG HDÝ >àŠ Iä²Ý 3[C>ã HJåH©Ú«Ý ;± FHß ®ÚE>Õ>ã
™« Y@MP‰Ô¤Ý ZHT« ¤©ÝHÝ PTÕ¤Pà HDÝ Y@MP‰Ô>
¦±Õ¤Ý €[M„à ( ¯«[I >TMÝ ) ZPÙ}Jà[M.

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 204
  PK¶Y@M¶ØCÝ
HDÚ[E ;µÕ>T> 6HZJTxÜHEä¤
P¤Ô¤Ý ;± ØCZI PK¶ Y@M¶
ØCIT¤Ý. ¤©ÝHÚå P±PT[J
2}ÜH[CJT>Ô Y>TÙ© 8Ö@…Ô[>°Cå
Y@M¶ Y@Þ°Ý ¯[L[J ØCƒ©Eà 8å²Ý
·LMTÝ. 4ÚØCÝ >CÛE >TMÖ Y@M¶>ã
Eä>TMÖ Y@M¶>ã 8ß>TMÖ Y@M¶>ã
4Pä[LÔ >±Úà
>[C‚}Ô>ÜH©xL«. ;± ¤†Ü‚ØCÔ
>TMÚäZ> , YHT«PT> ;± ITEÚä¤
PK¶ Y@M¶Ú ØCÝ EJT…Ô>ÜH©xL« .
2> Y@M GÕ>[N EŠßÚ« ZE[PJTG
Y @ M Š G Õ > [ N
PK¶Y@M¶ÚØCÝ ;±P‰>TØ}JT>
2[IxL« .
7.8.2.1 PK¶Y@M¶ØCÚå
¯ÔxJÚ«PÝ
• HDÚ[E Y@MP‰ÜHEä¤ ;± FàM
P‰>TØ}JT> 2[IxL«.
• ¤©ÝHÚå YITÚE P±PT[J°Ý
>DÔxC P‰ P¤ÔxL«.
• ØCƒØ© >PGIT> Y@M¶ Y@ÞJ
6E¶xL«.
• ¤©ÝHÚå ƒ> 2PzJITGÚ
ZE[P>[N 2†Û«Ô Y>TãN 6E¶xL«.
• ZE[PJäL Y@M¶>[NÔ >Ø©H©ÚE
6E¶xL«.
Y>TÙ©
• >Cå YETà[M„‡±Û« Š©HC
6E¶xL«.
• 8ß>TMÖ Y@M¶ Hä†J >P[M[JÔ
¤[LÔxL«.
• P±PTÞÔ¤ã PTµÝ P[>[JÔ >ä²Ô
Y>T©ÔxL«.
Y @ Þ P E ä ¤
• –ÙC>TM ¤†ÔZ>Tã>[N
2[CPEä¤ 8©Ô¤Ý •ßITGÕ>[N
7Ô>ÜH©Ú«xL«.
• 8ß>TM >P[M>ˆ‡±Û« ¤©ÝH
FHß>[N Š©ŠÔxL«.
• PTâŠà 8[E ƒ> ¯ÔxJIT> ;±Pß
>±«xLTß 8åH[E ¯}¶ Y@ÞJ
6E¶xL«.

PK¶Y@M¶ØCÝEJT…Ô¤ÝZHT«‚åHäLÔ·}JH}>ã‚åP±PG

ð®
õó¾ ªêô¾ F†ìI´‹ è£ô‹ º¿õ‹ «î¬õò£ù ªð£¼†èœ,
01 Hø «î¬õèœ Ü¬ùˆ¬î»‹ 輈F™ ªè£œ÷ «õ‡´‹.

«î¬õò£ù ªð£¼†èO¡ M¬ô¬ò ªñ£ˆîñ£è èí‚Aì «õ‡´‹.

02

ܬùˆ¶ HKML¼‰¶ °´‹ðˆFŸ°‚ A¬ì‚°‹ ªñ£ˆî

03 õ¼ñ£ùˆ¬î‚ èõQ‚è«õ‡´‹.

Üõêó è£ôˆ «î¬õ‚°‹, «êIŠHŸ°‹ «î¬õò£ù

04 ðí‹ å¶‚è«õ‡´‹.

îò£Kˆ¶œ÷ ð†®òL¡ð® 嚪õ£¡PŸ°‹ ðí‹ å¶‚èŠð†´œ÷î£

05 âù èõQ‚è«õ‡´‹.

ï¬ìº¬øJ™ ðò¡ð´ˆîîòî£è Þ¼‚Aøî£ âù êKð£‚辋.

06

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 205
• 8ß>TMÖ Z@ƒÜ‚ä¤ P‰P¤ÔxL«. 7.9 Z@ƒÜ®Iä²Ý¯E©>ã
• PK¶Y@M¶ ØCÚå YPä† ¤©ÝH EäZHT[EJ P±ITGÚ‡±Û« HDÚ[E
¹â€[MÔ¤ 9äH ITäLÕ>ã Y@Þ°Ý
Z@ƒÚ« [PÚ« 8ß>TM ¬>߶Ô>T>
¯[L„à 8ˆ[IJTGET> F[C¯[L„à
Z@>…Ô>ÜHØ© ;«Ôx [PÔ>ÜH©Ý HDÝ
HJåH©ÚE ·}JET> 4±Ô> ZPÙ©Ý.
E T å Z @ ƒ ÜH T ¤ Ý . ;± I T E Ý Z @ ƒ Ü ®
ØCÝ F[C¯[LÔ¤ 9äLET 8G
8åH« 2ÛE ITE P±ITGÝ Iä²Ý
@…HTßÔ> ZPÙ©Ý. ØCƒ©Eà YPä†
Y@MŠGÝ 3xJPä†å ŠÚJT@Ý 3¤Ý.
YHL¤©ÝH FHß>ã 2[GP±Ý >MÛ«
ZHz ;Ú«[OÜH« ƒ>¶Ý ¯ÔxJITG«.
Y@JàHT©
7.8.2.2PK¶oY@M¶ØCYHT±Ø>ˆå • ;± ¤©ÝHÚà Z@ƒÔ> 6E¶Ý
HØ}Jà P‰¯[L>[N >ÙC†J¶Ý.
PK¶ Y@M¶ ØCÚå ¯ÔxJ • PÕx >DÔ¤ «PÔ¤Eà 8ÜH}
Y@MŠGÕ>[NÔ ¤†Ú« [PÚ«ÔY>TÙCTà 8åH[E >ÙC†J¶Ý.
ETå 8àMT Y@MŠGÕ>´Ô¤Ý HDÝ
EPLTIà ;«Ô> ¯}°Ý . Y@MŠGÕ>ã
¤©ÝHÕ>ã EÕ>ã  DTG
¤†Ú« [PÔ¤Ý ¯[L°Ý , 8ÛE Y@M¶
Y@MŠGÕ>[NÔ ¤[LÜHEå ÂMÝ 2Pß>ã
¯ÔxJITG« 8åH« ¤©ÝHÚä¤ ¤©ÝHÝ
Z@ƒÜ® Y@ÞP[E 6²H©ÚE ZPÙ©Ý .
IT²H©Ý .
ZIä>TªÝ ®ãˆ ŠPKÕ>ã Z@ƒÜ‚å
¯ÔxJÚ«PÕ>[N HàZP² €²PGÕ>ã
¯ÔxJPK¶Y@M¶ØCYHT±Ø>ã
Z@ƒÜHEä¤ ZEßÛYE©Ô>ÜH©Ý
1. 6D¶
€²PGÕ>´Ô>TG P‰>TØ} .
2. 6[C
3.  Ø© P@
 ¯EØ}å¯ÔxJITG
4. >àŠ
P±PTÞ>ã
5. ZHTÔ¤PKÚ«
6. EÜHØC Y@M¶>ã Z@ƒÜ® 2>…Ô¤Ý ZHT« ¯E© 8å²
7.  Ø© Y@M¶>ã 2[OÔ>ÜH©Ý . ¯E© Y@ÞJ HàZP²
8. Z@ƒÜ®>ã P‰>ã 6ãNG . 2[P>ã

1. PÕx >DÔ¤>ã
Z@ƒÜ® >DÔ¤>ã
EäZHT[EJ >DÔ¤>ã
M €[MJTG [PÜ® >DÔ¤>ã
I 7%
15% ™Ù©Ý [PÜ® >DÔ¤>ã
CL G
20%
M - Þîó ªêô¾
G - ñO¬è ê£ñ£¡èœ 2. 2×@à 2³PM>Ý
8% E - è™M
C - ªî£¬ô«ðC ܬöŠ¹ Z@ƒÜ® >DÔ¤>ã
EL - I¡ê£ó‹
EL
CL - ݬìèœ ™Ù©Ý [PÜ® >DÔ¤>ã
I - ºîh´
19% E
C 25%
2×@à 2³PM> >TM EP[D
6%
Z@ƒÜ®Ú ØCÝ
ITE P±ITGÝÚ ØCÝ
ªêôiùƒèœ ZEzJ Z@ƒÜ® @Tå†Eâ
ÂÚE ¤}IÔ>ã Z@ƒÜ® ØCÝ

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 206
 «êIŠ¹ = ðí‹ ê‹ð£FŠ¹ - ðí ªêô¾

«êIŠH¡ º‚Aòˆ¶õ‹
· âF˜è£ô ð£¶è£Š¹
· °´‹ðˆF¡ °P‚«è£œ
· ÜõêóG¬ô
· õ£›‚¬è îóˆ¬î àò˜ˆ¶î™

õ÷˜‰¶ õ¼‹ GF GÁõùƒèO™

«êIŠ¹
ÜõCòñ£Aø¶ ñŸÁ‹ Hùõ¼‹
õNèO¡ Íô‹ «êI‚èô£‹.

ºîh†´ GÁõùƒèO¡ «êIŠHŸè£ù õN裆´î™èœ

ð£¶è£Š¹ ªðÁî™
· õƒA àò˜‰î °¬ø‰î
ðˆFóñ£è · Ü…ê™ Ü½õôè‹ àò˜‰î Iîñ£ù
Ýðˆ¶/ð£¶è£Š¹ · õ¼ƒè£ô ¬õŠ¹ GF àò˜‰î àò˜‰î
õK ê½¬è · Ý»œ 裊d´ àò˜‰î °¬ø‰î
õ÷˜„C MAî‹ · »Q† ®óv† Iîñ£ù Iîñ£ù
裊ð£ŸÁ‹ Fø¡ · Y†´ GÁõù‹ °¬ø‰î Iîñ£ù
Þì‹ ñŸÁ‹ ï¬èèœ àò˜‰î °¬ø‰î

3. P±Õ>TM [PÜ® € 5. à  Ø }KæØ 3Ü 4ÛJTŠå

YHT« [PÜ® € 2M¤>ã
HÕ>ˆÜ® [PÜ® € 6. HÕ¤>ã Iä²Ý >Cå HÚKÕ>ã
4. 3°ã >Tܘة ØCÝ 7. HÚKÕ>ã
3°ã >Tܘ© (PTâFTã Y@JàØCÝ) 8. Ø© €
I±Ú«P >Tܘة ØCÝ 9. I[G ŠJTHTKÝ
FàPTⶠY@JàØCÝ 10. EÕ>Ý, YP㈠F[>>ã
¤©ÝHPNZIMTÙ[I 207
7.9.1.1PÕx>ã
;± ¯EØCTNß Eå­[CJ Z@ƒÜ®>[N Z@[P>ã ZP>ITG« Iä²Ý
;± PÕxÔ >DÔxà [PÜHTß. 4‡±Û« PT}Ô[>JTNß>ã EÕ>ã PÕx
2Pß ;± PØ} ŠxEÚ[E @ÝHTÜHTß . x[N„‡±Û« 8ÛE ;± PÕxÔ¤Ý Z@ƒÜ®
PÕx>ã , >Cå>ã , >Cå 2Ø[C>ã , 9 . } . >DÔ[> Y@JàH©ÚE ¯}°Ý . 4« [IJ
8Ý >ã ZHTåL[P HàZP² € Z@[P>[N PÕx 8G 2[OÔ>ÜH©xL« .
POÕ¤xåLG .
[PÜ®€„à YETCÕ¤PEä>TG
zM PÕx>ˆà >~IJITÔ>à ¯ÔxJ >DÔ¤>㠂åP±PG
Iä²Ý P[M 2[IÜ® ÂMÝ , 2Pä†å

1. Z@ƒÜ®Ô>DÔ¤ • ;±  E  FHß  4ÛE  >DÔ[>  EJT>  2àM«  ·ØCT>  LÔ>

¯}°Ý  ZEzJIJITÔ>ÜHØC  PÕx>´CGTG  >DÔxà
ZE[PJTG  ¤[LÛEHØ@  @I€[M  YET[>  Ä  Iä²Ý
Ä  P[K„à  3G  [PÜ®  €Ô¤  >TZ@T[M  ®ÚE>
P@ZJT©  6ãN«  4ÛE  YET[>  EJTß  PÕx>ˆà
ZP²HCMTÝ.
• [PÜ®ÚYET[>Iä²Ý¯EØCTNߊ±Ý®ÝZHT«Y@ÞJÜHCMTÝ
>TZ@T[M>ã  2àM«  ±ÝHÜ YH²Eà  Ø©Ô>ˆå  6EŠ°Cå
HDÚ[E  ±ÝH  YHLÜH©xåLG  [PÜ®Ú  YET[>  >Cå>ã 
Iä²Ý±ÝHYH²EàHä²3xJPä†ä>TG;±PÕx>DÔ¤Ü
®ÚE>¯ÝPOÕ>ÜHØ©ãN«
• >TZ@T[M>ã  Y@³Ú«PETà  9 äHC Ô · } J  Få[I>ã 
>TZ@T[M>ã  HT«>TÜHTG  ¯[LJT>Ô  >±EÜH©xåLG 
9YGåLTà
 >TZ@T[M>ã  ZFK}JT>  >DÔ¤ETK…å  >DÔxà
Y@³ÚEÜH©xåLG.
 HDITG«  ZFK}JT>  Y@³Ú«HPß  2àM«  HDÝ
Y@³Ú«HPßÂMÝ[>JTNÜHCŠà[M.
 >TZ@T[M>NTàHDÝY@³Ú«P«Ý2àM«HDÝ8©ÜH«Ý
8åHà@ÛZE>Ý9«Ý4à[M.
2. FCÜ®Ô>DÔ¤ • 4ÛE  >DÔ¤  P~>  FHß>´Ô¤  HT«>TÜHTG  ¯[L„à
[PÜHEä¤Ý±ÝHÜYH²PEä¤Ý2àM«ZE[PÜH©Ý@IJÚà
HDÝY@³Ú«PEä¤Ý9äL«.
• ±ÝHÜ  YH²HPß>ˆå  8Ù~Ô[>„à  PKÝ®  4à[M  ;±
FHß  EG«  HDÚ[E  8ÚE[G  ¯[L  ZPÙ©ITGT³Ý  ±ÝH
YHLMTÝ.
• 4ÛE>DÔxàPØ}Y@³ÚEÜHCŠà[M.
• HDÚ[E  HT«>TÜHT>  [PÚ±ÚEà  Iä²I  8ÜZHT«
ZPÙ©ITGT³Ý  POÕ¤P«Ý  3xJPä†ä>TG  PÕx
>ØCDÕ>ãP¹‡Ô>ÜH©xåL«.

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 208
 €[MJTG[PÜ®Ô • ;±¤†Ü‚ØC>TM2N¶Ô¤;±¤†Ü‚ØCYET[>[JPÕx„à
>DÔ¤ Z@ƒÔ>ÜH©xL«.
• PØ}  ŠxEÝ  ¯EØ}å  >TMÚä¤  9äH  IT²H©Ý  @TETKD
Z@ƒÜ®>DÔ[>ŠCPØ}ŠxEÝ2>IT>6ãN«
• ¤†Ü‚ØC >TMÚä¤ ‚L¤ ¯EØCTN±Ô¤ ‚KETG YET[>°Ý
YITÚEPØ}°ÝY@³ÚEÜH©xL«
•  3Ù©>´Ô¤   MØ@Ý  P[K  ¯E©  P…  @³[>  YHL
E¤J[CJPß3Pß.
 YETCß[PÜ®Ô • POÔ>ITG [PÜ®Ú YET[> ;± POÔ>ITG Z@ƒÜ® HOÔ>Ú[E
>DÔ¤ 7Ô¤ŠÔ¤ÝZFTÔ>Ú«Cå@ÝHNP±ITGÝ6[CJPß>´Ô>TG
zLÛEZ@ƒÜHT¤Ý.
• ;áYPT±  ITE¯Ý  ;±  ¤†Ü‚ØC  2N¶  HDÝ  ÂM  HDÝ
[PÔ>ÜHØ}±Ô¤Ý  ;ZK  ;±  ¯[L  IØ©Ý   ¯Eà   P[K 
[PÜ®Ú YET[> 3KÝHÚà ;Ü®Ô Y>TãNÜHØ© >TMP[K„à
4²„à  Z@ƒÚ«  [PÔ>ÜHØC  HDÚ[E  YITÚE  PØ}Ô¤
POÕ>MTÝ.

Y@JàHT©
7.9.1.22×@à2³PM>Ý
• ;± PÕxÔ >DÔ[>
;áYPT± PØCTKÚ³Ý 2×@à
YETCÕ¤PEä¤Ú ZE[PJTG
2³PM>Õ>ã 2[IÛ«ãNG. YET[M¾K
¤[LÛEHØ@ YET[> 8åG 8åH[E
H¤„à ·C >TDÜH©xåLG . HàZP²
2†°Õ>ã.
2×@M> ØCÕ>ã 6ãNG. ;áYPT决Ý
• IT… [>YJTÜH 2Ø[C , ±ÝHÜ
2Eå EÚ«PITG Få[I>ã
YH²Ý Ø©, HDÝ Y@³Ú«Ý Ø©
6ãNG .
>TZ@T[M 8åH[E 2†°Õ>ã.

 2×@à2³PM>Ý • ®J >DÔ[> YETCÕ¤PEä¤ ;± YHT²Ü®ãN FHKTà [PÜ®Ú

Z@ƒÜ®Ô>DÔ¤>ã YET[>JTNß2†¯>ÝZE[PÜH©xL«.
• 4«  ¤[LÛEHØ@  [PÜ®Ú  YET[>  `  2CÕxJ  8ˆJ
>DÔ¤
• `  8åL  ¤[LÛEHØ@  >DÔxà  >TZ@T[M  P@°Ý
6Ù©.
• ;ä[L>DÔxà2­IÔ>ÜH©Ý2>HØ@YET[>MØ@ÝIä²Ý
 MØ@Ý P[K8G ·Ø© >DÔ¤ 4±Ü‚­Ý ¤µ Iä²Ý €²PG
>DÔxàPKÝ®4à[M.
• PØ}ŠxEÝ3Ù©Ô¤3¤Ý.

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 209
 2×@M>YETCß • 8ÛEYPT±  FH±Ý   ;ä[L  2àM«  4KÙ©  FHß  ·ØCT>  ;±
[PÜ®ÚØCÝ >DÔ[>YETCÕ>¯}°Ý.
• ¤[LÛEHØ@Ý`Iä²Ý`4åICÕ¤>ã‚åGß2>HØ@Ý
PKÝ®4à[M
• ¯ßÖz>TMÝ3Ù©>ã
• PØ}ŠxEݯEàF[C¯[LÔ¤
• ;± 3Ù© >‰Ú« 2­IÔ>ÜH©Ý @I€[M P[K ±ÝH YHL
ZPÙ©Ý.
• Âå²  3Ù©>ã  >‰Ú«  ¯å  ·Ø}ZJ  >DÔ[>  ¯}Ô>
2­IÔ>ÜH©xL«.
• 5Ø}J  @ÝHNÝ  4ÛJ  @ØCÚå  ‚…Šà   „å  Žâ  Eã´H}
Y@ÞJÜH©xL«.
 ZEzJZ@ƒÜ® • 4[PEGÔ¤¤†Ü‚ØCPJ«3GPß>NTàPTÕ>ÜH©Ý2àM«;±
HÚKÝ z†JFH…å@TßHT>ZPT·ØCT>4KÙ©YH…JPß>ãZ@ßÛZETz²
PJGßIä²Ý;±F݂Ô[>6[CJPß>NT>4±Ô>ZPÙ©Ý.
• ````Iä²Ý`8åL‚…¶>ˆà
HÚKÝ ZFK}JT>ZPT 2àM« 2Վ>TKÝ YHäL ¯>Pß>ˆCƒ±ÛZET
8ÛEYPT±EHTà€[MJÚ‡±Û«ÝPTÕ>ÜHCMTÝ.
• ¤[LÛE« ` ¯E© Y@ÞJMTÝ 2Õ¤ ¯E© 2N¶Ô¤ 8ÛE
PKÝ®Ý4à[M.
• ¯߶>TMÝ3Ù©>ã3¤Ý.
• PØ}ŠxEÝ3Ù©Ô¤3¤Ý
• [PÜ®ÚEã´H}P…Ô¤E¤°[CJ«.
• ¯ßÖzYH²PE䤯åHDÚ[EÜYHL¯}JT«.
• PÕx>ˆCƒ±Û«  >Cå  YHL  HÚKÕ>[N  HT«>TÜ®Ü  HÚKIT>
[PÚ±Ô>¯}°Ý.

EFHß3Þ¶

EFHß 3Þ¶ 1

¤ITß EJTß €²PGÚà H~®…xLTß . 2P±[CJ ITE P±ITGÝ ÄHTÞ 10000/-

 Ø© PTC[> , ¤OÛ[E>´Ô>TG >àŠ Y@M¶ , ®J 3[C>ã PTÕ¤Eà ZHTåL
ZI³Ý HM Y@M¶>´Ô¤ 2P±[CJ P±ITGÝ HJåH©ÚEÜH©xL«. ¤IT…å I[GŠ
ITE @ÝHNÚà ;± H¤[J ;áYPT± ITE¯Ý Z@ƒÚ« [PÔxLTã . ¤IT…å
7JÝ P±ITGIT>¶Ý ZE[P>´Ô¤ Y@MŠ©P« Y@MŠGÕ>NT>¶Ý >±EÜH©xL«.

1. ¤IT…å I[GŠ ;áYPT± ITE¯Ý 8©Ú«[KÔ¤Ý HDÚ[E 8áPT²

2[OÔ>MTÝ.
2. ;áYPT± ITE¯Ý HDÝ 8©Ú« [PÜHå ZE[P 8åG?
3. 4ÛE HDÚ[E HJåH©Ú 8åG Y@ÞJMTÝ?
Š[C: ¤©ÝH ZE[P>[N 2P@K >TMÚà HJåH©Ú«PEä>T>¶Ý EKITG PTâÔ[>
EKÚ[E HKTI…Ô>¶Ý ¤IT…å I[GŠ ;áYPT± ITE¯Ý YETCß [PÜ® >DÔxà
;± ¤†Ü‚ØC YET[>[J Z@ƒÚ« [PÚETã .

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 210
7.9.1.3P±Õ>TM[PÜ®€

 YHT«[PÜ®€ • 4«2K@TÕ>7‰Jß>´Ô¤IØ©ZI>ØCTJIT¤Ý.

• H~JTNß4ÛE€°EŠÂMÝ>CåYHL¯}°Ý;áYPT±
ITE¯Ý8ˆET>EP[D>ˆà>C[G±ÝHY@³ÚE¯}°Ý
2På2Pã7JÚ‡±Û«>‰Ô>MTÝ.
• <Þ¶  YH²Ý  ZFKÚà  4ÛE  YET[>[J  YITÚEIT>ZPT
2àM«<ÞÉJIT>ZPTYH²xLTß>ã.
• ¯E©Y@ÞJÜHØCYET[>[JP…Eã´H}Y@Þ°Õ>ã.
• PØ}ŠxEÝ
 HÕ>ˆÜ®P±Õ>TM • 4«EJTßIä²ÝH¤EJT߀²PG7‰Jß>´Ô>TG
[PÜ®€ >ØCTJIT¤Ý.
• 4«  4±  H~JTN±Ý  ¯EMTˆ°Ý  HDÚå  ¤†Ü‚ØC
@E EÚàHÕ>ˆÜ®Y@ÞxLTß>ã<ÞÉJÚàH~JTNß
;±  YET[>„à  HÕ>ˆÜ®  Y@ÞEà  2Pß  2Pã  <ÞÉJÝ
ZHTåLEP[D>ˆà¯EMTˆ>´Ô¤HÕ>ˆÜ®POÕ¤PTß.
• P…@³[>Ô¤E¤°[CJPß.
 YHT«P±Õ>TM •  YHT«  P±Õ>TM  [PÜ®  €„å  @ØCÚå  Žâ
[PÜ®€ 2[IÔ>ÜHØCIÚJ2K@TÕ>Úå@ØCÁßPITGØCIT¤Ý
4ÚE[>J€8ÛEYPT±E[M[I2×@M>2³PM>Ú³Ý
LÔ>ÜHCMTÝ 4ÛJ 2Kzå PÕx„å x[N Iä²Ý 4EK
ZEzJPÕx>ˆàx[N>ãYE…¶Y@ÞJÜHCMTÝ.
• 4«P±CØCIT¤Ý.
• ;±  z†J  FH…å  HT«>TPMß  8åL  YHJ…à  2PK«  YHJß
 YHJ…à 8ÛEYPT± PJ« PÛEPKTà IØ©ZI ;± YHT«Ü
HDÜHÚKÝ>DÔ[>LÔ>¯}°Ý.
• ;± € 3Ù}à ¯E© Y@ÞJÜHØC YET[> ¤[LÛEHØ@Ý
` Iä²Ý 2>HØ@Ý ` 3¤Ý € 3Ù©
ITßÖYETCÕ¤xL«.

7.9.1.4>Tܘ©
EJTß Iä²Ý 2K¦ €²PGÕ>NTà
>TÜ®² POÕ>ÜH©xL« . 3°ã >Tܘ©
>O>Ý 4ÛJ 2K@TÕ>Ý POÕx°ãN« .
4« 4Jä[>JTG 2àM« IEGTà
6±PTÔ>ÜHØC >TK~>NTà 9äH©Ý
4OܮԤ 8KTG«. 8ß>TMÚ[E
HT«>TÜH« ƒ>¶Ý ‚KHMITG ¯[LJT¤Ý.
¤©ÝHPNZIMTÙ[I
8à.:.z, (3°ã >Tܘ© €²PGÚà)
4±Û« ZE߶ Y@ÞJ HàZP² ØCÕ>ã
6ãNG . 4ÛEÚ ØCÕ>ã 2[GÚ«Ý ,
2[GÚ« P[> IÔ>´Ô¤Ý 2Pß>ˆå
HàZP² ZE[P>´Ô¤Ý YHT±Û«xåLG .
zM ‚KHMITG ØCÕ>ã
211
 ®JHDÚ[E±ÝHÜYH²Ý • EP[D¯[L>ˆà¤†Ü‚ØC>TMÕ>ˆàHDÚ[E
ØCÝP±CÝ) >ØCMTÝ.
• 4ÚØCÝ  HT‡zETK±Ô¤  HT«>TÜ®  2ˆÔ¤Ý
ØCIT¤Ý
• 4ÛE EÚEå[I°Cå 4 [ D Û  ± Ô ¤ Ý
HT‡zETK±Ô>TG ¯߶ >TMÚà ¯ßÖzJ[CÛE
YET[>Ô¤¯å8ÛEZFKÚ³Ý4LÛEPß>´Ô>TG
HT‡zETK…å ¤©ÝHÚä>TG €  ° E Š
2ˆÔxL«.
• 4ÛE ØCÝ >Cå P@ E±PEå ÂMÝ ZE[P>[N
ÁßÚY@ÞxL«.
• ¤†Ü‚ØC >TM 4[CYPˆ„å 4²„à 2}ÜH[CÚ
YET[>„å   @EŠxEÝ    Iä²Ý   P«
3Ù}å4²„à6²Y@ÞJÜH©Ý.
• ØCÝ  ¯ßÖzJ[CÛE  ‚L¤  2}ÜH[C  8ˆJ
I²PTⶠ ZHTGæ  Iä²Ý  4²  ·©Eà  ZHTGæ
Iä²Ý2}ÜH[CYET[>„àY@³ÚEÜH©Ý.
 >TMÔY>Tã[>2åZITà • ;±P…å4LÜ®ZF…ØCTà4ÚØCݤ©ÝHÚå±Ô¤
Iä²Ý2¯àJT‘PåoČČ HDIT>6CZGPOÕ¤Ý;±HT«>TÜ®ØCÝ.
 I±Ú«P>Tܘ© • ;±  P±CÚä¤  Eä>T‡>IT>  I±Ú«P  >Tܘ©
Y>T©Ô>H©xL«.
• 4ÛE  Y>Tã[>  ;áYPT±  P±C¯Ý  Y>TÙ©PKÜ
HCZPÙ©Ý.
• 4«@E EÝP…@³[>>[NFå[IJˆÜHZET©
8ÛEYPT±I±Ú«PI[G°ÝYH…J2²[PzxÖ[@
2àM«  ZFTÞ>´Ô>TG  >TܘØ[C  POÕ¤xL« 
¯µ  ¤©ÝHÚä¤Ý  4ÛE  ØCÝ  PTÕ>ÜHØCTà  zM
@³[>>ãPOÕ>ÜH©Ý.

7.9.1.5 ¯EØ©HÕ¤>ã 4OÜ®>[N°Ý HxßÛ« Y>TãPTß. 2EGTà

¯EØ© HÕ¤>ã 8åH« ÂMEG
€²PGÚå ;± H¤JT¤Ý . 4« ;±
€²PGÚ[E 6±PTÔ> Š±Ý®Ý ZHT«
2Pß>ã YHT« IÔ>´Ô¤ HÕ¤>[N
Šä>MTÝ. ;± FHß HÕ¤>ã PTÕ¤Ý ZHT«
2Pß 2ۀ²PGÚå 6…[IJTNKTxLTß.
2Pß €²PGÚå MTHÚ[E°Ý
4[E MTH HÕ¤>ã 8GÜH©Ý .
• €²PGÝ MTHÝ @ÝHTÚETà , ;±
FH±Ô¤ 2> PØ} ŠxEÝ x[CÔ¤Ý.
• MTH HÕ¤>´Ô¤ P… 4MP@Ý.
• €²PGÚä¤ 4OÜ® 9äHØCTà
HDÚ[E 4OÔ¤Ý 3HÚ« 6ãN«.
• HÕ¤>ã FàM Š[M„à x[CÜHà[M

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 212
>C—Ø©ÜHÚKÕ>ã • >Cå>´Ô>TG HT«>TÜ® 8G ÁØ
6² Y@ÞJMTÝ.
>C—Ø©Ü HÚKÕ>ã ;± >Cå >±ŠJT¤Ý.
>Cå Y>T©ÜHPß €²PGÚä¤ ;±
• ÃØ [PÚ±ÜHPß>ã ¯}¶Ô¤
Y>TÙ©PKMTÝ.
€[MJTG PØ} ŠxEÚä¤ ¤†Ü‚ØC
>TMÚä¤ €[J POÕ¤PTß .
• zM ØCÕ>ˆà 2> 3HÚ« Iä²Ý
2> PØ} ŠxEÝ 4±Ô>MTÝ
Iä²Ý zM ØCÕ>ˆà PØ}
7.9.1.6ÁØ}KæØ ŠxEÚ[E €ßD„ÔxåLG 3GTà
HKæHK € YHT« Iä²Ý EJTß «[L 3HÚà[M.
€ €²PGIT¤Ý . 4« ¯EØCTNß>[N • MTHÕ>´Ô¤ P… 4MP@Ý.
YHT« IÔ>ˆCƒ±Û« 5ßÔ¤Ý HàZP²
ØCÕ>[N POÕ¤xL« 4«
7.9.1.7HÚKÕ>ã
¯EØCTNß>´Ô¤ ÃØ POÕ¤xL« . HÚKÕ>ã ·C 2K@TÕ>Ý 2àM« 2K¦
Iä²Ý HÚKÚà Z@>…Ô>ÜHØCYET[> €²PGÚETà POÕ>ÜH©Ý >Cå HÚKÕ>ã
¯E© Y@ÞxL« . ;áYPT± ÃØ Š[M 3¤Ý. €²PGÚå >[MÜ® ( ©Eà) ™«
Ä.10/- 3> I܂CÜH©xL«. MTHÝ >Cå POÕ¤HPß HT«>TÔ>ÜH©xLTß .
Iä²Ý FèCÕ>NTà ¯E© Y@ÞJÜH©Ý
ŠxEÚà HxßÛ« Y>TãNÜH©xåLG . 7.9.1.8Ø©>Ø©Eà
HKæHK €>ã 4EåŽâ H¶ Y@ÞJÜHC Ø© >Ø©Eà 8åH« ;± 8ˆJ ¯[LJT¤Ý.
ZPÙ©Ý . ¯EØCTNß>ˆå FMå>[N 2à ¤µŠGß ¤µPT> 4[DÛ«
HT«>TÔxL« Iä²Ý HÚKÕ>[N ;áYPT± ITE¯Ý ;± €[MJTG
@Û[EÜH©Ú«xL« . YET[>[J POÕ> ;Ü®Ô Y>TãxLTß>ã .
;áYPT± ITE¯Ý Ø©>ã YPˆZJ
• YETCßÖzJTG 2}ÜH[C„à @ÛET 8©Ô>ÜH©xåLG. 2[E 7Ô¤ŠÜHPß ¯Eà
Iä²Ý I² ŠäH[GÔ>TG LÛE€[M
Z@ƒÜ® YET[>[J YH²xLTß 2Eå ‚L¤,
€ ØCÝ6ãN« . 4ÛE €HÛE[G
JTß YHJß P±xLZET 2ÛE FHß HDÚ[E
¯ßÖz ZE 8å² 9«ƒà[M.
YH²xLTß .
• ¯}¶ 4² € - 4ÛE ØCÚä¤
6²JT> ¯߶ >TMÝ 6Ù©.
;± ¤†Ü‚ØC >TMÚä¤ IØ©ZI  HTCÖ¦±Ô>Ý
@ÛETŠä¤ € POÕ>ÜH©xL«. • ZIMTÙ[I 8åH« ¤†ÔZ>Tã>[N
• ¯EØCTNß>ã Y@TÚ«Ô>ˆå @Û[E 2[CPEä¤ ZE[PJTG PNÕ>[N
I܂à HKæHK €Ô¤ 2M¤>[N HJåH©Ú«P« 3¤Ý.
Šä> Š±ÜHÝ Y>TÙ©ãNGß. • ØCƒ©Eà, ;µÕ¤H©Ú«Eà,
• ÃØ 4[DÔ>ÜHØC >TÜ˜Ø©Ú ØCÝ 4JÔ¤Eà, >Ø©ÜH©Ú«Eà, I܂©Eà
Iä²Ý <ÞÉJ ØCÕ>ã ZHTåL 3xJ[P €ßPT> Y@Jà¯[LÔ¤
zM ØCÕ>ˆåŽâ P…Eã´H} 2PzJÝ.
POÕ>ÜH©xL«. • ZFJÝ , ¤†ÔZ>Tã , EKÝ 3xJ[P
• zM ØCÚà ¯EØ}à PKÝ® 9«Ý €ßPT> Y@JàHTØ}å ¯ÔxJ
4à[M. >TK~>ã 3¤Ý.

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 213
• IEZFJÝ 8åH« IE ¯}Šå ZFTÔ>Úä>T>
FCP}Ô[>>ã Iä²Ý ¯Jäz>[N x[CÔ>Ô·}J 6D߀[M>ˆ‡±Û«
7Ô¤ŠÔ¤Ý 2}ÜH[C @ÔJT¤Ý . ZEßÛYE©Ô>ÜHØC ;± Y@Jà¯[LJT>
¤†ÔZ>Tã 8åH« ;±P…å 6ãN«.
Š±ÜHÕ>[N €[LZPäL EFHß
2àM« ¤©ÝHÕ>ZNT 2[E • PNÕ>[N zLÜHTG ¯[L„à
€[LZPäL 3ßP¯Cå Y@JàH©P« HJåH©Ú«P« €ßPT>Ý 3¤Ý.
3¤Ý . EK€[M>ã FÝ Iܘة PNÕ>ã 8åH« FTÝ 8[E
2[IÜ®>ˆ‡±Û« YHLÜHØC ZPÙ©ITGT³Ý 2[CPEä¤Ü
IÜ®>ˆå 2N[PÔ >DÔx©xåLG. HJåH©ÚEÔ ·}J Iä²Ý FÝ
FI« 3ßPÝ Iä²Ý FTÝ 2[C°Ý ZE[P>[N ÁßÚ Y@Þ°Ý YHT±Ø>´Ý
€[L[PÚ •ßITÔxåLG. IE HÙ®>´Ý 3¤Ý. 2†¶, ZFKÝ,
• zM ‚KÖ@[G>[N •ßÔ> zM @Ô, L[I Iä²Ý Lå>ã, IGÜHTÕ¤
zÔ>à>ã 9äH©Ý ZHT« €ßPT>Ý 3xJ[P IE PNÕ>NT¤Ý. HDÝ ,
Y@Jà ¯[LH©ÚEÜH©xL«. YHT±ã @Â> P@>ã 3xJ[P IE
•ßITÚEà 8åH« Š±Ý‚J PNÕ>ã 2àMTE[P 3¤Ý.

>[MÖ Y@Tä>ã
H Ù ® > ã   Ą ı ı į Ħ ğ IJ ı Ģ     ; ± P … å > C å H Ú  K Ý   ć Ģ ğ Ģ ī ı IJ į Ģ     ; ±
¤DT@JÕ>ã P[>JTG>Cå
P…[@ ĖĢĮIJĢīĠĢ  ;åLå ‚å PTâÔ[>ÚEKÝ ĖıĞīġĞįġ  EKITG
;åLT>P±P« €[M
2>TK ;ÜH[CÜ® ćĢĩĢĤĞıĦĬī  IE ZFJÝ ęĞĩIJĢ  ;± IEå
Y H T ² Ü ® > [ N  I ä L P ß > ˆ C Ý F C Ú [ E „ à  9 ä H © Ú « Ý  I ä ² Ý
;ÜH[CÚEà IGÜHTÕxà 9 ä H © Ú « Ý
6ãNTßÛE ČīıįĦīİĦĠ  ZE[PJTG 3Ô>Ý
4Jä[>JTG YFxâPTGĉĩĢĵĦğĩĢITäL·}J[P
ŠˆÝ®ĉįĦīĤĢPKÝ® •ßITÚEà ćĢĠĦİĦĬī ĪĞĨĦīĤ 
IG€[L¶E±Ý P±PTÞ ēİĶĠĥĦĠ @…JTG •ß¶>[NÔ >ÙC†Û«
Č ī Ġ Ĭ Ī Ģ     Z P [ M  Y @ Þ P E T à Y@JàH©Ú«P«
x[CÔ¤ÝIG±Ü

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 214
 ŠGTÔ>ã

Č@…JTGŠ[C[JZEßÛYE©Ú« 6 YHT±ãPNÕ>ã

8µE¶Ý ((((((((
2 2†¶
1 Š±Ý‚J¤†ÔZ>T[N 3 Lå
2[CPEä¤PNÕ>[NØCƒØ© 4 HDÝ
HJåH©Ú«P«(((((((( 5 IGÜHTÕ¤
2 €ßPT>Ý
3 ZFJÕ>ã 7 6Ù[IP±PT[JPØCƒ©>
4 EK€[M 2 @ÝHNÝ
5 ¤†ÔZ>Tã 3 YKTÔ>ÜH…¦
4 L[I
2 2}ÜH[C„आÔZ>T[N 5 <Þ¶7JÝ
2[CJFCP}Ô[>>[N2àM«
Y@Jà¯[L[JY@JàH©Ú«xL« ČȤ²xJŠGTÔ>ã2IÜYHÙ>ã
2 ;µÕ¤H©Ú«Eà 1 €ßPT>Ú[EP[KJ²
3 Y@JàH©Ú«Eà
2 ØCƒCà8åLTà8åG"
4 ØCƒCà
5 I܂©Eà 3 IEPNÝIä²ÝYHT±ãPNÚ[E
ZP²H©Ú«>"
3 ØCÚ[E€[LZPäL€ßPT>Úå 4 @Â>PNÕ>ã8åLTà8åG"
H}>ã((((((((3¤Ý
5 @Ô€ßPT>Ý8åLTà8åG"
2 ØCƒ©Eà
3 >Ø©ÜH©Ú«Eà 6 ZP[M[J8ˆETÔ¤Eà8åH«
4 4JÔ¤Eà JT«"
5 ;µÕ¤ÜH©Ú«Eà 7 KT>ZP[MY@Þ°ÝFHß8©Ô¤Ý
•ßITGÚåYHJßJT«"
4 ¤²xJ>TMIä²Ý–ÙC>TM
8 ZP[M[J8ˆETÔ¤ÝP[>>[N
¤†ÔZ>T´Ô¤4[CZJ6ãN
HØ}J‡©
4[DÜ®((((((((
2 4[C€[M¤†ÔZ>Tã 9 €ßPT>Úà;µÕ¤H©Ú«Eà
3 3ßP¤†ÔZ>Tã 8åLTà8åG"
4 EÜHØC¤†ÔZ>Tã
ČČȦ±Ô>IT>Š[CJˆ
5 ¤²xJ>TM¤†ÔZ>Tã
(3IÜYHÙ>ã
5 PTâÔ[>€ßPT>Úå4EJÝ
1 €ßPT>Y@Jà¯[L„åH}>[N
ZHTå²4JÕ¤P«((((((((
HØ}J‡©"
2 •ßITÚEà
2 >Ø©ÜH©Ú«E‡à6ãNHàZP²
3 ØCƒCà
€[M>ãJT[P"
4 I܂©Eà
5 4JÔ¤Eà 3 €ßPT>ÖY@Jà¯[L„à
I܂©E‡å¯ÔxJÚ«PÚ[EŠP…

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 215
4 •ßITÚE‡à6ãNHàZP²
H}>[NHØ}„‡©>
5 •ßITÚEàH䆖8åGYE…Û«
Y>TãxLTÞ"
6 ZFKÚ[EØCƒ©E‡à6ãN
HàZP²H}>[NHØ}J‡©
7 ITDPGT>ITDŠJT>–
ZFKÚ[E8áPT²€ßPTxÜHTÞ"
8 P±PT[JYH±Ô¤Pà6ãN
FTå¤P‰>[NÜHØ}J‡©
9 I[L¯>P±PTÞIä²Ý
IG€[L¶E±ÝP±PT[J
ZP²H©Ú«>
10 Z@ƒÜHEGTà9äH©ÝFTå¤
Få[I>[N·²
11 @Ô[JZ@ƒÔ>Âå²F[C¯[L
P‰¯[L>[NHØ}J‡C¶Ý
12  Ø[C€ßPTxԤݡMTŠä¤
E天ÝHÚåY@MŠGÕ>[N
>Ø©ÜH©Ú«ÝP‰>[N
H…Û«[KÔ>¶Ý
ČꊅPTGŠ[CJˆ
2 €ßPT>Úà•ßITÚE[M6…J
6ETKDÚ«CåŠNÔ¤
3 I[G€ßPT>ÚàØCƒ©E‡å
¯ÔxJÚ«PÚ[EŠPTÔ>¶Ý
4 >Ø©ÜHT©8ÛE Ø©¹â€[M„à
@…JTG€ßPT>Úä¤6E¶xL«
8å²6ETKDÚ«CåŠNÔ>¶Ý
5 HàZP²P[>JTG¤†ÔZ>Tã>ã
JT[P"
6 >DÔ¤[PÚ«ÔY>TãPEå
YHT±ã8åG"2EåHJå>ã
JT[P"
7 ¤©ÝH>DÔ¤>[NHKTI…Ô>
HàZP²¯[L>[NŠNÔ>¶Ý
8 ¯E©Y@Þ°ÝZHT«–Õ>ã
IGà[PÚ±Ô¤Ý
P‰>TØ©Eà>[NŠPTÔ>¶Ý
9 YIåYHT±ã€²PGÚà
ZP[MHTßÔ¤Ý;±PßEå
ITEP±ITGÚ[EZ@ƒÔ¤Ý
P‰¯[L>[N°Ý>Tܘ©
ØCÕ>[N°Ý8©Ú«[KÔ>¶Ý
10 ZP[M8ˆETÔ¤ÝP‰¯[L>[N
[PÚ«G@…2ØCP[G[J
(5IÜYHÙ>ã ØCƒC¶Ý
1 €ßPT>Y@JàHTØ}à6ãNHàZP² 11 ±IDYHÙ~ä¤>}GIT>
H}>ã;åZLT©;岂åÖ >±«Ý Ø©ZP[M>[N@ITˆÔ>
@TßÛE[P8åH[EŠPT" 2†¶[K>[N·²>

¤©ÝHPNZIMTÙ[I 216
 2M¤

8 E>PàYETCß®

>äL‡åZFTÔ>Õ>ã

4ÛE2ÚJTJÝITDPß>´Ô¤ŽâÔ>ÙCPä[L2†J
6E¶xL«
í YETC߂åY>Tã[>>ãIä²ÝY@Jà¯[L>[NÜH䆮…Û«
Y>Tã´Eà
í E>PàYETCß®Lå>[NPNßÚ«ÔY>Tã´Eà
í YETC߂à6ãNE[C>[NHä†YE…Û«Y>Tã´Eà
í YHT±ÚEITG>ä‚ÚEà@TEGÕ>[NY>TÙ©HàZP²>ä‚Ԥݯ[L>[N
Hä†>ä²ÔY>Tã´Eà
í YETC߂à6ãNEäZHT[EJPNßÖz>[NHä†YE…Û«Y>Tã´Eà

«ò£ê¬ù

»ˆF
°¿ «õ¬ô

àŸðˆF F†ìI´î™
ñ‚èœ
à‡¬ñ

  2†¯>Ý
E>Pà YETCß® - IE 6L¶ - EÜHØC
¯[LJTG 2àM« ¯[L@TKT >äLà->ä‚ÚEà
Iä²Ý PTâÔ[> YPä†Ô¤ ¯ÔxJITG«
Y@Þ¯[L>[N FCÚ«PEä¤ E>Pà YETCß®

E>PàYETCß® 217
HJ­ãN P[>„à ¯ÔxJ HÕ>Tä²xL«.
HMP‰>ˆà >ä‚ÚE‡å ZHT« FàM
3z…Jß>ã zLÛE E>Pà YETCßHTNTß>NT>
6ãNGß. 4« >äHPß>´Ô¤Ý YHT±Û«Ý.
Få¤ >äHPß E>Pà YETCß® Y@Jà>ˆà
FåLT> HÕZ>äxåLGß . 4Pß>ã FàM
2­Ü®Fß>NT>¶Ý, YH²Fß>NT>¶Ý
4±ÜHETà >äLà - >ä‚ÚEà Y@Jà¯[L
4±P‰¯[LJT> Y@JàH©xL« . 2à
ÂMTETKIT> (3z…Jß>ã) Iä²Ý
HJG[CHPß>NT> (ITDPß>ã) >ä‚ÚE‡à
YETCß® Y>TÙC >äL‡å ZFTÔ>Ú[E
2[CPEä>T> E>Pà YETC߂å ÂMÝ
>MÛ«[KJT©xåLGß . 4±Ü‚­Ý 4ÛE
@…JTG YETC߮Ԥ 3z…Jß>´Ý,
ITDPß>´Ý FàM E>Pà ¬ØHÕ>[N
YH²Eà ZPÙ©Ý.
4MÔxJ›JT> “YETCß®” 8åH«
“4[DÔ>” , “HxßÛ« Y>TãN” 2àM«
“H…ITä²PET¤Ý” .
E>PàYETCß® 8åHEå YHT±ã
Communication 8å­Ý Y@Tà
“ communis ” 8å­Ý 4MÚå
YIT‰Ö Y@Tà‡‡±Û«
6±PTÔ>ÜHØC«. 4Eä¤
“YHT«PTG HKæHK >±Ú«Ü
H…ITäLÝ” 8å² YHT±ã. 8GZP
E>Pà YETCß® 8åH« 8ÙDÕ>ã,
Y@Þ>ã, E>Pà>ã ZHTåLPä[L
ZHÖ¦ Iä²Ý [@[>>ã 2àM«
8 µ Ú « Ô > ã Â M Ý
H…IT†ÔY>TãPET¤Ý .
  E>PàYETCß®P[KJ[L
W.H. FTßIå Iä²Ý @ÝIß 3xZJT…å
·ä²ÜH}, E>Pà YETCß® 8åH« 4KÙ©
E>PàYETCß®
2àM« 2Eä¤ ZIäHØC FHß>ã ÂMÝ
6Ù[I>ã , 8ÙDÕ>ã , >±Ú«Ô>ã
2àM« 6DßÖz>ˆå H…ITäLÝ 3¤Ý .
E>Pà YETCß® 8åH« >±Ú«Ô>ã
Iä²Ý HKæHK IG€[M„à 6ãN 6Dß[P
HxßÛ« Y>TãPET¤Ý . 8G 8Ø>ß ZCà
P[KJ²Ú«ãNTß .
ZJT [SIå ·ä²ÜH} , E>Pà
YETCß® 8åH« ;± FH…Cƒ±Û« IäLP±Ô¤
E>Pà>[N ®…Û« Y>TãNÔ·}J ;±
Y@JMT¤Ý .
E>PàYETCß®8åLTà8åG"
• PTâÔ[>„å 2[GÚ«
2Ý@Õ>ˆ³Ý E>Pà YETCß®
¯Ô>J HÕ¤ PxÔxL«.
• E>Pà YETC߂å YHT±ã:
• YETCß® (E>Pà H…ITäLÝ)
8åH« IÔ>´Ô¤ 4[C„à
8ÙDÕ>ã >±Ú«Ô>ã
Iä²Ý YHT±Ø>[N
H…ITä†ÔY>TãPET¤Ý.
2­Ü®Fß Iä²Ý YH²FKTà ®…Û«
Y>TãNÔ·}J ¤†š©>[N
( Y@Tä>ã , [@[>>ã ) H…IT†Ô
Y>TãP« 2PzJÝ .
9åYETCß®Y>TãxZLTÝ"
FTÝYETCß®Y>TãP«
• > ± Ú « Ô > [ N ° Ý ,
8ÙDÕ>[N°Ý HxßÛ«
Y>TãN
• IäLPß>´Ô¤ ‚åÀØCÚ[E
YE…ŠÔ>
• IäLPß>ˆCƒ±Û« E>P[M
YH²PEä¤
218

• @ÔIä²ÝY@àPTÔ¤YHL
• @Â>6L[PPNßÚ«ÔY>TãN
• ¦J YPˆÜHT© Iä²Ý FÝ
>MTÖ@TKÚ[EHKTI…Ô>
EÜHØC Iä²Ý @¯ETJÜ H~>[N
PNßÚ«, 2[GP±Ý 9ä²ÔY>TãNÔ
·}J @¯ETJ ZFTÔ>Ú[EÚ YETCK
7Ô¤ŠÔ> ZPÙ©Ý .
ŠPTE¯Ý>MÛETÞ¶ÝćĢğĞıĢĞīġ
ćĦİĠIJİİĦĬī
Y H T « ¯ } ¶ > ˆ à 8 ˆ J
9ä²ÔY>TãNÔ·}J >±Ú«Ü H…ITäLÕ>ã
E>PàYETC߂åH~>ã
>±Ú« ZP²HT©>[NÔ >[NÛ« ;±ƒÚE
;± IEå FCP}Ô[> 8åH« 8ÜZHT«Ý
>±Ú[E 9äH©Ú«xL« . 6ãÇß , FT©
;± Y@JàHTØ[C Y@JàH©Ú«xL«.
Iä²Ý 6M>ÚYETCßHTG YHT«Ô
YPáZP² ZFTÔ>Úä>T> IEå 8ÜH}
>T…JÕ>ˆà 5©HTØ©Cå HÕ¤ YHL¶Ý ,
YIT‰[J Eå HJåHTØ}ä¤
3ßPÝ PNßÔ>¶Ý ZE[PÜH©Ý E>Pà>ã
HJåH©ÚEÜH©xLTå 8G ¤†ÔxL« .
P[> Y@ÞxåL« .

E>PàČīģĬįĪĞıĦĬī
>àŠĈġIJĠĞıĦĬī
Eå ¦ä²Ö¹Oà, FT© Iä²Ý 6M>
PTâÔ[>„å 8àMT €[M„³Ý ¬ÙD†¶,
€[M>[NÜ ®…Û« Y>TÙ©
FàYMTµÔ> 6±PTÔ>Ý , Lå>ã Iä²Ý
8ߊ[N¶>[N 2†PTäL³Cå
3äLà PNKÚ ZE[PJTG 2†PTäL[M
8ßY>TãN¶Ý , 6…J •ß¶ >TD¶Ý ,
2ˆÜHZE >àŠJT¤Ý .
Y@Þ>ã HKÜ®Eà , 2}ÜH[C ŠPKÕ>ã ,
HCÕ>ã , 6Ù[I>ã Iä²Ý E>Pà>ã ,
>±Ú«>ã Iä²Ý ŠIß@GÕ>[NÖ
Z@>…ÚEà , Z@ƒÚEà , ¯[LÜH©Ú«Eà
Iä²Ý HKÜ®E[M°Ý Y@ÞxL« .

@¯ETJIJITÔ>à
YHT«¶[C[IJTÔ>àĖĬĠĦĞĩĦķĞıĦĬī
@¯ETJ Š‰Ü®Dß[P PNßÚ« , YHT«
PTâÔ[>„à Š[KÛ« 5©HCÖ Y@ÞPEä¤
ÂMEGITG YHT« 2†[P 2ˆÚ«Ú ETå
PTâxåL @¯ETJÚà 5©HT© ƒÔ>
2Õ>ÚGKT> ITä²Eà .

7Ô>IˆÚEàĐĬıĦijĞıĦĬī
;áYPT± @¯ETJÚå , 6CG} Iä²Ý
4² ZFTÔ>Õ>[N 6JßÚ , IÔ>´[CJ
Š±ÜHÝ Iä²Ý 3[@>[NÚ ¾Ù},

E>PàYETCß® 219
HÙHTØ©PNßÖzĆIJĩıIJįĞĩēįĬĪĬıĦĬī Y@JàHT©
Fݯ[CJ >CÛE>TMÜ HTKÝH…JÚ[EÜ 10-20 ITDPß>´Cå ;± @Õx‡[J
ZH~Ô>TÔ> HÙHT© Iä²Ý >[M 6±PTÔ¤Õ>ã . ¯Eà FH…Cƒ±Û«
YETCßHTG >±Ú«>[NÜ HKPÖ Y@ÞJ >[Cz FHß P[K 6[KJTC[M YI«PT>
ZPÙ©Ý . HÙHTØ© PNßÖz 8åH« E Y@TàM ZPÙ©Ý . >[CzJT> 2Pß
FHß HÙHTØ© 6Dß>[N Š…¶H©Ú«P«Ý, ¯Û[EJ FH…CÝ 4±Û« 2På / 2Pã
>äH[G @Ô>[N Š‰Ü®LÖ Y@ÞE³Ý , YHäL Y@Þ>[N @ÚEIT> Y@TàM
>[MFJ¯[CJ ZE[P>[N°Ý, >[Cz FH[K Z>´Õ>ã. 4ÜZHT«
H[CÜHTäL[M°Ý 7Ô¤ŠÜH«Ý 3¤Ý . >TxEÚ‡±ÛE Y@Þ[JÜ H}ÚE ¯Eà
FH[K Z>´Õ>ã, 2« 8áPT²
YHTµ«ZHTÔ¤ĈīıĢįıĞĦīĪĢīı
[@[>>ã, 2[CJTNÕ>ã, ;‡>ã, FTC>Ý,
FCGÝ , >[M , 4MÔxJÝ , 4[@Ü ZHTØ} ,
Š[NJTØ©Ü ZHTØ} ZHTåL[P ÂMIT>Ú
EÚE, Iä²Ý YHT«PTG, YHTµ«ZHTÔ¤
Iä²Ý IxâÖz[JÜ
Z>ˆÔ[>JT¤Ý .
IT†ŠØC« , 8åH[E >P°Õ>ã .
  E>PàYETCß®Y>Tã[>>ã
YEˆPTG YETCß® Y>Tã[>>ã ;±
HKÜ®EZM YEˆPTG Y@Þ HJ­ãN E>Pà YETCß[H
6±PTÔ¤Ý , E>Pà YETCßHTà 9äH©Ý
>TMETIEÚ[E E©ÔxL«. 8GZP YEˆPTG
;±[IÜHT©ČīıĢĤįĞıĦĬī Y@Þ HJ­ãN E>P³Ô>TG
ƒ>¯ÔxJITG Y>Tã[>„à
2[GP±Ô¤Ý, ¤µŠG±Ô¤Ý,
¯ÔxJITGET¤Ý. EPLTG Y@Þ
FT©>´Ô¤Ý , 6…J ZE[PJTG HM P[>
>TMETIEÚ[E 9äH©Ú«xL« , EPLTG
E>Pà>[N ¯[LJT> 2†Û«Y>TãN
®…Eà 6Dß[P°Ý 9äH©Ú«xL« .
PTÞÜHˆÚEMT¤Ý. IÔ>ã ;±P[KYJT±Pß
YE…Û« Y>TãPEä¤Ý, ®…Û«Y>TãPEä¤Ý ¦±Ô>ITG YETCß® Y>Tã[>>ã  ;±
IäLPß>´[CJ PTâÔ[>Ö ¹â€[M>ã, E>Pà ¦±Ô>IT> , ZE[PJTG Iä²Ý
Š±ÜHÕ>ã, >±Ú«Ô>[NÜ ZHT«ITGET> 4±Ô> ZPÙ©Ý. Y@Þ„å
HTKTØ©PEä¤Ý, 7Ô¤ŠÜHEä¤Ý 6EŠJT> 6 Ù [ I J T G 2 ß Ú E Ú [ E ° Ý
4±Ô¤Ý . ¯ÔxJÚ«PÚ[E°Ý –Ô>¶Ý I²H…M[G
Y@ÞJÔ·}JET>¶Ý 4±Ô> ZPÙ©Ý .
E>PàYETC߂å¯ÔxJÚ«PÝ ZI³Ý –ÙC Y@Þ YH²PEå ÂMÝ
Y@Þ[J YH²HPß YETÛEKPT> (4[CÃKT>)
¹K‰¶ ªè£œÀî™
8ÙDÔ·CT« .
àø¬õ 8 ˆ [ I J T G Y E T C ß ® Y > T ã [ > > ã 
ðôŠð´ˆ¶î™
8ˆ[IJTG Iä²Ý HOÔ>ITG
ñù Ü¿ˆîˆ¬î «ð£‚°î™
PTßÚ[E>[NÜ HJåH©Ú Y@Þ
Y>T©Ô>ÜHC ZPÙ©Ý . YEˆPäL Iä²Ý
ï‹H‚¬è ÜFèKˆî™
YET‰à¬ØH PTßÚ[E>[N EŠßÔ>ÜHC
ZPÙ©Ý. 8ˆ[IJTG PTßÚ[E>ã Iä²Ý
ñA›„CòOˆî™
®…Û« Y>TãN 8ˆET> Iä²Ý Y@Þ[JÜ
YH²HPß Š[KPT> Y@JàHC 6E¶xL« .

E>PàYETCß® 220
¤†ÚE>TM YETCß® Y>Tã[>>ã ¤†Ü‚ØC
ZFTÔ>Úä>T> ¤†Ü‚ØC >TMÚà ;±
Y@Þ Y@åL[CJ ZPÙ©Ý. 2ÜYHTµ«ETå
E>Pà YETCß® HJ­ãNET> 4±Ô¤Ý .
>TMÝ >CÛ« YHLÜH©Ý E>Pà HJGäL« .
YETCß® [@Ô>TØ}Ô Y>Tã[>>ã  ;±
HJ­ãN E>Pà @ÝHÛEÜHØC IÔ>ã
ZE[P[J 6…J ZFKÚà 2Pß>´Ô¤
Y@åL[CJÖ Y@ÞPET¤Ý .
E>Pà YETCß® ZFß[I Y>Tã[>>ã 
E>Pà YETCß® €²PGÝ IÔ>ˆå €[M ,
Iä²Ý IÔ>ˆå 8ÙDÕ>ã 2Pß>ˆå
¤†ÔZ>Tã 3xJPä[L 2†Û±Ô>
ZPÙ©Ý. E>Pà P[M ÂMIT> YPˆÜ®LÚ
E>Pà>[N YH²PEä¤ IÔ>´Ô¤ FàM
>NÚ[E 9äH©ÚÔ Y>T©Ô> ZPÙ©Ý .
E>PàYETCß®Y@Jà¯[L
2­Ü®Fß/E>Pà 2ˆÜHPß Y@Þ
2­Ü®Ý FHß P¤ÜH[L„à PTÞYIT‰
ÜŠ¹ù˜ °Pf´ áìè‹
H¡Û†ì™
Y@JàHT©
–Õ>ã G¯Ý HJåH©Ú«Ý :Û« Y@TäYLTCß>[N°Ý 2àM« 2†Ô[>[J°Ý
8µ«Õ>ã . 8ÜH} 6Õ>ã P¤Ü® 3z…J±Ô¤Ý 6Õ>ã FÙH±Ô¤Ý YE…ŠÜ˜ß>ã ?
4« 8ÜH} IT²xL« ?
P8Ù >±Ú«Ô>ã
1
2
3
4
5
E>PàYETCß® 221
ÂMIT> YETC߂à 6ãNTß . 6EKDIT>
¤†š© , 8µÚ«>ã , Y@Tä>ã , [@[>>ã ,
P[KHCÕ>ã Iä²Ý HCÕ>ã 3xJPä[L
HJåH©Ú Y@Þ>[N ITDPß>ˆCÝ
Y>TÙ© Z@ßÔxLTß .
Y@Þ/¤†š© 2­Ü®Fß Iä²Ý YH²F±Ô¤
4[C„à HxßÛ« Y>TÙC E>Pà>ã, FàM
YETC߮Ԥ P‰P¤Ô¤Ý. Y@Þ„å
[IJÔ>±Ú« YEˆPT> 4±Ô> ZPÙ©Ý .
8GZP, 3z…Jß Y@Þ>ã [IJÔ>±Ú[E
¹â€[M[J IGà [PÚ« ITDPß>ˆCÝ
YETCß® Y>TãN ZPÙ©Ý
7C>Ý/Y@Þ 7C>Ý Y@Þ[J YH²HP[K
YETCß® Y>Tã´Ý Y@Þ[J F©ÚEK 2Ö¦,
ƒ å G ­ 2 àM « ; ‡ 3 xJ ¹ †[M
>TK~>ã ÂMÝ YETCß® Y>TãNÜH©xL«.
4« 2­Ü®Pß Iä²Ý YH²HPß 4[CZJ
6ãN 6L[P @TßÛ« 4±Ô>MTÝ .
YH²HPß / 2[CHPß  Y@Þ 2­Ü®Pß
Y@Þ[JÜ YH²HP…å IG€[M Få¤
°Pf´ c‚°î™ ªðÁðõ˜
3z…Jß FÙHß
2†Û±Ô> ZPÙ©Ý. 2P±Ô¤ 9äL 2. 8 µ E Ü H Ø C E>Pà YETCß®
@…JTG 7C>Úå ÂMÝ Y@Þ[J ĚįĦııĢī ĆĬĪĪIJīĦĠĞıĦĬī 8µEÜHØC
2­ÜH ZPÙ©Ý. ITDPß 8åLTà 8µÚ«P}P E>Pà YETCßHT¤Ý.
ITDPß>´Ô>TG 7C>Ú[E°Ý 3. ƒ å G ª Y E T C ß ® ( E l e c t r o n i c
PT@>ß 8åLTà PT@>ß>´Ô>TG ĆĬĪĪIJīĦĠĞıĦĬī ƒ å G ª E > P à
7C>Ú[E°Ý YE…¶ Y@Þ[J 2­ÜH YETCß® 8åH« ƒåGª YET‰à
ZPÙ©Ý . ¬ØHÚ[E HJåH©Ú YETCß®
‚åÀØCÝ ;± Y@Þ[J YH²HPß Y>TãPET¤Ý. 8.>T. >TYDT‡
2ÖY@ÞÔ>TG Hà 2àM« 8ߊ[G >MÛ«[KJTCà, ƒåG×@à,
3ä†GTà IØ©ZI E>Pà YETCß® YET[MF>à Iä²Ý [>ZHz.
P[MJÚ[EÜ HJåH©Ú €[L¶ 4. > T Ø z E > P à Y E T C ß ® ( V i s u a l
YH²xL« . ĆĬĪĪIJīĦĠĞıĦĬī >TØz E>Pà YETCß®
8åH« >TØz HCÕ>ˆå ÂMÝ
>±Ú«Ô>[N Hä†J Y@Þ>[N
  YETCß®¯[L>ã 2­Ü®P«Ý Iä²Ý YH²P«Ý 3¤Ý.
1. PTÞYIT‰ E>Pà YETCß® (Verbal 5. 6 C à Y I T ‰   ą Ĭ ġ Ķ  ď Ğ ī Ĥ IJ Ğ Ĥ Ģ  
ĆĬĪĪIJīĦĠĞıĦĬī PTÞYIT‰ E>Pà ZHÖ¦ PTßÚ[E>[N 2­Ü®P«
YETCß® 8åH« IÔ>ã ZF±Ô¤ Iä²Ý YH²PEå ÂMÝ E>Pà
ZFKT> YETCß® Y>Tã´Ý ;± P‰ YETCß® Y@Jà¯[L PTÞYIT‰
¯[LJT¤Ý . PTÞYIT‰ E>Pà Y@Jà¯[LJT> 2†JÜH©xL« . 4ÛE
YETC߂å zM ¯ÔxJ ·²>ã, Y@Þ>[N [@[>, 6CàYIT‰ 2àM«
;‡>ã , PTßÚ[E>ã , ZHÖ¦Ô>ã ZETäLÝ ¯>HTPÝ, >ÙYETCß® ÂMÝ
Iä²Ý YIT‰>ã ZHTåL[PJT¤Ý. YETCß® Y>TãNMTÝ.

â¿îŠð†ì îèõ™ ªî£ì˜¹ õ£Œªñ£N îèõ™ ªî£ì˜¹

àì™ ªñ£N

I¡ùμ îèõ™ ªî£ì˜¹

裆C îèõ™ ªî£ì˜¹

E>PàYETCß® 222
 >äLà¯[L>[NÔ>ä‚ÚEà 4ݯ[L ITDPß>´Ô¤ ZFK}JT>
>ä> 6E¶xL«. >äHPß>ˆå Y@TÛE
Š…¶[K¯[L
¬ÙD†¶, ‚KH‡Ü® Iä²Ý 2­HPÚå
1. 4 Û E P [ > J T G > ä ‚ Ô ¤ Ý ¯ [ L
Š[NZP >äLMT¤Ý .
HO[IJTG ¯[L>ˆà ;åLT¤Ý
2. z M ¯ÔxJ >±Ú«Ô>[N
ITDPß>ˆCÝ YEˆ¶H©Ú«Pà   ;‡4[Cò>ã
5©H©P« 4ݯ[LJT¤Ý. 4« YETCß® ¯[L„à 6ãN 2àM« YPˆÜ®LÔ
HTCÚå 6ãNCÔ>Ú[E POÕ¤Pà ¤²ÔŽØ[CÔ ¤†Ü‚©xåL«. 4« Žâ>ÙC
2> ¯ÔxJÚ«PÝ Y>T©ÔxL«. >TKDÕ>NTà 9äH©xL« .
3. 4 Û E ¯[L 3z…Jß>ˆå
Y@J‡à 2> 5©HT© 4±ÜHETà Þ¬ìÎÁ
ªêŒF
ITDPß>ã Y@JMäLPß>NT> °Pf´ °Pf´ c‚°î™

6ãNGß. ITDPß>ã >PGÚ[E

[PÚ« Z>ãŠ, Hà ¯[L
HJåH©ÚEÜH©xL« .
4. 4 Û E ¯[L E>Pà>[N °Pf´ c‚°î™
H¡Û†ì™ °Pf´
ªêŒF
YEˆ¶H©ÚE¶Ý, 6ãNCÔ>Ú[E åL Þ¬ìÎÁ

Š…¶H©ÚE¶Ý, ITDPß>[N
7Ô>ÜH©ÚE¶Ý HJåH©xL«.
1. YPˆÜH[CJTG ;‡ / 4[Cò>ã
ēĥĶİĦĠĞĩđĬĦİĢ YPˆ„à 4±Û« P±Ý
H„äz¯[L
¤†ÔŽ©>ã , 2­Ü®Fß  / YH²F±Ô¤
2« ™Ù©Ý ™Ù©Ý F[C¯[L ÂMÝ Y@Þ[JÜ YH²Pà 9äH©Ú«Ý
2†¶ 2àM« Lå>[N YH²PEä¤ E[C>NT>Ü ‚åP±PGPä[LÔ
7Ô¤ŠÔxL«. 4« 6Ö@…Ü® 2àM« ·LMTÝ. ;‡ÜYH±Ôx,
Y@TàM>KT Y@Tä>[N €[GŠà 4[@Ô>±Š>ã, 2±x³ãZNTß
Y>TãPEä¤Ý 2àM« >~E 6Ù[I>[N 6KÔ>ÜZH¦Ý ZHÖ¦ , YET[MZHz
>ä²ÔY>TãPEä¤Ý zÔ>MTG >àŠ >äLà I~, ƒåŠz†, <©Ý Eٔß
6Cä >àŠ Š[NJTØ©>ã ZHTåLPä[L 3xJ[P.
>ä> 4« HJåH©xL« . 2. 6C‡Jà @TßÛE 4[Cò (Physiological
đĬĦİĢ Y@Š© , Hà 4àMT[I ,
YHT±ã6DKT>äLà¯[L E[MP‡, 6CàP‡, ZHTåL
• 4ݯ[L >äLà 8åH« ±ÝH ±ÝH ¤[LHT©>ã @…JTG YETCß[HÜ
IGÜHTCÝ Y@Þ°Ý ¯[LJT¤Ý. HTÔ¤Ý E[C>NT¤Ý.
ITDPß>ã >ä²ÔY>TÙC E>Pà>[N 3. Y @ T ä > [ N Ü HJåH©Ú«Pà
€[GÉØC ±ÝH ±ÝH IGÜHTCÝ 9äH©Ý zÔ>à / 4[Cò  ĖĢĪĞīıĦĠ
Y@Þ°Ý ¯[LJT¤Ý. Y@ Þ >[ N YPˆ „C Ü H Jå H © Ý
Y@Tä>[NÚ ZE߶ Y@ÞPà 9äH©Ý
>Ù©‚}Ü®¯[L>ã zÔ>à.
¯å® YE…JTE ;å[L YE…Û«Y>TãN 4. Y@TäYLTC…à >DÖzÔ>à / 4[Cò
8ÙDÕ>ã ;±Õx[DÔ>ÜHØ© ĖĶīıĞĠıĦĠĞĩ ¯ä²ÚYETCß 2[IÜHà
>ä²ÔY>Tã´Ý ¯[LJT¤Ý . 6ãN ¤OÜHÝ.

E>PàYETCß® 223
5. 6 N Š J à z Ô > à  ēİĶĠĥĬĩĬĤĦĠĞĩ   E>PàYETCß®Lå
>MPKI[CEà , ZH@Š±ÜHƒå[I
2àM« ‚LzÔ>à>ã Hä†J zÛE[G
3xJG >±Ú«Ü H…ITäLÚä¤Ú 7C ’ s HJ­ãN E>Pà YETCß® Lå
E[CJTG[PJT¤Ý.
ŠNÔ> 6[K (Candid)
6. @Â> 4CßHT©>ã  ĖĬĠĦĞĩ đĬĦİĢ
YEˆ¶ (Clear)
6²JTG / ¯åGZK 8©ÚE
8ÙDÕY>TÙ}±ÛET³Ý, ¯µ[I ( €[L¶ ) (Complete)
ITäLŠJMTE @Â>Ô >±Ú«Ô>NTà ¦±Ô>ITG (Concise)
>PKÜ YH䆱ÛET³Ý >±Ú«Ü 6±¶ãN (Concrete)
H…ITäLÚà zÔ>à>ã 8OÔ·©Ý. @…JTG (Correct)
I…JT[E (Courteous)
HJ­ãNE>PàYETCß®Ô>TG
E[C>[NZIäY>TãP«
E>Pà YETCß® Lå>ã 8åH« YIT‰
Y@JàHT© Iä²Ý YPˆÜH©Ú«P« ZHTåL
E>Pà>[NÜ HJåH©Ú«PEä>TG
* @ÛÜ® Iä²Ý @Â> Y@JàHT© ZHTåL
L[IJT¤Ý . L[IJTG E>Pà YETCß®
4KÙ© YPáZP² ¤µ 2[IÜ[H
Lå>ã FÝ YET‰à>ˆà Iä²Ý
6ÙCTÔ>¶Ý
EÜHØC PTâÔ[>„å ;± ¯ÔxJ
* ;áYPTå†³Ý 6Õ>ã HÕ¤ 8åG ? ·²>ã 3¤Ý .
* ;áYPTå†³Ý 6Õ>ã HÕ>ˆÜ‚å
2N[P ŠP…°Õ>ã
E>PàYETC߂å¯ÔxJÚ«PÝ
* E>Pà YETCß® E[C>[N°Ý –Õ>ã
1. F å [ I Š[NŠÔ>Ô·}J
€[G¶·K ¯}JIT ?
7Ô>ÜH©Ú«Eà : ;± P¤ÜH[L„à

ªî£ì˜¹ Fø¡è¬÷
H¡Û†ìˆFŸè£ù «ñ‹ð´ˆî º¿¬ñò£ù ÜP¾
ãŸð£´

ðòÂœ÷ îèõ™
ªî£ì˜¹‚è£ù à현Cè¬÷
ªð£¼ˆîñ£ù î¬ìè¬÷ 膴Šð´ˆ¶î™
õNˆîì‹ «ñŸªè£œõ¶

àì™ ê£˜‰î
èõùˆ¬î îM˜ˆî™ î¡ù‹H‚¬è

E>PàYETCß® 224
 HàZP² ¤DT@JÕ>[N • @ÚJÝ Y@ÞJT•ß>ã 9YGà 2«
6[CJ ITDPß>ã 4±ÜHß. 2Ö¦²ÚEMT> 4±Ô>MTÝ.
2Pß>[N 2Pß>´Ô¤ HTCÕ>ˆà • ZH¦Ý YHTµ« PT„à 8«¶Ý @[PÔ>
3ßPÚ[E 9äH©Ú«Ý ŠEIT>¶Ý, ·CT«.
HJÚ[E ZHTÔ¤Ý ŠEIT>¶Ý • ;± FH±Cå ZH¦Ý ZHT«
3z…Jß Få[I Š[NŠÔ>·}J 2[MZHz>ˆà ¤²×Y@Þ>[N
7Ô>ÜH©Ú«E[M P¤ÜH[L„à 2­ÜH ·CT«.
[>JTN ZPÙ©Ý . • 8ÜZHT«Ý YEˆPT> ZH¦
2. zLÛE 6Cà YIT‰ : 4ÛE zLÛE Iä²Ý 2[GP±Ô¤Ý ®…Û«
P‡[I°ãN E>Pà YETCß® Y>Tã´Ô·}J PTß[E>[N
L[G ;áYPT± 3z…Jß HJåH©Ú«.
YH䆱Ô>ZPÙ©Ý . P¤ÜH[L„à • ZFßI[LJTG ¯>HTPÕ>[N
HTCÚ[E FàM ¯[L„à >ä‚ÜHEä¤ 6±PTÔ>¶Ý.
IØ©IàMTIà ITDPß>ˆ[CZJ • –Õ>ã ZH¦Ý ZHT« 6Õ>[N
3ßPÚ[E°Ý >MÛ«[KJTC[M°Ý >PÔxLTß>NT 8G HTßÜH«.
2>ÜH©ÚE zLÛE 6Cà YIT‰ • IäLPß>ˆCÝ 2>Ý ZH@
2PzJÝ. ZPÙCTÝ.
3. F [ > Ö ¦ [ P Lå: P¤ÜH[L„à • >±Ú«Ô>[N ŠNÔxÔ ·²ÝZHT« ,
3z…Jß F[>Ö¦[P L[G [IJÔ >±Ú«Ô¤ ¯ÔxJÚ«PÝ
HJåH©ÚGTà ITDPß>ã EKZPÙ©Ý.
3ßP¯Cå Iä²Ý ¦²¦²ÜHT>¶Ý • Eå[IJTG 6CàYIT‰[JÜ
>TDÜH©Pß. HJåH©ÚE¶Ý.
4. ITDPß>[N ®…Û« Y>Tã´Eà : • ‚LFHß>´Ô¤ PTÞÜHˆÚ«
ITDPß>ã E>Pà>[N H…ITL ZH@ZPÙ©Ý.
3z…Jß 6²«[DJT> 4±Ô>
ZPÙ©Ý. P¤ÜH[L„à ;±
‚KÖ@[G[J •ßÜHEä¤ 3z…Jß zLÛEE>PàH…ITäLÚä>TG
Iä²Ý ITDPß>ˆ[CZJ 2[I[J H}€[M>ã
ŠC E>Pà H…ITäLÝ 4å†J[IJTE«
3¤Ý.

FTå¤zLÛEE>PàYETCß®Lå>ã zLÛE E>Pà YETCßHTNß>ˆå

¤DÕ>ã
ZJTzÜH« >PÜH« • FàM Z>ØHTNß
• Y@Tä>NäL E>Pà YETCß[H
ZH¦P« Y@Þ[>>ã 6DßHPß
• FàM €[GPTäLà Y>TÙCPß
FàME>PàLå>ã • ZFßI[L Iä²Ý H…¶D߶
• >Ù YETCß® IÔ>´Cå YETCß® ƒÔ>Pß
Y>Tã´Ý ZHT« >Ù YETCß® • LÛE IG«Cå 4±ÜHPß
9äH©Ú«P« 2PzJÝ 3¤Ý.

E>PàYETCß® 225
@…JTGYETCß®Ô>TGP‰¯[L>ã

ªî£ìƒ°î™ ºèð£õ¬ù °óL¡ ªî£Q àì™ Ü¬ê¾ ªñ£N

º¡ Þ¼‰¶ Üμ辋 自î£ì˜¬ð ãŸð´ˆF ªñ¶õ£è¾‹ F¯˜ Þò‚è‹

ðó£ñK‚辋 ªîOõ£è¾‹ «ð²¾‹. îM˜‚辋
¹¡ù¬è ªêŒò¾‹ àƒèœ G¬ôŠð£†¬ìˆ
 ñŸÁ‹ °ó¬ô å¼ ªñ¡¬ñò£ù Fø‰î ñùŠð£¡¬ñ«ò£´
àƒè¬÷ ܬìò£÷‹ î÷˜¾ì¡ (ñ) î÷˜õ£ù ªî£QJ™ î÷˜ˆî¾‹
è£í¾‹ Þ¼‚辋. ðò¡ð´ˆî¾‹.
G‹ñF»ì¡,
ïðK¡ ªðò¬ó ⊪𣿶‹ ñQî¡ âO¬ñò£ù º¬øJ™ ܬñF»ì¡
ðò¡ð´ˆî¾‹ CKˆî ºèˆ«î£´‹, â´ˆ¶¬ó‚辋. Þ¼‚辋
¹¡ù¬è«ò£´‹
º®‰î£™ è‡ Þ¼‚è«õ‡´‹ ²†® 裆´‹
ñ†ìˆF™ «ð꾋 â¡ð¬î G¬ùM™ ¬ê¬èè¬÷
¬õ‚辋 ðò¡ð´ˆî¾‹
裆C °PŠ¹è¬÷
ªð£Á¬ñò£è ñŸÁ‹ ªè£´‚辋
Ýîóõ£è Þ¼‚辋

>ä‚ÚEà 6H>KDÕ>ã 8åH«

E > P à Y E T C ß ®
ZIÝH©Ú«PEä>TG 6EŠÔ¤†Ü®>ã
• ¦±Ô>IT> ZH¦Õ>ã
• ZFß[IJT> 4±Õ>ã
• PTÔ¤ PTEÚ[E EŠ±Õ>ã
• @T«…JIT> 4±Õ>ã
• 2[IJT> 4±Õ>ã
• ŠNÔ>IT> ·²Õ>ã
YEˆPT> , @ÚEIT> , 2[@¶Cå ,
¤K‡å YFxâ¶Cå ZH@¶Ý
 L [ G 3z…Jß>ã , ITDPß>ˆå 2†PTäL[M
ÁßÚ Y@ÞPEä>T> 2àM«
ITDPß>ˆå 3ßPÚ[E ¾Ù©PEä>T>
;± 3z…Jß HJåH©Ú«Ý YHT±ã.
6ETKDIT> 1‚NTè 2Ø[C>ã,
€MÜHCÝ, >±ÝHM[>
P[KJ[L >ä‚ÚEà 6H>KDÕ>ã 8åH«
ITDPß>ˆå HTCÚ[E LÝHC
8ˆETÔ¤Ý P[>„à HJåH©Ú«Ý
6H>KDÕ>ZN 3¤Ý.

>ä‚Ô¤Ý6H>KDÕ>ˆå
  >ä‚ÚEà6H>KDÕ>ã zL܂Jà®>ã
• 2 ß Ú E ¯ ã N E T > ¶ Ý ,
ZFTÔ>¯ãNET>¶Ý 4±ÚEà.
• ;áYPT± ¹â€[M„³Ý «à‡JIT>
4±ÚEà
• 8ˆ[IJT> 4±ÚEà
• I‡PTGET> 4±ÚEà
• ¯}ÛEP[K ZIÝH©ÚEÜHØCET>
4±ÚEà
• ITDPß>ã @…JT> >±EÜH©PEä¤ ,
ZHT«ITGET> 4±ÚEà
• F GITGET> 4±ÚEà
E>PàYETCß® 226
 Y@JàHT©

4ÜZHT« E>Pà YETCß® Lå>[N Hä† H}Ú«ãZNTÝ . 4ÜYHTµ« ;± H„äz[J

Y@ÞJMTÝ. 4« Âå² €ƒC ŠGT}ŠGT. ;± >TxEÚ[E 8©Ú« ŽZO Y>T©Ô>ÜHØ©ãN
P‰¯[L>ˆå H} Y@Þ°Õ>ã .

1. –Õ>ã 8[E Y@ÞET³Ý 2Eä¤ ¯å 8àMTPä[L°Ý H}Ô>¶Ý.

2. 4ÛE HÔ>Úå ZIà 4C« Â[M„à 6Õ>ã YHJ[K 8µ«Õ>ã.
3. YHJ[K PØCƒ©>
4. >TxEÚå PM« Â[M„à :Û« z†J @«KÕ>[N P[K°Õ>ã.
5. ;áYPT± @«KÚ³Ý X IT… P[K°Õ>ã.
6. ;áYPT± @«KÚ[EÖ ¦ä†³Ý ;± PØCÚ[E 4©Õ>ã.
7. 4ÛE HÔ>Úå E[MÜ‚å Žâ 6Õ>ˆå [>YJTÜHÚ[E 4©Õ>ã.
8. E[MÜ‚ä¤ ‚L¤, t3Ý, 3Ý, 3Ý 8å² 8µ«Õ>ã.”
9. 9OTP« Iä²Ý 8ØCTP« PTÔxJÚ[E 2}ÔZ>T}©Õ>ã.
10. 4ÛE HÔ>Úå Žâ 4C« HÔ>Úà ;± X : ZHT©Õ>ã.
11. –Õ>ã 6±PTÔxJ X ¯µP«Ý ;± ¯ÔZ>TDÚ[E P[K°Õ>ã.
12. 8µÛ« €å² (@ÚEIT>) 6Õ>ã ¯Eà YHJ[K 2[OÔ>¶Ý.
13. 4ÛE HÔ>Úå ‚å®LÚà 5 ICÕ¤ 4 : YH±Ô¤Õ>ã.
14. 4 P« P…„à 6ãN sZIàt 8åL PTßÚ[E[J PØCƒ©>.
15. ETˆå ‚å®LÚà 8Ù 25 Iä²Ý 8Ù 100 : ·ØC¶Ý.
16. 6G« 4JàHTG ¤K‡à 1 ¯Eà 10 P[K 8ÙD¶Ý.
17. – ¯EMTPET> PÛETà, FTå, FTå, FTå, 8å² ·L¶Ý.
18. 6Õ>ã YHåz[M HJåH©Ú, 4ÛE >TxEÚå ŽZO Âå² z†J «[N>ã 4©Õ>ã
19. 4ÛE P‰¯[L>[N >PGIT> ‚åH䆗ß>ã 8å² –Õ>㠀[GÚETà 8µÛ«
€å² FTå >PGIT> 4ÛE P‰¯[L>[N ‚åH䆄±ÔxZLå 8å² ·²Õ>ã.”
20. 4ÜYHTµ« –Õ>ã 4ÛE P‰¯[L>[N >PGIT> H}Ú« ¯}Ú« ŠØ“ß>ã, ¯Eà
;å² Iä²Ý 4KÙ© PTÔxJÕ>[N IØ©Ý ¯}Ô>¶Ý. 8àZMT±Ý ¯}Ô¤Ý P[K
2[IJT> 6Ø>T±Õ>ã.

• 8ˆET>¶Ý, z†JET>¶Ý 4±ÚEà

• ITDPß>ˆå IG€[MÜH} 4±ÚEà • HJÝ, 2Ö@Ý 2àM« 2³Ü®
• >äHPß>[N 7Ô¤ŠÔ¤Ý H} 3xJPä[L Š©ŠÔxL«, 9YGà
4±ÚEà HM >ä‚ÚEà 6H>KDÕ>ã
Š[NJTØ©>[NÜ ZHTà 6ãN«.
• 3ßPÚ[E ¾Ù©xL«. >TØz
>ä‚Ô¤Ý 6H>KDÕ>ˆå HJå>ã  YHT±Ø>ã 2àM« F[C¯[L>ˆå
• ¤OÛ[E>ã PTzÜ® Iä²Ý ®…Eà ÂMÝ >PGÝ Y@³ÚE ¯}xL«.
L[G ZIÝH©ÚE 6E¶xL«. • ¤OÛ[E>ã HTß[PÔ¤
• L[I, 6Ù[I 2àM« >±Ú«Ô>[N YE…ŠÔ>
>±Ú[E P³°²Ú«xL« 2àM« 6E¶PEä>T> HJåH©xL«.
P³ÜH©Ú«xL«.

E>PàYETCß® 227
 YPã[N ¦Pß>㠙« HØ© ;±
>ä‚Ô¤Ý 6H>KDÕ>ˆå YPˆÜH[CJTG HCÝ ÂMÝ ØCƒØ©
¯ÔxJÚ«PÝ >ä‚ÜH« 3¤Ý . 6ETKDÝ : HCÖ¦±ã
HC âÚ , Fµ¶ HC âÚ , E[MÔ¤ZIà
• 3ßPÂØ©Eà
‚ÝHÝ  âÚ , YET[MÔ>TØz / >TYDT‡
• ŠNÔ>¶[K
FTCTÜH¶ .,
• Y@TàM>KT 2>…Ú«
• ZFKÚ[E Z@ƒÔ> ØCƒCTE >ä‚ÚEà 6H>KDÕ>ã ƒå@TK
• IÛE €[M[J EŠßÔ>¶Ý HC âÚ 2àM« ;ˆÜHCÚ[K 4ÛE
• ZFK}2­HPÝ 6H>KDÚä¤ ZE[P„à[M . 4ÚE[>J
Y H T ± Ø > ã 8 ˆ [ I J T > ¶ Ý ,
Y E T Õ > Š C Ü · } J E T > ¶ Ý ,
>ä‚ÚEà6H>KDÕ>ˆå YETCÔ·}JET>¶Ý >TDÜH©xL«.
P[>ÜHT© 6ETKDÝ: >±ÝHM[>, YPÙHM[>,
1‚YNGà HM[>, >TÛEÜHM[>,
>ä‚ÚEà 6H>KDÚå 6EŠ„å
P[KHCÕ>ã Iä²Ý ¦Pß ŠNÔ>ÜHCÕ>ã,
Y@JàHTØ}à HJåH©ÚEÜH©Ý
¦PYKTØ}>ã Iä²Ý HCÚ«Cå ·}J
Y@JàHTØ}à HJåH©ÚEÜH©Ý
YHT±Ø>ã , IT…>ã ZHTåL[PJT¤Ý .
YHT±Ø>ˆå HÙ®>ˆå 2}ÜH[C„à
P[>ÜH©Ú ŽZO Y>T©Ô>ÜHØ©ãNG .
Dr. 8Ø>ß ZCà ;± zÚK P}PÚà ;‡-
Z>ã @TEGÕ>ã >äHP±Ô¤ Z>Ø¤Ý ;ˆ @TEGÕ>[N P[>ÜH©Ú
L[G PNßÚ«Ô Y>TãPEä¤ Z>ã ;µÕ¤H©Ú°ãNTß. 4« q2­HPÔ·Ý®r
@TEGÝ 6E¶xåLG . Z>ã @TEGÚå
EÜHØC Iä²Ý YPˆÜ®L 6M>Ý Iä²Ý
ÂMÝ Z>Ø> IØ©ZI ¯}°Ý. 4ÛE
8ÛE 2†PTßÛE Y@JàHTØ}ä¤Ý 4[CZJ
P[>JTG @TEGÕ>ã ZK}ZJT,
6ãN YETCß‚å ¯ÔxJ 3ETKÝ 6D߶>ã
xKTÝ1ZHTå, ZC܅Ô>TßCß, 3}ZJ
ÂMÝ P±Ý 2­HPÕ>[NÜ YHT²ÚE« .
ZCÜæ , PTÔZIå Iä²Ý YSØ1ZHTå>ã
Y@†¶, ‚KH‡Ü®, >±Ú«, >äH[G,
ZHTåL[P 4à 2CÕ¤Ý .
¤µ¶Cå 4[DÛ±ÚEà , €[GÉØCà
>TØz @TEGÕ>ã >äHPß>[N >TÙ ZHTåL IGFM FCP}Ô[>>ã ·C
6D߶>[N 5©H©ÚE ZE[PÜH©Ý @TEGÝ 6DßLå 2­HPÕ>ˆå 2}ÜH[C[J
>TØz @TEGÝ 8GÜH©Ý . Y>TÙ}±ÔxåLG .

>TÙ - Z>ã – @TEGÕ>ã  >TÙ - Z>ã - Â[N Y@JàHTØ}ä>TG ÂMÜYHT±Ø>ã

@TEGÕ>ã Z>Ø¤Ý ( >T«>ã ) Iä²Ý ‚åP±IT² POÕ>ÜH©xåLG.
HTß[P„©Ý Lå>[N (>Ù>ã) 2[PJTPG :
5©H©Ú«xåLG. 4Pä†à YET[MÔ>TØz
(i) Z F K } 2­HPÕ>ã: 4ÚE[>J
€>âÖz>ã,  }ZJT HCÕ>ã Iä²Ý,
2­HPÕ>ã ¦ä²MT Iä²Ý
;Ú[@Ô>ÜHØC Z>㊠FµPÝ  âÚ
>NÜHJDÕ>ã ÂMÝ YHLÜH©xåLG.
(Synchronised audio slide), >~ Iä²Ý (ii) ‚K€Ú«P 2­HPÕ>ã: 4ÛE P[>
6EPÔ·}J 2[GÚ« @TEGÕ>ã 3¤Ý .
2­HPÕ>ã ¤[LÛE 6±¶ãN[P
ØCƒCÜHØC >ä‚ÚEà 6H>KDÕ>ã  (concrete) 3GTà ƒ>¶Ý HJ­ãNET>
4« ;± ‚K>T@ITG ;ˆ YMåæ ÂMÝ 4±Ô¤Ý . IT…>ã , 6±IT…>ã ,
Š…PTG HCÕ>ã [K„à 2àM« [KÜHCÔ Žä²>ã, PTYGT‡
E>PàYETCß® 228
 ZHTåL[P 4ÛE P[> 2­HPÕ>[N Y@JàHT©
POÕ¤xåLG.
(iii) Y@Tä>ã @TßÛE Iä²Ý 2[CJTN 6Õ>ã H㈠>MTÖ@TK €>âŠä¤ ;±

2­HPÕ>ã: 4ÚE[>J 2­HPÕ>[N ¦PYKTØ}[J 6±PTÔ¤Õ>ã

ITDPß>ã PTÞP‰ PT„MT>ZPT

2àM« 8µ«ÜHØC[P„‡±ÛZET   E>PàYETCß®@™HÚJ
YH²xåLGß. 4ÛE P[> 2­HPÕ>ã ZHTÔ¤>ã4[DJENÝ
ƒ>¶Ý ¦±Ô>IT> Iä²Ý >±Ú« ƒåG×@àIà}™}JTƒå>äLà
›JTG 2NŠ³Ý €>âxåLG.
4[DJENÝ
8 . >TØ© PTÞYIT‰ ŠNÔ>Õ>ã ,
3KÝH €[M„à >ä¤Ý ¤OÛ[EJTà 4[DJENÝ 8åH« YETCß®[CJ
4ÛE P[>JTG 2­HPÚ[E P[MÜHÔ>Õ>ˆå YET¤ÜHT¤Ý, 4«
;µÕ>T> ‚åHäL ¯}JT« , 8GZP Hà 7C>Úå 6ãNCÔ>IT¤Ý,
3KÝH>ØCÚà ZFK} Iä²Ý YHT«PTG YET¤„à 6ãN 8µÚ«Ô>ã
‚K€Ú«P 2­HPÕ>㠙« 2> 2[CJTNÝ > T D Ü H Ø © ¤ [ L Û E « ;±
>PGÝ Y@³ÚE ZPÙ©Ý 4 [ D J Z @ [ P J > Ú  à
YPˆ„CÜH©xL«. YHT« 4[DJ
8Ø>ßZC‡å>äLà2­HPÔ·Ý® YF†¯[L (IP) P‰JT> ;± 4DJÚENÝ
8Ø>ß ZC‡å >äLà 2­HPÔ ·Ý® ZIZM 2ª>ÜHCMTÝ. 2ETP« 4[DJÝ
6ãN ·Ý® >TÙ - Z>ã 6H>KDÕ>´Ô¤ 2àM« ;± EJTß 6ãÇß
HJåH©ÚEÜH©Ý YHT±Ø>[N P[M܂åGà (LAN), ;± KTG PN
‚KH‡ÔxL«. >TÙ-Z>ã 6H>KDÕ>ˆå 2[CJTNÕ>TØ} (URL) : Y>TÙ©
ÂMÝ 2­HPÚå PT„MT> €KÛEKITG ¤†Ü‚©PEå ÂMÝ 4[DJENÚ[E
>äLZM >àŠÔ¤ ZE[PJT> 6ãN« 2[CJTNÝ >TDMTÝ

õ£˜ˆ¬î °Pf´èœ & 裆C °Pf´èœ

™ õ£ªù£L & õ£ªù£L ðF¾èœ

îèõ
ܬ껋 & ܬêò£ ðìƒèœ

è™Mˆ ªî£¬ô‚裆C
ø™
P õ£Ÿ è‡è£†C (Ü) ܼƒè£†Còè‹
Ü èœ
Fø¡
è÷Šðòíƒèœ

ªêŒ¶ 裆´î™
œ
F ø¡è ï£ìèðƒ«èŸ¹
è ¬ñ
Þò‚ Šð£¡
ù
& ñ ñ¬øºè ÜÂðõ‹

ðòÂœ÷ «ïó® ÜÂðõ‹

â†è˜ «ìL¡ èŸø™ ÜÂðõ‚ ˹

E>PàYETCß® 229
 Iä²Ý YHTµ«ZHTÔ¤ 6ØHC 8ÙDäL
ZFTÔ>Úä>T> HJåH©ÚEÜH©xåLG .
4[DJENÕ>ˆå zM YHT«PTG
ZFTÔ>Õ>㠂åP±Ý ‚…Šà
ŠP…Ô>ÜHØ©ãNG .

4[DJENÝ 8åLTà 8åG "
4« ;± 6M>NTŠJ P[MÜHÔ>Ú[G
4[DÔ>HØC ;± HÔ> ¤µ , ;± FHß
2àM« ;± €²PGÚETà ;å² 2àM«
2Eä¤ YF±Ô>ITG YETCß®[CJ
E[MÜ®>ˆà YHT«PT> HKTI…Ô>ÜHØ©
P±xL« .
4[DJENÚåHJå>ã
4[DJENÚà ƒà‡Jå P[M܂åGà>ã
6ãNG . 2[P>ã P~>Ý , EÜHØC
E>PàYETCß®
• E>Pà POÕ¤Eà
• E>Pà Z@ƒÚEà
• 6MT¶Eà Iä²Ý E>Pà ZE©Eà
• 6äHÚÚ L[G ZIÝH©Ú«Eà
• ¯}¶ 8©ÚEà
• IÔ>´Cå E>Pà YETCß® Y>Tã´Eà
• 7C> HxߊÚEà
• ƒå P~>Ý
• >àŠ
• E>Pà>[N HŠLÔ>Ý Y@ÞEà
4ÛJTŠà¤OÛ[E>´Ô>TGzLÛE
>àŠ4[DJENÕ>ã
4ÛJTŠà ¤OÛ[E>´Ô>TG
P[MÚENÕ>ã 9KTNIT> 6ãNG, ¤†ÜHT>
4ÛJTŠà >àŠ ¯[L>[N @ITˆÔ>
¤OÛ[E>´Ô¤ 6E¶Ý . ¤OÛ[E>´Ô>TG
zLÛE 4ÛJ >àŠ 4[DJENÕ>ˆå
HØ}J[M ŽZO >TDMTÝ .
230
1. Kidswebindia – kidswebindia.com – HJåH©Ú IÔ>ã 4[CZJ Y@Þ>[N
8àMT PJ« ¤OÛ[E>´Ô¤Ý 4ÛE H…IT²Ý ;± ¯[LJT¤Ý
>àŠ 4[DJENÝ HJåH©xL«. 4ÛE
4[DJENÝ ¤OÛ[E>ˆå 2[GÚ«
‚KÖ@[G>ˆ³Ý ƒ>¶Ý >PGÝ
Y@³Ú«xL« . 4ÛE 4[DJENÝ 3
PJ« ¤OÛ[E>´Ô¤ ZE[PJTG
YHT±Ø>[N°Ý, PNÕ>[N°Ý
Y>TÙ©ãN« . ( 6ETKDÝ : ®ß ,
Hä>ã HT«>TÜ®, ¤OÛ[E HTCà>ã)
2. Chandamama – chandamama.com
– 4ÛJ >àŠ , HÙ[CJ 4ÛJ 6Õ>´Ô¤YE…°IT"
PKMT² Iä²Ý >[E>ã Hä†
6Õ>´Ô¤ YE…°IT ? ƒå 2×@à ¯E‡à
€[LJ ®…Û« Y>TãN 6E¶xL« .
·©EMT>, 4[DJENITG« P[KEà,
1960 >ˆà P[KJ²Ô>ÜHØC HJåHTØ}à
¬[OÛ« Iä²Ý 1970 >ˆå F©ÜH¤
ZHTØ}>ã , [>Š[G , >Ø©[K>ã
EäZHT« ƒåG×@MT> 2Վ>…Ô>ÜHØC
Iä²Ý >Š[E>ã ZHTåL HàZP²
P}PÚ[E 8©Ú«Ô Y>TÙC« .
>äLà ‚…¶>[NÔ Y>TÙ©ãN«.
3. Indiaeducation – indiaeducation.net – 4ÛE
4[DJENÝ 10-Ý P¤Ü® Iä²Ý 12-
Ý P¤Ü® ITDPß>[N ¯Eå[IJT>
ƒåG×@àY@Þ8åLTà8åG"
>PGÝ Y@³Ú«xåL ;± >àŠ
;± ƒåG×@à Y@Þ ;± >~
ENIT¤Ý. 4ÛE 4[DJENÝ 10 Iä²Ý
P[M܂åG‡à 2­ÜHÜH©Ý 2àM«
12 oÝ P¤Ü® ITDPß>´Ô¤ HàZP²
YHLÜH©Ý ;± ¯[LJTG Iä²Ý
HTC܂…¶>NTG 2†ŠJà , P~>Ý
¯[L@TKT 6[K 3¤Ý . ƒåG×@à
Iä²Ý >[M HTC܂…¶>ˆà >PGÝ
Y@Þ>[N YHT«PT> 8ˆJ 6[K
Y@³Ú«xL« .10- Ý P¤Ü® , z‚8æz
Y@Þ>NT> 4±Ô¤Ý ZHT«, HCÚETã>ã,
Iä²Ý :z8æz H}Ô¤Ý 2[GÚ«
Š…ETã>ã ZHTåL[P 4[DÔ>ÜH©Ý.
ITDPß>´Ô¤Ý >[MÚØCÝ,
;ZK ZFKÚà HM YH²Fß>´Ô¤ ;±
H…Ö[@Ô¤ ZE[PJTG 3ZMT@[G>ã,
ƒåG×@à Y@Þ 2­ÜHÜH©Ý .
ZE߶Ԥ†ÚE IG2µÚEÝ , zLÛE
PTÞÜ®>ã, 4MÔ¤ Iä²Ý Z>ãŠ>㠃åG×@‡å 8©Ú«Ô>TØ©
2[GÚ[E°Ý [IJIT> Y>TÙ©ãN«. ;± ƒåG×@à ¯>P…„å YHT«
4. 4 Û  J T Š à ¤OÛ[E>´Ô¤ P}P[IÜHTG« local-part@domain,
¯ÔxJITG zM >àŠ 4D[JENÕ>ã ZI³Ý ;± ¤†Ü‚ØC 6ETKDÝ jsmith@
pitara.com, esiksha.com, dimdima. example.com. ;± ¯>P… 4±
com, ekidzee.com, indiaedu.com, H¤>[NÔ Y>TÙ©ãN«. @ zåGÚå
vidyaonline.net, babloo.com ¯åH¤ (local-part ( 6ãÇß H¤ )
;± 2×@à YHØ} YHJ[K
ƒåG×@à
2[CJTNÜH©Ú«xL«. 4« YH±ÝHT³Ý
ƒåGª ¯ÔxJ ( ƒåG×@à 2àM« YH²F…å HJGß YHJß , 8 . >T . jsmith
ƒåG×@à) ƒåGª @TEGÕ>ã

E>PàYETCß® 231
 zLÛE 4MP@ ƒåG×@à >DÔ¤>㠃åG×@à >DÔ[> 8ÜH}
6±PTÔ¤P«
1. Gmail (www.gmail.com)
6ETKDIT>
2. Outlook (www.outlookmaill.com)
3. Yahoomail (www.yahoomail.com) 1. ¯E‡à www.gmail.
4. Rediff (www.rediffmail.com) com ENÚä¤
Y@à³Õ>ã
5. Aol Mail (aolmail.com)
6. Yandex mail (www.mail.yandex. 2. 2  à x…ZJØ
2ÔY>¶åØ xˆÔ
com)
Y@Þ°Õ>ã
3. H¶ H}PÝ ZETå²Ý . 2à
ZE[PJTG E>P[M 6ãˆC¶Ý
ƒåG×@‡åHJåHT©>ã
4. ·¤ã 4å Z@[P Š¯[L>ã
• E>Pà H…ITäLÝ
Iä²Ý E°…[IÔ Y>Tã[>[J
• Â[N[J >@Ô¤Eà Iä²Ý
IÜHTÞ¶ Y@Þ« , Y@Ô HTԌà
• ‚KÖ@[G>[N •ßÚEà
Y>T©Ô>¶Ý , ‚åGß 2©ÚE H}
• HZP©>[N HKTI…ÚEà
xˆÔ Y@ÞJ¶Ý.
• ¤µ ZP[M
5. 4ÕZ> , ™ØYC©Ü® Š±ÜHÕ>[N
• YET‰à ›JT> YETCß®Y>Tã´Eà
2[IÜHEä>TG PTÞÜ®
• @Â>›JT> YETCß® Y>Tã´Eà
6Õ>´Ô¤ x[CÔ¤Ý. 6Õ>ã
• 3PDÕ>[N 2­Ü®Eà
>C¶ÖY@Tà[M ILÛ«ŠØCTà
2àM« 6Õ>ã >DÔ[>
Få[I>ã 2ª¤PEä¤ JTKTP« ¯Jäz
Y@ÞETà , ™ØYC©Ü® Š±ÜHÕ>ã
• P@Ô>T> 6EŠJT> 4±Ô¤Ý. 4ÛE
• ZP>Ý ZFKÚà ™ØYC©Ü® Š±ÜHÕ>[N
• I‡PTG 2[IÔ> Š±ÝHŠà[M 8à ,
• 2ÖzCÜH©Ý 2©ÚE HØC[G Y>T©Ô>¶Ý
• FÝH>ITG (2µÚE¶Ý).
• 6M>Ý Hä† 6. 6Õ>ã ·¤ã >DÔ¤ «PÕ>ÜHØ©
• YHT«H[CÚEå[I PKZPä® HÔ>Ý ZETå²Ý.

•[I>ã

• EPLT>[@±Ü®Eà
• 4[CIÜ®
• ZHT‡3PDÝ
• 2>¦[I
• ¤Ü[H
• Hà4à[M

E>PàYETCß® 232
6[K, ;‡, HCÕ>ã, 8µÖzÃØCÝ • YHT±NCÔ>Ý, YI­Ô>ã,
(Animation), >TYDT‡ Iä²Ý 6[KJTCà P‰Y@³ÚEà YHTÚETå>ã
6ãNCÔ>Ý 3xJPä†å ·Ø©ÚYET[>ZJ HJåH©ÚEÜH©xåLG
Hà 7C>Ý 3¤Ý .
>TYDTˆ
• >TYDTˆ 8åH« H¶ Y@Þ°Ý
Hà 7C>Ý 8åLTà 8åG " YET‰à ¬ØHÝ , H¶ Y@ÞE‡å
“HM” (Mult) ” Iä²Ý “7C>Ý (Media) ” Y@JMTÔ>Ý, >CÚ«Eà, F>±Ý
8åL PTßÚ[E>ˆ‡±Û« YHLÜHØC« . HCÕ>[N ®DK[IÚEà ZHTåL[P
3¤Ý.
• 7C>Ý (Media): zM ŠQJÕ>[N
• ;ˆÜH¶ HCP…[@„à >TYDT‡
‚K€Ú«PÝ Y@ÞJ 2àM«
2>IT> 6ãN«/6„…JÔ>
Y@ÞJ HJåH©Ý >±Š>ã , zM
ÂØC³Cå ZFK} H¶ ;܂CÜH©xL«.
ŠQJÕ>[N Y@ÞEà , F©ÚEKITG
• >TYDTˆ„à €[LJ Z@ƒÜH> 4CÝ
Š€ZJT>Ý, Kã·ØCÚ YETC߂å
6ãN« . 4E[G HJåH©Ú«PEä¤
;± P}PÝ Y@ÞÚETã,
¯å >PGIT> ØCƒC ZPÙ©Ý.
HÚ…Ô[>, YET[MÔ>TØz
• P[K , P[K>[M , ¤Kà , HCÕ>ã ;‡
Iä²Ý 4[@
• 2߶ ÂMÝ EJT…Ô>ÜH©xL«,
Z>ØCà 6D߶, ÂMÝ 6DKÜH©Ý
• Hà 7C>Úà ;‡ , ;ˆ Š[N¶>ã
Hà7C>Úå·²>ã Iä²Ý 4[@Ô¤†Ü® 3xJPä†å
P}Šà PKMTÝ.

6[K P[KHCÕ>ã 2[@ÉØCÝ6„ÄØ©EàĄīĦĪĞıĦĬī

• €[MJTG ·²>ˆå YETCßÖzJTG
Hà 7C>Õ>ã
>TØzÚ ZETäLÚETà 6±PTÔ>ÜHØC
4JÔ>Úå IT[J 3¤Ý.
;‡ 2[@ÉØCÝ >TYDT‡ • Hà 7C>Ý , 2[@ÉØC HJGTN…å
2­HPÚ[E ZI³Ý ZIÝH©Ú«PEä¤
E>P[M ZI³Ý ®…Û«Y>TãN
6E¶xL«.
6[K2àM«HTC¿à
• 9ETP« ;å[LÜ Hä† P[KHCÝĊįĞĭĥĦĠ
YPˆÜH©ÚEÔ·}J PTßÚ[E>[N
• 4±H…DTÝ (2D) 8Ù~Ô[> 2àM«
Y>TÙ©ãN«.
ŠNÔ>Ý
• 4« Hà 7C>Úå 2}ÜH[CÔ ·²
• [>¯[LJT> 6äHÚ Y@ÞJMTÝ
3¤Ý.
(P[KEà, <ŠJÝ, Y@«Ô¤Eà) 2àM«
• ;± Få¤ ZE߶ Y@ÞJÜHØC
>~ P[K>[M YET‰à¬ØHÝ
PTßÚ[E>[N Y@Þ>NT>
• Hà 7C>Úà ;± ¤†Ü‚ØC
YPˆÜH©Ú«PEä¤ 6E¶xL«
E>Pà 8åGYPåH[E 4å­Ý

E>PàYETCß® 233
 YEˆPT>Ô >TØC HJåH©ÚEÜH©xL«
Få[I>ã
(P[KHCÕ>ã, HCÝ)
• HJGTˆ>´Ô¤ FØ® 4[CÜHTMIT>
P¤ÜH[L„à9åHà7C>Ú[E
6ãN«
HJåH©ÚEZPÙ©Ý
• 8ˆJIä²ÝŠ[KPTGY@JàHT©
• ZHÖ¦ Lå Iä²Ý HTCÚ[E POÕ¤Ý • 2 ß Ú E ¯ ã N  I ä ² Ý  8 ˆ E T G
Lå ¯ÔxJÚ«PÝ HJåHT©
• 3Þ[P ZIäY>TãN ØCƒC¶Ý • 2>ITGYETCß®
Iä²Ý ;µÕ¤ÜH©ÚE¶Ý • 4« >TYDTˆ 6±PÕ>ã ;‡[J
• Hà7C>Úå ¯ÔxJÚ«PÝ Iä²Ý POÕ¤xL«
Š[N¶>ã
• zÔ>MTG 6ãNCÔ>Ú[E
;±Õx[DÜHEä¤Ý H¤ÜHTÞ¶
Y@ÞPEä¤Ý 6Ú>ã
•[I>ãHJå¤[L¶>ã

• ZFKÝ2>IT¤Ý
Hà7C>Úå HJå>ã • ƒ>¶ÝŠ[M°JßÛE«
• 6±PTÔ¤PàzÔ>à
• ŠNÝHKÝ/HØ}Jà>ã
• €[GP>  Z@ƒÜ®  ƒ>  2>IT>
• EJT…Ü® >TØz YHØ}/Y@Jà¯[L
4±Ô¤Ý
• >àŠ/H„äz
• >ØC[IÜH«8ÜZHT«Ý8ˆEàM
• ¤†Ü® Iä²Ý EK¶ HKPà
• E>Pà YETCß®
• P~>Ý
• >TØzJˆÜ®
• YHTµ«ZHTÔ¤ Iä²Ý Š[NJTØ©

I¡Qò™ èŸø™
HàZP²P[>JTGHà7C>Õ>ã
• 3å[Må : YET[M¾K 3ETKÕ>ã
Iä²Ý zM ZFKÕ>ˆà YET[M¾K
HJGß>´Cå YETCß® Y>TãPEä>TG
;± EJT…Ü® 2àM« YHT±ã
(4[DJENÝ, FCIT©Ý Z@[P>ã)
• 31Ü[Må: ;± ¦J 6ãNCÔ>
ƒåGª @TEGÕ>ˆå 6EŠ„GTà
EJT…Ü® , 2Eå 6CG} ¹O³Ô¤
F[CYH²Ý ¯[LJTG >ä‚ÚE[M
YPˆ„à 8³Ý YETCß® Y>TãNT«
2}ÜH[CJT>Ô Y>TÙC ;± >äLà ¯[LZJ
• [S1‚…Ø ( > M Ü ® ): z M > ~ 
ƒåJà >äLà 8GÜH©Ý .
Š[NJTØ©>ã ZHTå² 3å Iä²Ý
31Ü[Må EJT…Ü®>ˆå ·²>ã P[KJ[L  ƒåGª YET‰à ¬ØHÕ>ã
6ãNG. ÂMÝ Y@JàH©ÚEÜH©Ý >ä‚ÚEà

E>PàYETCß® 234
6ãNCÔ>Ý 2àM« >äLà 2­HPIT¤Ý. • >äL‡à YFxâ¶ÚEå[I
( <Õ & PTÕ , 2003) • 7‰Jß>´Ô¤Ý H„äzJTNß>´Ô¤Ý
HJ­ãN ZFKÝ
• 8àMT >TØz>´Ô¤Ý YHT±NTETK
ƒåJà >äLà YET‰à¬ØHÝ 8åLTà 2N¶>ã
8åG" • YET‰à¬ØHÚETà HTKÝH…J Iä²Ý
• 4« YET‰à¬ØH HJåHTØ}å >äLà Lå>[N 2[CJ Iä²Ý

HKÛE PKÝ[H 6ãNCÔxJ« Š…PTÔ> ¯}°Ý.

• E>Pà Iä²Ý E>Pà

YETCß® YET‰à ¬ØHÚ[EÜ
HJåH©Ú«P[EÔ ¤†ÔxL«: @…JTG ƒå>äL‡å ¯[L>ˆå
• >äLà Y@Jà¯[LÔ¤ 3EK¶ ZE߶  >TK~>ã Iä²Ý ·²>ã
2ˆÔxL«
• >àŠ„à E>Pà YETC߂ä¤
3EKPˆÔxL«
• >äLà FCP}Ô[>>[N
I܂©xL«
• PNÕ>[N €ßPxÔxL« 裪í£L õ°Šð¬ø á죴 Þ-ð£ìƒèœ

• >àŠ YHT±Ø>[N
ªñŒGè˜ ðJŸÁMŠð£÷˜
6±PTÔ¤xL« õ°Šð¬ø î¬ô¬ñ

Ý¡¬ô¡ I¡ùμ
èô‰¶¬óò£ì™ à¼õèŠð´ˆî™
ƒåJà>äL‡åP[>>ã ²ò Þ¬ìªõO
ܬê¬ò‚îò
èŸø™
• ZF±Ô¤ ZFß @ÛÜ®>ã 4àMTE
¯ä†³ITG 3å[Må P¤Ü®>ã
• 3å[Må Iä²Ý ZF±Ô¤ ZFKT>
4[DÛE >M[PJTG >äLà
• ;±Õx[DÔ>ÜHØC Iä²Ý
;±Õx[DÔ>ÜHCTE H„äz
• H„䲊ÜHTNß E[M[I„MTG ¤µ
• ¦JIT> H}ÚEà
• HTC€®D±Cå 4[DÛ« ¦JIT>
H}Ô>MTÝ Få[I>ã
• P[M 2}ÜH[C„à >äLà
• >~ @TßÛE >äLà (CD-ROM) • ¤†Ü‚ØCZFKÚà>äLà
• >TÙ-Z>ã FTCT • €[MJTG>äLà
• ¦JZP>Ô>äLà
• I܂©P«8ˆ«
ƒå>äL‡åHJå>ã
• HJDÖY@MŠÙ[I
• H„䲊ÜHTNß>ˆå ZE[P>[NÜ
• P¤ÜH[LP@ZE[P„à[M
YHT²Ú« , H„äzJTN…å L[I[J
• Y@M¶¤[LPTG«
YHT²ÚE« 2àM
E>PàYETCß® 235
 2­Ü®Fß , Y@Þ , 7C>Ý , YH²Fß ,
•[I>ã
‚åÀØCÝ, 4[Cò>ã 3xJ 3² ·²>ã
• >~2ª>àZE[P 4±P‰ E>Pà YETCß‚à ¯ÔxJIT> ,
• 4[DJ2ª>àZE[P HÕZ>äH[P .
• 4[DJ>~LåZE[P CTÔCß. 8Ø>ß ZCMTà zÚK
• >äHPß>ã 8 à Z M T ± Ô ¤ Ý P}PÚà ;µÕ¤H©ÚEÜHØC 2­HPÔ·Ý®
YHT±ÛET« >ä‚Ô¤Ý >ä‚ÚEà ¹O‡à >äHPß>´Ô¤
• FàM EKITG ®>âYHäL E>Pà>[N 8áPT² Få[IZ>«PT> 2[IxL« 8å²
2àM«  E>Pà  6±PTÔ¤PEä>TG ŠNÔ>ÜHØ©ãN« .
Y@M¶2>Ý
Hà 7C>Úå 2ª¤¯[L„à
• 2[GÚ«E>P³Ý2}ÜH[CÔ>äLà
2†¶²ÚEà>´Ô>TG €JTJITG
ZIMTÙ[I2[IÜ®CåYHT±ÛET«
HJåHT}ä>TG ®M­D߶ 6DßÖz>ã
2àM« EäZHT« 6ãN >äLà ¯[L„å
  HTCÖ¦±Ô>Ý ¹O³Ô¤ 9äH ¯åGZK •ßITÔ>ÜHØC
E>Pà H…ITäLÝ 8åH« >±Ú«Ô>ã ¤†ÔZ>Tã>ˆå 2[CPEä¤ zLÛE P‰JT>
8ÙDÕ>ã, Iä²Ý 6D߶>[N 2[IxL« .
2­Ü®GKT ( 3z…Jß ) Iä²Ý YH²Fß
(ITDPå) 2àM« 7C>Õ>´[CZJ
9äH©Ý H…ITäLZI 3¤Ý .

P¤ÜH[LIä²Ýƒå>äLà2ª¤¯[L
P¤Ü® ƒåJà>äLà
P¤Ü®  ;±Õx[DÔ>ÜHØC«  PKÜHäL«
 ¤[LÛELå  ěx[CÔxL«
 <ZKIT…JTG>äLà  HM>äLà¯[L>ã
6ãNCÔ>Ý í HTC¿à¿M>Ý í }{ØCà¿M>ÝZE[P
í >TYDTˆ í ZE[P
í 4[DÛE«2àM« í Hà7C>Õ>ã
;Ú«[OÔ>ÜHØC« 6±P>ÜH©Ú«Eà>ã
í HPßHTÞÙØŠNÔ>Ô í ;±Õx[DÔ>ÜHØC
>TØz;ˆ7©±Pà Iä²Ý
<±Õx[DÔ>ÜHCTE
E>PàYETCß®>ã

>[MÖ Y@Tä>ã
¤†ŠMÔ>àćĢĠĬġĦīĤoI[L¯>ITG ¤†šØ© ĈīĠĬġĦīĤ o E>Pà>[N
2 à M «  z Ô > M T G  P ‰ „ à ¤†šØ©ÂMÝY>T©ÜH«
E>Pà>[N>Ù©‚}ÜH« ‚åÀØCÝĉĢĢġğĞĠĨo™NÜYH²Eà
E>PàYETCß® 236
HàP[>ÜHØC Y H T ± Ø > ã 4[DJP[MĴĢğ
ĐIJĩıĦİĢīİĬįĶ ĪĞıĢįĦĞĩİ o :ÛE†[P 4[DJENÝĴĢğİĦıĢ
HJåH©Ú«P«6ETKDÝ6Ö@…Ü® 6M>NTŠJP[MĴĬįĩġĴĦġĢĴĢğ
Iä²ÝYIT‰YHJß® ƒåG×@àĈĩĢĠıįĬīĦĠĪĞĦĩ
4[DJÝČīıĢįīĢıoP[MÚENÕ>ˆå 6ãÇß H¤ P[M ‚åGà ďĬĠĞĩ
4[DJÝ ĄįĢĞđĢıĴĬįĨ
@ I Ö  K T D   Ė Ķ Ī Ī Ģ ı į Ħ Ġ   o   K T > 4[DJEN ¯>P… IJīĦģĬįĪ ĕĢİĬIJįĠĢ
H¤Ô>ÜH©P« ďĬĠĞıĬį

ŠGTÔ>ã

Č@…JTGŠ[C[JZEßÛYE©Ú«  àƒà‡Jå

8µ«> P[M܂åGÕ>ã6ãNG
2 ƒåJà>äLà
 E>PàH…ITäLÝ8åH« 3 ƒåJàP~>Ý
2 2†¶ 4 7C>Ý
3 YET‰à¬ØHÝ 5 4[DJENÝ
4 YETCß®
5 L[I  6[K;‡HCÕ>ã
8µÖzÃØCÝ>TYGT‡
 ZF±Ô¤ZFKT>YETCß®Y>Tã´Ý Iä²Ý6[KJTCà6ãNCÔ>Ý
¯[L 3xJPä†å·Ø©ÚYET[>ZJ
2 >TØzE>PàYETCß® 3¤Ý
3 PTÞYIT‰E>PàYETCß® 2 YET[MÔ>TØz
4 ƒåGªE>PàYETCß® 3 ƒåG×@à
5 8µEÜHØCE>PàYETCß® 4 HM7C>Ý
5 4[DJENÝ
 >äHP±Ô¤Z>ؤÝL[G
PNßÚ«ÔY>TãPEä¤  Kã·ØCÚE>PàYETCß®
6E¶xåLG 2àMTE[P8[P"
2 Z>ã@TEGÕ>ã 2 PTYGT‡
3 >TØz@TEGÕ>ã 3 >Ù>TØz
5 ØCƒCÜHØC>ä‚ÚEà 4 >~
6H>KDÕ>ã 5 HÙ[D@ÛÜ®
4 >TÙZ>ã@TEGÕ>ã
 E>PàYETC߂å4[Cò>NT>
 2­HPÕ>ã¦ä²MT ‚åP±PGPä²ã
Iä²Ý>NÜHJDÕ>ãÂMÝ >±EÜH©H[P[J¤†Ü‚©>
YHLÜH©xåLG 2 ;‡
2 ‚K€Ú«P2­HPÕ>ã 3 YIT‰
3 Y@Tä>ã2­HPÕ>ã 4 YET[M¶
4 ZFK}2­HPÕ>ã 5 ZIä>TªÝ2[GÚ«Ý
5 2[CJTN2­HPÕ>ã
E>PàYETCß® 237
 8ˆ[IJTGIä²ÝHOÔ>ITG
PTßÚ[E>[NÜHJåH©Ú
Y>T©Ô>ÜH©ÝY@Þ
Y>Tã[>>[N‚åHä²xL«
ČČČz²ŠGTÔ>´Ô¤Š[CJˆ
 FTÝ9åYETCß®Y>TãNZPÙ©Ý
 E>PàYETC߂å¯ÔxJÚ«PÚ[E
2 ¦±Ô>ITGYETCß®
8©Ú«·²>"
Y>Tã[>>ã
3 8ˆ[IJTGYETCß®  E>PàYETCß®Lå>[N
Y>Tã[>>ã HØ}J‡©>
4 YEˆPTGYETCß®Y>Tã[>>ã
 >ä‚Ô¤Ý6H>KDÕ>ˆå
5 ¤†ÚE>TMYETCß®
HJå>ãJT[P"
Y>Tã[>>ã
 ƒåJà>äLàYET‰à¬ØHÝ
 ;±H}Ö@IåHT©¯[L>ãIT…
ŠNÔ¤>"
¯[L[J@TßÛE«
2 ;±P‰ÚYETCß®  P¤ÜH[L„à9åHM7C>Ú[E
3 4±P‰ÚYETCß® HJåH©ÚEZPÙ©Ý
4 HMP‰ÚYETCß®
 E>PàYETC߂å4[Cò>[N
5 8ÛEP[>[J°Ý@TßÛE«2àM
ŠNÔ¤>"

ČȤ²xJŠGTÔ>´Ô¤Š[CJˆ  E>PàYETC߂å¯[L>[N

IÜYHÙ ŠNÔ¤>"

 E>PàYETCß®P[KJ²  >ä‚Ô¤Ý6H>KDÕ>ˆå

zL܂Jà®>ãJT[P"
 P¤ÜH[L>äL³Ô¤zLÛE¯[L
JT«"
 zLÛEE>PàYETCßHTNß>ˆå
¤DÕ>[N8µ«>
 qE>PàYETC߂åĆr[J8µ«>
 Y@Tä>ã@TßÛEIä²ÝY@Tä>ã
2àMTEE>PàYETCß[H
6ETKDÚ«CåŠNÔ¤>"
 ØCƒCTE>ä‚ÚEà
6H>KDÕ>´Ô¤6ETKDÝE±>
 4[DJENÝ8åLTà8åG"
 ďĄđĘĕPTÔ¤ÝE±>
 ƒåG×@à>DÔ[>
6±PTÔ¤P«8ÜH}"
 ƒå>äL‡åHJå>[N8µ«>"
E>PàYETCß®
ČꊅPT>Š[CJˆIÜYHÙ>ã
 E>PàYETC߂åH~>[N
Š…PT>8µ«>
 E>PàYETC߂åY>Tã[>>ã
JT[P"
 8Ø>ßZC‡å2­HPÔ·Ý®
H䆖2†ÛE[EIä²Ý>ä¤Ý
2­HPÕ>[NŠNÔ¤>
 FàME>PàYETC߂å
Y>Tã[>>[NŠNÔ¤>"
 ƒåJà>äL‡åFå[I>ã
•[I>[NŠNÔ¤>
 HàZP²¹â€[M>ˆàF[CYH²Ý
E>PàYETC߂å¯[L>[N
ŠNÔ¤>"
238
 2M¤

9 3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J
@ITˆÔ¤ÝLå>ã

>äL‡åZFTÔ>Õ>ã

4ÛE2ÚJTÚàITDPß>ã>ä²ÔY>TãP«
• YHT±ãP[KJ[LIä²Ý3´[I[J•ßITÔ¤Ý>TK~>ã
• ¦JŠ‰Ü®D߶Iä²Ý¦JIܘ©
• IG2µÚEÝZIMTÙ[IIä²Ý‚KÖ@[G[J•ßÚEà
• ¯}YP}ÚEà
• @ITˆÔ¤ÝLå>ãoIGÖZ@T߶HJÝ·Ö@ÝE[IZ>THݯ[LZ>CTG
PTßÚ[E>ãZETàŠIä²ÝŠIß@GÝ

  2†¯>Ý
6Õ>ã 3´[I[J PNßÔ>
;± IEå 3´[I 8åH« 2[GÚ«
F݂Ô[>JTÞ 4±u . 6²JT> ¤DFMå>[N°Ý 6ãNCÔxJ«. 2ETP«
4±u .. 6å[G FÝ® 6Cà ›JT>, 6N ›JT> HOÔ> POÔ>Õ>ã
6åGTà ¯}°Ý……… .. ÂMIT> EÚ«ãN ¯[L„à
;µÕ>[IÔ>ÜHØ© ;±PK« FCÚ[E

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 239
¯[L[J •ßITÚ« @¯> ¹O³Ô¤
2­@…ÜHZE 3¤Ý . O  6Ù[I

3ÕxMÚà 3´[I[JÔ ¤†Ô¤Ý N  F©€[M[I

“HßæGT‡}” 8å­Ý Y@Tà , Mڕå
Y I T ‰ „ ³ ã N “H ß Y R T G T ” 8 å L
Y@Tà‡‡±Û« ‚LÛE«. FTC> A  YPˆÚZETäLÝ
ZI[C„à 2Ô>TMÚà F}ÜHPß>ã
ETÕ>ã 9ä†±Ô¤Ý HTÚKÚå
4Jà®Ô¤ EÔ>H} 2~Û±ÛE L  E[M[IÜHÙ®

¯>Â}[J “HßYRTGT” 8åL Y@Tà

¤†ÔxL« .
I  ;±Õx[DÛEHÙ®>ã

 3´[IP[KJ[L>ã T  IZGTHTPÝ

C‚ã° . { . 3àZHTßØ (1937) ·ä²ÜH}
“;±Pß 2P±ÔZ> 6…J FCÚ[E , zÛE[G
3xJPä[L €Ö@„ÔxåL 2PK« 6N€[M Y  4NÝzÛE[G
Iä²Ý 6Cà @TßÛE 2[IÜ®>ˆå
ITLÔ·}J ·ØC[IÜ®” 3¤Ý .

3´[I 8åH« “;± EIEå 3´[I„åzL܂Jà®>ã

EGÔ¤Ô Y>T©Ô>ÜHØC ¹â€[M„à • 3´[I ¦J6D߶ 6ãN«.
Y@JàH©Ý Eå[I[J ·²PET¤Ý.” – (3ß. • IT²Ý Eå[I°[CJ«
‚ >TØCà , 1950) • IK®€[M , ¹â€[M 3xJ 4KÙ}å
3´[I 8åH« IEå 6C‡JÔ> Š[G HJGT¤Ý

2†¶ , zÛE[G , IGYPµÖz , @Â>– • ¹â€[MÔ¤ÚEÔ>H} IT²Ý

3xJ HÙ®>ˆå ·ØC[IÜ® 8åHET¤Ý . Eå[I°[CJ«

” Personality ” 8åL 3ÕxMÖ Y@Tà‡à • EÚEå[I PTÞÛE«

6ãN ;áYPT± 8µÚ«Ý 3´[I[J • ;±Õx[DÔ>ÜHØC Iä²Ý

8©Ú«[KÔ¤Ý . ¯µY@JàHT©>[N 6[CJET¤Ý

• 2NŠCÜHCÔ·}J«
P ®Må >TØz[J 2†°Ý 3äLà
  3
 ´[I[JÚ•ßITÔ¤Ý
>TK~>ã
E IGYPµÖz„å ¯ßÖz
3´[I 6„…Jà, @Â>ŠJà Iä²Ý
6NŠJà ZHTåL HàZP² >TK~>NTà
R  ¹â€[MÔZ>äL4DÔ>Ý HTÔ>ÜH©xL« .

¯ÜYH±Ý >TK~>´Ý 2Pä†å

S  @Â>6L¶ 6Ø>TK~>´Ý ŽZO HCÝ 1 à

Y>T©Ô>ÜHØ©ãNG .

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 240
 2. Z P  Ü Y H T ± Ø > ã : FTNƒàMT
¦K܂>ˆå Š[N¶>[N
3´[I >TK~>ã
ZPÜYHT±Ø>ã (STßZITå)
3´[I PNßÖz[JÜ HTÔxL« .
6ETKDÝ : [EKTÞ© ¦K܂ ¦KÔ¤Ý
6„…Jà @Â> 6NŠJà
[EKTԌå 8åL STßZITå 6Cà
>TK~>ã >TK~>ã >TK~>ã
PNßÖz  EÚ[E°Ý, 2N[P°Ý
>Ø©ÜH©Ú«xL« . [EKTԌå 2N¶
6Cà
 © ¬ÙD†¶ ¤[LÛETà Z@TÝZH†ÚEGÚ[E°Ý ,
@TßÛE
ƒ¤Û±ÛETà €[MÜ®Ú Eå[I
HÙ®>ã
IGÜHTå[I 4àMT[I , 8ˆET> 8…Ö@³²Eà
Hãˆ
3xJPä[L°Ý ZET䲊ԤÝ.
ZPÜ
7Ô¤ŠÚEà 3. FKÝ® IÙCMÝ : ®Må 6²Ü®>ˆå
YHT±Ø>ã
@Â>Ý LåJT¶Ý, PNßÖz YHäL EKÝ PTÞÛE
FKÝ® FKÝ® IÙCMÚ[EÜ @TßÛ«ãN« .
3ßPÝ
IÙCMÝ HÙHT© ®Må 6²Ü®>ã 2†Šå PT„à>ã
8G 2[OÔ>ÜH©xåLG . 6ETKDÝ :
IGYPµÖz
¬ÙD†¶ ƒÔ> Y@JàHT©,
6CàP³, YHT²[I, Š[KPT>Ü
S
HCÝ3´[I[J•ßITÔ¤Ý YHT±ÚEÜHTØ}[G YHLà, ®J
>TK~>ã «MÕ>à>[N YPˆÜH©ÚE EJKT>
4±ÚEà, 3Þ¶ÚLå, zÛÔ¤Ý Lå
6„…Jà>TK~>ã ZHTåL[PJT¶Ý FKÝ® IÙCMÚå
3´[I ZIÝHTØ}à Âå² 6„…Jà Y@JàL[GÜ YHT²ÚZE
>TK~>ã 6ãNG . 2[P 2[IxåLG. FKÝ® IÙCMÚà
9äH©Ý ETÔ>Ý, ;±PG« 3´[I[J
1. 6Cà @TßÛE HÙ®>ã
YP¤PT>Ü HTÔxåL«.
2. ZPÜYHT±Ø>ã
3. FKÝ® IÙCMÝ @Â>Ô>TK~>ã

1. 6Cà @TßÛE HÙ®>ã : ;±P­[CJ  ©, Hãˆ, @Â>Ý Iä²Ý HÙHT© 3xJ[P

6Cä@TßÛE HÙ®>NTG 6JKÝ, 3´[I ™« HTÜ[H 9äH©Ú«Ý @Â>

8[C, H±Iå, ®LÚZETäLÝ, >TK~>NT¤Ý .

HMÝ, 6Cà 3ZKTÔxJÝ,

 ©
6Cä¤[LHT©>ã . ( 2@TETKDITG )
ŠZGTEITG FCÚ[E>ã 3xJ[P  Ø}å ‚åP±Ý >TK~>ã E FH…å

2P­[CJ 3´[I ™« 3´[I[J HTÔxåL« .

ZFK}JT> 4àMTIà I[L¯>IT> • z[EÛE ¤©ÝHÝ , ‚…Û« PTµÝ

HTÜ[H 9äH©Ú«xåLG. YHäZLTß , ZHT[EÜ YHT±Ø>´Ô¤
6ETKDÝ: z†J 6±PÝ 6ãN 2}[IJTG YHäZLTß. 2}Ô>}
¤OÛ[E>ã, 6Cà 7G¯äL @Ù[C @Ö@KŠà 5©H©Ý YHäZLTß.
¤OÛ[E>ã ETⶠIGÜHTå[I°Cå • YHäZLTß>ˆå 2N¶Ô¤ 2>ITG
>TDÜH©PTß>ã. 8ßHTßÜ®
3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 241
• ¤†Ü‚ØC HT‡GÔ ¤OÛ[E[J ¦JŠ‰Ü®D߶ 8åH« Eå­[CJ HMÝ ,
YHäZLTß Š±Ý®Eà (3Ù, YHÙ) HM GÝ, 8ÙDÕ>ã, F݂Ô[>>ã, 7Ô>Ý
• YHäZLTß>[N 4OÚEà (ITä²ÚETÞ , Iä²Ý 6D߶>ã 3xJPä[L Hä†J
EÛ[E) YEˆPTG HTß[PZJ ¦ JŠ‰ Ü®D ß ¶
• ¤©ÝHÚà 6ãN ¤OÛ[E>ˆå 8åxZLTÝ .
8Ù~Ô[>
• YHäZLTß>ˆå > à Š ,
@Â>ÜYHT±NTETK €[M

Hãˆ
¤OÛ[E>´[CJ 3´[I[J 6±PTÔ¤Pà
HãˆÔ·CÚà HM>TK~>ã >TKDIT>
6ãNG . 2Pä†à zM

• HãˆÔ>Ø©ÜHT©
• HTCÚYETCß®[CJ P¤ÜH[LÖ
Y@Jà>ˆ³Ý , P¤Ü®Ô¤ YPˆZJ
€>µÝ «[DÖ Y@Jà>ˆ³Ý
ITDPß>ã 5©H©PEä>TG
P[KJ[L
PTÞÜ®>ã.
“¦JŠ‰Ü®D߶” 8åH« ;±P±[CJ
• H㈄å 2N¶
¦J6D߶>ˆå, FCÚ[E>ã Iä²Ý
• H㈄à >TDÜH©Ý €²PGÖ¹Oà
HÙ®>[N 2[CJTNÝ >TD 2†PTäLà ,
• 3z…Jß>ˆå 3´[I
6Cà Iä²Ý 6DßÖz>ˆå 2}ÜH[C„à
®…Û« Y>TãPET¤Ý .
@Â>Ý
E IEå @Â> ¹â€[M 2PG«
3´[I[JÜ YH…«Ý HTÔxåL«
 ¦JŠ‰Ü®D߶9å
¯ÔxJÚ«PÝPTÞÛE«"
HÙHT© ¦JŠ‰Ü®D߶Ô>TG ¯ÔxJÚ«PÝ
‚åP±IT² :
;± E IEå ‚åHä²Ý HÙHTØ©Ö
¹O³Ý 3´[I[JÜ YH…«Ý HTÔxåLG. • ¦JI…JT[E Iä²Ý EåF݂Ô[>[J
6±PTÔ¤xL«.
• >G¶>ã , 8ÙDÕ>ã 3xJPä[L
6NŠJà>TK~>ã
6DßÛ« 6Õ>ˆå IÜ®Ô>ã 6JK
;±P­[CJ ¬ÙD†¶, 7Ô>Ý,
P‰ P[> Y@ÞxL«.
IGÜHTå[I, IGYPµÖz, 3ßPÝ
• 8« ¯ÔxJITG ZE[PZJT 2Eä¤
ZHTåL[P 3´[I[J HTÔ¤Ý 6NŠJà
¯å­…[I POÕ>>TKDIT>
>TK~>ã 3¤Ý .
2[IxL«.
• PTâÔ[>[J 6Õ>ã P‰„à
  ¦JŠ‰Ü®D߶ ITä†ÔY>TãN P‰ Y@ÞxL«.
6Mxà 6ãN YHT±Ø>[NÜ Hä†Ü • IG€[L¶ EKÔ·}J Y@J[M ZE߶
>PÜH« ”Š‰Ü®D߶” 3¤Ý. Y@ÞJ 6E¶xL«.

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 242
• IäLPß>[N ŠC 6Õ>[NÜ Hä†ZJ   ¦JI…JT[E
2> >PGÝ Y@³ÚE 6E¶xL«. ;± FH…å EÜHØC IÜ® , ¦JI…JT[E ,
• ‚L…CÝ FàM 6L¶>[N ZIäY>TãN ¦JE¤ 3xJPä†å ™« FTÝ [PÚ«ãN
6E¶xL«. IÜ®ETå ¦JIÜ® 8GÜH©Ý .
 8
 ÜH}–Õ>ã¦JŠ‰Ü®D߶
Hä†2†Û«Y>Tã ß>ã"
6Õ>ã 4MÔ¤>[N 8µ«Õ>ã 2Eå
¦JI…JT[
¯åZGäLÚ[E >Ù>T~°Õ>ã

•
•
4[DJENÕ>ã
FIÔ¤ 6EPÔ·}J ®ÚE>Õ>ã
E
• Eå[GÜHä† ¦JH¤ÜHTÞEà
• JTGÝ
• 6GÔ¤ –ZJ P‰>TØ}JTÞ 4±
• 6å[GÜHä† 6å ¤©ÝHÝ Iä²Ý
• FÙHß>ˆCÝ Z>ã P[KJ[L
• 6å Y@Jà>ˆà G¯Ý ‚åÀØCÚ[E ZAÝæ (1980) 8åHP…å ·ä²ÜH} “;±Pß
>P Eå[GÜ Hä†J €[L¶ Iä²Ý ¤[L>[N
• F݂Ô[> Iä²Ý IÜ®>[N 2[CJ >ÙC†EZM ¦JIÜ® 3¤Ý” .
8ßY>Tã
“Eå[GÜHä† ETå Y>TÙ©ãN
>±Ú« Iä²Ý •ßÜ® 3¤Ý” . 4« Eå[G
¦JŠ‰Ü®D߶¤†Ü® ;± E¤°ãN ¯µIEGT>¶Ý L[I
¯Eà ¯[LJT> ¦JŠ‰Ü®D߶ 6ãNPGT>¶Ý €[M€²Ú«Ý . ( ·ÜHß
Hä† 2†J >}GIT> 4±Ô>MTÝ æƒÚ - 1967)
3 G T à     P T K Õ > ã  Y E T C ß Û «
E å [ G Ü H ä †  ¦ J H … Z @ T E [ G  ¦JI…JT[E[JHTÔ¤Ý
Y@ÞPETà IØ©ZI YP䆰ãN >TK~>ã
FHKT>ITL¯}°Ý
PN…NÝ H±PÚG…å ¦JI…JT[E[J
€ßD„Ô¤Ý 3² H¤>[N HCÝ 2- à

Y@JàHT© >TDMTÝ .

¦JŠ‰Ü®D߶H~ÚETã
¤©ÝH¹Oà
Fݯ[CJ HMÝ , HM GÝ 3xJPä[L
;±P±[CJ ¤©ÝHZI ¯Eà HãˆÔ·CÝ
>ÙC†J 4ÛE H~ÚET[N €KÜ®> :
3¤Ý. ;± ¤OÛ[E„å PTâÔ[> ¯ÔxJIT>
FTå P‡[IJT> Y@JàH©Ý H¤ :
¤©ÝH ¹OMTà HTÔ>ÜH©xL« . @Â>
_________________________________
¯åZGäLÚä¤ ¯ÔxJ >TKDIT>
8GÔ¤ >}GITG« : _______________
2[IP« ;± ¤OÛ[E„å ¤©ÝH ¹â€[M
_________________________________
3¤Ý . ;áYPT± ¤©ÝHÚà 4±Ô¤Ý
H㈄à 8GÔ¤ ‚}ÚE €>âÖz : ___
2Õ>ÚGß>NTà ;áYPT± ¤©ÝH¯Ý
_________________________________
ZP²H©xL« .

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 243
 @TE[G
>àŠ @TßÛE @TE[G Iä²Ý 2Pß>N«
FÙHß>ã YHTµ« ZHTÔxä>TG 4MÔ¤>[N 2[CP«
¤©ÝH
IäLPß>ˆå
>±Ú«
¹Oà 3xJ[P ZFßI[LJTG 3ZKTÔxJITG
¦JÚ[E 2>…ÜHà ¯ÔxJ HÕ¤
PxÔxåLG.

H~ ¦JIÜ® 6CàZETäLÝ

2­HPÝ >TK~>ã @TE[G
E FH…å 6Cà ·² ZETäLITG E[M¯},
6±PÝ , 6JKÝ , 8[C , ZETà€LÝ ZHTåL
HÙ®>ã ¦JIÜ[H •ßITÜHà ¯ÔxJ
¦J 6Cà
F݂Ô[> ZETäLÝ HÕ¤ PxÔxåLG .

¦JF݂Ô[>
6JßÛE F݂Ô[> Y>TÙC ;±PKTà
Š[KŠà ŠQJÕ>[N >ä² Y>TãN ¯}°Ý.
S
HCݦJI…JT[E[JHTÔ¤Ý ZI³Ý 2PKTà >}GITG H~[J
>TK~>ã zLÜHT>Ö Y@Þ« ¯}Ô>¶Ý ¯}°Ý 8å²

¦JI…JT[E[J 6Jß ¦JI…JT[E Iä²Ý ¤[LÛE ¦JI…JT[E 8G

P[>ÜH©ÚEMTÝ ¦JI…JT[E

6Jß ¦JI…JT[E ¤[LÛE ¦JI…JT[E

1. PTâÔ[>Ô¤ E¤°[CJPß 1. PTO ¯Jäz 8©Ô>TEPß
2. EåF݂Ô[> 6[CJPß 2. ZHTØ}, @PTà>[N 8ß Y>TãN
HJÜH©HPß
3. €HÛE[GÔ¤ØHØ© FCÜHPß 3. 6²JäL Eå[I 6ãNPß
4. YETCßÖzJTG ¦J 4. ¯Jäz 8©Ô>TEPß
¯åZGäLÚä¤ ¯Jäz Y@ÞHPß
5. Eå€[M„à ±Ü Y>TãHPß 5. ·Ö@ ¦HTPÝ 6ãNPß
6. ‚L…CÝ FàM 6L[P [PÚ«Ô 6. Eå[G Hä† 9ä²Ô Y>TãNTIà
Y>TãHPß 4±ÜHPß
7. 9ITäLÕ>[N @xÚ«Ô Y>TãHPß 7. Eå EPä[L I[LÔ> IäLPß>[N
Hä† ¤[L·²HPß
8. 6²JTGPß 8. FTØCƒå[I 4àMT±ÜHPß
9. >}GITG ¯Jäz[J 9. IäLPß>ˆå ZE[P>[N
ZIäY>TãHPß 2MØzJÝ Y@ÞHPß
10. ¦JIT> Y@JàH©HPß 10. •ßÔ>ITG ¯}¶>[N 8©Ô>
4JMTEPß

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 244
FÝHMTÝ . 4Eå Š[NPT> 2Pß>´Ô¤
¦JI…JT[E 2>…Ô¤Ý . ¦JI…JT[EPNßÚEà
H~2­HPÝ • ¦J ŠIß@GÚ[E €²Ú«Õ>ã
H~[J Y@ÞPà L[I Iä²Ý H~[J • 3ZKTÔxJITG FCÚ[E>[N
L[I°Cå Y@Þ« ¯}Ô¤Ý Lå. EFH…å 7Ô>ÜH©ÚEà
3´[I[JÜ HTÔxåL« . • Eå[GÜHä† 2 €ƒCÝ HTKTØ©Eà

FÙHßIä²ÝIäLPß>ˆå>±Ú« • 6Õ>[N HTKTØ}J 3 ŠQJÕ>[N

IT[M ZFKÚà 8µ«Õ>ã
FÙHß Iä²Ý IäLP…CÝ 4±Û« P±Ý
ZFß Iä²Ý 8ßI[LJTG ‚åÀØCÔ
• FàM[EZJ Y@Þ°Õ>ã
>±Ú«Ô>ã ;±P…å I…JT[E[J
2>…Ô>ZPT 2àM« ¤[LÔ>ZPT ¯}°Ý.
 7Ô¤ŠÚEà
 ¦JI…JT[E„åP[>>ã
6Jß ¦JI…JT[E (High Self-Esteem) –

7Ô¤Š
ZFßI[LJTG 8ÙDÕ>ã , 6Õ>[N°Ý ,
Y@Jà>[N°Ý Iä²Ý 6Õ>ã
8ß>TMÚ[E°Ý €ßD„Ô¤Ý

¤[LÛE ¦JI…JT[E (Low Self-Esteem) –

8ßI[LJTG 8ÙDÕ>ã, 6Õ>[N°Ý,
ÚEà
Y@Jà>[N°Ý Iä²Ý 6Õ>ã
8ß>TMÚ[E°Ý €ßD„Ô¤Ý

Y@JàHT©

Eå[GÜHä†
1. FTå IxâÖzJT> 4±ÛZEå, ______________________________________________________
_________________________________________________________________________ YHTµ«.
2. 8å FÙHß>ã 8å[GÜ ZHTå² _________________________________________________
__________________________________________________________________________________.
3. __________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________GTà FTå YH±[I 2[CxZLå.
4. __________________________________________________________________________________
______________________ 3> FTå 4±ÛE YHTµ« 8å ¤©ÝHÝ @ÛZET@IT> 4±ÛE«.
5. H㈄à FTå ________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
______________________________________________________ à FåLT> 4±ÔxZLå.
6. _____________________________________________________________________
____________________________ 8å[G EÚ«PƒÔ>PGT> [PÚ« 4±ÔxL«.

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 245
3´[I PNßz„à ƒ> ¯ÔxJ ZFTÔ>Õ>ˆà
ZE[P>㠊±ÜHÕ>ã
;å² 7Ô¤ŠÚEà 3¤Ý . 7Ô¤ŠÚEà
8åL PTß[EJTG« “Movere” 8åL 4Mڕå
PTßÚ[E„‡±Û« ZETå†J« . 4Eä¤
2[@¶ (Move) 4JÔ>Ý (Motor), F>ßEà
HEäLÕ>ã Y@Jà>ã ±Ü
(Motion) 8å² YHJß . FI« ZE[PÔ>T>
Y@ÞJÔ ·}J @Ô 2àM« 3äLà 3¤Ý .
P[KJ[L
“7Ô>Ý 8åH« ¾Ù©Eà, ETÕ¤Eà Iä²Ý
HOÔ> POÔ>Õ>[N ZFßFCÚÖ Y@à³Eà”
¤ZKT Iä²Ý ¤ZKT 8åHPß “7Ô>Ý
>ä²³Ô¤ ;± ŠE 2}ÜH[CJT¤Ý 8å²Ý
7Ô>Ý, >äL‡à 3ßPÚ[E 6ÙCTÔ¤xL«”
8å²Ý ·²xåLGß . ( Z> . FT>KTAå ,
2002)
• ¯Jäz 2àM« H~„à >PGÚ[E
ZE[PđĢĢġ
ZE[P 8åH« ¤[L¶ 2àM« zM
2PzJÕ>ˆå HäLTÔ¤[L . 4« HEäLÝ
9äH©Ú«Ý 6Cà 4OÜ® €[MJT¤Ý.
2}ÜH[C ZE[P>NTG 6D¶ , Eٔß
Iä²Ý ¾Ô>Ý 3xJPä†à ¤[L¶ 9äH©Ý
ZHT« HEäLÝ 9äHØ© @I€[MJäLà
9äH©xL« . 4MÔ[> 2[CPEä¤ ZE[P
ETå ¯Eà €[M 4Eä¤ ¾Ù©Eà
>TK~JT> 6ãN« .
EÔ> [PÔ> 6E¶xL«.
• 4MÔ[> 2[CÛE ‚åG±Ý ZI³Ý
4MÔ[> 2[CPà
4±Ô¤Ý.
7Ô>¦Oäz
YETCßÖzJTG ¦Oäz P}PÚà 7Ô>
¦Oäz F[CYH²xL« . 4ÛE ¦Oäz HCÝ
3- à ŠNÔ>ÜHØ©ãN« .
4JÔ>ÜH©EàćįĦijĢ
ZE[P 4JÔ>ÜH©E³Ô¤ P‰P¤ÔxL« .
ZFTÔ>IT>
4« 4KÙCTP« H}JT> 2[IxL«.
4JÔ>ÜH©Eà 8åH« ZE[PJäL HEäL
€[M 3¤Ý . 2[IJäL HEäLÝ Iä²Ý
2[IJäL FCÚ[EÔ¤ 4µÚ« Y@à³Ý
€[M 3¤Ý . 6ETKDIT> ;±P±Ô¤ Hz
Iä²Ý ET>Ý 8©Ô¤ÝZHT« 6D¶ 6ÙHEå
ÂMÝ 4ÛE 4JÔ>ÜH©Eà ¤[LÔ>ÜH©xL«.

¾Ù©EàČīĠĢīıĦijĢ
8ÛE ¹O‡³Ý FÝ FCÚ[E[JÖ Y@JàH©Ú,
ZE[P
P‰FCÚ , HKTI…ÔxåL[E ¾Ù©Eà
8åxZLTÝ . FCÚ[E[J 7Ô¤ŠÔxåL
P[>„à 2« ZFßI[LJT> 2àM«
4MÔ¤ Y@Jà>ã
8ßI[LJT>¶Ý 4±Ô>MTÝ. 6ETKDIT>
HzJTG« 6D¶ @T܂©PEä¤ ;±
¾Ù©EMT> 2[IxL« . 2ÜHz •ßÛE‚å
@I€[M 9äH©xL« .
7Ô>Ý

4MÔ¤ĊĬĞĩ
6C‡à HEäLÝ ¤[L°Ý ZHT« FCÚ[E
S
HCÝ 7Ô>¦Oäz (Behaviours) 7Ô¤ŠÔ>ÜH©xL«.
3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 246
6ETKDÝ: 6D¶ 6ÙC ‚å 6Cà zÔ>à PTÞÛE @¯ETJÚ ZE[PÔ¤ 9äH
@I€[M„à 4±ÔxL« . 3EMTà HEäLÝ 8áPT² 7Ô¤ŠÚEà , 6C‡Jà ›JT>
¤[LxL« . HEäLÝ ¤[L°ÝZHT« @Ô PNßÖzJ[CxåL« 8åHE[G ITæZMT
PTÞÛE Y@JàHTCTxJ 4MÔ[> EÛ«ãNTß .
2[CxZLTÝ. 4MÔ[> 2[CÛE¶Cå ±Ü
1. 6 „ ß PTâPEä>TG 2}ÜH[CÚ
9äH©Ý .
ZE[P>ã : 6Mxà 6„ß PTâPEä¤
™Ù©Ý ZE[P>ã ZETå²Ý YHTµ« 6D¶ , EÙ”ß , 6[LŠCÝ ZHTåL
2©ÚE 7Ô>¦Oäz YETCÕ¤xåL« . ZE[P>ã 2}ÜH[CÚ ZE[P>NT¤Ý.
2. H T « > T Ü ® Ú Z E [ P > ã : 4 « ; ±
9.4.4.1 7Ô¤ŠÚE‡åY>Tã[>>ã ¤[LHT©[CJ ZE[PJT¤Ý. 6C‡Jà
ZE[P>㠀[LZPäLÜHØC¶Cå
ITæZMTŠå2©Ô¤ÚZE[P>ã
•Õ¤ Iä²Ý 2Ö¦²ÚEà
Z>TØHT©
ZHTåLP䆇±Û« 6C[MÜ
HT«>TÚ«ÔY>Tã´Ý 6D߶
HT«>TÜ®Ú ZE[P>ã 8GÜH©Ý
(8.>T: PÕx>ˆà HDÚ[EÖ
Z@ƒÚ«[PÚEà, 3°ã>Tܘ©
>O>Úà HDÚ[EÖZ@ƒÚEà)
3. 2å® Iä²Ý 6…[IÚ ZE[P>ã :
2å®>TØCÜH©Eà , ;å†ÜZHTEà ,
9ä²ÔY>Tã´Eà, 2­IÚEà
ZHTåL[P 2å®Ú ZE[P>ã
8GÜH©xåL«.

7Eå€[L¶Ú E IE­Ý
ZE[P>ã
2P­[CJ
62O¤DßÚ ZE[P>´Ý
ZE[P>ã

5@TE[GÚZEP[>ã

¦JI…JT[EÚZE[P>ã

2å®Iä²Ý6…[IÚZE[P>ã

HT«>TÜ®ÚZE[P>ã

6„ßPTâPEä>TG2}ÜH[CÚZE[P>ã

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 247
4. Eå IÜ®Ú ZE[P>ã: @Â> 2ÛEæ«,
®>â ¦JI…JT[E ZHTåL[P
@¯ETJÚà YHLÔ·}J EåIÜ®Ú
ZE[PJT¤Ý.
5. 2 [ C ¶ Ú Z E [ P > ã : 4[P 2†¶
@TßÛE ZE[PJT¤Ý . Y@Þ>ˆå
ÂMÚZET© YETCß® Y>Tã´Eà ,
8[E 8ÜH} Y@ÞJ ZPÙ©Ý 8å²
2†Û±ÚEà , YHT±Ø>ã , €>â¶>ã ,
¤†š©>ã Hä† 2†Eà, YETCß®>[N
Hä† 2†Eà , Y@Jà¯[L[J 2†Eà ,
HàP[> 2†¶ @TßÛE Y@Jà>[N  P[KJ[L
4[DÚEà 3xJ[P>´Ý 4à
“;± FH…å PTâÔ[>Ú ZE[PJTGPä[L
2CÕ¤Ý.
2[C°Ý YHT±Ø© 9äH©Ý 2µÚEÝ
6. 2 O ¤ D ß Ú Z E [ P > ã : ¾Þ[I,
IG2µÚEÝ 8GÜH©Ý . ( Y@àZJ – 1956)
2O¤ , ¯[L , >[M , FJÝ 3xJ[P
2O¤DßÚ ZE[P>ã 3¤Ý.  IG2µÚEZIMTÙ[I
Žâ€[M 2}ÜH[CÚ ZE[P>ã
;± ¹â€[M[J [>JT´Ý ¯[L[J°Ý ,
€[L¶ YHLTETPß>ã 2O¤DßÚ
2>ITG 8ßHTßÜ®Ý IG2µÚEÚä¤
ZE[P>[NÜ Hä† z†«Ý zÛÚ«Ü
>TKDITxåL«. HàZP² €>â¶>ã,
HTßÜHà[M.
8ßHTßÜ®>ã, Z>T…Ô[>>[N 2Pß
7. E å  [ L ¶ Ú ZE[P>ã: ;±På
2Pß>´Ô¤ 9äH >Ø©ÜHT©>´Cå
8áPN¶ Y@JàLå 6[CJPGT>
HKTI…ÜH« IG2µÚE ZIMTÙ[I 3¤Ý.
4±ÛET³Ý 2EäZ>äH 2>HØ@
PNßÖz YH²P[EZJ EåGTäLà
 IG2µÚEP[>HT©
¯µ[I YHL 6E¶Ý ZE[P>ã 8G
ITæZMT 4ÚE[>J Z>TØHT©>[N IG 2µÚEÚ[EÔ Žâ>ÙCPT²

P¤ÚETß. P[>ÜH©ÚEMTÝ :

 IG2µÚEÚGTà9äH©Ý
  IG2µÚEZITMTÙ[I Š[N¶>ã
IG 2µÚEÝ 8åH« FI« PTâŠà IG 2µÚEEGTà 6C‡à Žâ>ÙC
6Cà 2àM« IGÝ 2àM« HàZP² •Õ¤ 9äH©xL« . 2[P>ã
IGYPµÖz 3xJPäLTà 9äH©Ý
• 4EJÝ ZP>IT> «}ÚEà
2µÚEIT¤Ý .
• E[MP‡
• >µÚ« Iä²Ý ZETãHØ[C>ã
IG2µÚEÚGTà9äH©Ý 4²Ô>Ý 9äH©Eà
Š[N¶>ã • ¯«¤ P‡
1. 6C‡à 2Y@`>…JÝ • ZP>IT> ¦PTzÚEà
2. z M P[>JTG IxâzJäL • ŠJßÚEà Iä²Ý HTEÕ>ˆà ŠJßÚEà
IGYPµÖz>ã • P„ä² ‚KÖ@[G>ã , ¤IØCà Iä²Ý
3. ILÔ> ¯}JTE 6L¶>ã P„ä² ZHTÔ¤
3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 248
 IG2µÚEÝ

€[LZPLTE3[@ IGZPE[G 6JßIG2µÚEÝ ¤[LPTGIG2µÚEÝ

ZFß[I[LJTGIG 8ßI[LIG2µÚEÝo ;ZKIT…JTGZP[M

2µÚEÝoZFß[IJTG 2>ITGZP[MH´
8ßI[L8ÙDÕ>NTà >TKDIT> Š±ÜHƒàMTEH~>[N
8ÙDÕ>ã 9äH©ÝIG2µÚEÝ YETCßÛ«Y@ÞEà
€[LZPLTE[P

ĖıįĢİİ8åL3ÕxMY@Tà‡à;áYPT±8µÚ«ÝIG2µÚEÚ[E¤†Ô¤Ý
S > ‚åGTà €à ( 4²Ô>ITG ¹â€[M„‡±Û« ŠMx 4±ÚEà )

T > 3OIT> ÂÖ¦ 8©ÚEà ( 6Õ>´Ô¤ ‚}ÚEITG[E ZE߶ Y@Þ> )

R > <ÞYP©ÚEà ( ®ÚE>PTzÜ® / ¤ˆJà / 4[@Z>ØCà )

E > 6CäH„äz ( 6CäH„äz„å ÂMÝ ZIäY>TãN¶Ý )

S > ¾Ô>Ý ( ZE[PÜH©Ý ZHT« <Þ¶ 8©Ú«Ô Y>Tã´Õ>ã )

S > ZHÖ¦ ( ‚L…CÝ IGÛLÛ« ZH¦Õ>ã )

 IG2µÚEÚ[E€ßPxÔ> • 6Õ>ã IG[E ENßÚÔ Y>Tã´Õ>ã

6E¶Ý6Ú>ã • IGä¤ ;áPTE ¹â€[M>[NÚ
IG2µÚEÚ[E €ßPxÔ> 6E¶Ý zM 8ˆJ EŠßÚ«Ô Y>Tã´Õ>ã
6Ú>ã • 6Cà Y@JàHT©>ˆà 5©H©Eà
• 6Õ>ã ZFKÚ[E €ßPxÚ«Ô
• IG 2µÚE ¹â€[M„‡±Û« ŠMx
Y>Tã´Õ>ã.
4±ÚEà
• 2>IT> ¾Õ¤Õ>ã
• 6Õ>[N –Õ>ã @ITˆÚ«
Y>TãNT•ß>ã , ‚L…CÝ IGÝ LÛ«
ZH¦Õ>ã

IG2µÚEZITMTå[I„å¬ØHÕ>ã

4[@[J YHTµ«
Z>ØCà HJ~ÚEà ZHTÔ¤

ZP}Ô[>JTG
z…Ü® Š[NJTØ©>[N JTGÝ
Š[NJT©Eà

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 249
 Y@JàHT©

Žâ>ÙCPä[L 3KTÞÛ« 6Õ>ã 2­HPÕ>[N ¤†Ü‚C¶Ý . ŽâÔ>ÙC ¹Oà>ˆà

6ãNPä[LÜ H}Ú« >CÛE P±CÚà –Õ>ã 2­HŠÚE €[M[I>ˆà FàM
IG2µÚEÝ , ZIT@ITG IG2µÚEÝ3xJPä[L — }Ô Y@ÞJ¶Ý .

¹â€[M FTå>CÛE FàM ZIT@ITG

3Ù©4ÛE IG2µÚEÝ ¹â€[M
2­HPÚ[E 6ä@T>ÜH©ÚJ >TKDIT>
2­HŠÚZEå zLÛE[EY@ÞJ YH±ÝHTMTG
[PÚEY@Jà ZFKÕ>ˆà
>P[M
2[Cەß>ã
 ®
 JFHß>[NÖ
@ÛÚEà
 ;ÚE¤µŠà9äH©Ý
IG2µÚEÝ
 FÙHß>ãIä²Ý
6Cå‚LÛEPß>ˆCÝ
@Ù[C
 ZETàŠ2[CÛE
ZE߶>ã
 –POÕxJH…¦Ü
YHT±Ø>ã
 –HÕ¤Y>TÙC
HMY@JàHT©>ˆà
6å­[CJ€[M[I
 Y
 HäZLTß>ˆCÝ
PTÔ¤PTEÝ
 6DßÖz>[N
YPˆZJä²Eà
 YPˆZJ²ÝZHT«

xÙCàY@ÞEZHT«

–Õ>ã ”ZIT@ITG IG2µÚEÝ” 8åL YHØ}[J Âå² ¯[LÔ¤ ZIà √ }Ô

ŠµÛETà IG2µÚE €[M 2>Ý 6ãN FHß 3Pß . ( PJà ÂÚEPß>´Cå
>MÛ«[KJT©Õ>ã )

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 250
 EFHß3Þ¶

EFHß >N 3Þ¶

¦ƒÚKT 2©ÚE FTã >T[M„à F[CYH²Ý 4² ZEߊä>T> H}Ú« Y>TÙ}±ÛETã.

4KŠà 1 I~ P[K H}ÚETã . 2Eä¤ ZIà >PGÝ Y@³ÚE ¯}JTE HØ@Úà >T[M
6 I~Ô¤ 2MTKÝ [PÚ« ŠØ© ¾Õ> Y@åLTã . 2Pã HEäLÚ«Cå 4±ÛÚETà
ZEߊà 2>ITG IÜYHÙ>ã 8©Ô> ¯}JT« 8åL 8ßI[LJTG 8ÙDÝ
IG«Ô¤ã <} Y>TÙ}±ÛEETà 2P´Ô¤ ¾Ô>Ý PKTIà ®KÙ© Y>TÙ}±ÛETã .
>T[M„à 8µÛ« E[MP‡°Cå , @T܂CTIà ZEßŠä¤ Y@åLTã . ŠGTÚET[N
LÛE YHTµ« 2P±Ô¤ HM ITäLÕ>ã 9äHØC« . 2Pã 4EJÝ ZP>IT> «}ÚE« ,
[>>ˆå ŠJß[P YPˆÜHØC« IG« YPä†CIT> >TDÜHØC« .

4« ZHTåL ¹â€[M 6Õ>´Ô¤Ý 9äHØ}±Ô>MTÝ. ITDPß>´Ô¤ YHT«PT>

ZE߶ ;± @PTMT> 2[IÛ«ãN« . zMß YPä† >TÙxZLTÝ zMKTà 8ßÔ>
¯}JTIà ZHTKT©xLTß>ã .

PTâÔ[> 8ÜYHTµ«Ý @PTà €[LÛEET> 4±ÔxL« .

zÛE[G 2àM« zÛE[G Y@Jà

1. ZIZM EFHß >N 3Þ¶ ·LÜHØC ¯[L>´Ô¤ ‚KÖ@[G[JÚ •ßÚEà 8å²
¹â€[M[J ZIäY>TãN 3 YHJß. 4ÛE Y@JMTG« YETCß
P‰>[N ·²>, 3ZMT@[G„å ÂMÝ 4MÔ¤
2. 4ÛE EFHß >N 3ފ‡±Û« €[LZPäLÜH©xL« .
–Õ>ã 8åG €GÔxœß>ã

“YHT«PT> ;± ‚KÖ@[G[JÚ

  ‚KÖ@[G[JÚ•ßÚEà •ßÔ> Z@TE[G Iä²Ý ‚[O±ÚEÝ

¯[L ÂMÝ HàZP² °Ú>[N ¯Jäz
 P[KJ[L
Y@ÞxLTß>ã . ”

JTß 8ÜYHTµ«

8ÕZ>
 ‚KÖ@[G[JÚ•ßÚE‡à
8ÜH}
‚KÖ@[G HTÔ¤Ý>TK~>ã
8åG JT[K • 3KTÞÛ« 2†°Ý 2†PTäLà 4å[I
9å • ZHT«ITG >±Ú«>ã 4àMT[I
8ÛE
• EPLTG zÛE[G Iä²Ý FCP}Ô[>>ã
• ¹â€[M>´ÔZ>äH ZH¦Ý Lå
4å[I
¤†Ü‚ØC ‚KÖ@[G>´Ô¤ •ß¶>[N • ¯å·Ø}ZJ EPLTG ¯}¶ Y@ÞEà
>Ù©‚}ÜH[E ZFTÔ>IT>Ô Y>TÙC • ZHT«ITG Š‰Ü®D߶„å[I
3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 251
 s;± ‚KÖ@[G[JÚ •ßÔ> ;ZK P‰ 8.>T: ZPYLT± ITDPå 2ÛE ITDPå
2[E 6±PTÔxJ zÛE[G[J  Ø}ä¤ 2±xà 4±Û« P±PET> [PÚ«Ô
ITä²P«ETå . ” 3àHßØ :åæ“å Y>TãZPTÝ. 2ÛE ITDP­Ô¤ IZM…JT
(1879 – 1955) >TÞÖ@‡à ¦> GIT> 6ãN[E 2På
ÂMÝ YE…Û« Y>TãNMTÝ.

 ‚
 KÖ@[GÚ•ßÜHà6ãN
€[M>ã
”ATå ¼„” ‚KÖ@[G[J •ßÔ> ‚åP±Ý
P‰¯[L>[N P¤Ú«ãNTß
1. ‚KÖ@[GÜ Hä†J Š‰Ü®D߶ –
‚KÖ@[G>[NÜ Hä†
Š‰Ü®D߶ ¾ÙCÜ YHLZPÙ©Ý .
‚KÖ@[G[JÜ Hä†J
YHLZPÙ©Ý. 4«ZP
2PG« ‚KÖ@[G[JÚ •ßÔ> 4J³Ý.
8.>T: ;± P¤Ü® ITDPå YETCßÛ«
Š©¯[L„à 4±ÛETà
ITDP­Ô¤ 8åGPT„ä²? 8åH[EÚ
YE…Û« Y>TãN 3Pà ZPÙ©Ý .
2. ‚KÖ@[G[J 2[CJTNÝ >TªEà–
‚KÖ@[GÔ>TG ¹â€[M[J
>ÙC†Û« Y>TãN ZPÙ©Ý . >CÛE
>TM 2­HPÕ>[N €[G¶ ·ßÛ«
€>â>TM ‚KÖ@[G>ZNT© 9ETP«
YETCß® 6ÙCT 8åH[E >ÙC†J
ZPÙ©Ý.
8 . >T : 2[GP±Ô¤Ý ‚}ÚE 2ÛE
ITDP­Ô¤ 8åG 3„ä² 8åH[E
P¤Ü‚à 6ãN 2[GP±Ý 2[CJTNÝ
>TD ZPÙ©Ý .
3. ® 㠈 Š P K Õ > [ N Z @ > … Ú E à –
‚KÖ@[GÔ¤Ú •ß¶>TD
E>Pà>[N Z@>…ÚEà
•ßÚE‡å 2©ÚE H}JT¤Ý.
3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã
4. > ± « Z > T ã 6±PTÔ>Ý –
‚KÖ@[G„å Eä>T‡>ITG •ßŠå
2­ITGÚ[E 9äH« ( 2 ) Eã´H}
Y@ÞP« 4ÛE 4KÙ}à ;å²
9ä®[CJ[I[JÖ Z@TÚE ‚åGZK
¯E‡à ETå 9ä²ÔY>TãNÜH©Ý.
2†[PÜ 8 . >T : 9å 2ÛE ITDP[G IØ©Ý
2PGTà IZM…JT >TÞÖ@à ETÔxJ« ? IäL
ITDPß>ã 4ÛE ŠGTŠä¤
€Eß@GITG >TKDÕ>[N 6ÚZE@IT>
€[GÜHTß>ã. 1. ;±ZP[N
2ÝITDPå IZM…JT >TÞÖ@à
2ÛE
PÛEPß>[N HTßÔ> Y@冱Ô>MTÝ .
2. Y>T¦P[M 4àMTIà ¾Õx
4±Ô>MTÝ. 3.  Ø}ä¤ 2±xà Eٔß
ZEÕx 4±Ô>MTÝ ( 2 ) ZP² >TKDÝ
8« ZPÙ©ITGT³Ý 4±Ô>MTÝ .
5. •ß¶ ·Là 2àM« Iܘ©: 9ZE­Ý
;± •[P IØ©Ý >±«Z>TNT>
6±PTÔ> ZPÙ©Ý.
8.>To2PåIZM…JT>TÞ@‡à4±Û«
¤DI[CÛ« HãˆÔ¤ ™Ù©Ý PÛE
YHTµ« 6ÚZE@ITG >TKDÕ>[N
H…Z@TÜHTß>ãEG« Ø}ä¤2±xà
YH…J ¤Ø[C 4±ÛE« 8å²Ý 2à
E Ù ” ß  Z E Õ x J E T à  Y > T ¦ Ô > ã
6äHÚJTG«8å²Ý;±FTãŠJß[P
2>IT>4±ÛEETà4KŠàY>T¦P[M
6E¶Ý
4àMTIà¾ÕxJET>¶Ý2EGTà4KŠà
‚KÖ@[G
Y>T¦Ô>ã>}ÚEG8å²·†GTå
252
6. YHT«PTG >±Ú« : ;± ¤†Ü‚ØC Y@JàHT©
¹O‡‡±Û« YHT«PTG
Y>Tã[>[JÔ >TDà YHT«PTG ‚KÖ@[G>ã : JTKTà ? 8åG ? 8ÜH} ?

>±ÚET¤Ý. 9äHØC« 8åH[E 8µ«Õ>ã _____

_____________________________
_____________________________
i) Z@ä² €MÕ>ã 6ãN H¤„à _____________________________
;áYPT±P±Ý 4KŠà Y>T¦P[M _____________________________
4àMTIà ¾Õ>Ô ·CT«. _____________________________
_____________________________
ii) F à M HOÔ>POÔ>Õ>ã
_______________________
Y>TÙCPß>[N 4ÛE ZFTÞ ETÔ>T«.
2Eå Š[N¶ 8åG ? ____________
_____________________________
:Û« “I” „å G@… ‚KÖ@[G[JÚ _____________________________
•ßÔ¤Ý 2ª¤¯[L ______________________________
1. 8ÙDÝ (Intention) - ‚KÖ@[G ‚KÖ@[G[J •ßÔ> 4KÙ© zLÛE
•ßÔ¤Ý 4MÔ[> ¤†ÜH« P‰>[N 8µ«Õ>ã ?

2. 3ßPÝ (Interest) - ‚KÖ@[G 8åG ? 1.____________________________

4ÛE ‚KÖ@[G[J –Õ>ã 8áPT² _____________________________
Y@Jà¯[LH©Ú« ß>ã _____________________________
3. Š @ T K [ D(Investigate) - ____________________________
‚KÖ@[GÔ>TG >TKDÕ>ã? 2.____________________________
_____________________________
4. E [ M š © (Intervene) -
_____________________________
‚KÖ@[G>ˆGTà 9äH©Ý Š[N[P
____________________________
¤[LÜH«
8åGTà 8ÜH} ‚KÖ@[G[J E©Ô>
5. Y@JàH©Ú«P« (Implement) - zÔ>à
¯}°Ý ? ______________________
™Ù©Ý PKTIà 8ÜH} €KÛEKIT>
_____________________________
•ßÜH«?
_____________________________
 ‚
 KÖ@[G>[NÚ•ßÔ¤Ý _______________
Lå>[N2>…Ô>Y@Þ°Ý 3. 8ß>TMÚà FTå Š±Ý®P« ___
¤†Ü®>ã _____________________________
• EßÔ>›JTG ®±Cå Â[N ZP[M _____________________________
Y@Þ°Ý Š[NJTØ© _____________________________
• 4KŠà FåLT> ¾Õ¤Eà _____________________________
_____________________________
• ;± zM ETNÕ>[N >ÙC†Eà
___________
• ZJT>T H„äz„à 5©H©Eà
• FCGÝ

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 253
  ¯}YP©ÚEà  P[KJ[L
ZAÝæ æZCTGß 8åHP…å
·ä²ÜH} ¯}YP©ÚEà 8åH«
8ÛE ;± ¤†Ü‚ØC ‚KÖ@[G[J •ßÔ>,
>ÙC†°Ý ;± P‰ ¯[LJT¤Ý.
( ZIÚÃ , 2011)
P‰
 ¯}YP©ÚE‡åY@Jà
Š±ÜHÝ ¯[L>ã

–Õ>ã
;± FàM ¯}[P 8©Ô> YHT²[I
Iä²Ý >PGITG zÛE[G ZPÙ©Ý.
ZE߶ ŽâÔ>ÙC FCP}Ô[>>ã FàM
¯}¶>[N 8©ÜHEä>TG ¯ÔxJITG
P‰¯[L>ã .

H} 1 – ‚KÖ@[G[J >ÙC†Eà – •ßÔÜHC ZPÙ}J

2}ÜH[C ‚KÖ@[G[J ¤†Ü‚©P«ETå ‚KÖ@[G[JÚ
•ßÜHå ¯EàH}€[M 3¤Ý .

‚KÖ@[G
H} 2 – HàZP² P[>JTG ¯}¶>ã – 2©ÚEH}JT>
•ß¶ •ß¶ •ß¶ 2ÛE ‚KÖ@[GÔ¤ HàZP² P[>JTG ¯}¶>[N
>ÙC†Eà .

H} 3 – ITä² ¯}¶>[N Iܘ© Y@ÞEà – ;áYPT±

‚KÖ@[GÔ ¤†J HàZP² •ß¶>ˆå Få[I , •[I>[N
ITä²>[N
I܂© 3KTÞÛ« Iܘ© Y@Þ« ¯ÔxJÚå 2}ÜH[C„à
ZE߶ Y@ÞJÜHC ZPÙ©Ý .

H} 4 – 4² •ß[P ZE߶ Y@ÞEà- Iܘ© Y@ÞJÜHØC

¯}¶>[N ™Ù©Ý 3KTÞÛ« 2܂KÖ@[G[J •ßÜHEä>TG
@…JTG ¯}[P ZE߶ Y@ÞEà .

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 254
 •ß¶ H} 5 – •ß¶>[N F[C¯[LÜH©Ú«Eà – •ß¶>[N
Y@JàH©ÚE
ZEßÛYE©ÚE ‚å 2[P>[N Y@JàH©Ú«Eà
¯}YP©ÚE‡å ¯ÔxJ H~JT¤Ý . 9YGåLTà ;±
•ß[P Y@JàH©Ú«Pà 5©HØ©ãN 2[GÚ« IÔ>´Ý
EÕ>ˆå ETÔ>Õ>[NÜHä† 3ßPIT> 4±ÜHß.
YPä†>KITG ¯}¶>[N 8©ÜHEä¤ 4« ƒ>¶Ý 2PzJÝ.

H} 6 – •ß[P >Ù>T~ÚEà – <ß •ß[PÔ >ÙC†Û«

b˜¾è¬÷
è‡è£Eˆî™
2Pä[L Y@JàH©Ú«P« IØ©Ý ¯}YP©ÚEà 3>T« .
•ß[P F[C¯[LH©ÚEÜHØC ‚å 2ÛE •ß[P >Ù>T~ÜH«
ƒ>¶Ý 2PzJIT¤Ý . 2ÜYHTµ«ETå 2ڕߊGTà
9äH©Ý ¯åZGäLÚ[G 2†J¯}°Ý .

ĖĬIJįĠĢĴĴĴğIJķķĩĢĠĬĪĞįıĦĠĩĢİİıĢĭİıĬġĢĠĦİĦĬīĪĞĨĦīĤĭįĬĠĢİİİĥıĪĩ

 ¯
 }YP©Ô¤ÝL[GPNßÚ«Ô  FàM•ß¶E±HPß>ˆå
Y>TãN6E¶Ý>TK~>ã ¤DÕ>ã
‚åP±Ý>TK~>ã¯}YP©Ô> • ¹â€[M>´ÔZ>äH ITä²Ú •ß¶>[N
6E¶Ý Iܘ© Y@Þ« ¯}YP©ÚEà @…JTG
®M­D߶ - IÔ>ã EÕ>ã FMå, ‚åG~, •ß[PÔ >ÙC†HPß.
2­HPÝ Iä²Ý IZGTHTPÕ>ã • …J zÛE[G L[G HJåH©Ú«Eà.
3xJPä†å 2}ÜH[C„à >±Ú«Ô>[N • ‚KÖ@[GÔ¤ 9äH ¯}¶ 8©ÚEà.
•ßITÔxLTß>ã . EPLTG >±Ú«Ô>ã • ‚KÖ@[G[JÚ •ßÔ¤Ý 2ª¤¯[L
ÂMÝ IÔ>ˆå ¯}¶ HTÔ>ÜH©xL« . Y>TÙCPß.
• ‚KÖ@[G[JÔ >Ù© t4« 8åZP[M
¯å­…[I - FàM ¯}¶>[N 8©Ô¤ÝZHT«
4à[Mt 8åL 2ª¤¯[L
EÜHØC 4MÔ¤>[N ¯å­…ÚEà,
¤©ÝHÝ , ZP[M , YET‰à 3xJPä†ä¤
¯å­…[I Y>T©Ô> ZPÙ©Ý .  ¯}¶8©ÜHà6E¶Ô·}J
F[C¯[LÔ¤†Ü®>ã
9ä²ÔY>TãNà – ¯}YP©ÜHPß>ã
2†PTßÛE Iä²Ý 6DßÖz ›JT> 2[E
1. ¤†Ü‚ØC >TMÚ[E P[KJ²Ô>¶Ý
9ä> ZPÙ©Ý .
2. ¯}¶ 8©Ô> Z@TßP[CEà
3. 6Õ>NTà >Ø©H©ÚE ¯}ÛEE[EÔ
PNÕ>ã – PNÕ>㠊[KPT> ¯}¶>[N >Ø©ÜH©ÚE¶Ý
8©Ô> 6E¶xåLG . 4. 8©Ô¤Ý ¯}¶>ˆà Š[N¶>[N
•ßÜ® – F[C¯[LÚ ¾Ù©Eà>ã ®…Û« Y>Tã´Õ>ã
¯}YP©Ô¤Ý Y@Jà¯[L[J ZIÝH©ÚE 5.  G ¯ Ý ¯ } Y P © Ô > Ü
6E¶xåLG . HOxÔY>Tã´Õ>ã

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 255
 ¯}YP©Ô¤Ý¤†Ü®>ã FÝ PTâŠà HàZP² IGYPµÖz>[N
• ZE[PJTG ZFKÝ 8©Ô>¶Ý YPˆÜH©Ú«xZLTÝ . zM ZFKÕ>ˆà
• ZFKÚå ¯ÔxJÚ«PÚ[E FàM 6DßÖz>[N 6DßÚ«PG 3¤Ý.
6DßÛ±Ô> ZPÙ©Ý. Fݯ[CJ IGYPµÖz>[N [>JT´Ý
• 8µE¶Ý ŠEÝ FÝ FCÚ[E[J •ßITÔxL« .
• FàM •ß¶>[N ZFTÔ>¶Ý FTÝ ZF߯[LJT> IGYPµÖz>[N
• IäLPß>´Cå YETCß® [>JTÙCTà Fݯ[CJ FCÚ[E
Y>Tã´Õ>ã ZFßI[LJT> 4±Ô¤Ý .
• 6²JT> 4±Õ>ã
• F݂Ô[>°Cå 4±Õ>ã
• IäLPß>ˆå 6Ù[I>[N°Ý  IGÖZ@Tß[P@ITˆÚEà
6DßÖz>[N°Ý Z>´Õ>ã. IGÖZ@T߶ 8åH« ;± FH…å ¤[LÛE
IG€[M Y@JàHTØ}ä>TG 8 ÙD Ý ,
FCÚ[E Iä²Ý 6D߶>ã 3xJ 2[GÚ«Ý
Y@JàHT© Fݯ[CJ PTâ[P HTÔ¤Ý. 4«
YETCßÖzJTG Z@T>Ý Iä²Ý @TETKDIT>
4ÛE PTKÝ Y@ÞJ Š±Ý®Ý 3 FàM
FTÝ 2­HŠÔ¤Ý Y@Jà>ˆà 3ßPÝ
•ß¶>ãu .
4OÜ® 3xJPäLTà HTÔ>ÜH©Ý ;±
1.____________________________ ZFTJT¤Ý . 4« ¤[LÛEHØ@Ý 4KÙ©
_____________________________ PTKÕ>´Ô¤ 2åLTC PTâÔ[>„à 6ãN
______________________________ FCP}Ô[>>[N ZIäY>TãN ¯}JTE
2.____________________________ €[MZJ IGÖZ@TßPT¤Ý .
_____________________________
_____________________________
3.____________________________
_____________________________
_____________________________

  @ITˆÔ¤Ý¯[L>ã
@ITˆÔ¤Ý ¯[L>ã 8åH« 6„ß PTµÝ
ï¡ø£è ꣊H´, Ý«ó£‚Aòñ£Œ õ£›‰F´ !!!
Lå>ã 8G ¤†Ü‚CMTÝ, 2Pß>ã
PTâÔ[> 2­HPÚà 9äH©xåL
àôè Ý«ó£‚Aò 
IG 2µÚEÝ, P‡ Iä²Ý 4Jä[> ãŠó™ 07
ITäLÕ>[N @ITˆÔ>Ü HJåH©Ú«Ý
6Ú>ã 3¤Ý . PTâÔ[>„à 9äH©Ý
¹â€[M>[N €ßPxÚ« @ITˆÔ>¶Ý , IGÖZ@T߶Ô>TG>TKDÕ>ã
‚KÖ@[G>[N •ßÜHEä¤Ý, IG 2µEÚ[E IGÖ Z@T߶ 8åH« 2>ÜH}JTG
¤[LÜHEä¤Ý 2àM« ¯Jäz Y@ÞPEä¤Ý 6D߶>ˆå ¤[LHT© 3¤Ý. 4[E
4« 6E¶xL« . 9äH©ÚEÔ ·}J IäL >TK~>NTG IK‚Jà,

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 256
STßZITå 2N¶>ˆà 9äH©Ý ITäLÕ>ã 4.5% @E EÝ IGÖZ@TߊGTà
zM I±Ú«P €[M[I>ã , IG 2µÚEÝ , HTÔ>ÜHØ©ãNGß, 38 ƒà‡Jå
P±ÚEÝ 2àM« >}GITG PTâÔ[> 4ÛJß>ã >P[M„GTà HTÔ>ÜHØ©
¹â€[M>ã. 4[P 2[GÚ«Ý IGZ@T߶ 4±ÔxLTß>ã .
9äH©PEä¤ >TKDIT> 4±ÜHET> 3KTÞÖz
·²xL« . 9.8.1.1 IGÖZ@Tß[PE©Ô¤ÝP‰¯[L>ã
• >}GITG ZP[M>[N z†J H}>NT>
IGÖZ@T߶9äH©PEä>TG
(ZP[MJT>) ITä²Eà.
2†¤†>ã
• ZFßI[LJTG 8ÙDÕ>ˆà >PGÝ
IGÖZ@T߶ 2[CÛEP±Ô¤ ‚åP±Ý
Y@³Ú«Õ>ã
2†¤†>[N YH䆱ÜHTß
• EJT> 4àMTIà IäLPß>´Cå
7.5% 4ÛJß>ã Z@ßÛ« 4±Õ>ã
IGFM Z>TNT²>NTà • GÛZET²Ý 9ZE­Ý YHTµ«ZHTÔ¤
«åHÜH©PET> Iä²Ý 6CäH„äz 5©H©Eà
(WHO) 6M> ¦>TETK • 3âÛE ÂÖ¦ H„äz>ã ZHTåL
€²PGÝ YE…ŠÔxL«. ¦JEN߶ ¬ØHÕ>[N HJåH©Ú«Eà
6M>¦>TETK
€²PGÝ 4 Û  J T Š å • EåGTßP Y@Jà>ã ÂMÝ
IÔ>ãYET[>„à HMZP[M>ˆà 5©H©ÚÔY>Tã´Eà

FCÚ[E>ã
6D߶>ã 6Cà@TßÛE
• YPˆ„à‚L 8ÙDÕ>ã
4CÕ>´Ô¤ • Z@T>Ý • FT௵P«Ý
• ZETàŠ6D߶
Y@àMT[I • ¤äL6D߶ Z@TßPT>4±ÚEà
• Eå­[CJEP²
•  Ø}³ÝH㈄³Ý • 8†Ö@à • ¾Õ¤Pà
• FTåHJGäLPå
ZP[MY@ÞJT[I • IxâÖz„å[I ‚KÖ@[G
• PTâÔ[>™«IÜ®
• YF±ÕxJ • EåG݂Ô[> • E[MP‡
4à[M
¤©ÝHÝIä²Ý ¤[L¶ • ZFTÞPTÞH©Eà
FÙHß>ˆCƒ±Û« • 8[C¤[LEà
ŠM¤Eà

IGÖZ@T߶9äH©Ý
ZHT«
IGÝŠØ©
ZH¦Õ>ã

ĖĬIJįĠĢėĦĪĢİĬģČīġĦĞĉĢğ
3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 257
• 8ßI[LJTG 8ÙDÕ>[N @ITˆÔ>
4MÔ¤>[N ZEßÛYE©ÚEà ;ZI>T 3 8åH« ;± 2}ÜH[C
• @ÚETG 6D[P ZIÝH©ÚE¶Ý, Y>TµÜ® 2ƒMIT¤Ý. 4« FÝ
;ZI>T 3 [J 8©Ú«ÔY>TãN¶Ý IG€[M„à ZFßI[LJTG Š[N¶>[N
• G¯Ý ¾Õ¤Ý ZFKÚ[E POÔ>IT> 9äH©Ú«xL« . 4« ™å , Á@ Š[E ,
[PÚ«ÔY>Tã´Õ>ã ¹…J>TÛ Š[E„à >TDÜH©xL«

Y@JàHT©

FTå8ÜH}6DßxZLå

FTå6DßxZLå(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((

@ÛZETQÝ [HÚJÝ «Ô>Ý IxâÖz

>P[M 6ä@T>Ý @‡Ü® HJÝ

8…Ö@à P±ÚEÝ 6Cà€[M HEäLÝ

@…„à[M

FTå4ÛEP‰„à6DßxZLå

4[EÜHä†FTå8åGY@ÞZEå

FTåZP²9ETP«Y@ÞJ¯}°Ý

6EŠZ>ØCà 3OITG¦PT@Ú[E8©ÚEà ŠMxY@à

ZP²8ETP«Y@Þ PJ«¯ÛEPß>ˆCÝY@Tà FÙHß>ˆCÝZH¦

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 258
  HJÝ

3²2}ÜH[CHJÝ HJÚå2†¤†>ã
P²[IHJÝ ŠJßÚEà
ŠIß@GÝHJÝ 6CàYPÜHÝ2àM«
6Cà ¤ˆßÖz2>…ÚEà
FMÔ¤[LŠGTà ÂÖ¦Š©PàzKIÝ
HJÝ 4EJÝZP>IT>
¯«[I>Ù©HJÝ «}ÚEàIä²Ý
‚…PGTàHJÝ 6D߶>[N
4LÜ[H>Ù©HJÝ ¾Ù©Eà
YFצP‡

• PTâ[P 6ÙCTÔ> ¯}JTEETà HJÝ

• €KT>…Ü‚GTà HJÝ
HJÝ 8åH« 2HTJ>KITG ¯åZH • 8àMTPä[L°Ý 4OÜHGTà HJÝ
ØCƒCÜHØC 6DßÖzJT¤Ý . 3HÚ« • YHT« 4CÕ>ˆà IÔ>[N @ÛÜHà
ZFKÚà ŠMÕ¤>´Ý, IGEß>´Ý HJÝ
YPˆÜH©Ú«Ý ;± 6ã´D߶ @TßÛE
«MÕ>ã 3¤Ý. 4« ETJÔ> FKÝ® IÙCMÝ HJÚ[EZHTÔ¤ÝP‰>ãoĄĚĄĕĈo
2؅G‡å ¦KÜ® ¯KÙHTØ}GTà HJÝ ¬ØHÕ>ã
9äH©xL« . HJÝ 8åH« ;± IT²HØC A - HJÚ[E 9ä²Ô Y>Tã´Õ>ã
>äLà 3¤Ý. 4« 8ÛEYHT±ã 3HÚETG« W - HJÚ[E HT±Õ>ã
Iä²Ý 8ÛEYHT±ã IxâÖzJTG« 8åH« A - @TETKDIT> Y@JàH©Õ>ã
Hä†J E>Pà>[N FIÔ¤ 2ˆÔxL«. R - ±ÝH ±ÝH Y@ÞJ¶Ý
HJÝ YPˆÜH[CJTG YHT«PTG E - zLÛE 8ßHTßÜ®
2Ý@Õ>[N Y>TÙC«. ¤OÛ[E>ã >Ú«P«,
Y@JàHT©
ŠMÕ¤>ã, 4±Ø© 2[L, 6JßÛE 4CÕ>ã
EJT> 4±ÜH« P‡ Iä²Ý ŠzÚKITG
FHß , 4CÝ , YHT±ã>[N HTßÔ¤Ý ZHT«
¤OÛ[E>´Ô¤ HJÚå 2†¤†
>TDÜH©xL«. YH…J ¤OÛ[E>ã Eå[G
H䆰Ý, Eå­[CJ €[MÜHT©>ã H䆰Ý,
2 P ß > ã 8  ß I [ L J T > ¶ Ý
ZP²HØCPß>NT>¶Ý 4±ÜHETà
HJÜH©xLTß>ã .

HJÚåP[>>ã
¤µ¯[L„à>MÛ«[KJTCà
• ZETàŠ„GTà HJÝ
ZIà€[MÜH㈠¤OÛ[E>ã
• •ß܂GTà HJÝ
8ßY>Tã´Ý HàZP² HJÝ €[LÛE
• YPä†[JÔ >Ù© HJÝ
€[M[I Hä† ŠPTÔ>¶Ý
• ZH¦PGTà HJÝ

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 259
 ·Ö@Ý
;± IEå Eå[GÖ ¦ä†°ãN @Â>Úà
IxâÖz„å† >TDÜH©P« 2àM« @Â>
YETCß®>[N ¯ä†³IT> EŠßÔ¤Ý
6Dߊ[G 9äH©Ú«Ý 2Y@`>…JITG
;± IG€[MZJ ·Ö@Ý 3¤Ý .
2 Y I … Ô > 6 N Š J à @ Õ > Ý ( A PA
-2012): P[KJ[L„åH} ·Ö@Ý 8åH«
@¯ETJ @ÛÜ®>ˆà
2†¯>ƒàMTE IÔ>ˆ[CZJ ZIT@ITG ,
>P[M 2àM« HEäLI[CJÔ ·}J ZHTÔ¤
3¤Ý .
·Ö@Ý 8åH« 8ßI[LJTG HJÝ
Iä²Ý 6ãZFTÔ>Ý
¾Ù©Eà>ˆGTà 4Ö¹O³Ô¤
6ØH©ÚEÜH©xL«
 ·Ö@Úä>TG>TKDÕ>ã
• IÔ>[N @ÛÔ¤Ý
¤[L¶ 2àM« ¤[LPT> YETCß®
Y>Tã´Eà.
• HT«>T܂å[I / EåF݂Ô[>
4àMTE«.
• 2>IT> HT«>TÚEà.
• ŠIß@GÝ / IäLP…å ¯åGTà
¤OÛ[E[J ŠIß@GÝ Y@ÞP«.
3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã
·Ö@Úå2†¤†>ã
• YPØ>ÜH©P« ( >åGÕ>ã zPÜ®
€LIT> IT²Ý)
• 4EJÝ ZP>IT> «}ÚEà
• ŠJßÚEà
• IGà ;岃àMTE« ZHTà
6DßEà
• F©Ô>Ý
• E[MP‡
·Ö@Ú[EE©Ô>HJåH©Ý6Ú>ã
1. F݂Ô[>°Cå Y@JàHC ZPÙ©Ý
2. –Õ>ã IäLPß>[N @ÛÔ¤Ý
ZHT« 6Õ>ã >PGÝ 2Pß>ã
ZIà 4±Ô> ZPÙ©Ý.
3. – Õ > ã ®J ŠQJÕ>[N
3ßPÚ«Cå Y@ÞJ ¯JäzÔ>¶Ý
4. >PGIT> 4±Õ>ã
5. ¦EÛKIT> ZH¦Õ>ã
¤†ÜHT> 6. 8àMT FCP}Ô[>„³Ý 6Õ>[N
5©H©ÚÔ Y>Tã´Õ>ã.
E[I
¤[LÛE
PTÞÜ®>ã
E[I 8åH« ;± zÔ>MTG Iä²Ý
YHT«PT> Š±ÝHÚE>TE 6DßÖz 3¤Ý .
E[I YHT«PT> ‚L 6L¶>´Cå YETCß®
Y>TãPà 3ßPÝ 4àMTIà, 4«
YETCßÛETà 8ß>TMÚ³Ý E[IJT>
4±Ô> ZF…©Ý .
260
E[I„å2†¤†>ã 4. ®J YETCß®>[N 6±PTÔ¤Õ>ã
• 6Cä@TßÛE 2†¤†>ã - P‡>ã 5. ®J YHTµ«ZHTÔ¤ , 6CäH„äz
• IGFMÝ @TßÛE 2†¤†>ã – IGÖZ@T߶, Iä²Ý 6Cä@TßÛE H„äz>[N
HEäLÝ, ˜ ZHTåL[P 2>…Ü® ZIäY>Tã´Ý ZHT« 6Õ>´Ô¤
• ¤[LÛE 3äLà – Z@T߶ 2àM« 3äLà 6±PTx 6Õ>[NÜHä†
3ßPƒå[I FåLT> 6DK PTÞÜ®2
[I°Ý.
E[IÔ>TG>TKDÕ>ã 6. IäLPß>´Cå FØ®L[P Y>TãP« ,
• @Â> L[I 4àMTE« 6ä@T>IT> IxâÖzJTG FCÚ[E
• IäLPß>ˆCÝ 3ßPÝ 4àMTE« ÂMÝ E[I[J ŠKØCMTÝ.
• @ITETGÝ 4àMTE« 7. Z>Ø© Iä²Ý YETCß® Lå>[N
• 6Jß ¦JŠIß@GÝ PNßÚ« ZP[M Y@ÞP«
• EÕ>[NÜHä† E>Pà>[N YPˆ„CÚ 8. ZFßI[LJTG 8ÙDÝ
EP†J«
 Z>THÝ
• @Â>Úå ™« 6D߶ 4àMTE«

E[I[J8ÜH}@ITˆÜH«
1. –Õ>ã E[IJT> 4±ÜH[EÜ Hä†
zÛÚ« HT±Õ>ã.
2. LÛE IGÜHTå[I°Cå 4±ÚEà
ZPÙ©Ý
3. ZFKÝ 4à[M 8å² €[GÔ>TIà
6Õ>ãZIà EÜHØC 2Ô>[L
Y@³Ú 6Õ>[N 6±PTÔ> ZFKÝ
8©Ú«Ô Y>Tã´Õ>ã.

Y@JàHT©

FTåJT[K2[OÔ>¯}°Ýu
FTåEJT>6DßxZLå
________________________________________________________________________
8GÔ¤zMFÙHß>ãZE[P
________________________________________________________________________
FTåZH¦PEä¤JTKTP«;±PßZE[P
________________________________________________________________________
 Ø©Ô¤YPˆZJIxâPT>4±ÜHEä¤8GÔ¤7Ô>ÜH©ÚEFÙHß>ãZE[P
________________________________________________________________________
8å­[CJ¦JHT«>TÜ[H‚åHä²PEä¤8GÔ¤€[G¶·LFÙHß>ãZE[P
________________________________________________________________________
IäL[P
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 261
Z>THÝ @TETKDIT> 6DßÖzÁßPITG
Y P ˆ Ü H T © , 3GTà 2[E > © [ I J T > Z>THÚ[EŠ©PEä>TGFàM
YPˆÜH©ÚGTà HM ŠEITG Š[N¶>ã P‰>ã
FÝ PTâÔ[>[J HTÔ>MTÝ . Z>THÝ • 6CäHJäz Y@ÞEà
YPˆÜH[CJTG €>â¶>NTà 9äH©xL« • ÂÖ¦ H„äz
( 6 . IT> ) 6Õ>ã FÙH±Cå 2àM« @> • ZP}Ô[>JTG Y@Jà>[N
7‰Jß>´Cå Z>THÚ[E YPˆÜH©ÚGTà >Ù©‚}°Õ>ã (2) Y@Þ°Õ>ã
IxâÖzJäL €[G¶>ã ¾ÙCÜHØ© • 4[@[J Z>ØCà
ZIT@ITG Š[N¶>ã 9äH©Ý . • FÝ[I FTZI ¦J 2[I H©Ú«Ý
¯[L[J ±ÝH Y@ÞJ¶Ý
Z>THÝ 8åH« ƒ>¶Ý P³PTG
Z>THÝZITMTÙ[I
I G 2 µ Ú E Ú [ E 2 à M «
6ä@T>ƒå[I[J Y>T©Ô¤Ý ( xÝ • ZH¦PEä¤ ¯å® ZJTz , 2ÛE
Iä²Ý HTßÔ -2002 >GÜYHTµà FTÝ ZH¦P« 8ˆ«
3GTà ‚å® P±ÚEÜHC ZF…©Ý
• Z>THÚ[E ¤[LÔ> ZFKÚ[E
Z>THÚä>TG>TKDÕ>ã Y@MŠC ZPÙ©Ý
Z>THÚ[E ¾Ù©PEä>TG HàZP² • Z>THÝ ¤[LPEä>TG •ß[P
>TKDÕ>ã >Ù©‚}Ô> ZPÙ©Ý

• YHäZLTß>NTà €KT>…Ô>ÜH©PEå
ÂMÝ
Y@JàHT©
• @> FÙHß>NTà ;«Ô>ÜH©PETà
• >àŠÚLå>ˆå ¤[LPTG €[M –Õ>ã Z>THIT> 4±Ô¤ÝZHT«
• 2>ITG IGFM FCP}Ô[>>ã 6Õ>´Ô¤ ZETå²xåL ;± HCÚ[E
P[K>
–Õ>ãZ>THÜH©ÝZHT«6Õ>ã
6C‡à8åGFCÔxL«"
• 4EJÝ ZP>IT> «}Ô¤Ý.
• ¦PT@ ITäLÕ>ã
• E[@>ã HEØCI[CEà
• ¯>Ý zPÜ® €LIT> IT²Eà
• YETÙ[C >Ø©Eà
• P„ä†à ITäLÕ>㠖Õ>ã Z>THIT> 4±Ô¤Ý ZHT« 8åG
• 2؅G‡å 8åL STßZITå Y@Tàxœß>ã ?
¦KÔ>ÜH©xL«.

Z>THÝ ;± >}GITG 6D߶ 3¤Ý.

–Õ>ã Z>THÚà EPLTG >T…JÕ>[N
Y@ÞJÔ·©Ý, IxâÖzJT> 4±Ô¤Ý YHTµ«
Y@ÞJITؓß>ã. 2áPÜZHT« Z>THÜH©P«
@TETKDITG Y@Jà , 4« 2[GP±Ô¤Ý
FCÔ¤Ý
3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 262
 PTÞYIT‰¯[LZ>© 6DßÖz¯[LZ>©
• Y@Tà @TßÛE ¯[LZ>©
• IäYLT± FH[K Z>PMÜH©ÚE 2àM«
>TJÜH©Ú«PEä¤ PTßÚ[E>[NÜ
HJåH©Ú«P«

‚åYETCßEà
;± FH[K YETCßÛ« HJ¯²Ú«Eà 2àM«
2Ö¦²Ú«Eà 2Pß>´Ô¤ •Õ¤ Y@ÞEà
3¤Ý .
PTÞYIT‰ ¯[LZ>© 8åH« ;± FH[K
PTßÚ[E>NT>ZPT 2àM« YI`GÚ[EZJT
PTÞYIT‰¯[LÔZ>©>ˆå
HJåH©Ú ETÔ¤Ý 2àM« 8ßI[LJT>
Š[N¶>ã
P[KJ²Ô¤Ý ;± P‰ Iä²Ý
• 6NŠJà Iä²Ý 6DßÖz P‰>ˆà
•ŠKITGÔ>±Ú« 3¤Ý .
;±P…å ¦JHTß[P[J HTÔ>MTÝ

• ¤[LÛE ¦JI…JT[E , IG2µÚEÝ ,

PTÞYIT‰¯[LZ>©8åLTà8åG"
ZIT@ITG 6D¶ HOÔ>Ý
;± FH±Ô¤ •Õ¤Š[NŠÔ¤Ý YIT‰„à
Iä²Ý HM ‚KÖ@[G>´Ô¤ P‰
ZH¦P« 2àM« 8µ«P[E zMß
P¤ÔxL«
HJåH©Ú«Ý ZHT« PTÞYIT‰ ¯[L
Z>© 9äH©xL« . • HJÚå >TKDIT> ITDPß>´Ô¤
ZETàŠ 9äHCMTÝ

PTÞYIT‰¯[LZ>©>ˆåP[>>ã • YHT±ã¯[LZ>© 2àM« •ŠKITG

€>â¶>ˆà IKDÝ 9äH©Ý!
6Cà @TßÛE ¯[LZ>© IäYLT± FHß ™«
6C‡à •Õ¤ 2àM« >TJÕ>[N
ZPÙ©YIåZL 9äH©Ú«P« . ¯[LZ>©¦Oäz

™Ù©Ý
HEäLÝ @ÝHPÝ 4[DÚEà 2[I
2@IK@Ý
• HEäLÝ2>…ÚEà • Z>THÝ • EP²Y@ÞHPß • @ÝHPÚ[EILÚEà
• YETCß®¯†¶ • H‰ZHT©Eà IåÜ®Z>ØCà • ¯[LZ>©>[N
• HTÔ>ÜHØCHJÝ • ŠPTÚEà • IåÜ®Y>T©ÚEà
Y@ÞJTIà4±ÚEà
• 2Ö¦²Ú«Eà • HTÔ>ÜHØCPß>[NÔ
• ƒKØ©Eà ¤äLÝ@TØ©Eà
• ¯[LZ>©9äHØC«
8åH[EI²ÚEà

SHCÝ ¯[LZ>©¦Oäz
ĖĬIJįĠĢĥııĭĢīĴĦĨĦĭĢġĦĞĬįĤĴĦĨĦĠĶĠĩĢĬģĞğIJİĢ
3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 263
PTÞYIT‰¯[LZ>©>[N 9ä>Ô·CT«! 6Õ>ˆå ¦JIÜ® 6Õ>´Ô¤
E©Ô¤ÝÂ岯ÔxJ¤†Ü®>ã YE…J ZPÙ©Ý .

¤†Ü® 1: ¦Oäz[J €²ÚE¶Ý : ;±Pß

6Õ>[N ¯[LZ>CTG PTßÚ[E>ã 2àM« ZETàŠ
6C‡à 9äH©Ý >TJÕ>ã, ÂMÝ ¦Oäz[J
9äH©Ú«Ý PTÞYIT‰ ¯[LZ>©>[N
€²ÚGTà ¦Oäz„[G €²ÚE ¯}°Ý .

¤†Ü® 2: ¹â€[M[J 2ÜH}ZJ Š©Eà :

PTÞYIT‰ @TßÛE ¯[LZ>©>[N €²ÚE
ZPÙ©Ý 8åLTà 2ÛE 4CÚ[EŠØ©
Y@à³Eà, 8[E°Ý PTÞYIT‰
ZH¦HPß>ˆCÝ ·LTIà 4±ÚEà, IäLPß>ã
ZH¦P[E 8[E°Ý Z>Ø>TIà 4±ÚEà .

¤†Ü® 3: @…JTG 2>T…>ˆCÝ YE…ŠÔ> ZETàŠ 8åH« ¤†ÜHT> ;± ¤†Ü‚ØC

ZPÙ©Ý:  Ø}à, H㈄à 2àM« FCP}Ô[> YETCßHT> 9ETP« ;å[L
ZPYLT± 4CÕ>ˆà –Õ>ã PTÞYIT‰ 2[CPà YP䆄å[I[J ¤†Ô¤Ý .
¯[LZ>©>[NÜ YH䆱Ôxœß>ã 8åLTà,
6Õ>´Ô¤Ú YE…ÛE F݂Ô[>Ô¤ E¤ÛE P[KJ[L
FH…CÝ Y@TàM ZPÙ©Ý . EP² 8åH« ZETàŠ 8å² 2ßÚEÝ 4à[M.
“4NÝ PJ« Iä²Ý F©PJ«, 3Ù, –Õ>ã ¯Jäz Y@Þxœß>ã 8å²Ý
YHÙ 2[GP±Ô¤Ý PTÞYIT‰ PTâÔ[>[J >ä²ÔY>TÙ}±Ôxœß>ã
¯[LZ>©>[N 8ÜH} €²Ú«P« 8åH[E 8å² 2ßÚEÝ 3¤Ý .
2†P« ƒ> ¯ÔxJÝ. 2[E –Õ>ã 2©ÚEPß
JT…C¯Ý 9ä>Ô>·CT« , 9å 6å Y@TÛE ZETàŠÔ>TG>TKDÕ>ãIä²Ý
YHäZLTß>ˆCÝ ·C PTÞYIT‰ ¯[LZ>© Š[N¶>ã

Š[N¶ >TKDÝ

ZEߊàZETàŠ Š[NŠÔ¤Ý H}Ô>Šà[M

ZE߶>ˆàZETàŠ
4±Ô>MTÝ Š[NŠÔ¤Ý >PGÔ¤[L¶

ZEߊàZETàŠ E[MP‡2ÛEFTã
9äHCMTÝ 4EåŠ[N¶ 4±Ô¤Ý

ZE߶>ã IGYPµÖz
Š[N¶
ZETàŠ„à¯}°Ý 9äH©Ý

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 264
ZETàŠ[J8ÜH}ZIäY>TãP« 6J߀[M – 6JßÛE ZFTÔ>Ý ZE[P

;± FHß ZETàŠ[J @ITˆÔ> ZE[PJTG F冰D߶ – 4±Ô¤Ý €[M[IÔ¤

9 @ÔPTÞÛE HOÔ>POÔ>Õ>ã F冰ãNPß>NTÞ 4±Õ>ã

1. – 8ÜH} 4±ÔxLTÞ 8åH[E 6DßÛ« LG†Eà – 2ÛE ¹â€[M„à 4±Û«

9ä²ÔY>Tã´Õ>ã >ä² Y>TãN EJTKT> 4±Õ>ã
2. –Õ>ã ;± >DÝ ‚åEÕxJPß>ã IZGTHMÝ - «åHÚ[E ETÕxÔY>Tã´Ý
3GTà ZETàŠ 2[CÛEPß>ã 2àM L[I
3. 6 Õ > [ N 3Ô>ÜÁßPIT>
H„äzJˆÚEà – ƒ> ZIT@ITG ¹â€[M[J
[PÚ«ÔY>Tã´Õ>ã
>CÔ> 6Õ>[N EJTßÜH©Ú«Õ>ã
4. ¯åIT…>[N >Ù©‚}°Õ>ã
5. ¯åZGTÔx Y@à³Õ>ã 3ZMT@[G – FÝH>ITGPß>´Cå
6. F C P } Ô [ >  Ø C Ú [ E ŠPTÔ>¶Ý
ZIäY>Tã´Õ>ã 4ÛE ¤†Ü®>ã JT¶Ý YPä†Ô¤
7. 6 Õ > ã ¦JI…JT[E[J P‰P¤Ô¤Ý .
ZIÝH©Ú«Õ>ã
ŠIß@GÝ
HCÝ 6 - ZETàŠ[J E©Ô>Ô·}J ¤†Ü®>ã
ŠNÔ>ÜHØ©ãN«

6J߀[M

Få†
IGÜHTå[I 6D߶

YET[M
ŠIß@GÝ 8åH« ;± FH[K Hä†ZJT
ZFTÔ¤ YPä† LG†Eà 2àM« ;± YHT±[NÜ Hä†ZJT
HTß[P
8ßI[LJTG >±Ú«Ô>ã IØ©IàMTIà
@…JTG ”ZE߶ 2àM« •ßPT¤Ý” .

3ZMT@[G IZGTHMÝ
ŠIß@GÝ 8åH« ;± FH…å E¤ Iä²Ý
EP²>[N •ßÜHEä>TG H„äz 3¤Ý .
H„äz

ŠIß@GÚ[E 9ä²Ô Y>TãHPß>ã

¦J¯åZGäLÚà 6Ù[IJTG
S
HCÝZETàŠ[JE©Ô¤Ý¤†Ü®>ã 3ßP¯ãNPß>ã .

YET[M ZFTÔ¤ HTß[P – –Õ>㠊Iß@GÚåP[>>ã

8ßY>Tã´Ý €[M[I[J 1. 6Ù[IJTG ŠIß@GÝ
ZFßI[LJTGET> >±«xZLå 6Ù[IJTG ŠIß@GÝ 8åH«
IGÜHTå[I – ;± ENßPTG 2ª¤¯[L 6Ù[I>[N°Ý Iä²Ý EP²>[N°Ý
ZPÙ©Ý ¦Ø}Ô>TØ©PET¤Ý.

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 265
2. Iܘة ŠIß@GÝ 2ETP« 6Cà ›JT> , 6N›JT>
Iܘة ŠIß@GÝ 8åH« HOÔ> POÔ>Õ>ã ÂMIT> EÚ«ãN
ŠIß@>…å IܮԤ ;ÚEET>ZPT ¯[L„à ;µÕ>[IÔ>ÜHØ©
2àM« 6JßÛEPß>ˆCƒ±Û« P±Ý ;±PK« FCÚ[E ¯[L[J •ßITÚ«
>±Ú«Ô>NT>ZPT 4±Ô>MTÝ . 4« @¯> ¹O³Ô¤ 2­@…ÜHZE
@…JTG[P Iä²Ý EPLTGPä[L 3¤Ý.
¦Ø}Ô>TØ©Ý ;± EÛKITG • ¦JŠ‰Ü®D߶, 7Ô¤ŠÚEà,
ŠIß@GÝ 3¤Ý. ¦JI…JT[E 3xJ >TK~>ã
;±P…å 3´[I[J ZIÝH©Ú«xL«.
3´[I[J €ßD„Ô¤Ý
8ÜH}ŠIß@GÚ[E9ä>ZPÙ©Ý" HàZP² 6Ú>[N 4ÜHTCÚà
• 6Õ>ã H[M €²Ú«Õ>ã >TDÜH©xL«.
• >±Ú«Ô>ˆGTà YH²Ý Få[I[J • EäZHT[EJ E [ M ¯ [ L „à 4 N Ý
€[GŠà Y>Tã´Õ>ã PJGß HàZP² @PTMTG
• ®…Û« Y>Tã´Õ>㠀>â¶>[N 8ßZFTÔ¤Ý ZHT«
• Få† Y@Tà³Õ>ã IG 2µÚEÚä¤ 6ØH©xåLGß .
• >±Ú«Ô>[NÔ ¤[LÔ> Z>㊠IG 2µEÚ[E @…JT> >Ø©ÜH©Ú
Z>Ø>¶Ý [>JT´Ý ZHT« 3ZKTÔxJÝ Iä²Ý
• YETCßÛ« ‚åHäL ZPÙ}J ZFKÝ >àŠ„à ZIå[I 2[CJMTÝ.
ZI³Ý , 8ˆJ P‰>[N [>JTãPEå
ÂMÝ ‚KÖ@[G>[N @… Y@ÞP«
  HTCÖ¦±Ô>Ý EIEå 3´[I[J PNßÚ« ,
• ;± IEå 3´[I 8åH« 2[GÚ« PTâÔ[>Ú EKÚ[E°Ý ZIÝHCÖ Y@ÞJ
¤DFMå>[N°Ý 6ãNCÔxJ«. ¯}°Ý.

>[MÖ Y@Tä>ã
6DK ĭĢįĠĢĦijĢ  Š‰Ü®D߶ Iä²Ý HÖ@TETHÝ ĈĪĭĞıĥĶ  IäLPK«
6DßP« 6D߶>[N ®…Û« Y>TÙ©
9ITäLÝĉįIJİıįĞıĦĬī2±Ü2àM« HxßP«
P±ÚEÝ2[CEà 8ˆà 3ŠJTxL ęĬĩĞıĦĩĢ 
L[IēįĬģĦĠĦĢīĠĶL[I3äLà >~Ô>¯}JTEH}ITLÔ·}J«
HTKHØ@Ý ēįĢħIJġĦĠĢ  >TKDÝ 2àM« E[Mš© ČīıĢįijĢīıĦĬī  ØCƒØC
2­HPÝ@TKTEEÜHØC>±Ú« ZFTÔ>ÚZET© > } G I T G
2ª¤¯[LĄııĦıIJġĢ;±2‚ÜKTJÝ ¹ ⠀ [ M > ˆ à  5 © H T Ø © C å
YP²Ü®ĄijĢįİĦĬī6²JTGYP²Ü® Y@JàH©P«
6ã´D߶ ČīİıĦīĠı  4JàHTG «å®²ÚEà ċĞįĞĢİĪĢīı  ;±P[K
IGÜHTÕ¤2àM«2†PTäLà «åHÜH©Ú«ÝFCP}Ô[>
ZP}Ô[>JTG ĕĦġĦĠIJĩĢ 
¯ØCTãEGITG

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 266
 ŠGTÔ>ã

ČH¤o2;±IÜYHÙ  ¤†Ü‚ØC‚KÖ@[G>´Ô¤•ß¶>ã

>Ù©‚}ÜH[EZFTÔ>IT>Ô
 (((((FTNƒàMTÖ¦K܂>ˆ‡±Û« Y>TÙCzÛE[G2àM«zÛE[G
YPˆÜH©Ý4K@TJGÜ Y@Jà¯[L>´Ô¤((((((((
YHT±Ø>NTGSTßZITå>ã 8å²YHJß
4KÚEÚZET©ZFK}JT>Ô 2 ŠIß@GÝ
>MÛ«;±PG«FCÚ[E[J 3‚KÖ@[G[JÚ•ßÚEà
6±PTÔ¤PZET©FCÚ[EÔ¤Ý 4@ITˆÔ¤ÝLå>ã
YHT²ÜHT>6ãNG 5 ¦JIÜ®
2 6Cà@TßÛEHÙ®>ã
3ZPÜYHT±Ø>ã  ((((((8åH«;±zÔ>MTG
4FKÝ®IÙCMÝ Iä²ÝYHT«PT>Š±ÝHÚE>TE
5 @ÂÔ>TK~>ã 6DßÖz3¤Ý
2 E[I
 EIEå@Â>¹â€[M 3·Ö@Ý
2PG«(((((([JÜYH…«Ý 4Z>THÝ
HTÔxåL« 5 HJÝ
2 ¦JIÜ®
3¦JŠ‰Ü®D߶  IäYLT±FHß™«6C‡à•Õ¤
4E[I 2àM«>TJÕ>[NZPÙ©YIåZL
5 3´[I 9äH©Ú«P«(((((((3¤Ý
2 6Cà@TßÛE¯[LZ>©
 ;±¤OÛ[E„åPTâÔ[> 36DßÖz¯[LZ>©
¯ÔxJIT>¤©ÝH¹OMTà 4PTÞYIT‰¯[LZ>©
HTÔ>ÜH©xL«((((((Ô¤ 5 ‚åYETCßEà
¯ÔxJ>TKDIT>2[IP«;±
¤OÛ[E„天ÝH¹â€[M  (((((((8åH«¤†ÜHT>;±
3¤Ý ¤†Ü‚ØCFCP}Ô[>YETCßHT>
2 @Â>¯åZGäLÝ 9ETP«;å[L2[CPà
36CàPNßÖz YP䆄å[I[J¤†Ô¤Ý
46NŠJàPNßÖz 2 ZETàŠ
5 IGPNßÖz 3E[I
4·Ö@Ý
 ZFßI[LJTG8ÙDÕ>ã 5 IGÖZ@T߶
€[LZPLTE[P8åH«(((((((
3[@3¤Ý  €KÜ®>
2 €[LZPLTE3[@ ZE[P>㠊±ÜHÕ>ã
3IGZPE[G
46JßIG2µÚEÝ
5 ¤[LPTGIG2µÚEÝ HEäLÕ>ã Y@Jà>ã

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 267
 2 FCP}Ô[> ((((((((8åH«2HTJ>KITG
37Ô>Ý ¯åZHØCƒCÜHØC
4IG2µÚEÝ 6DßÖzJT¤Ý
5 ±Ü 2 HJÝ
3E[I
 6Mxà6ãNYHT±Ø>[NÜHä†
4·Ö@Ý
>PÜH«(((((((3¤Ý
5ZETàŠ
2 Š‰Ü®D߶
3E[I ČȤ²ŠGTÔ>´Ô¤Š[CJˆ
4ŠIß@GÝ IÜYHÙ
5 3´[I  3´[I[JP[KJ²
 ((((((([J9ä²ÔY>TãHPß>ã  3´[I[JÚ•ßITÔ¤Ý
¦J¯åZGäLÚà6Ù[IJTG >TK~>[N8µ«¤"
3ßP¯ãNPß>ã  7Ô¤ŠÚE[MP[KJ²"
2 Š‰Ü®Dß[P  IG2µÚEÝ8åHE[GP[KJ²"
3E[I[J
 ¦JŠ‰Ü®Dߊå9ZE­Ý4±
4ŠIß@GÚ[E
¯ÔxJÚ«PÚ[E8µ«>"
5 3´[I[J
 ¦JŠ‰Ü®Dß[PP[KJ²"
 ((((((;±¹â€[M[J  ¦JI܂åP[>>ãJT[P"
[>JT´Ý¯[L[JZJ(((((((
 ¦JIÜ®P[KJ²"
3¤Ý
2 3´[IPNßÖz  ZETàŠ8åLTà8åG"
3¦JIÜ®  ‚KÖ@[G[JÚ•ßÚEà8åLTà
4IG2µÚEÝZIMTÙ[I 8åG"
5 7Ô¤ŠÚEà 11¯}YP©ÚEàP[KJ²"
 ;±IEåEå[G֦䆰ãN  IGÖZ@T߶8åLTà8åG"
@Â>ÚàIxâÖz„å†  HJÝ8åLTà8åG"
>TDÜH©P«((((((((8GÜH©Ý  ·Ö@ÝP[KJ²
2 E[I  E[I8åLTà8åG"
3IGÖZ@T߶
4ŠIß@GÝ ČČČz†JŠGTÔ>´Ô¤Š[CJˆ
5 ·Ö@Ý IÜYHÙ

 (((((((((((((@TETKDITG  ®Må6²Ü®>ã2†ŠåPT„à>ã

6DßÖzÁßPITGYPˆÜHT© 8G2[OÔ>ÜH©xåLG4[P
2 E[I 3´[I[JPNßÜHà8áPT²
3Z>THÝ 6E¶xåLG"
4·Ö@Ý  3´[I„åzL܂Jà®>ã
5 ¦JŠ‰Ü®D߶ JT[P"

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 268
 7Ô¤¦Oäz[JÜHä†P[KÛ«  ITæZMTŠå2©Ô¤ÚZE[P>ã
8µ«>" Z>TØHT©H䆊P…"
 IG2µÚEÚGTà9äH©Ý  KTxPJ«€K݂J4NÝ
Š[N¶>ãHä†Ô·²> YIåYHT±ãYHT†JTNß2P´Ô¤
 :Û«Ħ„åG@…zÔ>à•ßÔ¤Ý IG2µÚEÝEKÔ·}JY@Jà¯[L
2ª¤¯[L>[NHä†8µ«> ØCÝY>T©Ô>ÜHØ©ãN«
 FàM•ß¶E±HPß>ˆå PTKÚà2[GÚ«FTØ>´Ý
¤DÕ>[N8µ«> ZP[M°Cå>TDÜHØCTã
2P´Ô¤FÙHGT>IG2µÚ[E
 HJÚå2†¤†>ãJT[P"
ZIäY>Tã´Ý6Ú>[N8©Ú«
 E[IÔ>TG>TKDÕ>ãJT[P" ·²>"
 ·Ö@Úä>TG>TKDÕ>ãJT[P"  ‚KÖ@[G[JÚ•ßÜHà6ãN
 ¯[LZ>©¦Oäz„[GHä† H}>[NŠP…"
8µ«>"  KT¯Šä¤ZIäH}Ü®H}ÜHà
 ITDPå2>IÜYHÙYHL 3ßPÝ3GTà2PG«
8áPT²7Ô¤ŠÔ>ZPÙ©Ý" YHäZLTßZP[MÔ¤Y@àM
 ¯}YP©Ô>Âå²zLÛEP‰>[N P䮲ګxLTß>ã2PG«
·²> PTâÔ[>Ô¤9äL¯}[P8©Ô>
 ZEߊàZETàŠ°äLETàKT‘ 8áPT²P‰>TØ©PTÞ"
IGÖZ@T߶2[CÛETå2På  ¯[LZ>©>ˆåP[>>ãJT[P"
2ÖZ@Tߊ‡±Û«Š©ÜHØ© ŠP…
8áPT²2P[G7Ô¤ŠÔ>  E[I„å2†¤†>ãJT[P"
ZPÙ©Ý8åH[E·²>" E[IÞ[J@ITˆÔ¤Ý
¯[L>[N8µ«>"
ČꊅPT>Š[CJˆIÜYHÙ  ¦ET8ÜYHTµ«ÝE[IJT>
>TDÜHØCTãEåFÙHß>´Cå
 3´[I[JÚ•ßITÔ¤Ý Y@àMTIàEå[GE[IH©Ú
>TK~>ãH䆊…PT>8µ«> Y>TãPTãE[IÔ>TG
 3´[I[JÚ•ßITÔ¤Ý >TKDÚ[E>ÙC†Û«2[E
>TK~>ãH䆊P…" @ITˆÔ¤Ý¯[L>[N8µ«>"

3´[IPNßÖzIä²ÝPTâÔ[>[J@ITˆÔ¤ÝLå>ã 269
 >[MÖY@Tä>ã

1 HM«[L Interdisciplinary
2 @Â>ŠJà Sociology
3 ITCŠJà Anthropology
4 ¯ZJTßI±Ú«PÝ Geriatrics
5 7ØCÖ@Ú«I±Û«>ã Nutraceuticals
6 3[C Apparel
7 «ãNà Hopping
8 x²Ô>à Scribbling
9 Eä>T‡>Hä>ã Temporary Teeth
10 >TàzJÝÂMÝ8³Ý®>ã
Calcifications
>}GITxåLG
11 FCÚ[E Behavior
12 6ã´D߶ Instinct
13 EåÖ[@JäL Involuntary Reactions
14 IMÝ>‰ÚEà Defecation
15 I>ÜZH²Ô¤¯äHØC>TMÝ Prenatal Stage
16 2ÝZGT}ÔKPÝ Amniotic Fluid
17 ‚K@PÚ
 䤂L¤ Postnatal
18 YETÜ®ãY>T} Umbilical Cord
19 €KÛEKHà Permanent Teeth
20 ZIMTÔ>[> Dominant hand
21 «[D[> Auxiliary hand
22 IK®@TßÛE Heredity
23 8³Ý‚JàzÔ>à>ã Orthopedic Problems
24 IZGTEÚ«P Psychological
25  Ô>Ý Swelling
26 7å²Z>Tã Crutches
27 @Ô>KFTä>T‡ Wheelchair

>[MÖY@Tä>ã 270
28 z†J[EM Microcephaly
29 ITäLÝ Transition
30 ITEŠCTÞ Menstruation
31 4NݤäLPTˆ>ã Juvenile Delinquency
32 YHT±NTETKHT«>T܂å[I Economic Insecurity
33 4±Ü® Existence
34 6CäY@J‡Jà Physiological
35 ;µÕ¤¯[L Regulatory
36 3ԌAZGäL Antioxidants
37 z[E¶ Degenerative
38 9ä®ÚEå[I¦[P Palatability
39 6ãFTØ© Domestic
40 HJåHTØ©Ô>TMÝ Shelf life
41 ŠÚ«>ã Spores
42 F²IDÝ Aroma
43 8ÙYDÞzÔ>àPT[C
Rancidity
8ÙYDÞI}Ú«ZHTEà
44 IT@[CEà Contamination
45 H}ÜH}JT>2‰¶²Eà Decay
46 •Õ¤Š[NŠÔ>Ô·}J3HÚETG Hazardous
47 6ÙDÚEÔ> Edible
48 6D¶Y>©Eà Food spoilage
49 2[GP±Ô¤Ý6D¶
Food security
x[CÜH[E6²Y@ÞEà
50 ¬Ùª„…>ˆå
Y@JàHTØ}GTà6D¶YIàM Microbial decomposition
YIàM2µ>à€[M[J2[CEà
51 4KÚEZ@T[> Anaemia
52 ‚ØCTØ}å®ãˆ>ã Bitot’ s spots
53 >[CPTÞܮ٠Cheilosis
54 –ßÜZHTÔ¤ Dehydration
55 Hà5² Ô>Ý Gingivitis
56 FTÔxà9äH©Ý2Oäz Glossitis
57  Ô>Ý Inflammation
58 2>Ô>TK~ Intrinsic factor
>[MÖY@Tä>ã 271
59 ¤PT‹ZJTß>ß Kwashiorkor
60 6Cà4[NÜ® Marasmus
61 7ØCÖ@Ú« Nutrient
62 6C‡à–ßÔZ>TÜ® Edema
63 ®ZKTÚKT݂å Prothrombin
64 ;áPT[I Allergy
65 ITEŠCTÞ4å[I Amenorrhea
66 –ßÔ>Ø©6C‡à–ߊÔ>Ý Edema
67 P³ÉØCà Fortification
68 ¤ZNTIÄMßP}>Ø©EàŠxEÝ Glomerular filtration rate
69 >×z Gruel
70 £ZIT¤ZNT‚å Haemoglobin
71 £Ý4±Ý® Heme iron
72 4KÚE>z¶ Hemorrhage
73 ZFTÞ8ßÜ® Immune
74 «…E6D¶ Junk food
75 I@TMT6D¶>ã Mashed foods
76 ¤IØCà Nausea
77 E„ß Yoghurt
78 HÙ®>ã Attribute
79 P…[@ Sequence
80 ¤µ Delegation
81 HÙ®>ã Attribute
82 P…[@ Sequence
83 6ãNTßÛE Intrinsic
84 ŠˆÝ® Fringe
85 IG€F[L¶E±ÝP±PTÞ Psychic Income
86 >CåHÚKÝ Debenture
87 PTâÔ[>ÚEKÝ Standard
88 IEZFJÝ Value
89 YFxâPTG Flexible
90 •ßITÚEà Decision Making
91 ¤†ŠMÔ>à Decoding

>[MÖY@Tä>ã 272
92 ¤†šØ© Encoding
93 ‚åÀØCÝ Feedback
94 HàP[>ÜHØCYHT±Ø>ã Multisensory materials
95 YET[MÚYETCß® Teleconferencing
96 6DK Perceive
97 9ITäLÝ Frustration
98 L[I Proficiency
99 HTKHØ@Ý Prejudice
100 2ª¤¯[L Attitude
101 YP²Ü® Aversion
102 6ã´D߶ Instinct
103 ZP}Ô[>JTG Ridicule
104 HÖ@TÚETHÝ Empathy
8ˆà3ŠJTxL>~Ô>
105 Volatile
¯}JTEH}
106 E[Mš© Intervention
107 «å®²ÚEà Harassment

>[MÖY@Tä>ã 273
 ZIà€[M¯EMTÝ3Ù©oI[G„Jà
HTC¿à3Ô>Ý

ZIMTÞPTNß KTIMêƒ8Ý8Ý
E[M[I3z…[J2K¦ZIà€[MÜHãˆ
¯[GPß2åGTK×zY@àMÜHT
ƒØCGIà‡ČĄĉ3P}Y@å[G
4[DZHKTz…JßIä²Ý«[LE[MPß
I[G„Jà«[LCTÔCß2ÝZHÚ>Tß2K¦>[MÔ>àƅ KIDTHTÞZ>T
ŠJT@ßHT}Y@å[G ¯«>[MHØCET…3z…[J
@ZKT{PKEÜHåYHÙ>ãZIà€[MÜHãˆ
HTC;±Õx[DÜHTNß>ã ÁÛEIà‡Y@å[G
¯[GPß>T×@GTZ>
4[DZHKTz…JßIä²Ý«[LE[MPß ÚETÞKT
7ØCÖ@Ú«Iä²Ý6D¶¯[L«[L ¯«>[MHØCET…3z…[JY@å[GYHÙ>ãZIà€[MÜHãˆ
‚8æ{>[MIä²Ý2†ŠJà>àƅ KTØMß@T[MY@å[G
Z>TJݮھß
¯[GPßYA…æ‚›Ø}ITZPHT
¯[GPß¡MTATå ¯«>[MHØCET…3z…[J
4[DZHKTz…JßIä²Ý«[LE[MPß Y@å[GYHÙ>ãZIà€[MÜHãˆ
YHÙ>ãx†æ«P>àƅ ¬Õ>ÝHTÔ>ÝY@å[G
¬Õ>ÝHTÔ>ÝY@å[G
YEÞPMئƒ8æ
HTC¿à6±PTÔ>ÝIä²ÝEƒOTÔ>Ô¤µ ¯«>[MHØCET…3z…[JI[G„Jà
¯[GPßI…JTITß>YKØ>TåY@æZ>T ±4±EJYHÙ>ãZIà€[MÜHãˆ
4[DZHKTz…Jß ÐŠà‡®Ú¾ßŠ±«F>ßITPØCÝ
I[G„Jà«[L
I>ˆßx†æEP>àƅ ¯[GP߯ګ™GTØz4KT
¬Õ>ÝHTÔ>ÝY@å[G ¯«>[MHØCET…3z…[J
}48àzYHÙ>ãZIà€[MÜHãˆ
ŠAJMئƒ܅JTZJT 6zMÝHØ}I«[KITPØCÝ
4[DZHKTz…JßI[G„Jà«[L
KT~ZI…>àƅY@å[G ;±Õx[DÜHTNß
EÕ>¯—æP…8Ý
¯[GPß2YGؘ؅æ HØCET…3z…[J
4[DZHKTz…Jß IT€M>àŠ„Jà3KTÞÖzIä²ÝH„äz€²PGÝ
I[G„Jà«[L }‚:PNT>ÝY@å[G
I>ˆßx†æEP>àƅ
¬Õ>ÝHTÔ>ÝY@å[G ČĆė;±Õx[DÜHTNß
PKMêƒKTAÝ8æ ĂHTÔxJÝ‚
4[DZHKTz…JßIä²Ý«[LE[MPß HØCET…3z…[JēĘĐĖZ>Z>F>ß
I±Ú«P7ØCÖ@Ú«Iä²Ý6D¶¯[L«[L ±ÚE~
8ÚKTéI>ˆß>àƅ8µÝÁßY@å[G

>[MIä²ÝP}P[IܮԤµ
E[M[I;±Õx[DÜHTNß
P}P[IÜ®3Ô>Ý
PT@åFCKTAå

P}P[IÜHTNß
6EJT4å1ZHT
P[KHCÝ
¯Ú«¤ITß3ß
2[CÔ>Mæ“Håz
4Û¿à{8æ8Ý8‡>ÙØZI܇ÚZETETˆà2ÖzCÜHØ©ãN«
@ÛZETè¤ITß@ 3ÜY@د[L„à2ÖzØZCTß

In-House - QC
Z>T®KT¦ZPà
KTZAèEÕ>ÜHå
>TßÚÔ>[M2K¦
2Ø[CP}P[IÜ®>ß3²¯>Ý
;±Õx[DÜHTNß
KZI证@Tƒ