ਕੀ ਪਸੰ

'ਤਰੱ ਦ'
ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰ
ਟੋ
ਜੋ
ਿਗੰਦਰ ਿਸੰਘ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਜਦ ਲੋਕਿਪਅ ਹੋ ਣ ਲੱਗੀਆਂ
ਤਾਂਉਹਦੇ ਮਨ ਿਵਚ ਇਹ ਇੱ ਛਾ ਪੈ
ਦਾ ਹੋਈ ਿਕ ਉਹ ਉਘੇ
ਸਾਿਹਤਕਾਰਾਂਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬੁ ਲਾਏ ਅਤੇ ਉਨਾਂ
ਦੀ ਦਾਅਵਤ ਕਰੇ । ਉਹਦਾ ਿਖਆਲ ਸੀ ਿਕ ਉਹਦੀ ਸ਼ੁ ਹਰਤ ਤੇ
ਲੋਕਿਪਅਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੇ ਰੇਹੋ ਜਾਵੇ
ਗੀ। ਜੋਿਗੰ ਦਰ ਿਸੰ ਘ
ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇਬੜੀ ਖੁ ਸ਼ਫਿਹਮੀ ਸੀ। ਮਸ਼ਹੂ ਰ
ਸਾਿਹਤਕਾਰਾਂਤੇਸ਼ਾਇਰਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਦੀ
ਆਉਭਗਤ ਕਰਕੇ ਜਦ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਅੰ ਿਮਤ ਕੌ ਰ ਕੋਲ
ਬਿਹੰਦਾ ਤਾਂ
ਕੁ
ਝ ਿਚਰ ਲਈ ਿਬਲਕੁ ਲ ਹੀ ਭੁ
ਲ
ੱਜਾਂ ਦਾ ਿਕ ਉਹਦਾ
ਕੰ
ਮ ਡਾਕਖਾਨੇਿਵਚ ਿਚੱ ਠੀਆਂਦੀ ਦੇ ਖਭਾਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ।
ਆਪਣੀ ਿਤੰ ਨ ਗਜ਼ ਦੀ ਪਿਟਆਲਾ ਫੈ ਸ਼ਨ ਦੀ ਰੰ ਗੀ ਹੋ ਈ
ਪਗੜੀ ਲਾਹ ਕੇ ਜਦ ਉਹ ਇਕ ਪਾਸੇ ਧਰ ਿਦੰ ਦਾ ਤਾਂ ਉਹ
ਮਿਹਸੂਸ ਹੁਦ
ੰਾ ਿਕ ਉਹਦੇ ਲੰ
ਮੇ
-ਲੰਮੇਕਾਲੇ ਕੇਸਾਂ ਹੇਠ ਿਜਹੜਾ
ਛੋ
ਟਾ ਿਜਹਾ ਿਸਰ ਛੁ ਿਪਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਉਹਦੇ ਿਵਚ ਅੱ ਗੇ-ਵਧੂ
ਸਾਿਹਤ ਕੁਟ
ੱਕੁਟ
ੱਕੇ ਭਿਰਆ ਿਪਆ ਹੈ । ਇਸ ਅਿਹਸਾਸ ਨਾਲ
ਉਹਦੇ ਿਦਲ ਤੇ ਿਦਮਾਗ ਿਵਚ ਹ ਦੀ ਇਕ ਅਜੀਬ ਿਜਹੇ
ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਜਾਂ
ਦੀ ਤੇਉਹ ਇਹ ਸਮਝਦਾ ਿਕ
ਦੁਨੀਆਂ ਿਵਚ ਿਜੰਨੇਕਹਾਣੀਕਾਰ ਤੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਹਨ, ਸਾਰੇ ਦੇ
ਸਾਰੇਉਹਦੇ ਨਾਲ ਬੜੇ ਹੀ ਿਮੱ
ਠੇਿਜਹੇ ਿਰਸ਼ਤੇਿਵਚ ਬੱ
ਧੇ ਹੋਏ
ਹਨ। ਅੰਿਮਤ ਕੌਰ ਦੀ ਸਮਝ ਿਵਚ ਇਹ ਗੱ ਲ ਨਹ ਸੀ ਆ ਦੀ
ਿਕ ਉਹਦਾ ਪਤੀ ਲੋ ਕਾਂ ਸੱਦਾ ਭੇ
ਜਣ ਵੇਲੇ ਹਰ ਵਾਰ ਇਹ ਿਕ
ਆਖਦਾ ਹੈ :
ਿਮਤ, ਇਹ ਿਜਹੜੇ
“ਅੰ ਅੱਜ ਚਾਹ ‘ਤੇ
ਆ ਰਹੇ
ਨੇ
, ਿਹੰ
ਦਸ
ੁਤਾਨ ਦੇ
ਵੱ
ਡੇਸ਼ਾਇਰ ਹਨ… ਸਮਝ ਗਈ, ਨਾ?”
ਖ , ਇਨਾਂ
“ਵੇ ਦੀ ਆਉਭਗਤ ਤੇ
ਖਾਤਰਦਾਰੀ ਿਵਚ ਕੋ
ਈ ਕਸਰ
ਨਾ ਰਿਹ ਜਾਵੇ
।”
ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਕਦੇ ਿਹੰ
ਦਸੁਤਾਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸ਼ਾਇਰ ਹੁ ਦ
ੰਾ ਜਾਂ
ਬੜਾ
ਵੱ
ਡਾ ਕਹਾਣੀਕਾਰ। ਇਸ ਤ ਘੱ ਟ ਦਰਜੇ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਤਾਂ
ਉਹ ਕਦੇਬੁ ਲਾ ਦਾ ਹੀ ਨਹ ਸੀ-ਦਾਅਵਤ ਵੇ ਲੇਉਚੀਆਂ
ਉਚੀਆਂ ਸੁ
ਰਾਂਿਵਚ ਗੱਲਾਂ
ਹੁਦ
ੰੀਆਂ, ਿਜਹਦਾ ਮਤਲਬ ਉਹ ਅੱ ਜ
ਤੱ
ਕ ਨਹ ਸਮਝ ਸਕੀ ਸੀ। ਗੱ ਲਾਂ
ਬਾਤਾਂਦੇਦੌਰਾਨ ‘ਤਰੱਕੀਪਸੰਦ’
ਦਾ ਿਜ਼ਕਰ ਆਮ ਤੌ ਰ ‘ਤੇਹੁ
ਦ
ੰਾ ਸੀ। ਇਸ ‘ਤਰੱ ਕੀਪਸੰ ਦੀ’ ਦਾ
ਮਤਲਬ ਅੰਿਮਤ ਕੌ
ਰ ਮਲੂ ਮ ਨਹ ਸੀ। ਇਕ ਵਾਰ ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ
ਿਸੰ
ਘ ਇਕ ਬੜੇ ਵੱ
ਡੇ
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਚਾਹ ਿਪਲਾ ਕੇਿਵਹਲਾ ਹੋ
ਅੰਦਰ ਰਸੋ
ਈ ਿਵਚ ਆ ਕੇ
ਬੈ
ਠਾ ਤਾਂ
ਅੰਿਮਤ ਨੇਪੁ
ੱ
ਿਛਆ, “ਇਹ ਮੋ
ਈ ‘ਤਰੱ
ਕੀਪਸੰ
ਦੀ’ ਕੀ
ਏ?”
ਜੋਿਗੰਦਰ ਿਸੰ ਘ ਨੇਪਗੜੀ ਸਣੇ ਆਪਣੇ ਿਸਰ ਸਿਹਜੇ ਿਜਹੇ
ਿਹਲਾਇਆ ਤੇ ਿਕਹਾ, “ਤਰੱ
ਕੀਪਸੰ ਦੀ? ਇਹਦਾ ਮਤਲਬ ਤੂ ੰ
ਤੁਰਤ
ੰ
ਹੀ ਨਹ ਸਮਝ ਸਕਣ ਲੱ ਗੀ। ‘ਤਰੱਕੀਪਸੰ ਦ’ ਉਹ ਆਖਦੇ
ਹਨ ਜੋ ਤਰੱਕੀ ਪਸੰ ਦ ਕਰੇ । ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਹੈ ਤੇ
ਅੰ ਗੇਜ਼ੀ ਿਵਚ ‘ਤਰੱਕੀਪਸੰ ਦ’ ‘ਪੋ ਗੈਿਸਵ’ ਕਿਹੰਦੇਹਨ। ਉਹ
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਜੋ ਕਹਾਣੀਆਂ ਿਵਚ ਤਰੱਕੀ ਚਾਹੁਦ
ੰੇ ਹਨ, ਉਨਾਂ
ਤਰੱ ਕੀਪਸੰਦ ਜਾਂ ਅਗੇ ਵਧੂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸੱ ਦਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵੇ ਲੇ
ਿਹੰਦਸੋਤਾਨ ਿਵਚ ਿਸਰਫ ਿਤੰ ਨ-ਚਾਰ ਤਰੱਕੀਪਸੰ ਦ ਕਹਾਣੀਕਾਰ
ਹਨ ਿਜਨਾਂ ਿਵਚ ਮੇਰਾ ਨਾਂਵੀ ਸ਼ਾਿਮਲ ਹੈ।”
ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਦੀ ਆਦਤ ਸੀ ਿਕ ਉਹ ਅੰਗੇ
ਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦਾਂ
ਨਾਲ
ਆਪਣੇਿਵਚਾਰ ਪਗਟ ਕੀਤਾ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਉਹਦੀ ਇਹੀ ਆਦਤ ਹੁਣ ਪੱ
ਕ ਕੇਉਹਦਾ ਸੁ
ਭਾਅ ਬਣ ਗਈ
ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਿਬਨਾਂ
ਝਕੇਇਕ ਅਿਜਹੀ ਅੰ
ਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ
ਿਵਚ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਿਜਹੜੀ ਕੁ ਝ ਉਘੇ ਅੰਗੇਜ਼ੀ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਦੇ
ਚੰਗੇਚੰ
ਗੇ ਚੁਸਤ ਿਫਕਿਰਆਂ ‘ਤੇਆਧਾਰਤ ਸੀ। ਆਮ ਗੱ ਲਬਾਤ
ਿਵਚ ਉਹ 50% ਅੰ ਗੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇਅੰਗੇਜ਼ੀ ਿਕਤਾਬਾਂ ‘ਚ
ਚੁਣੇਵਾਕਾਂਦੀ ਵਰਤ ਕਰਦਾ ਸੀ। ‘ਅਫਲਾਤੂ ਨ’ ਉਹ ਸਦਾ
ਟ’ੋ
‘ਪਲੇ ਕਿਹੰ
ਦਾ ਸੀ। ਇਵ ਹੀ ‘ਅਰਸਤੂ ’ ‘ਅਰਾਸਟੋ ਿਟਲ’। ਡਾ.
ਿਸਗਮੰਡ ਫਰਾਇਡ, ਸ਼ੋ ਪੇ
ਨਹਾਵਰ ਤੇ ਨੀਤਸ਼ੇ ਦੀ ਚਰਚਾ ਉਹ
ਆਪਣੀ ਹਰ ਮਹੱ ਤਵਪੂਰਨ ਗੱ ਲਬਾਤ ਿਵਚ ਕੀਤਾ ਕਰਦਾ ਸੀ
ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਗੱ ਲ ਕਰਨ ਵੇ ਲੇ ਉਹ ਇਸ ਗੱ ਲ ਦਾ ਖਾਸ
ਿਧਆਨ ਰੱ ਖਦਾ ਸੀ ਿਕ ਗੱ ਲਬਾਤ ਿਵਚ ਅੰ ਗੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ
ਇਹ ਫਲਾਸਫੀ ਦਾਖਲ ਨਾ ਹੋ ਣ। ਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਤ ਜਦ ਉਹਦੀ
ਪਤਨੀ ਨੇ ਤਰੱਕੀਪਸੰਦੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਮਿਝਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜੀ
ਿਨਰਾਸ਼ਾ ਹੋ
ਈ ਿਕ ਿਕ ਉਹਦਾ ਿਖ਼ਆਲ ਸੀ ਿਕ ਤਰੱ ਕੀਪਸੰਦੀ
ਕੋਈ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਚੀਜ਼ ਹੋਵਗੇੀ ਿਜਸ ਬਾਰੇ ਵੱ
ਡੇ-ਵੱ
ਡੇ ਸ਼ਾਇਰ ਤੇ
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਉਹਦੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਿਮਲ ਕੇ ਬਿਹਸ ਕਰਦੇ ਰਿਹੰਦੇ
ਹਨ ਪਰ ਜਦ ਉਹਨੇਇਹ ਸੋ ਿਚਆ ਿਕ ਿਹੰ ਦਸ
ੋਤਾਨ ਿਵਚ
ਿਸਰਫ ਿਤੰਨ-ਚਾਰ ਤਰੱ ਕੀਪਸੰਦ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੀ ਹਨ ਤਾਂ
ਉਹਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂਿਵਚ ਚਮਕ ਪੈ ਦਾ ਹੋਗਈ।
ਇਹ ਚਮਕ ਵੇ ਖ ਕੇ ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਦੇ ਮੁੱ
ਛਾਂ
-ਭਰੇ ਬੁ
ਲ, ਇਕ
ਦੱ
ਬੀ-ਦੱ
ਬੀ ਿਜਹੀ ਮੁ
ਸਕਰਾਹਟ ਿਵਚ, ਕੰ
ਬ,ੇ“ਅੰਿਮਤ, ਤੈਇਹ
ਸੁ
ਣ ਕੇਖੁ
ਸ਼ੀ ਹੋ
ਵਗ
ੇੀ ਿਕ ਿਹੰ
ਦਸ
ੋਤਾਨ ਦਾ ਇਕ ਬਹੁ
ਤ ਵੱਡਾ
ਆਦਮੀ ਮੈ ਿਮਲਣ ਦਾ ਚਾਹਵਾਨ ਹੈ । ਉਹਨੇਮੇਰੀਆਂ
ਕਹਾਣੀਆਂ
ਪੜੀਆਂਹਨ ਤੇਬਹੁਤ ਪਸੰ
ਦ ਕੀਤੀਆਂ
ਹਨ।”
ਅੰਿਮਤ ਕੌ
ਰ ਨੇਪੁ
ੱ
ਿਛਆ, “ਇਹ ਵੱ
ਡਾ ਆਦਮੀ ਕੋ
ਈ ਅਸਲ ਹੀ
ਵੱ
ਡਾ ਆਦਮੀ ਹੈ ਜਾਂ
ਤੁ
ਹਾਡੇਵਾਂ
ਗ ਿਸਰਫ ਕਹਾਣੀਆਂ
ਿਲਖਣ
ਵਾਲਾ ਹੈ
?”
ਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਨੇ ਜੇਬ ਿਵਚ ਇਕ ਿਲਫਾਫਾ ਕਿਢਆ ਅਤੇ ਦੂਜੇ
ਪੁਠੇਹੱ
ਥ ਨਾਲ ਥਪਥਪਾਂ ਿਦਆਂ ਆਿਖਆ, “ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਤਾਂਹੈ
ਹੀ ਪਰ ਉਹਦੀ ਸਭ ਤ ਵੱ ਡੀ ਖੂ
ਬੀ ਜੋ
ਉਹਦੀ ਅਿਮੱ
ਟ ਪਿਸੱ
ਧੀ ਦੇ
ਿਪੱਛੇ
ਮੌ
ਜਦੂਹੈ, ਕੁ
ਝ ਹੋ
ਰ ਈ ਏ।”
“ਿਕਹੜੀ ਖੂ
ਬੀ ਏ?”
“ਉਹ ਇਕ ਅਵਾਰਾਗਰਦ ਹੈ
।”
“ਅਵਾਰਾਗਰਦ?”
, ਉਹ ਇਕ ਅਵਾਰਾਗਰਦ ਹੈ
“ਹਾਂ ਜੀਹਨੇਅਵਾਰਾਗਰਦੀ
ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਨਰਥ ਬਣਾ ਿਲਆ ਹੈ। ਉਹ ਸਦਾ ਘੁੰ
ਮਦਾ
ਰਿਹੰਦਾ ਹੈ
, ਕਦੇਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂਠੰਡੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂਿਵਚ ਹੁਦ
ੰਾ
ਹੈਤੇ ਕਦੇ ਮੁ
ਲਤਾਨ ਦੇਤਪਦੇਮੈ
ਦਾਨਾਂਿਵਚ, ਕਦੇ
ਲੰਕਾ ਿਵਚ ਤੇ
ਕਦੇ
ਿਤੱ
ਬਤ ਿਵਚ।”
ਅੰ
ਿਮਤ ਕੌ
ਰ ਦੀ ਿਦਲਚਸਪੀ ਵਧ ਗਈ, “ਪਰ ਉਹ ਕਰਦਾ ਕੀ
ਏ?”
“ਉਹ ਗੀਤ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦਾ ਏ, ਿਹੰਦਸ
ੋਤਾਨ ਦੇ
ਹਰ ਸੂ
ਬੇ
ਦੇਗੀਤ-
ਪੰ
ਜਾਬੀ, ਗੁ
ਜਰਾਤੀ, ਮਰਾਠੀ, ਿਪਸ਼ੌ
ਰੀ,
ਕਸ਼ਮੀਰੀ, ਮਾਰਵਾੜੀ, ਿਹੰ
ਦਸ
ੋਤਾਨ ਿਵਚ ਿਜੰਨੀਆਂ ਵੀ ਬੋ
ਲੀਆਂ
ਬੋ
ਲੀਆਂ ਜਾਂ
ਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨਾਂ ਦੇ ਿਜੰ
ਨੇਵੀ ਗੀਤ ਉਹ ਿਮਲਦੇ
ਹਨ, ਉਹ ਇਕੱ ਠੇ
ਕਰ ਲਦਾ ਹੈ ।”
ਗੀਤ ਇਕੱ
“ਏਨੇ ਠੇ
ਕਰਕੇ
ਉਹ ਕੀ ਕਰੇ
ਗਾ?”
ਛਾਪਦਾ ਹੈ
“ਿਕਤਾਬਾਂ , ਲੇ
ਖ ਿਲਖਦਾ ਹੈਤਾਂਜੁਦੂ
ਜੇਵੀ ਇਹ ਗੀਤ
ਪੜ ਸਕਣ। ਕਈ ਅੰ ਗੇ
ਜ਼ੀ ਰਸਾਿਲਆਂ ਿਵਚ ਉਹਦੇ ਲੇ
ਖ ਛਪ
ਚੁਕ
ੱੇਹਨ। ਗੀਤ ਇਕੱ ਠੇਕਰਨਾ ਤੇਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਉਨਾਂ ਪੇ ਸ਼
ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਮਾਮੂਲੀ ਕੰ
ਮ ਨਹ । ਉਹ ਬਹੁ ਤ ਵੱ
ਡਾ ਆਦਮੀ ਹੈ,
ਸਮਝੀ, ਬਹੁ
ਤ ਵੱ
ਡਾ ਆਦਮੀ! ਤੇ ਵੇ
ਖ, ਉਹਨੇਮੈ, ਿਕਹੋ ਿਜਹਾ
ਖਤ ਿਲਿਖਐ।”
ਇਹ ਕਿਹ ਕੇ
, ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਨੇ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਉਹ ਪੱਤਰ
ਪੜ ਕੇਸੁ
ਣਾਇਆ ਿਜਹੜਾ ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਨੇਆਪਣੇ
ਿਪੰ
ਡ ਉਹ ਭੇ ਿਜਆ ਸੀ। ਉਸ ਪੱ ਤਰ ਿਵਚ ਹਰਦਰ ਨਾਥ
ਿਤਪਾਠੀ ਨੇਬੜੀ ਿਮੱ
ਠੀ ਬੋਲੀ ਿਵਚ ਜੋ ਿਗੰਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਦੀਆਂ
ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਪਸ਼ੰ
ਸਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਿਕਹਾ ਸੀ ਿਕ ਤੁ
ਸ ਿਹੰ
ਦਸ
ੋਤਾਨ
ਦੇਤਰੱਕੀਪਸੰ
ਦ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੋ।
ਇਹ ਵਾਕ ਜੋ ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਨੇ ਪੜ ਕੇਿਕਹਾ, “ਲੈ
ਵੇ
ਖ, ਿਤਪਾਠੀ
ਸਾਿਹਬ ਵੀ ਿਲਖਦੇਨੇਿਕ ਮ ਤਰੱ
ਕੀਪਸੰਦ ਹਾਂ
।”
ਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰਘ ਨੇਪੂ
ਰਾ ਪੱ
ਤਰ ਪੜਨ ਿਪਛ ਇਕ ਦੋ ਿਛਣ
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਵਲ ਤੱ ਿਕਆ ਤੇਉਹਦਾ ਅਸਰ ਜਾਣਨ ਲਈ
ਿਕਹਾ, “ਿਕ ?”
ਅੰ
ਿਮਤ ਕੌ
ਰ ਪਤੀ ਦੀ ਿਤੱ
ਖੀ ਨਜ਼ਰ ਕਾਰਨ ਕੁ ਝ ਝਪ ਿਜਹੀ ਗਈ
ਤੇਮੁ
ਸਕਰਾ ਕੇਕਿਹਣ ਲੱ ਗੀ, “ਮ ਕੀ ਜਾਣਾਂ
! ਵੱਡੇ
ਆਦਮੀਆਂ
ਦੀਆਂਗੱਲਾਂ
ਵੱ
ਡੇ ਆਦਮੀ ਹੀ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਨੇ।”
ਜੋਿਗੰਦਰ ਿਸੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਏਸ ਅਦਾ ‘ਤੇ ਗਹੁ ਨਹ
ਕੀਤਾ। ਉਹ ਅਸਲ ਿਵਚ ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਆਪਣੇ
ਘਰ ਬੁ ਲਾਉਣ ਤੇ ਉਹ ਕੁ ਝ ਿਦਨ ਠਿਹਰਾਉਣ ਬਾਰੇਸੋਚ ਿਰਹਾ
ਸੀ, “ਅੰਿਮਤ ਮ ਕਿਹੰ ਦਾ ਹਾਂ
, ਿਤਪਾਠੀ ਸਾਿਹਬ ਦਾਅਵਤ ਦੇ
ਹੀ ਿਦੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਕੀ ਿਖਆਲ ਹੈ ਤੇ
ਰਾ… ਪਰ ਮ ਸੋ
ਚਦਾ ਇਹ ਹਾਂ
ਿਕ ਕੀ ਜਾਣਾਂ , ਉਹ ਿਕਤੇ ਇਨਕਾਰ ਹੀ ਨਾ ਕਰ ਦਏ। ਬਹੁ ਤ
ਵੱ
ਡਾ ਆਦਮੀ ਹੈ । ਹੋਸਕਦੈਉਹ ਸਾਡੀ ਏਸ ਦਾਅਵਤ
ਖੁ
ਸ਼ਾਮਦ ਸਮਝੇ
।”
ਅਿਜਹੇ ਮੌਿਕਆਂ ਉਹ ਪਤਨੀ ਆਪਣੇ
‘ਤੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਿਮਲ ਕਰ
ਿਲਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੁਦਾਅਵਤ ਦਾ ਭਾਰ ਦੋ ਬੰਿਦਆਂ ਿਵਚ
ਵੰਿਡਆ ਜਾਵੇ । ਇਸੇ ਲਈ ਜਦ ਉਹਨੇ‘ਸਾਡੀ’ ਆਿਖਆ ਤਾਂ
ਅੰ ਿਮਤ ਕੌ ਰ ਨੇ, ਿਜਹੜੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਵਾਂਗ ਬਹੁ ਤ ਭੋ ਲੀ ਸੀ,
ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਿਵਚ ਿਦਲਚਸਪੀ ਲੈ ਣੀ ਸ਼ੁ ਰੂਕਰ
ਿਦੱ ਤੀ। ਭਾਵ ਉਹਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ਉਹਦੇਲਈ ਸਮਝ ਬਾਹਰ ਸੀ ਅਤੇ
ਇਹ ਗੱ ਲ ਵੀ ਉਹਦੀ ਸਮਝ ਤ ਬਾਹਰ ਸੀ ਿਕ ਇਕ
ਅਵਾਰਾਗਰਦ, ਗੀਤ ਇਕੱ ਠੇਕਰ ਕੇ, ਿਕਵ ਬਹੁ ਤ ਵੱਡਾ ਆਦਮੀ
ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜਦ ਉਹ ਇਹ ਦੱ ਿਸਆ ਿਗਆ ਸੀ ਿਕ
ਿਤਪਾਠੀ ਗੀਤ ਇਕੱ ਠੇਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ
ਇਕ ਗੱ ਲ ਯਾਦ ਆ ਗਈ ਿਕ ਵਲਾਇਤ ਿਵਚ ਲੋ ਕ ਿਤਤਲੀਆਂ
ਫੜਨ ਦਾ ਕੰ ਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਕਾਫੀ ਪੈਸਾ ਕਮਾ ਲਦੇ
ਹਨ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਹਦਾ ਇਹ ਿਖਆਲ ਸੀ ਿਕ ਸ਼ਾਇਦ ਿਤਪਾਠੀ
ਨੇਗੀਤ ਇਕੱ ਠੇਕਰਨ ਦਾ ਕੰ ਮ ਵਲਾਇਤ ਦੇ ਿਕਸੇ ਆਦਮੀ ਤ
ਿਸੱਿਖਆ ਹੋ ਵਗ
ੇਾ।
ਜੋ
ਿਗੰਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਨੇਆਪਣਾ ਸ਼ੱ
ਕ ਪਗਟਾਇਆ, “ਹੋ
ਸਕਦੈ
ਉਹ
ਸਾਡੀ ਏਸ ਦਾਅਵਤ ਖੁ
ਸ਼ਾਮਦ ਸਮਝ ਲਏ।”
“ਇਹਦੇ ‘ਚ ਖੁਸ਼ਾਮਦ ਦੀ ਿਕਹੜੀ ਗੱ ਲ ਹੈ
? ਹੋ
ਰ ਵੀ ਤਾਂਕਈ
ਵੱਡੇ
ਆਦਮੀ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਦੇ ਨੇ। ਤੁ
ਸ ਉਨਾਂ ਿਚੱ ਠੀ ਪਾ
ਿਦਓ। ਮੇ
ਰਾ ਿਖਆਲ ਹੈ ਿਕ ਉਹ ਤੁਹਾਡੀ ਦਾਅਵਤ ਜ਼ਰੂਰ ਕਬੂ
ਲ
ਕਰ ਲੈਣਗੇ। ਨਾਲੇ ਉਨਾਂ ਵੀ ਤਾਂ ਤੁਹਾ ਿਮਲਣ ਦਾ ਬਹੁਤ
ਚਾਅ ਹੈ
। ਹਾਂ
, ਇਹ ਤਾਂ
ਦੱਸੋਕੀ ਉਨਾਂਦੇਬਾਲ-ਬੱ
ਚੇਹਨ?”
“ਬਾਲ-ਬੱਚ!ੇ
” ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਉਿਠਆ। ਿਚੱ ਠੀ ਦਾ ਮਜ਼ਮੂਨ
ਅੰਗੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਿਵਚ ਸੋਚਿਦਆਂਬੋ ਿਲਆ, “ਹੋਣਗੇ, ਜ਼ਰੂ
ਰ
ਹੋ
ਣਗੇ । ਹਾਂ
ਹਨ। ਮ ਉਨਾਂ
ਦੇਇਕ ਲੇ ਖ ਿਵਚ ਪਿੜਆ ਸੀ, ਉਨਾਂ
ਦੀ ਪਤਨੀ ਵੀ ਹੈਤੇ
ਇਕ ਬੱਚੀ ਵੀ।”
ਇਹ ਕਿਹ ਕੇਉਹ ਉਿਠਆ, ਿਚੱ ਠੀ ਦਾ ਮਜ਼ਮੂਨ ਉਹਦੇਿਦਮਾਗ
ਿਵਚ ਪੂ
ਰਾ ਹੋਚੁ
ਿੱ
ਕਆ ਸੀ। ਦੂਜੇਕਮਰੇ ਿਵਚ ਜਾ ਕੇ
ਉਹਨੇ ਛੋ
ਟੇ
ਸਾਈਜ਼ ਦਾ ਉਹ ਪੈ ਡ ਕਿਢਆ ਿਜਸ ਉਤੇਉਹ ਖਾਸ-ਖਾਸ
ਆਦਮੀਆਂ ਿਚੱ ਠੀਆਂ ਿਲਿਖਆ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰਦਰ
ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਦੇਨਾਂਉਰਦੂ ਿਵਚ ਦਾਅਵਤਨਾਮਾ ਿਲਿਖਆ।
ਇਹ ਉਸ ਮਜ਼ਮੂ ਨ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਸੀ ਿਜਹੜਾ ਉਹਨੇਆਪਣੀ
ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵੇ
ਲੇ ਅੰ
ਗੇਜ਼ੀ ਿਵਚ ਸੋਿਚਆ ਸੀ।
ਤੀਜੇਿਦਨ ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਦਾ ਉਤਰ ਆ ਿਗਆ।
ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਨੇਧੜਕਦੇਿਦਲ ਨਾਲ ਲਫਾਫਾ ਖੋ
ਿਲਆ। ਜਦ
ਪਿੜਆ ਿਕ ਉਹਦੀ ਦਾਅਵਤ ਮਨਜ਼ੂ ਰ ਕਰ ਲਈ ਗਈ ਹੈ ,
ਉਹਦਾ ਿਦਲ ਹੋਰ ਵੀ ਤੇ
ਜ਼ ਧੜਕਣ ਲੱ
ਗਾ। ਪਤਨੀ ਅੰ
ਿਮਤ ਕੌ
ਰ
ਧੁੱ
ਪੇਆਪਣੇਛੋਟੇ ਬੱ
ਚੇਦੇਕੇ
ਸਾਂ
ਿਵਚ ਦਹ ਪਾ ਕੇ
ਮਲ ਰਹੀ ਸੀ
ਿਕ ਉਹ ਲਫ਼ਾਫ਼ਾ ਫੜੀ ਉਹਦੇਕੋ
ਲ ਆਇਆ।
“ਉਨਾਂਨੇਸਾਡੀ ਦਾਅਵਤ ਕਬੂ
ਲ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਿਲਖਦੇਨੇਿਕ
ਉਹ ਲਾਹੌਰ ਵੈ
ਸੇਵੀ ਿਕਸੇ
ਜ਼ਰੂ
ਰੀ ਕੰ
ਮ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਪਣੀ
ਨਵ ਿਕਤਾਬ ਛਪਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁਦ
ੰੇਸਨ। ਤੇਹਾਂ
, ਉਨਾਂ
ਨੇਤੈ
ਪਣਾਮ ਿਲਿਖਆ ਏ।”
ਅੰ ਿਮਤ ਕੌ
ਰ ਇਸ ਿਖਆਲ ਤ ਬਹੁ ਤ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋ
ਈ ਿਕ ਏਡੇਵੱਡੇ
ਆਦਮੀ ਨੇਿਜਸ ਦਾ ਕੰ ਮ ਗੀਤ ਇਕੱ ਠੇਕਰਨਾ ਹੈ , ਉਹ
‘ਪਣਾਮ’ ਭੇਿਜਆ ਹੈ । ਉਹਨੇਮਨ ਹੀ ਮਨ ਿਵਚ ਵਾਿਹਗੁ ਰੂਦਾ
ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਿਕ ਉਹਦਾ ਿਵਆਹ ਅਿਜਹੇਆਦਮੀ ਨਾਲ
ਹੋਇਆ ਹੈ ਿਜਸ ਿਹੰ ਦਸ
ੋਤਾਨ ਦਾ ਹਰ ਵੱਡਾ ਆਦਮੀ ਜਾਣਦਾ
ਹੈ। ਿਸਆਲ ਦੀ ਰੁ ਤ
ੱ ਸੀ, ਦਸੰ
ਬਰ ਦੇਪਿਹਲੇਿਦਨ ਸਨ।
ਜੋਿਗੰਦਰ ਿਸੰ ਘ ਸਵੇ ਰੇਸਤ ਵਜੇਜਾਿਗਆ ਪਰ ਦੇ ਰ ਤਕ
ਿਬਸਤਰੇ ਿਵਚ ਹੀ ਅੱ ਖਾਂਖੋ
ਹਲ ਲੰ ਮਾ ਿਪਆ ਿਰਹਾ- ਉਹਦੀ
ਪਤਨੀ ਅੰ ਿਮਤ ਕੌਰ ਤੇ ਉਹਦਾ ਬੱ
ਚਾ-ਦੋ
ਵ ਰਜਾਈ ਿਵਚ ਿਲਪਟੇ
ਲਾਗਲੇ ਮੰਜੇ ਉਤੇਪਏ ਸਨ। ਜੋਿਗੰਦਰ ਿਸੰਘ ਸੋਚਣ ਲੱਿਗਆ,
‘ਿਤਪਾਠੀ ਸਾਹਬ
ਿਮਲ ਕੇ ਕੇਡੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਵਗ
ੇੀ। ਖੁਦ ਿਤਪਾਠੀ ਸਾਹਬ ਵੀ ਉਹ
ਿਮਲ ਕੇ ਬਹੁ ਤ ਪਸੰ ਨ ਹੋਣਗੇ ਿਕ ਜੁ ਉਹ ਿਹੰਦਸੋਤਾਨ ਦਾ
ਨੌਜਵਾਨ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀਪਸੰਦ ਲੇਖਕ ਹੈ , ਿਤਪਾਠੀ
ਸਾਿਹਬ ਨਾਲ ਉਹ ਹਰ ਿਵਸ਼ੇ ਉਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰੇ ਗਾ, ਗੀਤਾਂ‘ਤੇ
,
ਪਡੂ ਬੋ
ਲੀਆਂ , ਕਹਾਣੀਆਂ
‘ਤੇ ‘ਤੇਅਤੇ ਤਾਜ਼ਾ ਜੰ
ਗੀ ਹਾਲਾਤ ‘ਤੇ ।
ਉਹ ਉਨਾਂ ਦੱ ਸੇਗਾ ਿਕ ਇਕ ਕਲਰਕ ਹੁ ਿੰ
ਦਆਂ ਵੀ ਉਹ ਿਕਵ
ਵਧੀਆ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਬਣ ਸਿਕਆ। ਕੀ ਇਹ ਅਜੀਬ ਗੱ ਲ
ਨਹ ਿਕ ਡਾਕਖਾਨੇਿਵਚ ਿਚੱ ਠੀਆਂ ਦੀ ਦੇ
ਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ
ਬੰਦਾ ਕਲਾਕਾਰ ਹੋ ਵ।ੇਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ ਘ ਇਸ ਗੱ ਲ ਦਾ ਬੜਾ
ਮਾਣ ਸੀ ਿਕ ਡਾਕਖਾਨੇਿਵਚ ਮਜ਼ਦੂ ਰਾਂ
ਵਾਂ
ਗ-ਛੇ-ਸਤ ਘੰ ਟੇਕੰਮ
ਕਰਨ ਿਪੱਛ ਵੀ ਉਹ ਏਨਾ ਵਕਤ ਕੱ ਢ ਲਦਾ ਹੈਿਕ ਇਕ ਮਾਸਕ
ਰਸਾਲਾ ਸੰਪਾਦਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇਦੋ-ਿਤੰ
ਨ ਰਸਾਿਲਆਂ ਲਈ
ਹਰ ਹਫਤੇਿਜਹੜੇ
ਲੰ
ਬੇਲੰਬੇ
ਪੱਤਰ ਿਲਖੇ
ਜਾਂ
ਦੇ
ਹਨ, ਉਹ ਵੱ
ਖਰੇ
।
ਦੇ
ਰ ਤਕ ਿਬਸਤਰੇਿਵਚ ਿਪਆ ਉਹ ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ
ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਿਹਲੀ ਮੁ
ਲਾਕਾਤ ਲਈ ਮਨ ਿਵਚ ਿਤਆਰੀਆਂ
ਕਰਦਾ ਿਰਹਾ।
ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਨੇ ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਦੀਆਂ
ਕਹਾਣੀਆਂ
ਤੇ
ਲੇ
ਖ ਪੜੇ
ਹੋਏ ਸਨ, ਉਹਦੀ ਫੋ
ਟੋਵੇ
ਖ ਕੇਉਹ
ਆਮ ਤੌ
ਰ ‘ਤੇ
ਇਹ ਮਿਹਸੂ
ਸ ਕਰਦਾ ਸੀ ਿਕ ਉਹਨੇ
ਉਸ ਬੰ
ਦੇ
ਚੰਗੀ ਤਰਾਂਜਾਣ ਿਲਆ ਹੈ । ਪਰ ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਦੇ
ਮਾਮਲੇਿਵਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੇਭਰੋ ਸਾ ਨਹ ਸੀ। ਉਹ
ਆਖਦਾ ਸੀ ਿਕ ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਉਹਦੇ ਲਈ ਿਬਲਕੁ ਲ
ਅਜਨਬੀ ਹੈ -ਜੋ
ਿਗੰਦਰ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਿਦਮਾਗ ਿਵਚ
ਕਈ ਵਾਰ ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਇਕ ਅਿਜਹੇ ਆਦਮੀ ਦੇ ਰੂਪ
ਿਵਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਦਾ ਜੀਹਨੇ ਕੱ
ਪਿੜਆਂ ਦੀ ਥਾਂਆਪਣੇ ਿਪੰਡੇ
ਉਤੇ ਕਾਗਜ਼ ਲਪੇ ਟੇਹੋਏ ਹੋਣ, ਤੇਜਦ ਉਹ ਕਾਗਜ਼ਾਂ ਬਾਰੇਸੋਚਦਾ
ਤਾਂਉਹ ਅਨਾਰਕਲੀ ਦੀ ਉਹ ਕੰ ਧ ਯਾਦ ਆ ਜਾਂ ਦੀ, ਿਜਸ ਉਤੇ
ਿਸਨਮੇ ਦੇਇਸ਼ਿਤਹਾਰ ਏਡੀ ਵੱ ਡੀ ਿਗਣਤੀ ਿਵਚ ਇਕ ਦੂ ਜੇ ‘ਤੇ
ਿਚਪਕੇ ਹੋ
ਏ ਸਨ ਿਕ ਕੰ ਧ ਉਪਰ ਇਕ ਹੋ ਰ ਕੰਧ ਬਣ ਗਈ ਸੀ।
ਿਬਸਤਰੇਿਵਚ ਿਪਆ ਉਹ ਦੇ ਰ ਤਕ ਸੋ ਚਦਾ ਿਰਹਾ ਿਕ ਜੇ
ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਅਿਜਹਾ ਹੀ ਆਦਮੀ ਹੋ ਇਆ ਤਾਂ ਉਹ
ਸਮਝ ਸਕਣਾ ਬੜਾ ਹੀ ਮੁ ਸ਼ਕਲ ਹੋ ਵਗ
ੇਾ। ਪਰ ਫੇ ਰ ਉਹ
ਆਪਣੀ ਿਸਆਣਪ ਦਾ ਿਖਆਲ ਆਇਆ, ਤੇਉਹਦੀਆਂ
ਮੁਸ਼ਕਲਾਂਆਸਾਨ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤੇਉਹ ਉਠ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਸਵਾਗਤ
ਦੀਆਂ ਿਤਆਰੀਆਂ ਿਵਚ ਰੁਝ ਿਗਆ। ਿਤਪਾਠੀ ਨੇ ਿਲਿਖਆ ਸੀ
ਿਕ ਉਹ ਆਪ ਜੋ ਿਗੰਦਰ ਿਸੰਘ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁ ਚ
ੰਜਾਏਗਾ ਿਕ ਜੁ
ਉਹ ਫੈਸਲਾ ਨਹ ਕਰ ਸਿਕਆ ਿਕ ਉਹ ਲਾਰੀ ਰਾਹ ਆਏਗਾ
ਜਾਂਟਰੇਨ ਰਾਹ । ਫੇਰ ਵੀ ਇਹ ਗੱ ਲ ਤਾਂਪੱਕੀ ਸੀ ਿਕ ਜੋਿਗੰਦਰ
ਿਸੰ
ਘ ਸੋਮਵਾਰ , ਡਾਕਖਾਿਨਓ ਛੁ ੱਟੀ ਲੈ
ਕੇ ਸਾਰਾ ਿਦਨ ਆਪਣੇ
ਮਿਹਮਾਨ ਉਡੀਕੇ ਗਾ। ਨਹਾ-ਧੋ ਤੇਕੱ
ਪੜੇ ਬਦਲ ਕੇ ਜੋ
ਿਗੰਦਰ
ਿਸੰਘ ਦੇ
ਰ ਤਕ ਰਸੋ ਈ ਿਵਚ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਕੋ ਲ ਬੈ
ਠਾ ਿਰਹਾ।
ਦੋਹਾਂਨੇਹੀ ਇਹ ਸੋ ਚ ਕੇ ਚਾਹ ਦੇਰ ਨਾਲ ਪੀਤੀ ਿਕ ਸ਼ਾਇਦ
ਿਤਪਾਠੀ ਆ ਜਾਵੇ । ਪਰ ਜਦ ਿਤਪਾਠੀ ਦੇ ਰ ਤਕ ਨਾ ਆਇਆ
ਤਾਂਉਨਾਂਨੇਕੇਕ, ਆਿਦ, ਸੰ ਭਾਲ ਕੇ ਅਲਮਾਰੀ ਿਵਚ ਰਖ ਿਦੱ ਤੇ
ਤੇਕਾਲੀ ਚਾਹ ਪੀ ਕੇਮਿਹਮਾਨ ਉਡੀਕਣ ਲੱ ਗੇ । ਜਦ
ਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰਘ ਰਸੋ ਈ ‘ਚ ਉਠ ਕੇ ਕਮਰੇ ਿਵਚ ਆਇਆ ਤੇ
ਸ਼ੀਸ਼ੇਸਾਹਮਣੇ ਖੜੋ ਕੇ ਉਹਨੇ ਦਾੜੀ ਦੇਵਾਲਾਂ ਿਵਚ ਲੋ
ਹੇ ਦੇਛੋ
ਟੇ
ਛੋਟੇਕਿਲਪ ਲਾਉਣੇ ਆਰੰ ਭੇ ਤਾਂ
ਜੁ ਵਾਲ ਜੰ ਮ ਜਾਣ ਤਾਂ ਬੂ
ਹਾ
ਖੜਿਕਆ। ਹੁ ਣ ਖੁ ਲੀ ਦਾੜੀ ਨਾਲ, ਓਸੇ ਹਾਲ ਿਵਚ ਉਹਨੇ
ਿਡਊੜੀ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋ ਿਲਆ। ਿਜਵ ਿਕ ਉਹ ਮਲੂ ਮ ਸੀ,
ਸਭ ਤ ਪਿਹਲਾਂ ਉਹਦੀ ਨਜ਼ਰ ਹਰਦਰ ਨਾਥ ਿਤਪਾਠੀ ਦੀ ਕਾਲੀ
ਸੰਘਣੀ ਦਾੜੀ ‘ਤੇ ਪਈ ਿਜਹੜੀ ਉਹਦੀ ਆਪਣੀ ਦਾੜੀ ਨਾਲ
ਵੀਹ ਗੁਣਾਂ
ਵੱਡੀ ਸੀ, ਸਗ ਇਸ ਤ ਵੀ ਕੁ ਝ ਵਧੇ ਰ।ੇ
ਿਤਪਾਠੀ ਦੇ ਬੁ
ਲਾਂਉਤੇਿਜਹੜੇਵੱ
ਡੀਆਂਵੱ
ਡੀਆਂਮੁ
ੱ
ਛਾਂਿਵਚ ਲੁ
ਕੇ
ਹੋਏ ਸਨ, ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਪਗਟ ਹੋਈ। ਉਹਦੀ ਅੱ
ਖ ਿਜਹੜੀ ਰਤਾ
ਕੁ ਟੇ
ਢੀ ਸੀ ਥੋ
ੜੀ ਹੋ
ਰ ਟੇ
ਢੀ ਹੋ
ਗਈ। ਉਹਨੇਆਪਣੀਆਂ
ਲੰਮੀਆਂਲੰ
ਮੀਆਂਿਲਟਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਕਰ ਕੇ
ਆਪਣਾ ਹੱ
ਥ, ਜੋ
ਿਕਸੇਿਕਸਾਨ ਦਾ ਹੱ
ਥ ਜਾਪਦਾ ਸੀ, ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਵੱਲ
ਵਧਾਇਆ। ਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰਘ ਨੇਿਤਪਾਠੀ ਦੇ
ਹੱ
ਥ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂ
ਤ
ਪਕੜ ਮਿਹਸੂ
ਸ ਕੀਤੀ ਤੇ
ਉਹ
ਿਤਪਾਠੀ ਦਾ ਚਮੜੇ ਦਾ ਥੈ
ਲਾ ਿਦੱ
ਿਸਆ ਿਜਹੜਾ ਿਕਸੇ
ਗਰਭਵਤੀ
ਤੀਵ ਦੇਿਢੱ ਡ ਵਾਂ
ਗ ਫੁ ਿੱ
ਲਆ ਹੋ ਇਆ ਸੀ ਤਾਂਉਹ ਬੜਾ
ਪਭਾਿਵਤ ਹੋਇਆ ਤੇ ਕੇਵਲ ਇਹ ਹੀ ਆਖ ਸਿਕਆ, “ਿਤਪਾਠੀ
ਜੀ, ਤੁ
ਹਾ ਿਮਲ ਕੇਡਾਢੀ ਪਸੰ ਨਤਾ ਹੋਈ।” ਿਤਪਾਠੀ
ਆਇਆਂ ਪੰਦਰਾਂਿਦਨ ਹੋਗਏ ਸਨ-ਉਹਦੇ ਪਧਾਰਨ ਦੇਤੀਜੇਹੀ
ਿਦਨ ਉਹਦੀ
ਪਤਨੀ ਤੇ ਬੱ
ਚੀ ਵੀ ਆ ਗਏ। ਦੋ ਵ ਿਤਪਾਠੀ ਦੇ
ਨਾਲ ਹੀ ਿਪੰ
ਡ
ਆਏ ਸਨ ਪਰ ਦੋ ਿਦਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਿਕਸੇਦੂ
ਰ ਦੇਿਰਸ਼ਤੇ
ਦਾਰ
ਕੋਲ ਠਿਹਰ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਿਤਪਾਠੀ ਨੇਉਨਾਂਦਾ ਉਸ
ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ ਕੋ
ਲ ਬਹੁਤਾ ਿਚਰ ਰੁ
ਕਣਾ ਠੀਕ ਨਹ ਸੀ ਸਮਿਝਆ,
ਇਸ ਲਈ ਉਹਨੇਪਤਨੀ ਤੇ ਬੱ
ਚੀ ਆਪਣੇ ਹੀ ਕੋ
ਲ ਸੱਦ
ਭੇਿਜਆ ਸੀ।
ਿਤਪਾਠੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਛੁ
ਟ ਏਸ ਫੁ
ਲ
ੱੇ ਹੋ
ਏ ਥੈ
ਲੇਦੇਕੁਝ ਵੀ ਨਹ
ਸੀ ਿਲਆਇਆ। ਿਸਆਲ ਦੀ ਰੁ ਤ
ੱ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਦੋ ਵ
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਇਕੋ ਿਬਸਤਰੇਿਵਚ ਸਦੇ। ਿਤਪਾਠੀ ਦੀ ਪਤਨੀ
ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਕੇ
ਵਲ ਇਕ ਕੰਬਲ ਹੀ ਿਲਆਈ ਸੀ ਿਜਹੜਾ ਮਾਂ ਤੇ
ਧੀ ਲਈ ਵੀ ਕਾਫੀ ਨਹ ਸੀ। ਪਿਹਲੇਚਾਰ ਿਦਨ ਬੜੀਆਂ
ਿਦਲਚਸਪ ਗੱ
ਲਾਂ
ਕਰਿਦਆਂਬੀਤ ਗਏ। ਿਤਪਾਠੀ ਤ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀਆਂਦੀ
ਪਸੰਸਾ ਸੁਣ ਕੇਜੋ ਿਗੰਦਰ ਿਸੰਘ ਬੜਾ ਖੁ ਸ਼ ਹੋ ਇਆ। ਉਹਨੇ
ਆਪਣੀ ਇਕ ਕਹਾਣੀ ਿਜਹੜੀ ਅਜੇ ਛਪੀ ਨਹ ਸੀ, ਸੁ ਣਾਈ
ਿਜਸ ਦੀ ਿਤਪਾਠੀ ਨੇਰੱ ਜ ਕੇ ਪਸੰਸਾ ਕੀਤੀ। ਦੋ ਅਧੂਰੀਆਂ
ਕਹਾਣੀਆਂ ਵੀ ਸੁਣਾਈਆਂ । ਇਨਾਂ ਬਾਰੇਵੀ ਿਤਪਾਠੀ ਨੇਚੰ ਗੀ
ਰਾਏ ਪਗਟਾਈ। ਤਰੱ ਕੀਪਸੰ ਦ ਸਾਿਹਤ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਵੀ ਹੁ ਦ
ੰੀ
ਰਹੀ। ਦੂਜੇਕਹਾਣੀਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਦੋ
ਸ਼ ਕਢੇ ਗਏ, ਨਵ ਤੇ
ਪੁਰਾਣੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦਾ ਮੁ ਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਿਗਆ। ਗੱ ਲ ਕੀ, ਇਹ
ਚਾਰ ਿਦਨ ਬੜੇ ਚੰਗੇ ਬੀਤੇ ਅਤੇ ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ ਘ ਹਰ ਪੱ ਖ
ਿਤਪਾਠੀ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਤ ਬਹੁ ਤ ਪਭਾਿਵਤ ਹੋ ਇਆ। ਿਤਪਾਠੀ
ਦਾ ਬੋਲਣ-ਚਾਲਣ ਦਾ ਢੰ ਗ, ਿਜਸ ਿਵਚ ਇਕੋ -ਵੇਲੇਬਚਪਨਾ ਤੇ
ਬਜ਼ੁ ਰਗੀ ਸ਼ਾਿਮਲ ਸਨ, ਉਸ ਬੜਾ ਚੰ ਗਾ ਲਿਗਆ। ਿਤਪਾਠੀ
ਦੀ ਲੰਮੀ ਦਾੜੀ ਉਹਦੇ ਿਵਚਾਰਾਂ ਉਤੇਛਾ ਗਈ। ਿਤਪਾਠੀ ਦੀਆਂ
ਕਾਲੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਿਲਟਾਂ ਿਜਨਾਂਿਵਚ ਪਡੂ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਵਾਨੀ
ਸੀ, ਹਰ ਵੇਲੇਉਹਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰਿਹਣ ਲੱਗੀਆਂ । ਡਾਕਖਾਨੇ‘ਚ
ਿਚੱਠੀਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਿਤਪਾਠੀ ਦੀਆਂ ਇਹ ਿਲਟਾਂ
ਜੋਿਗੰਦਰ ਿਸੰਘ ਨਹ ਸਨ ਭੁ ਲ
ੱੀਆਂ। ਚਹੁ ਆ
ੰਂ ਿਦਨਾਂ ਿਵਚ
ਿਤਪਾਠੀ ਨੇਜੋ ਿਗੰਦਰ ਿਸੰ ਘ ਮੋ
ਹ ਿਲਆ। ਉਹ ਉਸ ਦਾ
ਪਸ਼ੰਸਕ ਹੋ
ਿਗਆ। ਉਹਦੀ ਟੇਢੀ ਅੱ
ਖ ਵੀ ਉਹ ਸੋਹਣੀ ਲੱ
ਗਣ
ਲਗੀ, ਸਗ ਉਹਨੇਸੋ ਿਚਆ, “ਜੇਉਨਾਂਦੀਆਂਅੱ ਖਾਂਿਵਚ
ਟੇ
ਢਾਪਨ ਨਾ ਹੁ
ਦ
ੰਾ ਤਾਂ
ਉਨਾਂਦੇਿਚਹਰੇ‘ਤੇਇਹ ਬਜ਼ੁ
ਰਗੀ ਕਦੇ
ਵੀ ਪਗਟਨਹ ਸੀ ਹੋਣੀ।”
ਿਤਪਾਠੀ ਦੇਵੱ
ਡੇ ਵੱ
ਡੇ ਬੁ
ਲ
ੱਜਦ ਉਹਦੀਆਂ ਸੰਘਣੀਆਂ ਮੁੱ
ਛਾਂਦੇ
ਿਪੱਛੇਿਹਲਦੇਤਾਂਜੋ ਿਗੰਦਰ ਿਸੰਘ ਮਿਹਸੂਸ ਹੁ ਦ
ੰਾ ਿਜਵ
ਝਾੜੀਆਂ ਿਵਚ ਪੰਖੇਰੂ ਬੋ
ਲ ਰਹੇ ਹੋ
ਣ। ਿਤਪਾਠੀ ਸਿਹਜੇ ਸਿਹਜੇ
ਸੋਚਦਾ ਸੀ। ਬੋਲਿਦਆਂ ਜਦ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦਾੜੀ ਉਤੇਹੱ ਥ
ਫੇਰਦਾ ਤਾਂ
ਜੋ
ਿਗੰਦਰ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਿਦਲ ਬੜਾ ਸੁ ਖ ਿਮਲਦਾ-ਉਹ
ਸਮਝਦਾ ਿਕ ਉਹਦੇ ਿਦਲ ਉਤੇ ਿਪਆਰ ਨਾਲ ਹੱ ਥ ਫੇਿਰਆ ਜਾ
ਿਰਹਾ ਹੈ
। ਚਾਰ ਿਦਨ ਜੋ ਿਗੰਦਰ ਿਸੰਘ ਅਿਜਹੀ ਹੀ ਿਫ਼ਜ਼ਾ ਿਵਚ
ਜੀਿਵਆ-ਏਸ ਿਫਜ਼ਾ ਜੇਉਹ ਆਪਣੀ ਿਕਸੇ ਕਹਾਣੀ ਿਵਚ
ਿਬਆਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁ ਦ
ੰਾ ਤਾਂ
ਨਹ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਪੰ ਜਵ ਿਦਨ
ਿਤਪਾਠੀ ਨੇਚਾਣਚਕ ਆਪਣਾ ਚਮੜੇ ਦਾ ਥੈਲਾ ਖੋਿਲਆ, ਢੇ ਰ
ਸਾਰੀਆਂਕਹਾਣੀਆਂਕਢੀਆਂਅਤੇਜੋ ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ ਘ
ਸੁਣਾਉਣੀਆਂ ਅਰੰ ਭ ਿਦੱ ਤੀਆਂ। ਿਤਪਾਠੀ ਿਨਰੰਤਰ ਦਸ ਿਦਨ
ਆਪਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾ ਦਾ ਿਰਹਾ। ਏਸ ਦੌ ਰਾਨ ਉਹਨੇ
ਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰਘ ਕਈ ਿਕਤਾਬਾਂ ਸੁਣਾ ਿਦੱ
ਤੀਆਂ । ਜੋ ਿਗੰਦਰ
ਿਸੰਘ ਤੰਗ ਪੈਿਗਆ। ਉਹ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਫਰਤ ਕਰਨ
ਲੱ
ਿਗਆ। ਿਤਪਾਠੀ ਦਾ ਚਮੜੇ ਦਾ ਥੈਲਾ ਿਜਸ ਦਾ ਿਢੱ
ਡ ਬਾਣੀਏ
ਦੀ ਤਦ ਵਾਂ ਗ ਫੁਿੱ
ਲਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਹਦੇ ਲਈ ਇਕ ਸੰ ਤਾਪ
ਬਣ ਿਗਆ। ਰੋ ਜ਼ ਸ਼ਾਮ ਡਾਕਖਾਨੇ ਤ ਮੁੜਿਦਆਂ ਉਹ ਇਹ ਭੈ
ਖਾਂ
ਦਾ ਰਿਹੰਦਾ ਿਕ ਘਰ ਕਦਮ ਰਖਿਦਆਂ ਹੀ ਉਹ ਿਤਪਾਠੀ ਦਾ
ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ। ਏਧਰ ਓਧਰ ਦੀਆਂ ਇਕ-ਦੋ ਗੱਲਾਂ
ਹੋ
ਣਗੀਆਂ , ਫੇ
ਰ ਉਹੋ ਚਮੜੇਦਾ ਥੈ
ਲਾ ਖੁਲੇਗਾ ਤੇਉਹ ਇਕ ਜਾਂ
ਦੋਲੰਮੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁ
ਣਨੀਆਂ ਪੈ
ਣਗੀਆਂ ।
ਜੋ
ਿਗੰ ਦਰ ਿਸੰਘ ਤਰੱ
ਕੀਪਸੰਦ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸੀ। ਜੇਤਰੱਕੀਪਸੰਦੀ
ਉਹਦੇ ਅੰ
ਦਰ ਨਾ ਹੁਦ
ੰੀ ਤਾਂ
ਉਹਨੇਿਤਪਾਠੀ ਸਾਫ ਆਖ ਦੇ ਣਾ
ਸੀ, ‘ਬਸ ਬਸ ਿਤਪਾਠੀ ਸਾਿਹਬ, ਬਸ ਬਸ਼… ਹੁ ਣ ਮੇਰੇਿਵਚ
ਤੁ
ਹਾਡੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹ ਰਹੀ।” ਪਰ ਉਹ
ਸੋ
ਚਦਾ, “ਨਹ ਨਹ , ਮ ਤਰੱ ਕੀਪਸੰਦ ਹਾਂ
, ਮੈਇਸ ਤਰਾਂ ਨਹ
ਸੋ
ਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਸਲ ਿਵਚ ਇਹ ਤਾਂ ਮੇ ਰੀ ਆਪਣੀ ਕਮਜ਼ੋ ਰੀ
ਹੈਿਕ ਉਨਾਂਦੀਆਂਕਹਾਣੀਆਂਹੁ ਣ ਮੈ ਚੰ ਗੀਆਂਨਹ
ਲਗਦੀਆਂ । ਇਨਾਂਿਵਚ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਖੂ ਬੀ ਜ਼ਰੂ
ਰ ਹੋਵਗ
ੇੀ।
ਇਸ ਲਈ ਿਕ ਉਨਾਂਦੀਆਂਪਿਹਲੀਆਂਕਹਾਣੀਆਂਮੈ
ਖੂ
ਬੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਿਦਸਦੀਆਂ ਸਨ, ਮ…ਮ ਹੁ ਣ ਪਖਪਾਤੀ
ਹੋਿਗਆ ਹਾਂ ।”
ਇਕ ਹਫਤੇ
ਤ ਵਧੇ
ਰੇ
ਸਮ ਤੱ
ਕ ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਦੇ
ਤਰੱ
ਕੀਪਸੰ
ਦ
ਿਦਮਾਗ ਿਵਚ ਇਹ ਿਖੱ
ਚਤੋਾਣ ਜਾਰੀ ਰਹੀ-ਉਹ ਸੋਚ ਸੋਚ ਕੇ
ਉਸ ਹੱਦ ‘ਤੇਪੁ
ਜ ਿਗਆ ਿਜਥੇਸੋ ਚ-ਿਵਚਾਰ ਹੋਹੀ ਨਹ
ਸਕਦੀ। ਉਹਦੇਮਨ ਿਵਚ ਭਾਂ
ਤ ਭਾਂ
ਤ ਦੇਿਵਚਾਰ ਉਪਜਦੇ। ਉਹ
ਠੀਕ ਤਰਾਂਉਨਾਂ
ਦੀ ਪਰਖ ਪੜਤਾਲ ਨਾ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਉਹਦੀ
ਮਾਨਿਸਕ
ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਸਿਹਜੇਸਿਹਜੇਵਧਦੀ ਗਈ ਤੇਉਹ ਇੰ ਜ
ਮਿਹਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱਿਗਆ ਿਜਵ ਇਕ ਬਹੁ ਤ ਵੱ
ਡਾ ਮਕਾਨ ਹੋ
ਵੇ
ਿਜਸ ਿਵਚ ਬੇਅਤ
ੰ ਬਾਰੀਆਂਹੋਣ, ਉਸ ਮਕਾਨ ਿਵਚ ਉਹ
ਇਕੱਲਾ ਹੈਅਤੇ
ਹਨੇ ਰੀ ਆ ਗਈ ਹੈ
। ਕਦੇਇਸ ਬਾਰੀ ਦੇਤਖ਼ਤੇ
ਵੱਜਦੇਹਨ ਕਦੇਉਸ ਬਾਰੀ ਦੇ
ਤੇਉਹ ਸਮਝ ਨਹ ਆ ਰਹੀ
ਿਕ ਉਹ ਏਨੀਆਂ ਬਾਰੀਆਂ ਇਕੋ ਵੇ
ਲੇਿਕਵ ਬੰਦ ਕਰੇ
। ਹੁ
ਣ
ਿਤਪਾਠੀ ਆਏ ਵੀਹ ਿਦਨ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਤੇਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ
ਬੇਚਨ
ੈਰਿਹਣ ਲਿਗਆ ਸੀ।
ਿਤਪਾਠੀ ਸ਼ਾਮ ਉਹ ਨਵ ਕਹਾਣੀ ਸੁ ਣਾ ਦਾ ਤਾਂਉਹ ਇੰ ਜ
ਮਿਹਸੂਸ ਹੁਦ
ੰਾ ਿਜਵ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂਮੱਖੀਆਂ ਉਹਦੇ ਕੰ
ਨਾਂਕੋ
ਲ
ਿਭਣਿਭਣ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹੋ
ਣ, ਫੇ
ਰ ਉਹ ਿਕਸੇਹੋਰ ਹੀ ਸੋ
ਚ ਿਵਚ
ਡੁੱ
ਬ ਜਾਂ
ਦਾ। ਇਕ ਿਦਨ ਿਤਪਾਠੀ ਨੇਉਹ ਆਪਣੀ ਇਕ ਹੋ ਰ
ਤਾਜ਼ਾ ਕਹਾਣੀ ਸੁ ਣਾਈ। ਇਸ ਿਵਚ ਿਕਸੇ ਤੀਵ ਤੇ ਮਰਦ ਦੇ
ਿਜਨਸੀ ਸੰ ਬਧ
ੰਾਂ ਦਾ ਿਜ਼ਕਰ ਸੀ-ਉਹਦੇ ਿਦਲ ਧੱਕਾ ਿਜਹਾ
ਵਿਜਆ। ਪੂ ਰੇਇੱਕੀ ਿਦਨ ਮ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਕੋ ਲ ਸੌਣ ਦੀ ਥਾਂ
ਇਕ ਲਮਡਫੇ ਲ ਨਾਲ ਇਕੋ ਰਜ਼ਾਈ ਿਵਚ ਸੌ ਦਾ ਿਰਹਾ ਹਾਂ
। ਇਸ
ਅਿਹਸਾਸ ਨੇਜੋ ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ ਘ ਦੇ ਿਦਲ ਤੇ ਿਦਮਾਗ ਿਵਚ ਇਕ
ਿਛਣ ਲਈ ਇਨਕਲਾਬ ਲੈ ਆਂਦਾ। ਇਹ ਿਕਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਬੰਦਾ ਹੈ
,
ਜੋਕ ਵਾਂ
ਗੂੰਚੰ
ਬੜ ਿਗਆ ਹੈ …. ਿਹੱਲਣ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ਨਹ ਲਦਾ…
ਤੇ
… ਤੇ ਉਹਦੀ ਪਤਨੀ, ਉਹਦੀ ਬੱ ਚੀ, ਸਾਰਾ ਪਿਰਵਾਰ ਹੀ ਆਣ
ਪਧਾਿਰਆ। ਇਹ ਲੋ ਕ ਤਾਂਸੋਚਦੇ ਤਕ ਨਹ ਿਕ ਮੇ ਰਾ ਗ਼ਰੀਬ ਦਾ
ਕਚੂਮਰ ਿਨਕਲ ਜਾਏਗਾ। ਡਾਕਖਾਨੇਦਾ ਮੁ ਲਾਜ਼ਮ, ਪੰ ਜਾਹ
ਰੁਪਏ ਮਾਿਸਕ ਤਨਖਾਹ, ਅੰ ਤ ਕਦ ਤਕ ਇਨਾਂ ਖੁ ਆਦ ਂਾ
ਿਪਆਂ ਦਾ ਰਹਾਂ
ਗਾ ਅਤੇ ਫੇਰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੇਿਕ ਮੁ ੱ
ਕਣ ਿਵਚ ਹੀ
ਨਹ ਆ ਦੀਆਂ … ਇਨਸਾਨ ਹਾਂ , ਕੋਈ ਲੋਹੇਦਾ ਟਰੰ ਕ ਤਾਂਨਹ
ਿਕ ਹਰ ਰੋ ਜ਼ ਉਹਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁ
ਣਦਾ ਰਹਾਂ ਅਤੇ… ਅਤੇ
ਕੇਡਾ ਜ਼ੁਲਮ ਹੈਿਕ ਮ ਪਤਨੀ ਦੇ ਨੇੜੇਤਕ ਨਹ ਜਾ ਸਿਕਆ।
ਸਰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰਾਤਾਂਿਵਅਰਥ ਹੀ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇ। ਇੱ ਕੀ
ਿਦਨਾਂ ਿਪੱ
ਛ ਉਹ ਿਤਪਾਠੀ ਇਕ ਨਵ ਰੌ ਸ਼ਨੀ ‘ਚ ਵੇ ਖਣ
ਲੱਗਾ।
ਹੁਣ ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰਘ ਿਤਪਾਠੀ ਦੀ ਹਰ ਗੱ ਲ ਦੋਸ਼ਪੂ
ਰਨ
ਿਦਸਣ ਲੱਗੀ। ਉਹਦੀ ਟੇ
ਢੀ ਅੱਖ, ਿਜਸ ਿਵਚ ਉਹ ਪਿਹਲਾਂ
ਖੂਬਸੂ
ਰਤੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਦੀ ਸੀ, ਹੁਣ ਬੱਸ ਇਕ ਟੇ ਢੀ ਅੱ
ਖ ਹੀ
ਸੀ। ਉਹਦੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਿਲਟਾਂਵੀ ਹੁਣ ਜੋਿਗੰਦਰ ਿਸੰ
ਘ
ਪਿਹਲਾਂਵਾਂ
ਗ ਕੂ ਲੀਆਂ ਨਹ ਸਨ ਿਦਸਦੀਆਂ ਤੇਉਹਦੀ ਦਾੜੀ
ਵੇ
ਖ ਕੇਸੋ ਚਦਾ ਸੀ ਿਕ ਏਡੀ ਲੰ ਬੀ ਦਾੜੀ ਰੱਖਣਾ ਵੱ ਡੀ
ਮੂਰਖਤਾ ਹੈ
। ਜਦ ਿਤਪਾਠੀ ਿਟਿਕਆਂ ਪੰਝੀ ਿਦਨ ਹੋਗਏ ਤਾਂ
ਉਹਦੀ ਮਾਨਿਸਕਤਾ ਿਵਚ ਅਜੀਬ ਿਜਹੀ ਤਬਦੀਲੀ ਆਈ
ਜਾਪੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਅਜਨਬੀ ਸਮਝਣ ਲਿਗਆ।
ਉਹ ਇਸ ਤਰਾਂ ਅਨੁ ਭਵ ਹੋਣ ਲਿਗਆ ਿਕ ਉਹ ਕਦੇ ਿਕਸੇ
ਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰਘ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਉਹ ਨਹ ਜਾਣਦਾ,
ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਬਾਰੇ ਉਹ ਸੋਚਦਾ, “ਜਦ ਿਤਪਾਠੀ ਤੁਰ ਜਾਏਗਾ
ਤਾਂਸਭ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਮੇਰਾ ਨਵ ਿਸਰੇ ਤ ਿਵਆਹ ਹੋ ਵਗ ੇਾ।
ਮ ਮੁੜ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਕੋ ਲ ਸ ਸਕਾਂਗਾ ਅਤੇ …।” ਇਹਦੇ ਅੱਗ
ਜਦ ਉਹ ਸੋ ਚਦਾ ਤਾਂਉਹਦੀਆਂ ਅੱ
ਖਾਂਿਵਚ ਅੱ ਥਰੂ ਆ ਜਾਂਦੇ ਤੇ
ਸੰਘ ਿਵਚ ਕੋਈ ਕੌ ੜੀ ਿਜਹੀ ਚੀਜ਼ ਫਸ ਜਾਂ ਦੀ। ਉਹਦਾ ਿਚਤ
ਕਰਦਾ ਿਕ ਭੱਿਜਆ ਭੱ ਿਜਆ ਅੰ ਦਰ ਜਾਏ ਤੇ ਅੰ
ਿਮਤ ਕੌਰ ,
ਿਜਹੜੀ ਕਦੇ ਉਹਦੀ ਪਤਨੀ ਹੁ ਦ
ੰੀ ਸੀ, ਗਲ ਨਾਲ ਲਾ ਲਵੇ ਤੇ
ਰੋਣ ਲਗ ਪਏ-ਪਰ ਅਿਜਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਸ ਿਵਚ ਿਹੰ ਮਤ ਨਹ
ਸੀ ਿਕ ਜੁਉਹ ਤਰੱ ਕੀਪਸੰ ਦ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਸੀ। ਕਦੇਕਦੇ
ਜੋਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰਘ ਦੇ ਿਦਲ ਿਵਚ ਇਹ ਿਖ਼ਆਲ ਦੁ ਧ
ੱਦੇ ਉਛਾਲ
ਵਾਂਗ ਉਠਦਾ ਿਕ ‘ਤਰੱ ਕੀਪਸੰ
ਦ’ ਦੀ ਰਜ਼ਾਈ ਿਜਹੜੀ ਉਹਨੇ
ਪਿਹਨੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਲਾਹ ਕੇ ਸੁ
ੱ
ਟ ਦੇਵੇਅਤੇ ਚੀਕ ਚੀਕ ਕੇ ਆਖੇ ,
“ਿਤਪਾਠੀ, ਤਰੱ
ਕੀਪਸੰਦੀ ਦੀ ਐਸੀ ਦੀ ਤੈਸੀ… ਤੂ ੰ
ਤੇ ਤੇ
ਰੇ
ਇਕੱ ਠੇ
ਕੀਤੇਹੋਏ ਗੀਤ ਬਕਵਾਸ ਨੇ , ਮੈ ਮੇ ਰੀ ਪਤਨੀ ਚਾਹੀਦੀ
ਹੈ…ਤੇ
ਰੀਆਂ ਇਛਾਵਾਂਤਾਂਸਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਗੀਤਾਂਿਵਚ
ਜਜ਼ਬ ਹੋ ਚੁ
ਕੀਆਂ ਨੇ। ਮ ਅਜੇ ਜੁਆਨ ਹਾਂ , ਮੇ
ਰੀ ਹਾਲਤ ‘ਤੇ
ਤਰਸ ਖਾ। ਜ਼ਰਾ ਸੋ ਚ ਤਾਂਸਹੀ, ਮ ਿਜਹੜਾ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤ
ਿਬਨਾਂਇਕ ਿਮੰ ਟ ਵੀ ਨਹ ਸਾਂ ਸੌਸਕਦਾ, ਪੰ ਝੀ ਿਦਨਾਂਤ ਤੇ
ਰੇ
ਨਾਲ ਇਕੋ ਰਜ਼ਾਈ ਿਵਚ ਸ ਿਰਹਾ ਹਾਂ। ਕੀ ਇਹ ਜ਼ੁ ਲਮ ਨਹ ?”
ਿਤਪਾਠੀ ਉਹਦੇ ਮਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤ ਬੇ ਖਬਰ ਰੋਜ਼ ਸ਼ਾਮ ਤਾਜ਼ਾ
ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁ
ਣਾ ਦਾ ਅਤੇ ਉਹਦੇ ਿਬਸਤਰੇ ਿਵਚ ਸ ਜਾਂਦਾ।
ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਬੀਤ ਿਗਆ ਤਾਂ ਜੋ
ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰ
ਘ ਦੇ ਸਬਰ ਦਾ ਬੰਨ
ਟੁਟ
ੱ ਿਗਆ। ਮੌ ਕਾ ਪਾ ਕੇ
, ਉਹ ਗੁ ਸਲਖਾਨੇਿਵਚ ਆਪਣੀ
ਪਤਨੀ ਿਮਿਲਆ-ਧੜਕਦੇ ਿਦਲ ਨਾਲ, ਇਸ ਗਲ ਭੈ ਭੀਤ ਿਕ
ਿਕਤੇ ਿਤਪਾਠੀ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਾ ਆ ਜਾਏ, ਉਹਨੇਜਲਦੀ ਨਾਲ
ਅੰਿਮਤ ਇੰ ਜ ਚੁਿੰ
ਮਆ ਿਜਵ ਡਾਕਖਾਨੇਦੀਆਂ ਿਚੱ
ਠੀਆਂ ਉਤੇ
ਮੋਹਰ ਲਾਈ ਜਾਂ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਿਖਆ, ਅੱ ਜ ਰਾਤ ਜਾਗਦੀ
ਰਹ । ਮ ਿਤਪਾਠੀ ਇਹ ਕਿਹ ਕੇ ਬਾਹਰ ਚਿਲਆ ਜਾਵਾਂ ਗਾ
ਿਕ ਰਾਤ ਦੋ ਢਾਈ ਵਜੇ ਪਰਤਾਂਗਾ। ਪਰ ਮ ਛੇਤੀ ਆ ਜਾਵਾਂ
ਗਾ,
ਬਾਰਾਂਵਜੇ … ਪੂ ਰੇਬਾਰਾਂਵਜੇ । ਮ ਮਲਕੜੇਿਜਹੇਬੂ ਹਾ
ਖੜਕਾਵਾਂਗਾ। ਤੂੰਮਲਕੜੇਿਜਹੇਖੋ ਲ ਦੇਵ ਤੇਫੇ ਰ ਅਸ …
ਿਡਉੜੀ ਿਬਲਕੁ
ਲ ਇਕ ਪਾਸੇਕਰਕੇ ਹੈ
। ਪਰ ਸਾਵਧਾਨੀ ਵਜ
ਉਹ ਬੂ
ਹਾ ਿਜਹੜਾ ਗੁ
ਸਲਖਾਨੇ
ਵੱਲ ਖੁ
ਲਦਾ ਹੈ
, ਬੰ
ਦ ਕਰ ਦੇ।
ਪਤਨੀ ਚੰ ਗੀ ਤਰਾਂ ਸਮਝਾ ਕੇ , ਉਹ ਿਤਪਾਠੀ ਿਮਿਲਆ ਤੇ
ਉਹ ਦੱ ਸ ਕੇਬਾਹਰ ਚਿਲਆ ਿਗਆ। ਬਾਰਾਂ ਵਜਣ ਿਵਚ ਚਾਰ
ਘੰਟੇਰਿਹੰ
ਦੇ ਸਨ ਿਜਨਾਂ ਿਵਚ ਦੋ ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਈਕਲ ਉਤੇ
ਇਧਰ-ਉਧਰ ਘੁ ੰ
ਮਣ ਿਵਚ ਿਬਤਾਏ। ਉਹ ਠੰ ਢ ਦੀ ਿਤਖ ਦਾ
ਉਕਾ ਹੀ ਅਿਹਸਾਸ ਨਾ ਹੋ ਇਆ ਿਕ ਜੁ ਪਤਨੀ ਿਮਲਣ ਦਾ
ਿਖਆਲ ਕਾਫੀ ਗਰਮ ਸੀ। ਦੋ ਘੰ ਟੇ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਘੁੰ
ਮਣ ਿਪੱ ਛ
ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਕਾਨ ਦੇ ਲਾਗੇ ਮੈਦਾਨ ਿਵਚ ਬਿਹ ਿਗਆ ਤੇ
ਮਿਹਸੂਸ ਕਰਨ ਲੱ ਿਗਆ ਿਕ ਉਹ ਰੁ ਮਾਂ
ਿਚਤ ਹੋ ਿਗਆ ਹੈ । ਜਦ
ਉਹ ਠੰ ਢੀ ਰਾਤ ਦੀ ਧੁ
ੰ
ਿਦਆਲੀ ਚੁ ਪ ਦਾ ਿਖਆਲ ਆਇਆ ਤਾਂ
ਇਹ ਉਹ ਇਕ ਜਾਣੀ-ਪਿਹਚਾਣੀ ਚੀਜ਼ ਿਦਸੀ। ਉਪਰ,
ਿਠਠਰੇ ਹੋ
ਏ ਅਸਮਾਨ ਉਤੇ ਤਾਰੇ ਚਮਕ ਰਹੇ ਸਨ ਿਜਵ ਪਾਣੀ ਦੇ
ਮੋਟੇ
ਮੋਟੇਤੁਪਕੇ ਜੰ
ਮ ਕੇ ਮੋ
ਤੀ ਬਣ ਗਏ ਹੋ ਣ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਰੇਲਵੇ
ਇੰਜਣ ਦੀ ਚੀਕ ਚੁ ਪ
ੱ ਤੋ ੜ ਿਦੰਦੀ ਅਤੇ ਜੋ
ਿਗੰਦਰ ਿਸੰ ਘ ਦਾ
ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਿਦਮਾਗ ਸੋ ਚਦਾ ਿਕ ਇਹ ਚੁ ਪ
ੱ ਬਰਫ ਦਾ ਵੱ ਡਾ
ਸਾਰਾ ਡਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੀਟੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਹ ਚੀਕ ਹੈ ਿਜਹੜੀ
ਉਹਦੀ ਛਾਤੀ ਿਵਚ ਧਸ ਗਈ ਹੈ । ਕਾਫ਼ੀ ਿਚਰ ਤਕ ਜੋ ਿਗੰਦਰ
ਿਸੰ
ਘ ਇਕ ਨਵ ਿਕਸਮ ਦੇ ਰੁਮਾਂਸ ਆਪਣੇ ਿਦਲ ਤੇ ਿਦਮਾਗ
ਿਵਚ ਫੈ ਲਾ ਦਾ ਿਰਹਾ ਅਤੇਰਾਤ ਦੀਆਂਅੰ ਿਧਆਰੀਆਂ
ਖੂਬਸੂਰਤੀਆਂ ਿਗਣਦਾ ਿਰਹਾ। ਉਸ ਨੇਚਾਣਚਕ ਚਕ ਕੇ
ਘੜੀ ਦੇ ਖੀ-ਬਾਰਾਂਵੱਜਣ ਿਵਚ ਦੋ ਿਮੰਟ ਰਿਹੰਦੇਸਨ। ਉਿਠਆ
ਅਤੇ ਘਰ ਪਹੁ ਚ
ੰਕੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਮਲਕੜੇ ਿਜਹੇ ਖੜਕਾਇਆ। ਪੰ ਜ
ਸਿਕੰਟ ਬੀਤ ਗਏ, ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਨਾ ਖੁ ਿਲਆ। ਉਹਨੇਮੁ ੜ ਦਸਤਕ
ਿਦੱਤੀ। ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁ ਿਲਆ। ਜੋ ਿਗੰਦਰ ਿਸੰ ਘ ਨੇਹੌ ਲੀ ਿਜਹੀ
ਿਕਹਾ, “ਅੰਿਮਤ…।” ਤੇ ਜਦ ਨਜ਼ਰਾਂ ਚੁਕ
ੱਕੇ ਤੱ
ਿਕਆ ਤਾਂ ਉਥੇ
ਅੰਿਮਤ ਕੌਰ ਦੀ ਥਾਂਿਤਪਾਠੀ ਖਲੋਤਾ ਸੀ। ਹਨੇਰੇਿਵਚ ਜੋਿਗੰਦਰ
ਿਸੰ
ਘ ਇੰ ਜ ਲੱਿਗਆ ਿਜਵ ਿਤਪਾਠੀ ਦੀ ਦਾੜੀ ਏਡੀ ਲੰ ਮੀ ਹੋ
ਗਈ ਸੀ ਿਕ ਜ਼ਮੀਨ ਛੂ ਹ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਿਤਪਾਠੀ ਦੀ
ਆਵਾਜ਼ ਸੁ ਣਾਈ ਿਦੱਤੀ, “ਆ ਿਗਆ ਜੋ ਿਗੰ
ਦਰ ਿਸੰਘ… ਇਹ
ਵੀ ਚੰਗਾ ਈ ਹੋ ਇਆ! ਮ ਹੁ ਣ-ੇ
ਹੁ
ਣੇਇਕ ਕਹਾਣੀ ਮੁ ਕਾਈ ਹੈ,ਆ
ਤੈਸੁ ਣਾਵਾਂ
।”
)