‫‪23/1/99‬‬

‫عنوان‪ :‬پروتئین‌های نوترکیب در صنعت جلبک‬

‫مقدمه‬
‫پروتئین‌ها ماکرومولکول‌ه ایی هس تند ک ه نقش بس یار مهمی در فرآین د‌های س لولی و حف ظ‬
‫ساختار سلول ایفا می‌کنند‪ .‬اغلب آنزیم‌ها ک ه نقش کات الیزور فرآین دهای زیس تی را دارن د از‬
‫جنس پروتئین هستند‪ .‬همچنین پروتئین‌ه ا وظیفه‌ی انتق ال پی ام از طری ق هورمون‌ه ا‪ ،‬انتق ال‬
‫مواد به سلول و مبارزه با باکتری‌ها‪ ،‬ویروس‌ها و عوامل خ ارجی و تق ویت سیس تم ایم نی را‬
‫نیز بر عهده دارند و به طور دقیق و بسیار کنترل شده با یکدیگر در ارتباط هستند‪.‬‬
‫از آنجایی که تمام مکانیسم‌های سلول ب ه پروتئین‌ه ا وابس ته اس ت‪ ،‬در ص ورتی ک ه تولی د و‬
‫عملکرد پروتئین‌ها در سلول از حالت عادی خارج شود مشکالت زیادی به وجود آمده و حی ات‬
‫سلول و موجود زنده به خطر خواهد افتاد‪ .‬منشا اکثر بیماری‌ها‪ ،‬نقص یا تغییر ناگهانی در بیان‬
‫یا ارتباط پروتئین‌ها با یکدیگر و در نتیجه‌‪ ،‬مختل شدن فعالیت سلول‌هاست‪.‬‬
‫به طور کلی سلول هر موجود زنده پروتئین‌های خاص و محدودی را تولید‌ می‌کند‪ .‬در ص ورتی‬
‫که سلول قادر به تولید پروتئین مورد نیاز خود نباشد‪ ،‬الزم است که این کمبود از طریق منابع‬
‫خارجی مثل دارو یا مواد غذایی برطرف شود‪ .‬امروزه از راه‌های متنوعی برای تولید پروت ئین‬
‫در صنایع دارویی و کشاورزی استفاده می‌شود‪ .‬ب ا پیش رفت مهندس ی ژنتی ک و بیوتکنول وژی‬
‫مدرن‪ ،‬استفاده از ‪ DNA‬های نوترکیب‪ 1‬برای تولید پروتئین ‌‪ 2‬مورد توجه قرار گرفته است‪.‬‬
‫مکانیسم تولید پروتئین در سلول‬
‫در دی ان ای یوکاریوت‌ها و پروکاریوت‌ها ژن‌ه ای مختلفی ب رای تولی د پروتئین‌ه ای گون اگون‬
‫وجود دارد‪ .‬هر مولکول دی ان ای از دو رشته‌ی متصل ب ه هم ایج اد ش ده اس ت‪ .‬زم انی ک ه‬
‫فرآیند بیان ژن آغاز می‌شود‪ ،‬دو رش ته‌ی دی ان ای ب ه کم ک آن زیم دی ان ای پلیم راز از هم‬
‫جدا شده و آر ان ای پیام‌رسان‪ 3‬به رشته متصل می‌شود و تمام اطالعات مربوط به تولید‬
‫پروتئین را به صورت کد در خود ذخیره می‌کند (رونویسی ‪ .)4‬سپس وارد سیتوپالسم ش ده‬
‫و اطالعات را به ریبوزوم منتقل می‌کند‪ .‬ریبوزوم از اندامک‌های مهم سلول است که مح ل س نتز‬
‫پروتئین‌هاس ت‪ .‬در ریب وزوم ک دهای‪ mRNA‬پ ردازش و ترجمه ‪ 5‬می‌ش ود و آر ان ای حام ل‬
‫‪6‬آمینواسیدهای مورد نیاز برای تولید پروتئین را به ریبوزوم منتق ل می‌کن د‪ .‬در یوکاریوت‌ه ا‬
‫عملیات ترجمه و پردازش کدها نسبت به پروکاریوت‌ها بسیار پیچیده‌تر انجام می‌ش ود‪.‬‬
‫در ریبوزوم آمینواسیدها با ترتیب مشخص به هم متصل شده و زنجیره‌ی تشکیل ش ده در‬
‫فرآیند تا شدن ‪ ،7‬شکل سه بعدی به خود گرفته و مولکول پروتئین تشکیل می‌شود‪.‬‬
‫سنتز پروتئین‬
‫سلول‌ها انواع خاصی از پروتئین‌ها را به مقدار محدود و مورد نیاز خ ود تولی د می‌کنن د‪ .‬ب رای‬
‫تولید پروتئین‌های متنوع به مقدار بیشتر و در مقیاس صنعتی باید از روش‌های دیگری استفاده‬
‫شود که در کوتاه‌ترین زمان و با هزینه‌ی کم نتیجه‌ی دلخواه را داشته باشد‪.‬‬
‫س نتز ش یمیایی‪ :‬یکی از راه‌ه ای تولی د پروت ئین اتص ال آمینواس یدها در ش رایط‬ ‫‪.1‬‬
‫آزمایش گاهی اس ت‪ .‬از این روش ب رای تولی د پروتئین‌ه ای غ یر پیچی ده و کوچ ک در‬
‫مقیاس کم (تحقیقاتی و آزمایشگاهی) استفاده می‌شود‪ .‬هر چ ه تع داد آمینواس یدهای‬
‫‪1‬‬
‫‪Recombinant DNA‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Recombinant Protein‬‬
‫‪3‬‬
‫)‪Messenger RNA (mRNA‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Transcription‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Translation‬‬
‫‪6‬‬
‫)‪Transfer RNA (tRNA‬‬
‫‪7‬‬
‫‪23/1/99‬‬

‫تشکیل دهنده‌ی پروتئین بیش تر باش د‪ ،‬امک ان اس تفاده از این روش کم تر می‌ش ود و‬
‫پروتئین سنتزی تولید شده ش باهت س اختاری کم تری ب ه نم ونه‌ی ط بیعی آن خواه د‬
‫داشت‪.‬‬
‫استفاده از دی ان ای نوترکیب برای تولید پروت ئین ن وترکیب‪ :‬ب رای تولی د‬ ‫‪.2‬‬
‫پروتئین‌های پیچیده با کیفیت قابل قبول (به خصوص ب رای ص نایع دارویی) در مقی اس‬
‫صنعتی و به صورت انبوه‪ ،‬نیاز به سیستم زنده است‪ .‬ب ا پیش رفت مهندس ی ژنتی ک و‬
‫ظهور دی ان ای نوترکیب‪ ،‬امکان دستکاری دی ان ای سلول‌های جان داران ب ا اه داف‬
‫مختلف از جمله تولید پروتئین به وجود آمد‪.‬‬

‫فرآیند تولید پروتئین نوترکیب‬

‫برای تولید پروتئین مورد نظر‪ ،‬ژن مربوط به آن از دی ان ای جدا شده و وارد پالسمید سلول‬
‫میزبان می‌شود‪ .‬پالسمید دی ان ای حلقوی است که در سلول بسیاری از باکتری‌ها‪ ،‬مخمره ا‬
‫و گیاهان وجود دارد و مستقل از دی ان ای کروموزومی تکثیر می ش ود‪ .‬دی ان ای ن وترکیب‬
‫به وجود آمده در پالسمید تکثیر شده و امکان تولی د پروت ئین ب ه مق دار زی اد را در س لول ب ه‬
‫وجود می‌آورد‪.‬‬
‫سلول میزبان‬
‫انتخاب سلول میزبان مناسب برای تولی د ه ر ن وع پروت ئین بس یار مهم اس ت‪ .‬چن د م ورد از‬
‫عوامل موثر در انتخاب میزبان عبارتند از‪:‬‬
‫نوع و ساختار پروتئین‬ ‫‪.1‬‬
‫زمان الزم برای بیان ژن در سلول میزبان و تولید پروتئین نهایی‬ ‫‪.2‬‬
‫امکان خارج کردن و تلخیص پروتئین از سلول‬ ‫‪.3‬‬
‫کیفیت پروتئین تولید شده و عملکرد آن‬ ‫‪.4‬‬
‫عدم تولید مواد سمی و خطرناک به موازات تولید پروتئین‬ ‫‪.5‬‬
‫در حال حاضر برای کشت پروتئین از سلول های باکتری‪ ،‬قارچ‌‪ ،‬حش رات‪ ،‬گیاه ان و ج انوران‬
‫استفاده می‌شود و هر کدام از این سیستم‌ها مزایا و معایب مخصوص به خود را دارند‪ .‬م ورد‬
‫استفاده ترین سلول برای کشت پروتئین‪ ،‬سلول باکتری ‪ E.Coli‬است‪ .‬از مزایای این سیس تم‬
‫می‌توان به رشد سریع‪ ،‬کشت ارزان و آسان‪ ،‬بی ان س ریع ژن‪ ،‬کن ترل آس ان و ش ناخته ش ده‬
‫بودن ژنتیک سلول نسبت به سایر سلول‌ها اشاره کرد‪.‬‬
‫استفاده از سلول جلبک برای تولید پروتئین‬
‫به دلیل ساختار سلولی ساده‌ی باکتری‌ها نس بت ب ه س لول‌های یوک اریوت و ابت دایی‌تر ب ودن‬
‫فرآیند بیان ژن در آن‌ها‪ ،‬برای تولید پروتئین‌های بسیار پیچیده با کیفیت باال نمی‌ت وان از آن‌ه ا‬
‫استفاده کرد و باید سلول‌های دیگری مث ل س لول‌های گی اهی‪ ،‬ج انوری و جلبکی را ج ایگزین‬
‫کرد‪ .‬در سال‌های اخیر‪ ،‬استفاده از سلول‌های جلبکی ب ه عن وان میزب ان ب رای تولی د پروت ئین‬
‫مورد توجه و بررسی قرار گرفته است‪ .‬با این وج ود ت اکنون از گونه‌ه ای مح دودی ب رای این‬
‫منظور استفاده شده است که بیشترین سهم را ‪ Chlamydomonas reinhardtii‬داراست‪.‬‬
‫مزایای استفاده از سلول جلبک برای تولید پروتئین‬
‫سلول‌های جلبکی وگیاهی نسبت به سلول‌های جانوری دارای مزایایی هستند که به چند م ورد‬
‫اشاره می‌شود‪:‬‬
‫‪23/1/99‬‬

‫زمان کم برای رشد‪ :‬یکی از مهمترین مزیت‌های اس تفاده از س لول‌های گیاه ان و‬ ‫‪.1‬‬
‫جلبک‌ها برای تولید پروتئین نسبت به سلول‌های جانوری‪ ،‬رشد س ریع‌تر آن‌هاس ت و از‬
‫آنجایی که یکی از اهداف این فرآین د‪ ،‬تولی د انب وه پروت ئین در زم ان کم اس ت‪ ،‬اس ن‬
‫سلول‌ها گزینه‌ی مناسب‌تری هستند‪.‬‬
‫آل ودگی کم تر‪ :‬س لول‌های گی اهی و جلبکی در مقایس ه ب ا س لول‌های ج انوری‪،‬‬ ‫‪.2‬‬
‫پروتئین‌های خالص تر با درصد پریون کم تری تولی د می‌کنن د‪ .‬پری ون ب ه پروتئین‌ه ایی‬
‫گفته می‌شود که به مدل‌های متنوع تا می شوند و بیماری‌زا هستند‪.‬‬
‫تا شدن مناسب‪ :‬ب ه دلی ل س اختار س لول‌های گی اهی و ج انوری‪ ،‬فرآین د ت ا ش دن‬ ‫‪.3‬‬
‫پروتئین در آن‌ها مشابه اتفاقی است که در سلول‌‌های انسانی می‌افتد‪ .‬به همین دلی ل‬
‫پروتئین‌هایی که تولید می‌ش وند از لح اظ س اختاری و خ واص نزدی ک ب ه پروتئین‌ه ای‬
‫طبیعی انسان هستند‪.‬‬
‫خالص‌سازی آسان‪ :‬بسیاری از جلبک‌های سبز در ط ول فرآین د تولی د پروت ئین م اده‌ی‬ ‫‪.4‬‬
‫سمی و اضافه دیگری تولید نمی‌کنند که باعث می‌شود مرحله‌ی خالص سازی پروتئین‬
‫بسیار آسان و یا حتی حذف شود‪.‬‬
‫در ژنوم داخل هسته مکانیسمی وجود دارد که به منظ ور حف ظ س لول‪ ،‬از بی ان ژن و‬ ‫‪.5‬‬
‫تولید پروت ئین ب ه مق دار زی اد جلوگ یری می‌کن د‪ .‬این مکانیس م در کلروپالس ت وج ود‬
‫ندارد‪ .‬به همین دلیل پروتئین به مقدار زیاد در کلروپالست تولید شده و تجمع می‌کند‪.‬‬
‫از طرفی‪ ،‬استفاده از سلول‌های جلبکی نیز مزایایی نسبت به سلول‌های گیاهی دارد‪:‬‬
‫کشت جلبک بسیار آسان‌تر از کشت گیاه است؛ ب ه م واد کم تری نی از دارد و ش رایط‬ ‫‪.1‬‬
‫کشت و رشد آن قابل دسترس‌تر است‪.‬‬
‫کشت جلبک نسبت به گیاه قابل کنترل‌تر و حفظ آن از آلودگی‌ها آسان‌تر است‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫تولید پروتئین در گیاه ان تراریخت ه خط رات بیش تری ب رای ط بیعت داش ته و احتم ال‬ ‫‪.3‬‬
‫آلودگی محیط زیست را باال می‌برد در حالی که کشت جلبک این‌گونه نیست‪.‬‬
‫سلول جلبک بسیار سریعتر از سلول گیاهی رشد کرده و تکثیر می‌شود‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫تحقیقات انجام شده‬
‫‪23/1/99‬‬

‫با وجود این که تاکنون بیشتر تمرکز روی استفاده از سلول جلبک کالمی دوموناس ب رای تولی د‬
‫پروتئین بوده است اما از گونه‌های دیگری نیز برای این منظور استفاده شده است‪ .‬در ج دول‬
‫زیر به چند نمونه از پروتئین‌های تولید شده با سلول میزبان جلبک اشاره شده است‪.‬‬

‫جمع‌بندی و نتیجه‌گیری‬
‫استفاده از سلول‌های جلبکی برای تولید پروتئین‌های مورد نیاز صنایع دارویی و کشاورزی ی ک‬
‫رویکرد جدید است که قابلیت پیشرفت بسیاری دارد‪ .‬در حال حاضر ب ه دلی ل ش ناخت خ وبی‬
‫که از ژنتیک سلول کالمیدوموناس وجود دارد و همچنین و پاسخ مناسب این سلول ب ه فرآین د‬
‫تولید پروتئین نوترکیب و بازده باال‪ ،‬مورد استفاده ترین سلول جلبکی برای میزبانی دی ان ای‬
‫نوترکیب است اما مطالعات دیگری نیز روی گونه‌های دیگر جلبک‌ها در ح ال انج ام اس ت‪ .‬ب ا‬
‫وجود مزایای استفاده از جلبک‌ها به عنوان میزبان‪ ،‬یکی از مشکالتی که در مسیر تولی د انب وه‬
‫پروتئین به این روش وجود دارد کشت جلبک در مقیاس بزرگ است ک ه ب ا مح دودیت‌هایی از‬
‫قبیل هوادهی و نوردهی مناسب مواجه است‪.‬‬