iûjòZý iò§ê

(\gc ùgâYú)

_âKûgK
cû¤còK gòlû _eòh\, IWÿògû
iûjòZý iò§ê
(\gc ùgâYú)

IWÿògû cû¤còK gòlû _eòh\ \ßûeû @^êùcû\òZ I _âKûgòZ

© cû¤còK gòlû _eòh\, IWÿògû

iõ_û\^ûcŠkú :
W. aûaûRú PeY _…^ûdK (icúlK)
W. ai« Kêcûe _Šû
@eêYû eûd
W. cú^ûlú \ûi
W. MùYgße ißûAñ

iõù~ûR^û :
W. i¬êfZû _ûZâ

_â[c iõÄeY :
2013

@ûUð_êf :
gâú ùReKè @ûŠ @`þùiU
aRâKaûUò ùeûWÿ, KUK-1

cê\âY :

cìfý : U.
 bìcòKû

iaðbûeZúd gòlY ]ûeû _eòù_âlúùe @ûc eûRýe aò\ýûkd _ûVýKâc I

_ûVý_êÉK @û\òKê icZêf ÉeKê C^ÜúZ Keòaû CùŸgýùe iû]ûeYZü _ûVý_êÉK
_âÉêZ ùjûA[ûG û GZ\þaýZúZ RûZúd _ûVýKâc @û]ûe-2005 Gaõ aò\ýûkd
_ûVýKâc @û]ûe-2007 @^êieYùe cêLýZü \gc ùgâYúe gòlû[ðúcû^u ^òcù«
CŸòÁ Gjò _â[c bûhû IWÿò@û _ûVý_êÉKUò _âÉêZ ùjûAQò û bûhûmû^ @ûjeYùe
QûZâQûZâúcû^ue \lZû aé¡ò, cûZébûhû _V^ùe @^êeûM iéÁò, _âZò^ò]ôiÚû^úd
Kaò, ùfLKcû^ue KéZò cû¤cùe cû^aúd cìfýùaû]MêWÿòKe @ûKk^ bkò
\òMMêWÿòKê _âcêL \éÁòù\A ‘iûjòZý iò§ê’ _êÉKUò _âÉêZ ùjûAQò û Gjûe iõ_û\^û
cŠkú, iõù~ûRòKû Gaõ iòfûaiþ KcòUòe i\iýcû^uê _eòh\ Ze`eê KéZmZû
RYûAaû ijòZ aòhd gòlK Z[û @bòbûaK, _ûVKcû^u iêPò«òZ _eûcgð Gaõ
eP^ûcôK cZûcZKê _eaðú iõÄeY ^òcù« @ûjßû^ KeêQò û

ibû_Zò
cû¤còK gòlû _eòh\, IWÿògû
 @û\ýbûh

RûZúd _ûVýKâc @û]ûe -2005 I aò\ýûkd _ûVýKâc @û]ûe -

2007ùe @^êùcû\òZ ^òdcû^ê~ûdú \gc ùgâYúe _â[c bûhû IWÿò@ûe aòg\
_ûVý ^òcù« ‘iûjZý iò§ê’ _êÉKUò _âÉêZ ùjûA@Qòö ùgâYúKlùe _ûV\û^Kê
ijR I @ûKhðYúd Keòaû Gaõ cû¤còK Éeùe bûhûgòlûe _â]û^ ùKøgk
_V^ I fòL^ùe QûZâQûZâúcû^u \lZû aé¡ò ^òcù« _ûVý_êÉKUòKê gòlY
Kû~ðý]ûeûbòòK Keû~ûAQòö RûZúd gòlû^úZò ^òùŸðgòZ cû^\ŠKê \éÁòùe eLô
iûcMâòK bûùa IWÿò@û iûjòZýKê _âZò^ò]ôZß Keê[ôaû Kaò ùfLKcû^ue eP^û
Pd^ I iõ_û\^û Keû~ûAQòö G iaê _âiwMêWÿòKe _ûV\û^ cû¤cùe gòlK
gòldòZâúcûù^ QûZâQûZâúcû^u c^ùe iûjòZýû^êeûM I cûZébûhû _âúZò Cù\âK
Keò_ûeòùaö QûZâQûZâúcû^ue bûhûùe \lZû I iûjòZýùe eiùaû] @û^d^
gòlKcû^ue icêPòZ gòlû\û^ \ßûeû jó i¸a ùjûA_ûeòa û ùicûù^ G \òMùe
~[û[ðeìù_ ~^ôaû^ ùjùf @ûce gâc iû[ðK ùjaö

iõ_û\^ûcŠkú
 iìPú
_âiw Kaò/ùfLK _éÂû
_\ý
1. cû^ùMûaò¦u cjû^Zû iûekû \ûi 1
2. eûNau fuû ~ûZâû^êKìk Cù_¦â b¬ 6
3. PòfòKûùe iûd«^ eû]û^û[ eûd 11
4. cwùk @Afû Chû Mwû]e ùcùje 17
5. RûM a§^jeû @^« _…^ûdK 24
6. iaðõijû cûUò aò\êýZþ_âbû ù\aú 29

M\ý
7. R^àbìcò Ké¾P¦â _ûYòMâûjú 34
8. ibýZû I aòmû^ aõgú]e iûc«eûd 43
9. cûZébûhû I ùfûKgòlû ùMûùfûKaòjûeú ]k 52
10. ^ùe^þeê aòùaKû^¦ geZ Kêcûe cjû«ò 61
11. IWÿò@û iûjòZý K[û _âÉêZò: iòfûaiþ KcòUò 73

MÌ
12. Kkò~êMe icû¯ò Gaõ cògâaûaê bêaù^gße ùaùjeû 87
13. Kûke Kù_ûk Zùk ^¦ò^ú gZ_[ú 94
14. ùaf, @gßZþ[ I aUaél eaò _…^ûdK 100

GKûuòKû
15. iêe iê¦eú iekû ù\aú 109
16. ùKûYûKð b¬Kòùgûe _…^ûdK 125

vvv
 bûeZe i´ò]û^
_âûKþ K[^ :
@ûùc bûeZaûiú bûeZKê GK iûaðùbøc, icûRaû\ú, ]cð ^òeù_l, MYZûªòK iû]ûeYZª
eûÁâ eìù_ MV^ Keòaû _ûAñ \éXÿ iõKÌ ù^A I Gjûe icÉ ^ûMeòKuê
l iûcûRòK, @[ðù^÷ZòK I eûRù^÷ZòK ^ýûd;
l Pò«û, @bòaýqò, _âZýd, ]cðúd aògßûi Gaõ C_ûi^ûe ÊZªZû;
l iÚòZò I iêaò]û iêù~ûMe icû^Zûe iêelû _â\û^ KeòaûKê Z[û
l aýqò c~ðýû\û Gaõ eûÁâe HKý I iõjZò ^ò½òZ Keò ùicû^u c¤ùe
bâûZébûa C›ûjòZ KeòaûKê
Gjò 1949 ciòjû ^ùb´e 26 ZûeòL \ò^
@ûce iõaò]û^ _âYd^ ibûùe GZŸßûeû
Gjò i´ò]û^Kê MâjY I _âYd^ Keê@Qê Gaõ @ûc ^òRKê @_ðY Keê@Qê û
PZê[ð @¤ûd (K)
51 (K) ]ûeû : ùcøkòK Kðaý
bûeZe _âùZýK ^ûMeòKe Kðaý -
(K) i´ò]û^Kê cû^ò Pkòaû Gaõ Gjûe @û\gð I @^êÂû^cû^uê Gaõ RûZúd _ZûKû I RûZúd
iwúZKê i¹û^ _â\gð^ Keòaû;
(L) ù~Cñiaê cj^úd @û\gð @ûc RûZúd Êû]ú^Zû iõMâûcKê @^ê_âûYòZ Keò[ôfû, ZûjûKê iàeY
I @^êieY Keòaû;
(M) bûeZe iûaðùbøcZß, GKZû I iõjZò aRûd Gaõ iêelòZ eLòaû;
(N) ù\ge _âZòelû Keòaû I @ûagýK iÚùk RûZúd ùiaû _â\û^ Keòaû;
(O) ]cðMZ, bûhûMZ Gaõ @ûkòK Kò´û ùMûÂúMZ aòbò^ÜZûKê @ZòKâc Keò bûeZe R^iû]ûeYu
c¤ùe HKý I bâûZébûa _âZòÂû Keòaû Gaõ ^ûeúRûZòe c~ðýû\ûjû^òiìPK aýajûe _eòZýûM
Keòaû;
(P) @ûce iõÄéZòe cìfýaû^þ HZòjýKê i¹û^ _â\gð^ I iõelY Keòaû;
(Q) @eYý, jâ\, ^\ú, a^ý_âûYú iùcZ _âûKéZòK _eòùage iêelû I C^ÜZò Keòaû Gaõ
RúaRMZ _âZò @^êKµû _â\gð^ Keòaû;
(R) ùa÷mû^òK cù^ûbûa, cû^aaû\ Gaõ @^êi§ò›û I iõÄûe cù^ûbûa ù_ûhY Keòaû;
(S) iaðiû]ûeY iµòe iêelû Keòaû I jòõiû _eòZýûM Keòaû;
(T) aýqòMZ I icÁòMZ Kû~ðýûakúe _âùZýK ùlZâùe C}hð iû]^û Keòaû, ~ûjû \ßûeû @ûc
ù\g _âùPÁû I KéZòZße CyZe ùiû_û^Kê @aòeZ C^ÜZò Keò_ûeòa;
(U) cûZû aû _òZû aû @bòbûaK, Zûue Q@ ahðeê PC\ ahð adi c¤ùe [ôaû i«û^ aû
_ûkòZuê gòlûfûbe iêù~ûM ù~ûMûA ù\aû û
_\ý

cû^ùMûaò¦u cjû^Zû
l iûekû \ûi
(_\g gZû±ú)
Kaò _eòPd :
IWÿò@û bûhûùe iûjòZý eP^û Keò[ôaû iâÁûcû^u c¤ùe gì\âcê^ò iûekû \ûi @û\òKaò eìù_
_eòPòZö iõÄéZ bûhûùe aýûiù\a cjûbûeZ ùfLôaûbkò IWÿò@ûbûhûùe iûekû \ûi cjûbûeZ
ùfLô[ôaûeê Zûuê ùKjò ùKjò C}k-aýûi eìù_ iù´û]^ Keò[û«òö @]ôK«ê Zûu ùfLûùe IWÿògûe cûUò,
_ûYò, _a^, _âKéZò I cYòh Rúa^e aûÉa Mû[û KkûcôKbûùa _eòùahòZ ùjûA[ôaûeê Zûuê ‘cûUòe
cjûKaò’ c¤ Kêjû~ûGö ùi iì~ýð aõgú eûRû K_òùk¦âù\au icKûk @[ðûZþ _\g gZû±úùe RMZþiõò j_êe
Ròfäûe SuWÿ Vûùe R^àMâjY Keò[ôùfö iûekû VûKêeûYúuê ùiaûKeò ùi Kûaý eP^û _ûAñ gqò
_ûA[ôaûeê ^òRKê iûekû \ûi eìù_ _eòPd KeûA@Q«òö aûÉaùe Zûu ^ûc iòù¡gße _eòWÿû [ôaû
Kêjû~ûGö ùi cjûbûeZ, PŠú_êeûY, aòPòZâ eûcûdY bkò _êeûY eP^û Keò ~ûAQ«ò û
aòùeû]ú _ûŠau _û gògê_êZâu ^ò]^ùe cjûcû^ú \êù~ðýû]^u c^e aýûKêkZû, _òZéiêfb
jé\de _eòPd I aòkû_, aõgelû ^òcù« @ûKêkZû, ^ò¿û_ gògêcû^u céZêý _ûAñ Mêeê_êZâ @gßZþ[ûcûuê
ZòeÄûe _âbéZò \êù~ðýû]^u PûeòZâòK cjû^Zû _âZò_û\òZö Gjò _VýûõgUò ‘KûAñgòKû _að’ eê MéjúZ û

\é\l ùaûAfû Êûcú gêYòcû \Š]ûeú

@gÉcû _ûŠaõK cêŠùQ\ò @ûYA bûe Keòö
^d^ ù`Wÿò eûRû Pûjòõfû cû^ùMûaò¦
_ûŠa« _âûùd aêSò cù^Y iû^¦ö
iû]ê iû]ê @gÉcû ùaûfò cû^ùMûaò¦ _âgõiò
ùZûùZ ùi^û_Zò ^ Keò @Mû\ iùcûù\â Mfò bûiòö
jeûA Keò _ùQ gòLòfò cêõ aê¡ò
_ûù\Y Uûkòfò cêõ ùdùWÿK iõ_â]ôö
1
aûkêZ Kûkjêõ ~ûjûKê _ûAfAõ iûLò
PòjÜò ^ê@ûeòfò cêõ ZûKê ùjûAfò ^òeòcûLòö
@ù^K CZifý ù\LòY ]éZòeûÁò
Qûcêùe ù^A _KûAfû _ûõKeò cêŠùMûUòö
ùaûfA @gÉcû gêY ùjû \âòù~û]^
_òZûe gZî ùdUò ]ééÁ ù~ \êýc^ö
ù\LòY iû^¦ ùjûAùf \âòù~û]^ eûùd
ùaûAùf ùaùM \ŠQZâ ]e Zê eûRûùdö
ù\LòY ùaûAfû PòjÜò ù~ Kêcûe \é\l
_ûŠùa ù^ûj«ò ùd ù\âû_Zú _ûa›ö
eR^ú _âbûZùe ù\Lòfû ]éZòeûÁò
_ûûkú KêceõKe gòe _ûùMûUòö
cézûMZ ùjûAfû ù\Lò cû^ùMûaò¦
jû jû \Aa ùaûfò Kù_ûùk Ke]ô¦ö
@ûùjû @gÉcû @û\òjêõ @Uê ^Á
ùZûùjûe _âKéZò RûYò cêõ ^ aû§òfò cêKêUö
ice ùghKûùk ùcûùZ ù~ Kfêþ ùdjû
aûkêZ a] ù\ûùh Kfê ùe _ûce ù\ûùejûö
@bòc^êý cfû NUC}P ^ûgMfû
flàYKêcûejòõ _Wÿòfû aõgjòõ ieòfûö
ùdjû« eLòfò cêõ aõgelûe ^òcù«
MZ @ûMZ aêWÿòfû ùd ùZûùjûe KéùZýö
ùbû \Aa i«û^ Kk_Zeêõ ù~ ùaûf ùaûfò
@gÉcû _âiù^Ü MZ @ûMZ \êAKêk aêWÿûAfòö
ùZûùjûe cêL _êY cêõ ^ Pûjòõ ùe ù\ûùejû
aõg ^ò@õg Kfêùe ùcûùjûe cêL Zê ^ Pûjûõ û
_êbìZ @ûcôû Kòùµ @Qò ùjû ^òfðR
ùd _ê _ê@õK @aiÚû ù\Lò Kòùµ ^êjA \jòRö
_ûõKeò cêŠ \ò@ ùcûùjûeò ùKûkûMâùZ
ùKûk Keò ]eò cêõ ùjûAaò Kò^û cêKùZö
\òâù~û]^ aûKý gêYò \é\l iZße
eûRû ùKûùk \òfû ù^A _az gòeö
_ûõKeò cêŠ ùKûùk ù\LòY ]éZòeûÁò
_âûY aòi{òðfû cé]ê^û Mfû `ûUòö
2
iìP^û :
\é\l – Mû§ûeú gùj _ê@ R^à Kfû_ùe GK\û ~cê^û ^\ú Kìkùe \êaðûiûuê ùbUòùf û
Mû§ûe aõgKê KûeY ùjaû_ûAñ ùMûUòG _ê@ I Sò@ _âû[ð^û Kùf Ehòuê û `kZü
‘\é\l \égfò û’ CZ_ò ùjûAùfK ùa^ò’ û ùdc« ]éZeûÁe ùdK Ce gùZ_êZâ ö’
(@û\ò_að - _é- 246, iõ_û\^û- @ûðafäb cjû«ò) iûekû \ûiu cjûbûeZùe
]éZeûÁâue GKgj GK _êZâ I ùMûUòG K^ýû û G icÉu ^ûñ ‘\ê’ a‰ð @ûe¸
^òdcùe Keû~ûAQò û
cû^ùMûaò¦ - \êù~ðýû]^ eûùd - eûRû
\Š]ûeú - eûRû (\êù~ðýû]^) \Š QZâ - gûi^ bûe
@gÉcû - Mêeùê \âûYu _êZâ (@gßZ[þ ûcû) ù\âû_Zú - ù\âø_\ú
_ûŠa« - _ûŠacû^u _û a› - _û_êZâ
iû^¦ - @û^¦e ijòZ _ûûkú - _ûûk eûRK^ýû (ù\âø_\ú)
bûeKeò - aj^Keò Ke]ô¦ - Ke\ßd
ù`Wÿò - ùLûfò @û\òjõê - _â[ceê
_âgõiò - _âgõiûKeò _ûce - _û_ú
iùcûù\â - icê\ùâ e
ù\ûùejû - ù\âûjú
@Mû\ - @Mû]
@bòc^êý - @Rêð^u _êZâ
ùdùWÿK - GùZaWÿ
NUC}P - NùUû}P (búcu _êZâ)
iõ_â]ô - icé¡ò, iµò
flàYKêcûe - \êù~ðýû]^u _êZâ
PòjÜò ^ê@ûeòfò - PòjÜò ^ _ûeòfò
ùdjû« - Gcû^uê
^òeòcûLò - @ijûd
Kk_Zeê - KÌaél
CZifý - Cfäûi
^ò@õg - CZeû]ôKûeú gì^ý
]éZeò ûÁò - ]éZeûÁâu _êZâ (\êù~ðýû]^)
_bìZ - _é[ôaú, @ûKûg, aûdê,
Qûcêùe - i¹êLùe
\âòù~û]^ - \êù~ðýû]^ Rk, @MÜò
ùdUò - Gjò \jòR - ù_ûWÿò~òaû
]éÁ ù~ \êýc^ - ]éÁ\êýcÜ (\î_\u _êZâ) cé]ê^û - cì¡ð^û ( cêŠ)
3
 _âgÜûakú
^òŸòðÁ CecìkK :
1. GK_\ùe _âKûg Ke û
eûaYu _êZâ -
_a^e _êZâ -
aò^Zûu _êZâ -
\ge[u _êZâ -
iêcòZâûu _êZâ -
Kê«úu _êZâ -
2. ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKe \êAUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLö
gòe, eR^ú, _âbûZ, gZî, ice
3. aýûiaûKý ij icûie ^ûc ùfLö
^òfð{, \Š]ûeú, iû^¦
4. _VòZ KaòZû @af´^ùe gì^ýiÚû^ _ìeY Keö
(K) _ûù\Y Uûkòfò cêñ ùdùWÿK ________ö
(L) _ûŠùa ù^ûj«ò ùd ù\âû_Zú ________ö
(M) @bòc^êý cfû ________ ^ûgMfûö
(N) ________ aòiRòðfû cé]ê^û Mfû `ûUòö

lê\â CecìkK :
5. cû^ùMûaò¦ KòG ?
6. \é\l cû^ùMûaò¦uê Kò aûðû ù\A[ôùf ?
7. \êù~ðýû]^ @Zý« Lêiò ùjùf KûjóKò ?
8. cû^ùMûaò¦ @gÉcûuê _âgõiû Keò[ôaû _û\ \êAUò KaòZûeê aûQò ùfLö
9. ]éÁ\êýcÜ KòG ? ùi Kûjûe gZî [ôùf ?
10. @gÉcû bûe ù\Lò \é\l K’Y Kjòùf ?
11. NùUû}Pu _òZûu ^ûc K’Y ?
4
12. _bìZ KûjûKê Kj«ò ?
13. cû^ùMûaò¦ KûjóKò @ù]÷~ðý ùjûA _Wÿòùf ?
14. \êù~ðýû]^ Kò_eò _âûY aòi{ð^ Kùf ?
15. _VòZ KaòZûUò iûekû cjûbûeZe ùKCñ _aðeê @ûiòQò?

i_âiw iekû[ð :
16. jeûA Keò _ùQ gòLòfò cêõ aê¡ò
_ûù\Y Uûkòfò cêõ ùdùWÿK iõ_â]ôö
17. ùdjû« eLòfò cêõ aõgelûe ^òcù«
MZ @ûMZ aêWÿòfû ùd ùZûùjûe KéùZýö
18. _ûõKeò cêŠùKûùk ù\LòY ]éZòeûÁò
_âûY aòi{òðfû cé]ê^û Mfû `ûUòö

\úNð CecìkK :
19. _VòZ KaòZû @^êieYùe cû^ùMûaò¦u cjû^Zû _âZò_û\^ Keö
20. \êù~ðýû]^ Mêeê_êZâ @gÉcûuê b›ð^û Keòaûe KûeY @ûùfûP^û Keö

Zêc _ûAñ Kûc :

21. iûekû \ûiu @^ýû^ý KéZò iµKðùe ùfLò gòlKuê ù\Lû@ö
22. cjûbûeZe @VeUò _aðe ^ûc iõMâj Ke û
23. \êù~ðýû]^u _âZò Zêc c^ùe [ôaû ]ûeYû KaòZû _Xÿòaû _ùe Kò_eò _eòað^ ùjûAQò Zûjû
ùfL ö
u

5
 eûNau fuû ~ûZâû^êKìk
l Cù_¦â b¬
(i¯\g-@Áû\g gZû±ú)

Kaò _eòPd :
IWÿò@û iûjòZýùe akò KaòZß _ûAñ Cù_¦â b¬ KaòicâûU bûùa _eòPòZö ùi i¯\g gZû±úe
ùgh _~ðýûdùe b¬^Mee @^Zò\ìeùe @aiÚòZ Nêcêie eûRaõgùe R^àMâjY Keò[ôùf û Cù_¦â b¬
eûc ZûeK cª R_ Keò KaòZß gqò fûb Keò[ôùf û ùKûUòaâjàûŠ iê¦eú, fûaYýaZú, ùa÷ù\júg
aòkûi, eiòK jûeûakú, ù_âc iê]û^ò]ô, iêb\âû _eòYd, Kkû KCZêK, Qû¦bìhY @û\ò Kûaý, ei_K
bkò MúZûZàK @ûkõKûeòK KéZò I MúZûbò]û^ ^ûcK _\ýûcôK g±ùKûh Cù_¦âu @kuûec^Ä _ûŠòZý
Gaõ KaòLýûZòe KûkRdú KéZòö Zûu ePòZ PC_\ú I PCZògû IWÿò@û MúZò-KaòZû ]ûeûùe @_eì_ iéÁò
eìù_ aòùaPòZ ùjCQòö
‘eûNau fuû ~ûZâû^êKìk’ KaòZûe _ûVý Kaòu ‘ùa÷ù\júg aòkûi’ Kûaýe Pûkòg Qû¦eê
@û^úZö eûc-Kûaý ùa÷ù\júg aòkûi aûC^Qû¦ aògòÁ eP^ûö G[ôùe _âùZýK _\ ‘a’ @û\ý a‰ð
^òdcùe ePòZö fuûe eûaY \ßûeû @_jéZû iúZûuê C¡ûe Keòaû _ûAñ eûcP¦â icê\âùe ùiZê aû§òaû
ùake K[û Gjò KaòZûùe a‰ðòZ û Cù_¦â b¬u @kuûe_âòdZû, g± iõù~ûR^ ùKøgk I icûR_âZò
^úZò^ò aûðû-Gjò KaòZûe flýYúd ùa÷gòÁý û
(eûM–@ûgûaeú)
akòfû eûNa @ûgû iúZû _âû_Zòùe
aòPûeòùf iò§ê ù_ûZò ~òaû _aðZùe ù~ö 1 û
aêWÿòMfû _KûAùf K_ò ù~ùZ Mòeò
aê\þaê\ ^ \òùg Rk `ò `ò KéZ Keò ù~ö 2 û
6
aòiàA ^òügßûi ùZRò aeêY _âiù^Ü
aò^ûg^ùe gd^ ùi \bðgdù^ ù~ö 3 û
aêù] gêY @^ý _âiwKê \ggòe
aeMòfû ùi gêK iûeY Keò Pûe ù~ö 4 û
aòbúhùY Kj ùRýÂbâûZû _òZû ieò
aêSò ^ aêSò ùKû_ò Zû aûYú _òZû Keò ù~ö 5 û
aòbìZòKò bê¬ê[ôfê aòbìZòbìhùY
aWÿKêùk R^cò geY Kò KûeùY ù~ ? 6 û
ùaûf @w\Kê _òZû gZî bqò _êYý
aû\ ePûA _òZéaý aûjêWÿû@ ùi÷^ý ù~ö 7 û
aòjûdùi aòjeò iûMe RòYò ~ûA
aðK Êeì_ ]éZ ùKñ ùKñ Uòùjû Kjò ù~ö 8 û
aòLýûZ Keê aòõgZòKe Kjòaûe
ùaû] Cbd bdùe _kûA iZße ù~ö 9 û
aûjêWÿò eûaùY Kjò gêY ù\a eò_ê
ùaûAfû @^êR ~òaò iúZûuê ic_êð ù~ö 10 û
aôfñê @wù\ @w ù\aûeê Kò ]ùcð
aRâûNûZ ic Zk _âjûeòfû ùaýûùc ù~ö 11 û
aûRò[ôùf Pì‰ð aû _ûZûùk bRò[ôa
aò§ý bû^ê ùZûhò ùjùf aûA \Aa ù~ö 12 û
ak ùKùZ ùaûfêñ ùaûùf ù~ùZ gv ùijò
aûeò eûgòùe R^òZ ùZùZ gv ^ûjó ù~ û 13 û
aòZeùY iûMe Kò _û _Pûeòfû
aòùj eûc Kêgg~ýû _âZêýe ù\fû ù~ö 14 û
aòeiKê c¦ Keò c¦jûi Rù^àö
ùaûùf Kò Keòa GùWÿ jú^ _eûKâùc ù~ö 15 û

7
iìP^û :
eûNa - eûcP¦â aòjeò - bâcY Keò
aê\þaê\ - _ûYòù`ûUKû aðK - ùUùA/UòUòb _lú, aZK
`ò `ò KéZ - `ò`òKûe g± ùKñ ùKñ Uòùjû - ùUùA @[aû aZKe ]ß^ò
aeêY - Rkû]ô_Zò ]éZ - ]ûeY Keò
aòiàA - aòiàdùe, @û½~ðýû^ßòZ ùjûA iZße - gúNâ
aòõgZòKe - 20 jûZ ~ûjûe (eûaY)
aò^ûg^ùe - aò ^ û @g^ùe @[ð û Zþ
@^ûjûeùe Zk - KeZûk GVûùe Pû_êWÿû
aò§ý - _aðZe ^ûc
\bð - Kêg
R^òZ - R^àòZ
aêù] - _ŠòZcûù^
gv - iõLýû aòùgh, flùKûUò
aeMòfû - _VûAfû iõLýK
gêK, iûeY - eûaYe \êA cªú gv - iûcê\âòK Rúa
Pûe - \ìZ aòZeùY - _ûeùjaû _ûAñ
aòbìZòbìhY - bià bìhY, GVûùe eûcP¦âu _û - C_ûd
CùŸgýùe K[ôZ û aòùj - aò]û^ Kùe
aû\ ePûA - Kkj iéÁò Keò c¦ - @Ì
@w\ - KòÄò§ýûe eûRû aûkúu _êZâ c¦jûi - @Ìji
_òZéaý - aû_ûue iû^ bûA aêù] – _ŠòZcûù^
aòjûdùi - @ûKûgùe Kêg - GK _âKûe ZéYaòùgh

_âgÜûakú

^òŸòðÁ CecìkK :
1. _âùZýKe Zòù^ûUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLö
iò§ê, _aðZ, @ûKûg
2. ^òcÜfòLôZ g±cû^ue M\ýeì_ ùfLö
_âû_Zò, R^cò, \Aa
8
3. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfLö
@ûgû, ^òügßûi, _âi^Ü, ùRýÂ, R^à, _êYý, aòei
4. ^òcÜfòLôZ g±cû^uê ù^A iû[ðK aûKý eP^û Keö
_òZéaý, ùaýûc, _âi^Ü, @^êR, iZße
5. i§òaòùz\ Keö
aRâûNûZ, _âZêýe, ^òügßûi
6. aýûiaûKýij icûie ^ûc ùfL ö
aòbìZòbìhY, aòõgZòKe, ù\aeò_ê, jú^_eûKâc
7. ùKñ ùKñ bkò @ûC _ûùMûUò ]ß^ýûcôK ~êMàg± ùfL û

lê\â CecìkK :
8. iò§êKê ù_ûZòaû _ûAñ eûcP¦â KûjóKò iÚòe Kùf ?
9. KaòZûùe eûNa g±Uò Kûjû CùŸgýùe aýajûe Keû~ûAQò ?
10. aeêYuê _âi^Ü Keòaû _ûAñ eûcP¦â K’Y Kùf ?
11. eûaY gêK, iûeYu cû¤cùe aòbúhYu _ûLKê Kò aûðû _VûAùf ?
12. @w\ ^òKUKê eûaY Kò iù¦g ù_âeY Kùf ?
13. eûaYe aûðû ù^A @w\ ^òKUKê KòG @ûiò[ôùf ?
14. eûaYe aûðû gêYò @w\ Kò _âZòKâòdû _âKûg Kùf?
15. cªú\ßd eûaY ^òKUùe Kò Cqò _âKûg Kùf ?
16. @w\u gq Pû_êWÿû _âjûeùe cªú\ßdue Kò @aiÚû ùjûA[û«ûö
17. gâúeûcu ùi÷^ý iõLýû ùKùZ ùaûfò cªú\ßd Kk^û Kùf ?
18. icê\â Zeòaû ^òcù« eûNa K’Y _ûô[ôùf ?

9
i_âiw iekû[ð :
19. aòiàA ^òügßûi ùZRò aeêY _âiù^Ü
aò^ûg^ùe gd^ ùi \bðgdù^ ù~ö
20. aòbìZòKò bê¬ê[ôfê aòbìZòbìhùY
aWÿKêùk R^cò geY Kò KûeùY ù~?
21. aûRò[ôùf Pì‰ð aû _ûZûùk bRò[ôa
aò§ý bû^ê ùZûhò ùjùf aûA \Aa ù~ö

\úNð CecìkK :
22. fuû ~ûZâû ^òcù« eûNau _âdûi a‰ð^û Keö
23. _VòZ KaòZûeê eûaYe KìU^úZò iµKðùe @ûùfûP^û Ke û
24. _VòZ KaòZû bòòùe icûR _âZò[ôaû aûðûMêWÿòK ùfLò iû^bûA ^òKUKê _Zâ ùfL û

Zêc _ûAñ Kûc :

25. ùiZêa§ i´§úd PòZâ iõMâj Keò Zêc ùgâYúMéj Kû^Úùe iõfMÜ Keö
26. ùa÷ù\júg aòkûi _êÉKeê ZêcKê bf fûMê[ôaû _\MêWÿòKê ùfLô eLò @ûaéò Keö

10
 PòfòKûùe iûd«^
l eû]û^û[ eûd
(1848-1908)
Kaò _eòPd :
@û]ê^Kò IWÿ@ò û Kûaý]ûeûe bòò iõiÚû_K Kaòae eû]û^û[ eûd aûùfgße Ròfäûe ùiûe ^òKUaðú
ùK\ûe_êe Mû@ûñùe R^àMâjY Keò[ôùfö D^aòõg gZû±úùe gòlKeê ùi aw-aòjûe-IWÿògûe aò\ýûkd
icìje gòlû aòbûMùe A^òiþù_KÖe ùjûA _ûeò[ôùfö ^ì@ûeúZòùe IWÿò@û Kûaý eP^ûKeò PyòðZ
ùjûA[ôaû eû]û^û[u KaòKúòðe ùMøeaûaj KéZò c¤ùe ùK\ûeùMøeú, ^¦òùKgßeú, P¦âbûMû, Chû,
_ûaðZú, PòfòKû, cjû~ûZâû, Caðgú @û\ò Kûaý I “iùaðhûõ ù^û R^^ú bûeZ ]eYú KÌfùZdõ (bûeZ
iàeYúdû MúZòKû) eP^û eû]û^û[u iõÄéZ MúZò-_âZb ò ûe @_ìað Êûle aj^Kùe û @^ì\Zò KéZeò Êûle
‘ùcN\ìZ’ I ‘Zêkiú ÉaK’ eû]û^û[u ajê_ûVòZû, _ûŠòZý I KaòZße CyùKûUúe ^ò\gð^ö
_âKéZòKê ^ûdòKû Keò PòfòKû LŠKûaý eP^û Keòaûùe Zûu ùa÷÷gòÁý ÊúKéZö ‘PòfòKûùe iûd«^’
@õgUò PòfòKû LŠKûaýeê @û^úZö G[ôùe i§ýûKûkú^ PòfòKûe cù^ûec \égý a‰ð^û Keû~ûAQòö
Kaòiì~ðýu MúZûcéZ iàeY, RûZúd bûa^ûe C\þùak^ Rúa^_âZò gûgßZ aûðû I Kaòu ùiø¦~ðý
Pòaéò @û\ò G[ôùe _âKûgòZ û

_âûPú-cìk Gùa cú^Rúaú ^ûùa

QûdûKûùe PòZâ \òùg Vûùa Vûùa,
c›ý ]eò ùijê icê\â cêjûùY
^òR Méj K[û bûaò GK¤ûù^,
bûùfeò gòLùe i§ýû-Zûeû ù\Lò
@ûi«ò _UòKû cùjûfäûùi ùUKò,
11
Zûu KŒ-Kaòiì~ðý-MúZûcéZ
\ìeêñ ajò @ûùY PòfòKû-cûeêZ,
Cfäûie @ûcôû _âûùd MúZ-Zû^
jâ\-^úk-aùl Kùe @]ôÂû^,
ji«ò ùPø\òùM c]êe-jûiò^ú,
\òMw^û ùRýûœû-\êKìk-aûiò^ú,
bûaû«e _êYò lùY Kùe RûZ
“MfûYò Z Mfû K[ûùe iwûZ”,
iwúZ @ûùaùg ^û^ûeìù_ c^
@Zú¦âòdù\ùg Kùe aòPeY,
Pûfò~ûG gìù^ý gìù^ý ùKCñ iÚûù^
Kò ùfûWÿòaû @ûùg ùijò Zû ^ RûùYö
]^ý ùijò ~ûe @ûmû gòùe ]eò
G fúkû-eP«ò ù\aú aûMúgßeú;
]^ý eù[! Zê¸ R^à gêblùY
céZêý¬d Zêù¸ C}kbêaù^,
Zê¸ cûUò - ù\j MâûiòQò gàgû^,
cûZâ ~ùgûù\ùj Zêù¸ @ûdêhàû^ û
cú^-@ûKhðY-@ûùg ù_ûZ_ûk
ZeYúùe Rûkò ù\fûYò cgûfö
bùa _û_cìòð _eò @UA ùi,
Æùgð cûeûcôK, eìù_ ecý \òùg;
_û_-Mùð ù~ùjÜ _WÿA @mû^,
Zeú-Mùbð cúù^ ùWAñ ù\ùa _âûY,
12
Zeùw ù\ûjfò ù\ûjfò ùaûAZ
[ùe \òùg, [ùe jêG @«jòðZ,
\êüLòcù^ @ûgû CZþ[û^ _Z^-
_âûùd gòLû CùV _ùWÿ N^ N^,
^ògûMùc Kâùc ùfûK-ùKûkûjk
^òaðò @a^ú ùjCQò ^ò½k,
Rk-iÚk-^bü ùRýûœû_eò_äëZ
iéÁò \òùg ù~ùjÜ _ûe\-]CZ,
_âZòaò´eûRò \ßú_-ùg÷k-Zùk
ÆÁûKûùe ùgûùb jâ\-@«Éùk;
lúùeû\-ùiû\e-ùRýûœû‰ðùa bûiò
\òg«ò aòg\ Mòeò, a^, ^ûiò,
iÜòMÛ Zeê_ùZâ, ciéY C_ùk
RKRK ùjûA ùRýûœû _âZò`ùk,
iù_ð PòZâ P¦âPìWÿ-Z^ê bkò
Qûdû-cògâ-Kùe ùgûùb a^iÚkú,
_âgû«, ^úeùa Mòeò a^ù\g,
^ûjó G[ô ^e Pjke ùfg,
\ìe Se^û\, Sòuûeò -Suûe
Kùe ^ògú[ô^ú _âbûa-_âPûe,
Kkò C_\âùa ZýRò ùfûKûkd
gû«ò Kò G iÚùk bRòùf @ûgâd ?
PòfòKû ! ùZûje Gjò ùgûbûa^
aù‰ðû›acd \égý iûd«^ö
13
iìP^û :
_âûPú - _ìað\òM ~ùgûù\ùj - ~gÊú geúe
QûdûKûùe - QûA @ûKûeùe aû @ÆÁ eìù_ @ûdêhàû^ - \úNðRúaú
ù\Lû~òaû @ûùag - aòjßk
bûùfeò - _aðZe ^ûc ù_ûZ_ûk - ù^øKûaûjK aû PûkK
icê\â cêjûY - ^B icê\âùe _Wÿò[ôaû iÚkö ZeYú - ù^øKû
_UòKû - _ûf aòPeY - aêfòaû
cùjûfäûùi - Lêaþ @û^¦ùe cgûf - ^ò@ûñjêkû
Kaòiì~ðý MúZûcéZ - Kaò i ì ~ ð ý akù\a e[u _û_Mùð - _û_eì_K Lûfùe
ePòZ @céZbkò c]êe MúZö
^òaðò - aô ^ _ûeòaû
akù\a e[u ‘Kò ù gûe
ùRýûœû _eò_æëZ - P¦â KòeYùe RêWêaêWê
P¦âû^¦Pµì’ IWÿ@ò û iûjòZýùe
lúùeû\ - lúe icê\â
GK KûkRdú iéÁòö
ciéY - PòKÑY
cûeêZ - aûdê, _a^
C_k - aûfòMeWÿû, _[e LŠ
\òMw^û - \òM_ûkòKûù\aú
P¦âPìWÿ - cjûù\a
MúZ-Zû^ - MúZe ]ß^ò
^ògú[ô^ú - eûZò
@]ôÂû^ - @aiÚòZò
\êKìk - _ûUfêMû ùfûKûkd - Mâûc
@Zú¦âòd - A¦âòdcû^uê @ZòKâc Keò @‰ða - icê\â
MfûYò Z Mfû K[ûùe iwûZ - Kaòiì~ðý akù\a ^ûiò - _aðZ aû iÚkbûM ~ûjû
e[u Kòùgûe P¦âû^¦Pµìe ^\ú aû icê\â c¤Kê
aý¬^ @û\ý ‘M’ a‰ð _gò[ûGö
^òdcùe ePòZ PC_\úö iÜòMÛ - ùKûck
aûMúgßeú - ieÊZú ùgûbûa^ - iê¦e
céZêý¬d - céZêýKê ù~ Rd KeòQòö iûd«^ - i§ýûKûk
14
 _âgÜûakú

^òŸòðÁ CecìkK :
1. bûùfeò gòLùe i§ýûZûeû ù\Lô
@ûi«ò _UòKû cùjûfäûùi ùUKòö
Gjò _\Uòùe Kaò ùKCñcû^uê CfäiòZ ùjaûe ù\LôQ«ò?
(K) _âKéZò ù_âcú (L) ù^øKûPûkK
(M) cú^Rúaú (N) _~ðýUK
2. ^ògû @ûMc^ùe @a^ú ùKCñ eì_ ]ûeY KeòQò ?
(K) M¸úe (L) ^ò½k
(M) ùKûkûjk _ì‰ð (N) ^òɲ
3. @[ðMZ _û[ðKý \gðû@ö
@ûùi - @ûùg, \êKìk-\òKìk, ZeYú - ZeYò, \ßò_-\ú_
4. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe \êAUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLö
icê\â, cûeêZ, @a^ú, ^ògú[ô^ú, aûMúgßeú
5. ‘aûMúgßeú’ g±e i§òaòùz\ Kùf K’Y ùja ?
(K) aûKúg + @eú (L) aûMò + Bgßeú
(L) aûMúg + @eú (N) aûKþ + Bgßeú
6. cûZâ ~ùgûù\ùj Zêù¸ @ûdêhàû^ - GK[û KûjûKê flýKeò Kêjû~ûAQò ?
(K) Kaòiì~ðý akù\a e[ (L) Kaòae eû]û^û[ eûd
(M) bqKaò c]êiì\^ eûI (N) _âKéZòKaò Mwû]e ùcùje

lê\â CecìkK :
7. Gjò KaòZûùe Kaò ùKCñ icde \égý a‰ð^û KeòQ«ò ?
8. \òMw^ûu CùŸgýùe Kaò ùKCñ g±_ê¬ aýajûe KeòQ«ò ?
9. ‘MfûYò Z Mfû K[ûùe iwûZ’e @[ð K’Y ?
10. ù_ûZ_ûk cgûf RûkòQò KûjóKò ?

15
11. KaòZûùe iìPòZ ùKCñ Cqòeê cú^Rúaúcû^u c^ùe bûaû«e iéÁò ùjûAQò ùaûfò RYû_WÿêQò?
12. gòLûe CVòaû _Wÿòaû ijòZ Kaò KûjûKê Zêk^û KeòQ«ò?
13. ùKCñ \égýKê Kaò _ûe\-]CZ ùaûfò a‰ð^û KeòQ«ò ?
14. jâ\ c]ýbûMùe Kûjûe _âZòaò´ ùgûbû _ûCQò ?
15. QûdûcògâòZ @ûùfûKùe a^iÚkúe \égýKê Kûjûeì_ ijòZ Zêk^û Keû~ûAQò?
16. ^ògú[ô^úe _âbûaKê KòG _âPûe KeêQò ?

i_âiw iekû[ð :
17. Cfäûie @ûcôû _âûùd MúZ-Zû^
jâ\ ^úk-aùl Kùe @]ôÂû^ö
18. _û_Mùð ù~ùjÜ _WÿA @mû^
Zeú-Mùbð cúù^ ùWAñ ù\ùa _âûYö
19. _âZòaò´eûRò \ßú_-ùg÷k-Zùk
ÆÁûKûùe ùgûùb jâ\-@«üiÚùkö
20. Kkò C_\âùa ZýRò ùfûKûkd
gû«ò Kò G iÚùk bRòùf @ûgâd ?

\úNð CecìkK :
21. _VòZ KaòZû @^êieYùe PòfòKûe iûdõKûkú^ \égý a‰ð^û Keö
22. gõiòZ KaòZû @û]ûeùe cú^Rúaúcû^ue bûaûùaM a‰ð^û Ke û
23. _VòZ KaòZû @af´^ùe PòfòKûe ù~Cñ eì_eûRò Kaò cû^iùe C\þbûiòZ ùjûAQò Zûjû a‰ð^û
Keö
24. KaòZû @^êieYùe PòfòKûe iûd«^ _eòùag a‰ð^û Keò Zêce RùY a§êuê _ZâUòG ùfLö

Zêc _ûAñ Kûc :

25. PòfòKû LŠKûaýUò _Xÿö
26. IWÿò@û iûjòZýùe PòfòKû aòhdùe [ôaû @^ý ùfLûcû^ iõMâj Keò _Xÿö
27. PòZâ cû]ýcùe PòfòKûe iûdõKûkú^ \égý @u^ Keò iûjòZý gòlKuê ù\Lû@ö
u
16
 cwùk @Afû Chû
l Mwû]e ùcùje
(1862-1924)
Kaò _eòPd :
@û]ê^òK IWÿò@û Kûaý~êMe @^ýZc Kaò Mwû]e ùcùje ÊbûaKaò bûaùe _eòPòZö @û]ê^òK
aeMWÿ Ròfäûe ae_ûfòùe R^àòZ Kaò Mwû]e @iû]ûeY iéÁò _âZòbûe @]ôKûeú û _êeûZ^ùe ^ìZ^Zû
@ûYòaûùe Mwû]eu Kaò-PûZêeú @^^ýö iõÄéZ iûjòZýe Kûaý, ^ûUK @af´^ùe IWÿò@û Kûaýcû^
eP^û Keò ùi @ù^KZâ ^òRe ùcøkòKZû _âKûg Keò~ûAQ«òö _âKéZòKê Rúa« iûùe eì_ûdòZ
KeûAQ«ò Mwû]eö IWÿò@û bûhû I IWÿògûe ÊûZªýKê ùN^ò Zûu Êûbòcû^ú Kaò cû^ieê Seò_WòQò @ù^K
lê\â MúZòKû û Mwû]eu Kûaý-_âZòbûe iàûeKú ùjCQò; Z_Êò^ú, _âYd afäeú, KúPK a], A¦êcZú,
_\àò^ú, @ù~û¤û \égý, C}k flàú AZýû\òö Zûu lê\â MúZòMêWÿòK iõKkòZ ùjûAQòò KéhK iwúZ,
KaòZûcûkû, KaòZû Kùfäûk, @Nðý[ûkú @û\ò _êÉKùeö
‘cwùk @Afû Chû’ Z_Êò^ú Kûaýe PZê[ð iMðeê iõMéjúZ Kûaýûõgö aûfàúKò @ûgâcùe ejê[ôaû
^òaðûiòZû iúZûuê _âKéZò ÊûMZ Keòaû, _âKéZòKê cû^a PeòZâ bkò C_iÚû_^ Keòaûùe Kaò Mwû]eu
iò¡jÉZû Gjò _õqòMêWÿòKùe _âZò`kòZ û

(eûM-ùPûLô)
cwùk @Afû Chû aòKP-eûRúa \égû
Rû^Kú-\gð^-Zéhû jé\ùd ajò,
Ke_fäùa ^újûe- cêqû]eò C_jûe
iZúu aûi-aûjûe-_âûwùY ejò,
KkKY× KùY× Kjòfû
\eg^ \ò@ iZò, eûZò _ûjòfûö û 1 û
17
@eêY Khûd aûi, KêiêcKû«ò aòKûg,
_âgû« eì_, aògßûi \ò@«ò cù^,
ùKCñ ù~ûùMgßeú @ûiò c]êe bûùh @ûgßûiò
WûKêQ«ò \êüLeûgò-C_gcù^,
ù\aû_ûAñ ^a Rúa^
ÊMêð Kò IjäûAQ«ò cðý bêa^ ! û 2 û
icúe iwúZ MûG, bâce aúYû aRûG,
iêebò ^ðù^ [ûG Chû ^òù\ðùg,
Kê¸ûUê@û ùjûA bûU @ûe¸òfû Éa _ûV
Kkòw @Afû _ûU cûM] ùaùg,
fkòZ c]êùe Kjòfû,
“CV iZú eûRý-eûYú, eûZò _ûjòfûö” û 3 û
cê^ò-cêL ùa\-Ê^ _ì‰ð Kfû gýûca^
CVòfû ùb\ò MM^ Cy IñKûe
ùa÷KêùY× ù\A Zé_Zò @^« gîZòKò MZò,
aòjòfû Kò ieÊZú aúYûSuûe;
ùakêñ ùak a^ C{ßßk,
cª aùk ù~ùjÜ aXÿò @ûiòfû ak û û4û
G Kûùk aâjàPûeòYú @^êKµû Z_Êò^ú
@ûiò R^K^¦ò^ú _ûùg M¸úùe
ùaûAùf, “CV ùa÷ù\jò, Chû iêKêcûe ù\jú
@ûiòQò, \gð^ ù\A ùZûh aò]ôùe,
Zciû ejòQò @^ûA
ùKûk Keò [ùe iêL fbòaû _ûAñö’’ û5û
_\à^ò ú-jé\-gògeò - aò¦ùê e Le-egàeò
_âZòaò´ _eò, aúe eûc-cìeZò
ùgûK R{ðeòZ Pò- `kùK Keò PòZâòZ
ùjùf @ûi^ê CZþ[ôZ Rû^Kú iZú,
^cò @^êKµû _dùe
a¦òùf Chûe _\ iaò^dùeö û 6 û
18
 ùaûAùf ZûKê _âgõiò, “Zêùc Zòcòe aò]ßõiò
eaò-@ûMc^-gõiú jê@ iõiûùe,
Zê¸ ùKûck PeY Kùe ùRýûZò @ûjeY
Zjó ~ûCQò geY \éXÿ @ûgûùe,
gêbâ iCeb eiòùK
gêb-iµû\ò^ú jê@ eNêaõgòùKö”û 7 û
C›êK jé\ùd eûZâú- ùghùe @ûgâc]ûZâú
Zciû ^òcðk-MûZâú _aòZâ-]ûeû
_âûwùY Kêiêc aòô iêaûiòZ ^úe iòô
cwk _â\ú_ ePò _âbûZú Zûeû,
cêjêcêðjêü cú^-^dù^
Pûjêñ[ôfû iúZû-iZú gêbûMcù^ö û 8 û
CURê Zû_iK^ýû- MYu @û\e-a^ýû
_æûaù^ RMZ-]^ýû-iZú eZ^
aûjûeò @aMûjù^ @^êKµûu MjùY
Zciû ]ûe ajù^ Kùf Mc^;
iZúuò Zciû @uùe
ùN^ò ùiÜùj @ûfòwòfû Zew-Kùeö û9û
@céZ c]êe Êùe bûhòfû _eòùZûhùe
“cû@ûùMû, ùcû cû^iùe ^ [ôfû @ûgû,
Keòa @ùu aòjûe eûRflàú jé\jûe
iúZû Keò _eòjûe ùbûM-_ò_ûiû,
bûMýaZú ùcûùZ iõiûùe
ùaûfòùa ùZû’ ù~ûMêñ GKû _egõiûùeö’’ û 10 û
iìP^û :
aòKP - _âÇêUòZ, aòKgòZ
eûRúa \égû - _\à i\ég \éÁò aû PûjûYò
^újûe - gògeò
_fäa - K@ñkò@û _Zâ
19
KkKY× - ùKûAfò
@eêY Khûd aûi - fûf ewe _ûU aÈ
Kkòw - KRk_ûZò PùXÿA
_ûU cûM] - ùgâ bûU
ùa÷KêùY× - aò¾êu ]ûcùe
@^« - aûiêK,ò _êeûYùe a‰òZð @Qò _é[aô úe ^òcb
Ü ûMùe ^ûMeûR aûiêKò ejò _é[aô úKê
]ûeY ]eòQ«òö
@ûMc^gõiú - @ûMc^e iìPK
Zû_i - cê^ò
Zciû - aûfàúKò @ûgâc ^òKUùe _âaûjòZ lê\â ^\ú
CUR - KêWÿò@û

_âgÜûakú

^òŸòðÁ CecìkK :
1. ‘aòKP eûRúa-\égû’ ^òùcÜûq ùKCñ @[ðKê aêSûCQò ?
(K) _âÇêUòZ _\à`êf i\ég @ûLô ~ûjûe
(L) _âÇêUòZ _\à`êfe _ûLêWÿû i\ég @ûLô ~ûjûe
(M) _âÇêUòZ _\à`êfe ùiø¦~ðý ~êq @ûLô ~ûjûe
(N) _âÆêUòZ _\à`êf i\ég cêL ~ûjûe
2. ‘@eêY Khûd aûi’e @[ð Êeì_ ùKCñ CqòUò VòKþ ?
(K) @eêYu ^òcù« Khûd aÈ
(L) @eêYue Khûd aÈ
(M) @eêY ewe Khûd aÈ
(N) Khûd ewe @eêY aÈ
3. ChûKê _âgõiû Keò iZú iúZû ùKCñ aûKýUò KjòQ«ò ?
(K) Chû Zòcòe-aò]ßõiú
(L) Chû Rû^Kú-\gð^ Zéhûð
(M) Chû cwk @ûMc^ú
(N) Chû aòKP-eûRúa \égû
20
4. iúZûue @^ý^ûc ùa÷ù\jú ùjaûe KûeY K’Y ?
(K) aòùgh ù\j]ûeòYú K^ýû
(L) aòù\je K^ýû
(M) ù\jjú^û K^ýû
(N) aòù\gò^ú K^ýû
5. ^òcÜfòLôZ _\MêWÿòK c¤eê ùKCñUò eì_K Kcð]ûed ^êùjñ PòjÜûA\ò@ö
(K) Ke_fäa
(L) ^újûecêqû
(M) aúYûSuûe
(N) ZewKe
6. ^òùcÜûq _âùZýK g±e \êAUò bò^Ü bò^Ü @[ð ùfLö
aûi, @u, Ke, _\, a^, aò]ô, gîZò
7. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe Zòù^ûUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLö
Kêiêc, eûRúa, ^úe, eûZâò, MM^
8. ‘K’ ɸe _âùZýK _\ ijòZ ‘L’ ɸe C_~êq _\ ù~ûM Keö
‘K’ ‘L’
ieÊZú Éa_ûV
cêqû @ûgâc]ûZâú
Chû _âbûZúZûeû
Kê¸ûUê@û D_jûe
cwk _â\ú_ aúYûSuûe
Zciû iêKcê ûeù\jú
Zû_i K^ýû
21
9. a§^ú c¤eê C_~êq g± aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Keö
(K) Zê¸ ùKûck PeY Kùe ______ @ûjeYö ( KòeY, ùRýûZò, egàò )
(L) a¦òùf Chûe ______ iaò^dùeö ( _\, _û\, PeY )
(M) Rû^Kú \gð^ ______ jé\ùd ajòö ( \égû, Zéhû, @ûgû )
(N) _âûwùY Kêiêc aòô iêaûiòZ ______ iòôö (^úe, Rk, ifòk )

lê\â CecìkK :
10. ‘\eg^ \ò@ iZò, eûZò _ûjòfû’– G K[û KòG KûjûKê KjòQ«ò ?
11. aûfàúKò @ûgâcKê Chû KûjóKò @ûMc^ Keò[ôùf ùaûfò a‰ðòZ ùjûAQò ?
12. Chû cwk cêjìðùe @ûiò[ôaû K[û KaòZûe ùKCñ _\eê RYû_WêQò ?
13. Chû C_jûe Êeì_ K’Y @ûYòQ«ò ?
14. Chûu Ke ùaûfò Kaò KûjûKê KÌ^û KeòQ«ò ?
15. Chû ùKCñ iÚû^ùe ejò iúZûuê WûKòùf ?
16. KkKY× KY×ùe KòG Kjòfû ?
17. Chû Kò _âKûe aÈ _ò§òQ«ò ?
18. Kaò Chûuê ùKCñ eì_ùe a‰ð^û KeòQ«ò ?
19. cðýbêa^Kê Chû @ûiòaûe CùŸgý K’Y ?
20. iúZûuê @bò^¦^ RYûAaû _ûAñ Chû Kò aýaiÚûcû^ KeûA[ôùf ?
21. Chû iúZûuê iZú, eûRý eûYú ùaûfò iù´û]^ Kùf KûjóKò ?
22. ieÊZúu aúYûSuûe ijòZ KûjûKê Zêk^û Keû~ûAQò ?
23. Gjû\ßûeû a^bìcòùe Kò _eòað^ @ûiòfû ?
24. @^êKµû KòG ?
25. @^êKµû iúZûuê K’Y Kjòùf ?
26. iúZûu jé\dùe _âZòaò´òZ aúe eûc cìòðKê Kaò Kûjû_eò ùaûfò KjòQ«ò ?
27. iúZûu jé\d ùgûK-RRðeòZ ùjaûe KûeY K’Y ?
28. iúZû Chûu _\ a¦^û Keò K’Y Kjòùf ?
29. Chûuê ‘gêbâ iCeb eiòùK’ ùaûfò iúZû Kjòùf KûjóKò ?
22
30. ‘gêb iµû\ò^ú jê@ eNêaõgòùK’– G K[û KòG KûjûKê KjòQ«ò ?
31. ZciûKê @ûgâc]ûZâú ùaûfò KûjóKò Kêjû~ûAQò ?
32. Zciû ^\ú Kò Kò @ûùdûR^ Keò iZú iúZûue @ûMc^Kê @ù_lû Keò[ôùf ?
33. Zciû ^\ú iúZûuê Kò_eò ÊûMZ RYûA[ôfû ?
34. iúZûuê fûb Keò Zciû ^òRKê bûMýaZú ùaûfò bûaòQ«ò KûjóKò ?

i_âiw iekû[ð :
35. ù\aû _ûAñ ^a Rúa^
ÊMêð Kò IjäûAQ«ò cðý bêa^ ?
36. ùa÷KêùY× ù\A Zé_Zò @^« gîZòKò MZò
aòjòfû Kò ieÊZú aúYûSuûe
37. bûMýaZú ùcûùZ iõiûùe
ùaûfòùa ùZû’ ù~ûMêñ GKû _egõiûùeö
38. gêbâ iCeb eiòùK
gêb-iµû\ò^ú jê@ eNêaõgòùKö

\úNð CecìkK :
39. _VòZ KaòZû @^êieYùe aûfàúKò @ûgâce _âbûZKûkú^ _âûKéZòK ùiø¦~ðý a‰ð^û Keö
40. @ûgâcùe iZú iúZûuê Chû Kò_eò ÊûMZ RYûAQ«ò – @ûùfûP^û Keö
41. _VòZ KaòZûeê Kaòue _âKéZò PòZâYe aòùghZß ùfL û
42. Kaò Mwû]e ùcùjeu ùfL^úùe _âKéZò cû^a bkò iù´\^gúk – _VòZ KaòZûKê bòò Keò
@ûùfûP^û Keö

Zêc _ûAñ Kûc :

43. Kaò Mwû]eu ePòZ Z_Êò^ú KûaýUò @aie icdùe _Xÿö
44. Zêùc _Xê[ôaû aòbò^Ü KûaýKaòZûeê _âKéZò a‰ð^û [ôaû @õgKê Uò_û LûZûùe ùfLô eL I C¡éZò
eìù_ aýajûe Keö
45. ‘_âbûZ’ aòhdùe Äêfe _âûPúe _Zâ _ûAñ KaòZûUòG ùfLôaûKê ùPÁûKeö
u

23
 RûM a§^jeû
l @^« _…^ûdK
(1912-1987)
Kaò _eòPd :
ùLû¡ðû Ròfäûe PYûjûU Mâûcùe Kaò @^« _…^ûdK R^àMâjY Keò[ôùf û iûcýaû\ú Pò«û]ûeûe
KaòZû eP^û _ûAñ ‘^a~êM iûjòZý iõi\’ Reò@ûùe ù~Cñ @ûù¦ûk^ ùjûA[ôfû Zjóùe ùi @õg MâjY
Keò[ôùf û ^a~êM iûjòZý iõi\e _â[c @]ôùag^ùe _âûe¸òK iõMúZ eìù_ Gjò KaòZûUò Mû^
Keû~ûA[ôfû ö eqgòLû, QûAe QòUû, @ùfûWÿûùfûWÿû, @aû«e, KòòZ @û\ò KaòZû iõKk^ Zûu
KûaýKéZòe iû[ðK _eòPd û ‘@aû«e’ KaòZû _êÉK _ûAñ ùi ùK¦â iûjòZý GKûùWÿcú \ßûeû _êeÄéZ û

ùgûhYcêq I ùgâYújú^ iûcûRòK Z[û iûõÄéZòK aýaiÚû _âað^ I cû^aaû\e RdMû^ Gjò
KaòZûe @«üÊe û

^aú^~êMe ZeêY RûMùe

RûM a§^jeû,
al ùgûYòùZ fl Rúaù^
ùLkû@ @ûùfûK]ûeû û 0û
Qò^Ü Keùe a§^eûRò
Kâ¦^ ùjC ùgh,
fê¯ ùjCùe RûZò C_RûZò
LŠòZ gZ ù\g û
cjûcû^ae gv gaù\ gcêùe \êüL Rßûkû
RûM a§^jeû û 1û
24
 ‘ceY \ê@ûùe PeY @e_ò
Mû@ùe @ce Mû^,
ù_ûQò\ò@ @ûRò cû^a gòeiêñ
iõPòZ @_cû^,
fõNò a^û^ú ùg÷k iûMe
Pìeùe Zòcòe Kûeû û 2û

ceê _ù[ _ù[ ^òSðe iéRò

~ûZâû Ke ùj Ke,
Ʀ^ ajò @«ùe ùKûUò
_â\ú_ Cùy ]e û
guòZ ùjC Kõ_òZ _âûùY
P¦â Z_^ Zûeû û 3û

i§û^ú Za i§û^ _ù[

KK ùUùK gòe,
i¹êùL Za Kêùjkò ePA
ùcûj ccZûe ^úe û
bò^Ü Keò ùi Z¦âû-_eg
jiû@ bêa^ iûeû û4û

Pòeò @ZúZe Rú‰ð Rúa^

RûM @ûùj baòhýZ,
Pì‰ð Keêùe iý¦^ Za
_úWÿ^e _eaZ û
bûRò _Wê @ûRò @Mðk eûRò
ùN^ aòRde cûkû,
RûM a§^jeû û
25
iìP^û :
a§^jeû - iKk _âKûee a§^eê gòeiêñ - cêŠeê
cêq ùjûA[ôaû Ʀ^ - gòjeY, Kµ^
ùgûYòZ - eq guòZ - bdbúZ
Qò^Ü - QòùŠAaû Z¦âû - ^ò\âû
fê¯ - ùfû_ _ûA[ôaû
Rú‰ð - \êaðk
gcê - _âgcòZ ùjC, Kcò~ûC
@ce Mû^ - Pòe«^ MúZò iý¦^ - e[
@Mðk - a§^ (~ì_)

_âgÜûakú

^òŸðòÁ CecìkK :
1. a§^ú c¤eê C_~êq g±aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Ke û
^a~êMe ______ cû^uê RûMò CVòaû _ûAñ Kêjû~ûAQò û
(ùgûhòZ, KéhK, aé¡, ZeêY)
2. VòKþ CeUò aûQò _û\ _ìeY Ke û
fl Rúaù^ ùLkû@ ______ û
(icûRaû\ú]ûeû, @ûùfûK]ûeû, C›ûjaûYú, @§Kûe]ûeû)
3. ‘iòZ’ ùKCñ _\ ?
(aòùghý, aòùghY, iað^ûc, @aýd)
4. ùKCñUò ‘Zòcòe’e _âZòg± ùja ùfL û
(K) @§ûe (L) eûZâò (M) i§ýû (N) Kkû
5. Z¦âû_eg ùKCñ icûi ?
(Kcð]ûed, hÂú ZZþ_êeêh, _cú ZZþ_êeêh, ajêaâújò)
6. ‘bêa^’ - Gjò_eò ‘@^’ _e _âZýd fûMò[ôaû 3Uò g± ùfL û
7. ‘^òSðe’ g±e i§ò aòùz\ Kùf K’Y ùja ?
(K) ^òü+Se (L) ^òe+Se (M) ^ò+Se (N) ^ú+Se
26
lê\â CecìkK :
8. a§^jeû ùKCñcû^u CùŸgýùe Kêjû~ûAQò ?
9. ùKCñVûùe @ûùfûK]ûeû ùLkûAaûKê Kaò KjòQ«ò ?
10. Kaò K’Y fê¯ ùjaûKê KjòQ«ò ?
11. Kûjûe gv]ß^òùe \êüL Rßûkû _âgcòZ ùja ?
12. ùKCñVûùe @ce Mû^ MûAaû_ûAñ Kaò KjòQ«ò ?
13. ZòcòeKûeû bûwòù\aû K[û Kaò KûjóKò KjòQ«ò ?
14. ceê _[ùe Kaò K’Y iéÁò KeòaûKê KjòQ«ò ?
15. ‘i¹êùL Za’ - ‘Za’ GVûùe Kûjû CùŸgýùe Kêjû~ûAQò ?
16. bêa^iûeû jiûAaû _ûAñ K’Y bò^Ü KeòaûKê Kêjû~ûAQò ?
17. baòhýZe ZeêYcûù^ K’Y Kùf RûMò CVòùa ùaûfò Kaò KjòQ«ò ?
18. aòRde cûkû ùN^òaû _ìaðeê K’Y ùjC ùaûfò Kaò KjòQ«ò ?

i_âiw iekû[ð :
19. ceY \ê@ûùe PeY @e_ò
Mû@ùe @ce Mû^
ù_ûQò\ò@ @ûRò cû^a gòeiêñ
iõPòZ @_cû^ û
20. bò^Ü Keò ùi Z¦âû _eg
jiû@ bêa^ iûeû
21. bûRò _Wê @ûRò @Mðk eûRò
ùN^ aòRde cûkû û
27
\úNð CecìkK :
22. GK iû[ðK C\þùaû]^ MúZòKû bûaùe ‘RûM a§^jeû’ KaòZûe ccð @ûùfûP^û Ke û
23. ^a~êMe ZeêYcû^uê ~êMe @ûjßû^ iõ_Kðùe Kaò K’Y KjòQ«ò aòPûe Ke û
24. ‘RûM a§^jeû’ KaòZûùe a§^eûRòKê Qò^Ü Keòaû _ûAñ Kaò ù\A[ôaû @ûjßû^Kê aòùgähY Ke û

Zêc _ûAñ Kûc:

25. @^« _…^ûdKu @^ýû^ý KaòZû iõMâj Keò _Xÿ û
26. Zêce _âòdiûw ^òKUKê ^a~êMe @ûjßû^ iõ_Kðùe PòVò ùfL û

28
 iaðõijû cûUò
l aò\êýZþ_âbû ù\aú
(1926-1977)
Kaò _eòPd :
Êû]ú^Zû _eaðú IWÿò@û iûjòZýùe aò\êýZþ_âbû ù\aú RùY aògòÁ Kaòö ùi @aòòbq KUK Ròfäûe
@ûkò [û^û @«MðZ ^ûUeû Mâûcùe R^àMâjY Keò[ôùfö Kaòu iéÁòùe Êù\g _âúZò, iûõÄéZòK ùPZ^û,
Rúa^ùaû], @û¤ûcôòKZû, ^òüiMð \éÁòe cõRêk _eò_âKûg NUòQòö Zûu ePòZ KaòZû _êÉK iaòZû, C}k
iûeÊZ _âZòbû, K^Kû¬kò, ceúPòKû, aòjûdiú, SeûgòCkò, Ê_Ü\ú_, KûKkò, ~ûjûKê ~òG, id^,
cûUò _ûYò _a^ _âbéZò IWÿò@û iûjòZýKê icé¡ KeòQòö ‘id^’ _êÉK_ûAñ ùi IWÿògû iûjòZý GKûùWÿcú
Ze`eê _êeÄéZ û
_VòZ KaòZûUò “cûUò _ûYò _a^” KaòZû _êÉKeê iõMéjúZö G[ôùe iaðõijû cûUòKê cû’ ijòZ
Zêk^ûKeò Kaò cûUò cû’e cj^úd MêYûakú a‰ð^û KeòQ«ò I c^êhýe iê¯ \òaý ùPZ^ûKê RûMâZ
KeûAaû _ûAñ @ûjßû^ RYûAQ«òö

iea ijYú cûUò

iaêeò C_ùe ùiù^j ùZûje
icûù^ ù\AQê aûòö
ùZûe còVû_ûYò ùZû’ ]úe _a^
ù\ùj ùcû ù\AQò ak
gKZò ù\AQò Zé_Zò ù\AQò
ùZû’ MQ fZûe `kö
29
iaêR Nûie K@ñk aòQYû
\òG Kò @ûeûc cùZ
cû@û _eò ùcûe @kò @e\kò
ùKùZ ^ ijòQê iùZö
ù\j \êüL _ûAñ iûAZòQê ùKùZ
ùPecìkò MQ fZû
c^ iêL fûMò ^B icê\âùe
beò@Qê ji K[ûö
aêKê ùcû `êfûG @ûLò ùcû bêfûG
ùZû’ aY _lúe WûK
ieM WûKòùf c^ aùk ^ûjó
QûWÿòaûKê ùZûe KûLö
R^c Kûkê ù~ ù\ùj ùZû’ @ûNûZ
ùKùZ ^ ù\AQò cêjòñ
^òR Qê@û ùaûfò iaê ù\ûh iò^û
lcò@Qê GKû Zêjòö
ù~ùZ eûM ùeûh Kùe ùZûj _ûùL
cû@û ùaûfò ~ûC bêfò
ùKùZ Z_ Keò GA R^cùe
@ûiòQò ùZû’ ù\ùg aêfòö
@cû_ ]eò~êñ ù\G UòùK cùZ
^ò\û ùjC ùcûe QûZò
^òùR \êüL ijò G RMZ _ûAñ
fûMò_ùWÿ \ò^ eûZòö
\òj iò^û ùZûe _ûjûWÿ _[e
K@ñk _Ze _âûY
\êüL \WÿcWÿò ijòaûKê cùZ
Keò ù\ ùZû’ _eò UûYö
30
 ùZûe cêKZòùe ùcûe cêKZò cû
ùZûe jùi ùcûe ji
ùZûjeò @«e @ûù\ùg Pùk cêñ
ùNûhò ùZûe cjû~gö
Pòe \êüLe ùZû’ _ûjû«ò @§ûe
eûZò @ûiê@Qò _ûjò
ùi ^ì@û i_ù^ `êùf cêñ @û^ù¦
RdMû^ ùZûe MûAö
Zêjò ù\abìcò Zêjò aúebìcò
Zêjò ùcû bûeZ cû@û
ùZûe _û\]ìkò cêùŠ ùjûA ùaûkò
eLòaò ùZûje ^û@ûñö
ùPZ^-Mebû-cûUò
ùKCñVò jRòQò ùLûRò ù\G ùcûe
ùPZ^ûe PûaòKûVòö
iìP^û :

iaðõijû - iaê @kò@Ÿðkò ù~ iùj

iea ijYú - iaêKòQò ijòaûMêYùe ^ò_êYû
lcò@Qê - lcûKeòQê
ùeûh - eûM
\WÿcWÿò - R¬ûk
31
 _âgÜûakú

^òŸòðÁ CecìkK :
1. a§^ú c¤eê C_~êq g±aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Keö
(K) \òj iò^û ùZûe _ûjûWÿ_[e ______ _Ze _âûY û
( iaêR, K@ñk, ajk )
(L) ùZûjeò @«e @ûù\ùg Pùk cêñ ùNûhò ùZûe ______ û
( RdMû^, cjûKúòð, cjû~g )
(M) ùKCñVò jRòQò ùLûRò ù\G ùcûe ______ e PûaòKûVòö
( ù_âeYû, bûa^û, ùPZ^û )
(N) @cû_ ]eò~êñ ù\G UòùK ùcûùZ ______ ùjC ùcûe QûZòö
( UûY, \éXÿ, ^ò\û )
2. aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfLö
R^à, \êüL, ù\ûh, ^ò\û, ]úe, @cû_, K@ñk, ùiÜj
3. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe \êAUò ùfLûGñ _âZòg± ùfLö
cû, ù\j, Rk, _a^, aêKê, _û\
4. ^òcÜfòLòZ g±cû^ue M\ýeì_ ùfLö
ùiù^j, cêKZò, gKZò, Zé_Zò, ieM, i_^
5. ^òcÜfòLòZ g±cû^uê iû[ðKaûKýùe aýajûe Keö
@cû_, @kò, RdMû^, ùPZ^û, @ûNûZ

lê\â CecìkK :
6. Kaò KûjûKê iaðijYú ùaûfò KjòQ«ò ?
7. ùKCñVûeê @ûùc gqò I Zé¯ò _ûC ùaûfò Kaò KjòQ«ò ?
8. @ûc c^iêL fûMò jiK[û ùKCñVûùe beò ejòQò ?
9. Kaò KûjûKê cû’ ùaûfò KjòQ«ò ?
10. cûUò ùPecìk MQfZû iûAZò eLòaû _Qùe Kò CùŸgý @Qò ?
11. ÊMðVûeê cûUòe @ûKhðY Kaòu _ûAñ @]ôK û Gjû KaòZûe ùKCñ _\eê RYû~ûG ùfL û
32
12. ùKCñ KcðùjZê Kaò G ù\gKê aêfòaûKê @ûiòQ«ò ?
13. cûUòe cjû~g ùNûhòaûKê Kaò KûjûVûeê @ûù\g _ûAQ«ò ?
14. cûUòe cû’ @ûc ù\ûhKê KûjóKò lcû KeòQò ?
15. aY _lúe WûKgêYò ù\jùe Kò bûa iéÁò jêG ?

i_âiw ieûk[ð :
16. R^c Kûkê ù~ ù\ùj ùZû’ @ûNûZ
ùKùZ ^ ù\AQò cêjòñ
^òR Qê@û ùaûfò iaê ù\ûh iò^û
lcò@Qê GKû Zêjòö
17. @cû_ ]eò~êñ ù\G UòùK cùZ
^ò\û ùjC ùcûe QûZò
^òùR \êôüL ijò G RMZ _ûAñ
fûMò_ùWÿ \ò^ eûZòö
18. ùZûe cêKZòùe ùcûe cêKZò cû
ùZûe jùi ùcûe ji
ùZûjeò @«e @ûù\ùg Pùk cêñ
ùNûhò ùZûe cjû~gö

\úNð CecêkK :
19. _VòZ KaòZû @af´^ùe cûUò _âZò Kaòu cù^ûbûae _eòPd _â\û^ Keö
20. cûUò “iaðõijû” Gjûe ~[û[ðZû _âZò_û\^ Keö
21. Kaò cûUòcû@ûe RdMû^ùe gZcêL GjûKê _VòZ KaòZû @^êieYùe a‰ð^û Keö

Zêc _ûAñ Kûc:

22. Kaò aò\êýZþ_âbû ù\aúue @^ý KaòZû MêWÿòKê iõMâjKeò _Xÿö
23. Cq KaòZûUòKê @ûaéò @[aû Êeij Mû^ Keö
24. cûUò cû CùŸgýùe fòLòZ @^ýKaòcû^ue KaòZûMêWÿòKê iõMâj Keò gòlKuê ù\Lû@ö
u
33
M\ý

R^àbìcò
l Ké¾P¦â _ûYòMâûjú
(1909-1987)
ùfLK _eòPd :
_âiò¡ HZòjûiòK I _âûa§òK Ké¾P¦â _ûYòMâûjú cdìeb¬ Ròfäûe LòPòwþVûùe R^àMâjY Keò[ôùfö
@¤û_^û ijòZ _âZÜZß MùahYûùe aýû_éZ ejò ùi ajê ^ìZ^ HZòjûiòK Z[ýe i§û^ Keò[ôùfö
‘bêaù^gßee _âZÜZûßòK @aùgh’ aòhdùe AõeûRúùe fòLòZ Zûue MùahYûMâ^Ú @Zý« C_ûù\d
iéÁòö IWÿò@û bûhûùe ùcøkòK _âa§ ùfLò _âZòbûaû^þ Ké¾P¦â _ûYòMâûjú IWÿò@û iûjòZýe AZòjûiùe ÊZª
iÚû^e @]ôKûeú ùjûAQ«ò û iZý ijòZ Z[ýe ic^ßd, @KûUý ~êqò I c¦â-M¸úe bûhû Zûu _âa§MêWÿòKê
@^ê_c c~ðýû\û _â\û^ Keò[ûGö _âa§ cû^i, AZòjûi I Kò´\«ú, iûekû iûjòZýeHZòjûiòK PòZâ I
@ûcôRúa^ú ‘ùcû icde IWÿògû’ _âbéZò Zûue _â]û^ KéZòö
‘_âa§ cû^i’eê iõMéjúZ ‘R^àbìcò’ _âa§Uòùe ùfLK R^àbìcòe _âKéZ @[ð i§û^ Keò @eYý
_âKéZòùaÁòZ ^òR _fäú R^àcûUòe @^^ý cjß \gðûAQ«òö Mâûceê eûRý, ù\g I aògßaûiú ùjaû_ûAñ
Gaõ cjû^êbaZûe _eò]ôKê _â[ùc _fäúeê @ûe¸ KeòaûKê @ûjßû^ ù\AQ«òö ‘aiêù]÷a KêUê´Kcþ’
bûa^ûùe Gjò _âa§Uò _eò_êÁö

KûjûKê ùcûe R^àbìcò ùaûfò Kjòaò—Gjò
aògûk _é[ôaú, aògûk Giò@û cjûù\g, aògûk
bûeZahð , IWÿ ò g û ù\g aû ùcûe R^à i Ú û ^
_fäúMâûc ? Gcû^u c¤eê ùKjò KûjûeòVûeê aòzò^Ü
ùjûA ^ [ôaûeê aýû_K @[ðùe G icÉ ùcûe
R^àbcì ò ùjùf ùjñ cûZéMbðeê _Wÿò ù~CñVûùe _â[ùc
34
bìcò Ægð Kfò—ù~CñVûùe eì_, ei, M§, Ægðe
_â[c _eòPd _ûAfò—aòhc-aò_ûK ùaùk ù~
@k `k, _ê¿, gûK, ZŠêk Xûkò ù\A gògê_âûYKê
_eò_êÁ Kfû, ùijò _fäú jó ùcûe R^àbìcò; ùijò
ùcûe cûZû, ]ûZâú I gòldòZâúö @ûdêiì~ðý ù~ùZ
ùagú N^òÂ ùjaûe K[û Kò«ê G i´§ \ò^Kê \ò^
lúY ùjûA ù~_eò Kò fú^ ùjaûKê aiòQòö icd
ùiâûZùe ^òüijûd gêà ZéY _eò cêñ bûiò PûfòQòö
ùcûe R^àbcì Kò ê ù`eò~aò û _ûAñ ùcûe ù^÷ZKò iûji
^ûjóö Gjû bòZùe ùcûe _ê^Rð^à NUò~ûAQòö @ûRò
cêñ Zûe eì_Kê RûZòiàe _eò Lûfò iàeY Kùeö eûgò
eûgò gûkZeê c¤ùe ZUò^ú-ùaÁòZ b¬-Kúòð-
KòeúUò^ú ùcûe R^àbcì ò ùcû @ûLò @ûMùe bûiò~ûG;
Kò«ê Zûe ùKûkKê ù`eò~òaû _ûAñ ùcûe iûji jêG
^ûjóö
Gjû aýqòMZ iciýû ^êùjñ, Gjû icMâ gòlZò
icûRe iciýûö ]cðû«e MâjY Kfû _ùe ajê
]cðû«e \úlòZ aýqò ù~_eò ]cð _ûLùe icÉ
cû^aòKZûKê C›Mð Keò ùicû^u ^ûc, _\aú,
bûhû, @ûjûe, aýajûe, ùagbìhû AZýû\ò a\kûA
\ò@«ò I ùghùakKê RûZúdZû bêfò ù~_eò ^òR
R^àbìcòKê iê¡û @ÊúKûe Ke«ò, VòKþ ùijò_eò
iõLýûZúZ gòlòZ aýqò _âPkòZ gòlû _ûLùe
ùicû^u icÉ cû^aò K ZûKê C›Mð Keò
ùghùakKê ^òRe R^àbìcKò ê iê¡û _ûùiûeò _Kû«òö
gòlû icû_^ iùw iùw ùicû^ue GK_âKûe
_ê^Rð^à NUò~ûGö _fäúMâûcKê ù`eò~ûA RúaòKûRð^
Keòaû \ìùe[ûC, ùiVûùe KòQKò ûk @aiÚû^ Keòaû
c¤ i¸a_e jêG ^ûjóö GYê [ùe [ùe bûùañ—
MâûcKê ~ûA K@Y Keòaò ? ~\ò Mâûce C^ÜZòKe
Kû~ðý _ûAñ ~[ûiû¤ @[ð\û^ jó ùcûe GKcûZâ
@aùgh Kð a ý, Mâ û cKê ^ ~ûA c¤ Zûjû
Keû~ûA_ûùeö R^àbìcò ijòZ ùcûe @ûC Kò _âKûe
i´§ @Qò ?
ajê aû\-aò i ´û\ iùß _fä ú Mâ û ce
^e^ûeúu c¤ùe RûZò-]cð ^òaòðùghùe ùMûUûG
GK_eòaûeZße _eµeû MXÿò CVò[ûGö ùKjò bûA,
35
ùKjò bCYú, ùKjò KKû, ùKjò LêWúÿ AZýû\ò bûaùe
icÉ Mâûcaûiú _eÆe c¤ùe _eòPZò ùjûA[û«òö
ùcû R^àbcì ò ijòZ G c]êe i´§ ùcûe @ûC ^ûjóö
MâûcUò~ûKe bûAbCYú, KKûLêWúÿ , cûcêcûBñ, cCiû-
cûCiú AZýû\ò iaê _e ùjûAMùfYòö ùPÁû Kùf
c¤ G c]êe i´§ @ûC ù`eò _ûAaû i¸a ^êùjñö
MâûccêŠùe iûe cûCiú Zû’e ùQûU _òŠûUòùe ajê
ahð ]eò _âÉe cìðòUò _eò aiò @ûiòQò, @ûRò c¤
aiò[ûGö @ûùM ù\Lòaû cûùZâ _eûeê[f ô û, “ùKùa
@ûiòfê aû_û ?” @ûRòKûfò Kò«ê Kùj— “ùKùa
@ûiòf aûaê ?” Mâûce cSòùe ùMûaò¦û bûAe
lê\â KêUòeö @ûRúa^ @Kcðû I @aòaûjòZ ejò ùi
Zûe lê\â KêUòeKê \êMð Keò icMâ aògß aòùeû]ùe
aòù\âûj ùNûhYû Keò@ûiòQòö @ûùM ù\Lûùjùf
ajê cû^ ijòZ ùi ùcûùZ Zûe KêUòeùe aiûA
c^ùaû] PCZògûe aýûLýû Keê[ôfûö @ûRò cêñ
gZùPÁû Kùf c¤ Zûe _ìað _âZýd @ûC ù`eò_ûG
^ûjóö MâûcUò~ûK ^aûMZ @Zò[ôùe _eò_ì‰ð
ùjûAMfûYòö ù~Cñ @ûWÿKê Pûjòñùf gú‰ð, ckò^,
CfMÜ, Kéùgû\e, fù´û\e, @aû‚òZ, @aùjkòZ
gògêcû^u icûùag ù\Lû~ûGö Gcû^u c¤eê
ùKjò iê¡û ùcûùZ RûY«ò ^ûjóö ùKùa ùKùa
ù\Lûùjùf @û`âòKûeê ^aûMZ ùRaâû aû Ròeû`þKê
Pûjó ejòfû _eò ùicûù^ ùcûùZ Lûfò Pûjó ej«òö
Mâûcaûiúcû^u c¤eê ù~Cñ gòlòZ I @¡ð gòlòZ
^a~êaKcûù^ PûKòeò ^ _ûA R^àbcì ò QûWÿò ^ûjû«ò,
ùicûù^ eûR^úZòe @ûgâd ù^A@Q«òö Gcû^u
c¤eê ùKjò KõùMâiú, ùKjò MYZªú, ùKjò Kcêý^òÁ
I ùKjò ùiûiò@ûfòÁö ~\ò ùKjò Gjò eûRù^÷ZòK
cZaû\ c¤eê ùKøYiòUeò @«bêq ð ^êùjñ, Zûjûùjùf
ùi Gcû^u c¤ùe iê¡û @«bêðq ^êùjñö @^ý
K[û \ìùe [ûC, Gcû^u ijòZ _fäú_âKéZeò ùgûbû
C_ùbûM Keòaû Kò´û iûjòZý Pyðû Keòaû c¤
i¸a ^êùjñö eûRù^÷ZòK cZaû\ @^êiûùe
Gcû^u cû^iòK _eòað^ c¤ NUò~ûAQòö Gcûù^
_ê¿òZ _kûg a^ùe ù\L«ò aòù\âûje ajÜò,
iÚk_\àùe ù\L«ò @ûjae eq I @û^Z Ké¾PìWûÿ ùe
ù\L«ò @^ûMZ ~êMe eqùKZ^ ! GYê Gcû^u
c^ ijòZ MZò Keò Pûfòaû i¸a jêG ^ûjóö
Gjò_eò ùgâYúe Mâûcaûiúu c^ùe ùcûe
@ûC iÚû^ ^ûjóö Gcû^u Kcð-ù~ûR^ûùe c¤
iÚû^ _ûAaû i¸a ^êùjñö Êû[ðe aòùb\ iùß Kcð
I ùKæg c¤ùe Mâûcaûiúcû^u bòZùe @^ý
GK_âKûe GK_eòaûeZße bûa @ûù_ @ûù_ RûZ
ùjûA[ûGö ^ò\ûNe ^òeûU Sû¬òùe fwk cê^ùe
]eYúe al Pòeò Gcûù^ icùÉ ^ì@û ùcNKê
Pûjó ej«òö ùRýÂe ùghùakKê Éì_úKéZ ùcN
N^-gýûc MòeòeûRòe cÉKeê ]úùe ]úùe @MYòZ
gûkZeê C_eKê @û^Z ùjûA@ûùi I MRð^
ZRð^ùe \òM« KµûA aûeò_ûZùe _fäúbìcòKê iòq
Keò~ûGö iòqbìcòe iêM§ I a^ý~ì[ôe _eòckùe
eR_að e @ûe¸ jê G ; C\þ ù ak c^ùe
Mâûcaûiúcûù^ ù\ûkò ùLkùe eZ ùjûA_Wÿ«òö
cjûicûùeûjùe eR_að ùgh ùjaû _ùe ^òÂêe
aûÉaZû @ûiò _ùWÿö Kæû«, iòq I ]ûeûjZ
gâ c Rúaúcû^u icùaZ ~^ô ù e ]eYú
giýgýûckû ùjûACùV I ùjc«ùe ʉð-gúhð
]û^ýùe Mâûcbìcò _ì‰ð ùjûA~ûGö Mâûce Gjò ù~
gévkòZ Kcð-ù~ûR^û @Qò, ùi[ôc¤ùe ùcûe iÚû^
^ûjóö Mâúhàe Sû¬òùe, ahðûe SWÿùe aû ùjc«e
gúZùe Gjò Kcð ù~ûR^ûe ùKøYiò iÚû^ùe @õg
ù^aû _ûAñ ùcûe ùbøZòK gqòe @bûa ^ [ôùf
c¤, ù^÷ZòK gqòe @bûa ejòQòö GYê cêñ ùcûe
36
R^àbìcòe Lûfò c^eê ^êùjñ, Kcðeê c¤ aòPêýZ
ùjûA_Wÿò@Qòö
c^êhýKê iaêùaùk ~êqòaû\ú Rúa ùaûfò
Kjò a û Vò K þ ^ê ù jñ ; ùi ajê _eò c ûYùe
MZû^êMZòKZûe \ûiö @ûbòRûZýe PòjÜ ùaûfò
aòùaPòZ ^òe[ðK ù^KþUûAKê c¤ QûùWÿ ^ûjóö
Kûd-ùKæg ^ ijòaû ~\ò @ûbòRûZýe PòjÜ,
Zûjûùjùf G_eò @[ð_ì‰ð @ûbòRûZýe PòjÜKê KòG
aû KûjóKò QûWÿaò ? icÉ gòlZò Kûd-ùKæg ijòaûKê
@lc ^êj«ò; Kò«ê icÉ gòlòZ @bòRûZ ùgâYúe
@«bêðqö @ûbòRûZý QûWÿòaû i¸a ^êùjñ, GYê
gûeúeòK gâc QûWÿòaû jòñ i¸a ùjûA[ûGö Zû QWÿû
ùKøYiò aýqòe ù\÷^òK @ûd _û @Yû aû _Pûg
fl Uuû ùjûA_ûùe; ùi[ô_ûAñ @ûA^e aû]û
^ûjó, Kò´û ]cð aû icûRe ^ò¦û ^ûjóö ae
cû^ae icÉ ^úZòKê _\ùe \kò ù\A, D¡ßgð ûß iùe
]ûAñ, ùi ù~ùZ ùagú Gjò \úNð aýa]û^Kê Kcþ
Keò _ ûùe, ùi ùiùZùagú Rúa^-~ê ¡ e
\òMþaòRdú aúe ùaûfò _eòPòZ jêG, ùiùZ ùagú
@û\e I _âgõiûe _ûZâ jêGö @bòRûZ ùgâYúe
@«bêðq ^ ùjûA Lûfò gûeúeòK gâcùe Gjò \úNð
aýa]û^Kê KòZô þ cûZâ Kcþ Keòaû c¤ i¸a ^êùjñö
Gjò iaê KûeYeê ajê _fä ú-R^^ú @ûRò
ùicû^ue gò l ò Z i«û^uê jeûA aiò Q «ò ö
@[ðakùe ùjC, bûMýakùe ùjC aû @¤aiûd
akùe ùjC, ù~Cñcûù^ gòlòZ eìù_ C\údcû^
jê@«ò, ùicû^u i´§ùe _fäúMâûcùe ajê KÌ^û
RÌ^û Pûùfö aò\ýû[ðú Rúa^ùe ùicûù^ _òZû-
cûZûu @ûgû beiûe iÚk ùjûA, Mâûc aé¡cû^u
_âgõiûe \éÁû« ùjûA, Mâûcbìcò cŠ^ Keò[û«òö
Kò«ê icd @ûùi, ù~ùZùaùk Kò Mâûcaûiúcûù^
ùicû^uê ù\Lòaûe iê¡û iêaò]û _û@û«ò ^ûjóö Ké¾
Zò^ò \ò^Kê K Keò c[êeûKê Pòe\ò^ _ûAñ PûfòMfû
_eò ùicûù^ iaê\^ò _ûAñ Mâûcbìcò QûWÿò Pûfò@ûi«òö
Kò«ê ùKjò bûa«ò ^ûjó ù~, Gjò @ù^÷ZòKZû aû
aògßûiNûZKZûeê Ké¾u _eò cjû_êeêh iê¡û _ûe
_ûA ^ [ôùfö ^¦, ~ùgû\û I ùMû_ú-ùMû_ûku
@iúc ùiÜjùe _eò_ûkòZ ùjûA ùghùakKê
_âa^û Keò Ké¾ ùMû__êe QûWÿò @ûiòùfö ^¦
~ùgû\ûu Plê @§úbìZ ùjûAMfû, ù_âccdú eû]û
ggòKkû _eò \ú^û I lúYû ùjûAMùf; Kò«ê Ké¾
@ûC ù`eòùf ^ûjóö cjûbûeZe cjûiceKê @wêkò
^òùŸðgùe PkûA; c[êeûVûeê \ßûeKû _~ðý«
\úNð_[ @ZòKâc Keò, ùi aò_êk eûRý, @_eòiúc
aòba, @bâõKh _âûiû\, @Á_ûUaõgú I @MYòZ
_êZâK^ýûe @]ôKûeú ùjûA \ßûeKûùe aiòMùf !
Kò«ê _eòYûc K@Y bf ùjfû ? Ké¾ue @bâõKh
_âûiû\ @Zk Rk]ô Zkùe ^òcMÜ ùjûAMfû, @ûC
Zûu ^aiõiûee c\ý_ aõgùMûÂú I iûwiû[ú
c¤ _âbûiZú[ðe GeKûe a^ùe _eÆeKê jûYò
]ßõi ùjûAMùf ! eûRýjú^, Méjjú^, ]^jú^ I
_êZâK^ýûjú^ ùjûA ùghùakKê cjûbûeZe
K‰ð]ûe ^òaòWÿ @eYýe fZòKû-ù\ûkûùe @ag
@wKê Xûkòù\ùfö Kò«ê ùghùe iê¡û gû«òùe
ejò_ûeòùf ^ûjóö @ÌlY _ùe Zûue ù\ûkûdcû^
_\-_fäaùe @bògû_ _eò ^òÂêe ùføj-geUòG
@ûiò _Wÿòfû ! Gjû c¤ Zûue KéZKcðe _eòYûcö
ù~Cñ _û\ ùMû__êeùe ùMû-PûeY \ßûeû Pcð_û\êKû
_eò KVò^ ùjûA[ôfû, Zûjû \ßûeKûe eûRùbûMùe
^a_fäa _eò eqûb ùjûA _Wÿòfûö GYê ^òùaðû]
aýû] c^ùe ù~ Zûjû jeòY K‰ðe bâc @ûYòù\a,
G[ôùe aòPòZâZû aû K@Y [ôfû ?
37
Gjò _êeûZ^ú Mû[ûùe iZý ejòQòö GYê ajê
gZû±úe aòià Zé ò ùb\ Keò Zûjû @ûRò @û¸cû^u
_ûLùe _jô_ûeòQòö Ké¾u ^aeûRýe @bâõKh
_âûiû\ @ûC ^ûjó; Kò«ê Zûu cûZébìcòe ùMû_,
aé¦ûa^, ~cê^û, ùMû_ú, ùMû_ûk AZýû\ò iaê
_ìað_eò ejòQ«òö _ìað _eò @ûRò c¤ ~cê^û
ajòPûfòQò, aé¦ûa^e _ê¿òZ K\´ùe @ûRò c¤
cdìee C¡Z ^éZý ù\Lû~ûG I @ûRò c¤ \ìe
aõgúÊ^ùe @^ìXÿû ùMû_K^ýûe c^ @ùjZêK I
@^ûjìZ aý[ûùe bûeûKâû« ùjûACùVö Ké¾ue
Gjò @ce Mû[ûeê ajê K[û gòLòaûe @Qòö Gjû
iZý ù~, bûeZúd @[ðù^÷ZKò ùaÁ^úùe _û½ûZý
gòlû_¡ZòKê ù[ûA \ò@ûùjûAQòö GYê _û½ûZý gòlûe
gòlòZcûù^ ù~ _û½ûZý Rúa^]ûeYe cû^
@^êieY Keòùa, Gjû ^ò½òZ K[ûö Z[û_ò ajê
ijiâ gò l ò Z c¤eê ù~Cñ c ûù^ ùicû^u
cjû^êbaZûe _eò]ôKê _fäúMâûceê _â[ùc @ûe¸
Keò aògß _~ðý« aýû¯ Keò_ûeòQ«ò, ùijòcûù^ jó
@û¸cû^u ^ciýö Kò«ê Gjò ÊûbûaòK _^Úû QûWÿò
ù~Cñcûù^ Mâúiúd ù\aZû GUþfûiþ _eò icÉ
aògeß bûe aj^ KeòQ«ò ùaûfò KêaRþ ùjûA Pûf«ò,
ùicûù^ Lûfò _âa^û Keò[û«òö ù~ bf Mâûcaûiú
^êùjñ; ùi bf IWÿgò ûaûiú ^êùjñ; ù~ bf IWÿgò ûaûiú
^êùjñ, ùi bf bûeZaûiú ^êùjñ I ù~ bf
bûeZaûiú ^êùjñ ùi bf aògaß ûiú ùjûA ^ _ûùeö
ù~Cñcûù^ _û½ûZý gòlûe icÉ ^òMWÿ Qò^Ü Keò
ùicû^u cjû^êbaZûe _eò]ôKê _â[ùc _fäúeê
@ûe¸ Keò icMâ IWÿògû I bûeZahðKê aýû¯
Keò_ûe«ò, ùicûù^ @û¸cû^u ^ciý jê@«òö
iìP^û :
aò_ûK - aò_\, aò_~ðýd _eòck - iêaûi, ùiøeb
ZŠêk - PûCk gâcRúaú - KûdòK gâcùe ù~Cñcûù^
RûZòiàe - ù~ _ìaðR^àe NUYûakúKê Pk«òö
iàeY Keò_ûe«òö ʉð-gúhð - ~ûjûe @MâbûM ʉð i\ég,
b¬Kúðò - cdì e b¬e b¬aõge GVûùe _ûPòfû ]û^ ö
eûRûcû^u Kúòð @ûbòRûZý - iõbâû«_Yò@û
KòeúUò^ú - KòeúU~êqû aû cêKêUcŠòZû
@bâõKh - @ûKûgQê@ûñ
c^ùaû] PCZògû- Gjò R^_â ò d PCZò g ûUò
@Á_ûUaõgú - gâúKé¾u @Á_^ôú (eêKàòYú,
ùa÷eûMý I bqòbûa i´kòZö
iZýbûcû, Rû´aZú,
Gjûe ePdò Z û ùjCQ«ò
@Áû\g gZû±úe ùgh bûMe còZâaò¦û, _âbéZò û)
Kaò bqPeY \ûiö _âbûiZú[ð - \ßûeKû ^òKUaðú Zú[ðiÚû^
_âZýd - aògßûi GeKûe a^ - ge aY
Kéùgû\e - @_êÁZû ùjZê ù~Cñcû^u K‰ð]ûe - cwê@ûk
ù_U _gò ~ûA[ûGö _\_fäa - K@ñk _Zâ _eò ùKûck _û\
fù´û\e - GVûùe ùeûMû\ò KûeYeê eqûb - eqe a‰ð i\ég
ù~Cñ c û^u ù_U aûjûeò
Mû[û - KûjûYú, Kò´\«ú
_Wÿò[ûGö
GUþfûiþ - Mâúiúd ù\aZûö _âZgò Zî ò elû
@aû‚òZ - ~ûjûKê @ûùc Pûjêñ^û
Keòaû fûMò ùi _é[aô úKê ^òRe
@^ûMZ - ~ûjû @ûiò ^ûjó, baòhýZ
\êA jûZùe ùUKò ]eò[ôùfö
Éì_úKéZ - Ée aû [ûK [ûK ùjûA Rcû
ejò[ôaû KêaþR - KêRû
~ì[ô - ~ì A `ê f (~ì [ ú, ~ì [ ô K û, _âa^û - VKûcò, Qk^û
~ì[úKû) ^òMWÿ - gòKêkò, a§^
38
 _âgÜûakú

^òŸòðÁ CecìkK :
1. ‘@ûdêiì~ðý’- Gjûe VòKþ aýûiaûKýUò PòjÜû@ö
(K) @ûdê I iì~ðý (L) @ûdê eì_K iì~ðý
(M) @ûdêe iì~ðý (N) @ûdê @ùU iì~ðý
2. ‘]cðû«e’- Gjûe aòMâjaûKý K’Y ùja ?
(K) ]cð I @«e (L) ]cðeê @«e
(M) @^ý ]cð (N) ]cðe @«e
3. ‘_ê^Rð^à’ g± _ûAñ ^òcÜfòLôZ i§òeê VòKþ i§òUò aûQò ùfLö
(K) _ê^e + R^à (L) _ê^ + R^à
(M) _ê^ + Rð^à (N) _ê^ü + R^à
4. ‘gêÒ g±Uò Kò_eò MVòZ ùjûAQò ?
(K) gêhþ + Z (L) gêhþ + K
(M) ùgûhþ + K (N) ùgûhþ + Z
5. ^òùcÜûq g±MêWÿòK c¤eê gê¡ g±Uò aûQö
(K) gûeòeúK (L) gûeúeúK
(M) gûeúeòK (N) gûeòeòK
6. Mâûc c¤ùe GK_eòaûeZße _eµeû Êeì_ ^òcÜfòLôZ c¤eê ù~Cñ CqòUò MâjYúd ùfLö
(K) ùfûKuê WûKò @ûYò c^ùaû] PCZògû @û\òe aýûLýû gêYûAaûö
(L) eR _âbéZò aòbò^Ü _að còkòcògò _ûk^ Keòaûö
(M) Mâûcùe RûZò a‰ð ^òaòðùghùe bûA, bCYú, KKû, LêWÿú @û\ò bûaùe iµKð eLôaûö
(N) _òŠûùe aiò MâûcKê @ûiê[ôaû @Zò[ôcû^uê Kêgk Ròmûiû Keòaûö

39
7. ^òcÜùe _â\ g±MêWÿòKe aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfLö
aògûk, iàeY, @ÊúKûe, @aû‚òZ, _âgõiû, c]êe
8. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKê C_~êq aûKýùe _âùdûM Keö
@bòRûZ, _âZýd, iòq, _âa^û, @Kcðû, gú‰ð
9. _û\ùe \kòù\aû, _ûe _ûAaû, K Keòaû : Gjò eìXÿòMêWÿòKê aûKýùe aýajûe Keö
10. gâcKê ù~ Rúa^ ]ûeYe _^Úû ùaûfò MâjY Ke«ò, Zûuê Kêjû~ûG gâcRúaúö ùijòbkò ùghùe
Rúaú [ôaû @ûC 5Uò g± ùfLö
11. aûc _ûLùe [ôaû g± ij WûjûY _ûLùe [ôaû C_~êq g±Kê ù~ûWÿò ÊZª aûKýùe _âùdûM Keö
giýgýûckû ]û^ý
Éì_úKéZ _âûiû\
ʉðgúhð Rúa
~êqòaû\ú ]eYú
@bâõKh aý[û
ù\ûkûdcû^ @ûja
@ùjZêK _\_fäa
ùcN

lê\â CecìkK :
12. ùfLK R^àbìcò _fäúKê ^òRe cû’ ùaûfò bûaòQ«ò KûjóKò ?
13. R^àbìcòKê ]ûZâú I gòldòZâú Kjòaûe KûeY K’Y ?
14. “G icÉ ùcû’e R^àbìcò” - Gjò aûKýûõgùe ‘G icɒ KûjûKê aêSûCQò ?
15. adi aXÿòaû ij ùfLKue R^àbìcò ijòZ i´§ Kò_eò ùjCQò ùaûfò ùi KjòQ«ò ?

40
16. icd ùiâûZùe ùfLK Kò_eò bûiò PûfòQ«ò ?
17. R^àbìcòe ùKCñ eì_ ùfLKue @ûLô @ûMùe bûiò ~ûG ?
18. ]cðû«e _ùe ùfûKe Kò _eòað^ ùjûA[ûGö
19. _fäúùe GK_eòaûeZß MXÿò CVòaûe Kò _âcûY còùk ?
20. ‘iûe cûCiú’ ùfLKuê @ûùM K’Y Kjò _Pûeê[ôfû ?
21. ‘iûe cûCiú’e _âgÜ _Pûeòaûùe _ùe Kò _eòað^ @ûiòQò ?
22. ‘ùMûaò¦ bûA’ Kò _âKûe ùfûK ?
23. ùMûaò¦ bûA ùfLKuê KêUòeùe aiûA Kò _âKûe aýajûe ù\LûC[ôùf ?
24. ‘MâûcUò~ûK ^aûMZ @Zò[ôùe _eò_ì‰ð ùjûAMfûYò’– GVûùe ùKCñ ^aûMZ @Zò[ôu K[û ùfLK
KjòQ«ò?
25. Mâûce gògê icûùag C_ùe ùfLK Kò @bòcZ ù\AQ«ò?
26. GA gògêcûù^ ùfLKuê Gùa ù\Lôùf Kò_eò aýajûe ù\LûA[û«ò ?
27. Mâûce iû]ûeY ~êaKcûù^ Kò_eò icd aòZû«ò ?
28. Mâûcý ~êaKcû^u ijòZ _fäú_âKéZòe ùgûbû C_ùbûM Keòaû ùfLKu _lùe KûjóKò i¸a jêG
^ûjó?
29. gòlòZ ùfûùK _fäúe Kcðù~ûR^ûùe @õgMâjY ^ Keò_ûeòaûe KûeY K’Y ?
30. ùKCñ _aðùe ù\ûkò ùLke _âû]û^ý [ûG ?
31. ‘eR_að ùgh ùjaû _ùe ^òÂêe aûÉaZû @ûiò _ùWÿ’ – GK[û ùfLK Kjòaûe CùŸgý K’Y ?
32. gòlòZcûù^ KûdùKäg I @ûbòRûZý c¤eê ùKCñUòKê @]ôK _i¦ Ke«ò I KûjóKò ?
33. Kòbkò ùfûK Rúa^-~ê¡ùe \òMþaòRdú aúe ùaûfò _eòPòZ jêG ?
34. Mâûce aò\ýû[ðúcû^u iµKðùe Kò _âKûe ]ûeYû _â[ùc iéÁò ùjûA[ûG ?
35. gòlòZcû^u Mâûc QûWÿò _kûA~òaû ij ùKCñ ù_øeûYòK K[ûe Zêk^û Keû~ûAQò ?
36. gâúKé¾uê cjûbûeZe K‰ð]ûe Kêjû~ûAQò KûjóKò ?
37. gâúKé¾u aõge ùgh @aiÚû K’Y ùjûA[ôfû ?
38. bf aògßaûiú Kjòùf K’Y aêSû~ûG ?
41
i_âiw iekû[ð :
39. icd-ùiâûZùe ^òüijûd gêà ZéY _eò cêñ bûiò PûfòQò û
40. Gjû c¤ Zûue KéZKcðe _eòYûcö
41. Gcûù^ _ê¿òZ _kûga^ùe ù\L«ò aòù\âûje ajÜò, iÚk_\àùe ù\L«ò @ûjae eq I @û^Z
Ké¾PìWÿûùe ù\L«ò @^ûMZ ~êMe eqùKZ^ö

\úNð CecìkK :
42. _fäú ùKûkKê ù`eò~òaûùe Zûue ù^÷÷ZòK iûji ^ûjó ùaûfò ùfLK KûjóKò KjòQ«ò?
43. Mâûcùe ù\Lû~ûC[ôaû GK_eòaûeZß _eµeû iµKðùe _VòZ _âa§Kê bòò Keò a‰ð^û Keö
44. c^êhýKê ajê _eòcûYùe _eµeûe \ûi ùaûfò Kjòaûe ~[û[ðZû K’Y ?
45. _fäúe gòlòZ iõ_â\ûd I gâúKé¾u c¤ùe Zêk^û ùKùZ \ìe ~êqò~êq aêSûA ùfLö
46. Gjò _âa§ùe ùfLK gòlòZ icûRKê Kò _eûcgð ù\AQ«ò ?
47. Mâûcùe eR, Kêcûe _ì‰ðòcû bkò aòbò^Ü _að_aðûYòùe ù~Cñ iaê MúZ ùaûfû~ûG ùi iaê iõMâj
Keò Zêc iûjòZý gòlKuê ù\Lû@ö

Zêc _ûAñ Kûc :

48. WKÖe Ké¾P¦â _ûYòMâûjúu fòLôZ @^ýû^ý ajò _Xÿ û aòùghZü Zûu @ûcôRúa^ú– ‘ùcû icde
IWÿògû’ _êÉK _Xÿö
49. _fäú KaòZûMêWòKê cù^eLô ^òR ^òR c¤ùe _\ýû« _âZòù~ûMòZû Keö
50. Zêc R^àbìcò iµKðùe Zêùc GK KaòZû Kò´û _âa§ ùfLò Zêc iûjòZý gòlKuê ù\Lû@ö
u

42
 ibýZû I aòmû^
l aõgú]e iûc«eûd
1912-1996

ùfLK _eòPd :
aõgú]e iûc«eûd [ôùf IWÿògûe RùY aògòÁ gòlûaòZþ I Cnò\ aòmû^ú û ùi @aòbq KUK
Ròfäûe _…ûcêŠûA (iõ_âZò ùK¦âû_Wÿû Ròfäû) ^òKUaðú aWÿ_Wÿû Mûñùe R^àMâjY Keò[ôùf û Cnò\
aòmû^ùe aòfûZeê CyZe gòlû_âû¯ ùjûA ùi IWÿògûe gòlûaòbûMùe @¤û_K bûùa ù~ûMù\A[ôùf û
_eaðú icdùe ùi ùeùb^þiû KùfRe @¤l _\ cŠ^ Keò[ôùf û aòmû^ i´§úd _âa§ I gògê
iûjòZý eP^û Keòaûùe Zûue @ûMâj [ôfû û Zûue @ù^K aòmû^ i´§úd eP^û ‘C}kiûjòZý’
_ZâòKûùe _âKûg _ûA[ôfû û ‘\eò@û _ûeòe iê^û’ I ‘gògêe aúYû’ _âbéZò Zûue ùKùZûUò eP^û û
‘ibýZû I aòmû^’ _âa§Uò 1942 iûf ùRý iõLýû ‘C}k iûjòZý’ _ZâKò ûùe _âKûg _ûA[ôfû ö
G[ôùe ibýZûe aòKûgùe aòmû^e @a\û^ aòhd @ûùfûPòZ û ibýZû @ù^ßhYùe _[ _â\gðK
ùjûA[ôaû aòmû^Kê @af´^ Keò @û]ê^òK ~êMùe cYòh C^ÜZ ùjaû i¸a ùaûfò Gjò _âa§ùe
_âZò_û\òZ û

cû^a ù~Cñ ùa÷hdòK, gûeúeòK, cû^iòK
I ù^÷ZòK C^ÜZò Gaõ mû^iû]^ Keò[ûG, ZûjûKê
@ûù¸cûù^ ibýZû @ûLýû ù\A[ûC û aòb^ò Ü aòbûMe
aòbò^Ü _eòcûYe C^ÜZò @^êiûùe ibýZû ^ìý^Ze
aû CyZe ùaûfò ^òe_ì Zò ùjûA[ûG û _âûPú^ @û\òc
cû^a Kò´û @]ê^ûZ^ ^òùMâû aû _ûaðZúd a^ý
43
RûZò c û^u ijò Z @û¸cû^uê Zê k ^û Kùf
@ûù¸cûù^ ù\Lò_ûeòaû ù~, ibýZûe @[ð K’Y
I Zû’e cìfý ùKùZ ? aòbò^Ü Kûkùe I aòbò^Ü
~êMùe aòbò^Ü RûZòcû^ue Gjò ibýZûe @û\gð
bò^Ü bò^Ü [ôfû û @ûù¸cûù^ _âûPú^ ùeûcúd I
Mâúiúd ibýZûùe ù\LòaûKê _ûCñ ù~, ~ûaZúd
ùa÷hdòK C^ÜZò ùicû^u ibýZûe @û\gðeìù_
_eòMYòZ ùjC[ôfû û ùbûM [ôfû Zûu ibýZûe
@û\gð û _âûPú^ cògeúd ibýZû c¤ ùijò bûaùe
@^ê_ûâ YòZ û cûZâ bûeZúd ibýZû [ôfû @^ý _âKûe û
bûeZúd ibýZûe @û\gð [ôfû ZýûM I @ûcôiõ~c û
iaðaò] ùa÷hdòK R¬ûkKê ùicûù^ aò_\e ùjZê
ùaûfò bûaê[ôùf û Z[û_ò ùa÷hdòK C^ÜZò ùijò
ZýûM ]cð ù\A i¸a ùjûA[ô f û û aò h d
R¬ûk_eòùaÁòZ MéjiÚ ~ûaZúd _ûeò_ûgðKòß _\û[ð
ijòZ iõgæòÁ ^[ôfû û ZýûM cûMðùe \úlòZ ùjûA
ù~ùZùaùk ùi aò h de cûfò K jê G ,
ùiùZùaùk ùbûMcûMðMûcú RûZòVûeê Zû’e _[
iµì‰ð _é[Kþ ùjûA~ûG û _âûPú^ Mâúiþ I ùeûcþ
ibýZûe ùa÷hdòK C^ÜZòe ^ò\gð^ ~ûjû @ûùc
_ûCñ, Zûjû AzûKéZ, cûZâ bûeZe ùa÷hdòK C^ÜZeò
^ò\gð^, ~ûjû ùeûcúd I Mâúiúd ^ò\gð^cû^uVûeê
ùKøYiò @õgùe ^ìý^Ze ^êùjñ - Zûjûe iéÁò I
C^ÜZò AzûKéZ ^êùjñ, Zûjû ZýûMcûMðe GKZc
ÊZüi¸ìZ `k cûZâ û bûeZe ùa÷gòÁý Zû’e
@û¤ûZàòKZû û
aòbò^Ü RûZòe ibýZûe @û\gð ~ûjû ùjC
^û KûjóKò, aðcû^e _é[ôaúùe ibýZûe @û\gð
ùjCQò, cû^ae iaðûwú^ C^ÜZò iû]^ û ùa÷hdòK,
gûeúeòK, cû^iòK, ù^÷ZòK C^ÜZò ijòZ aògß
cû^aòKZûe _âZÂò û^ I aòeûU iéÁeò jiýe C\þNûU^
44
I ùicû^u cìkùe ùKCñ cjûgqò ^òjòZ @Qò I
Zûjû K’Y, Gjûe ^òeì_Y jó aðcû^ ibýZûe
@û\gð û aò b ò ^ Ü Kûkùe aò b ò ^ Ü RûZò Gjûe
@õgaòùghKê ibýZûe @û\gð ]eò ù^C[ôùf û
_êYò ùKøYiò ùKøYiò RûZò Gcû^u c¤eê _âûdZü
@]ôKûõgKê ^òR ibýZûe @û\gð @wbêq Keò[ôùf
ùjñ ùicû^ue iû]^Kê ùicûù^ bò^Ü _[ ù\A
^òeì_Y KeòaûKê ~ûA[ôùf û ùKjò Pò«ûùe ^òeì_òZ
KeòaûKê ùPÁòZ [ôùf I ùKjò Kû~ðýùe ùPÁòZ
[ô ù f Gaõ Gcû^u c¤eê ùKùZK ùijò
flýiÚkùe _jò _ûeò[aô ûe _âKûg Ke«ò û jò¦cê ûù^
Kj«ò, ùicûù^ flýiÚk _ûA@Q«ò û ùicû^ue
aòbò^Ü \gð^gûÈ^òjòZ _âYûkú \ßûeû aògß aòeûU gqò
K’Y Zûjû cû^a ^òeì_Y Keò _ûùe, ùijò _[ùe
Mùf _â[cùe Rúa^e CùŸgý jé\dwc ^
ùjùfùjñ, flýiÚkùe C_iÚòZ ùjfû _ùe icÉ
ÆÁ _âZòbûZ ùja û Gjûe iû]^ _ûAñ gûeúeòK,
cû^iòK C^ÜZò iaðûù\ø KeYúd û Gjû ùKak
gòlû, iõ~c I aâjàP~ðý _ûk^ùe i¸a jêG ö
Gjûe cìkùe KùVûe iû]^û \eKûe û ùicû^u
cZùe ùicûù^ ibýZûe CyZc ùiû_û^
@ûùeûjY Keò[ùô f ùjñ Zûjûe aòùfû_iû]^ Kùf
iùbýZe RûZò û ù~ùZ\ò^ _~ðý« bûeZúd ibýZû
C_ùe aûjûeê ùKjò jÉùl_ Keò _ûeò^[ôùf,
Zûjû ùi_~ðý« @lê‰ [ôfû û @^ý RûZòcûù^ c¤
ùijò_eò ^òR ^òR ibýZûe C}hð _âcûY KeòaûKê
ùPÁòZ ùjA[û«ò û cûZâ @ûù¸cûù^ aðcû^ G_eò
GK _eòiÚòZòùe C_iÚòZ ùjûA@Qêñ ù~, Kû~ðýùe
ùijò iaê iû]^ Keò Zûjûe ~[û[ðZû _âZò_û\^
Keòaû @i¸a ùjûA_WòQ;ò ùZYê ùijò iaê ibýZû
_â\gðòZ _[ aòhdùe @û¸cû^ue cZ ~[û~[
bûaùe \ò@û~ûA ^_ûùe û
aðcû^ @û]ê^òK ibýZû aòhd @ûùfûP^û
Keû~ûC û Gjûe flý @ûù¸cûù^ _ìùað Kjò[ûAñ,
aðcû^ Gjûe _[ K’Y ù\Lû~ûC û @ûRò_~ðý«
@ûù¸cûù^ @û¸cû^ue @û\gð e CyZc
ùiû_û^ùe _jò_ûeò^ûjêñ û ùi _[ùe ùKùZ aûU
ù~ @ûiòQêñ, Zûjû KòQò cûZâ ^òeì_òZ ùjûA_ûùe û
@^ýû^ý ibýZûcû^u _eò Gjûe flý iÚkùe
C_iÚòZ ùjaûKê ajê icd \eKûe ùaûfò @^êcû^
Keû~ûC@Qò û Gjûe ùgh `k K’Y ùja, Zûjû
baòhýZþ Mbðùe ^òjòZ, aðcû^ ùKak _eúlY
jó PûfòQò û @û]ê^Kò ibýZûe flýiÚkùe _jòaûKê
@ûù¸cûù^ aòmû^Kê jó @af´^ Keò[ûAñ ö
ùZùa aòmû^ @û¸cû^ue @af´^ [ôaû
iÚùk Zûjû K’Y I ZZþiûjû~ýùe @ûù¸cûù^ Kò_eò
@Mâie ùjC[ûAñ I Kò_eò flýiÚkùe _jò _ûeòaû,
Zûjû RûYòaû_ûAñ @û¸cû^ue ùPÁû @^aeZ fûMò
ejòQò û aòmû^Kê aýû_K @[ðùe aýajûe Kùf
@ûù¸cûù^ RûYêñ ù~ ùKøYiò aòhdùe icýKþ
mû^Kê aòmû^ Kjò[û«ò û cûZâ iû]ûeYZü RWÿ I
45
Rúa« aòhdùe iêiõa¡, gévkòZ icýKþ mû^Kê
aòmû^eìù_ aýajûe Keû~ûG û GYê iû]ûeY
aýajéZ @[ð ~ûjû, aýû_K @ù[ð c¤ Zûjûjó
aêSûA[ûG, KûjóKò ^û RWÿ I Rúa« aòhd Kjòùf
aò g ß a â j à û Še iKk _\û[ð K ê Z^à ¤ ùe GKZâ
KeûMfû û GYê Gcû^ue aòbò^Üþ aòbûa aòhdùe
mû^ ùjaû ~ûjû aògß aâjàûŠe _âùZýK _\û[ð
aòhdùe mû^ fûb ùjaû Zûjû û iêZeûõ @û¸cû^ue
Kkûaò\ýû, \gð^, c«Éß AZòjûi _âbéZò ~ûjûKê
iû]ûeY ùfûùK aòmû^ ùaûfò bûaò ^[û«ò, ùi
_âùZýùK aòmû^e @«MðZ û
@ûù¸cûù^ Gjò aòmû^akùe @û¸cû^ue
ibýZûe CyZc ùiû_û^ @ûùeûjY Keòaû _ûAñ
C\þ ù ~ûM fMûA[ûAñ û RWÿ a ò m û^ cì k ùe
@û¸cû^ue MYòZ gûÈ ^òjòZ û Zûjûeò akùe
RUòkZc iciýûcû^ @^ûdûiùe iû]ôZ ùjûA
_ûeê@Qò û RWÿaòmû^ \êA bûMùe aòbq - _\û[ð
aòmû^ I eiûd^ aòmû^ û Gjò \êA aòmû^ c¤
^û^û aò b ûM I C_aò b ûMcû^uùe aò b q û
_\û[ðaòmû^ @ûùfûK, Cû_, aò\êýZþ, g± _âbéZò
aòbò^Ü Zß @^êi§û^e aòbûMcû^uùe aòbq
ùjûA@Qò û eiûd^ c¤ ùijò_eò aòbò^Ü aòbûMùe
aòbq û Gjò RWÿaòmû^akùe RWÿ_\û[ðe NûZ,
_âZòNûZ, Kòâdû _âZòKâòdû, aýajûe, @ûKhðY, MZò
I còk^_âKòâdû _âbéZò aòbò^Ü aòhd @ûùfûP^û Keò
@û¸cûù^ RWÿ aòhdùe icýKþ mû^ fûb Keò[ûAñ û aðcû^ ùa÷mû^òKcûù^ Rúa« _\û[ðe iéÁò
Keò_ûeò ^ûjû«ò û ù~ùZ\ìe MùahYû ùjûA_ûeòQ,ò
ùijò mû^akùe _âKéZòe iõNUòZ ~ûaZúd
ùi[ôeê @ù^K Pò«ûgúk c^úhú iÚòe Keò@Q«ò
KâòdûMêWòK jé\dwc Keò_ûeê[ûAñ û @û¸cû^ue ù~, cû^a \òù^ Rúa« _\û[ð iéÁò Keòaûùe lc
ùiøeRMZ _eò @ûC ù~ ùKùZ aòeûU RMZþ @Qò ùjûA_ûeòa û cûZâ Zûjû ajê \ìe baòhýZùe Kò
I aòbò^Ü Mâj, Zûeû, C_Mâj Kò_eò ^òdªòZ ^òKUùe ùja, Zûjû Kjòaûe _âdûi ]éÁZûeìù_
ùjC@Q«ò I ùiMêWKòÿ e gqòe aòKûg I Kû~ðý_âYûkú _eòMYòZ ùja û Gjò Rúaaòmû^ akùe @ûù¸cûù^
Kò_eò Zûjû @ûù¸cûù^ RûYò_ûeê[ûAñ û Gjò RWÿamò û^ @ûYaòK Rúa« _\û[ðVûeê @ûe¸ Keò aògûkKûd
akùe @ûù¸cûù^ RûYê[ûAñ ù~, gqòakùe jÉú, Zòcò I aUaél_~ðý« icÉ aòùgähY Keò
_âùZýK _\û[ð @^ý ijòZ i´§ iÚû_^ Keòaûùe aòb^ò Ü _âKd âò û I iciýû iû]^ùe @ù^K _eòcûYùe
lc ùjûA@Qò û Zûjû QWÿû @ûù¸cûù^ ùa÷hdòK i`kcù^ûe[ ùjûA _ûeò[ûAñ û RWÿ I Rúaaòmû^e
C^ÜZòùe GùZ @Mâie ùjûA[ûAñ ù~, _ìaðaðú i¹ògâY I ijù~ûMòZûeê @ûù¸cûù^ geúeZß,
cû^a Zûjû Ê_Üùe iê¡û bûaò[ùô f Kò ^ûjó, iù¦j û @ûdê ù að \ (Wûqeú), c^Éß , Ké h ò a ò m û^,
@ûù¸cûù^ @ûRò Gjò RWÿaòmû^ akùe aòbò^Ü ]ûZê _é[ôaúZß, ùRýûZòh _âbéZò ^û^ûaò] gûÈakùe
I C_û\û^ aògê¡ bûaùe @ûjeY Keò_ûeòQêñ û @û¸cû^u mû^e iúcû aòÉéZ Keò _ûeò[ûAñ û aòbò^Ü
ùek, cUe, CWÿûRûjûR, aêWÿûRûjûR, ùaZûe aòbûMe iûjû~ý akùe A¬ò^òdeòwþ _âbéZòùe
~ª, ùeWÿIò , ùUfòbRò ^, ùUfòù`û^þ _âbéZò aòa]ò _eûKûÂû fûb Keò [ ûAñ û Gcû^u akùe
C_KeYùe ùa÷hdòK iêL icé¡ò iµû\^ùe ~ù[Á @ûù¸cûù^ ùa÷hdòK, cû^iòK I gûeúeòK C^ÜZò
lc ùjûA@Qê ñ ö aò e ûU iûMe @ûRò \ê f ð x ý ajê _eòcûYùe Keò _ûeò[ûAñ Gaõ aòbò^Ü ùeûM
ùjûA^ûjó, Kò Zêw jòcûkd \êeìj ùjûA ejò^ûjó û Kakeê cêqò fbê[ûAñ û @ù^KZâ Gjò iaê aòbò^Ü
G iaêe cìkùe Gjò RWÿaòmû^e @^êgúk^ I aòmû^ I gòlûe _âiûe ùjûA_ûeê^ûjó aògcß û^aòKZûe
Pyðûe `k aò\ýcû^ û aòKûg @ûRò~ûG ùjûA_ûeò ^[ôaûeê û cûZâ Gjû\ßûeû
RWÿaòmû^ I Rúaaòmû^e iõù~ûMeê ^û^û ù~ @û¸cû^ue C^ÜZò @agý¸ûaú, ùi[ôùe
aòbûM iéÁò ùjûA @ùgh KfýûY iû]^ Keò _ûeòQò ö @YêcûZâ iù¦j Keòaûe ^ûjó û
Rúaaòmû^ aòhd ù\Lû~ûC- Rúaaòmû^ \êA Rúaaò m û^ @ûùfûP^ûùe @ûù¸cûù^
bûMùe aòbq, _âûYúaòmû^ (Zoology) Gaõ Cnò\ ù\Lê[ûAñ ù~, Rúa«e geúe ùKak aòbò^Ü RWÿ
aòmû^ (Botany)ö Gcû^u Pyðûeê _âûYúe aòbò^Ü C_û\û^ùe MVòZ û _ìaeð _bìZ aðcû^ aòùgähY
MV^, _âKd òâ û I ùKCñ gqòakùe ùicûù^ Rúa^e _ûA @ùgh C_û\û^e icÁò e ì ù _ ^ò e ì _ ò Z
@]ôKûeú ùjûA@Q«ò, Zûjûe i§û^ còk[ò ûG û aòb^ò Ü ùjûA@Qò ö Gjò aòbò^Ü RWÿ C_û\û^e icûùag
_âYûkú aòùgähY I iõùgähY akùe Rúa« aÉêe ij Rúa« gqòe aòKûg Rúa«Kê i¸a Keò@Qò ö
aòbò^Ü iciýû ^òeì_òZ ùjaûe C\þù~ûM PûfòQò ö @ûù¸cûù^ ù\Lê[ûAñ, ùMwêUò _[eùe _ûYò
46
Xûkòùf Zjóeê Pì^, @wûeKûcæ aû¿ Gaõ aòùgh aòmû^e Pec C^ÜZò ^ ùjaû _~ðý« @ûù¸cûù^
Cû_ aûjûùe û Gjò Cû_ gqòe GK @aiÚû ibýZû aòhdùe ùgh C^ÜZùò e _jò _ûeòaê ^ûjó ö
cûZâ û @ûù¸cûù^ Pì^ I @wûeKûcæ aû¿ GKZâ ùijò ùgh iúcû _~ðý« ù~Cñ aýZòKâcMêWÿòK \éÁ
Keò ùMwêUò _[e _âÉZê Kùf Zjóùe gqò iõù~ûM ùja, Zûjû iaê Kûkùe, iaê ~êMùe ùjûA[ôfû
_âùdûR^ û aòbò^Ü _\û[ðùe gqòe iõù~ûM aû Gaõ ùjaû i¸a û ù~ùZùaùk @û]ê^Kò ibýZûe
aòùdûMùe @ûù¸cûù^ ù\Lê[ûAñ ù~, _\û[ðMêWÿòK @û\gð _âùZýùK RûYòùa, ùiùZùaùk ùc÷Zâúe
]ßRû CWÿaò û aðcû^ RûZòiõN (League of Nations)
aòb^ò Ü @aiÚû_âû¯ ùjûA[ûG û ùijò_eò aòb^ò Ü RûZúd
C_û\û^e i¹ògâY ijòZ Rúa« gqòe iõù~ûM Zûe iìZâ_ûZ KeòQò cûZâ aðcû^ Gjò iõNe
ùjùf Rúa« _\û[ð i¸a ùjûA[ûG û ùZùa ùijò Kû~ðý_âYûkú icùÉ cû^ê ^ûjû«ò, Z[û_ò @ûgû
Rúa« gqò RWÿ c¤ùe iõù~ûM aòùdûM Keê[ôaû Keû~ûG ù~ baòhýZùe ù~ùZùaùk icùÉ
gqò Kò´û ZûjûVûeê iµì‰ð _é[Kþ Zûjû G_~ðý« ^òR ^òR _âZò Kðaý aêSò _ûeòùa, ùiùZùaùk
iÚòeúKéZ ùjûA^ûjó û i¸aZü ùijò Rúa« gqò G iaê @^[ð \éÁòùMûPe ùja ^ûjó aòmû^e Gjò
_âajcû^ gqò (Kinetic Energy) Gaõ _âz^Ü gqò aòùÇûeK I cûeûcôK Mýûi akùe @ùgh lZò
(Potential Energy) bkò gqòe GKZc @aiÚû Kò´û ùjC[ôùf ùjñ ùicû^u akùe @ù^K aògjß Zò Ke
_âajcû^ gqòe @«MðZ @ûùfûK, Cû_ ù~_eò Kû~ðý iû]ôZ ùjC@Qò û Wò^ûcûGUþ ^ûcK aòùÇûeK
_âajcû^ gqòe GK GK @aiÚû, ùijò_eò Rúa^ iûjû~ýùe Zêw Mòeò `UûA ^òRe B_þiòZ Kû~ðý
gqò _âajcû^ gqòe GKZc @aiÚû ùjûA_ûùe û @ùKägùe iû]^ Keû~ûA _ûeêQò û aòbò^Ü iûcdòK
ùZùa ùi ~ûjûùjC, Rúa^ GK gqòe @aiÚû _\û[ð akùe cû^ae aòbò^Ü ùeûM I ùeûMe
aòùgh û RúaûYê _âbéZò ^Á Keû~ûA _ûeêQò û ùicû^ue
@û]ê^òK ibýZûe aò_laû\úcûù^ Kj«ò @_KûeòZû cû^ae mû^e @ÌZû ù~ûMêjó iõNUòZ
ù~, Gjò ibýZû cû^ae Bgßeaògûß i KùcA ù\A ùjC@Qò, aòmû^ akùe ^êùjñ û
ZûjûKê aò_[Mûcú Keò _KûAQò û iaðZâ iõ~ce ]cðbûa I Bgßeaògßûi aòmû^ KcûA ù\AQò
@bûa _eòflòZ ùjC@Qò û cû^a cû^a _âZò ùiÜj ùaûfò @ù^ùK @bòù~ûM Keò[û«ò û cûZâ aûÉaùe
ùiøjû\ðý ^ ù\LûA jòõiû ù\ßhe Pec ùiû_û^ K’Y ùjûAQò ù\Lû~ûC û ù~Cñcûù^ CfäòLòZ cZ
ù\LûAaûKê QûWê ^ûjû«ò û ùa÷mû^òKcûù^ cûeûcôK ù_ûhY Ke«ò, ùicûù^ _âûPú^ ibýZûKê ^òRe
Mýûi I aòùÇûeKe Cnûa^ Keò cû^aKê ]ßõi @û\gð ùaûfò ]eò ù^A ^ò½ò« @Q«ò ù~, Bgße
_[e _[ôK Keê@Q«ò û @agý aòmû^e ùKùZK aò\ýcû^ I ZûuVûùe aògßûi iÚû_^ Kðaý û cûZâ
@û½~ðýR^K _\û[ðakùe ]ßõi iû]ôZ ùjC@Qò, aðcû^e ibýZû MZò_[ùe @aiÚòZ û Zûjû fûb
cûZâ Zûjû aòmû^e ù\ûh ^êùjñ û iû]ûeY cû^a KeòaûKê @ûù¸cûù^ @ZúZ @bòmZûe iûjû~ý
ù~ùZùaùk ibýZûe @[ð aêSòa, ùiùZùaùk ù^C[ûAñ, cûZâ @ZúZ K[ûKê cû^ò ù^A ^[ûAñ,
~ûA Gjûe @aiû^ ùja û aðcû^ @û¸cû^u @ûù¸cûù^ aòmû^ akùe ùijò aòeûU gqòe Kk^û
47
KeòaûKê ~ûC[ûAñ, ùZYê _â[ùc Zûjûe C_iÚòZò
KûjóKò aògûß i Keòù^aêñ ? Gjòù~ûMêñ ~ûjû ]cðbûae
ùg÷[ôfý I Bgßeaògßûie @_Pd ùjûAQò û Kò«ê
@_e \òMKê \éÁò ù\ùf @ûù¸cûù^ ù\Lòaû ù~,
aòmû^e @^êgúk^ùe @ûù¸cûù^ iaðZâ gqòe
@aiÚZò ò aòb^ò Ü @aiÚûùe ù\LòaûKê _ûCñ û Rúa«ùe
[ôaû gqò Gjò gqòe GKZc @aiÚû û GYê Gjò gqò
K’Y, Zûjûe RWÿ I Rúa« ijòZ Kò iµKð Zûjû
@ûù¸cûù^ RûYòaû_ûAñ ùPÁòZ [ûAñ û G_eò iÚùk
@û¸cû^ue ]cðbûa Kcò~ûAQò ùaûfò Kjòaû iµì‰ð
@ù~øqò K û aeõ Gjû ùaûfû~ûA_ûùe ù~
@ûù¸cûù^ Gjò ]cðe @^êi§û^ùe ^òùdûRòZ,
~\ò ié Á ò e jiý ùb\ Keò a û ]cð _\aûPý
ùjûA[ûG ö @û¸cû^ue Gjò _âûPú^ ]cðbûae
ùg÷[ôfý ù\Lò ~\ò ùfûùK aòPkòZ ùjCQ«ò,
Zûjûùjùf @ûù¸cûù^ ù~ _âûPú^ _â[û @ù^ùK
QûWÿùò \A @Qê,ñ Zûjû _ûAñ ùicû^ue aòPkòZ ùjaû
Z ù\Lû ^ûjó ? GYê @ûù¸cûù^ Kjê,ñ ù~ùZùaùk
@ûù¸cûù^ GK ^ìZ^ _[e @^êi§û^ùe ^ò~êq
ùiùZùaùk @û¸cû^uê @¡ð _ [ùe
ù^÷eûgýRRðeòZ ^ Keò, _âûPú^ _[ù\A @Mâie
ùjaû _ûAñ C_ù\g ^ ù\A, @ûù¸cûù^ ^ìZ^
_[ùe ùKùZ\ìe i`kKûc ùjûA _ûeê[ûAñ, Zûjû
jó ù\Lòaû CPòZ I ùgh iúcûùe _jòaû_ûAñ
ùPÁòZ ùjaû @ûagýK û
@agý @û]ê^Kò ùa÷mû^òK _âYûkúe @^êMûcú
aòb^ò Ü eúZò^úZò gòlû ibýZûùe ùKùZK _eòcûYùe
ù\ûh [ûA_ûùe, cûZâ Zûjûe iõùgû]^ KeYúd ö
@ù^K aòhdùe @mZû @û¸cû^ue KfýûYKe
ùaûfò @ù^ùK aòPûeò[û«ò û cûZâ ùicû^ue cù^
eLòaû CPòZ, ù~Cñ NeUòùe Zûfû ù\A aûeY
Keò \ò@û~ûG ù~ Zûjû ùLûfòa ^ûjó, ZûjûKêjó
48
ùLûfòaû_ûAñ ùKøZìjk R^à[ò ûG û G aòhdùe iêa]ò û
aûU ùjCQò ZûfûUû ùLûfò Zûjûe @_eKûeòZû
ù\LûA ù\A ùi[ôeê elû _ûAaûe C_ûd ^òeì_Y
Keòaû CPòZ û aðcû^e aòmû^ Zûjûjó KeòQò û
~ûaZúd aòhdùe ^òRe mû^fûbùe ^òRe
ibýZûe bòò iÚû_^ _ûAñ @û]ê^Kò cû^a ùPÁòZ ö
ù~ùZùaùk @ûù¸cûù^ icÉ aòhd RûYò_ûeòaû,
ù~ùZùaùk _aðZ gòLeùe _jò _ûeòaû ,
ùiùZùaùk aòmû^e @§Kûe \òMUò @_iûeòZ
ùjûA~òa, ejòa @ûùfûKcd _âbûa û
ù\LòaûKê Mùf _âûPú^ ibýZû c¤ Gjò
aòmû^Kê _[_â\gðK ùaûfò ]eò ù^A [ôfû û Z}ûkú^
ùfûùK ùKùZK aòhdùejó mû^fûb Keò[ôùf,
@_e ùKùZK aòhd _ûeò ^[ôùf û _û[ðKýjó ùjCQò
GjòVûùe û
GYê @ûù¸cûù^ KjòaûKê Pûjêñ ù~ @û]ê^òK
ibýZû Zûe flý_[ùe _jòaû _ûAñ C\þù~ûM
KeêQò cûZâ û Gjò _[ùe _jòaû_ûAñ ùi aòmû^Kê
_[_â\gðK eìù_ aeY Keò ù^A@Qò û Zûjûeò
akùe ù~ @ûù¸cûù^ @ù^K \ìe @Mâie
ùjûA[ûAñ Zûjû icùÉ ù\Lò _ûeê[ùô a û ù~CñMWê Kòÿ
_[ _â\gðKe ù\ûheìù_ a‰òðZ ùjCQò, ùiMêWÿòK
aûÉaùe _ûeò_ûgßòðK _\û[ðcû^ueê RûZ, ùi[ôùe
aòmû^e ù\ûh ^ûjó û @ûù¸cûù^ @ZúZ _âZò \éÁ_ò ûZ
Keò aðcû^Kê ù\Lòùf ù\Lê[ûAñ ù~, aòmû^
@ûgûZúZ bûaùe @û¸cû^uê ibýZû @ù^ßhYùe
aûU ù\LûA @ûiò@Qò û GYê @ûù¸cûù^ \òù^ ùijò
_[ _â\gðK iûjû~ýùe ~ûaZúd aòhdùe iaðûwú^
C^ÜZò I mû^fûb Keò GK @ùføKòK ibýZûe
@]ôKûeú ùjûA_ûeòaê ùaûfò _ì‰ð @ûgû ù_ûhY Keêñ û
iìP^û :
ùa÷hdòK - aòhd i´§úd _bìZ - lòZ,ò @_þ, ùZRü, ceêZ,þ ùaýûc
^ìý^Ze - Zêz, ùQûU _âajcû^ - ~ûjû ajò ~ûC[ôaû @aiÚûùe
@]ê^ûZ^ - @ûRòKûfòKû @Qò û
@ûcôiõ~c - ^òRKê ^òdªYùe eLòaû
ù\ßh - jòõiû~êq aòeûM
_eòùaÁòZ - @ûzû\òZ, Pûeò_Uê ùNeû
MéjiÚ - iõiûeú, Méjú ZêwMòeò - Cy _ûjûWÿ
iõgäòÁ - @«bêðq, RWÿòZ @ùKäg - @^ûdûi, aò^û KÁùe
^ò\gð^ - \éÁû«, C\ûjeY, PòjÜ
@^êMûcú - _ùQ _ùQ Mc^
CZþKhð - ùgâÂZû
\êfðxý - U_ò~òaû aû fx^ Keòaû @_iûeòZ - ~ûjûKê \ìe KeûA \ò@û~ûAQò
KÁKe C\þù~ûM - C\ýc, ù~ûMûWÿ, ùPÁû
\êejì - KÁiû¤ @ùføKòK - @iûcû^ý, cðýùe ~ûjû
i`k cù^ûe[- ~ûjûe aû‚ûiò¡ò ùjûA@Qò
\êfðb
^òùMâû - \lò Y @û`ò â K ûe @û\ò c
KkûRûZòe cYòh @ûjeY - iõMâj

_âgÜûakú
^òŸòðÁ CecìkK :
1. aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfL ö
ù^÷ZòK, C^ÜZò, _âûPú^, AzûKéZ, @lê‰, _ìaðaðú, aòKûg, iõù~ûM
2. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKê aýajûe Keò aûKý MV^ Ke û
ùa÷hdòK, cû^aòKZû, @ûùeûjY, @^aeZ, \êeìj, aòÉéZ, aòPkòZ
3. i§òaòùz\ Ke û
@^ýû^ý, @«MðZ, iõù~ûM, @ûdêùað\, c^ɏß, CfäòLòZ
4. ^òcÜfòLôZ g±MêWÿòKe _âKéZò _âZýd ^ò‰ðd Ke û
gûeúeòK, cû^iòK, _ûaðZúd, bûeZúd, ZýûM, iaðûwú^, KeYúd, ùa÷mû^òK, Kðaý
5. ^òcÜfòLòZ g±MêWòKe \êAUò ùfLûGñ _âZòg± ùfL û
jÉú, cû^a, ]ßRû, _aðZ
49
6. ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKê iõùgû]^ Keò ùfL û
gûeòeúK, iûjû~ðý, igäòõÁ, @ûgâúaðû\
7. ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKe @[ðMZ _û[ðKý \gðû@ ö
fl - flý, Kêk - Kìk, PeòZ - PeòZâ

lê\â CecìkK :
8. @ûùc ibýZû @ûLýû KûjûKê ù\A[ûC ?
9. ùeûcúd I bûeZúd ibýZûe @û\gð c¤ùe _û[ðKý K’Y ?
10. bûeZúd ibýZûe @û\gð K’Y aêS?
11. MéjiÚe _[ ùKùZùaùk iõ_ì‰ð _é[Kþ ùjûA~ûG ?
12. aðcû^e _é[ôaúùe ibýZûe @û\gðUò K’Y?
13. RWÿ aòmû^ ùKùZ bûMùe aòbq I K’Y K’Y ?
14. @ûùc ùKCñ C_KeYeê ùa÷hdòK iêL icé¡ò fûb Keò[ûCñ ?
15. Rúa aòmû^e Pyðûeê Kò i§û^ còkò[ûG ?
16. @û¸cû^ue mû^e iúcû Kò_eò aòÉéZ Keò[ûCñ?
17. Rúaaòmû^eê Rúa«e geúe iõ_Kðùe ]ûeYû còùk ?
18. ùa÷mû^òKcûù^ cû^aKê ]ßõi _[e _[ôK KeêQ«ò ùaûfò ùfLK KûjóKò KjòQ«ò?
19. ùc÷Zâúe ]ßRû ùKùZùaùk CWÿòa ùaûfò _âa§ùe Kêjû~ûAQò?
20. aòmû^e @§Kûe iÚû^Uò @_iûeòZ ùjùf K’Y ùja ùaûfò ùfLK KjòQ«ò ?

i_âiw iekû[ð :
21. ZýûM cûMðùe \úlòZ ùjûA ù~ùZùùaùk ùi aòhdùe cûfòK jêG, ùZùZùaùk ùbûM
cûMðMûcú RûZòVûeê Zû’e _[ iõ_ì‰ð _é[Kþ ùjûA~ûG û
22. bûeZe ùa÷gòÁý Zû’e @û¤ûcôòKZû û
23. Gjûe ùgh `k K’Y ùja, Zûjû baòhýZ Mbðùe ^òjòZ, aðcû^ ùKak _eúlY jó PûfòQò û
24. aòeûU iûMe @ûRò \êfðxý ùjûA^ûjó Kò Zêw jòcûkd \êeìj ùjûA ejò^ûjó û
50
\úNð CecìkK :
25. ibýZûe aòKûgùe aòmû^e [ôôaû @a\û^ _VòZ _âa§ @^êieYùe @ûùfûP^û Ke û
26. bûeZúd ibýZû I aûjý ibýZû iõ_Kðùe ùfLKu \éÁòbwú _âZò_û\^ Ke û
27. ‘ibýZû I aòmû^ _eÆe @ûgâdú’ - Gjûe ~[û[ðZû ^òRe @^êbìZòeê ùfL û

Zêc _ûAñ Kûc :

28. _âûa§òKue @^ýû^ý aòmû^ bòòK _âa§ iõMâj Keò _XÿòaûKê ùPÁû Ke û
29. aòbò^Ü ù\ge ibýZû iõ_Kðùe iõlò¯ iìP^û ùfLô gòlKuê ù\Lû@ û
30. ùgâYúùe ‘ibýZû I aòmû^’ gúhðK GK ZKðibûe @ûùdûR^ Ke û
u

51
 cûZébûhû I ùfûKgòlû
l ùMûùfûK aòjûeú ]k
(1921-1974)
ùfLK _eòPd :
IWÿò@û M\ýbûhûKê ^òRÊ Kkû ùKøgkùe eêPòKe KeûA _ûeò[ôaû _âûa§òK ùMûùfûK aòjûeú ]k
ùXuû^ûke @^Zò\ìeùe @aiÚòZ Mù¬AWÿòj Mâûcùe R^àMâjY Keò[ôùf û iõÄéZ bûhû iûjòZýùe
iÜûZùKûe I bûhû aòmû^ùe aòùgh gòlû fûbKeò ùi IWÿògû ieKûeu Cygòlû aòbûMùe iõÄéZ I
IWÿò@û aòbûMe @¤û_K I _ùe IWÿò@û aòbûMe _âù`ie eìù_ ùeùb^þiû cjûaò\ýûkdùe \ûdòZß
iõ_û\^ Keò[ôùf û bûhû aòmû^ú, _âûa§òK, @^êaû\K, bâcY-iûjòZý ePdòZû, gògêiûjòZý ùfLK
bûùa ùi iê_eòPòZ û Zûu ePòZ bûhû aòmû^ i´§úd _êÉKMêWÿòK ùjCQò cYòhe bûhû, ]ß^ò aòmû^,
AõeûRú CyûeY gòlû I bûhûgûÈ _eòPd û bâcY iûjòZý c¤ùe CùfäLù~ûMý KéZòMêWÿòK ùjCQò fŠ^
PòVò, @ûùceòKû @^êbìZò, Mwûeê ùMû\ûaeú û Zûu \ßûeû IWÿò@û bûhûKê @^ì\òZ _êÉKMêWÿòK ùjCQò;
ùMû\û^, Ma^, a¦ú ù^ùjeê, aòiáZòe PòZâ AZýû\ò û aòbò^Ü icdùe ùi ùfLô[ôaû _âa§MêWÿòK cYòhe
bûhû, IWÿò@û ùKùa, aòPûe @ûùfûP^û _êÉKùe iõKkòZ û
‘cûZébûhû I ùfûKgòlû’ _âa§Uò ‘IWÿò@û ùKùa’ ajòeê iõMéjúZ û Gjò _âa§ùe cûZébûhûe
C_ûù\dZû I ùfûKgòlû _ûAñ Zûjû Kòbkò C_ù~ûMú ùi iµKðùe aòg\ @ûùfûP^û Keû~ûA@Qò û
@ûc ù\gùe bûhû iciýû KjòfûcûùZâ ù\ùf, bûhû ùlZâùe ùicòZò AõùeRò QûWÿò
ùfûùK aêS«ò jò¦ú-AõùeRò aòaû\ K[û û @ûkòK cûZébûhûKê icé¡ Keòaû_ûAñ ùNûhYû Kùf û Zûue
bûhû K[ûUû ùagò c^Kê @ûùi^ûjó û Kò«ê _âKéZùe WûKùjfû ùK¦âbûhû ùja jò¦ú I bò^Ü bò^Ü
ù\LòaûKê Mùf @ûkòK bûhû ùjCQò R^Zûe _â[c eûRýMêWKòÿ ùe eûRýbûhû ùja @ûkòK bûhû @[ðûZþ
_âùdûR^ û @^ÜaÈ _eò Zûe \eKûe ^òRe bûhû û eûRý ùfûKcû^ue cûZébûhû û Mû§òRú cûZébûhûKê
ùi[ô_ûAñ @[ð^úZò ùlZâùe Mû§òRú aòù\gú aRð^ cûZéÉ^ý _eò cìfýaû^ cù^Keê[ùô f û Zûu \éÁùò e
Keò Êù\gú aýajûe Keòaû_ûAñ ù~còZò WûK ù~Cñ ùfûKe cûZébûhû _âZò ccZû ^ûjó, ZûKê
52
ùKùa ù\gbq Kêjû~ûA_ûùe^û û IWÿò@û Kaò
VòKþ Kjò[ôùf - ‘cûZébìcò cûZébûhûùe ccZû ~û’
jéù\ R^cò ^ûjó, ZûKê ù~ùa mû^òMYùe MYòaû
@mû^ ejòùa Kûjó?’ Kò«ê AõùeRò bûhû _âbûaùe
@ûc ù\gùe bûhû _eòiÚòZò GcòZò ùjfû ù~,
cûZébûhû ^ RûYò c¤ ùfûùK ùjùf mû^ú û Gjò
mû^ú ùfûKcû^ue cûZébûhû @aùjkû ùjfû RûZò
_lùe ùNûe \êbðûMýe KûeY û ù~Cñcûù^ mû^ú,
_\iÚ , ~ûjûu K[ûùe cì f ý[ô f û, ùicûù^
cûZébûhû _âZò C\ûiú^ ùjaû`kùe cûZébûhûe
@MâMZò @i¸a ùjfû û Mû§òRú VòKþ aêSò_ûeòùf
ù~, AõùeRò gòlû gûi^e cû¤c ùjûA ejò[ôaû
~ûùK @ûkòK bûhûMêWÿòK _âZò Kûjûeò \éÁò ù`eòa
^ûjó, aWÿ aeMQ Zùk ùQûU aeùKûkò MQ
Cù]A _ûeòa ^ûjó û aòRkê aò Zò Rkê[aô û~ûùK ùQûU
\ú_Kê ùKjò Pûjóùa ^ûjó û ùQûUKê elû KeòaûKê
ùjùf aWÿKê aûeY KeòaûKê ùja, VòKþ aûYòRý
aýaiûd ùlZâùe ù~còZò ùjCQò û ù\ge lê\â
gòÌcû^uê aûA eLòaûKê ùjùf aòù\gú @ûc\û^òKê
aûeY KeòaûKê ùja û Gjò \éÁòeê aòPûe Kùf
ARþ e ûAfe @û]ê ^ ò K jò a î b ûhû GK _â K é Á
C\ûjeY ö jòaî bûhû céZ_âûd @aiÚûeê CVò Gùa
ARþeûAfe eûRýbûhûùe _eòYZ ùjûAQò û ùiVò
jòaîKê CVûAaû _ûAñ @^ý bûhû aòùeû]ùe _âPûe
_~ðý« KeûMfû û Äêfùe _òfûcû^uê eúZòcZ gòlû
\ò@ûMfû aòù\gú bûhû aýajûe Keòaû bêfþ û `kùe
ù`â, Rcðû^ú, ù_ûfòi _âbéZò ù~Cñ bûhû iaê jòaî
iwùe _âZòù~ûMòZû Keê[ôùf, KûkKâùc ùicûù^
53
_Qùe _WÿòMùf I Lêaþ @Ì icd bòZùe gZKWÿû
@gúRY ùfûK jòaîùe Kûc PkûAaû _ûAñ C_~êq
ùjùf û bûhûKê ^òùŸðg ù\aû_ûAñ _é[ôaúe Lêaþ
ibý ù\gcû^uùe c]ý GKûùWÿ c ú @Qò û
ARþeûAfùe jòaî_ûAñ ùMûUûG bûhû KûC^iòf
@Qò ö
\ßòZúd K[û, MYZªe cìkcª ùjfû gòlû û
_âùZýK ùbûUe C_~êq gòlû ^_ûAaû _~ðý«
MYZª i`k ùjûA_ûeòa ^ûjó û icìj R^ZûKê
@Ì icd bòZùe gòlòZ KeòaûKê ùjùf cûZébûhû
jó iùaðû}éÁ cû]ýc û aòù\gú bûhûùe icìj gòlûe
C\ûjeY _é[ôaúùe ùKCñVò ùaû]jêG ^ûjó û
ùiA[ô_ûAñ AõùeRò gòlû G ù\gùe ù\Xÿgj ahð
ùjfû Pûfò[ôùf c]ý gZKWÿû ù\XÿRY bûeZúd
aò AõùeRò gòLò_ûeò ^ûjû«ò û AõùeRò aòùeû]ùe
@ûccû^ue Gjò ùjfû _â]û^ @bòù~ûM û Zû’QWÿû
cûZébûhûùe ù~ùZgúNâ ù~ùZ Kûc Keòùja,
aòù\gú bûhûùe ùiùZgúNâ Keòùja ^ûjó û @û_Y
_eúlû Keò ù\L«ê- gùj _éÂûe IWÿò@û ajò _Xÿòaû
_ûAñ @û_Yuê ùKùZ icd fûùM I ùiZòKò _éÂûe
AõùeRò ajò _Xÿòaû _ûAñ ùKùZ icd fûùM I
Zû’_ûAñ ùKùZ @]ôK cû^iòK _eògâc KeòaûKê
_ùWÿ ö cûZébûhûùe c^êhýe ù~Cñ Çìðò jêG, @^ý
ùKøYiò \ßZò úd bûhûùe Zû jêG^ûjó û bûeZe RùY
aògÁò ùfLK gâú~êq @^Ü\ûgue eûd ùXuû^ûkùe
R^à ùjûA @ûA.iò.Giþ. ùjaû _~ðý« IWÿògûùe
Rúa^ KûUò[ôùf û ùi IWÿò@û Kjê[ôùf I IWÿò@ûùe
ùfLê[ôùf û Lûfò ùfLê ^[ôùf, Lêaþ LýûZò c¤
@Rð^ Keò[ùô f û Kò«ê aðcû^ ùi IWÿ@ò ûùe ùfL«ò
^ûjó, ùfL«ò awkûùe û ùi Gjò 1963 Rê^ùe
KUKe ùMûUòG ibûùe ÊúKûe Keò~ûAQ«ò -
KûjóKò ùi IWÿò@û QûWÿò awkûùe ùfLôùf û Zûue
cûZébûhû awkû ùjûA[ôaûeê ùijò bûhûùe Zûue
ù~Cñ ÊûbûaòK Çìðò ùja, IWÿò@û bûhûùe Zûjû
ùjûA_ûeòa ùaûfò ùi KÌ^û Keò_ûeòùf ^ûjó û
`kùe ùi cûZébûhûKê ù`eòMùf ö ^òRKê _âKûg
Keòaû_ûAñ cûZébûhû iaêVûeê ijR I ÊûbûaòK
cû¤c, G[ôùe Kjòaûe KòQò ^ûjó û
aòù\gú bûhûùe gòlû ù\aûùe ùMûUòG
_â]û^ @iêaò]û ùjCQò gòlûUû ijRùe ùfûKu
bòZùe _âiûeòZ ùjûA_ûùe ^ûjó û aòù\gú gòlû
icùÉ _ûA_ûe«ò ^ûjó û ù~Cñ ùKùZ RY _û@û«ò,
ùicûù^ Äêf, KùfReê ù`eò Nùe _jòùf
iû]ûeYZü aòù\gú bûhûKê @ûC aýajûe Ke«ò
^ûjó û ]e«ê AõùeRò K[û û @ûc ù\gùe Lêaþ Kcþ
_eòaûe @Q«ò ù~CñVò icùÉ AõùeRò RûY«ò û
icùÉ AõùeRò RûYò[ôùf c¤ cûZébûhû_eò ùKjò
ZûKê aýajûe Ke«ò ^ûjó û ùKøYiò aòù\gú bûhûKê
cûZébûhû_eò aýajûe Keòaû ÊûbûaòK ^êùjñ Kò´û
ijR aò ^êùjñ û Zû’QWÿû _eòaûee ùfûùK AõùeRò
^ RûYò[ôaûeê _ûVê@û _ê@Sò@u AõùeRò ajòeê
ùKøYiò mû^ @ûjeY Keò_ûe«ò ^ûjó û ùZYê mû^Uû
ijRùe _âiûeòZ ^ùjûA iuêPòZ ùjûA eùj û
]e«ê, Nùe ùUaêf C_ùe LŠòG ajò eLûùjûAQò ö
ajòUû ~\ò cûZébûhûùe ùfLû ùjûA[ûG, ùZùa
aòhdaÉê ~ûjû [ûC^û KûjóKò, Nee ù~ùKøYiò
ùfûK ùi[ô_âZò @ûMâj _âKûg Keòùa ^ò½d û KòQò
54
^ ùjùf aò ajòe ^ûñUû _Xÿò_ûeòùa û ]e«ê,
]û^Pûh aòhdùe LŠòG _êÉK IWÿò@û bûhûùe
ùfLû ùjûAQò û ZûKê ù\Lòùf ù~ùKøYiò KéhKe
ùKøZìjk ùja, G[ôùe iù¦j K’Y @Qò ?
_âZò\ò^ ù~ Pûh KeêQ«ò, ahð ahð ]eò ^û^û
@bòmZû bòZùe ù~ icd KûUêQ«ò, ùi ^ò½d
RûYòaûKê Pûjòñùa- _é[ôaúe @^ý @bòm KéhKcûù^
Kéhò aòhdùe K’Y KjòQ«ò û Lêaþ Mbúe Z[ýMêWû
@aû aêSò ^_ûeòùa, iû]ûeY K[ûMêWû Z ^ò½d
RûYò_ûeòùa ö Kò«ê _ûVMêWÿû AõùeRòùe ùfLû
ùjûA[ôaûeê ajòKê QêAñaû Zûu _lùe @i¸a
ùjCQò û Gjò \éÁòeê aòPûe Kùf Êù\gú bûhû
cû¤cùe \ò@û~ûC[ôaû gòlû ùfûKu bòZùe
ijRùe aòÉéZ ùjûA_ûeê^ûjó ö aòfûZ _âbéZò
ù\gùe ù\Lòaû K[û Zûu ajò û aòùfA, KêKêe
_ûkòaû Vûeê @ûe¸ Keò CWÿûRûjûR CùWÿAaû _~ðý«
iaê_âKûe mû^Kê iek bûhûùe ùfûùK aêSòfû_eò
ùfLò \ò@û~ûCQò û ù~ùKøYiò ùfûK ajò LŠòG
KòYòù^A _XÿêQò û Zûeò `kùe mû^ ijRùe aòÉéZ
ùjûA_ûeêQò û Kò«ê @ûc ù\gùe mû^bŠûeUû
AõùeRòùe [ôaûeê ùKûUò ùKûUò R^Zû @ûLò [ûCñ
[ûCñ @§ û ù~ AõùeRò _Xÿ_ò ûeêQ,ò ùijò _ûewcZû
_ûAñ Zû c^ùe ù~Cñ @bòcû^ I ù~ ^ _Xÿò_ûeêQò,
ùijò @_ûeMZû _ûAñ Zûe ù~Cñ ^ìý^c^ýZû dûKêA
ù^A ù\g \êAbûMùe aòbq ùjûAQò, _ûVê@û I
@_ûVê@û, GKûNe bòZùe CVòQò @\égý _ûùPeò û
aòù\gú cû¤ce Gjò @_âûKéZòK _ûùPeòKê bûwòaû
_ûAñ _â[ùc _âdûi Keò[ôùf ùijò @\égý\âÁû
Mû§òRú û
 ùijò Kéhò K[ûe C\ûjeY ù^A @^ý _leê
aòPûe Kùf aòù\gú cû]ýc ù~ûMêñ @ûc bûhû
K’Y jeûAQò, Zû’ ÆÁ RûYòùja û AõùeRò bûhûùe
iaê ùfLòaû _Xÿòaû `kùe cûZébûhûùe Kéhò
aòhdùe ù~ùZ ùUKþ^òKûf AWÿòdc @Qò, ZûKê
AõùeRò _Xÿ@ê û KéhK KûkKâùc bêf~ò ûCQ«ò û ùijò
_eòcûYùe @ûc cûZébûhûe lZò ùjCQò û AõùeRò
_Xÿê@û ùfûK cûZébûhûùe ùfLòaû _Xÿòaû _ûAñ
^ûeûR û ùZYê cûZébûhûùe Kéhò aòhdùe ùUKþ^Kò ûf
g± Zò@ûeò ùjaûe i¸ûa^û ^ûjó û _êYò dûKêA
@ûkKeò Kêjû~ûCQò - @ûc bûhûùe Z _ûeòbûhòK
g± ^ûjó, @ûùc ùfLû_Xÿû Keòaê ùKcòZò ? Gjò
ùjfû bûhû cû_PKâ û Keòaûe iêù~ûM ^ûjó I
^Keò[ôaûeê @ûC iêù~ûM \ò@û~òa ^ûjó û `kùe
AõùeRò QWÿû @ûce @ûC cêqò ^ûjó û IWÿògûùe
ù~ùZùaùk KéhòKùfR iÚû_^ KeûMfû, gòlû
cû]ýcKê IWÿò@û Keòaû_ûAñ ùKjò ùKjò C_ù\g
ù\A[ôùf, Kò«ê @ûce @ûagýK gqò Kò´û iûji
^[ôaûeê ùijò MZû^êMZòK aûUùe Kûc Pûfòfû û
cûZébûhûùe gòlû ùjûA_ûeò[ôùf, ù\ge AõùeRò
@^bòm @[P bf bf @bòm KéhKcûù^ ùiVò
iûcdòK gòlû ù^A_ûeò[ûù« I @ûc KéhòQûZâcûù^
ùicû^u _ûAñ iek _ê É Kcû^ ijRùe
ùfLò_ûeò[û@ûù« û KéhKu Vûeê \ìeùe ejò ù~Cñ
Kéhò, ùi[ôùe Fhòu gâû¡ aò ùjûA_ûeòa ^ûjó û G
ù\g KéhKe ù~Cñ _eµeûMZ @bòmZû, Zû’e
cìfý KòQò ^ûjó, Kò«ê Rû_û^ú I @ûùceòKû^þ
KéhKcû^ue ù~Cñ @bòmZû, ùijò @ûce @cìfý
iµ\ û
x x x x
55
@ûRòe Gjò ù~ûR^ûcd ù\gùe Pûeò@ûùWÿ
C^Üd^ Kû~ðý Pûfê ùjCQò û eûÉû, NûU, Kû^Ú,
aûWÿ iaêVò _âPûe_Zâ ù\LòaûKê còkêQò û ù~CñZK
cûZébûhûùe ùfLû ùjûAQò, ùiZK @le PòjÜò[ôaû
ù~ùKøYiò ùfûK _XÿòaûKê ùPÁû KeêQò, Kò«ê
AõùeRòùe ~ûjû ùfLûùjûAQò, @§ @ûMùe aZò
Rûkòfû_eò Zû’ùiAcòZò ejò~ûCQò û MQ_Zâ,
Kû^ÚaûWÿ ~ê@ûùWÿ @ûRòKûfò ù\Lòa, ùfLûùjCQò
N.M.E.P cûù^ RûZúd ùcùfeò@û ^òeûKeY
ù_âûMâûc, AõùeRòùe Kjòùf ^ýûi^ûf ùcùfeò@û
AeûWÿòùKi^ ù_âûMâûc û ùcùfeò@û aòùeû]ùe
ieKûe ùKcòZò ~ê¡ ùNûhYû KeêQ«ò, ùfûKcû^u
c¤ùe ZûKê A _âPûe Keòaû_ûAñ ~\ò Gjû ùfLû
ùjûA[ûG, Zû’ùjùf AõùeRò @leùe
ùfLûùjûAQò KûjóKò? IWÿò@ûùe ùfLû ùjûA[ôùf
ùfûK I ieKûe Cbdue fûb ùjûA[û«û û
ùfûùK RûYù«- ieKûe Zûu _ûAñ ùKùZ Kûc
KeêQ«ò !
]e«ê, iWÿKùe cSòùe cSòùe ù~Cñ
^òùŸðg^ûcû ùfLûùjûAQò, ~[û- Caution, Sharp
bend ahead, Dangerous curve, Bazar area ahead,
Drive slow, GMêWûÿ K’Y Lûfò ùcûUePXÿû iûùjau
_ûAñ ùfLûùjûAQò ? Ke\ûZû iû]ûeY _[ôKe
G[ôùe KòQò bûM ^ûjó ? AõùeRò iûwKê G[ôùe
~\ò IWÿò@û ùfLû ùjûA[û«û, ùZùa ù~ùKøYiò
IWÿ@ò û_Xÿû ùfûK ùi[ôeê mû^ @ûjeY Keò_ûeê[û«û û
Gùa @agý @ù^K RûMûùe IWÿ ò @ ûùe
ùfLûùjfûYò û AõùeR gûiKcûù^ Zûu _âZû_
akùe R^ZûKê \ìeùe eLò[ôùf, Kò«ê ù\gú
ieKûe AõùeRò akùe ùfûKuê \ìeùe eLòQ«ò û
ùiA[ô_ûAñ Mû§òRú GùZ aýûKêk ùjC[ôùf cìK
R^ZûKê Zû’e cûZébûhûe @]ôKûe ù\aû_ûAñ û
eêh ieKûe _âùZýK ùiûbòGUþùe ùfûKcû^uê
ùicû^ue cûZébûhûùe gòlû I gûi^ PkûAaûe
@]ôKûe ù\AQ«ò û aûÉaùe ùfûKu jûZKê lcZû
ù\A Zûu ^òR bûhûùe gûi^Kû~ðý PkûAaû _ûAñ
iêù~ûM ^ù\ùf ùi lcZûe KòQò @[ð ^ûjó û Mûñ
Mjkùe aò . Wÿ ò . I Gaõ _ûdZ A¬ò ^ ò d e
AõùeRòùe K[ûaûðû ùjC[ôfûùaùk _ûLùe Vò@û
ùjûA[ôaû AõùeRò @^bòm ie_u ùPùjeû ~\ò
@û_Y ùKùa ù\Lò[ôùa Zû’ùjùf RûYò[ôùa,
ùi_eò ùlZâùe ùfûK_âZò^ò]ôcû^ue @aiÚûUû
K’Y? AõùeRò CVò~ûA KûMR_Zâ ù~Cñ\ò^
IWÿò@ûùe ùjûA~òa, ùi\ò^ iû]ûeY ùfûKue
@ù^K @iêaò]û CVò~òa û
Mû§òRú I eaú¦â^û[ cûZébûhû iµKðùe ~ûjû
Kjê[ùô f, ùicûù^ ù~ ùKak RûZúdZû ùiâûZùe
bûiò~ûA Kjê[ùô f Zû’ ^êùjñ û ùicû^ue \éÁùò KûY
[ôfû Lêaþ _âûKÖòKûf û gòlû aòhd ù^A ù~ùZ
KcòUò aiò[ôfû, ~[û- ZûeûPû¦ KcòUò, cê\ûfòde
KcòUò, eû]ûKé¾ KcòUò I RûKòe jêùi^ KcòUò -
icùÉ icÊeùe Kjò[ôùf cûZébûhû gòlû iaê
gòlûe cìkcª, Kò«ê flý Keòaûe K[û - AõùeRò
bûhû G RûZò C_ùe Kò A¦âRûf iéÁò KeòQò,
G_~ðý« GùZ SWÿS¬û bòZùe c¤ cûZébûhû _âZò
@ûce i¹û^ @ûiò^ûjó û @ûc aòaûjaâZ ^òcªY
ùfLû~ûCQò AõùeRòùe, @ûc ùfûKibû ùjCQò
AõùeRòùe, _ê@Sò@u ^ûñ aò \ò@û~ûCQò AõùeRòùe,
56
@[P @ûc bûhû_âZò ù~ ù~_eò aýajûe Kùf
c¤ @ûùc ùagò aýMâ Kò´û Pò«òZ ù^ûjêñ û 1963
ciòjûùe IWÿògûe iõÄéZòùK¦â _êeúVûùe ùMûUòG
^ì@û ùekùÁi^ Zò@ûeò ùjfû û ùijò ùÁi^e
ù_ûUòùKû QûZ C_ùe gûcêKû iûjû~ýùe ùÁi^e
^ûc ùfLû[ôfû jò¦ú I IWÿò@û bûhûùe û jò¦úùe
‘_êeú’ a^û^ ùfLûùjfû VòKþ, @[P IWÿò@ûùe
ùfLûùjfû bêfþ û ùK¦â ieKûeue A¬ò^òde
Kò´û KâûKÖeuê ~\ò IWÿò@û RYû^ûjó, ùicûù^
K’Y _ê e úùe KûjûKê ùjùf RYKê _Pûeò
gê ¡ bûaùe ùfLò _ ûeò ù f ^ûjó ? G K’Y
ùicû^ue @mZû ^û IWÿò@û bûhû I RûZò_âZò
@aùjkûe ^ò\gð^ ! fl fl Uuûe iê¦e
ùKûVûUòG, @[P ùi[ôùe bêfùe ùfLûùjfû IWÿ@ò û
^ûñUû û ùiVò ù~Cñ ‘_ìe’ò g± ùfLûùjfû, ‘_êeú’e
ùi_eò a^û^ bûhûùKûhùe aò ^ûjó û Gùa @agý
ZûKê VòKþ Keò \ò@û~ûAQò û eûCeùKfûùe ùK¦â
ieKûeue ù~Cñ ZûeNe Zò@ûeò ùjûAQò, ùi[ôùe
Nee ^ûñUû Cbd jò¦ú I IWÿò@û @leùe ùfLû
ùjûA[ôfû û ùijò Méj Cù^àûP^ Keòaû _ûAñ ùK¦â
ieKûeú jûKòc @ûiò[ùô f, ùi Kê@ûùWÿ IWÿ@ò û @leKê
fò b ûA ù\aû_ûAñ ^ò ù Ÿð g ù\A[ô ù f ùaûfò
LaeKûMRùe aûjûeò[ôfû û GK[û ~\ò iZý
ùjûA[ûG, ùZùa bûhû_âZò @ûccû^ue C\ûiú^Zû
ùKùZ, Zûjû ijRùe RYû~òa û fŠ^ùe ùMûUòG
ÁâúU @Qò, Zû ^ûñ ùjCQò Conduit Street û aò.aò.iò.
i´û\ _âPûeùaùk ùijò ^ûñKê ù~bkò bûaùe
CyûeY KeûMfû ÄUfûŠe ùfûùK ZûKê _i¦
Kùf ^ûjó û Zû’eò C_ùe cûi cûi ]eò @ûù¦ûk^
Pûfòfû û ùghùe AõfŠ, ÄUfûŠ Cbduê
iêjûAfû bkò GK CyûeY MéjúZ ùjfû û Zû’e
KûeY ùjCQò, ^òR bûhû _ûAñ ùicû^ue ~ù[Á
ùPZ^û I i¹û^ @Qò û Kò«ê aòõg gZû±úe
\ßZò údû¡ðùe c]ý @ûùc ^òR bûhû aòhdùe iùPZ
ùjaûKê @ûe¸ Keò^ûjêñ û
ùfûK Neê ùMûWÿ KûXÿùò f aeûae cù^cù^
bûùa, aûjûe ùfûùK ZûKê PòjÜ«ò Kò ^ûjó û ~\ò
ùi ù\g aûjûe ùfûùK ZûKê RûY«ò, Zûu Mûñ ^ûñ
Kò´û Zû’ eûRýe ùKøYiò Kkû, iõÄéZò Kò´û bûhû
^ûñ RûY«ò, ùZùa ùi bûeò LêiòjêG û ^òRe _âZòÂû
@Qò ùaûfò bûaò @bòcû^ @^êba Kùe û Gjò_âKûe
@bòcû^ cYòhe \eKûe c]ý û Zû’ ^ùjùf
ùfûùK ù\g, RûZò , bûhû, iõÄéZòe iê^ûc _ûAñ
ùPÁû Keù« KûjóKò ? aýqòMZ @^êbZì eò ê cêñ ù\LòQò
- IWÿògû aûjûùe ùfûùK ù~ùZùaùk _Pûe«ò
IWÿògû K’Y aòjûe- IWÿògû ? IWÿò@û ùfûùK Kò
bûhû Kj«ò ? awkû ^û ùZfêMê ? cù^ cù^
UòùK aòeq fûùM iZ, Kò«ê bûaò ù\Lòùf \êakð Zû
@ûc ^òRe û aòfûZ_eò GùZ UòKòG eûRýKê ~\ò
iaê ùfûùK RûYêQ«ò, @ûcKê RûYê^ûjû«ò KûjóKò ?
@ûceò bûhû_eò ùMûUòG awkû bûhûKê ~\ò _é[ôaú
ùfûùK RûYêQ«ò, @ûcKê RûYê^ûjû«ò KûjóòKò ?
bûeZúd bûhûe C\ûjeY ù\fûcûùZâ ùfûùK jò¦ú,
awkû, MêReûUú, ceûVú, ùZfêMê, Zûcòfe ^ûñ
KjêQ«ò, @[P @ûc ^ûñ ùKjò ]eê^ûjû«ò, Zû’e
KûeY ùaû]jêG @ûùc @ûc eûRýKê I Zû’e bûhû
iûjòZýKê aòùgh _âMZògúk Keò_ûeò^ûjêñ û x x x
ùi[ô_ûAñ ^òeki, ^òeazò^Ü iû]^û \eKûe û ù~Cñ
iêaò]û, iêù~ûM I iû]^û ù^A ùKùZK bûeZúd
57
bûhû @ûùMA ~ûAQ«ò, IWÿgò û bûMýùe Zû RêU^ò ûjó û
aòù\gú gûi^ Zùk bûeZúd bûhûcû^ue ù~ZòKò
MZòùeû] ùjûAQò, ZûVê ùagú ùjûAQò IWÿò@û
bûhûe ö IWÿò@û ùKak aòâUògcû^u Zùk ^[ôfû,
ajêKûk _~ðý« aw-aòjûe _âbéZò _âù\g iùw
ù~ûWÿûùjûA ejò[ôfû û IWÿògûe aûaêùgâYú Gùa aò
_ìeû IWÿò@û ùjûA^ûjû«ò, ùiùZùaùk Z _âûd
icùÉ [ôùf aòù\gú û ùiKûk MWÿRûZcû^uùe,
_êYò IWÿgò ûùe QaògUû MWÿRûZ, aûaê Kjòùf ùKak
awúd b\âùfûKcû^uê aêSûC[ôfû û ùZYê IWÿò@û
bûhû _ûAñ Pò«û Keê[ôfû KòG ? `Kúeùcûj^u
_eò ù~Cñ c ûù^ Pò « û Keê [ ô ù f, ùicû^uê
Kêjû~ûC[ôfû ‘eòwþ fòWÿe’ û jò¦úùfûùK @ûiò IWÿò@û
_ûAñ Kûc Keòaû Kò´û IWÿò@ûùfûùK ~ûA ceûVú
bûhûe C^ÜZò _ûAñ ùPÁû Keòaûe C\ûjeY Lêaþ
Kcþ û Giaê ùlZâùe _âùZýùK ^òR bûhû _ûAñ
Kûc Keòaû K[û û @ûùc ~\ò bûaê[ûCñ, @ûc_ûAñ
@ûC ùfûùK Keòùa- ùi bûa^û @ûce bêf û a[
iò^û a[ûG, @ûaê Kûjûe a[ûG ^ûjó û
l @ûkòK bûhû_âZò \éÁò @ûKhðY KeòaûKê ùjùf
AõùeRò @û]ô_ZýKê KcûAaûKê ùja û
l R^Zûe iûcìjòK gòlû_ûAñ cûZébûhû jó _âKéZ
cû]ýc û
l gûiòZuê gûiKuVûeê \ìeùe eLòQò AõùeRò
bûhû û
l cûZé b ûhû _ûAñ @bò c û^ I cûZé b ûhûe
C^ÜZòiû]^ Kûcý û
iìP^û :
Ehòu gâû¡ - @ûùdûR^ aWÿ RYû_Wê[ôùf
_\iÚ - _\û]ôKûeú
ùjñ `kû`k ^ìý^
KûC^iòf - _âûgûi^òK _eòh\
(@Rû ~ê ù ¡, Ehò g â û ù¡
icìj - icÁò
_âbûùZ ùcNW´eê, \ûµùý
Çìòð - PkZû, `ìòð, C›ûj Kkjù½÷ a ajß û W´ùe
^òeazò^Ü - @aòeZ bûaùe fNêKâòdû)
jòaî - AReûAfe @û]ê^òK bûhû ù_ûfòi - ù_ûfûŠaûiúu cûZébûhû

_âgÜûakú

^òŸòðÁ CecìkK :
1. \êü + bûMý = \êbðûMý û Gjò_eò ‘\êü’ C_iMð fMûA @ûC PûùeûUò g± ùfL û
2. ‘@^ÜaȒ _eò @ûC PûùeûUò ù~ûWÿû g± _VòZ aòhdeê Pd^ Ke û
3. ù~_eò ‘c^iþ’ g±ùe ‘AK’ _âZýd fûMò cû^iòK ùjûAQò, ùijò_eò @ûC PûùeûUò ‘AK’
_âZýd ~êq g± ùfL û
4. i§òaòùz\ Ke û
iùaðû}éÁ, ^òeki, ^òeazò^Ü, ^ò½d, Cù^àûP^ û
5. aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfL û
mû^ú, @ûc\û^ò, iù¦j, @ûe¸, iêù~ûM, @û\gð
6. ‘K’ ɸ ijòZ ‘L’ ɸ ù~ûM Ke û
‘K’ ɸ ‘L’ ɸ
MYZª cûZébûhû
jòaî Mû§òRú
cûZébcì ò _êeú
@\égý\âÁû ARþeûAf
iõÄéZòùK¦â ùUKþ^òKûf AWÿòdc
Kéhò @ûkòK
gòlû
58
7. _â\ CeMêWòKeê VòKþ CeUò aûQò gì^ýiÚû^ _ìeY Ke û
(K) @^Ü\ûgueue cûZébûhû [ôfû û
(IWÿò@û, awkû, AõeûRò, jò¦ú)
(L) ARþeûAf ijòZ bûhû iõ_KòðZ û
(jò¦ú, AõeûRò, jòaî, @ûeaò)
(M) ÊbûaKaò @U«ò û
(c]êiì\^ eûI, cûdû]e cû^iòõj, Mwû]e ùcùje, Cù_¦âbõR )

lê\â CecìkK :
8. R^Zûe _â[c _âùdûR^ K’Y ?
9. ù\gbq ùaûfò KûjûKê Kêjû~ûA _ûeòa ^ûjó ?
10. MYZªe cìkcª Kjòùf K’Y aêS ?
11. icìj R^Zû @Ìicd c¤ùe Kò_eò gòlòZ ùjûA_ûeòùa ?
12. aòù\gú bûhû ùfûKcû^u bòZùe ijRùe _âiûeòZ ^ùjaûe KûeY K’Y ?
13. ùKCñ @_âûKéZòK _ûùPeòKê bûwòaû _ûAñ Mû§òRú _â[ùc _âdûi Keò[ôùf ?
14. Kéhò aòhdK gòlû cûZébûhûùe ùjùf Kò iê`k jê@«û ?
15. cûZébûhû iõ_Kðùe Mû§òRú I eaú¦â^û[ue \éÁòùKûY Kò_eò [ôfû ?
16. eêh ieKûe _âùZýK ùiûbòGUþùe ùfûKcû^uê ùKCñ @]ôKûe ù\AQ«ò ?
17. Mûñ Mjkùe AõùeRò _Xÿê@û aò.Wò.I Gaõ _ûdZ AõRò^òdeu C\ûjeY ù\A ùfLK Kò c«aý
ù\AQ«ò ?
18. ùKCñ NUYû _ûAñ ÄUfûŠùe cûi cûi ]eò @ûù¦ûk^ Pûfò[ôfû ?
19. ùKCñcû^uê ‘eòwþ fòWÿe’ Kêjû~ûC[ôfû?
20. gûiòZuê gûiKuVûeê KòG \ìùeA eLòQò ùaûfò ùfLK KjòQ«ò?
59
i_âiw iekû[ð :
21. cûZébûhûùe c^êhýe ù~Cñ Çìðò jêG, @^ý ùKøYiò \ßòZúd bûhûùe Zû’ jêG ^ûjó û
22. Kò«ê @ûc ù\gùe mû^ bŠûeUû AõùeRòùe [ôaûeê ùKûUò ùKûUò R^Zû @ûLô [ûCñ [ûCñ @§ û
23. aûÉaùe ùfûKu jûZKê lcZû ù\A Zûu ^òR bûhûùe gûi^ Kû~ðý PkûAaû _ûAñ iêù~ûM
^ù\ùf ùi lcZûe KòQò @[ð ^ûjó ö
24. a[ iò^û a[ûG, @ûaê Kûjûe a[ûG ^ûjó û

\úNð CecìkK :
25. cûZébûhû gòlû jó ù\g I RûZòe _âMZòe _eòPûdK - @ûùfûP^û Ke û
26. cûZébûhû_âZò IWÿò@ûcû^uVûùe ù~Cñ C\ûiú^Zû _eòflòZ jêG, Zûjûe \ìeúKeY Kò_eò
Keû~ûA_ûeòa ùfL û
27. cûZébûhûe _âiûe _ûAñ _âûa§òK ù~Cñ Pò«^ _âdûi KeòQ«ò, Zûjû _VòZ _âa§Kê bòòKeò aòùgähY
Ke û
28. ‘R^Zûe iûcìjòK gòlû_ûAñ cûZébûhû jó _âKéZ cû¤c’ - CqòUòe iZýZû _âZò_û\^ Ke û

Zêc _ûAñ Kûc :

29. IWÿ@ò û bûhûKê icé¡ Keòaû _ûAñ ù~Cñcû^ue ZýûM I iû]^û CùfäL^úd ùijò cjû^þ iâÁûcû^ue
Rúa^ú _ûV Ke û
30. ‘R^Rúa^ùe cûZébûhûe @ûagýKZû - Gjò _âiwùe GK ZKð ibûe @ûùdûR^ Ke û
u

60
 ^ùe^þeê aòùaKû^¦
l geZ Kêcûe cjû«ò
(1938-2006)
ùfLK _eòPd :
geZ Kêcûe cjû«ò aòmû^, \gð^, icûR, iûjòZý, iõÄéZò, @û¤ûZàòKZû i´§ùe _âa§ eP^û
Keò IWÿò@û _âa§ iûjòZýKê E¡òc« KeòQ«ò û KUK Ròfäûe Uûwú ^òKUaðú Reò_Wÿû Mâûcùe Zûue R^à û
@¤û_^û [ôfû Zûue aéò û _âaéòùe ùi [ôùf RùY c^^gúk _âûa§òK û Zûu fòLôZ aòmû^ aòhdK
_âa§ iõKk^ eìù_ aòmû^ \éÁò, @ûKûge @ûjßû^, @ûUcþeê Kßûcþ, aòmû^ \òM«, GKaòõg gZû±úe ^Á
_eòùag _âbéZò _êÉK iàeYúd û iûjòZý, iõÄéZò, \gð^ I Rúa^ú @û]ûeòZ _êÉKMêWòK c¤ùe Zûu
ePòZ iùKâUiò I ù_äùUû, @ÉòZaß û\e ccðK[û, MâúKþ RûZòe Rúa^Mû[û, Rýûñ_fiûð, QZâ_Zò aòùaKû^¦,
Mû§ú cYòh, Mû§ú _eòaûe, aê¡õ geYõ Mzûcò, iõÄéZò @_iõÄéZò, ùaû\ûue \û\ûMòeò I @^ýû^ý
_âa§, GYê ùZYê KòQò, @û]ê^òKZûe eì_ùeL, aòað^gúk cYòhe eì_ùeL _âbéZò CùfäLù~ûMý û
‘^ùe^þeê aòùaKû^¦’ _âa§Uò ùfLKu ‘QZâ_Zò aòùaKû^¦’ _êÉKe @õgaòùgh û G[ôùe
bûeZ ahðe RùY _âLýûZ i^Üýûiú Z[û i^Ú aòùaKû^¦u Rúa^úe KòQò C_ûù\d \òM @Zý«
jé\dÆgðú Z[û ijRùaû]ý bûhûùe iÚû^ _ûAQò û
gâúeûcKé¾ _é[ôaúeê aò\ûd ù^aû ùakKê ù\LûA ù\A[ôùf û Kjòaû aûjêfý, ^ùe^þuê ùi
^ùe^þ aûAg ahðe iõiûe @^bòm ~êaK û ahðK ùijò bûùa MXÿò[ôùf û ^ùe^þeê aòùaKû^¦uê
_ìaðeê Zûue _òZû aògß^û[ \ Aj]ûc ZýûM R^à ù\aû _ûAñ \lòùYgße ùjûA[ôfû G«êWÿògûk I
Keò[û@û«ò û \êA _òZûuê jeûA iõiûeùe Pkòaû I Êdõ eûcKé¾ ùjûA[ôùf ]ûZâú û R^à ù^aû _ùe
iõiûeKê PkûAaû, Cbd aòhdùe ^ùe^þ GKêU@ò û RMZ aò ù aKû^¦uê Pò j Ü ò Q ò , Kò « ê ùMûUûG
ùjûAMùf û GKêUò@û iZ, Kò«ê \êaðk ^êj«ò û aòùaKû^¦ue R^à _âKòâdû G_eò RUòk, iìlà I
RMZùe iaê cjû^þ Kcð GKêUò@û cYòhu \ßûeû ejiýcd ù~ ZûKê aêSòaûe @ûgû eLòaû, ]éÁZû
iµ^Ü ùjûAQò û \éXÿc^û aúe_êeêh ^ùe^þuê cûZâ û gâúeûcKé¾u ijòZ ^ùe^þue _ûQ@ ahðe
gâúeûcKé¾ Zûue Rúa^e Kcð I flý bf bûùa ^òaòWÿ iµKð I ùijò Kûk c¤ùe \îZ bûùa NUò
61
~ûA[ôaû iìlà NUYû_âaûjeê ^ùe^þeê aòùaKû^¦ cYòh @ûgâd _ûAùa, Kò«ê Zû ^ùjûA Zê ùKak
_~ðý« _[UòKê Sû_þiû bûùa ù\LòjêG û GjûVûeê ^òRe cêqò PûjêñQê ?’’
@]ôK KòQò @ûgû Keòaû aé[û û VûKêeue Gjò KùVûe K[û ^ùe^þu
eûcKé¾ ^ùe^þuê ùKCñ ^òŸÁðò aûUùe cêjûñ A @«eùe Pûfò[ôaû GK aWÿ \ߦße icû]û^
ù\A[ôùf Zûe iìP^û ùKùZûUò aògòÁ NUYûeê Keò[ôa ö ùMûUûG _ùU ¤û^, ]ûeYû, ù~ûM,
]eû_ùWÿ û ^òaòðKÌ icû]ôe \òaý @^êbìZò _ûAaûKê icû]ô, AjùfûK aòcLê i^Üýûiúe @û\gð, @^ý_ùU
^ùe^þue aýûKêkZû VûKêeuê RYû[ûG û ^ùe^þ ùZRjú^, C\ýcjú^, _âûYjú^, CZþ[û^gqò ejòZ
c¤ RûYò[û«ò, aò^û MêeêKé_ûùe Gjû fbý ^êùjñ û bûeZe @bêýZþ[û^ _ûAñ iõMâûc û aògûk, aêbêlê
gâúeûcKé¾ue Aj]ûc ZýûM Keòaûe \ò^ _ûùLA R^icÁòe \êŸðgû ùcûP^ûù[ð ùiaûaâZ @ûPeY û
@ûiê[ûG û \òù^ i§ýûùaùk ^ùe^þue ajê gâ ú eûcKé ¾ u @ù« \ê A _Ue @ûKhð Y ùe
@ûKûõlòZ _ec gêbcêjì Uð ò C_iÚZò ùjfû û mû^gì^ý aòùaKû^¦ jêGZ iûcdòK bûùa aòPkòZ ùjûAQ«ò
ùjûA ^ùe^þ icû]ôùe aêWÿòMùf û eûZò ^@Uû Kò«ê ùKCñ _Uùe ejò ùi Bgßùeû_faþ]ô Keòùa
ùakKê icû]ô bw ùjfû û ^ùe^þue @«e @_ìað Zûjû VûKêeue ùi\ò^e ]ôKþKûe `kùe iÚòe
\òaý @û^¦ùe _eò_ì‰ð [ûG û VûKêe Zûu _ûLKê
ùjûA~ûA[ôfû û bûeZúd \gð^ùe ‘c^êhýe ùiaû
@ûiò Kjòùf, ‘Zûùjùf cû@û ZùZ iaê ù\LûA
jó Bgße ùiaû’- G_eò Pò«ûe @bûa ^ûjó Kò«ê
ù\ùf û ùZùa aðcû^ Vûeê Giaêe Zûfû a¦
ù~Cñ ^òÂûe ijòZ aòùaKû^¦ R^ZûKê R^ûŸð^
ùjfû I Pûaò ùcû _ûLùe ejòfû û ù~ùZùaùk
eìù_ _ìRû KeòaûKê @ûùMA @ûiò[ôùf, Zûjû Gjò
iaê Kû~ðý ùgh ùja, ùiùZùaùk Gjû _êYò
_âûPú^ bìLŠùe aòek û ‘R^Zû R^ûŸð^’-
ù`eò _ûAaê û’
eûRù^÷ZòK Qk^ûe gòKûe ùjaû `kùe Gjò g±
gâúeûcKé¾ G_eò Kjòaûe _éÂbìcò ejòQò û ~êMku C_ùe ùKùZ cAkû Rcò ^ ~ûAQò !
CfäòLôZ NUYûe KòQò \ò^ _ìaðeê ùi K@Y Pûjû«ò ùi[ô_ûAñ aòùaKû^¦u ^ûc ijòZ Gjò g±Kê
ùaûfò VûKêe ^ùe^þuê _Pûeò[ôùf û Ceùe ù~ûWÿaò ûKê KêYû× @ûiòaû ÊûbûaòK û Kò«ê g±u _ûLùe
^ùe¦â ^û[ Kjò[ùô f, “ùcûe Azû jêG gêKù\au lcû cûMò ùicû^uê ~[û iÚû^ùe [û_òaû CPòZ
_eò GKû\òKâùc _ûQ@ \ò^ icû]ôùe fú^ ùjûA
ùja ^ûjó Kò ?
ejòaò, _ùe UòKòG ZkKê @ûiò ù\jelû _ûAñ KòQò
Lû\ý MâjY Keò _êYò icû]ôùe aêWÿò~òaò û’’ Zûue Aj]ûc ZýûM Keòaû_ìaeð ê gâúeûcKé¾ Zûue
G K[û gêYò jêGZ _â[c[e _ûAñ ^ùe^þuê ]ôKKþ ûe Zeê Y gò h ýcû^uê ^ùe^þ u jûZùe ic_ò ð
Keò gâúeûcKé¾ Kjò[ùô f, “ùZûùZ G K[û KjòaûKê ù\A[ôùf ö RMZe KfýûY iû]^ KeòaûKê ùi
f{ûùaû] ùjC^ûjó ? bûaò[f ô ,ò Zê ùMûUûG _âKûŠ ^ùe^þuê ^òùŸðg ù\A aò\ûd ù^ùf û Kò«ê ^òüÊ,
aUaél _eò ùjaê Gaõ ùZû’ QûAùe jRûe jRûe @^bòm ~êaK ùKARYu _lùe K’Y Keòaû
62
i¸a ? Kjòaû aûjêfý, Gcû^u c¤eê ùKjò ^ùe¦â^û[ bûaaòjßk ùjûA ~ògêu K[û KjòaûKê
i^Üýûiú bûùa icûRùe _eòPZò ^[ôùf û eûcKé¾u fûMòùf û ^ùe^þu KY×ùe _ec KûeêYòK ~ògêue
gòhý ùaûfò ùicû^uê ùKjò PòjÜò ^[ôùf, ‘cêñ @_ìað ù_âc, ZýûMe KûjûYú icÉu jé\dùe
VûKêeu gòhý’ Kjò KðéZß Rûeò Keòaû Z \ìee Mbúe ùeLû_ûZ Kfû û icùÉ LâúÁ bûaùe
K[û, VûKêeu ^ûcùe bòK cêVûG _ûAaûe aûU C\þaê¡ ùjûA @MÜòuê iûlú eLò i^Üýûi aâZ MâjY
c¤ Gcû^ue ^[ôfû û KeòaûKê iõKÌ Kùf û _ùe RYû_Wÿfò û ùijò eûZòUò
gâúeûcKé¾ue RùY MéjiÚ bq gâú iêùeg [ôfû LâúÁcûi Abþe eûZò û
P¦â còZâ aeûj^MeVûùe Zûue ùMûUòG _êeêYû aeûj^MeKê ù`eò 1887 Lâ ú Áû±
ùKûVû Gjò ~êaK gòhýcû^uê QûWÿùò \ùf û VûKêeue Rû^êdûeú cûiùe ùicûù^ _ûeµeòK gûÈúd aò]ô
_aòZâ ù\jûaùgh I Zûue aýajéZ Rò^òh_Zâ @^ê~ûdú i^Üýûi MâjY Kùf û gâúeûcKé¾ue
]eò ^ùe^þ i\kaùk aeûj^Me @ûiòùf û ùhûkRY i^Üýûiú gòhý ùjCQ«ò Êûcú aòùaKû^¦
@Ì\ò^ bòZùe _eòZýq bìZùKûVòUò ùMûUòG _aòZâ (^ùe¦â^û[), Êûcú aâjàû^¦ (eûLûf P¦â), Êûcú
iÚû^ùe _eòYZ ùjfû û Kò«ê Gjò ^aú^ i^ÜýûiúMY ù_â c û^¦(aûaê e ûc), Êûcú ù~ûMû^¦
ù~Cñ \êüLKÁ bòZùe MZò Keò[ôùf, Zûjû (ù~ûùM¦â^û[), Êûcú ^òe¬^û^¦(^òe¬^), Êûcú
a‰ð^ûZúZ ö Kjòaû aûjêfý, Gcûù^ _âûd icùÉ eûcKé ¾ û^¦ (ggò b ì h Y), Êûcú gò a û^¦
CygòlZò I Êzk _eòaûee _òfû û \ò’ Ikò \ò’ cêVû (ZûeK^û[), Êûcú Zêeúdû^¦(jeò^û[), Êûcú
Lû\ý còkòaû Gcû^u _ûAñ Ê_Ü ùjfû û cûi cûi @ùb\û^¦ (Kûkú_âiû\), Êûcú iûe\û^¦(geZ
]eò KAñPòKûKêWÿò _Zâ iòSû I fêY fMûA Gcûù^ P¦â) Êûcú @ù\ßZ÷ û^¦ (ùMû_ûk), Êûcú @nêZû^¦
bûZ LûAQ«ò û aûjûeKê ~òaû _ûAñ LŠòG fêMû (fûUê ) Êûcú Zò â M ê Y û^¦ (iûe\û), Êûcú
_ûA^ûjû«ò û G[ôùe iù¦j ^ûjó ù~ VûKêeue iêùaû]û^¦( iêùaû]), Êûcú @LŠû^¦ (Mwû]e)
@û\gð I ù_âc ùicû^uê GKûVò Keò eLò[ôfû û I Êûcú aòmû^û^¦ (jeò_âi^Ü) û Gcûù^ icùÉ
\êüLKÁùe _Wÿò ùicû^ue cù^ûak bûwò GKû\ò^ i^Üýûi MâjY Keò ^[ôùf û ù~Cñcûù^
^[ôfû ö Kò«ê ùicûù^ K’Y Keòùa Zû’e KòQò @^ê_iÚZò [ôùf ùicûù^ _ùe ~[ûaò]ô i^ÜýûiaâZ
aûU _ûC ^[ôùf û Gjò_eò bûùa Kûk KûUê[ôaû MâjY Keò[ôùf û iùZKò VûKêeu ijòZ I _eÆe
ùaùk ùMûUòG CùfäLù~ûMý NUYû NUò[ôfû û ijòZ jé\de a§^Kê Pòe\ò^ @ZêU eLòaûe
aûaêeûc(Êûcú ù_âcû^¦)u cû@ûue ^òcªY elû ùNûhYû_Zâ Êeì_ icÉue i^Üýûi ùN^òaû Reêeú
Keò ^ùe¦â^û[ Mêebê ûAu ijòZ _ûL Mâûc @û_êeKê ùjûA _Wÿòfû û K[û ùjCQò, aeûj^Meùe aû§ò
Mùf û Wòùi´e cûi û KòQ\ò ^ò @û^¦ùe KUòMfû ö ùjûA ejò a ûKê ùKjò Pûjê ñ ^ [ô ù f û @[P
gúZ eûZòùe ]ê^ò fMûA Zû Pûeò_ùU aiò icùÉ aeûj^Meeê [ùe `òUòMùf @ûC GKûVò ^
Nû Nû ]cð @ûùfûP^û Ke«ò û \òù^ eûZòùe ùjûA_ûe«ò- G @ûguû icÉu c^Kê @ûiê[ôfû ö
63
icùÉ ùMûUòG cVe aûaûRò, RùY Mêeuê e gòhý- \ê A ahð _ùe aò ù aKû^¦ \ß ò Z údaûe
G K[ûUò ùNûhòZ ùjûA~òaû _ùe aêfû aûaûRò bâcYùe aûjûeòùf û G[e @ûfûjûaû\ I MûRú_êe
\òù^ cVKê ù`eòaû ^ò½òZ û ùZYê Kûc QòŠò~òaû ù\A je\ßûe Mùf û MûRú_êeùe iò¡ù~ûMú
_ùe iZKê iZ ^aú^ i^ÜýûiúMY RY RY ùjûA _ûIjûeú aûaûu ijòZ Zûue iûlûZ ùjûA[ôfû û
Zú[ð~ûZâûùe aûjûeòMùf û _ûIjûeú aûaûue iò¡ò I aýqòZß \ßûeû @ûKéÁ ùjûA
ùijò cVùe Z_iýûeZ ejòaûKê aòùaKû^¦ue
@«eùe _eò a â û RK Rúa^e \ê a ð û e
aòùgh Azû RûZ ùjûA[ôfû û Kò«ê ùi ù~ùZ[e
@ûKhðYKê Pû_òeLò cVe iwV^ Kûcùe ^ùe^þ
_ûIjûeú aûaûue gòhýZß MâjY KeòaûKê c^
\êAahð fûMò_Wÿòùf û iûwùe [û@û«ò Êûcú
bòZùe iÚeò KeòQ«ò, ùiùZ[e eûZòùe ùKjò RùY
eûcKé ¾ û^¦ û @agý Êûcú eûcKé ¾ û^¦
@ûiò Zûuê aûeY KeòQò û G[e c¤ aòùaKû^¦
ùKùaùjùf cV QûWÿò aûjûeKê ~ûA^ûjû«ò û
ùKùZ cûi _ùe aeûj^Me cVKê ù`eò @ûiòùf ö
CWÿò~ûA[aû _lú\ku bòZeê KòG ùKùZùaùk
ù`eòa ZûKê @ù_lû Keò ùi GKêUò@û cVKê Kò « ê ùagò \ ò ^ ùi cVùe [d ùjûA
RMò[û«ò û ejò_ûeòùf ^ûjó û Zûu bòZùe _âPŠ gqò ^òMc_[
^ _ûA iað\û aòùaKû^¦uê @iÚòe Kfû û \êA[e
1886ùe _â [ cKeò aò ù aKû^¦ bâcY @bòmZûeê icûRùe ù~ZòKò @ûaRð^û KêXÿ
_eòbcâ Yùe aûjûeòùf û jòcûkd CùŸgýùe ~ûZâû KêXÿ ùjûA Rcò[ôaûe ù\Lô[ôùf ùi iaêKê \ìe
@ûe¸ Keò aûUùe a^ûeiþ, @ù~û¤û, aé¦ûa^, Keòaûe aýûKêkZû Zûuê gû«òùe eLûA ù\fû^ûjó ö
@ûMâû I fùlÜø _âbéZò Zú[ðiÚû^ bâcY Kùf û Zú[ð KòQò aûU ^ _ûAaûe ùKâû]ùe aòùaKû^¦ SWÿ
Keòaû @ù_lû aògûk bûeZahð I Zû’e \eò\â _eò ZéZúd[e _ûAñ cV _eòZýûM Kùf û gì^ý
R^Zû ijòZ N^òÂ bûùa _eòPd ùjaûe iêù~ûM jÉùe G_eòKò aòùaKû^¦ aû @^ý ùKøYiò ^ûc
Zûu _ûLùe aWÿ [ôfû û aûUùe @_âZýûgòZ bûùa _~ðý« MâjY ^ Keò ùi CùŸgýjú^ bûùa
ùi Zûue _â[c gòhýuê MâjY Keò[ôùf û ùi aûjûeòMùf û _û\ùe Pûfò Pûfò ù\giûeû aêfùò f ö
ùjCQ«ò jû[eûi ^ûcK ùMûUòG ùQûU ùÁi^e Zûue @«ùaðû] aûeò _ûeò[ôfû ù~ Kcð_^Úû iÚòe
ùÁi^cûÁe gâú geZ P¦â Mê¯ û aòùaKû^¦ue Keòaû _ûAñ Zûuê ù\gUûKê bfbûùa Z^Lò ù^aûKê
_â[c gòhý ùjfû _eò ù~ûMý cYòhUòG û gâú Mê¯ue _Wÿòa û ùi^û_Zò ~ê¡ùlZâKê _eLò ù^fû _eò
i^Üýûiú ^ûc ùjCQò Êûcú i\û^¦ û aòùaKû^¦ aòùaKû^¦ G aògûk ù\ge _âZòùKûYKê ùL\ò
i\û^¦u ijòZ \ò^ \ò^ ùbûK C_ûiùùe KUûA ~ûA[ôùf û @agý ùi^û_Zò eì_ùe ^êùjñ, i^Üýûiú
\eò\â ùfûKue \êüLKê @ùw ^òbûA [ôùf û geúe eì_ùe û i^Üýûiú eì_ bòZeê ùi^û_Zò Kò«ê ]eû_Wÿò
C_ùe KâcûMZ @ZýûPûe `kùe Mêeêgòhý \êùjñ ~ûC[ôfû û GA @^ûcù]d i^Üýûiúue ùZRùe
ùacûe _Wÿòùf I aeûj^MeKê ù`eò@ûiòùf û aòiàòZ ùjûA eûRû cjûeûRûcûù^ Zûuê \ò^K _ûAñ
64
@Zò[ô bûùa _ûA @û_YûKê KéZû[ð cYê[ùô f û ùZùa ùjCQ«ò ù\Lò aòùaKû^¦ eûMò~ûA CVò~òaûKê
eûRû cjûeûRûu @ù_lû icûRe Zkò@û ùfûK, aiòùf û i^Üýûiúue cù^ûbûa aûBRúuê @Q_û
\ú^ \eò\âu @ûZò[ý MâjY Keò ùicû^u iêL ejòfû ^ûjñ û ùi cúeû bR^eê iêe ]eòùf,
\ê ü Lùe bûMú\ûe ùjaûKê aò ù aKû^¦ bf _âbê ùceû @aMêY PòZ ^ ]ùeû,
_ûC[ôùf ö ]^ú, \eò\,â CyRûZò I ^úPRûZò ùb\
ic\egú ùj÷ ^ûc Zêcþjûeû,
bêf ò icûRe iaê ùgâY úe ùfûKue N^ò Â
iõÆgðùe @ûiò cYòh _âZò Zûue gâ¡û I KeêYû Pûùj ùZû _ûe Kùeû û
MbúeZe ùjfû û ùbûKòfû ùfûKue \êüL ^òR c]êe, @ûùaM_ì‰ð KY×ùe aûBRúe G iwúZ
@ûLòùe ù\Lò Zûue jé\d aòMkòZ ùjfû û [ùe aòùaKû^¦u C_ùe Mbúe ùeLû_ûZ Keò[ôfû û
ÊûcúRú ùMûUòG @û\òaûiú aÉòùe iû«ûkue @Zò[ô GA NUYûUò Zûu bòZùe GK aWÿ _eòað^e
ùjûA[û@û«ò û flý Kùf, \ò^Kê cêVûG bûZ iìZ_â ûZ Keò[f ô û Kjòùf @Zêýqò ùja ^ûjó û ÊûcúRú
_ûC^[ôaû, MQe _Zâ ùPe LûA ùbûK cûeê[ôaû Zûue gòhýcû^uê GKû]ôKaûe Cq aûBRúu
iû«ûkcûù^ gâ¡û I bqòùe Zûue LûAaû _òAaû _âiw KjòQ«ò û NUYûUò NUòaûe @ù^K ahð _ùe
bMò^ú ^òùa\òZû ù^÷^úZûfþùe ÊûcúRúu Vûeê _â[c
_â Z ò aò ù gh ¤û^ ù\CQ«ò û Gjûù\Lò
Keò Gjû gêYòaûKê _ûA[ôùf û aòùaKû^¦ ùKùZK
aòùaKû^^¦ue jé\d jûjûKûe KeòCVòfû û
MêeêbâûZû I gòhýu ijòZ ù^÷^úZûfþ ~ûA[û@û«ò û
\êüLùe, ùKâû]ùe iek ùfûKMêWÿòKu _ûAñ KòQò
ù^÷^ú iùeûae ^òKUùe \êARY ecYú ^òùa\òZû
Keò ^ _ûeòaûe @lcZûùe bûwò_Wÿò aòùaKû^¦
I Zûue ij~ûZâúuê ùbUò @ûkû_ Keê[ôùf û
Rwf bòZeKê _gò Pûfòùf û CùŸgý, aûNe
RYû_Wÿòfû ù~ ecYú \êùjñ aûBRú û ÊûcúRúuê
@ûjûe ùjaû û aûN ijòZ iZKê iZ ùbU ùaXÿò[ôaû ùfûùK bûaò[ôùf ù~ GK[û RûYòfû
ùjûA[ôfû û aûN Zûuê ù\Lò iûeò Zû’ aûUùe Mfû û _ùe ÊûcúRú \êju ó ê ZWÿùò \ùa û cûZâ ùi ùicû^uê
cYòh _âZò C\ûe I ij^gúk \éÁòùKûY ZWÿòaûKê @ÊúKûe Keòaûeê C_iÚòZ R^Zû c¤ùe
MXÿaò ûùe _eòaûâ RK i^Üýûiúue Gjò_eò @iû]ûeY ùMûUûG @ûùfûWÿ^ ùLkòMfû û ùijò\ò^ ÊûcúRú
@bòmZûcû^ iûjû~ý Keò[f ô û û Cy @û\gð I gê¡_ìZ ^òùa\òZûuê ùlZeúe aûBRúu K[û Kjò[ôùf û
Rúa^eê Åk^Kê ^ùe^þ ijý Keò_ûeê^[ôùf, \lò ù Ygß e ùe I _ùe aeûj^Meùe
Kò«ê cYòhKê ù\Lòfû _ùe ùi iù´\^gúk I MêeêbûAcûù^ ^ùe^þuê bfbûùa PòjÜò[ôùf û Kò«ê
C\ûe ùjùf û eûR_êZ^ûùe aòùaKû^¦ ùlZeú aòùaKû^¦u ijòZ ùicû^ue _eòPd ^[ôfû û
cjûeûRûue @ûZò[ý MâjY Keò[û«ò û Zûuê i´¡ð^û aeûj^Me QûWÿaò û _ùe ùicû^u ijòZ ^ùe^þue
RYûAaûKê ùMûUòG C›ae @ûùdûR^ ùjûA[ûG ö @ûC iûlûZ ùjûA^[ôfû û ^ùe^þ aòùaKû^¦ ùjûA
ùiA C›aùe RùY aûBRú MúZ MûAaûKê _âÉêZ PòKûùMû PûfòMùf û
65
 aòbò^Ü _âKûe ùfûKu ijòZ cògòaû `kùe
aòùaKû^¦ ù~Cñ mû^ I @bòmZû @Rð^ Keò[ôùf,
Zûjû Zûuê ùKøYiò gûÈ_êeûY ù\A _ûeò^[û«û û
@¤d^eê @RòðZ mû^ @bòmZû I Rúa^e ^òaòWÿ
@^êbìZòeê Rúa^ýûi _ûA Kâòdûgúk jêG û _êYò
_eòaâûRK i^Üýûiú bûùa aòùaKû^¦ mû^ûRð^ùe
Kcþ iêù~ûM _ûA ^ûjû«ò û ù\gùe ù~CñVò mû^ú
_ŠòZuê ù\LòQ«ò, ùiVò KòQò\ò^ ejò ùicû^u
Vûeê mû^ @ûjeY KeòaûKê ùPÁû KeòQ«ò û
ùicû^u ijòZ ù\ge HZòjý I gûÈ_êeûY Pyðû
KeòQ«ò û
iûeû ù\gùe \ò’ Ikò \ò’ cêVû LûAaûKê
_ûC ^[ôaû @MYòZ cYòhuê ù\Lò aòùaKû^¦
ùMûUòG ^ìZ^ mû^ _ûAùf û Zûjû ùjCQò, ‘ùbûKòfû
ù_Uùe ]cð @^ûagýK’ û CqòUò cûKþði aû Zûue
@^êMûcúue ùaûfò @^êcû^ Keòù^aû ÊûbûaòK û
Kò«ê G _\Uò ^ùe^þ eûcKé¾u Vûeê gêYò[ôùf û
ù\ge @¦òK¦ò aêfò Gjûe iZýZûKê cùcð cùcð
@^êba Kùf û ùi VòKþ Kùf, \eò\â^ûeûdYu
ùiaû jó i^Üýûiúe ~[û[ð aâZ û ù\giûeû \ûeò\ýâ e
^òeuêg eûRZß ù\Lò aòùaKû^¦ @û_YûKê I
i^ÜýûiúKê ]ôKþKûe Keò bûaê[ôùf “aêbêlê R^Zû
_ûAñ @ûùc i^ÜýûiúMY K’Y KeòQ? ê ’’ Rd _eûRd
D¡ßðKê CVò[ôaû @^ûiq i^Üýûiú aýZúZ @ûC KòG
_âak _âZû_ú I @ùRd \ûeò\âý \û^a aòùeû]ùe
LWþM Cùûk^ Keò_ûùe ? ~êM ~êM ]eò
iòõjûi^ùe @]ôÂòZ _âZû_ú icâûUu aòùeû]ùe
iõMâûce `kû`kKê ^òRe ùgø~ðýaú~ðý \ßûeû ^
66
cû_ò iê¯ RûZòe gqò Kkò[ôaû \òaý\âÁû i^Üýûiú
aýZúZ @ûC KòG eY\ê¦êbò aRûA ~êê¡e WûKeû
ù\A_ûùe ? G \û^a _ûAñ \]ôPòu _eò RùY
cjhòðu @iÚòùe ^òcòðZ @ùcûN @È c¤ ~ù[Á
^êùjñ û cYòhue \úNðgßûi I @gîeê gZî iõjûe @È
^òcûð Ye cª RûYò[aô û ZeêY i^Üýûiú _âZUò ò @ûð^û\
I _âZòaê¦û @gîKê iõMâj Keò Zûu aògûk jé\dùe
iò eLòaû _ûAñ @ûKêcûeújòcûPk _\aâRùe
aêfò[ôùf û
~ûZâû @ûe¸ ùjûA[ôfû aeûj^Meeê û ùKCñVò
~ûA eûR_êZ^û, Rd_êe, @ûRþcúe û ùiVûeê _êYò
Rê^ûMWÿ, ù_ûeþa¦e, \ßûeKû, aù´, _ê^û û
ùghùe aòùaKû^¦ \lòYùe _jò[ôùf û iûeû
ù\gùe Gjò @PòjûÜ i^Üýûiú @ù^K MêYcêM]þ a§ê,
ijKcðú I @^êMZ gòhý iéÁò Keò[ùô f c¤ cûWâûiùe
Zûue _âbûa aòùgh bûùa @^êbìZ ùjûA[ôfû û
~ê¡ ùNûhYû Keòaû _ìaeð ê QZâ_Zò i^Üýûiú ùagùe
Zûue ù~û¡ûcû^uê Vûa KeòMùf û ]^ú eûRû
cjûeûRû aWÿ aWÿ _ŠòZcû^uVûeê @ûe¸ Keò
iû]ûeY R^Zû c¤ùe [ôaû @^êeq ùi÷^òKcûù^
Gjò Q\àùagú QZâ_ZòuVûeê Kò GK ejiýcd
Aiûeû _ûA @ûù\gKê @ù_lû Keò ejòùf û
]^ú, \eò\,â cìL,ð _ŠòZ, ^òaò ùðò ghùe GùZ
ùfûK RùY ^òüÊ i^Üýûiú _âZò @ûKéÁ ùjûA[ôùf
KûjóKò ? KòQò jUPcK aò\ýû ù\Lò ^êùjñ Kò´û
‘ùcû gòhý ùjùf aû ùcûùZ _ìRû Kùf @ûC
ùMûUûG aWÿ eûRý còkòa, aWÿ PûKòeò còkòa’-
G_eò _âZògîZò _ûA ^êùjñ û K’Y _ûAñ, Kò gqò ù\Lò
Zûu iõÆgðùe @ûiê[ôaû ùfûKue aòaûe Xw
a\kò ~ûC[ôfû ? KòQò _ûAaû _eòaùð ù\aû
_ûAñ ùicûù^ @ûMbe ùjC[ôùf ? Êûcú gê¡û^¦
a‰ð^û Keò[ôaû ùMûUòG NUYû G_eò _âgÜe ~[û[ð
Ce ù\A_ûeòa û \òù^ Êûcú gê¡û^¦ ù\Lòùf,
ùKùZRY Mê R ê e ûUú _Šò Z ÊûcúRúu (ùi
@ûùceòKûeê ù`eòaû _ee NUYû) ijòZ iõÄéZ
bûhûùe @^Mðk ]cð aòhdK @ûùfûP^û KeêQ«ò ö
KòQò icd _ùe @ûùfûP^û Pûfò[ôaû Neê ùMûUûG
ùMûkcûk gêbòfû û NUYû @^êi§û^ Keò gâ¡û^¦
aêSòùf, ÊûcúRú iõÄéZ bûhûùe K[û Kjê Kjê
ùMûUûG aýûKeYMZ bêf Keò _KûAQ«ò û ùijò
KûeYeê _ŠòZMY mû^- bqò-ùa÷eûMý aòhdK
Pyðû QûWÿòù\A aòRd Cfäûiùe ‘@ûùc ÊûcúRúuê
jeûA ù\fê’ Kjò jfäû KeêQ«ò û \égýUò ù\Lò
gâ ¡ û^¦ue VûKê e Kjê [ ô a û ùMûUò G K[û
cù^_Wÿòfû ö ‘Pòf, gûMêYû Lêaþ Cyùe CWÿ«ò,
Kò«ê ùicû^ue \éÁò [ûG Zùk ùMûeê cXÿÿ C_ùe’ û
_ŠòZMY ùKøYiò Cy bûa aû Mj^ Zß K[û
Pyðû KeòaûKê @ûiò ^[ôùf û @ûiòaûe CùŸgý
[ôfû, ÊûcúRúuê gûÈ @ûùfûP^ûùe _eûÉ Keòaû û
ùi K[û RûYòfû _ùe ÊûcúRú @_âZòb ^
ùjûA @_eû] _ûAñ lcû cûMòùf û
_ŠòZue Z CùŸgý _ìeY ùjûA~òaûeê
@ûùfûP^û ieòfû û ùicûù^ ]ê@û]êA ùjaûKê Mwû
Kì k Kê Mùf û Gjò _Šò Z cûù^ ^ò ½ ò Z bûùa
aòùaKû^¦u ù_âcùe _Wÿò[ôaû cYòh ^êj«ò û
ùiA[ô_ûAñ ÊûcúRúu iµKðùe ùicû^ue c«aýe
67
cìfý ÊZª û gâ¡û^¦ gêYòùf, MwûKìkKê ~òaû
aûUùe ùicûù^ KêjûKêjò ùjCQ«ò, ‘ÊûcúRú Zû\ég
_ŠòZ ^êj«ò, ùZùa Gjûu Plêùe GK ùcûjò^ú
gqò @Qò û ùijò gqò akùe ùi \òMþaòRd
KeòQ«ò ö’ _ŠòZcûù^ KòQò bêf Kjò ^ûjû«ò û
ùicûù^ ÊûcúRúue gqòe C›Kê VòKþ aûeò[ôùf û
gZî còZâ ùKjò ùjùf ùijò ‘ùcûjò^ú gqò’ Vûeê
Liò~aò û i¸a ^êùjñ û ÊûcúRúue _ûŠòZý aòhdùe
_ŠòZcû^ue c«aý iµKðùe KòQò c«aý ^ Keòaû
jêGZ CPòZ, Kò«ê G ù\gùe ùMûUòG aýûKeYMZ
ZîUò aû bêf g± _âùdûMeê _ûŠòZý Kk^û Keòaûe
_eµeû Z[û_ò aò[ôaûeê _ù\ KjòaûKê _WêQò û
aòùaKû^¦u mû^ I _ûŠòZýe _Uû«e ^ûjó û bûa
_ûAaûe aýûKêkZû ^[ôaû, g± ZRðcûe KieZþùe
cûZò[ôaû gûÈùNûh _ŠòZMY ajê ~êM ]eò ùa\
ùa\û« I cjû^þ ]cðgûÈ C_ùe ù~ùZ @ûaRð^û
KêXÿûA[ôùf, ùi iaêKê \ìe Keòòaûùe [ôfû
aòùaKû^¦ue HZòjûiòK bìcòKû û
ùi ~ûjû ùjC, Pê´K fêjûKê Zû @ûWÿKê UûYò
ù^fû _eò ùfûKuê ]cð I ZýûM cûMðùe cêjñûA
ù\aû [ôfû Zûue @if gqò û aòùaKû^¦ aûe´ûe
KjòQ«ò, cYòhKê Ægð cûZâùK a\ùkA ù\aûe
gqò LâúÁ, aê¡ I gâúeûcKé¾u _eò @aZûeue
[ôfû û cYòh C_ùe ^òŸòðÁ _âbûa _KûAaûe gqò
jûif KeòaûKê _Y Keò aòùaKû^¦ aeûj^Me
ZýûM Keò[ôùf û ~òaûùaùk MêeêbûAcû^uê
Kjò[ôùf, ‘ù~ùZ\ò^ Ægð cûZâùK @_ee Rúa^
_eòaòðZ Keòaû _eò gqò @Rð^ Keò ^_ûeòaò,
ùiùZ\ò^ ~ûG ù`eòaò ^ûjó û’ aeûj^Me QûWÿòfû ùjùf c¤ iZþKû~ðý Keòaûe lcZû Kûjó ? Kò«ê
_ùe Kûgúùe KòQò\ò^ RùY bqu Nùe @aiÚû^ eûRûu jûZùe jRûe jRûe _âRûue cwk
Keò[ôùf û ZûuVûeê aò\ûd ù^aû icdùe aò]û^e lcZû ejòQò û ùKak ùi_eò Keòaûe
Kjò[ôùf, ‘cêñ ~ûCQò, ù~ùZ\ò^ Gjò MkòZ icûR Azû ^ûjó û ùijò Azû ~\ò ùKøYiò _âKûe Zûu
C_ùe cêñ ùaûcû _eò `ûUò ^_WòQò Gaõ icûR c^ùe [ùe RMûA ù\A_ûùe, ùZùa Zûue
ùcûùZ KêKêe _eò @^êieY ^ KeòQò, ùiùZ\ò^ Z[û Zûu _âRûue @aiÚû a\kò~òa I RMZe
~ûG cêñ @ûC ù`eòaò ^ûjó û GVò icûR ijòZ KêKeê Kê @ù^K KfýûY ùja û’’
ù~ûWÿòaû \ßûeû ùKøYiò _âKûe Zû›fý _âKûg
cjúgìe cjûeûRû iûeþ Idû\ò@ûeþ aûjû\ìe
_ûC^ûjó û @^êieY Keòaûùe KêKêe ù~ @û\gð,
ÊûcúRúue RùY @^êeq bq û [ùe @ûùceòKûeê
ùijò K[ûUò ùKak aýq ùjCQò Gaõ ZZþKûkú^
Zûu _ûLKê LùŠ PòVùò e ÊûcúRú ùfLô[ùô f, ‘\ú^
icûRe @aû¤ ZûciòKZû _âZò c¤ KòQò ùKâû]
\êüLúue ùiaû Keòaûe Kûc^ûùe @û_Yu jé\d
_âKûg _ûCQò û
_âRßkòZ ùjC[ûC - Gjûjó Bgßeu ^òKUùe
_âZòmû iû[ðK aòùaKû^¦ iZùe @ûC aòùaKû^¦ue _âû[ð^û û’
aeûj^Me ù`eò ^[ôùf û iûeû bûeZ _eòbâcY
cjúgìee cjûeûRûu aýZúZ eûùRûdûeû,
Keòiûeòfû _ùe c¤ û KûeY ùaûcû _eò `ûUò
ùlZeú I ùKûfû_êee eûRû, \ûlòYûZýe @ûC
_Wÿòaûe gqò @Rð^ _ûAñ iûZ icê\â ùWAñ ~òaû
@ù^K eûReûRêWÿû aòùaKû^¦uê aòùgh bqò
aûKò [ôfû û
Keê[ôùf û PòKûùMû ]cð cjûibûùe ù~ûM ù\aû
cYòhuê ^ a\ùkA _êeêYû icûRKê bûwò
_ûAñ ZûuVûeê @ûagýK @[ð MâjY KeòaûKê cjúgìe
ùja ^ûjó û icûRKê ^ì@ûKeò MXÿòaû i¸a
cjûeûRû ÊûcúRúuê @^êùeû] Keò[ôùf û cûZâ ùi
ùja^ûjó û ùi[ô_ûAñ aòùaKû^¦ ]^ú-\eò\â,
Zûjû MâjY Kùf ^ûjó û C›ûjú gòhýcû^u \ßûeû
^òaùðò ghùe icÉu jé\dùe ùiaûe cjòcû RûMâZ
iaðiû]ûeYuVûeê iõMéjúZ Pû¦û Zûu aòù\g
Keòaû _ûAñ ~ZÜ Keò[ùô f û [ùe gê¡û^¦ ÊûcúRúuê
~ûZâûe i´k ùjûA[ôfû û
_Pûeò[ôùf, i^Üýûiú ùjûA ùi eûRûeûRêWÿûu
ijòZ iµKð eL«ò KûjóKò ? ÊûcúRú Ce cûWÿâûiùe ÊûcúRúue ajê C›ûjú gòhý
ù\A[ôùf, ‘jRûe jRûe \eò\â ùfûKuê C_ù\g RêUò[ôùf û PòKûùMûùe @^êÂòZ ùjC[ôaû ]cð
ù\A I iZþKcð _âZò @ûKéÁ KeûA ù~ `k ùja, cjûibûùe ù~ûM ù\aû_ûAñ ùicûù^ Zûuê
RùY cûZâ eûRûuê ùijò \òMùe ù^A_ûeòùf ùKùZ _âaðûAùf û Kò«ê ùi _~ðý« ÊûcúRú baòhýZ
@]ôK `k ùja [ùe Pò«ûKe û Meòa _âRûe Azû Kcð_^Úû iÚòe Keò_ûeê ^[û«ò û \lòYùe aòbò^Ü Zú[ð
68
bâcY Keò ùi eûùcgßeùe _jòùf û ùiVûeê
Mùf K^ýûKêcûeú û bûeZe \lòY iúcû«e _êYýbìcò
K^ýûKêcûeú û @ûMKê \òM« aòÉûeú icê\â û iûeû
bûeZahð Nìeaò êfò K^ýûKêcûeúùe _jòfû ùakKê
aòùaKû^¦ Käû« û Gjû_ùe @ûC ~òùa Kê@ûùWÿ ?
icê\Kâ kì e @Ì \ìeùe \lòY \òMùe bûeZe ùgh
bìLŠ eìù_ _ûjûWUòG cêŠ ùUKòQò û ^ûCeòKê _Aiû
ù\aûKê Zûu _ûLùe KûYò KCWÿòUòG c¤ ^[ôfû û
iûKð-iuêk icê\âKê bd ^ Keò _jñeò _jñeò
aòùaKû^¦ _ûjûWÿ _ûLKê ~ûA[ôùf û @nêZ iÚû^ û
bûeZahðe ùgh _âÉe LŠ C_ùe C_ùag^
Keò aòùaKû^¦ ù\Lò[ôùf, Zûue ùMûUòG _ùU
\òM«aýû_ú aògûk bìLŠ _âòd R^àbìcò I @^ý_ùU
@^« Rkeûgò û iùZ Kò Rk I iÚkKê \ò’ bûM Keò
Zûu @«ee \ß¦ß ùMûUòG ùQûU _ûjûWÿ @ûKûeùe
cêŠ ùUKòQò !
iìP^û :
@^bòm - @bòmZûjú^
\éXÿc^û - iÚòe c^
G«êWÿògûk - Mûñ Mjkòùe _òfû R^àMâjY ^òMc_[
_âùKûÂ û
^òaòðKÌ - ~ûjûe aòKÌ aû @^ýeì_ @^êMûcú
^ûjó û ^òZý/ iõgd ejòZ / @_âZb
@\ßZò úd ZûciòKZû
ùcûP^ûù[ð - cêq Keòaû _ûAñ
69
ùiAVò aiò ùi ¤û^iÚ ùjùf û G ù\ge
elûKâðú, bûeZahðe @ûcôû_êêeêh aû Zûuê _é[ôaúKê
_VûA[ôaû aògß^òd«û KûjûVûeê Kò ^òùŸðg Zûu
_ûLKê @ûiò[ôfû ùi K[û ejiýcd û ùZùa ùijò
iÚû^ùe aòùaKû^¦ iÚòe Keò[ôùf ù~ Zûuê
\eò@û_ûeò ~òaûKê _Wÿòa û
ùijò iÚû^, ù~CñVê \òù^ iZú iúZûuê Vûa
Keòaû _ûAñ cjûaúe j^êcû^ GKû f¶ùK icê\â
_ûe ùjûA ~ûA[ôùf û
ù~CñVò RM{^^ú K^ýû ùagùe ù\a
ù\a cjûù\au _âZúlûùe [û@û«ò, baòhýZ _ûAñ
@ûgû @ûKûõlû I _âZògîZò aj^ Keê[ôaû ùijò _aòZâ
_úVùe aòùaKû^¦ RM\´ûue PeY a¦^û Keò
ajê i¸ûa^ûcd aòù\g ~ûZâûùe aûjûeò ~òaûKê
iuÌa¡ ùjûA[ôùf û
R^Zû R^ûŸð^ - ùfûKcûù^ jó ù\aZû
_eòaâûRK - bâcYKûeú
- ^òMðc^ _[ @[ðûZ aûjûeòaû
_ûAñ aûU
- _½û\þMûcú, ij~ûZâú
ò - @_âÉZê
- ZùcûMêY iµ^Ü
@^êeq - bf_ûAaû
 _âgÜûakú
^òŸòðÁ CecìkK :
1. _âûYe @bûa _âûYjú^, ùijò_eò K’Y ùja ùfL?
(K) ùZRe @bûa
(L) C\ýce @bûa
(M) @ûgûe @bûa
(N) CùŸgýe @bûa
2. ^òcÜg±MêWÿòKe aò_eúZû[ðùaû]K g± ùfL û
RUòk, iìlà, \îZ, Êû[ð, @û\gð
3. aýûiaûKý ij icûie ^ûc ùfL û
@^bòm, @^ûiq, ^òüÊ, ij~ûZâú
4. ‘MêYùe ~òG cêMþ]’ ‘MêYcêM]’ ùijò_eò ‘cêMþ]’ ùghùe [ûA @^ý _ûUò g± MXÿ û
5. iìZâ_ûZ, @ûùfûK_ûZ bkò ‘_ûZ’ ù~ûM ùjA[ôaû Gjò _âiweê g±MêWÿòK aûQò ùfL û
6. aòùaK + @û^¦ = aòùaKû^¦ û ùijò_eò K’Y ùja ùfL û
jé\ + @û^¦
^òZý + @û^¦
aâjà + @û^¦
_ec + @û^¦
lê\â CecìkK :
7. ‘^ùe^þ \êA_òZûuê jeûAfû’ Kjòaûe KûeY K’Y ?
8. cjû^ Kcð KòG iõ_û\^ Keò[û«ò ?
9. ^ùe^þu c^ùe ùKCñ aýûKêkZû [ôfû ùaûfò ùfLK KjòQ«ò ?
10. icû]ôùe aêWÿò ^ ~òaû_ûAñ gâúeûcKé¾ ^ùe^þuê KûjóKò Kjò[ôùf ?

70
11. i^Üýûiúe ùKCñ ]cðKê aòùaKû^¦ aûQò ù^A[ôùf ?

12. R^Zû R^ûŸð^ KûjóKò @aùjkòZ @aiÚûùe [ôùf?

13. Aj]ûc ZýûM _ìaðeê gâúeûcKé¾ue gòhý ^ùe^þ _âZò @ûù\g K’Y [ôfû ?

14. gòhýcûù^ ùKCñVò ^òRe ùlZâ _âÉêZ Kùf?

15. Êûcú eûcKé¾û^¦ cV QûWÿò aûjûeKê ~ûA^[ôùf KûjóKò ?

16. _â[c Keò aòùaKû^¦ ùKCñVûKê ~ûZâû Keò[ôùf?

17. aòùaKû^¦ ùbûKùe ejê[ôaûe KûeY K’Y ?

18. aòùaKû^¦ CùŸgýjú^ bûaùe _û\ùe PûfòPûfò bûeZiûeû aêfò[ôùf KûjóKò ?

19. ùKCñ NUYûùe aòùaKû^¦u jé\d aòMkòZ ùjûA[ôfû ?

20. ‘ùbûKòfû ù_Uùe ]cð @^ûagýK’ - Gjû Kûjûe Cqò [ôfû ?

21. cYòhe _âKéZ gZî KòG ùaûfò aòùaKû^¦ bûaòùf?

22. aòùaKû^¦ue @if gqò K’Y ?

23. ùghùe aòùaKû^¦ K’Y KeòaûKê iÚòe Kùf?

i_âiw iekû[ð :
24. bûeZúd \gð^ùe, c^êhýe ùiaû jó Bgße ùiaû û

25. ùbûKòfû ùfûKue \êüLKê ^òR @ûLòùe ù\Lò Zûu jé\d aòMkòZ ùjfû û

26. \eò\â ^ûeûdYu ùiaû jó i^Üýûiúe ~[û[ð aâZ û

71
\úNð CecìkK :
27. aòùaKû^¦ue bûeZ _eòbâcYe CùŸgý I _eòYZò @ûùfûP^û Ke û
28. ùKCñ ùKCñ NUYûakú aòùaKû^¦uê MéjZýûMú i^Üýûiú _eòaùð icûR iõÄûeK ùjaûùe
ijûdK ùjûA[ôfû, @ûùfûP^û Ke û
29. @¤d^eê @RòðZ mû^, @bòmZû I Rúa^e ^òaòWÿ @^êbìZòeê Rúa^ýûi _ûA Kâòdûgúk jêG- _VòZ
_âa§ @^êieYùe G Cqòe ~[û[ðZû _âZò_û\^ Ke û

Zêc_ûAñ Kûc :
30. geZ Kêcûe cjû«òu fòLôZ ‘QZâ_Zò aòùaKû^¦’ _êÉKUò _ûV Ke û
31. aòùaKû^¦u ùfLû I aûYúMêWÿòKê iõMâj Keò ùfL û
32. gâúeûcKé¾u Rúa^ú iõMâj Keò _Xÿ û

72
 IWÿò@û iûjòZý K[û
(@û]ê^òK bûM - 1870-)
l _âÉêZò : IWÿò@û iòfûaiþ KcòUò
iìP^û :
IWÿò@û bûhû iûjòZýe KâcaòKûg iõ_Kðùe QûZâQûZâúcû^ue _âû[còK _eòPd ^òcò IWÿò@û iûjòZý
K[û (@û\ýbûM) ^ûcK GK ÊZª eP^û IWÿò@û iòfûaiþ KcòUò \ßûeû _âÉêZ Keû~ûA _ìaðeê ^ac ùgâYú
_êÉKùe \ò@û~ûAQò û Zûjûe KâcòKZû elû \éÁòeê IWÿò@û iûjòZý K[û (@û]ê^òK bûM) Gjò _êÉKùe
\ò@û~ûCQò ö Gjò eP^ûeê ùKùZûUò iû]ûeY _âgÜ QûZâQûZâúcû^uê _Peû~òa û Kò«ê ùKøYiò iekû[ð Kò´û
\úNð CecìkK _âgÜ ùfLôaû _ûAñ \ò@û~òa ^ûjó û

Lâ ú Áúd D^aò õ g gZû±úe @ûe¸eê
AõùeRcûù^ IWÿògûKê @]ôKûe Kfû _ùe IWÿògû
iùcZ icMâ bûeZahð AõùeR gûi^û]ú^
ùjûAMfûö IWÿ ò g ûùe ~\ò I AõùeRcû^u
aòùeû]ùe aKþiò RMa§ê aò\ýû]e cjû_ûZâ,
iêùe¦â iûG, Zû_w \kùaùjeû _âcêL aòbò^Ü
icdùe aòù\âûj Keò[ùô f, Zûjû @û]ê^Kò @ÈgÈùe
i{ò Z AõùeR ùi^ûaûjò ^ ú \ß û eû @a\cò Z
ùjûA~ûA[ôfû û iêPZêe AõùeRcûù^ iì~ðýûÉ
^òfûc @ûA^þ \ßûeû IWÿògûe KéhK I RcòcûfòKu
RcòKê jÉû«eòZ Keò ^ìZ^ iéÁ @^êMZ Rcò\ûeu
\ûdòZßùe ^ýÉ Keòù\ùf û `kùe IWÿò@û RûZò
\ûeò\ýâ bòZùe ejò ^û^û KêiõÄûeùe aêWòÿ ejòaûKê
73
aû¤ ùjfû û Gjò icdùe ù~Cñ eûRû, Rcò\ûecûù^
ejòùf ùicûù^ R^iû]ûeYu _âZò @^ê\ûe bûa
ù_ûhY Kùf û ^û^û @ZýûPûe, ùgûhY, _úWÿ^
bòZùe IWÿ@ò û RûZò jûjêZûg bòZùe Rúa^ KUûAaûKê
aû¤ ùjfû û LâúÁòdû^ còg^ûeúcûù^ 1822 ciòjûeê
IWÿgò ûùe còg^ Äêfcû^ _âZÂò û Keò gòlû\û^ _ûAñ
aýaiÚû Kùf c¤ IWÿ@ò ûcûù^ ùijòiaê Äêfùe
_òfûcû^uê _ûV _Xÿaò û _ûAñ _VûAùf ^ûjó û D^aòõg
gZû±úe _â[cû¡ð bd, @ûZu, @gòlû, @§aògûß i
AZýû\ò \ßûeû IWÿ@ò û RûZòKê iõ_ì‰ð @ûcôafò ¯
ê Keòù\fû û
Gjò gZû±úe \ßZò údû¡ðe KòQò ò Kûk _~ðý« c¤ RûZòe
^òùað\Zû fûMò ejòfû û ùijò ^òùað\Zû I @ûcôafò ¯ ê eò
Pec ^ò\gð^ ùjfû ^’@u \êblðò (1866) û
ùMûUûG AZòjûi _âiò¡ RûZò ù~còZò gàgû^òZ
ùjûAMfû û Gjò cjûgàgû^eê iê¯ IWÿò@û RûZòe
ùjfû ^ò\âûbw û Zû’e ùjfû @ûcôRûMéZò û cûZébûhû
I cûZébìcòKê @û]ûe Keò IWÿò@û RûZúdZûe gêbgv
^ò ^ û\ò Z ùjfû I ùijò gv]ß ^ ò Kcð ù ~ûMú
ùMøeúgue eûdu _â Z ò Â ò Z I iõ_û\ò Z
‘C}k\ú_ò K û’ (1866) _â [ ùc aû\^
Keò[f ô û ö Zûjûjó _âZ]ò ^ß Zò ùjfû icMâ IWÿgò ûùe ö
Gjò _ZâòKûKê @û\gð Keò _ùe _ùe _âKûg _ûAfû
‘aûùfgße i´û\ aûjòKû’ (1868), ‘C}k
jò ù Z÷ h ò Y ú’ (1869), ‘IWÿ ò @ û I
^aiõaû\’(1888)i´f_ê e jò ù Z÷ h ò Y ú
(1889), ‘C}k_êZ⒠(1873) @û\ò i´û\
_Zâ ò K û, C}k \_ð Y (1873)’C}k -
c]ê_’(1878), ‘C}k _âbû’ (1891),
‘C}k iûjòZý’ (1897), ‘cêKêe’ (1906),
‘iZýaû\ú’ (1915) @û\ò iûjòZý _ZòâKû û Gjò
_ZâKò ûMêWKòÿ ùjfû @û]ê^Kò IWÿ@ò û iûjòZýe aûðûaj
I @û]ê^òK ùfLKcû^ue @ûcô_âKûge cû¤c û
D^aòõg gZû±úe _â[cû¡ð ùakKê KfòKZû
GK cêLý ijeùe _eòYZ ùjûAMfû I ùiVûùe
AõeûRò gòlûe _âiûe NUò ^agòlZò ùMûÂúe @ûaòbûð a
NUòfû û `kùe awkûùe ùeù^iûñ aû ^aRûMeY
ù\Lûù\fû û eûRû eûcùcûj^ eûd _âZÂò û Kùf
aâûjà ]cð (1828) û Gjò ]cð _òZkê û_ìRûKê aòùeû]
Keò GùKgße aâjàaû\ C_ùe MêeêZß ù\fû û Gjò
^aRûMeòZ ùPZ^ûùe ù~Cñ iaê @ûbòcêLý _âKûg
_ûAfû, Zûjû ùjfû cû^aa¦^û, icûR-iõÄûe,
cûZébìcò I cûZébûhû _âúZò, _âKéZò-_âúZò, ^ûeú-
ÊûZªý, ^ûeú-gòlû, aýqò-ÊûZªý, GK Bgße
bûa^û, AZòjûi I HZòjý _âZò gâ¡û, aòmû^-
74
c^ÄZû, aò]aû-aòaûj _âZò ic[ð^, aûfýaòaûj-
aòùeû], Êû]ú^Zûùaû] _âbéZò ö Gjò icdùe
awkûùe ^ìZ^ ùfLK ùMûÂúe @ûaòbðûa NUòfû û
cûAùKf c]êiì\^ \, auòc P¦â, ^aú^
ùi^þ, ùjcP¦â, eaú¦â^û[ VûKêe _âcêL
ùfLKcûù^ awkû bûhûùe eP^û Kùf ^ìZ^
Kûaý, KaòZû, MÌ, C_^ýûi, ^ûUK, _âa§ I
icûùfûP^û AZýû\ò û IWÿògûùe 1870 ciòjû
ùakKê ^agòlZò ùMûÂúe ùjfû @ûaòbûð a û aâûjà]cð
c¤ IWÿògûùe _âiûeòZ ùjfû û _Zâ_ZâòKû _âKûg
_ûAfû û ^’@u \êbòðle cjûgàgû^ bòZeê IWÿò@û
RûZòe ùjfû ^aR^à û IWÿ@ò û bûhûKê IWÿgò ûeê CVûA
ù\aûe ieKûeú @ûù\g^ûcû aòùeû]ùe @ûe¸
ùjfû bûhû-iêelû-@ûù¦ûk^ (1869/70) I
IWÿò@û bûhû ceY iõKUeê elû _ûAfû û Gjò
cûZébûhû-_âúZòeê R^à ù^fû @û]ê^Kò IWÿ@ò û iûjòZý û
AõùeR-gòlû-_âû¯ ZeêY gòlòZ ùMûÂúu c¤eê
ùKùZK icûR I cûZébìcò-iùPZ^ gòlòZ aýqò
_âûPú^ IWÿò@û iûjòZý _âZò aúZÆéj ùjûA iéÁò Kùf
_û½ûZý iûjòZý @û\gðùe ^ìZ^ IWÿò@û Kûaý,
KaòZû, MÌ, C_^ýûi, ^ûUK, _âa§, ecýeP^û,
Rúa^ú, @ûcôRúa^ú, bâcY KûjûYú, icûùfûP^û
AZýû\ò û ùZYê @û]ê^Kò IWÿ@ò û iûjòZý ùjfû _û½ûZý
iûjòZýe @céZcd `kgîZò û ù~Cñ ^a eêPò I ^a
ùPZ^û ù\Lû ù\fû Zûjûjó @û]ê^Kò IWÿ@ò û iûjòZýe
@û\ò_aðe ùjfû _â]û^ C_Rúaý û ~\òI @û]ê^òK
ùPZ^ûe bò^Ü bò^Ü \òM iûjòZýùe eì_ ù^fû Z[û_ò
J_^òùagòK gûi^ bòZùe ù~Cñ cû^iòKZû R^à
ù^A[ôfû Zûjû J_^òùagòK cû^iòKZûeê iõ_ì‰ð
cêq ùjfû ^ûjó I ùijò iûjòZý c¤ ùi[ôeê cêq ^
ùjûA, ùjûAMfû J_^òùagòK @û]ê^òK iûjòZý û
 @û]ê^òK IWÿò@û iûjòZý 1870 ciòjû
_eVûeê KâcaòKûg _[ùe MZò Keò@ûiò@Qò û aòbò^Ü
icde eê P ò @^ê i ûùe Zû’e c¤ ùjûAQò
^aKùkae û @û]ê^òK IWÿò@û iûjòZýKê @ûùc
^òùcÜûq _âKûùe aòPûe Keò_ûeòaû û ~[û -
(1) eû]û^û[ ~êM aû @û]ê^òK ~êM
(2) iZýaû\ú _að
(3) iaêR _að
(4) _âMZò _að
(5) @Zýû]ê^òK _að
(6) Ce-@û]ê^òK _að
@û]ê^Kò ~êMe @û\ò _að (1870-1920)
Kê eû]û^û[ ~êM Kêjû~ûG, ~\òI Gjò ~êMe ùMû]ìkò
fMÜùe iZýaû\ú _að (1909-1925) e
@ûe¸ I aòKûg ùjûA[ôfû û Z[û_ò eû]û^û[ ~êMe
ùKùZK Kaò I ùfLK iZýaû\ú _að ù\A iaêR
_aðKê c¤ @ùw ^òùbA[ôùf û Kaòae eû]û^û[
eûd(1848-1908) CygòlòZ û RùY gòlK
bûaùe Kû~ðý @ûe¸ Keò IWÿògûe Äêficìje
_eò\gðK ùjûA[ôùf û ùi [ôùf AõeûRò, iõÄéZ,
awkû @û\ò bûhûùe iê_ŠòZ û ùi _â[ùc awkû
bûhûùe ùfLê[ôùf û _ùe ùi IWÿò@û bûhûùe
ùfLûùfLô Kùf û Zûu ePò Z ‘aò ù aKú’
(1873) IWÿò@û iûjòZýe _â[c _âa§ û Gjò
_âa§eê eû]û^û[ue @û\gðaû\ú aýqòZße _eòPd
còkò[ûG û Gjû _ùe ùi eP^û Kùf ‘AZûfúd
~êaû’ (1874) _eò GK MÌ I ùKùZûUò KaòZû ö
1885 ciòjûVûeê ùi MâúKþ I AõeûRò iûjòZýeê
75
K[ûaÉê Pd^ _ìaðK IWÿògûe aòbò^Ü iÚû^òK _…bìcò
ijòZ ZûjûKê ic^ßd Keò ^ìZ^ Mû[û Kûaý eP^û
Kùf û ‘ùK\ûeùMøeú’, ‘Chû’, ‘P¦âbûMû’,
‘^¦òùKgßeú’ I ‘_ûaðZú’ Zûue _â[c _ûùûUò
Mû[û Kûaý û Giaê Kûaýùe aò b ò ^ Ü iÚ û ^e
ùbøùMûkòK, _âûKéZòK, HZòjûiòK I Kò´\«úcìkK
^û^û _âiw a‰òðZ û Gjû _ùe ùi eP^û Kùf
_âKéZò Kûaý ‘PòfòKû’ û Gjû Zûu Kaò _âZòbûe GK
iû[ðK ^ò\gð^ û @còZûâ le Q¦ùe ePòZ ‘cjû~ûZâû’
Zûue GK @iõ_ì‰ð cjûKûaý û ‘\eaûe’ Zûue
GK aýw Kûaý û Gjû aýZúZ ‘~~ûZòùKgeú’,
‘\ge[ aòùdûM’, ‘iûaòZâú PeòZ’, ‘Caðgú’ @û\ò
ùKùZK Kûaý ijòZ ‘gòaûRúue C›ûjaûKý’,
‘\êù~ðýû]^ue eq^\ú i«eY’ @û\ò lê\â KaòZû
I ùKùZK M\ý eP^û Zûu _âZòbûe _eòPd
\òG û ùi jòñ iað _â[ùc IWÿò@û iûjòZýùe AZòjûi
I HZòjý _âúZò, C}kúd I bûeZúd RûZúdZûùaû],
ajòü_âKéZò I @«ü_âKéZòe ic^ßdùe _âKéZò a¦^û
AZýû\òKê eì_ ù\ùf û Zûu iûjòZýùe cû^a-
_âKéZòe ^û^û \òM Cù^àûPòZ û ùiø¦~ðýùaû] I
ù^÷ZòKZûùaû] ~êM_Zþ Zûu iûjòZýùe _âû]û^ý
fûb Keò[ôaû flý Keû~ûG ö
eû]û^û[ ~êMe @^ýZc akòÂ Kaò I
M\ýKûe bqKaò c]êiì\^ eûI (1853-
1912) û Kaòae eû]û^û[ eûdue ùi _âòd
gòhý ö c]êi\ì ^ Kò«ê aâûjà]cð MâjY Keò iûjòZýùe
@û\gð a û\ I ù^÷ Z ò K Zûùaû] C_ùe Mê e ê Z ß
ù\A[ô ù f ö C\ûe ]cð b ûa Zûu iûjò Z ýe
@«üÊe ö C_^òh\úd @céZ \éÁò Zûu iûjòZýKê
ÊZª c~ðýû\û _â\û^ Keò@Qò û ùi c¤ gòlKeê _â[c _ZÜúue aòùdûM _ùe ùi \ßZò úd [e aòaûj
Äêf aòbûMe _eò\gðK ùjûA[ôùf û KeòQ«ò Ké¾ Kêcûeúuê û Ké¾ Kêcûeú jó ùjùf Zûu
IWÿò@û iûjòZýùe PZêŸðg_û\ú aû iù^Uþ _âMZò _[ùe ijûdòKû û IWÿò@û iûeÊZ RMZKê
eP^ûùe ùi [ôùf \l û Zûue ‘ai« Mû[û’ Zûue _âû[còK @a\û^ eûcûdY, cjûbûeZ,
PZêŸðg_û\ú KaòZûe GK cù^ûm iõKk^ û Gjû C_^òh\ @û\ò @^êaû\ û _ùe ùi eP^û KeòQ«ò
aýZúZ ùi eP^û Keò[ôùf ‘Kêiêcû¬kò’, ajê KaòZû, MÌ, C_^ýûi I _âa§ û ‘C}k bâcYõ’
‘Qû¦cûkû’, ‘KaòZûakú’, ‘C}kMû[û’ @û\ò KaòZû (1892) Zûue _â[c bò^Ü Êû\e KaòZû _êÉK ö
_êÉK û ùi c¤ RùY aògÁò _âa§Kûe, gògê iûjòZýò K ùK¦êSe bìdûñ ùckòeê elû _ûA @ûiòfû _ùe ùi
I aýw KaòòZûe ùfLK bûaùe _eòPòZ ö Gjò KaòZû _êÉK eP^û Keò[ôùf û Gjû _ùe
eû]û^û[ ~ê M e RûZúd I iûcûRò K _ùe ùi eP^û Kùf ‘_ê¿cûkû’, ‘_ìRû`êf’,
@wúKûea¡ @^ýZc iûeÊZ gòÌú aýûiKaò ‘@aie aûiùe’, ‘]ìkò’ AZýû\ò KaòZû _êÉK I
`Kúeùcûj^ ùi^û_Zò (1843-1918) û ‘ùaø¡ûaZûe Kûaý’ û IWÿ@ò û iûjòZýKê Zûue ùgâÂ
_òfû\ò^eê ùi _òZûcûZûuê jeûA aWÿaû_û I @a\û^ MÌ I C_^ýûi û ‘Q’cûY @ûVMêY’× Zûue
aWÿcû@ûu \ßûeû ajêbûaùe ^ò~ðûZòZ I Cù_lòZ GK Kâû«òKûeú C_^ýûi û ZZþKûkú^ IWÿògûe Mâûcý
ùjûA[ôùf c¤ VûKêecû@ûu ùiÜj I gâ¡ûùe Rúa^e Gjû GK cûcòðK @ûùfLý û ‘fQcû’,
fûkòZ_ûkòZ ùjûA cûZâ _c ùgâYú _~ðý« _ûV ‘cûcê’, ‘_âûd½ò’ Zûue @ûC Zòù^ûUò C_^ýûi ö
_Xÿò @û]ê^Kò IWÿ@ò û iûjòZýùe RùY iû[ðK ùi^û_Zò Zûu ePòZ ‘ùeaZú’ (1898), @û]ê^òK IWÿò@û
bûaùe @ûaòbìðZ ùjùf û @Sûf iòfûA I ^òcK
iûjòZýe _â[c MÌ û GZ\þaýZúZ ùi @ûjêeò
cûjûfùe ùcUþad bûaùe Kû~ðýKeò @û_Yûe
ùKûWÿGò Uò MÌ eP^û Keò[ùô f û Zûue ‘@ûcôPeòZ’
iû]^û akùe ùi ùjùf Äêf gòlK I _ùe
IWÿò@û iûjòZýe @cìfý ^ò]ô û Gjûjó [ôfû IWÿò@û
aòbò^Ü ùÁUe _âgûiK û aòbò^Ü MWÿRûZ eûRýùe
iûjòZýe _â[c _ì‰ðûw @ûcôPeòZ û ‘^^ûu _û¬ò’
ù\Ißû^, cýûù^Re bûaùe Kû~ðý Keò IWÿògûe
Zûue GK ecýeP^û û Gjû aýZúZ Zûue ùKùZ
iûcûRòK _eòiÚòZò, _âûgûi^òK cù^ûbûa I iû]ûeY
ùfûKu \êŸðgûKê ùi C_faþ]ô Keò[ôùf û Äêf _âa§ ejò@Qò û Zûuê aûcŠûe eûRibû ‘ieÊZú’
gòlK [ôfûùaùk ùi _âKûg KeòQ«ò ‘aûùfgße i¹û^ùe bìhZò Keò[ùô f û Kêkaé¡ c]êi\ ì ^ \ûi
i´û\ aûjòKû’ _eò i´û\_Zâ I _â[c iûjòZý _ZâKò û 1903 ciòjûùe ‘C}k i¹òk^ú’ _âZòÂû Keò
‘ùaû]\ûdò^ú’ (1868) û _ùe _ùe ùi IWÿò@û ÊZª C}k _âù\g MV^ _ûAñ IWÿò@û RûZòKê GKZâ
bûhû iêelû @ûù¦ûk^ùe @^ýZc cjûe[ú bûaùe Kùf û ùi c¤ ùKùZK C\þùaû]^cìkK MúZòKû
@aZú‰ð ùjûAQ«ò û _ûVý_êÉK eP^û KeòQ«ò û I @bòbûhY ùfLô[ôùf û
76
 P¦âùcûj^ cjûeYû, ùMû_ú^û[ ^¦, ggòbh
eû]û^û[ ~êMe @^ýZc aògòÁ Kaò ùjùf ì Y
Mwû]e ùcùje (1862-1924) û eûd, céZêý¬d e[, P¦âùgLe ^¦, \dû^ò]ô
i´f_êee (aeMWÿRòfäû) ae_ûfòùe Zûue R^à cò g â , \ò a ýiò õ j _ûYò M â û jú, c\^ùcûj^
_…^ûdK, ùMûaò¦ e[ _âcLê _ûVKcû^ue \éÁò
I Kcð-iû]^û û RùY iû]ûeY RêWÿòiòGf ùcûjeòe
ùjûA c¤ ùi ù~Cñ Kûaý KaòZû eP^û KeòMùf @ûKhðY Keò[û«ò û RMù^àûj^ fûf IWÿò@û iûjòZýe
_â[c ^ûUýKûe û ‘aûaûRú’ (1877) Zûue
ùi[ô_ûAñ IWÿò@û RûZò Zûuê _âYûc RYûA[ûG û
‘A¦ê c Zú’, ‘KúPKa]’, ‘C}kflà ú ’, _â[c ^ûUK û ‘iZú’, ‘_âúZò’ I ‘aé¡aòaûj’ Zûue
^ûUý _âZòbûe _eòPd \ò@«ò û ‘KûôKûùaeú’
‘_âYdafäeú’, ‘Z_Êò^ú’, ‘_\àò^ú’ @û\ò Zûue
(1880) eûcgue eûdue _â[c ^ûUK I _ùe
Kûaý û ‘@Nð ý [ûkú’, ‘Kaò Z û-Kùfä û k’,
‘KaòZûcûkû’, ‘bûeZú bûa^û’, ‘@jfýûÉa’, _ùe ùi @ûjêeò ùZeLŠ ^ûUK eP^û Keò[ùô f ö
ùi c¤ ‘aòaûiò^ú’ (1891) ^ûcK ùMûUòG
‘cjòcû’, ‘KéhKiõMúZ’ @û\ò IWÿ@ò û iûjòZýKê Zûue
aò g ò Á \û^ ö _fä ú Kaò ^¦Kò ù gûe ak C_^ýûi I ùKùZK _âa§ ùfLô[ôùf û CùcgP¦â
(1875-1928) eû]û^û[ ~êMe bò^Ü eêPò I ieKûeue ‘_\àcûkú’ (1888) IWÿ@ò û iûjòZýe
bò^Ü bûa^ûe Kaò û iek iûafúk ùfûK cêLe _â[c _ì‰ûð w C_^ýûi û @ûùfûPý icdùe aòg^ß û[
bûhûùe ùi eP^û Kùf _fäú- KaòZû û _fäú- Ke RùY aògòÁ _âûa§òK bûaùe _âZòÂòZ û ‘aòaò]
_âa§’ Zûue _âa§ _êÉK û ‘C}k-iûjòZý’
_âKéZò, _fäú-Rúa^, _fäú-iõÄéZò iaê KòQò Zûu
KaòZûcû^uùe _âKûg _ûA IWÿò@û _ûVKcû^uê (1897) _ZòKâ ûe ùi iêù~ûMý iõ_û\K û @û]ê^Kò
Mbúe @û^¦ ù\fû ö Zûu ePòZ ‘_fäúPòZâ’, IWÿò@û iûjòZýe ^a^òcðûYùe Gjò _ZâòKûe bìcòKû
GKû« MêeêZß_ì‰ð û ùMû_ûkP¦â _âjeûR RùY aògÁò
‘^ò S ð e ò Y ú’, ‘R^à b ì c ò ’ , ‘ai« ùKûKò k ’,
ecýePK I _âûa§òK bûaùe iê_eòPZò û ‘bûMaZ
‘ZewòYú’, ‘PûeêPZò ’â , ‘^òcûð fý’, ‘_âbûZ iõMúZ’,
Uêwúùe iõ]ýû’, ‘aûAcûjû«ò _û¬ò’, @ûcNee
‘iõ]ýûiõMúZ’, ‘^û^ûaûdû MúZ’ @û\ò KaòZû _êÉK
jûfPûf’, ‘\ê^ò@ûe jûfPûf’, ‘^^ûu aÉû^ò’,
ijòZ ‘Ké¾Kêcûeú’, ‘gcòðÂû’ I ‘iúZû a^aûi’
‘aûA^û^úu aêRkê ’ò , ‘cò@ûñ iûùjau ùeûR^ûcPû’
_eò Kûaý _ûVKcû^ue gâ¡û @Rð^ Keò@Qò û ùi
c¤ ‘K^KfZû’ ^ûcùe GK C_^ýûi, ‘flàú’ @û\ò _êÉKe ùi _âùYZû û ‘_ì‰ðP¦â IWÿò@û
gúhðK GK MÌ I ùKùZK _âa§ Gaõ icûùfûP^û bûhûùKûh’ Zûue @ldKúòð û Gjû iûZLŠùe
_âKûgòZ û GjûKê Kêjû~ûG IWÿò@û bûhûe Kkû-
ùfLô[ôùf û
ùKûYûKð û _ŠòZ ùMû_ú^û[ ^¦ue ‘gâú bûeZ
@û\ò_aðùe @^ýû^ý ùfLKcû^u c¤ùe \_ðY’ iûekû cjûbûeZ C_ùe _â[c _âûcûYòK
RMù^àûj^ fûf, eûcgue eûd, Cùcg P¦â @ûùfûP^û Mâ^Úö ùi c¤ ùKùZK iõÄéZ ^ûUKKê
ieKûe, aòg^ß û[ Ke, ùMû_ûk P¦â _âjeûR, IWÿò@û bûhûùe @^êaû\ Keò[ôùf û Zûue aògòÁ

77
KéZò ‘IWÿò@û g±Zßùaû] @bò]û^’ I ‘IWÿò@û
bûhûZß’ û _ŠòZ céZýê ¬d e[ue ‘gûekû PeòZ’
I @^ýû^ý eP^û Z[û icûùfûP^û CùfäLù~ûMý û
ZûeòYú PeY e[ ‘C}k iûjòZýe AZòjûi’ eP^û
Keòaû ijòZ ùKùZûUò MÌ I C_^ýûi eP^û
Keò[ôùf û
eû]û^û[ ~êMe @aiû^ ^ùjCYê iZýaû\ú
_aðe Cù^àh ( 1909) NùU I Gjò _að 1925
ciòjû _~ðý« _âbûa aòÉûe Kùe û iZýaû\ú _aðe
cêLý @û\gð ùjfû C}kúd RûZúd ùPZ^ûe
RûMeY, iaðbûeZúd RûZúdZûùaû]e _âZòÂû,
cû^a ùiaû, AZòjûi I HZòjýe @ûaòÃûe
cû¤cùe RûZòe @ZúZ Hgß~ðýKê \gûðûAù\aû,
iùaðû_eò RûZúd PeòZâ MV^ _ûAñ ù_âeYû _â\û^
Keòaû û _ŠòZ ùMû_a§ê \ûi iZýaû\ú ~êMe
K‰ð ] ûe û 1909 ciò j ûùe iZýaû\ú
a^aò\ýûkd _âZòÂû Keò RûZúd Êûbòcû^e cª
CyûeY Kùf û Gjò a^ aò\ýûkdùe ù~ûM ù\ùf
Cygò l ò Z _Šò Z ^úkKY× \ûi, _Šò Z
ùMû\ûaeúg còg,â _ŠòZ Ké_ûiò§ê còg,â @ûPû~ðý
jeòje, _ŠòZ aûiêù\a cjû_ûZâ _âcLê aò\ûß ^ û
icùÉ ùMû_a§êu @û\gðùe ùjùf @^ê_âûYòZ û
Gcû^u _ìaðeê Kêkaéê¡ c]êiì\^ \ûi 1903
ciòjûùe C}k-i¹òk^ú _âZÂò û Keò Zûjûeò cû¤cùe
ÊZª C}k _âù\g MV^ _ûAñ @ûù¦ûk^ @ûe¸
Keò[ôùf û RûZòù_âc ajÜò _âRßkòZ Keò Êû[ðùc]
~mùe aýqòMZ Êû[ðKê @ûjêZò ù\A RûZòe KfýûY
_ûAñ icùÉ @ûùMA @ûiò a ûKê ùi @ûjß û ^
ù\A[ôùf û C}k-R^^úue _ì‰ûð w eì_ ù\LôaûKê
ùi C}Y× ò Z ùjûA_Wÿ ò [ ô ù f û ùKùZK
78
C\þùaû]^cìkK MúZòKû I @bòbûhY Zûu _âZb ò ûe
^ò\gð^ û iZýaû\úe gòlK I R^^ûdK cûù^
Zûu \ßûeû @^ê_âûYòZ ùjûA[ôùf û _ŠòZ ùMû_a§ê
ù\gù_âcú, ZýûMú, iZý I @jòõiûe _ìRK û
‘iZýaû\ú’ (1915) Zûue GK @ûùfûP^û]cðú
iûjòZý _ZâKò û, ‘icûR’ (1919) Zûue @ckò^
Kúòð û Zûue cZ [ôfû _êYý R^àcûUòKê C¡ûe
Keòaû \ßûeû cû^aRúa^ i`k jêG û ‘@aKûg
Pò«û’, ‘]cð_\’, ‘KûeûKaòZû’, ‘a¦úe @ûcôK[û’,
‘aâjàZß aû ^PòùKZû C_ûLýû^’, ‘ùMûcûjûcôý’
@û\ò KaòZû_êÉK ijòZ ajê _âa§e ùi ePdòZû û
_ŠòZ ^úkKY× \ûi RùY mû^\ú¯ Êû]ú^ùPZû
aýqò û gòlKZûeê RûZúd cêqòiõMâûc I eûR^úZòKê
Zûue MZò û cûZâ ùi RùY CyùKûUúe iûeÊZ
iû]K û ‘ùKûYûùKð’,’Lûeùak’ Zûue \êAUò
AZòjûi @û]ûeòZ RûZúd bûa]ûeûe _âûYa« Kûaý û
‘\ûi^ûGK’I ‘_âYdò^ú’ Zûue @^ì\òZ Kûaý û
ùi [ôùf iõÄûe]cðú û ‘ùcû ^òg,’ ‘_âZòbû _ìRû I
_âZòcû _ìRû’, ‘@Qêñ I ùjaê’ @û\ò _âa§eê Zûue
Êû]ú^ Pò«û I iõÄûe]cðZò ûe _eòPd còùk û ‘IWÿ@ò û
iûjòZýe Kâc _eòYûc’, ‘IWÿò@û bûhû I iûjòZý’
‘iõÄéZò I iõÄéZò’, ‘@û~ðýRúa^’ @û\ò Zûu
_âmûcû^ie _eòPd ù\A[ûG û _ŠòZ ùMû\ûaeúg
cògâ c¤ CygòlòZ I iZýaû\ú a^aò\ýûkde
gòlK ö _eaðú icdùe ùi IWÿgò ûe aòz^ò ûÜ kùe
aêfò iõMV^ Keò[ùô f û Êû]ú^Zû iõMâûcùe ù~ûM
ù\A[ôùf û RùY Kaò bûaùe Zûue LýûZò ejòQò ö
‘@ûùfLô K û’ Zûue Mû[û Kaò Z ûe cù^ûm
iõKk^ ö GjûaýZúZ ‘MúZûd^’ ‘Kògkd’
‘Pd^òKû’, ‘KkòKû’ @û\ò Zûue cù^ûm KaòZû
iõKk^ û ‘cêK¦ê ù\a’ ‘ _êeùê hûcù\a’ ^ûcùe
Zûue \êAUò ^ûUK @Qò û ùi c¤ ‘NUû«e’,
‘@bûMò^ú’, @Vegj iZe’, ‘aòiRð^’ @û\ò
C_^ýûi I 27Uò MÌe ùfLK û Zûue
‘@¡ðgZû±úe IWÿgò û I Zjòùñ e ùcû iÚû^’ @ûcôPeòZ û
_ŠòZ Ké_ûiò§ê cògâue ‘ùKûYûKð’, ‘aûeaûUú’ I
‘C}k AZòjûi’ Z[û ‘fúkû’, ‘Kû’, ‘@\éÁaû\’
@û\ò ùKùZK _âa§ @Zý« Zû_ô~ðý_ì‰ð û aûiêù\a
cjû_ûZâue ‘gû«ò]ûeû’, RMa§ê iòõjue ‘_âûPú^
C}k’, ‘_â a §iûe’, ‘gâ ú Ké ¾ ’, _\à P eY
_…^ûdKue ‘_\à_ûLêWû’, ‘@ûgû c¬eú’,
‘iì~ðýcêLú’ @û\ò KaòZû _êÉK iZýaû\ú ~êMe
@ûbòcêLýùe E¡òc« û Gjò icdùe @ûðafäb
cjû«ò RùY aògòÁ MùahK bûaùe IWÿò@û
iûjòZýùe @ûaòbìðZ ùjûA ù~Cñcûù^ Kaò icâûU
Cù_¦â b¬u Kûaý I c¤~êMúd KûaýKê ^ò¦û
Keê[ôùf ùicû^uê icêPòZ Ce ù\aû _ûAñ
1926 ciòjûùe _âûPú icòZò MV^ Keò Zûjûeò
@û^êKfì ýùe _âûPú^ iûjòZýe ù_û[ô-@jfýûuê ^ìZ^
Rúa^ ù\ùf I \gðûAù\ùf _âûPú^ I c¤~êMúd
Kûaýe cjß iõ_Kðùe û ‘fûaYýaZú’, ‘aò\MÛ
Pò«ûcYò’, ‘eiKùfäûk’ @û\ò ^û^û Mâ^eÚ iõ_û\^û
I cêLa§ Zûu _ûŠòZýe _eòPd \òG û iê]ûKe
_…^ûdK, aòz¦PeY _…^ûdK, ùK\ûe^û[
cjû_ûZâ _âcêL c¤ ù_û[ô iõ_û\^û Keò _âûPú^
IWÿò@û iûjòZýe eZÜ bŠûeKê ùLûfòù\A[ôùf û
iZýaû\ú ~êMe @û\gð _âZò]ß^òZ ùjûAQò
@^ýû^ý ùKùZRY ùfLKu KéZòùe û Kû«Kaò
flàúKû« cjû_ûZâue ‘RûZúd iõMúZ’, ‘Rúa^
iõMúZ’ _eò KaòZû _êÉK, aòaò] jûiýeiûcôK
79
KaòZû I fûkòKû, ‘KYûcûcê’ _eò C_^ýûi I ^û^û
MÌ Zûu _âZòbûe _eòPd \òG û Kê«kûKêcûeú
iûaZ iZýaû\ú @û\gðùe @^ê_âûYòZ ùjûA eP^û
Keò[ôùf ‘@¬kò’, ‘Czßûi’, ‘Æêfòw’, ‘@yð^û’,
‘@ûjßû^’, ‘ù_âcPò«ûcYò’, ‘MWÿRûZ KéhK’,
‘IWÿò@ûu Kû¦Yû’ @û\ò KaòZû _êÉK, ‘_egcYò’,
‘bâû«ò, ‘^@ZêŠú’, ‘Kûkúùaûjì’, ‘eNê@elòZ’ @û\ò
C_^ýûi ö iZýaû\ú @û\gðe @^ýZc aògòÁ
iûeÊZ gòÌú ùMû\ûaeúg cjû_ûZâ û Zûue
‘_ûjûP Zke Nûi’ ‘ùj ùcûe Kfc’, jûŠògûke
aò_äa’, ‘auû I iò]û’, ‘Kû I `êf’, @û\ò KaòZû
_êÉK, ‘Gùa c¤ aõPòQò, ‘^úk cûÁâûYú’, ‘cêñ
\òù^ cªú [ôf’ò ‘cûUòe cûdû’, ‘Meòae bMaû^’I
‘gîZò id^’ @û\ò MÌ _êÉK Gaõ eûRù\âûjú,
‘eq_ûZ’, ‘a¦úe cûdû’ @û\ò C_^ýûi
_ûVKcû^u ^ò K Uùe GKû« @û\eYúd û
‘^ò@ûñLêû’ Zûue GK icûùfûP^û]cðú _ZâòKû û
iZýaû\ú-ùPZ^û IWÿ ò @ û iûjò Z ýùe
RûZúdZûaû\ú bûa]ûeû iéÁò Keòaûùe [ôfû _âcêL
ù_âeYû û cû^aa¦^û [ôfû Gjûe @^ýZc @û\gð ö
1921 ciòjûeê bûeZahðùe cjûcôûMû§úu
ù^ZéZùß e @ûe¸ ùjfû cêqò iõMâûc û IWÿgò ûùe c¤
Zûjû _âbûa aòÉûe Kfû û C}kcYò ùMû_a§ê \ûi
ù^ùf Zûjûe ù^ZéZß û Gjò icdùe RûZúd Kaò
aúeKòùgûe \ûi I aû‚û^ò]ô cjû«ò eP^û Kùf
RûZúd C\þùaû]^cìkK MúZòKû û iZýaû\ú _aðe
@aiû^ ^ NUêYê IWÿò@û iûjòZýùe @ûe¸ ùjfû
iaêR ùPZ^ûe ^ìZ^ _að (1921-1935) û
Gjò _að e _ûRY Zeê Y ùfLK ùjùf
@^Ü\ûgue eûd, Kûkò¦úPeY _ûYòMâûjú,
ùa÷KêY×^û[ _…^ûdK, geZP¦â cêLûRðú I
jeòje cjû_ûZâ û Gcû^u ùfLûùe _âKûg _ûAfû
Ê_Ü , KÌ^û, ù_â c , ù~øa^, _â K é Z ò I
ùiø¦~ðýùaû]e ^û^û bûa I bûa^û û Gcûù^
icKûkú^ Êû]ú^Zû iõMâûc Z[û iZýaû\ú ùPZ^û
_âZò @^ûiq ejòùf ö Kûkò¦úPeY MÌ, KaòZû,
C_^ýûi, _âa§, icûùfûP^û @û\ò eP^û Kùf û
1930 ciòjû _eaðú icdeê Zûue iâÁû cû^i
Kâcgü _âMZòaû\ú bûa]ûeû _âZò @ûKéÁ ùjûAQò û
‘cûUòe cYòh’, ‘fêjûe cYòh’, ‘@ûRòe cYòh’,
‘cêqûMWÿe lê]û’ Gaõ ‘@cePòZû’ Zûue _âiò¡
C_^ýûi û ùi c¤ ajê MÌe iâÁû û cû^aaû\ú
bûa]ûeû I Mû§òaû\ Zûu MÌ I C_^ýûie
_âûYiû û Zûue KaòZû Kâcgü Ê_Ü I KÌ^ûeê
_âMZòaû\ú bûa]ûeûKê MZò Keò~ûAQò û @^Ü\ûgue
IWÿ@ò û bûhûùe KòQò KaòZû I _âa§ eP^û Kfû_ùe
1926 ùakKê IWÿò@û bûhûKê QûWÿò ù\A awkû
bûhûKê @û_ùYA ù^ùf û ùa÷KêY×^û[ @ûRúa^
KaòZû ùfLê[ôùf û ‘Kûaý id^’, ‘CeûdY’
@û\ò Zûue KaòZû Mâ^Ú û geZ P¦â I jeòje c¤
ùKùZK KaòZû eP^û Keò[ôùf û iZýaû\ú
@û\gðùe @^ê_ûâ YòZ eZÜûKe _Zò [ôùf RùY aògÁò
_âûa§òK û Zûu aýZúZ ùcûjò^ú ùcûj^ ùi^û_Zò,
aò_ò^ aòjûeú eûd, aâR aòjûeú cjû«ò,
K_òùkgße \ûg _âcêL _âa§ eP^û Keò IWÿò@û
iûjòZýKê icé¡ Keò[ùô f ö D^aòõg gZû±úe ùgh
bûMùe RM^Üû[ _ûYò MúZûbò^d RMZùe ù~Cñ
]ûeû iéÁò Kùf ùi[ôùe _eòað^ @ûYò ùa÷¾a
_ûYò, ùMû_ûk \ûg, aûkKé¾ cjû«ò, Ké¾_âiû\
aiê, Ké¾ _âiû\ ùaùjeû ^ìZ^ PcK iéÁò Kùf û
80
bòKûeúPeY _…^ûdK, Kûc_ûk cògâ _âcêL
^ûUK eP^û Keò[ôùf c¤ ^ûUýbûeZú @gßò^ú
Kêcûe ùNûh Êû]ú^Zû fûbe _ìað Zòeòg ahð
Kûk ^ûUK eP^û Keò IWÿò@û iûjòZýKê E¡òc«
Keò[ôùf û Zûu ePòZ ‘ùKûYûKð’, ‘Kkû_ûjûW’,
‘ùMûaò¦ aò\ýû]e’, ‘ùKgeúMw’, ‘búhà’,
‘iûaò Z â ú ’, ‘iûfùaM’, ‘a§ê cjû«ò ’ ,
‘gâúùfûK^û[‘, ‘ZûRcjf’, ‘_ûAK _ê@’, ‘IWÿ@ò û
Sò@’, ‘K_òùk¦â ù\a’, ‘eNê @elòZ’, ‘\ûiò@û
aûCeú’, ‘gâúc¦òe’, ‘PhûSò@’ @û\ò ^ûUKûakú
IWÿ@ò û ^ûUý iûjòZýe c¤_aðùe CùfäLù~ûMý iéÁò û
bûeZúd cêqò-iõMâûcKê @af´^ Keò
RûZúdZûe bûa Zew icMâ bûeZe ùfLKcû^u
jé\dùe ZewûdòZ ùjûA CVò[ôfû û Mû§òaû\ [ôfû
ùiKûke _â]û^ @û\gð û 1930 ciòjû _ùe
cûKðiþ aû\ bûeZahðùe Kâùc _âbûa aòÉûe Kfû ö
ùijò @û\gðùe @^ê_âûYòZ ùjûA bMaZú PeY
_ûYòMûâ jú 1935 ciòjû Wòùi´e cûiùe ^a~êM
iûjò Z ý iõi\ _â Z ò Â û Kùf I Gjò iõi\
@û^êKìfýùe _âKûg Kùf ‘@û]ê^òK’ (1936
ùc) _ZâòKû û _âMZòaû\ú @ûbòcêLý ù^A _ZâòKûe
ùjfû MZò û bMaZú PeY, @^« _…^ûdK,
iê^¦ Ke _âcêL Gjò ^a~êM iõi\e ibý
ùjùf ö cûKðþiaû\ I _âMZòaû\ \ßûeû @^ê_âûYòZ
ùjûA ajê ùfLK iûjòZý iéÁò Kùf û bMaZú
PeYue ‘gòKûe’, ‘jûZêWò I \û’, ‘Rúa^e
icû]ô’, ‘Rwfú’ @û\ò MÌ I aòaò] _âa§, Kûkò¦ú
PeYue ‘@ûMûcú’, ‘~û\êNe’, ‘ùcû KaòZû’ @û\ò
KaòZû ijòZ @^« _…^ûdKue ‘eqgòLû’,
‘gû«ògLò û’, ‘KòZò , ‘Z_ðY’ Kùe @ûRò’ iyò\û^¦
eûCZeûdue ‘@bò~û^’, ‘bû^êcZúe ù\g’,
‘aûRò eûCZ’ @û\ò KaòZû _êÉK, eNê^û[ \ûi,
iê^¦ Ke I c^ùcûj^ cògâue KaòZû I MÌ
_âMZòaû\ú _aðe icKûkùe cûdû]e cû^iòõj,
eû]ûùcûj^ MW^ûdK I _ùe _ùe aòù^û\
P¦â ^ûdK, KêõRaòjûeú \ûg _âcLê KaòZû eP^û
Kùf ö cû^iò õ ju Kaò Z û ù_â c , _â Y d,
ùiø¦~ðýùaû], RûZúdZûùaû] I cû^a-a¦^ûe
cûcòðK @ûùfLý û eû]ûùcûj^ MWÿ^ûdK RùY
aògÁò Mû[û Kaò û Zûu KaòZûùe c¤ RûZúdZûùaû]
I cû^a-a¦^û cêLý iÚû^ MâjY Keò@Qò û iyò\û^¦
eûCZeûd I Ké¾P¦â Zâò_ûVú c¤ Êû]ú^Zûe ajê
_ìaðeê KaòZû ùfLô @ûiê[ôùf û Êû]ú^Zû _ùe c¤
ùicûù^ KaòZû ùfLô@Q«ò û iyò\û^¦ _âMZòaû\ú
KaòZû eP^ûeê MZò Kùf _âùdûMaû\ú KaòZû eP^û
ùlZâKê û ‘_fäúgâú’, ‘@bò~û^’, ‘bû^êcZúe ù\g’,
‘aûRòeûCZ’, ‘_ûŠêfò_ò’ @û\ò Êû]ú^Zû _ìaðaðú
KaòZû _êÉK û Gjò icdùe c¤ ùi eP^û Keò[ùô f
‘PòZâMâúa’ _eò C_^ýûi, ‘cgûYòe `êf’, ‘cûUòe
ZûRþ’ _eò MÌ _êÉK û Êû]ú^Zû _ùe ‘ÊMZ’
‘KaòZû-1962’, ‘KaòZû-1969’, ‘KaòZû-
1974’, ‘KaòZû-1985’, ‘KaòZû-1994’,
‘KaòZû-2004’ @û\ò KaòZû _êÉK I ùKùZûUò
@ûùfûP^û Mâ^Ú _âKûg _ûA@Qò û Zûue @ûcô PeòZ
‘CeKl’ \êAUò bûMùe _âKûgòZ û
Êû]ú^Zû _ìaðeê KûjÜëPeY cjû«ò RùY
aògòÁ J_^ýûiòK bûaùe @ûaòbìðZ ùjûA eP^û
Kùf ‘aûfòeûRû’, ‘jû’@^ܒ, ‘_kûZK’, ‘gûÉò’
@û\ò C_^ýûi û Êû]ú^Zû _ùe c¤ ùi _âKûg
Kùf ‘S¬û’, ‘aRâaûjê’, ‘Zciû Zúùe’, ‘QêUùò f
81
NU’, ‘ùcfûYò cûMêYò’ @û\ò C_^ýûi û Êû]ú^Zû
_ì a ð e ê eûRKò ù gûe eûd, eûRKò ù gûe
_…^ûdK, _âûYa§ê Ke c¤ MÌ eP^û Keò[ò ùô f û
Êû]ú^Zû _ùe c¤ ùicûù^ MÌ eP^û KeòQ«ò û
eûRKòùgûe _…^ûdK RùY MûÌòK I J_^ýûiòK
bûaùe _eòPZò ö @^« _âiû\ _Šû, eûc _âiû\
iòõj, PKâ]e cjû_ûZâ, eûcP¦â @ûPû~ðý _âcêL
@ûjêeò ùKùZ RY MÌ I C_^ýûi ùfLô IWÿò@û
iûjòZýKê icé¡ Keò[ôùf û Êû]ú^Zû fûb _ùe
IWÿ ò @ û iûjò Z ýùe _û½ûZý iõKâ c Y `kùe
@Zýû]ê^òK ~êMe ùjfû Cù^àh û Gjò icdùe
icûR @ù_lû aýqò- cYòhUò _âû]û^ý fûb Kfû û
Êû]ú^Zûe Ê_Ü bw, MYZªe aý[ðZû, @û\gð I
cìfýùaû]e @ald, @ÉòZßaû\ú ùPZ^û AZýû\ò
^û^û aòhd iûjòZýùe _âKûg _ûAfû û KaòZû,
MÌ, C_^ýûi ^ûUK @û\ò iaê ùlZâùe ùjfû \îZ
_eòað^ û iyò\û^¦ eûCZeûd ‘_ûŠêfò_ò’ùe
@û]ê^òK ùPZ^ûe ù~Cñ eì_ @u^ Keò[ôùf Zûjû
Êû]ú^Zû _eaðú Kûkùe ^ìZ^ eì_ùe Mêe_ ê iâ û\
cjû«ò, ùaYê]e eûCZ, Pò«ûcYò ùaùjeû,
Ké¾PeY ùaùjeû, ecûKû« e[, iúZûKû«
cjû_ûZâ, eûùR¦â Kòùgûe _Šû, \ú_K cògâ,
jeòje còg,â KckûKû« ùfuû, _âZb ò û gZ_[ú
_âcêLu KaòZûùe _âKûg _ûAfû û @_e_lùe
_âMZòaû\ú @ûbòcêLýKê ù^A @^« _…^ûdK,
eaò iòõj, aâR^û[ e[, eNê^û[ \ûi _âcêL
eP^û Kùf KaòZû ö
 Êû]ú^Zû _ìaðeê ùMû_ú^û[ cjû«ò ecý
eP^û, MÌ I C_^ýûi ùfLô @ûiê[ôùf û @û\òaûiú
Rúa^]ûeûKê ù^A IWÿò@û iûjòZýùe _â[ùc
ùMû_ûkafäb \ûi eP^û Keò[ôùf ‘búcû bìdûñ’
(1908) C_^ýûi û ùMû_ú^û[ cjû«ò ùijò
]ûeûùe @û_Yûe \lZû _â\gð^ Kùf û Zûue
‘\û\òaXê ûÿ ’, ‘_eRû’, ‘@céZe i«û^’, ‘gòabûA’,
‘@_j’, ‘@^ûc’ @û\ò @û\òaûiú Rúa^]ûeûKê
ù^A ePòZ C_^ýûi û Gjû aýZúZ ‘jeòR^’
‘eûjêe Qûdû’, ‘\û^û_ûYò’, ‘cûUòcUûk’, ‘@ûKûg
iêù¦eú’, aê¦ûG _ûYò, @û\ò Zûue C_^ýûi I
‘Nûi`êf’, ‘CWÿ«û LA’, ‘Mê¯Mwû’ @û\ò Zûue
MÌ _êÉK û iêùe¦â cjû«ò c¤ Êû]ú^Zû _ìaðeê
MÌ I C_^ýûi eP^û Keò[ôùf I Êû]ú^Zû _ùe
céZêý _~ðý« c¤ ùfLô Pûfò[ôùf û ‘a]ì I _òâdû’
‘@§ \òM«’, ^úkùg÷k’, ‘^úkû\òâ aòRd’,
‘Ké¾ûùaYúùe iõ]ýû’, ‘jõiMúZò’, ‘Kûkû«e’,
‘iaêR _Zâ I ]ìie ùMûfû_’, ‘ceûke céZêý’,
‘cjû^òaûð Y’, ‘cjû^Meúùe eûZò’â , ‘Iü KûfþKûUû’, ùMû_ûk ùQûUeûd, bõR Kòùgûe _…^ûdK,
‘\êA iúcû«’, ‘Kaò I ^ðKú’, ‘eûR]û^ú I
@^ýû^ý M̒, ‘~\êaõg I @^ýû^ý M̒ @û\ò
Zûue MÌ _êÉK ö ùi c¤ RùY icûùfûPK,
_âûa§òK, @ûcôKûjûYú I bâcYKûjûYú ùfLK
bûaùe iê_eòPòZ û Êû]ú^Zû _ùe @^ýû^ý
K[ûKûecû^u c¤ùe aûcûPeY còZ,â Kòùgûeú
PeY \ûi, cù^ûR \ûi, Ké¾ _âiû\ cògâ,
cjû_ûZâ ^úkcYò iûjê, gû«^ê @ûPû~ðý, ai«
Kêcûeú _…^ûdK, ai« Kêcûe gZ_[ú,
ùMûaò¦ \ûi, P¦âùgLe e[, eaò _…^ûdK,
aúYû_ûYò cjû«ò, eûcP¦â ùaùjeû, aòbìZò
82
_…^ûdK I _â Z ò b û eûd _â c ê L u ^ûc
Cùfä L ù~ûMý û Êû]ú^Zû _eað ú Kûkùe
bê a ù^gß e ùaùjeû RùY CyùKûUúe
ecýePK, MûÌòK I bâcY KûjûYú ùfLK bûaùe
@û_Yûe \lZû _â\gð^ Keò@Q«ò û Êû]ú^Zû _ìaðeê
C_^ýûi I KaòZû eP^û Keò ~gÊú ùjûA[ôaû
jùeKé¾ cjZûa Êû]ú^Zû _ùe ^òeazò^Ü
bûaùe KaòZû, MÌ, C_^ýûi I ecýeP^û
ùfLôQ«ò û ‘Mûñ cRfòi’þ Zûue Pò«ûcìkK ecýeP^û
I _âa§ û ‘ÊMðùe AceùR^þiò’ Zûue GK MÌ
_êÉK û ‘^ìZ^ ]cð,’ ‘_âZòbû’, ‘@aýû_ûe’,
‘UûCUe’, ‘ZéZúd _að’, ‘DùYAgò gj _Éeú’
Zûue C_^ýûi û ‘Suûe’ (1949) _ZòâKû
cû¤cùe Êû]ú^Zû _eaðú IWÿò@û iûjòZýe ^a
^òcûð Y ùlZâùe Zûue bìcKò û MêeZê _ß ‰ì ð ö ‘iû]^ûe
_ù[’ I ‘@ûeaiûMeeê PòfKò û’ Zûue @ûcôPeòZ û
Êû]ú^Zû _ìaðeê I _ùe IWÿò@û ^ûUK eP^û
ùlZâùe KûkúPeY _…^ûdK, eûcP¦â cògâ,
Kck ùfûP^ cjû«ò, eNê^û[ _Šû, bêaù^gße
cjû_ûZâ I Ké¾_âiû\ ùaùjeû _âcLê ue @a\û^
@^ÊúKû~ðý ö KûkúPeYue ‘bûZ’, ‘eqcûUò’,
‘@bò~û^’, eûcP¦â cògâue ‘ bûAbûCR’,
‘Neiõiûe’, bõRKòùgûeue ‘cûYòKù~ûWÿò’,
‘Rdcûfý’, ùMû_ûk ùQûUeûdue ‘beiû’,
‘_eKfc’ @û\ò ^ûUK GK\û IWÿ ò g ûe
ewccû^uùe Pjk _KûA[ôfû û cù^ûeõR^
\ûiue ‘@ûMûcú’ I ‘iûMe c^Ú^’ ^ûUK _ùe
_ùe IWÿò@û ^ûUKe ùjfû _eòað^ û _ùe
cù^ûeõR^ eP^û Kùf ‘@eYý `if’,
‘a^jõiú’, ‘g±fò _ ò ’ , ‘KûVùNûWÿ û ’, cû^iò õ j, ^Uae iûc«eûd, Ké ¾ PeY
‘^¦òKûùKgeú’, _eò ^ìZ^ ùg÷kúe ^ûUK û Gjò ùaùjeû, aõgú]e cjû«ò _âcêL IWÿ@ò û iûjòZýe
^ìZ^ _âûùdûMòK ùg÷kúKê ù^A aògßRòZþ \ûi, AZòjûi eP^û Keò@Q«ò û (Gjò icdùe c¤ gògê
aòRd còg,â eùcg _âiû\ _ûYòMûâ jú _âcLê ^ûUK iûjòZýe ùjûAQò aòKûg) û ajê iûjòZý _ZòâKû I
eP^û Kùf û i´û\_Zâ _âKûg _ûA @û]ê^Kò IWÿ@ò û iûjòZýe _âKûg
IWÿ@ò û ^ûUK ijòZ MÌ, C_^ýûi c¤ ^ìZ^ I _âiûeùe ù_âeYû_â\ bìcòKû ù^A@Qò û
^ìZ^ _eúlû ^òeúlû ù\A MZò Kfû û IWÿò@û _âa§ IWÿò@û iûjòZýe @Zýû]ê^òK _aðùe aýqò-
I ecý eP^ûe c¤ aòKûg ùjfû û Ké¾P¦â ÊûZªý, @ûcô@ù^ßhû I aûcûaû\ aû ^ûeúaû\
_ûYòMâûjú, iZý^ûeûdY eûRMêeê, _ecû^¦ aòùgh MêeZê ß ù^A@Qò û @û]ê^Kò Zû ^ûcùe iûjòZýe
@ûPû~ðý, Pòe¬^ \ûi, i\ûgòa cògâ, ùK¦âeê cYòhKê ^òaðûi^ KeûMfû û AZòjûi I
P¦âùgLe e[, cjû_ûZâ ^úkcYò iûjê, geZ @û\gðe céZêý ùNûhYû KeûMfû û iûjòZý ùjûAMfû
Kêcûe cjû«ò, aûcûPeY còZ,â _âcLê IWÿ@ò û _âa§ GKû« aýqòMZ Pò«û I ùPZ^ûe eì_ aò^ýûi û
I ecýeP^û ùlZâùe ^òR _âZòbûe _eòPd KaòZû ùjfû \êùaûð¤ û MÌ c¤ jeûA aiòfû MÌZß ö
ù\AQ«ò û Êû]ú^Zû _eaðú Kûkùe @ûcôPeòZ ^ûUK @ûC \gðKuê @ûKhðY Kfû ^ûjó û G_eò
eP^û Keû~òaûe ùMûUòG ^ìZ^ _âaYZû _âKûg @aiÚûùe Ce @û]ê^òK _aðe ùjfû Cù^àh û
_ûA@Qò û _âûd gZû]ôK @ûcôPeòZ ùfLû~ûA Gjò iûjòZýe ùK¦âùe _êYò [ùe cYòhKê iÚû_^
aòbûMUò IWÿò@û iûjòZýùe GK i¹û^R^K iÚû^ KeûMfû ö _eõ_eû^êi§û^ I Zûe _ê^üiõiÚû^,
MâjY Keò@Qò û bâcY KûjûYú ajê iõLýûùe ePòZ ùfûKû^êhw I ùfûKûd Pò«û]ûeû MêeêZß fûb
ùjûA IWÿ@ò û iûjòZýùe MêeZê _ß ‰ì ð iÚû^ MâjY KeòQò û Keò iûjòZýKê _â\û^ Kfû ^ìZ^ Rúa^ú gqò û
Êû]ú^Zû _ìaðKûkeê icûùfûP^û ùfLû~ûA[ôùf IWÿò@û iûjòZý Ce-@û]ê^òK _aðùe MZò Keò
c¤ Êû]ú^Zû _eaðú Kûkùe icûùfûP^ûe @û_Yûe cûUò ]eòaûKê ùPÁû KeêQò û @ZGa @û]ê^Kò
ùjûAQò bìùdûaòKûg û cûdû]e cû^iòõj, iêùe¦â IWÿ@ò û iûjòZý \úNð GKgZ QZòg ahð c¤ùe ùKùZ
cjû«ò, ^Uae iûc«eûd, ^ùe¦â ^û[ cògâ, _eúlû ^òeúlû ù\A MZò Keò@ûiò@Qò û Zûjû @ûC
KêõRaòjûeú \ûg _âcLê IWÿ@ò û icûùfûP^û ùlZâùe _QKê ù`eò Pûjó ^ûjó û @ûMKê @ûMKê Zûjû MZò
^òR ^òRe \lZû _â\gð^ Keò@Q«ò û _ìaðeê _ŠòZ KeòPûfòQò û RûZúd iõ_Kð _âZòÂû ijòZ @û«RðûZòK
aò^ûdK cògâ icûùfûP^û ùfLôaû ijòZ IWÿò@û iõ_Kð _âZÂò û Keòaûùe ic[ð ùjûA_ûeòQò û iûjòZýe
iûjòZýe AZòjûi ùfLô[ôùf û _ùe _ùe _ŠòZ aòòbò^Ü aòbûMùe IWÿò@û iûjòZý ù~ ÆÁ cê\âûu
iì~ðý^ûeûdY \ûg, iêùe¦â cjû«ò, cûdû]e eLòQò Zûjû _ûVK ijRùe C_faþ]ô Keò[ûG û
* aûcûaû\ aû ^ûeúaû\- AõeûRòùe ù`cò^òRòcþ Kêjû~ûG û ^ûeú-cêqò, ^ûeú -ÊûZªý, ^ûeú-
@]ôKûe iìPòZ û
83
 _âgÜûakú
^òŸòðÁ CecìkK :
1. 1822 ciòjûeê LâúÁòdû^ còg^ûeúcûù^ IWÿògûùe K’Y _âZòÂû Keò[ôùf ?
K) Pyð L) ù_âi
M) còg^ Äêf N) \ûZaý PòKò›ûkd
2. 1866 ùe ‘C}k \ú_òKû’ _ZòâKûe iõ_û\^û KòG Keê[ôùf ?
K)c]êiì\^ \ûi
L) eûcgue eûd
M) ùMøeúgue eûd
N) eû]û^û[ eûd
3. ùKCñUò Kaòae eû]û^û[u KéZò ^êùjñ ?
K) aòùaKú L) AZûfúd ~êaû
M) ùK\ûeùMøeú N) @aieaûiùe
4. ‘K^KfZû’ C_^ýûie ePdòZû KòG ?
K) Mwû]e ùcùje
L) `Kúeùcûj^ ùi^û_Zò
M) ^¦Kòùgûe ak
N) eû]û^û[ eûd
5. ùKCñ KéZòUò iyò\û^¦ eûCZeûdue ?
K) Kûkû«e L) gòabûA
M) cgûYòe `êf N) aRâaûjê
6. ‘@bò~û^’ ^ûUKe ePdòZû KòG ?
K) ùMû_ûk ùQûUeûd
L) KûkúPeY _…^ûdK
M) b¬Kòùgûe _…^ûdK
N) Kck ùfûP^ cjû«ò
84
lê\â CecìkK :
7. iì~ðýûÉ ^òfûc @ûA^þ \ßûeû IWÿò@û R^Zû Kò_eò lZòMâÉ ùjùf ?

8. bûeZahðùe aâûjàicûRe _eòKÌ^û KòG Keò[ôùf ?

9. IWÿò@û iûjòZýe _â[c _âa§e ^ûc ùfL û

10. Kaòae eû]û^û[ eûdue Kò Kò KéZò ejòQò?

11. IWÿò@û bûhû iêelû ^òcò `Kúeùcûj^ue @a\û^ iõ_Kðùe ùfL û

12. aûcŠû eûRibûeê `Kúeùcûj^ ùKCñ C_û]ô _ûA[ôùf ?

13. ‘KéhK iwúZ’ e ePdòZû KòG ?

14. @û]ê^òK IWÿò@û iûjòZýe _â[c ^ûUýKûe KòG?

15. IWÿò@û iûjòZýe _â[c _ì‰ðûw C_^ýûie ^ûñ K’Y ?

16. ùMû_ûkP¦â _âjeûRue ùKCñUò GK @ld Kúòð ?

17. iZýaû\ú _aðe cêLý @û\gð K’Y [ôfû ?

18. iZýaû\ú a^aò\ýûkde Ê^ûc]^ý gòlKcû^ue ^ûc ùfL û

19. ‘ùKûYûùKð’ ùKCñ Kaòue KéZò ?

20. Kaò Kê«kûKêcûeúue ù~ùKøYiò Zòù^ûUò KéZòe ^ûc ùfL û

21. iaêR ùPZ^ûe _ûRY _âcêL ZeêY iûjòZòýK KòG ?

22. bûeZúd Êû]ú^Zû iõMâûcKê R^cû^iùe _eòPòZ Keòaû_ûAñ RûZúd C\þùaû]^cìkK IWÿò@û
MúZòKû ùKCñcûù^ eP^û Keò[ôùf ?

23. ^a~êM iûjòZý iõi\e _âZòÂûZû KòG ?

85
24. Kaò cûdû]e cû^iòõj I eû]ûùcûj^ MW^ÿûdKu KûaòýK aòùghZß iõ_Kðùe ~ûjû RûY ùfL û

25. Êû]ú^Zû _ìaðeê I Êû]ú^Zû _ùe MÌ I C_^ýûi ùlZâùe ùKCñcûù^ iàeYúd ?

26. ‘búcûbìdûñ’ C_^ýûie ePdòZû KòG ?

27. iêùe¦â cjû«òue ù~ùKøYiò \êAUò KéZòe ^ûc ùfL û

28. ‘Mûñ cRfòiþ’e ùfLK KòG ?

29. IWÿò@û iûjòZýe AZòjûi- ùKCñ ùKCñ iûjòZý MùahK ùfLô@Q«ò ?

30. IWÿò@û bûhûùe MúZûbò^d eP^û Keò[ôaû \êARY ~gÊú iâÁûu ^ûc ùfL û

Zêc _ûAñ Kûc :

31. IWÿò@û iûjòZýe AZòjûi iõ_Kðùe RûYòaû_ûAñ @aie icdùe aò\ýûkd _ûVûMûeeê ajò iõMâj
Keò _Xÿ û
32. ZêcKê bf fûMê[ôaû Kaò aû ùfLKu Rúa^ú I KéZòMêWÿòKê iõMâj Keò _Xÿ I ZûfòKû Ke û
u

86
MÌ

Kkò~êMe icû¯ò Gaõ cògâaûaê

l bêaù^gße ùaùjeû
(1916-2001)
ùfLK _eòPd :
bêaù^gße ùaùjeû KkûjûŠò Ròfûä e Lêiûð fòMWê ûÿ Mâûcùe R^àMjâ Y Keò[ùô f û ùi aéùò e A¬ò^d
ò e
[ôùf û IWÿò@û lê\âMÌ, ecýeP^û, @ûcôRúa^úcìkK C_^ýûi ùfLôaûùe Zûue KkûPûZêeú aûeò
ùjûA_ùWÿ û ùi eP^û Keò[ôaû IWÿò@û lê\âMÌ MêWÿòK iõKkòZ ùjûAQò K[û I f[û, `e `e CùWÿ,
@û^þiûeú PûPû Gaõ @^ýû^ý MÌ, cªúae _êÉKùe û Zûu ‘gêY-_eúl’ _êÉKUò ùgâ _âa§
_êÉKbûùa IWÿògû iûjòZý GKûùWÿcú Ze`eê 1977ùe _êeÄéZ û @ûcôRúa^ú @û]ûeòZ C_^ýûi ‘Mûñe
WûK’ _ûAñ 1994 ciòjûùe ùi gûekû _êeÄûe _ûA[ôùf û
‘Kkò~êMe icû¯ò I cògâaûaê’ lê\âMÌ ‘Suûe’ _ZòâKûe G_âòf, 1984 iõLýûùe _âKûg
_ûA[ôfû û MÌUò ‘@û^þiûeú PûPû’ Gaõ @^ýû^ý M̒ ajòùe iõKkòZ û _âûYúRMZe cû^ùaZe
_lúcû^u _âZò cYòhe gâ¡û I ùicû^u bûhû aêSòaû _eòù_âlúùe cû^a Rúa^Kê aêSòaû jûiýKe
eúZòùe a‰ðòZ û
c Yòh cê Š e L_ê e ò Zùk @Zýû]ê ^ ò K ùaùkùaùk Xòfû ùjûA_ùWÿ Gaõ ù~_eò Xòfû
KûeLû^ûUòG @ûC Zû’ iûwKê ùMûUûG KµêýUe Äé C_ùe @ûiÚû^ cûWÿò aiò[ôaû KûeLû^ûe cûfòK
ùK¦âiÚû_òZ ùjûA ejò[ôaû K[û icÉuê RYû û ^òùR c¤ UòKòG ùZXÿû ùjûA _Wÿ«ò û G_eò ùZXÿû
ù~ùKøYiò KûeLû^ûe aòbò^Ü iÚû^cû^uùe aòbò^Ü cYòhcûù^ iû]ûeYZü GKRò\ò@û, GK gòwû, GK
~ª_ûZò L¬ûùjfû ùaùk ùQûU aWÿ @iõLý ù_- ]iò@ð û û @ù§e ^Meúe @aêSû eRûu _eò ùicûù^
Äé-Lòf-Kû ù~_eò aýajéZ ùjûA[ûG, GA L_êeò ~ûjû aêSò[ôùa aêSò[ôùa û
Zk KûeLû^ûùe c¤ ùi_eò ù_-Äé cû^ ù~ _ê^½ cêŠ ù~ZòKò aWÿ, ùi cêŠe @]ôKûeú
aýajéZ ùjûA[ôa, ùi[ôùe iù¦j ^ûjó û ~ª_ûZò ùiZòKò _âZòbûaû^ ùaûfò ùfûùK Kj«ò û ùi_eò
L¬ò fû ùaùk KûeòMe ùcKû^òKe iûcû^ý _âZòbûaû^ aWÿ cêŠò@ûu L_êeò-Zk KûeLû^û
@iûa]û^Zû ù~ûMñê ùjC @[aû KkKaþRûcû^ue @ù_lûKéZ aWÿ ùjûA[ôaûeê ùi[ôùe fûMò[ôaû
KâcûMZ aýajûe ù~ûMñê ùjC, \ò PûeòUû ù_ Äé ù_-Äé Gaõ ùi bòZeê Xÿf ò û ùjûA[ôaû Äée iõLýû
87
c¤ @ù_lûKé Z ùagú û GA ù^ù_ûfò d ^
jòUfecûù^ Zûu ùZzðû ^Re ù^A ù~Cñ Kûcùe
fûM«ò, fûMò[û«ò- ù\a-\û^a _gòaûKê bd
Keê[ôaû iÚû^Kê ]iûA _g«ò û Lûf Xò_ ^cû^ò
icÉuê ùVfò ù_fò @ûMKê cûWÿò Pûf«ò, GbùeÁ
géw PXÿ«,ò icê\eâ @KûZKûZ _ûYòùe Wêa cûe«ò,
P¦â _éÂùe IjäûA _Wÿ«ò, cj¹\ ùZûMfKu _eò
\ò f ä ú eê ù\øfZûaû\ I ù\øfZûaû\eê \ò f ä ú
ùjC[û«ò ö
cò g â a ûaê ù~ G_eò RùY @iû]ûeY
_âZòbûaû^ aýqò, ùiK[û Rdù\a RûYò[ôùf û
Zûu eúZò^úZò Pûfò PkY RYûA ù\C[ôfû ù~
Zûu cêŠe ùKùZ Äé Xÿòfû û Kò«ê ùi\ò^e Zûu
Xÿw ew ù\Lò Rdù\au @ûguû ùjfû ù~
cògâaûaêu cêŠe L_êeò-Zk KûeLû^ûe ù~Cñ
ùMûUòG @õgùe fûMò[ôaû MêWòG ^Uþ GKû iwùe
Xÿòfû ùjûA~òaû `kùe @[aû ùKùZK ùaûfþU
GKû iwùe QòŠò~òaû ù~ûMêñ KûeLû^ûe `ûùk
GKû[ùe bêgêWò _WÿòQò û
Leû QêUò ieò @ûiòfû ùakKê Rdù\a aûaêu
Sò@ ieòZû Zû’ _ê@Sò@uê ]eò NeKê ù`eê[ûG û
ùUâ^ Z ùÁi^ùe cûZâ \êA cò^òUþ Vò@û jêG û Sò@
Gaõ ^ûZò ^ûZêYúuê ùek MûWÿòùe ^òùR aiûA
ù\A @ûiòùa ùaûfò Rdù\a iÈúK ùKiòwû
ùÁi^Kê ~ûA[û«ò û ùUâ^ _jòfû _ùe Zûu Waû
_ûLùe ^ûZò ^ûZêYúcûù^ ~[ûeúZò @ûBuò RûaêWÿò
]eòùf Gaõ @ûB iùKAaûKê @ûe¸ Kùf û
ùicû^u iêñ iêñ bòZùe ùekMûWÿò c¤ iê’ iê’ Keò Keêñ Keêñ Kjòùf - ‘bûA^û- cêñ @û_Yuê GcòZò
ù\fûYò - RûYò Rdù\a ^ûZò - ^ûZê Y úcû^uê PcKûA ù\aò ùaûfò iÚòe Keò @ûMeê @û_Yu Kûeþ
ùKøYiòcùZ MûWÿò C_eKê CVûA ù\AQ«ò Kò ^ûjó, bòZùe aiò ~ûAQò û ùcû ùRûAñue Z baû^ú_ûUYû
88
ùUâ^ PûfòaûKê @ûe¸ Kfû û Zû’ _ùe KòQò \ìe
jûZ jfûjfò û eêcûf jfûAfû ùakKê ùUâ^ ùcûWÿ
ù^fû ù~ @ûC KòQò \ògòfû^ò û
^ûZò ^ûZêYúu ùKùZ \ò^e @û^¦ ùKûkûjk
_ùe G aòùz\ û aòhû\beû c^ ù^A Rdù\a
Zûu Èúu ij ùÁi^ QûWÿò Kûe þ @ûWÿòKò @ûiêQ«ò,
@^êcû^ Kùf ù~ Zûu Kûeþùe ùfûK bòð û G
cìLðMêWÿûK _âûAùbUþ KûeKê bWÿû MûWÿò ùaûfò ]eò
ù^A @ûMZêeû aiò MùfYò bûaò ùi eûMùe Èúuê
_Qùe _KûA MûWò _ûLKê cûWò @ûiêQ«ò, ji @ûC
Kûge ùMûUûG @nêZ i¹ògâY gêYò ù~CñVò [ôùf
ùiAVò UòùK [còMùf û cù^ ùjfû ùi ji @ûC
LŠòKûg Zûue ùagþ _eòPòZ û MûWÿò _ûLKê @ûiò
ùi ù~còZò bòZeKê @^ûA ù\AQ«ò RùY Sò@e
cêjñ ù\Lò Zûue cù^ ùjfû cêjñUò PòjÜû PòjÜû û
iûc^û iòUþùe RùY ùKjò bâ\ùfûK \ò’RY ùQûU
Qê@ûuê ù^A aiòQ«ò û _Q_U iòUþùe G Sò@ Gaõ
ùMûUûG iù`Zþ \ûXÿò û Rdù\a K’Y Keòùa aêSò
^_ûeò af af @^ûA[ôaû ù\Lò \ûXÿòaûfû aêXÿû
_ûUòùe ù`ûUKû `UûA ‘ùj-ùj-ùj’e ùMûUûG
fje QûWÿò ù\ùf û iaðÊß iõelòZ ùi ji
^òüiù¦jùe RYûA ù\fû ù~ \ûXÿaò ûfû b\âùfûKUò
Êdõ cògâaûaê, Zûu _ûLùe aiò[ôaû Sò@ ù~
ùMøeú, ùi[ôùe @ûC iù¦j ^[ôfû û Rdù\a
Lêiòùe Pò}ûe Kùf - @ûùe - cògâaûaê...@ûC
ùMøeú ...Zê ?
cògâaûaê MûWÿò bòZeê aûjûeò _Wò ^cÄûe
KùfRKê a\kò ùjûA~ûAQò - Leû QêUò _ùe
KùfR ùLûfòaû _â[c \ò^ jó ^ì@û ù_ûÁùe ù~ûM
ù\aû K[û - Kò«ê ^ì@û ijeùe ùKCñVò KòQò VòKYû
^ûjñ û ùMøeú GùY Rò\þ Kfû ù~ ùi cìkeê @ûiò
bWÿû Ne VòKþ Keò ejòa @ûC _òfûuê Äêfùe
QûWÿaò ö cêñ aò ù\Lòfò iZùe UòùK ùWeò ùjûAMùf
iû^ Qê@ûuê ùKøYiò Äêfùe iòUþ còùk^ò- @û_Y
Gùa baû^ú_ûUYûùe ejêQ«ò RûYò \òù^ \ò \ò^
_ûAñ @û_Yu _ûùL ejòMùf c¦ jê@«û ^ûjó bûaò
ùicû^uê iûwùe ù^A @ûiòfò ö `äûU`cð aûjûùe
Lûfò MûWòUòG ù\Lò @ûMZêeû bf iòUþ iaê \Lf
Keò ù^A[ôaû CPòZ bûaò _ûLKê @ûiò ^´e ù_äU
ù\Lò, cù^ ùjfû MûWÿòUò ùagþ PòjÜû - jêG Z
@û_Yue û _ûLùe RùY \ò’RYuê _Pûeò K[ûUò
VòKþ ùaûfò aêSò ù^fû _ùe MûWòùe @ûùc icùÉ
aiòMfêñ û’
@ù^K \ò^ _ùe G ù\Lû iûlûZ û ùMøeú
I Zû Êûcú ~[ûaò]ô Zûu cûCiúuê _âYûc Keò KòG
Gùa ùKCñVò @Qò Kûjûe ùKùZ _ê@ Sò@, Kûjû
_ûAñ ùKCñVò _âÉûa _WòQò ùi iaê @ûe¸ Keò
ù\A[ôùf, gúNâ _jò ùeûùhA aûi ^Kùf
iû^_òfûcûù^ ùbûKùe ùgûA _Wÿùò a- Rdù\au
AwòZùe icùÉ @ûC ùWeò ^Keò MûWòùe aiòMùf
@ûC Pûfò @ûiòùf baû^ú_ûUYû û
\ò’ Zò^ò\ò^ _ùe bWû NeUòG _ûA ùMøeú
Zû NeKê CVòMfû û baû^ú_ûUYûùe Zûu ùQûU
ejYò Kûk bòZùe ùi KûjóKò G_ûL ùi_ûL
ùjC[ôùa- cògâaûaê ejòMùf Rdù\a aûaêu
Nùe ö
89
_ìað @ûhûXÿ û Kûñ bûñ ùKùZ @ieû ahðû
ùjûAMfûYò û @ûKûgùe Kkû aC\e @ie«ò
_Uê@ûe ö eûZòùe Lûfò aûjûe bòZe ùjaû K[û ö
ùLûfû @ûKûg Zùk ùgûAùf ahðûe bd û GùY
aûe¦ûùe cgûu bòW Gaõ Zûu KâcûMZ ùaZûkò@û
iwúZ iûwKê cê^ò@û Qêòe \ûC û cgûeò ù\A
ùgûAùf @Y^òügßûiú ùjûA ceòaû K[û-ùKûVeò
bòZùe _vûZk jó [ôfû \êAa§êu _ûAñ GKcûZâ
@ûgâdiÚkú û eûZò iûeû _vû Mec _a^ aòòQò
ùaûfò \ò’ a§ê _ûjû«ò@û ùjC ^ ùjCYê PCKò
\ò’Uû aûjûùe _KûA gúZk _a^ iûwKê Mec
Pû ùXÿûKêQ«ò - fêYò@û aòÄêU \ò PûeòUû _ûUòùe
_KûCQ«ò @ûC M_ ]eòQ«ò Zûu júeûKê\ a§
\ò^e ! cògâ aûaê jVûZþ Zûu cêŠ auûA jûZ Vûeò
Rdù\a aûaêuê Zê^ò ùjaûKê Aiûeû ù\ùf Gaõ
KòQòlY _ùe _Pûeòùf ‘gêYêQ«ò ^û ùicû^u
K[û’?
Rdù\a Pûeò@ûWÿKò ò @^ûAùf û Kûjó, ùKCñVò
ùKjò ^ûjû«ò û Ne bòZùe ùKak Rdù\aaûaêu
Èú- KùXÿAùe KòQò NûNòe @ûaûReê cù^ ùjCQò
GùZ ùbûeeê aò KòQò RkLò@û _Zâ KeòaûKê @ûe¸
Keòù\ùfYò û aûjûe iWÿKùe Kûñ bûñ ùMûUûG
\ò’Uû eòKþiû- G_~ðý« ùfûKcû^u ~ûZûdûZ
aòùgh @ûe¸ ùjûA^ò û Kû^ÚaûWÿe \ò_ùU ù~Cñ
\òUû Ne ùi \ò’Uû _âûd ^òÉaþ] û ùMûUûG Nùe
KòG RùY jêGZ \û« Nhò Kêkò KeêQò @ûC ^ûK
i`û KeêQò û Kû^Ú C_ùe aYò PûùeûUò aiò ùKñ
KUeþ ùjCQ«ò ö \ìe L_ùefò QûZ ùMûUûK C_eê
KêKêWÿûUòG C_e Zk cêŠ jfûA Gùa aò Zû’e
^ìZ^ \ò^e @ûaûj^ú WûK QûWÿQò -ò KKþùe K@Kþ- û
Rdù\a _Pûeòùf ‘Kûjû K[û Kò cògâaûaê?’
 ‘gêYê^ûjû«ò ùi KûjûYú’- aòÄêU ùPûaûAaû PKþ PKþ Keê[ôaû Zûu cêŠe L_êeòKêû @û_Yû QûGñ
KcûA ù\A Ce ù\ùf cògâaûaê û _Pûeòù\ùf - ‘aYòcûù^ ùKcòZò KûjûYú Kjòùa
Rdù\a _êYò [ùe Kû^ ùWeò Pûeò@ûWÿòKò cògâaûaê ? eûZòùe ^ò\ ùjfû^ò ùaûfò...û’
@ûLò aêfûA @ûYòùf û KûjûYú Kêjû @[aû M_i_e ‘ùjA gêY«ê’ - Ce ù\ùf cògâaûaê û
ùiûeþ g± Z QûWÿ, Kûjó ùKCñVò `òiþ `òiþe @ûaûR ‘G[e cê^Üòe cû’ _PûeòfûYò ‘ù_ñ _ûI _òUe _Uþ-
aò ^ûjó û Kjòùf - Xÿùê kA Xÿùê kA KòQò Ê_Ü ù\Lê^ _ûwþ _êwþ Uòee Uee’- ‘PòjòÜ _ûeêQ«ò ^û
Z cògâ aûaê ?’ aYòcû^uê’? G _ûL cêŠùe aiòQò cê^Üò cû- Zû’
_ûLKê cê^Üò, cê^Üò _ûLKê cê^Üû @ûC cê^ÜûKê fûMò
auûcêjñùe iûcû^ý ji ùLkûA cògâaûaê
aû_-aYò û cû’ aYò _Pûeòfû - cê^Üûe aû’-
Raûa ù\ùf - ‘gêYò _ûeòùf ^ò ùi cê^ûe _âgÜ? cYòhcûù^ Z cêqò _ûAñ ^û^û eKce iû]^û Ke«ò,
_Pûeòfû- ‘\ûXÿò@û aêXÿû G NeKê ^ì@û @ûiòQò ^û @ûùc KûjóKò KòQò Keê ^û?’
aû_û?’’ aû_-aYòe jó Ce ieê ^ ieêYê cê^Üòe
GùY _âgÜ- ‘aêXÿû \ûXÿò KûjóKò eLòQò Kò aû_û?’ cê^ûÜ aû_e Ce- Uòeþ ùVUòwþ -_ò@ûIñ _ò@ûIñ-
ùQPòw ùQPòw ùKñ KUe - gêYòùf Z Kò Pc}ûe
aû_- aYò KòQò Ce ^ù\A aòeqò _âKûg Kfû-
G Zß û KjêQò - ~ûjûe a§^ @Qò ùi iò^û cêqò
Kjòfû- ‘Zùc ùi SòòKû \ò’Uû @ûM Mòkò \ò@,
ùLûRòa @ûce Z ùKøYiò a§^ ^ûjó @^« @ûKûge
Zû’_ùe G aêXÿûcû^u K[û gêYòa û’ cê^Üûcê^Üò Kò«ê
cêq aòjw @ûùc cû^iùeûaee ceûk, _µû
@SU, ùWYû jfûA Rò\þ Kùf- “Zùc ùi K[û iùeûae PKâaûK PKâaûKú- ùa÷KêY×_êee MeêW û
^ Kjòùf @ûùc LûAaê^ò û Zû_ùe aû_ aYò Gùa RUûdê iµûZò _eò @ûKûge D¡ßðùe D¡ßðKê CWÿò CWÿò
KjòaûKê @ûe¸ KeòQò - ùjA gêY«ê...’’ ùWYû ù~ùZùaùk ùghùe Rkò~òa @[aû
Zùc G aYò c û^u ùKñ KUe gê Y ê Q [Kò~aò , Zùk _Wÿaò ê KPûWÿò ùjûA û @ûKûgKê @^ûAñ
cògaâ ûaê?- @aògûß iý @ûLòùe cògaâ ûaêuê Pûjó Ròmûiû @ûc _âûY ~òa û @ûC ceòMfû _ùe ù~Cñ cjûgì^ýeê
Keò[ôùf Rdù\a û @ûùc @ûiò[ôfêñ, ùiA cjûgì^ýùe còkûA ~òaê û
Zû’_ùe @ûKûgKê @^ûA iûcû^ý jiò ùi ù~ûWÿò
‘GAUû Lûfò ùKñ KUe ^êùjñ bûA^û-
ù\fû- ‘Uóeþ U@e- _ûwþ _êw’ û Zùc ùi
Gcû^u M_i_ K[ûaûðû bòZùe ùaùkùaùk
cYòhcû^u _ûLKê bêfùe aò ~òa^òUò û ùicûù^
@Zò ^òMìXÿ Zßcû^ beò ejò[ûG û gêYêQ«ò ^û aû_ ZêcKê ]eò _ò¬eû bòZùe bòð Keò ù\A ‘PKâ]e’
aYòe Ce ? KjêQò- ‘aêXÿûcûù^ ùaùkùaùk ùaûfòaûKê gòLûAùa û Zùc a§^ùe _WÿMò fû _ùe
\ûXÿò eL«ò - \ûXÿò Zûu cêjñKê ùagþ cûù^ ùaûfò ö cêqò _ûAñ ù~ùZ QU_U ùjùf aò @ûC cêqò
Kò«ê ]ßRû ù~_eò RûZò-]cðe GK _âZúK a§^eê _ûAa^ò- aû¤ ùjûA ‘PKâ]e’ Kê WûKòa û’
cêqò Pûjêñ[ôaû ùKjò ùKjò G \ûXÿòKê Zûu iû]^ûe
‘G[e aêSò _ûeêQ«ò ^û Gcû^u K[û ?’’-
_âZúK eì_ùe eL«ò û’
aêSûC[ôùf cògâaûaê û VòKþ PûA^òRþcû^u bûhû
Rdù\a _ûUò ùcfû Keò @^ûA[ôùf _eò bûhû û iUð ùjŠ _eò ùMûUûG ùMûUûG g±ùe
cògaâ ûaêuê û Zûu iù`Zþ \ûXÿKò ,ê P¦û ùjûA cSòùe ùViò ùjûA[ûG @[ð_ì‰ð cûùk aûKý û
90
 ‘G[e gêY«ê cê^Üò-cû’e @ûC ùMûUòG _âgÜ û
_PûeêQò- ùZùa cYòhcûù^ ùKCñ _ò¬eûùe a¦
ùjûAQ«ò @ûC Zûuê a¦ú KeòQò KòG ? cê^Üû aû_ûe
Ce - ùi ù~Cñ ]kû ùKûVûcû^ ù\LêQ, ùi
ùMûUûG ùMûUûG _ò¬eû û ùibòZùe jó G cYòhcûù^
^òùR ^òRKê a¦ú Keòù\A cêqò _ûAñ ]¦ò ùjûA
aêfêQ«ò û Kûùk _ê@-Sò@-^ûZò-^ûZêYú CWÿò ~ûA
Zûu _ûLeê \ìùeA ~òùa, ùi bdùe ùicûù^
~òG ^òR ùKûVûKê ù~ùZ aWÿ @ûC cRbêZ Keò
ù\A _ûeòùf û Kû^ÚùNeû ùi Ne, ùKak
ùKùZûUò Mâòf \ò@û SeKû @ûC ùKùZûUò KaûU û
Kûùk ùi KaûU ù\A _ê@-Sò@-^ûZò-^ûZêYú
aûjûeKê Liò~ùò a @ûC aûjûeòMùf _êYò ù`eòùa^ò,
ùiA bdùe ùicûù^ Nùe Lê¦ò ù\A[ôùa, ^û^û
eKce ùfûb^úd iûR ie¬ûc- Lû\ý iûcMâú,
aûjûeòMùf ùiiaê _\û[ð ùfûbùe Nee a§^ú
bòZeKê _êYò [ùe ù`eò @ûiòùa ùaûfò û GA
_ê@Sò@uê aû§ò eLòaû_ûAñ ùicûù^ ù~Cñ ù[û_
iéÁò Ke«ò, ùi ù[û_e @VûKûVòùe ùghùe ^òùR
fûMò ~û@û«ò, Ne aûWÿò ]^ iµò ùicû^uê RûaêWÿò
]ùe @ûC ùiA ]^iµò _ûAñ Zûu bòZùe
~ûaZúd UYûIUeû, cûeþ_Uò þ jYûKUû û _âZùò ~ûMòZû
Pûfò[ûG ^òR Nùe KòG ùKùZ iûcMâú Lê¦ò
ù\A_ûeòa- @^ýe Lû\ý Zû’ _ûUòeê QWÿûA @ûYò,
@^ý Nee iòZ _\û[ð fêUùò ^A, \eKûe _Wÿùò f
@^ýe ùZûUò KûUò û ùi[ô_ûAñ ùKùZ _âa^û
VKûcò bŠûcò û ZûKê ùicûù^ Kj«ò iõiûe-
a§^ û ùi a§^ ùicûù^ ^òùR iéÁò Ke«ò @ûC
ùi[ôeê cêKê kê aò û _ûAñ QûUò_Uò ò jê@«ò û @^ýKê Q¦òaûKê
~ûA ^òùR Q¦ò ùjûA~òaû _âKòâdûKê ùicûù^ _êYò
Kj«ò ‘cûdû’ û
91
: ù_ _êC Uòeþ Ueþeþ - cê^Üû cê^Üòu iwùe
@ûce K’Y G_eò a§^ ^ûjó ?
: @ûce cê^Üû cê^Üò @Q«ò iZ, Kò«ê ùicûù^
@ûRò @Q«ò, Kûfò CWÿò~òùa û Zû’ _ùe @ûce jêGZ
@ûC ù\Lû iûlûZþ aò ùja^ò û MQ C_ùe KûVò
KêUûe ù~Cñ aiû- cê^Üû cê^Üòu C_ùe Zû’e aò
ùKøYiò a§^ ^ûjó û @ûcVûeê CWÿòMfû _ùe ùi
\òùjñ ù~ _êYò _ûLû_ûLò ejòùa, ùicû^u bòZùe
ùicòZò a§^ aò ^ûjñò û
: _ê@ Sò@ ^ûZò ^ûZêYú, mûZò KêU´ê a§êaû§a
_ûAñ cYòhe ù~Cñ ùiÜje a§^ Zûjû K’Y @ûc
cêqò @ù_lû @ûjêeò bf ^êùjñ ?- cê^Üò-cû’e _âgÜ û
: KòG bf KòG c¦ ùKcòZò Kjòùja ?
ùiA ùiÜjZ a§^e e{ê- ùi[ôeê cêKêkòaû _ûAñ
cYòhe GùZ _âùPÁû û \ûXÿò eLû, Z[û_ò ù\Lòf^ò ö
cêqò ùfûWò c¤ aêXÿû ùKcòZò Zû’ Sò@ ùRûAñ ^ûZò
^ûZêYúuê ]eò ]ûAñ @ûiòQò GùZ aûU aû_-aYòe
Ce’’ Kjò jiò CVòùf cògâaûaê û
ùZùY cê^Üû-cê^Üò aò ùWYû _òUò aû_-cû’uê
@^ûA Uòeþ Uòeþ Keò jiê[ôùf û GKû iùw _Pûeò
ù\ùf- \ûXÿ@ò û aêXûÿ ùZùa ùagþ ùiÜjú @ûC ]ûcòKð
ùfûK ^û aû_û ?
aû_-aYò Zûuê ZûMò\þ Keò Kjòfû- GcòZò
iù`Zþ \ûXÿò ù\Lò bûaòa ^ò ù~ ^ò½d aWÿ ]ûcòðK
ùjûA[ôa, ùjûA _ûùe ^ ùjûA _ûùe c¤ û G
cYòhcû^u ùbK @ù^K _âKûee û G iù`Zþ
\ûXÿò ùKCñ ùMûUûG \ke ùjûA[ôa û Zû’ ùaûfò
ù~ ùi ]ûcòðK ùjûAMfû, ùicòZò bûaò Zû’ _ûLKê
~òa ^ò ùe aû_û Gcûù^ ^òR KêKcð ùNûùWÿAaû
_ûAñ ^û^û ùag jê@«ò û ^û^û iû]K _Qùe
ùMûWÿû«ò û ùi bòZeê ùKùZ bf @ûC ùKùZ VK
bŠ û SòcòUò ùLkeê cjûbûeZ @ûe¸ ùjfû _eò
ùQûU ùQûU K[ûeê Gcûù^ icùÉ Gùa cûeþ_òUþ
ùjùa û Bgß e aû\ú, ^ò e úgß e aû\ú, iûcý
icûRaû\ú- aýqò ÊûZªý _ê¬òaû\ú û NcûùNûU
fùXA ùja û K‰ð aòùeû]ùe @Rêð^, búc
aòùeû]ùe \êügûi^ û cjûbûeZ ~ê¡ùe PKâ G
_ûLeêê ~ûA ùi _ûL Gaõ ùi _ûLeê @ûiò G _ûL
ùQ\ò ù^fû_eò G _ûLeê _Wÿaò ùaûcû ùi _ûLùe û
@ûC ùi _ûLeê _Wÿòa ùaûcû G _ûLùe û @Yê~ê¡
_ecûYê ~ê¡ û jûAùWâûùR^ ùaûcû- ^òCUâ^
ùaûcû û _é[ôaú QûeLûe ùjûA~òa - iaê ]ßõi
ùjûA~òa û ùKjò Rdú ùjaûKê ^ [ôùa û’
: cûQcûù^ cRû Keòùa, ^ûAñ aû_û ?
: ^ûAñ ùicûù^ aò ~òùa û icê\â bòZùe [ùe ùi iaê aòhKê _û^ Keòù^A aòhRßûkû jeY
Q_ò ejò cYòhcûù^ QûWÿòùa ùaûcû GK @ûùeKe Keòù^ùa, _ùdû]ô Rùk ù\Lû ù\ùa cú^eì_ú
RûjûR @ûWÿKê û iûZ icê\âe _ûYò aòh _ûfUò ~òa ö bMaû^ û iéÁòPKâe ùMûUòG Nì‰ð^ _ùe _êYò [ùe
: ùZùa Lûfò @ûce cRû û CWÿò CWÿò Zûciû
ù\Lòaê- ùWYû jfûAfû cê^Üû û
^ûAùe aû_û @ûùc aò ~òaê - Ce ù\fû
aû_- aYò û Rk iÚk iaêVò ùja fùXÿA û MQ _Zâ
iaê Rkò~òa û ùaûcûe ùZRùe _a^ aò aòh
ùjûA~òa û @ûùc @ûC aòaê ùKcòZò ?
@ûù¸ K’Y ù\ûh Kfêñ Kò aû_û ?- \êüL
Keò _Pûeòfû cê^Üò û Zùc ùi\ò^ ^òùR Kjê[ôf
ù~ @]cðe aò^ûg Gaõ ]cðe iõiÚû_^û _ûAñ
bMaû^ cûQ, KAñQ, aeûj, ^eiòõj ùjûA _û[e
cYòh R^à ù^ùf c¤ PùXÿAcûù^ @]cð Ke«ò
^ò ùaûfò [ùe aò PùXÿA R^à ù^A^ûjû«ò û @ûcKê
Gùa cûeòùa KûjóKò ?
: cêñ Z ZêcKê búhà _òZûcju K[û @ûMeê
KjòQò û cjûmû^ú, _ec ]ûcòðK iZýaâZ iòG, iZý
elû KeòaûKê ~ûA @]cðe _ûLùe ejòùf ùaûfò
Zûuê aò ceòaûKê _Wÿòfû û @ûce aò ùiA \gû
ùja û’ aòh‰ Êeùe Kjê[f ô û cê^eòÜ aû_û û “@ûce
ù\ûh [ûC aû ^[ûC cYòh _eò Rúau Kêiwùe
@ûiò @ûùc aò _ecûYê ùaûcûe iaðMûâ iú aòh Rßûkûùe
]ßõi _ûA~òaê û ]ìcùKZê _eò Keûk ù\Lû ~ûC[ôaû
ùaûcûe aò ù ÇûU^cû^ icÉuê ^ò ü ùgh
Keòù\a ö ]eû]ûcùe @ûC ùKjò ejòùa ^ò û
Kkò~êMe ùgh ùja û @ûiòa _âkd û’’
: bMaû^u iéÁòe aò^ûg ùja aû_û ?
: jñ aû_, _êYò R^à ù^a bMaû^u ^ìZ^
iééÁò û Kûkeì_ú cjûù\a @ù^K Kûk _ùe _êYò
@ûe¸ ùja iZý~êM û’
Rdù\a aûaêu Èú \ò’[ûkò Mec PKêkò
]eò Ne bòZeê aûjûeò @ûiòùf û cògâaûaêu Pû’
K_þùe [Šû Pû’ bòð ùjûA[ôaû ù\Lò ù~còZò ùi
Rdù\a aûaêuê @^ûAQ«ò, Rdù\a aûaê aYò
PùXÿAu @ûWÿòKò @ûwêVò ù\LûA Kjòùf- “Zc
bûA aYò PùXÿAu M_ gêYêQ«ò û’’
Rdù\a aûaêu Èú K’Y aêSòùf ùKRûYò
[ûkò \ò’Uû ùQûU ùUaêf C_ùe ù[ûA ù\A iê’
Keò jûZ jfûA ù\aû `kùe PûùeûUò~ûK aYò
CWò Mùf ùaXÿûùe [ôaû ZûkMQ C_eKê û
cògaâ ûaê cª cêM]þ _eò [ùe \ûXÿò @ûCñg[ê ùô f
Z [ùe @^ûC[ôùf PKêkò [ûkòKò û
92
 _âgÜûakú
^òŸòðÁ CecìkK :
1. cYòhKê ùaùkùaùk Äé Xÿòfû ùaûfò Kêjû~ûG KûjóKò ?
2. ‘KûeLû^ûe `ûùk GKû[ùe bêgêWò _WÿòQò’- G K[û ùfLK ùKCñ _âiwùe KjòQ«ò ?
3. Sò@ I ^ûZò ^ûZêYúuê ùUâ^ùe PXÿûAaû ùake _eòùag Kò_eò [ôfû ?
4. ùKiòwû ùÁi^ QûWÿò Rdù\a I Zûu Èú Kûeþ _ûLKê @ûiò K’Y ù\Lôùf ?
5. ùMøeú I cògâaûaê i_eòaûe baû^ú_ûUYû @ûiòaûe KûeY K’Y ?
6. Rdù\a I cògâaûaê _ûjû«ò@û _jeeê CVò K’Y Keê[ôùf ?
7. iKûk _eòùagKê MûÌòK Kòbkò a‰ð^û KeòQ«ò ?
8. ‘XêùkA XêùkA KòQò Ê_Ü ù\Lê^ Z cògâaûaê? Rdù\a Gbkò _âgÜ Kùf KûjóKò?
9. @aògßûiú @ûLôùe cògâaûaêuê Pûjó Rdù\a K’Y RûYòaûKê Pûjó[ôùf ?
10. cê^Üû I cê^Üòu cû’u bòZùe Kò Kù[û_K[^ ùjûA[ôfû ?
11. aYò _lú I _lòYúue K[ûaûðûe bûhû iõ_Kðùe cògâaûaê Rdù\auê K’Y Kjò[ôùf?
12. cYòhcûù^ iõiûe a§^ Kjòùf K’Y aêS«ò?
13. cYòhcû^ue ùbK I ùag ùicû^ue ~[û[ð _eòPd ^êùjñ- aYò _lúe Qê@ûu C_ù\g
aòùgähY Ke û
14. Kkò~êMe ùgh ùja Kò_eò ?
15. Rdù\aaûaêu Èú Mec PKêkò _eòhòaû ùaùk Rdù\au ùKCñ K[û gêYò K’Y Kùf?

Zêc _ûAñ Kûc :

16. Gjò MÌUò _ûV Keòaû _ùe Zêc c^e bûaKê ù^A ùMûUòG lê\âMÌ ùfLôaûKê ùPÁû Ke û
17. bêaù^gße ùaùjeûu MÌ ajò iaê iõMâj Ke Gaõ @aie icdùe _Xÿ û
u

93
 Kûke Kù_ûk Zùk
l ^¦ò^ú gZ_[ú
( 1931-2006)
ùfLK _eòPd :
IWÿògûe eûR^úZò I IWÿò@û iûjòZý RMZùe iê_eòPòZû ^¦ò^ú gZ_[ú GK iê_âZòÂòZ iûjòZòýK
_eòaûeùe R^àMâjY Keò[ôùf û Zûu _òZû Kûkò¦úPeY _ûYòMâûjú [ôùf iaêR iûjòZýe @^ýZc
_âaðK û Zûu _òZéaý bMaZúPeY _ûYòMâûjú _âMZòaû\ú IWÿò@û iûjòZý-@ûù¦ûk^e iìZâ]e [ôùf û
QûZâú @aiÚûeê IWÿò@û KaòZû I lê\âMÌ eP^ûùe ùi cù^û^òùag Keò[ôùf û Kò«ê eûR^úZòK Rúa^e
aýÉZû c¤ùe Zûue iûeÊZ iû]^û ÊÌ ùjùf c¤ [ôfû gqògûkú û GK\û ùi [ôùf IWÿògûe
cêLýcªú û
Zûu ePòZ IWÿò@û lê\âMÌ MêWÿòK ‘ùKùZûUò K[û’ I ‘i¯\gú’ ^ûcK _êÉK \êAUòùe iõKkòZ ö
@^êaû\ iûjòZýùe Zûu KéZòZß @aòi´û\òZ û @^ì\òZ KéZò ‘Mû§ò K[ûcéZ’ ^òcò ùi ùK¦â iûjòZý
GKûùWÿcú \ßûeû _êeÄéZ û 1998ùe ‘iûjòZý bûeZú’ i¹û^ \ßûeû ùi i¹û^òZ û Kò´\«ú I AZòjûi
@û]ûeùe Kkòwe RûZúdZûùaû], ^ûeúe Êûbòcû^, aúeZß I ù\g_ûAñ @ûcôakò\û^, jòõiû _âc
~ê¡ùLûe cYòhe _eòað^ ùagþ Pc}ûe bûaùe a‰ð^û Keû~ûAQò Gjò MÌùeö
Zùk lúY ]ûeùe ajò~ûC[ôaô û \dû ^\úe @ùgûKu gòkûùfL _XÿQò «ò @w\ö ùi[ôùe
_ûYò jVûZþ `êfò `êfò CVòfûö @ûC @w\ PC]êeúu @jòõiû, \dû, lcû AZýû\ò aòhdùe CùfäL @Qòö
@ûLò @ûMùe Pûjêñ Pûjêñ _ûYòe ew a\kò~ûA @ûjêeò c]ý ùfLû @Qò eûRûe e§^gûkû Gaõ
ùjûAMfû fûfö _ûYò ^êùjñ, eqe ^\úö iû]ûeY _âRûe e§^gûkûùe ùKùZûUò cdìe cûõi
]Ckò _ûjûWÿe _û\ù\gùe GA aWÿ _[e e§^ Keû~ûA _ûeòaö Kò«ê Kkòw eûRûu aòhdùe
cêŠò@ûUû C_ùe ùKùZ– ùakêñ aiòejòQ«ò ùiö Z ùKCñVò KòQò ùfLû ùjûA^ûjóö
@w\ ùPø]êeú AZòjûie QûZâö @ûiòQ«ò ^ûk¦û
aògßaò\ýûkdeê MùahYû Kû~ðýùeö ajêahð Zùk ]Ckò _ûjûWÿe Pûeò_ùU aêfò aêfò ùghùe
cM]eê @ûiò icâûU @ùgûK Kkòw aòRd Keò[ùô fö ùi @ûiò aiò _WÿòQ«ò GA _[e C_ùeö iì~ðýe
Kò«ê KòG [ôùf Kkòue eûRû? KûjûKê _eûRòZ ùgh KòeY ùKùZùakê \dû ^\úe QûZò C_eê
Keò @ùgûK CWÿûA[ôùf ^òRe aòRd ùKZ^ ? @_ieò MfûYòö
94
 eqe iê@Kê Pûjó PcKò CVòùfö Pûeò@ûWÿe cSòùe cSòùeö [ùe cûZâ _Qeê Kjò CVòùf,
ùlZaûWÿò Kê@ûùWÿ còkûA MfûYòö N Rwfùe ‘@û_Yu ijòZ Pûfòaû Z bûeò KÁö \dûKeò MZò
beò MfûYò icMâ @kö Zûjûeò bòZeê gêYû~ûCQò UòKòG gò[ôk Ke«êö’
@iõLý ùNûWÿû Uû_êe g±ö ùi @ûjêeò UòKòG Kû^ cêjì Kð _ûAñ c]ý _QKê ^ Pûjó ùi Kjòùf,
ùWeòùfö ùNûWÿû Uû_ê @ûC ùjâhûea ijòZ @Èe ‘cêñ Z \ê^ò@ûùe iaêVûeê gúNâ Pûùfö’
SYZþKûeùe Kµò CVòfû ]Ckò _aðZö
Kkòw eûR_âiû\e \eaûe Kl ^òKUùe
\êA @ûŒê bòZùe cêjñKê Mê¬ò aiò ejòùf _jûA ù\A ùKCñ@ûùWÿ PûfòMùf ùijò aýqòö
@w\ö bdùe icMâ geúe Zûue Kµò Kµò
@w\ ù\Lòùf, cjûeûYú KêeêaKú ]úùe
CVê[ôfûö
]úùe IjäûA @ûiêQ«ò _ûjûP _ùe _ûjûP @ZòKâc
ùKùZùaùk ~ûGñ ùi ùijò b kò aiò Keò \eaûe KlKêö \êA_ùU \ûi \ûiúMY cêŠ
ejòQ«ò, Lò@ûf ^ûjóö jVûZþ Kû§ C_ùe Kûjûe ^ê@ûñA i¹û^ RYûCQ«òö cjûeûYúu _âùag cûùZâ
Ægðùe ùi PcKò_Wÿò cêŠ ùUKòùfö iûc^ûùe \eaûe Kle icÉ Mê¬^ jVûZþ Éaþ] ùjûAMfûö
Vò @ û ùjûAQ«ò RùY \úNð ù \jú _ê e ê h ö
_ûZâ cªú _ûeòh\aMðu iùcZ icÉ
ùagù_ûhûKeê cù^ùjCQò eûRaõge ùfûKö
ùi^û^ûdKcûù^ ii¸âc @bòaû\^ RYûAùf
@ûLò \êAUûùe @iûcû^ý \ú¯òö ùMûUòG @bd
cjûeûYúuêö KêeêaKú ^òùR @ûi^ MâjY Keò
jûZ ùi aXÿûA ù\CQ«ò @w\u @ûWÿKêö
@^ýcû^uê aiòaûKê ^òùŸðg ù\ùfö
jVûZþ @w\ue ù~_eò iaê bd \ìe
Méjùe @ûiú^ icÉu cêjñùe Mbúe
ùjûAMfûö ùi ùiA _âiûeòZ jûZUòKê ]eò Vò@û
CZþKY×ûö ùKjò Kû^ ùWeòùf jêGZ gêYò_ûe«û
ùjûA_Wÿ ò _Pûeò ù f, ‘@û_Y K’Y Kkò w e
ùKak \îZ jéZþƦ^e g±ö icÉ C\þùaMe
cjûeûRû ?’
@aiû^ NUûA cjûeûYú KêeêaKú ùNûhYû Kùf
“^ûñ, ùcû ijòZ @ûiö ZêcKê cêñ ù^A~òaò – ‘cjûeûRûu @aiÚ û e ùKøYiò _eò a ð ^
Kkòwe cjûeûRûu _ûLKêö” ^òcªY ^êùjñ, ùjûA^ûjñòö Kò«ê ùi @û_Ycû^u aòPûe_ûAñ GK
@ûù\g bkò gêYûMfû ùiA M¸úe Êeö aûðû _VûAQ«òö’
Gaõ cªPûkòZaZþ @w\ @^êieY Kùf ùKak cjûcªú ^òR @ûi^eê CVò Kjòùf,
ùijò \úNðù\júuêö Kò«ê Zûu MZò ijòZ Zûk _KûA ‘@ûmû Ke«ê cjûeûYú ! Kkòw cjûeûRûue icÉ
Pûfòaû ijR ^ [ôfûö @UKò ~ûC[ôùf @w\ @ûù\g gòùeû]û~ðý !’
95
 KêeêaKú C_iÚòZ icÉu C_ùe [ùe @ûLò ù~Cñcûù^ ^úea ejò[ôùf ùicû^u
aêùfA @ûYòùfö Zû’_ùe ]úùe ]úùe Kjòùf, c]ýeê RùY Vò@û ùjûA Kjòùf, Kò«ê aðcû^ Z
‘@ûce GKcûZâ \ûdû\ eûRùRcû eûùRgßeúuê Lûfò iû]ûeY bûaùe eûRý PkûAaûe @aiÚû
cjûeûR G eûRýe \ûdòZß @_ðY KeòaûKê Pûjû«òö ^ûjóö cM]icâûU @ùgûK aò_êk ùi÷^ýaûjò^ú ]eò
Zûue @^ê_iÚþòZòùe aðcû^Vûeê ùi icÉ Kû~ðý Kkòw @ûKââcY KeòQ«òö Kkòw C_KY×ùe ~ê¡
_eò P ûk^û Ke«ê ùaûfò cjûeûRue Azûö @ûe¸ ùjûAMfûYòö @Pû^K @ûKâcYùe @ûce
@û_Ycû^ue K’Y G[ôùe i¹Zò @Qò ?”
iúcû«aûjò^ú iµì‰ð ]ßõi ùjûA~ûAQòö aðcû^
AG Kò @nêZ K[û ! eûRû ^òRe Ceû]ôKûeú @Zò \îZ ùaMùe ùicûù^ eûRý bòZeKê cûWÿò
cù^û^úZ Keòùa–AG Z MYZªe ^òdc! GVò @ûiêQ«òö’
_êYò _ûZâ cªú ibûi\þcû^ue i¹Zòe _âgÜ CVêQò
cjûcªú Pò « ò Z Êeùe Kjò ù f, ‘jñ
Kê@ûWê ?
eûRùRcûö Kkòw GK @Zò iõKU cêjìðùe @ûiò
ibûi\þcû^u c]ýùe ùKùZKu cêjñe
_jôQòö’
ùeLû jVûZþ KVò^ ùjûAMfûö Kò«ê cjûcªú I
@^ýcûù^ Gjò _âÉûaKê @Zò @ûMâjùe MâjY Keò ‘cêñ ùi K[û RûùY, cjûcªú ! Gjò cêjì ùð e
ù^A Kjòùf, G Z Lêaþ @û^¦e K[ûö _êZâ bkò @ûùc eYùKøgk iÚòe Keò Kû~ðý @ûe¸ ^ Kùf
K^ýûKê c]ý eûRiòõjûi^ _â\û^ Keòaûe _eµeû KkòwKê elû Keòaû i¸a ùja ^ûjóö @û_Ycûù^
G eûRýùe ejòQòö _êYò aê¡ò aúeZßùe eûRùRcû K’Y G[ô_ûAñ ùcû ijòZ ijù~ûM Keòùa ^ûjó?
Z ùKøYiò eûR_êZâVûeê DYû ^êj«òö eûùRgßeúu KY×e \éXÿZû GK @nêZ _âbûa
icÉu @^êùeû] Kâùc i-_Zò eûRùRcû iéÁò Kfûö icùÉ icÊeùe Kjòùf, ‘jñ, ^ò½d
eûùRgßeú \eaûe KlKê @ûiòùfö ibûi\þcû^uê Keòaêö’
@bòaû\^ Keò aiòaû _ùe ùi Kjòùf, ‘_òZûue
Gjû_ùe eûùRgßeú ~ûjû Kjòùf Zûjû @Zò
AzûKê @û_Ycûù^ ÊúKûe KeòQ«ò–ùi[ô_ûAñ cêñ
aòPòZâö ‘cêñ @û_Ycû^u c]ýeê G_eò aûeRY
KéZmö Kò«ê @û_Ycûù^ Z RûY«ò, cêñ RùY iû]ûeY
ù~û¡ûuê Pûùjñ, ù~Cñcûù^ @ûRò ùcû ijòZ i¹êL
^ûeúö eûR _eòaûeùe R^à ùjûAQò iZ, Kò«ê
eûRKû~ðý _eòPûk^û Keòaû iõ_Kðùe ùcûe iceKê ~òaûKê _âÉêZ @Q«òö
ùKøYiò @bòmZû ^ûjóö G Kû~ðý cêñ VòKþ bûaùe \eaûe Kl Éaþ]ö icùÉ _eÆee cêjKñ ê
ZêfûA _ûeòaò ùaûfò K’Y @û_Ycûù^ aògßûi PûjêñQ«òö ùKjò RùY lúY KY×ùe Kjòùf–
KeêQ«ò ?’ ‘@ûRò ?’
96
 ‘jñ aðcû^ö @ûC gêY«ê, Gjò aûeRYuê cêñ Gbkò eYùKøgk aêSòaûKê ù~û¡ûcûù^
cù^û^úZ Keòaò ^ûjóö ù~Cñcûù^ ùÊzûùe @ûùMA @lc ùjùf c]ý, icÊeùe Kjòùf, ‘^ò½d’ ?
@ûiòùa ùiAcû^uê jó iûwùe ù^aòö eûùRgßeú Kjòùf, ‘Zûùjùf _â[c K[û
eûùRgßeúu K[ûe _âZòKâòdû ù\Lûù\fû ùjfû @ûce @ûRòe ^ò¿ò iµKðùe GVûùe C_iÚZò
G[eö RY RY ùjûA ù~û¡û ^òR @ûi^eê CVò [ôaû aýqòu aýZúZ @ûC RùY aò ùKjò ù~_eò ^
Vò@û ùjùfö ùicû^u bòZùe eûùRgßeúu _Zò RûùY ùi[ô_âZò @û_Ycûù^ iRûM ejòùaö
aò [ôùfö Gjò iõLýû aûeKê @ZòKâc Keò~ûA[ôfûö \ßòZúdZü, G ~ê¡ùe ùKjò RùY ùi^û_Zò ^êjñ«òö
G[e iàZò jiò eûùRgßeú @Zò ^câZûe ijòZ @û_Ycûù^ _âùZýK RùY RùY ùi^û_Zò ùaûfò
Kjòùf, ‘Gcû^u aýZúZ @^ý icÉuê G[e cù^eLòùaö’ GZòKò Kjò aûeRY~ûKuê _é[Kþ
ibûMéj ZýûM KeòaûKê cêñ @^êùeû] KeêQòö GA _é[Kþ bûaùe ^òKUKê WûKò @Zò ^òcÜÊeùe
ù~û¡ûcû^u ijòZ ùcûe KòQò ùMû_^ cªYû eûùRgßeú KòQò ^òùŸðg ù\ùfö
KeòaûKê @Qòö @w\u i¹êLùe _êYò ùijò _êeêhö Mêeê
@^ý icùÉ @bòaû\^ RYûA ibûMéj QûWÿò M¸úe Êeùe ^òùŸðg ù\ùf–G[e Pûf ù\Lòa
PûfòMfû _ùe eûùRgßeú ùi^û]ýlcû^uê Kjòùf, ùijò Kkòw ~ê¡, ù~CñVûeê cêñ ZcKê WûKò @ûYò[f ô öò
‘_â[c _~ðýûdùe cêñ ùKak aûeRYuê PûjóQòö ]Ckò @k [eò CVêQò ùNûWÿû Uû_êe g±ùe,
@ûagýK ùjùf @^ýcû^uê cêñ _ùe WûKòaòö’ @Èe SYZþ K ûeùe, @ûjZ ùi÷ ^ ò K e @ûð
Kò«ê ùKjò ibûMéj QûWÿò ~ûC ^[ôôaûe ù\Lò Pò}ûeùeö \dû ùjûA~ûAQò eqe ^\úö ùKùa
ùi ^òùR ùiA _ûRYuê ~òaû_ûAñ ^òùŸðg ù\ùf, ùKcòZò gêYû~ûCQò ùi^û_Zòue @ûù\gö Kûjûe
ù~Cñcûù^ _â[ceê Zûue ù^ZéZß MâjY KeòaûKê ùi^û_Zò ? ùKCñ ùi÷^ýcûù^ ^òjZ ùjCQ«ò ?
KêY×òZ ùjûA[ôùfö cM]e ^ûñ Kkòwe ?
Zû’_ùe @ûe¸ ùjfû eûùRgßeúu cªYûö \ò^_ùe \ò^ aòZò~ûCQò–cûi _ùe cûi
M¸úe Êeùe ùi Kjòùf, ‘cM]e ùi^ûaûjò^ú aòö ]ûWÿò ]ûWÿò ùjûA Kkòwe Mûñ MŠûeê ùfûK
aò_êkö @Zò @û]ê^òK @ÈgÈùe i{òZö ùicû^uê @ûiêQ«ò–jûZùe LŠû, Zfaûe, Zúe, azðûö
i¹êL iceùe cêKûaòfû Keòaû_ûAñ Kkòwe gqò fùXÿAùe cògQê «òö \dûùe eqe iê@ N^ ùjCQòö
^ûjóö ùi[ô_ûAñ ùicû^uê _eûÉ KeòaûKê ùjùf gòaòe bòZùe aiòQ«ò Pò«û^ßòZ icâûU
\úNð\ò^ ]eò @ûcKê ~ê¡ PkûA ~òaûKê _Wÿòaö @ùgûKö @ûù\gKê @ù_lû Keò _ûLùe Vò@û
‘@û_Ycûù^ K’Y G[ôùe i¹Z ?’ ùjûAQ«ò cjûcªú !
97
 ‘G K’Y ùjCQò cjûcªú, Pûeòcûi ùjfû _âûd _êeêh–gì^ý Kkòw eûRý alùe
~ê¡ PûfòQòö jRûe jRûe ùi÷^ý céZûjZ ùjùfYòö Éaþ]Zû ^Añ@ûiòfûö
@ûc _ûLeê ei\ ùgh ùjfûYòö @[P @û_Y Z ù~û¡û ùagùe @iõLý céZ I @ûjZ
Kjò[ùô f KkòwKê Rd KeòaûKê cûZâ \êA\ò^ fûMòaö ùi÷^òKu c]ýùe G C{ßk cìòð KòG ? ]Ckòe
eêMþY cjûeûR ~ê¡ KeòaûKê @lc–iùw iùw Rwf bòZùe cM] ùi^û_Zòu ij _âPŠ ~ê¡
@ûcô ic_ðY Keòùaö Kò«ê cêñ Z ~ê¡ ùgh ùjaûe
Keò céZêý aeY KeòQò eûùRgßeúö
ùKøYiò flY ù\Lê^ûjóö KòG G ~ê¡ PkûCQò ?’
ɸúbìZ @w\u i¹êLùe _êYò ùijò
icâûUu _âgÜe ùKøYiò Ce ^[ôfû cªúu
\úNðù\jú ! @Zý« iûji id Keò @w\
_ûLùeö @Zý« aòPkòZ Êeùe ùi Kjòùf, ‘cêñ
_Pûeòùf, ‘Kò«ê AZòjûiùe dû’ue ^ûñ ^ûjó
c]ý @û½~ðý ùjCQò, cjûeûR ! KòG PkûCQò G
KûjóKò ?
~ê¡ ? ùKak ùi÷^ý ^êj«ò, jRûe jRûe iõLýûùe
Kkòwe iû]ûeY _âRû ~ê¡ KeòaûKê @ûùMA @ûiêQ«òö ‘Zêùc K’Y RûY ^ûjó, AZòjûi aûe´ûe
@nêZ !’ _âcûY Keò ù\AQò ù~ eûR^úZòe aâjàûÈ ùjCQò
hWÿ~ªö Zêùc Lêaþ aWÿ aúe ùjûA[ûA _ûeö
@ùgûK lêaþ] Êeùe Kjòùf, ‘cêñ Kkòw
Kò«ê ~\ò iûcâûRý iÚû_^ Keò_ûeò ^ûjó, ùZùa
_âRûu _âgõiû gêYòaûKê @û_Yuê GVòKò WûKò ^ûjóö
AZòjûi Zêc ^ûc CyÊeùe _âPûe Keò_ûeòa
Zêe« ii¹û^ùe G ~ê¡ ùgh Keòaûe aýaiÚû
^ûjóö iûcâûRý elû Keòaû_ûAñ @[aû aòÉûe
Ke«êö’
Keòaû_ûAñ ZêcKê hWÿ~ªe aâjûà È aýajûe KeòaûKê
‘aýaiÚû KeòQ,ò cjûeûRö’ cjûcªú icâûUu
ùjaö Kkòwe cjûeûRû aû Zûu K^ýû Z Zûjû
^òKUKê Nê‚ô@ûiò ^òcÜÊeùe KòQò KjòaûKê fûMòùfö
Keò_ûeò ^ûjû«òö
_e\ò^ _âZêýhùe icMâ Kkòw eûRýùe
ùi \îZ _QKê ù`eò PûfòaûKê fûMòùfö
^ûMeû aûRòfûö ùNûhYû KeûMfû, cM] icâûU
@w\ _ûUò K eò CVò ù f–@û_Y @û_Y K’Y
@ùgûK ~ê¡e G aòbúhòKû ù\Lò @Zý« ccðûjZö
AZòjûi–_êeêh ?’
Gjò ^ejZýûKê ùi @ûRòVûeê a¦ KeòaûKê ^ò¿ò
Kùfö ùKak @ûRò ^êùjñ, baòhýZùe c]ý icâûU @w\ @ûLò ùLûfòùfö eûZò ùgh ùjûA
@ùgûK @ûC ~ê¡ Keòùa ^ûjóö ùi aê¡ue @jòõiû @ûiêQöò gû«òÉ_ì C_ùe, @ûKûgùe ùKak ùMûUòG
cªùe \úlòZ ùjùfö Zûeû C{ßk ùjûA ù\Lû~ûCQòö
98
 _âgÜûakú

iõlò¯ CecìkK :
1. \dû^\ú Kìkùe KûjóKò ~ê¡ ùjûA[ôfû ?
2. eûùRgßeúu PeòZâùe Kò Kò aòùghZû _eòflòZ ?
3. \úNðù\jú C{ßk_êeêh iµKðùe MÌUòùe K’Y Kêjû~ûAQò ?
4. ‘Ceû]ôKûeú ^òaðûP^ùe eûRZªùe eûRûjó iaðcêLý’ û MÌùe a‰ðòZ Ceû]ôKûeúu iµKðùe
iõlò¯ ]ûeYû \ò@ û
5. eûùRgßeú @ùgûKu aòeûU ùi^ûaûjò^ú ijòZ ~ê¡ Keòaû_ûAñ ùKCñ ùKøgk @af´^ Keò[ùô f ?
6. eûR^úZòùe aâjàûÈ ùjCQò hWÿ~ª – G K[û Kêjû~ûAQò KûjóKò ?
7. @û_Y K’Y AZòjûi _êeêh ? –G K[û KòG Kûjû CùŸgýùe KjòQ«ò I KûjóKò ?
8. @ùgûK KûjóKò ~ê¡ aòeZò ùNûhYû Kùf?
9. cjûcªúu Cqòùe eûùRgßeú K’Y KjòQ«ò ?
10. cjûeûYú KêeêaKú ibûi\þMYuê cjûeûRûu iµKðùe K’Y KjòQ«ò ?

Zêc _ûAñ Kûc :

11. ^¦ò^ú gZ_[úu @^ýû^ý MÌ iaê _XÿòaûKê ùPÁû Ke û
12. Gjò MÌKê ^ûUýeì_ ù\A ùgâYúKlùe @bò^d Ke û

99
 ùaf, @gߝ I aUaél
l eaò _…^ûdK
(1935-1991)
ùfLK _eòPd :
IWÿ@ò û lê\âMÌ ePdòZû eaò _…^ûdK IWÿgò ûe cdìeb¬ Ròfäû @«MðZ eûAew_êeVûùe R^àMâjY
Keò[ôùf û ùi bìZßaòZþ bûùa PûKòeò Keê[ôùf û @[P ùi IWÿò@û bûhû-iûjòZý, Kkû-iõÄéZò _âZò
Mbúe @^êeûMú [ôùf û Rúa^ùe cìfýùaû] I iûcûRòK @û\gð_âZò MêeêZß Zûu ePòZ lê\âMÌ MêWÿòKe
cêLý bûa-aûYú û Zûu lê\âMÌ _êÉKMêWòK ùjCQò; @§Mkòe @§Kûe, ajêeì_ú, eûMùZûWÿò, jòeYýMbð,
aòhêa ùeLû, a§ýû Mû§ûeú, @ceòfZû, aòPòZâ a‰ðû AZýû\ò û ‘jòeYýMbðû’ _êÉKUò IWÿògû iûjòZý
GKûùWÿcú Ze`eê 1984 ùe _êeÄéZ I ‘a§ýû Mû§ûeú’ _ûAñ Zûuê ceùYûe gûekû _êeÄûe
1991 ùe _â\û^ Keû~ûA[ôfû û
‘ùaf, @gߝ I aUaél’ MÌUò ‘^aeaò’ _ZâòKûùe _c ahð / _c iõLýû @[ðûZ ^ùb´e
1974ùe _âKûg _ûA[ôfû û cûZû, cûZébìcò _âZò @ûKhðY, _eòùag_âZò iùPZ^Zû I iûõ_âZòK
Rúa^bìcòe aûÉaZûKê MûÌòK Gjò MÌùe eì_ûd^ KeòQ«ò û aUaélKê R^^úe _âZúK Gaõ @gߝ Z[û
aUaél bkò _aòZâ aélKê Zjóeê iéÁ iûbûùa \gðû~ûAQò û aû›fý I cûZéZße cjû^Zû _âiwKê
jé\dÆgðú KeòQò û
]^ý Rúa^ G RMùZ û ù~ _âûY ]ùe _âûYú jòùZ ûû Kò«ê @ûC Z C_ûd ^ûjó û _Q aiþ ]eò `êf^Leûùe
]^ý Rúa^ ]^ý Zûe û \êfðb Kcð G ùabûe ûû IùjäA _êY ò@ûC [ùe KêRò NùeûA aiþùe aiò Mûñ
_ûL aiþùÁŠùe _jòfû ùakKê ùak GMûeUû
Gjû cêñ aélue iÚûù^ û gòLòfò _aðZ Mjù^ ûû
ùjfûYò û GùK Z ùa÷gûL cûi Leû û iKûk
(bûMaZ)
@ûVUû ùakKê aò aûjûeKê ùMûWÿ KûXÿò jêG^û û
aiþùÁŠùe _jòfû ùakKê ieKûeú aiþU,ò Gùa GA GMûeUû ùakKê Pûeò@ûWÿ ^ò@ûñ RkêQò
ùKùZùakê QûWÿò ù\fûYò û ùi[ôùe ~ûA[ôùf iò]û ù~còZò û LeûKê Pûjó ùjC^ò û @ûLò aêRò ùjûA
ikL ^@Uû ùakKê Mûñ _ûLùe _jò ~ûA[ûù« û @ûiêQò Zû ùZRùe û _a^Uû aò ^ò@ûñ _eò ZûZòQò û
100
GùZùaùk @ûC MûñKê ~òùa Kò ^ ~òùa GcòZò ùUKò Pûjófû @ûC Zû _ùe ]Wÿ_Wÿ ùjûA CVò aiò
ù\ûù\û_û ùjûA aiþeê IùjäA ^Uae aûaê cêŠ C_ùe jûZ \êAUû fùMA Kjòfû ‘@ûùe ^U
aiþùÁŠ _ûLùe [ôaû PûKêŠû MQ Zkùe _û^ bûA ù~, G C\êC\ò@û LeûùakUûùe ùKûCVê
RkLò@û ù\ûKû^ Keò[ôaû jeò MêWÿò@ûe Pûkò@û @ûAf c? GA \gêUû aiþùe ? jeò MêWÿò@ûe _ûUò
@ûWÿKê cêùjñAùf û gê Y ò aûi^cRû ùUûKûUû ùKùZùakê Qò W ÿ û
SûUòcûUò Kû^Ú û C_ùe Zûk aeWÿûe Q_e ö ùjûAMfûYò û
\e @ûCRû ùjûA ejòQò Zûk aeWÿûe ZûUò û Pûkò@û bòZeKê _gò @ûiò ^WÿaWÿ ùP@ûeUû C_ùe
@ûMùe Lê \ò’Uû ù_ûZò Zû C_ùe LŠòG \e P‚û aiò _Wê _Wê Kjòùf, ‘jAùe G ùUûKû ! c¦ûG
_Uû _òUû \ò’Uû ùa û Leû ZûZòùe ùiAUû Mec _ûYò ù\fê û ùgûhùe Zò @Vû @Vû ùjûAMfûYò û
ùjûA ejòQò û ùi[ôùe UòùK jûZ cûeò ù\Cñ ù\Cñ jñ, _eû û @ûC Kj^û iKûkê aiþUû ù`fþ ùjfò û
PûCñKò^û fûMòfû jûZKê û ^Uae aûaê \e @ûCRû aû¤ ùjûA _Q aiþUûùe @ûiòfò û’
ZûUò `ûu ù\A @ù^Aùf bòZeKê û LŠòG \e ‘KûjóKò i¬ aiþùe @ûAf^ò ?’
bwû ^WÿaWÿ ùUaêf û Zû’ Pûeò_ùU ùicòZòKû ‘@ûC K’Y Ze @Qò ? Kûfò i¬ùakKê
\ò’PûeòUû ùP@ûe û ùKûCUûe jûZ ^ûjó û ùi Zûe _ûAfò û ùaûCe ù\j Leû_ û eûZòùe Z
KYKê _WÿòQò LŠòG KûV ùa û G _ûLùe [ûK @ûiòaû _ûAñ KòQò ^ûjó û ùZYê aû¤ ùjûA iKûkê
ùjûA[ôaû KûVe LŠòG @ûfcòeû û ùiA [ûK C_ùe @ûAfò û’
iòfbe [ûkò@û @ûC aûCñg _ûQò@ûùe iKûkê
‘KY ùjûAQò ?’
ùjûA[ôaû aûiò aeû, MêfêMêfû, _KêWÿò I aê¦ò@û
còùVA iRû ùjûA ejòQò û ZkKê ùMûUûG ùLûfû ‘KòQò K’Y RYû @Qò ? Lûfò Zûe û gúNâ
cêjñ ùWKþPò C_ùe Pò^ò iòeû bòZùe bûiêQò Pûeò @ûi ö’
Q@Uû eiùMûfû û iòfþbe PUê C_ùe Pò^ò iòeû ‘GAù^ _êYò MûñKê ~òa ? GùZ LeûUûùe?’
fûMò gêLò ~ûA[ôaû RûMûUòùe \k \k cûQò bY ‘ ^ ~ûA Pûeû ^ûjó û ù`e ~\ò G bòZùe
bY ö LŠòG QòŠû i_ C_ùe ^ûfò Keò@û LùŠ K’Y ^ûAñ K’Y ùjûA~ûG ùgh ùakKê @ûC-’
_ò§ò jeò MêWÿò@û ùMûUòG KYùe MWÿ_Wÿ ùjCQò û ‘Qò Qò Qò- G Kûk K[û @ûC ZêŠùe ]e
aûi^]ì@û ùUûKûUû ùa C_ùe f´_´ ùjûA ^ûjó û’
_WÿòQò û
‘Zê Z RûYê jeò- c^Uû Kûfò i¬Vêñ GcòZò
^U aûaê ]úe Mkûùe WûKòùf ‘jeò, @Qê _û_ QêCñQò û eûZò iûeû Kûfò ùgûA _ûeò^ò û jC
Kòùe? ‘_eòPòZ Mkûe Êe gêYò jeò MêWÿò@û cêŠ G[e CùV û’
101
 MûcêQûUûKê _ûYòùe bòùRA cêŠ C_ùe ù[ûA iûcû^ý PûKòeò û ùi[ôùe Pûeò _ûêUû _òfû ö
QZû ]eò aûjûeò _Wÿòùf ^Uae aûaê û \ecû ~ûjû @ûY«ò ùiZòKòùe iõiûe Pkòaû KÁ ö
iWÿK ZkKê f´òQò @uûauû ùjûA _û\Pfû ùi[ô_ûAñ Zûuê _ûLùe eLòaûKê ù~ùZ Kjòùf aò
eûÉû û ahðû \ò^ùe jòWÿ C_ùe eûÉû a\kùe ùi ùKùa bêaù^gßeùe ^ ejò MûñKê _ùkA
G[e aòf cSòùe eûÉû ùjûAQò û Pûeò@ûWÿe @ûaWÿû @ûiòQò û bûM Pûh Rcòeê ]û^ @û\ûd Keò PûCk
LûaêWÿû, ]û^ MQe [êû, aê\û cSòùe ùiA UòKK Keò, Zûu _ûLKê _ùVAQò û _òfûcûù^ iêLùe
ùagþ PòKþKY, _eòÃûe û cYòh Pûfò Pûfò ]ìkò ejòùa ùaûfò @ûRò cêM \ò’Uû, Kûfò aòeò, _@e
ùjûAMfûYò VûG VûG û Leû ùZRùe Pûeò@ûWÿ \ò^ aWÿò, ^Wÿò@û, Pò^ûaû\ûc iaê ùMûUò ùMûUò
\ûC \ûC RkêQò û \ìeKê Pûjó ùjC^ò û @ûLò _Zû Keò iùRA iûùRA ^òùR ~ûA ù\A @ûiòQò û
aêRò @ûiêQò Leû ùZRùe û ^ò@ûñ ahðêQò ù~còZò û @ûC ùi? Zû _ûAñ K’Y KeòQ«ò ? KòQò
_a^Uû Pêfò cêŠe _a^ _eò ZûZòQò û ù\j jûZ ^ûjó ö ùKak ^òR Èú _òfûSòfûu _ûAñ iaê KòQò
ù_ûWÿò ~ûCQò Mecùe û KeòQ«ò û @û½~ðý û cYòh RûZòUû GcòZò @KéZm û
G iaêKê bïùl_ ^ Keò ^Uae aûaê QZû _QKê ù`eò Pûùjñ^û û Lûfò @ûMKê ù\ùL û Lûfò
cêŠûA cêŠùe I\û MûcêQû ù[ûA PûfòaûKê @ûe¸ cYòh KûjóKò iaê _gê_lú, MQ fZû û _âûYú RMZe
Kùf GK fdùe û _jê _jê ~\ò ùagú ùWeò ^òdc GAUû û _âûKéZòK ^òdc û iéÁòe fúkû @lê‰
ùjûA~ûG ö eLòaûKê MQ ~\ò Zûe _êeYê û _Zâ MêWûÿ Kê iaêùaùk
ùicòZò KòQò ùagú ^ ùjûA[ôùf ùaûC ^òRe bûùa eLòaûKê Pûùjñ, ùZùa ùi Kò_eò iéÁò
ùKùa ùUfòMâûc Keò ^[û«û û ùiA ù~ _û ahð Keòa ^ìZ^ _Zâ, ^ìZ^ `êf, ^ìZ^ `kKê ?
\ò^eê aû_û cfûVûeê ùi ùaûCe GcòZò ù\j Leû_ @Ké Z m ùjaû ùaû]jê G ùiA[ô _ ûAñ GùZ
ùKùa ù\Lò ^ûjû«ò û ù\Lò [ôùf c¤ aêSò _ûeò ÊûbûaòK ö
^ûjû«ò û @ûC ùjûA[ôùf aò ùaûC Zûu Vûeê fêùPA _òfûu _ûAñ ùi ^òùR aû KY ^ KeêQ«ò?
eLòQò û ùKùZ KÁùe cYòh KeòQò ùi û iaê \êüL- ^òùR bf Keò MùŠ ^ LûA ^ _ò§ò _òfûG ùKcòZò
@bûa-ù\÷^ý iùß ùi Zûueò cêjñKê Pûjó iò]û bf LûAùa bf _ò§òùa bf _ûV _Xÿòùa
ikL QòWûÿ ùjûA Zûuê _ûV _ùXÿAQò- cYòh KeòQò û ùiA[ô_ûAñ @^aeZ LUò PûfòQ«ò û iKûk Vûeê
aûjû KùeAQò û ^òRe iaê iêL iêaò]ûKê Rkû¬kò eûZò _~ðý« ùKak ùiA Pò«û û ^òùR ù~còZò KÁ
ù\A ùKak Zûueò _ûAñ ùi ^òR Rúa^Kê ijò _ûV _Xÿò[ôùf, iaê @iêaò]û ijý Keò[ôùf
GKûùakùK C›Mð Keò ù\AQò û ùKùaùjùf iaêùaùk c^ùe bûa^û ùjûAQò ùcû _òfûG ù~còZò
Zûuê KòQò cûMò ^ûjó û ùKak ù\A ~ûAQò û ùicòZò KÁ ^ _û@û«ò û ùiZòKò @iêaò]û ùbûM ^
102
Ke«ò û Zûu c^ùe ‘Meòa’ ùaûfò ù~còZò jú^ ù~còZò ùKak ù`i^ ùjûA aêfòaûUû GKcûZâ
c^ýZû ^ ejê, ùi[ô_ûAñ _ûeê _~ðý« ùPÁû Keò CùŸgý û bf gûXÿò \eKûe, ^û^û _âKûe ùWâi
@ûiòQ«ò û \eKûe û ùiÜû, _ûCWÿe, ùiµê ^ùjùf ù~còZò
Kò«ê `k K’Y ùjCQò ? KùfRùe _ûV_Xÿû jêG^û û Ne Kûcùe UòKòG
c^ ^ûjó û ùaûCKê UòKòG iûjû~ý Keòaû, KòQò
ùaûCe Êû[ð ZýûM I @ûùZàû›Mð iûùw iûùw
Kûc\ûc Keòaû û ^û- KòQòùe c^ ^ûjó û iû^Uû
^òRe aò [ôfû _âMûXÿ ùPÁû û ùiùZùake gògê
^ûñùe Z _ùeûl bûùa ùKùZ K[û gêYûMfûYò û
c^ ù^A ùaûCKê iêLùe eLòaûe \éXÿ _âZòmû û
Zû’ ùaûC ZûKê ùi[ô_ûAñ ùKùZ Mûkòc¦ KfûYò û
ùiA[ô_ûAñ ùi ~ûjû ùjC, aWÿ ^ ùjC _ùQ, iû]ûeY
\òù^ Z SûWê ù^A aûùWÿA _ùKAfû û K’Y
bûùa aòaûe _ûù[d iõMâj Keò _ûeòQ«ò Z ? ùja? ‘ùcûùZ ù~ùZ cûVòaê cûV û’
Kò«ê Zûue GùZ @ûùcôû›Mð iùþß Zûu iaê@ûWê @gû«ò û Rúa^ùe UòKGò gû«ò ^ûjó ö
_òfûcû^u bòZùe ùi ùPÁû Kûjó ? cYòh ùjaûe ~ûjû _ûAñ iaê iêL iêa]ò ûKê akò ù\AQ«ò ùicûù^
@ûKûõlû Kûjó ? ~\ò ùghKê GcòZò @cYòh ùjûA ~û@û«ò, ùZùa
K’Y_ûAó GcòZò ùjfû ? ùKûCVò bêf ùi @ûùcôû›Mðe cìfý K’Y ? Kò iêL @ûC ejòfû
ejêQò ? Rúa^ùe ?
aWÿ _ê@Uû aò.G. _Xÿê _Xÿê jò_ò ùjûAMfû ö Sûkùe _¬ûaúUû _ìeû_ìeò I\û ùjûA
Lûfò Uõ Uõ aûjûùe aêfû û _ûVgûV ^ûjó û NeKê MfûYò ö ùgûhùe Zò @Vû @Vû ùjûA~ûCQò û I\û
LûAaû ùgûAaû QWÿû @^ý KòQò _ûAñ @ûùi^û û MûcêQûUò gêLò KûV ùjûAMfûYò û @ûLò ù_ûWêQò Leû
ùKùZ aêSûcYû, ùKùZ Mûkò c¦ iaê aé[û ùjfû ö ùZRùe û ùRûZûMêWûÿ K c¤ GùZ Mec ùjûAMfûYò
aû_û cû _ûAñ ^ ùjC, ^òRe ùQûU ùQûU bûA ù~ Zkò_ûVê @ûe¸ Keò ùMûUû _û\Uû iòSò ~ûCQò ö
bCYú _âZò iûcû^ýZc Kðaýùaû] aò ^ûjó ? KûXÿò ù`û_ûWÿò ù\aûKê Azû ùjCQò û iûeû ù\jUû
KY @ûC Keû~ûG ? ~êM Z ùicòZò ùjûAQò ? Mec ùjûAMfûYò û iùZ ù~còZò KòG ZZfû fêjû
icùÉ ùKcòZò GKNeòK@ò û, aýqò^Âò Êû[ð_e ùjûA KùeAùe _ùKA ù\AQò û
~ûCQ«ò û ^òR QWÿû ù~còZò _é[ôaúùe @ûC Kûjûeò jñ, iõiûeUû @ûC K’Y ? ZZfû fêjû KùeA
_âZò KòQò Zûue Keòaûe ^ûjó û Kò«ê _é[aô úe icùÉ Z û Rúa^iûeû Lûfò GcòZò bûRò ùjaû K[û ö iêL
Zûu Kûc Keòaû @ûM \eKûe û Kûjó ? gû«ò Kûjó ?
ùiA[ô_ûAñ \ê^ò@û @gû«ò Nùe û Sò@ \ò’Uû @ûMùe ù\Lû ~ûCQò jeòP¦^_êe Mûñ û aâûjàY
aò ùicòZò ùjùfYò û KùfRùe _ûV _Xÿòaû cûù^ gûi^ û Mûñ cêŠ, ù_ûLeú jêWÿûùe ùKûWÿòG _PògUû
103
Zûk MQ aûa^ûbìZ _eò jûñ Keò QòWû ùjûA ejòQ«ò û _a^ùe gêLòfû aûCñg _ZâMêWÿûK iñ iûñ Keò CWÿò
jfþ ^ûjó Kò Pfþ ^ûjó û ù_ûLeú gêLò ~ûAQò û @ûiêQ«ò û aûCñg aûWÿò ùghKê c¦òe û Zû’ @ûMùe
Kû\ê@MêWÿû gêLò~ûA Q’ ùKûYò@û Q’ ùKûYò@û ùjûA c]ê Zò@ûWÿúe Ne û c¦òee _ìRK û Zû _QKê _Q
`ûUò ~ûA ùMûUûG Pû\ee ù_Uû^ð _eò cù^ NeKê Ne f´òQò û ùKCñ Kûke _êêeêYû c¦òe û
ùjCQò û `ûU \ûXÿùe ]kû ]kû gêLòfû ùMŠû ]Ckû ùjûA ^ûjó ùaû]jêG ùKûWÿòG _Pògahð
ùLûk_û û ù_ûLeúe ùMûUòG K’YKê ùafaY û ùjfû ö ùa÷gûLe Leûùe c¦òe C_ee gòCkòMWê ûÿ
ùafaY cSòùe @eûG i`û RûMûùe ajê Rú‰ð `ûUò `ûUò PKWÿû PKWÿû ùjûA @ù] Liò @ù]
_êeûZ^ gòa c¦òeUòG û c¦òeUû bûwò eêRò MfûYòö fûMò ejòQò KûQê aKkû _eò û
@]û Kû^Ú bòZùe gòafòw Leûahðû LûA _ìRû c¦òe PCZeû C_ùe _gû _ûfò _WÿQò ò û \g
_û@û«ò ö ùaf Kûùe Pûeò@ûW bòð û ùafMQ
aûeRY ùNeò aiòQ«ò Pûeò@ûùWÿ û cSòùe cSòùe
MêWÿûK UòKòG UòKòG K@ñkòQ«ò û aûKò aWÿ aWÿ Wûk
ùjû jû ùjûA Pò}ûe CVêQò ùMûUûG aXÿò@û \û^
iaê Kuûke jûWÿ _eò iõ_ì‰ð ]kû ]kû ù\Lû
_ûAñ ö PCZeûe bòZe _ûL KYKê aCk MQ
~ûCQ«ò û QûAùe PKûcûWÿò aiò c]ê Zò@ûWÿú G bûMaZ _Xÿê
@ûC C_ûd ^ûjó û ^Uaeaûaê ùiA _Xÿê G@ûùWÿ Kû^ ùWeò \û^ K[û aêSò ù^A,
ùafaY bòZùe Kû @ûùWÿA _gòùf û UòKòG ùMûUûG c«aý Keò _êYò @ûC[ùe _Xÿûùe c^
aògâûc \eKûe û ù\CQ«ò û
UòKòG bf Keò QûA ^ûjó û Z[û_ò MQ MŠò ^Uae aûaê ùKùZùakê @ûiò PCZeû
ZkKê @ûCRò aiòùf ùi û cêŠùe MûcêQû KûXÿò _ûLùe QòWûÿ ùjùfYò û Kûjûeò ^Re ^ûjó û ùi c]ê
ù\j cêŠ ù_ûQò ùjûA KòQò icd aiò ejòùf û ^û, Zò@ûWúu _ûLùe ~ûA cêŠò@û cûeòùf û ‘Zò@ûWÿú
@ûC aiò ejò fûb ^ûjó û ùgûhùe Zò @Vû @Vû ^^û, IkòKò û’ c]êZò@ûWÿú ajòeê cêjñ CVûA Zûu
ùjfûYò û gûi^ bòZùe _gò c¦ûG _ûYò ^ _òAùf cêjñKê NWÿòG Pûjó Kjòùf ‘@ûùe ^U Kòùe, GA
@ûC Rúa^ ejòa ^ûjó û ùi ]úùe ]úùe CVò Mûñ ]ìcþ LeûùakUûùe Kê@ûWÿòKò aûjûeòQê ? ‘@ûC
bòZùe _gòùf û Kj^û, ^^û, ùaûCe \òj Leû_ Zûe _ûA iûùw
Mûñ cêŠùe a§ê hWÿwúe aûCñg aûWÿò û MQùe iûùw @ûiêQò û GA aiþ ùÁŠeê Z GAù^ IùjäA
ùMûUòG ùjùf _Zâ ^ûjó û Vêwû Vêwû f´ f´ iò]û @ûiêQò û Lûfò c¦ûG _ûYò _ûAñ GVòKê _gò
MQMêWÿûK aò^û _a^ùe ù\ûjfêQ«ò û Kû Kû @ûiòfò û Iü, Kò ùgûh û’
bòð aûCñg KYòMêWÿûK eûÉû C_eKê @ù] cûWÿò @ûiò c]ê Zò@ûWÿú _ûLùe fêwêeê _êwêeê ùjC[ôaû
Kuûke @ûwêkò _eò ù\Lû ~ûCQ«ò û iûcû^ý ùMûUûG @]û fwkû ùUûKûUòKê WûKò Kjòùf,
104
‘jAùe _eò, Mfê ùfûUûG _ûYò @ûYòfê û’ c¦òe ùjûA~òa, ùiZòKòùaùk _êYò _Zâ K@ñkòa, `êf
a¦ @Qò û ùLûfû ùja ~ûA i§ýû ùakKê û VûKêe `êUòa û Zûe gêLòfû Wûk _êYò _ìeò CVòa iaêR
M¸úeûùe û _ûYò _òA iûeò ^Uae _ûjûP C_ùe _Zâe cûõik _eò_‰ì Zð ûùe, ji `êUaò `êfe _ûLêWûÿ
VûKêeuê cêŠò@û cûeò Mêjûeò RùYA _êYò aûjûeò _ûLêWÿûùe û
_Wÿòùf ö QûA Zkê LeûKê aûjûeò @ûiòfû _ùe
Kò«ê ahðû ùKùa @ûiòa ? ùKùa _êYò
LeûUû ù~còZò ùagú KÁ ù\CQò û RûfêRûfê@û
ùa÷ g ûLe ùM÷ e ò K @ûKûg gýûck ùcNe
\ògêQò Pûeò@ûWÿ û
aû›fýcdú KeêYûùe _ìeò CVòa ? KòG ùLûRò
VûKêeuê _âû[ð^û Keò @ûiòQ«ò û ‘ùaûCKê aûjûe Keòa ùiA _ûZûkcêLú SeYûe Pòe«^
bf Keò\ò@ VûKêùe û ^ ùjùf @«Zü cêñ ~òaû C›Kê ?
_~ðý« ùi ù~còZò aò[ûC û’ Kò«ê ùi _âû[ð^ûùe
eûÉû ieò @ûiêQò û ^Wÿ@ò û aY bòZùe PKþcKþ
ù~còZò aògßûi ^ûjó û ùi WûKòaûùe _âMûXÿ @ûKêkZû
cûeêQò iêeRcf cûeê@ûWÿòe ]kû ùKûVûUû û
aò ^ûjó û ùKcòZò ùMûUòG ùfûKù\LûYò@û @býûi ö
MZû^êMZòK _eµeûe _ê^eûaéò û KûjóKò GcòZò c\^_êe ö ùiAVê @ûC _ûG aûU Mùf Zûu Mûñ
ùjCQò ? KûjóKò ùi _âûY beò, @ûKêkùe WûKò _Wÿòa û c\^_êe ùcøRû I Zûu ùcøRûe iúcû
_ûeê^ûjû«ò ? ^Uae ^òùR ùMûUûG @ißÉòùe PòjÜU Keê[ôaû _âKûŠ ae MQUû aò ù\Lû ~ûCQò ö
QU_U Keò CVòùf û GA _âPŠ Leûùe aò ù\jUû ùRûeùe ùRûeùe _û\ _ùKA Pûfòùf ^Uae ö
Zûue gúùZA CVòfû û aòeûU @gßZ[þ MQUò û \ò’PûeòRY cYòhe
GA @Zý]ôK Mecùe iaê Kì@ ù_ûLeú Kê‹ _ûAa ^ûjó GùZ aWÿ MŠò û GùZ aWÿ MQUû
^\ú gêLòMfû _eò Zûue @«ee ùiA aògê¡ bf @[P UòKòG ùaûfò QûA ^ûjó û ùMûUûG ùjùf aò
_ûAaûe C› K’Y gêLò ~ûAQò, c]ê Zò@ûWÿú Kjòfû _Zâ ^ûjó û UòKòG UòKòG K@ñkêQò û MQ Pûeò_ùU
_eò G _û_ @^ýûd @^ûPûe bòZùe VûKêe @ûC ùQûU ùQûU @iõLý @gßZþ[ ùKûkò û ùKùZ aWÿ
K’Y c¦òe bòZùe aò ^ûjû«ò ? ùi[ô_ûAñ K’Y MQ- @[P ùKùZ ùQûU Zû’e`k û ^Uae cù^
Zûue cù^ ùjfû gêLòfû, [êû aûCñg I ùaf cù^ jiòùf û ùMûUûG aWÿ ùPe C_ùe \ùŠ
MQ _eò c¦òeUû aò ùicòZò bwûeêRû, ùaXÿwò@û aiòMùf ùi û MQ MŠò C_ùe ùcûUû ^ûfò iò¦ìe
ùjûA ~ûAQò GA Leûe Cû_ùe ! Kò«ê Zû’e \ûM û Zû ZkKê f´òQò ^ûfò _òµêWeÿò ]ûe û iêeRcf
ùPe f´òQò, Kûjó ùKCñ _ûZûkKê û ùiCVê ei cûeê@ûWòe aû_û iaê\^ò iKûùk GAVò _òµWê còÿ û^u
ùgûhò ùgûhò ùi Lûfò aò ejòQò û _êYò ù~ùZùaùk _ûAñ MêWÿ Kò Pò^ò ù\A~ûG û ^Uae c^Kê c^
ahðû ùja, _ûYòùe gêLf ò û cUûk cûUò Kû\ê@ _P_P jiòùf û

105
 GA @gßZ[þ MQ cìùk aiò aê¡ù\a Kê@ûùWÿ ùQkòMWê ûG _Zâ QòŠûA QòŠûA LûCQ«ò û \êA PûeòUû
aê¡Zß _âû¯ ùjûA[ôùf û GA MQ cìùk cjûaúe _òfû GA ]ìcþ LeûùakUûùe Ijkùe Sêfò Sêfò
Rú^ _ec mû^ _ûA[ôùf û aê¡ue ]cð Kê@ûùWÿ Wûk cûuêWò ùLkêQ«ò û Zûu _ûLKê UòKòG \ìeùe
Mfû, ùR÷^ ]cð Kê@ûùWÿ Mfû, Lûfò MQUû jñò _ìRû ùKùZ RY Zûueò _eò aûùUûA PûeòKûZ ùcùfA
_ûCQò û Kò @Qò GA MQùe ? ^û UòKòG QûA- ^û ^òùNûWÿ ^ò\ùe ùgûA ~ûAQ«ò û iûeû MQUû bòð
Zû’e KûV KòQò Kûcùe @ûiêQò ? ^û^û _âKûe PùXÿA û ùicû^ue KòPòeò còPòeò
icde Leû GcòZò ùgûhò^òG _âKûgòZ eie g±ùe Kû^ @ZWÿû _Wÿò ~ûCQò û Kò«ê iaê iùß aò
ù_ûLeú, ^\úKê û Kò«ê ùgûhò_ûùe ^ûjó iûZZûk MQUû ù~còZò Zû’e ijiâ aûjê ùcùfA Zûe iaê
ùb\ú bòZùe bòZùe _eòaýû¯ ùjûA ejò[aô û eie i«û^Kê @û^¦ùe @ûfòw^ Keò eLòQò GK cjû^þ
icê\âKê û _êYò RùY KòG bMúe[ R^à ùjûA ZûKê ùiÜjcdú R^^ú _eò !
_êYò aûU KùXÿA @ûYòa _é[ôaú C_eKê û @ûC cêŠ Zùk MûcêQûUû ù\A MWÿò _Wÿòùf
RùY KòG @Rêð^ ZúlþY geùe _é[ôaúe KVò^ ^Uae ö ùRûZû MêWÿû KûXÿò _ùKA \ìeKê ù[ûA
@ûaeY ùb\ Keò _ê^eûd C_eKê CVûA @ûYòa ù\ùf û ^ò@ûñ _eò ZûZò[ôfû ùiMêWÿûK û KûYò @ûwêkò
ÊZü ^òüiûeòZ SeYûe ùiâûZKê û KYùe ùMûUûG ù`ûUKû aûjûeòfûYò û ùRûZû KûXÿò
Kò«ê Zû’ @ûMeê GA gêà Uûwe ]ìie bìcò ù\fû cûùZâ _û\ \êAUû [Šû ùjûA @ûiòfû û ùMûWÿ
C_ùe gúZk Rk _âKûg K’Y ùKûCVò ^ûjó ? fù´A C_eKê cêjñ Keò ùi @ûLò aêRòaû @ûMeê
Pûeò @ûWÿKê @ù^A ù\ùf û ùMûUûG RûMûùe
GcòZò bûaê bûaê ^Uae ùKùZùaùk
Zûue @ûLò @UKò Mfû û ùKûeWÿ bòZùe CVòQò
aeMQ _ûLùe _jò ~ûAQ«ò RûY«ò ^ûjó û jVûZþ
@gßZþ[ MQ @ûC ùaf MQ û
aeMQ Zke gúZk QûAùe Zûue ùPZû _gòfû ö
iûeû ù\jùe ù~còZò K’Y c]êe gúZk Ægð ùi _ec Zé¯òùe @ûLò aêRòùf û
ù\AMfû û @ûü Kò @ûeûc û ùi @ûC UòKòG N QûA ùiA cê\û @ûLò_Zû C_ùe bûiò CVòfû
Zùk ~ûA aiò _Wÿòùf û _âKûŠ aeMQ û Zûu _òfû ùMûUûG aò e ûU aeMQe Qaò û @ûC ùiA
\ò^eê ùi ZûKê GcòZò ù\Lò @ûiòQ«ò û GA ùKùZ aeMQUòKê @ûz^Ü Keò @ûC ùMûUûG Qaò û ùi Qaò
ahð bòZùe @ûjêeò aùXÿA ù\AQò û _ûLKê ùKùZ Zûu ùaûCe û Kâùc Kâùc ùi QaòUû fòbò~ûA
MêWÿûG ùMûeê aiò _ûKêkò KeêQ«ò û KòG ùKùZUû @ûjêeò ùMûUûG Qaò ù\LûMfû û ùi QaòUû Zûu
Wûk KûUò _ùKA ù\AQò ùi Zû’eò Pûeò_ûLùe ^òRe û
106
 _âgÜûakú

iõlò¯ CecìkK :
1. ^Uae aûaê ù\ûù\û _û ùjûA aiþeê IùjäAùf KûjóKò ?

2. jeò MêWÿò@ûe ù\ûKû^Ne Kò_eò [ôfû ?

3. ^Uae aûaêu Mû@ûñKê ~ûA[ôaû eûÉûe @aiÚû Kò_eò [ôfû ?

4. ^Uae aûaê Zûu ùaûCu iõ_Kðùe K’Y Pò«û Keê[ôùf ?

5. cYòh RûZòUû @KéZm ùaûfò ^Uae G iõ_Kðùe K’Y bûaòQ«ò ?

6. _âûYú RMZe ^òdc K’Y ùaûfò MÌùe Kêjû~ûAQò?

7. ^Uae KÁ Keò _ûV _Xÿò[ôùf c¤ Zûu _òfûu _ûAñ ùi K’Y bûaê[ôùf ?

8. ^Uaeu _òfûcû^u @ûPeY Kò_eò ùjûAQò?

9. @ûRòKûfò ùKCñcûù^ GKNeòKò@û, aýqò^òÂ I Êû[ð_e ùjûA~ûCQ«ò ?

10. Kò iêL @ûC ejòfû Rúa^ùe ? - GcòZò KòG bûaòQ«ò I KûjóKò ?

11. iõiûeUûKê ZZfû fêjû KùWÿA ùaûfò KòG ùKùZùaùk Zêk^û KeòQ«ò ?

12. Mû@ûñùe [ôaû gòa c¦òee _eòùag Kò_eò [ôfû ?

13. ^Uae ùKùZùaùk I KûjóKò @ÊÉòùe QU_U ùjûA CVòùf ?

14. c\^_êe Mû@ûñe ae Gaõ @gßZþ[ MQ iõ_Kðùe MÌùe K’Y CùfäL Keû~ûAQò ?

15. ùKCñVûùe I KûjóKò ^ûfò _òµêWÿòe ]ûe f´ò [ôfû?

16. aeMQKê cjû^þ ùiÜjcdú R^^ú ijòZ MûÌòK KûjóKò Zêk^û KeòQ«ò ?
107
17. ^Uae Kò_eò _ec Zé¯òùe @ûLô aêRòùf ?

18. ùaf, @gßZ[ I aUaél MÌe ^ûcKeYe ~[û[ðZû iõùl_ùe ùfL û

Zêc _ûAñ Kûc :

19. Gjò MÌUò _Xÿò Gjûe @^ý GK ^ûcKeY Zêc c^eê bûaò Ke û

20. @gߝ I aUaél iõ_Kðùe Zêc c^ùe [ôaû bûa^ûKê ù^A GK MÌ ùfL û

21. eaò _…^ûdKu @^ýû^ý ajò iõMâj Keò _XÿòaûKê ùPÁû Ke û

u

108
GKûuòKû

iêe iê¦eú
l iekû ù\aú
(1904-1986)
ùfLK _eòPd :
iekûù\aú RMZiòõj_êe Ròfäûe aûfòKê\û ^òKUaðú ^eòùfû Mûñùe R^àMâjY Keò[ôùfö ùi
RùY @ûM]ûWÿòe ibûù^Zâú eìù_ Êû]ú^Zû iõMâûcùe ù~ûM ù\A[ôùf Gaõ aûe´ûe KûeûaeY
Keò[ôùfö ajê _âa§, Rúa^ú I iûjòZýûùfûP^û ùfLôaûùe ùi [ôùf iò¡jÉö Zûu ePòZ _êÉK
c¤ùe ^ûeúe \ûaò, C}ke ^ûeú iciýû, ^ûeú RMZ, __â\ú_, bûeZúd cjòkû _âiw, iûekû
cjûbûeZúd ^ûeú PòZâ, Kê«kû Kêcûeúu Kaò _âZòbû, eaú¦â _ìRû, Mûñ aûfûuK[û, eûd eûcû^¦
AZýû\ò @^ýZcö
Gjò GKûuòKûe K[ûaÉê ù_øeûYòK @ûLýû^ C_ùe @û]ûeòZö G[ôùe ^ûeúe Êûbòcû^ò
@ûcôc~ðýû\ûùaû] I \êÁcû^u \c^ùe ^ûeúgqòe bìcòKû _âZò_û\òZö

_â[c \égý iê\eì _eûjZö @\ìùe N^ Zòceò Zò Mbúe Mjßeùe

jòcû\âeò gòùeûù\gùe @bâùb\ú búhY- KkKk^û\ò^ú @kKû^¦ûe RkùiâûZ _ûZûk
\gð ^ ]akûKé Z ò ]akMò e ò D¡ß ð a ûjê ùjûA _âùag KeòQòö cû^a \û^a ~l el ù\aZû
Z_iýû^òeZö Zûjûe K^K KòeúU cKðZcd icÉue GKû« @Mcý G _[ö \òaû^ògò ùcNcûkû
K^KKû«ò aògòÁö Zûjûe MûZâùe ^òKê¬ Kû^^e C›aòZ Gjò Mòeò ù~_eò bìZ^û[ gòau ijòZ
ùK÷ k ûi gò L ùeû_eò ^é Z ý aò ù ^û\ùe eZö
ZeêeûRò I cêKêkòZ Kêiêc ùgûbò^ú fZûaòZû^ö
ù\aeûR A¦â ùa÷Rd« ]ûc ZýûMKeò Zûue
iê ^ û\ò ^ ú aò j wò ^ úMY I iê ^ û\ú aò j wKê k ,
K^Kûi^, eûRQZâ, ^¦^ a^e _ûeòRûZ iêebò,
c]êùfûbú @kò, céùM¦â ùKgeú, Keúgße, gûŸðêk, Caðgú, ùc^Kû, PòZùâ fLû, cògùâ Kgú, M§að Kò^eÜ
bfä ë K , a^ Kckò ^ ú, iê ù fûP^û–Kê e wò Y ú, ~l el aò\ýû]euê ZýûM Keò ^úeaùe @gîcê^
cYòK«ê kû`Yò^ú aòh]e `Yú ùKjò ùijò Mòeeò ûRKê Keò MòeKò ¦eùe @ûgâd ù^AQ«òö Zûue a\^_âbû
Ægð Keò_ûe«ò ^ûjóö ùiVûùe ùKjò _âùag Keòaû ckò^ö \êŸðû« ù\÷ZýKêk ù\÷a akùe akú ùjûA
109
iêecû^uê _eûRd Mæû^ò ù\AQ«òö ù\÷ZýeûR iê¦
C_iê¦u @ZýûPûeùe ZâûiòZ ù\aMY bdaòjßk
ùjûA @ûcôùMû_^ KeòQ«òö fû‚^ûbúZ ùjûA ijiâ
ahð @aògâû« ~ê¡ùe ù\aMY gâû«Kæû«ö
iê¦ – ~ûjû ùjC. GùZ \òù^ \û^acû^ue
c^Kûc^û _ì‰ð ùjfûö ijiâahð Kûk
~ê¡ _ùe A¦âuê ÊMðPêýZ Keò aâjàûu
Ké _ ûeê @ûce cê q ò ùjfûö Iü,
ù\aZûcûù^ Kò Lk_âKéZòe Rúaö
cðý ùfûKeê @ûiê[ôaû ~m]ìceê jaò
ùPûeò Keò @ûcKê PòeKûk a^û Keò
@ûiòQ«òö
C_iê¦ – Zâò_êeûeò cjûù\a @ûce ijûdö
GùZKûk @ûce cù^ûe[ _ì ‰ ð
KeòQ«ò cjûù\aö @dêZ @dêZ ahðe
Z_iýûe `k @Qò Z _êYò ? aé[û
~òa Kò_eò ?
\û^a ùi^û_Zò – Rd cjûeûR iê¦ue Rd û
iê¦ – Zê ù c Z ùcûe ùi^û_Zò , Zê c
RdMû^ ^ò¿âùdûR^ö
@_þieûMY – Rd cjûeûR iê¦ue Rdö
iê¦ – G KòG @_þieûMY ! Kò«ê ùi^û_Zò,
Kûjû«ò ùi _eûRòZ ù\aZûcûù^ ?
gêbê^ûjóZ ùicû^ue RdMû^ ?
ùi^û_Zò – icùÉ @û_Yu @ûù\g _ûk^ Keò
ù~ ~ûjû Kû~ðýùe ^ò~êq @Q«ò
cjûeûRö
iê¦ – Cc ! _a^, @MÜ,ò aeêY, Kêùae,
\g\òM_ûk, gc^, icùÉ ùcû
eûR^aeùe C_iÚòZ @Q«ò Z ?
110
ùi^û_Zò – @ûmû, cjûeûRö
C_iê¦ – PòZâe[ M§aðeûR Kûjó ?
ùi^û_Zò – ùi @_þieûcû^uê i{òZ KeûCQ«òö
iê¦ – ißMð eûRýùe icÉue @û^êMZýKê
ù\LêQòö Kò«ê céMûlú aò´û]eú gPú
Kûjó ? ùijò Kéùgû\eúe Kaeú
c¦ûe cûkùe ùgûbòZö cêñ ZûKêA
Kûc^û Kùeñ û aðcû^ Caðgú I e¸û
MúZ ^éZý Ke«êö
C_iê¦ – Caðgú ! Zêce _âòdiLú gPúù\aú
Kûjû«ò?
Caðgú – ùi A¦âu iwùe jòcû\âò gòLeùe
aûi KeêQ«ò û
(iê¦ C_i¦ue @…jûiý)
C_iê¦ – e¸û ! _ûeòa ùMûUòG Kû~ðý Keò ?
~ù[Á _êeÄûe ù\aò ö
e¸û – @ûmû \ò@«ê, cjûeûRö
C_iê¦ – ùijò gPú ù\aúuê Kû_êeêh géMûk
A¦âe A¦âRûf_ûgeê Qò^Ü Keò @ûYò
_ûeòa ?
iê¦ – gPú ù\aúuê A¦âe cûdû _ûgeê Qò^Ü
Keò @ûYò ^ _ûeòùf @û¸cû^ue
ùMøea cæû^ ùjaû ^ò½òZö ÊMðùe
@ûC iêL Kûjòñ ?
C_iê¦ – ibûi\þ M Y ! gê Y ò f Z iê ¦ u
ccðaûYú ? aðcû^ gúNâ ~ûA jòcû\âò
Mjßeeê A¦â_ûgeê gPúKê cêq Keò
GVûKê ùN^ò @ûi ! eûRûmû _ûk^ùe
aòcêL ùjùf KVò^ gûÉò _ûAaö
iê¦ – Cùy÷ ü gâ a û @gß , HeûaZ jÉú,
_ûeòRûZ _ê¿, iê]ûbûŠ @]ôKûe Keò
c¤ @ûce aûi^û @_ì‰ð ejòfûö @ûcKê
i`kKûc ùjaûKê A _Wÿòa–C_ûd
~ûjûùjCö ù_âc I ~ê¡ùe Z ^úZò
^òdc _ûk^ Keòaû aò]ô @^êùcû\òZ
^êùjñ, – K’Y KjêQê C_iê¦ ?
C_iê¦ – jñ bûA, VòKþ KjòQö (C¡Z KY×ùe)
~û@û«ê ù\÷ Z ýMY–~û@û«ê
@_þieûMY, gúNâ ù^A @ûi«ê ! ùi
@ûC Gùa Zûue A¦âûYú ^êj«òö A¦â-
iò õ jûi^ ~ûjûe, gPú Zûjûe–
iaðùbûMý bòZùe ùi GK ùbûMý,
ùi ù\÷Zý eûRue eûYúö jòcûkd
ù\ge Mj^ aò_ò^ ÊMð eûYúue
aûi ù~ûMý iÚû^ ^êùjñö
ùi^û_Zò – ~[û @ûmû, cjûeûR ! @_þieûcûù^
~û@û«êö
iê¦ – ^ò½d, ~û@û«êö Kò«ê ùcN, aRâ,
aò\êýZþ icùÉ @ûce Kòue bkò
ÊMðùe @Q«ò Z ?
ùi^û_Zò – @ûmû, ùicû^ue ÊMðQûWÿò ~òaûe
C_ûd ^ûjóö G ÊMð]ûcùe ù~
A¦âiòõjûi^ùe aùi, Zûe Kòue
eìù_ ùcNcûk, @g^ò, aò\êýZþ Zû’
^òKUùe LUòaûKê aû¤ö Gjû aò]ôe
aò]û^ö @û^ Keòaû Kûjûeò iû¤ ^ûjóö
\ßûeú – cjûeûR, cùYûjòKê aòùR Keòaû
jê@«êö
(iê¦ C_iê¦ue _âiÚû^, \eaûe
bûwòfû )
111
\ßòZúd \égý
(ù\aZûcûù^ A¦âu ^òKUKê @ûMc^
Kùfö bûMý aòWÿ´òZ \êüiÚ ckò^ ùagùe A¦âue
eûR\Š ÅkòZö ùi gPúu ^òKUùe aiòQ«òö
Kêcûe KûðòùKd _âYûc Kùfö)
A¦â – ÊMð eûRýeê Kò i´û\ @ûYòQ, Kêcûe ?
KûòðùKd – (^òcÜ KY×ùe @ù]ûcêLùe) KjòaûKê
@ûiòQò, Kò«ê @K[ý, ù\aeûRö
A¦â – Kj KûòðùKd ! KêY×û KûjóKò ùaû]
KeêQ ?
KûòðùKd – iê¦ C_iê¦u @ûmû, cûZû gPúù\aú
ùicû^u ^ò K UKê ~ò ù aö Gjò
\êüi´û\e aûðûaj eìù_ @ûiòQò cêñö
A¦â – (ùKâû]ùe, @û½~ðý ùjûA) KûjóKò?
Kûòùð Kd – Gjûe Ce ù\aûKê cêñ @Zò @bûR^ö
A¦â – _ûhŠ eûlicû^ue Æ¡ðû GùZ\êe
aXÿ ò M fûYò ^û ? ùicû^uê ÊMð
bêa^eê Cùz\ Keò _ûeê^ûjñ !
gPú – iê¦ C_iê¦ _é[ôaúe gZîö RMZe
aò]aô ]ò û^ @ZòKcâ Keòaûeê ùicû^u
^òccð @ZýûPûeùe ÊMð, cðý, _ûZûk
Zò ^ ò _ ê e Kµê Q ò ö iiûMeû ]eYú
iõZâûiòZ ùjCQòö ù\aeûR A¦â_^ôúuê
Æ¡òZð \û^acûù^ ~[û[ðùe @_cû^òZ
KeêQ«òö G f{û, _eûRd Mæû^òVûeê
c¤ @]ôK _úWÿû \òGö
A¦â – ùjAUò ù\aò ! gc^ @ûiòMùfYòö
gPú – ^cÄûe, ]cðeûR ! ai«êö (@ûi^
_â\û^)
A¦â – Kj«ê Z ]cð ù\a ! @ûùc PòeKûk
\û^acû^u aò ù eû]ùe iõMâ û c
PkûA @ûiòùfö @ûRò ù\aak ^Á
ùjûA[ôaûeê, \û^a ak aXÿò ~ûAQòö
Kò«ê @ûùc _eûRòZ, fû‚òZ ùjûA
PòeKûk búZ gßû^bkò _aðZ K¦e
bòZùe fêPòùf Z ùja ^ûjó ?
ù\aZûcûù^ aòPûe Ke«ê, ÊMð
eûRýKê Kò_eò @iêe Kakeê cêq
Keòùaö
gc^ – (ùKâû]ôZ Êeùe \û« ùPûaûA)
ù\aeûR ! ùj Zâ ò \ ò a _Zò !
aò ] ô a ò ] û^ aê S ò a û KÁKeö aê S ò
_ûeê ^ ûjó , @û¸cû^ue _ì R û,
C_ûi^û, iZýZû I GùZ ^òÂûùe
]cðKcð _ûk^û iùß _òZûcj aâjàû
_âZ~ò Mê ùe @û¸cû^uê \û^agqò \ßûeû
KûjóKò jeûA \ò@«ò? Zûjû GKû ùi
RûYò[ôùaö cêñ _fKcûZâùK PeûPe
Cz^Ü Keòù\aòö Kò«ê aâjàû aé[ûùe Kûòùð Kd –
@û¸cû^u \ßûeû icê\â c^Ú^ Kùf
aû KûjóKò ? ^úkKY× aòh_û^ Kùf
KûjóKò ? @ûce @ce ùjaû `kùe
ùKak @_cû^ ùbûMòaû iò^û iûeö
ù\aeûR ! icÉ aò b ì Z ò iùß
ù\÷ a ak jó ùgâ  ak,–@ûc_â Z ò
aòò]ôaûcö
_a^ – (jêõKûe Keò) ù\aeûR ! ~ûjû ~c
Kjòùf Zjóùe iù¦j ^ûjóö aò]ô @ûc
112
_âZò \ûeêY gZîZû KeòQòö _òZûcj
aâjàûue \û^acû^u _âZò ~\ò GùWÿ
_âúZò, ccZû ùi ùicû^uê eûRûi^
\ò@«êö @ûùc GùZ _ìRû ]cð ~m
Keò, ajê KÁùe ÊMð, cðý, _ûZûk
bêa^ cû^uùe gûi^ Keò, ùfûK
_ûkò ùghùe GùZ @_cû^ ijòaê
Kò _ eò ? @iZýe Rd ù\Lò ù f
ùfûùK GYò K ò Kò @û\gð Mâ j Y
Keòùa ! GA Z ùjfû ^úZò ? @û_Y
@ûù\g Kùf GAlYò cêñ PeûPe aògKß ê
fŠbŠ Keò ù \aò ö icÉ aò g ß K ê
icê\ùâ e aêWûÿ A ù\aò–@Yêeûgòùe \òM
_ìeò~òaö
(_að Z Pì W ÿ û ]iò M fûö _a^
ùZû`û^ùe iõiûe aòjßk ùjûA
_Wÿòfûö icê\âùe ZeYú aêWÿòfûö
céMMY MòeòMêjû QûWÿò _kûAùfö
MbòðYúcû^ue Mbðiâûa ùjûAMfûö)
(c]êe KY×ùe) ~ê¡ùe Rd _eûRd
Kûjûeò jûZe K[û ^êùjñö \û^a
Zâûiùe @ûùc _éÂbw ù\fêñ û @ûce
ijiâ ^ûeûP c¤ \û^ae Pcð ùb\ò
_ûeòfû ^ûjóö @ûce G _eûRdKê
aò ] ô a ò ] û^ Kjò a ûKê ùjaö aò ] ô
_â Z ò K ì k Zûe KûeY c¤ @ûce
@ùMûPeö ù\a Kìkùe aùdûK^òÂ
cêñ ; aò]ûZûe Azû C_ùe K’Y @aû
Kjòaò ?
gc^ – ùcû aòPûeùe Pûf icùÉ aâjàûu
^òKUKê ~ûA @ûce _eûRde _âZKò ûe
ùfûWÿòaûö
A¦â – ùj gc^ ! Zêce \Š GùWÿ aòhc ùiVûùe ù\Lò ù\aMY ÉêZò Kùfö)
ù~ icùÉ Zêc bdùe búZ; Kò«ê
aò]ô aûc ùjùf Zêce G \Š `êf
_eò _âûYú ù\jùe aûRò Pûfò~ûGö
ùj _â b ¬^ ! aò e ô akùe
Zê ù ¸cûù^ akúö Zê c e búhY
^òügßûiùe ZeêKêk bMÜ jêG; Zêw
Mòeògéw Pì‰ðúbìZ jêG; Kò«ê aò]ôaûc,
ùZYê Zêùc c¤ gqòjú^ö cª akùe
`YúZêfý cêñ ^òeê_ûdö
KûòðùKd – ùcû cZùe icÉue _òZûcju
^òKUùe Mêjûeò Keòaû CPòZö
A¦â – G aò_êk _é[ôaú _ûk^ _ûAñ aò]ûZû
@ûcKê iéÁò Keò@Qòö ]cðe Rd
iê^½ò Zò ; Zû ^ ùjûA[ôùf @ûce @ÉòZß
^[û«ûö @iê e cûù^ @]ûcð ò K ö
\û¸ò K ö _û_ûPûeúö ùicû^u
@û_ûZüaòRd @ûjäû\ùe aê¡òcû^þ ù\aú – K’Y _ûAñ @ûiòùf @û_Ycûù^, G
aòPkòZ ùjùa ^ûjóö @ûùc ùicû^u
bkò @]cð I _û_aé  ò K ê ù~ùa A¦â
@^êieY Keòaû, @ûC ù\aûiêe ùb\
ùKCñ V ò ejò a ? ùZYê cê ñ
ù\aZûcû^uê ^ò ù a\^ Kùeñ ,
icùÉ ]ûZûu ^òKUKê ~ûA _eûcgð
ùfûWÿö
113
ZéZúd \égý
(aâjàùfûKùe ù\aZûMYu ijòZ A¦â,
aâjàûu ^òKUùe _âùag Kùfö gqò ù\aúuê
~û ù\aú iaðbìùZhê cûZé
eìù_Y iõiÚòZû ö
^cÉùi÷ý ^cÉùi÷ý ^cÉùi÷ý
^ùcû^cü û 1 û
~û ù\aú iað b ì ù Zhê gqò
eìù_Y iõiÚòZûö
~û ù\aú iaðbìùZhê Kúòð
eìù_Y iõiÚòZûö
~û ù\aú iaðbìùZhê Kkû
eìù_Y iõiÚòZûö
~û ù\aú iað b ì ù Zhê @^Ü
eìù_Y iõiÚòZûö
~û ù\aú iað b ì ù Zhê Rd
eìù_Y iõiÚòZûö
^cÉùi÷ý ... ... ... ... ...
... ... ... ...
@icdùe ?
– cû ! \û^aKêke @ZýûPûe @ûC ijò
ùjC ^ûjóö GùZ @_cû^ ùZûe
i«û^MY Kò_eò ijòùa cû ? Zê
RM{^^ú, RMZþ _ ûkò ^ ú,
RMZþZûeòYú, aò_\þ^ûgò^ú, iéÁòiÚòZò
_âkd–KûeòYú, @û\ýûgqò, PeûPe
 cûZû, _âKéZò eì_ûö @bd _\Zùk
@ûgâd ù\’cû! ùZûe geYûMZ
i«û^cû^uê ùN^ò aâjàûu @ûMùe
@ûce \êüL RYû@ö
ù\aú – aýÉ jê@ ^ûjó; ù\aeûR ! @]cð,
@iZý, @ZýûPûe, @ûC Zûe _âZKò ûe
G iaê bMaû^ue iéÁf ò úkûe @õgö
Plê h à û ^ ùjûA Zê ù ¸cûù^ G
_eûRdKê Pòe«^ bûa ^ûjóö G iaê
ùcûe fúkûùLkûö (jûiý) @ûzû,
Zêù¸cûù^ aò]ûZûu ^òKUKê ~û@ö
Zê¸cû^ue K[û cêñ KjòQòö gPú
ù\aú, eZòù\aú Gcûù^ ùcûùZ
^û^ûaò] _ìRû C_ûi^û Keò _âúZ
Keò Q «ò ö Zê ¸ cû^ue @cû^ò g û
_ûjòfûYòö Rd iê^ò½òZö
(_âiÚû^)
ù\aMY – ~[û @ûmû ù\aú !
(ù\aZûcûù^ gqòcdúu @ûgúaðû\
fûbKeò _ò Z ûcju PeY \gð ^
Kùfö)
aâjàû – a›MY ! Zêccû^u \êüL \êŸgð û K[û
ùcûe @ûùMûPe ^ûjóö Kò«ê iê¦
C_iê¦ue @dêZ ahðe Z_iýû, Kêzã
iû]^û, _êYýe `k KòQò @Qò Z ? A¦â
ùicû^u _eûKâcKê Zêù¸cûù^ ùKjò
_âZòjZ Keò_ûeòa ^ûjó, Gjû aò]ôe
aò]û^ö icê\â Rê@ûe ^òR Azûùe
114
b…û _ùWÿ iò^û, ùKjò ak_âùdûMùe
b…û _KûA _ûeòa ^ûjóö ùicû^uê
akùe ^ _ûeò Qkùe cûeòaûKê ~^ô
Keö ~\ò Zêù¸cûù^ ùi \êA bûAu
bòZùe Kkje iìZâ_ûZ Keò_ûeòa,
ùZùa ùicû^uê ^ûg Keò _êYò ÊMð
iòõjûi^ _ûA _ûeòaö
A¦â – _òZûcj ! @û_Yue @ûgúaðû\jó @ûce
elûKaPö @û_Yu @ûù\g
gòùeû]û~ðýö
aâjàû – ù~ ù\aú aâjà^òkdùe ejêQ«ò,
Zûue @ûgúaðû\ ^ò@ö
A¦â – ù\aú _âi^Ü jê@, ù\agZîKê aò^ûg
Keò, ù\aMYuê aò_\eê ZâûY Ke–
R^^ú !
ù\aú – iZý, ]cð, ^ýûd ùN^ò Zêù¸cûù^
aòRdú ùjaö cêñ Zê¸cû^u Éaùe
i«êÁö @ûgúaðû\ KeêQò, @búÁ iò¡ò
ùjCö
(ù\aMYue aâjàùfûKeê _âiÚû^)
PZê[ð \égý
– ù\aibû –
– ù\aMY, aâjàû ù~ \û^a bâûZé
aòùeû]ùe iõùKZ ù\ùf, Zûjû
Kò _ eò iû]ô Z ùja, ùi[ô _ ûAñ
@û_Ycû^ue _eûcgð @ù_lû KeêQöò
~c – ùcûe \Šeê Kkû jeY ùjûAQò
cjûeûR ! cêñ ùKøYiò _eûcgð ù\aûKê
@lcö
KûòðùKd – ùcûùZ ù\aeûR @^êcZò ù\ùf cêñ
~ûA \êA bûAuê i¹êL iõMâûcKê
WûKòaöò ùicû^uê Kjòa,ò ù~ gqòcû^þ
ùi ~ê¡ KeòaûKê @ûi«ê! G[ôùe iê¦
aûjûeòùf ÊûbûaòK _âZò\ߦßú bûaùe
C_iê¦ aò aûjûeòaö ùicû^ue
bò Z ùe cjûKkj RûZ ùjaö
bâ û Zé a ò ù eû] ùicû^u ^ò ] ^e
KûeYö
~c – (BhZþ jiò) Zêù¸ @iûe _âÉûa
KeêQö i_ðe aòh Rßûkû @Qòö icùÉ
A¦â
RûY«òö i_ð \õg^ Kùf aòh ù\je
iaðûwùe PeòMfû bkò iê¦ iùw
~ê¡ Kùf C_iê¦ aùk Zûjûe bûA
_ûAñ fXÿòaö KìU ~ê¡ùe \û^a KûðòùKd –
akúdû^þö Zêùc G \êaðê¡ò Kùf
aò_\ùe _Wÿòaö aeõ KêùaeKê Kjò
Zûu M«ûNeKê ù^A i¹ê L ùe
eLòù\ùf ùicû^u Plê Sfiò~òaö
]^ ùfûbùe C^à ùjûA \êA bûA
aòa\cû^ ùjûA _âZò\ߦßòZûùe ~ê¡
Keò ceòùaö
A¦â – ~ûjû gc^ Kjòùf, ~[û[ðö @[ð
ùfûbeê _û_ I _û_eê céZêý iê^ò½òZö aògßKcðû –
Kò«ê ]^ Kûjó ? Zêù¸cûù^ K’Y
bêfòMf ù~, @ûùc icùÉ \ú^jú^
aûiPêýZ Kûwûk ùjûA aêfêQêñ ?
115
(ù\aZûcûù^ ùcø^ ejòùf ö Gjò
icdùe ù\÷aaûYú ùjfûö “ùj
ù\aMY ! Zêù¸cûù^ aògßKcðûu
^òKUKê ~û@ö Zûuê Kjò Zûu \ßûeû
RMZùe ùMûUòG @Zêfýeì_û @w^û
^òcðûY Keö ZûKê Kj G ^òLòk
PeûPe iÚûae Rwc aògß _âKéZòeê
ùiø¦~ðý @ûjeY Keò Zjóùe @w^ûKê
eì_^ýûi \ò@«êö _âKéZòe ùiø¦~ðýeê
Zòk Zòk Keò @ûjeY Keò ù~ _âc\û
MVòZ ùja, Zûjûeò ùiø¦~ðý \gð^ùe
bâûZé aòùeû] RûZ ùjaö ùZùa ~ûA
\êÁ eûli Kêke a] ùjaö”)
– gêYòf Z ù\÷aaûYú Kêcûe ! Zêùc
_a^uê gqòbòlû Keò gúNâ ~ûA
gòÌúKêkeûR aògßKcðûuê WûKò @ûYòaö
~[û @ûmû ! ù\aeûRö
(_âiÚû^)
_c \égý
(Ce ùceê _aðZ ù\gùe ù\agòÌú
aògßKcðû fêjûùe cìðò MXê[ôùfö
KûðòùKd _âùag Keò Zûuê ^cÄûe
Kùfö)
Kò Kêcûe ? G \ìeù\gKê jVûZþ
@ûMc^e KûeY K’Y ?
iêe_êùe KêgkZ iaê ?
Kj ÊMðe aûeZû–
 Kò KûeùY @ûiòf ùcû _êùe ?
ùKCñ ÊMð aeûw^û fûMò @aû
ù\aò cêjó Kc @kõKûe,
ù\L ùcû KeYúö
Gjò @_ìað ^ì_êe ^òKßYùe
aúYû_ûYò aúYû ù\a Qò^Ü Keò ùjùk
Gjò ù\L iêùcLkû, ù\L, bûa
cù^-
Gjò MR cêqû jûe, ù\Lòf GjûKê–
Gjò ù\L iúc«e UúKû,
Gjò ù~ KuY ù\L LPòZ eZù^ö
_âaûk KêŠk ù\L
Kò Qûe Gjûe Zêùf a^ù\aú
K‰ðe _kûg ?
ecYúe cù^ûm bìhY,
@ûC ùKùZ ù^a @kuûe @iúc
ùcû M«ûNeê ?
Kêcûe – (\úNð ^òügßûi cûeò) @ûC Kò @Qò ùj
ù\a ùi Kûke iêL ?
aògß_âûù« ZòcòeòZ cùjû\]ô _ûùe–
ai Zêù¸ ^û[ !
RûY ^ûjó ÊMðe \êŸðgû?
jûd ! ù\÷ZýKêk _âak icùe–
ùfûUA Zâò\gûkd–
fŠbŠ Kùe _ûce @iêe !
ù_âeòQ«ò Za @ûùg ù\a @iêeûeò
gòÌúae !
116
jûd ! @ûC Kò @ûce _ìaûð aiÚû @Qò ?
@iêe _ûcecûù^ ù\aKêkKê Cz^Ü
Keò ù\aeûRuê eûRýPêýZ fû‚òZ
KeòQ«òö @û_Y iéÁò iúcû«ùe Zòceò Zò
ù\gùe bìcŠke ùMûUòG ^òRð^
_âû«ùe ejò[ôaû ùjZê ÊMðe i´û\
_ûA ^ [ôùfö
aògßKcðû – aWÿ @nê Z K[û ! ù\aZûue
_eûRd, _êYò \û^aMYue ÊMð
eûRýùe eûRZß ! ù\aZûuê \êÁ
@iêecûù^ @_cû^ KeòQ«ò Kò_eò?
iaê NUYû Kû~ðý KûeY _eµeûùe
Kjö
Kêcûe – cjûbûM ! aò k ´ @ijýö gúNâ
cù^ûe[ ~û^ùe MZò Ke«ê ö
ù\aeûR aWÿ @iÚ ò e _â Z úlûùe
aiòQ«ò–@û_Yu _ûAñö
h \égý
– A¦â bêa^ –
( aògßKcðû Kêcûeu ij A¦âbêa^ùe _âùag
Kùf )
A¦â – aògßKcðûue Rd ùjC !
ù\aMY – cjûcô^þ ! @û_Y @û¸cû^uê elû
Ke«êö GZòKò _âû[ð^ûö aò]ûZû aeùe
iê¦ C_iê¦ icê\â c^Ú^ ùaùk @céZ
LûA @ce ùjûA _ûeòQ«òö ù\aeûRý
Rd Keò ùicûù^ ÊMð e eûRû
 ùjûAQ«òö @û_Y iê¦ C_iê¦ue
Kkj iéÁò CùŸgýùe G_eò ùMûUòG
@^ò¦ýû ^ûeú MV^ Ke«ê, ~ûjû \ßûeû
ù\aZûue @búÁ iò¡ò ùjaö Zûjû
^ ùjùf \û^a ~ê¡ùe @ùRdö
aògßKcðû – @û_Ycû^ue ^òùŸðg ^ò½d _ûk^
Keòaòö ZòcòeòZ ùceê icê\â Kìkùe
Zâò\òae ajê \ìeùe cðýe iéÁò
iúcûùeLû ^òKUùe ù~ ùceê _aðZ
Zêhûe KòeúU ùN^ò Cbû ùjûA ejòQöò
ùijòVûùe ùcûe aûiMéjö iõiûee
R¬ûk ùcûùZ Ægð Kùe ^ûjó ö
ù\aûiêe iõMâûcùe ù\aZûue
_eûRd aûðû c¤ ùcû _lùe ^ìZ^
i´û\ö
A¦â – gòÌúeûR ! aðcû^ @û_Yu \dû
C_ùe icMâ ù\agqò ^òbeð KeêQöò
( aògßKcðû ¤û^iÚ ùjûA aâjàûu _â\
iéÁòaúR cª CyûeY Kùf)
aògßKcðû – aâjàûu aeùe cêñ ~ûjûKê iàeY Keòa,ò
ùi ùcû ^òKUKê @ûiòaö cêñ ¤û^iÚ
jêGñö
( aògßKcðû ¤û^iÚ ùjûA GK @^ò¦ý
iê¦eú fk^û iéÁò Kùf û ùghùe
@céZ iõPûe Keò ù\agòÌú Gjò
@_eì_ @_ìað Kûcò^úKê Rúa^ýûi
Kùfö Rúa^ýûi _ûA Rúa« ^ûeú
Cbû ùjùfö Gjò icdùe ù\aMY
@ûiò _âùag Kùfö )
117
aògßKcðû – ùj A¦âû\ò ù\aMY ! Gùa @û_Yu
@búÁ iò¡ò ùjfû Z ?
A¦â – ùj ù\agòÌú ! Zêc @_ìað iéÁeò Zêk^û
^ûjóö ù~Yê iÚûae Rwc bìZûcôK
_âKéZòe ùiø¦~ðý _ieûeê Zòk Zòk
iêhcû @ûjéZ ùjûA G ^ûeúe iéÁò
ùjûAQòö ùZYê Gjûe ^ûc Zòùkûcû
eLû~ûCö
aògßKcðû – Z[ûÉêö
A¦â – c^à[ Kûjû«ò ?
c^à[ – @ûmû !
A¦â – Zêùc c]êKe EZêeûRuê iwùe ùN^ò
Gjò ^ûeú ijòZùe @aòkù´ iê¦
C_iê¦u ^òKUùe C_iÚòZ jê@ö
c\^ – (^cÄûe Keò) ù~ @ûmû !
A¦â – KûðòùKd ! Zêùc ù\a-ùi^û_Zòö
@ûce ùi÷^ýcû^uê LûŠa a^Kê
@ù], @ûC @ù] KûcýK a^Kê
_VûA \ò @ ö ùicûù^ RûMâ Z
ejò [ ô ù aö iê ¦ C_iê ¦ _eÆe
aòa\cû^ ùjùf, Zûe ùgh`kKê
@ù_lû ^ Keò ù\÷Zý^ûg KeòaûKê
@ûù\g ù\ùaö Gjû ùcûe Azû I
ZêcKê @ûù\gö
KûòðùKd – ù\aeûRu @ûù\g gòùeû]û~ðýö
ù\aMY – @ûi ùi^û_Zò, icùÉ ù\aùi^û
MjYùe aðcû^ @ûcôùMû_^ Keò
ejòaû_ûAñ a^ _âùag Keòaûö
 i¯c \égý Keò[ôùfö ùijò jòeYýKgò_êe _êZâ
(iê ¦ C_iê ¦ u eûR\eaûe, ^ò K ê ¸ ûiê e e _ê Z â @ûù¸cûù^ö
KûkùKZê, ]ìcùKZê, ùi^û_ZòMY, @û¸cû^ue aò§ýMòeòùe @dêZ ahð
\û^aMY, @_þ i eûMY C_iÚ ò Z Z_iýû `kùe aâjàû i«êÁ ùjûA
ejòQ«òö @ûcKê @ce ae I ÊMð eûRý \û^
C_iê¦ – (jiò) bûA ! ù~Cñ A¦â aéZâûiêe a] KeòQ«òö ùZùa bâûZé aòùeû]ùe
Kfû, ù~Cñ ^_ê õ iK Kûò ð ù Kd @ûce céZýê ùja ùaûfò ]ûZû KjòQ«òö
Zâò_êeûiêe iõjûe Kfû, ùicû^u @ûùc c¤ bâûZéaòùeû]ú ùjaê^ûjó
@ûÇûk^ @ûC gêùb ^ûjóö ùicû^u ùaûfò Zûuê ae cûMòQêñö
aûjê @ûRò \ê a ð k , @ûùc @ce, ]ìcùKZê – (@û^¦ùe) Zû’ ùjùf @ûC Pò«û
ù~ùZ\ò ^ iì ~ ð ý P¦â ejò [ ô ù a, ^ûjóö @û_Ycûù^ ^úelúe Zêfý \êA
ùiùZKûk @ûce eûRZß, @ûC @iúc ù\jùe GK_âûY ùjûA còkZò bûaùe
lcZûe aò^ûg ^ûjóö @aiÚ û ^ Ke«ê ö RYKe Pò « û
KûkùKZê – cjûeûR ! @ce Z ùKjò ^êj«ò ? @^ýuVûùe _âZòaò´òZ jêG–Kûdûe
ù\aZûcûù^ @ceö cûZâ aò]ûZû Qûdûbkò ö @û_Ycûù^ RMZùe
@û_Ycû^uê @ceae ù\A _âûKéZKò @Re, @ce, @ùRdö
^òdce aýZòKâc KeòQ«òö ùZYê Gjû KûkùKZê – @û_Yu bdùe ù\aùfûK ZâÉö
@Zò @i¸a ùaû]jêGö ùi[ô_ûAñ ùicûù^ icùÉ a^aûi
KeêQ«òö
]ìcùKZê – ~[û[ð Kjòf KûkùKZê ! Gjû ùcûe
c¤ aògßûi jêG ^ûjóö aâjàû Z ù\a- ù\÷ZýKêk – (\úNð @…jûiýùeûk)
_òZûcj ! iê¦ – Zêùccûù^ ajê KÁ _ûAQö aðcû^
iê¦ – Z_iýû @ûC _êYý akùe A¦â ÊMðùe KòQò @û^¦ Ke, @ûùcû\ _âùcû\ Ke;
eûRû ùjûA @ce ùjûAQòö @ûùc @ûRò aògâûc iêL Ke– ~ê¡Kæû«ò \ìe Keòaû
Zû _eò _âZû_ú eûRûKê @ûce Kòue @ûagýKö
Keò_ûeòQêñö @[ðûZþ A¦âVûeê @ûce ù\÷ZýMY – Rd iê¦ C_iê¦ue Rdö
Zù_ûak ùagòö bMaû^ ^éiòõj iê¦ – Pûf bûA C_iê¦ ! @ûùc \êùjñ céMdû
@aZûe ùjfûùaùk @ûce _òZûcj aòù^û\ KeòaûKê a^eê a^û«eKê
jò e YýKgò _ ê ù\÷ Z ýKê aò \ ûeY ~ò a ûö iiûMeû ]eYúe

118
 KêiêcKê«kûùag a^û^úe MbúeZc
ù\gùe @Zò iê¦e–cù^ûmö ajêKûk
ù\aùi^ûu ijòZ ice @bò~û^
Keò @ûC ^ò½ò« @û^¦ aòù^û\^e
@aie ùjûA ^ûjóö
C_iê¦ – (@ûjäû\ùe) Pûf bûA ]ìcùKZê,
KûkùKZê, eqaûjê, _ûZâcªòMY !
Pûf @ûRò eûRMjYùe a^ Mj^Kê
céMdû Keò ~òaûö @gß, MR, _\ûZòK,
@È e[ icÉ iûR ie¬ûc @ûYò
VêkKeò aòù^û\ ~ûZâûe @^êeì_
aýaiÚû Keö
KûkùKZê – Plê _fK cûùZâ Zûjû iaê i{òZ ùja
icâûU, _âÉêZ ùjC«ê !
iê¦ – @_þieûMYuê @û¸cû^ue _âùcû\
ijPeú eìù_ iùw iùw ~òaûKê
ùja–
(N^a^iÚ k ùe bâ c YKæ û «
Zòùkûcûe _âùag)
Zòùkûcû– (aòiàdùe) KòG Zêùc, Êz ^úkRk
Zòùkûcû– Iü, aò]ûZû ùcû bûfùe Kò Gjò_eò
\êüLKÁ ùfLô[ôfû ? ùKRûYò, Zûjû
ùi RûùYö N^Zòceò Zò a§êe a^_[
@ZòKâc Keò ùi \êüL cêñ aêSò_ûeêQòö
(\ìeKê Pûjó) Iü, @^Zò \ìeùe Kò
iê¦e ÇUòK_eò Êz Zek eRZùiâûZû
Rkeûgò ! ~ûGñ ùijò iùeûae
Zúeùe Kò Q ò l Y aò g â û c Kùeñ ö
(Zòùkûcû _[ @ZòKcâ Keò iùeûae
119
ùiû_û^ùe Kæû« Z^êKê Xûkò ù\A
aògâûc Kfûö lYKûk aògâûc _ùe
iùeûaeùe ^òRe _âZòaò´ ù\Lò
@ùaû] bkò ÊMZ Cqò Kfûö) @ûjû,
G_eò cù^ûje eì_Kû«ò _é[aô úe Plê
ùKùa ù\LòQò Kò ! _òZûcj aâjàûu
^ò k dùe ù\Lò Q ò iê ¦ eúùgâ Â û
A¦âûYúuê, aò\ýû]eú Kò^ÜeúMYuê,
ù\aaûkûcû^uêö Kò«ê G fk^ûe
_\eR ijòZ ùicû^ue Zêk^û jêG
^ûjóö cù^ jêG, G @aû a^ ù\aú
ùjûA[ôùa ! Gjò @Zêkû ^ûeúue
Kòueú _Yùe ejò _\ùiaû KeòaûKê
Pò aùkö ùj bMaZú ! Zêùc
Rkù\aú jê@ @aû a^ù\aú jê@,
_âZýlúbìZû ùjûA ùcûùZ \gð^ \ò@ö
(Gjû Kjò Zòùkûcû bqò bûaùe
_â Y ûc Kfûö Rk _â Z ò a ò ´ c¤
ùijò_eò _âYûc Kfû ZòùkûcûKêö)
c¤ùe KòG Zêùc ? ùj ù\aú, ùj
iê¦eú ùgâÂû !
(]ß^ò Kû^^ùe _âZò]ß^òZ ùjfûö
Zòùkûcû bd aòjkß ùjûA @ûZuùe
WûKòfû–”_òZûcj aâjàû,” Zû_ùe
ùiVûùe cìzòðZû ùjûA _Wÿòfûö ai«
ij c\^ jiò jiò ùijò Vûaùe
C_iÚòZ ùjùfö ZòùkûcûKê Rkiòô
iûÁc KeûAùfö)
c\^ – Zòùkûcû ! KûjñKò ò KûjûKê bd KeêP
céMûlò ? ùjAUò Pûjó ù\Lö ai«
ijòZ Zc iwùe @\égý bûaùe cêñ
ejòQòö @ûùc \êARY @flýùe Zêc
_[ @^êieY Keò PûfòQêñö
Zòùkûcû– c\^; Zêùc ai« ijòZ ùcûe
@welú ùjûA @ûiòQ ùaûfò Z cêñ
RûùY ^ûjó ? ùMûUòG _ecûiê¦eú
^ûeúKê Rk \_ðYùe ù\Lò Zûe
ùfûùKûe ùiø¦~ðýùe cêñ aòjßkû
ùjûA _Wÿòfòö ù\aú ùaûfò cù^ Keò
_âYûc Kfò, cûZâ ùijò ^ûeúe @ÉòZß c\^ – (ijûùiý ùKøZê K ùe) @ûjû,
ùLûRò ^ _ûA búZZâÉ ùjûA _Wÿòfòö
ùcûe aê¡aò bò âc NUòfû cêjìðK _ûAñö
ai« – Zò ù kûùc ! ù~Cñ _â Z ò c û aò ´
Rk\_ðYùe ù\Lòf, Zûjû Zêceò ^òR
eì_ ! Zêceò c]êe ]ß^eò _âZ]ò ^ß ò KeêQò ùckùe @ûùcû\ cö a^iÚkúùe
^úk a^eûRò ùKûkùe ejò[ôaû
^éZýeZû cdìeúö Geì_ i¸ûe ù\Lò
^ûeú ùjûA Zêùc ~\ò G_eò aòagû
jê@, bûaò ù\Lòf, Zêce \gð^fûkiú
_êeêhKêku \gû Kò_eò ùja ?
c\^ – aé[û aûKý aýdùe aòk´ Keò fûb
^ûjóö gúNâ ~û@ eì_iú...^òKUùe C_iê¦ – bûA iê ¦ ! Kò @û½~ð ý \é g ý
ù\÷ZýeûRuê ùbUòaö
(Zòùkûcû ]úe _\ùl_ùe ceûk
Mc^ùe Kû^^ _[ùe @Mâ i e
ùjfûö fZû, cjúeêj, ùKûKòk, @kò,
Kù_ûZúcûù^ ^ûeúKê _[ùe
120
ùicû^u ^òKUùe lùY aògâûc
KeòaûKê @^êùeû] Kùfö Kêiêcû¬kò
ù\ùfö Qûdû iê¦eú Zeêaeùe _ê¿
`k iRûA iLú bûaùe aeY Keò
Kjòùf– ùj iê¦eú, lYK _ûAñ Gjò
Zeê Zùk C_ùag^ Keö cêñ ZêcKê
iêgúZk Qûdû \û^ KeòaûKê _âZúlû
Keê Q ò ö a^PeMY I _ûað Z ý
K^ýûMY Kjòùf–ùj iê¦eúùgâÂû,
Gjò \ŠK a^ùe ùa÷ù\jú ^òaûi
Keò[ôùfö Zêùc aògâûc Keö)
aò]ûZûue Kò @_ìaf ð úkû ! G ^ûeúKê
ù\Lò ]eòZâú a^ÆZò c¤ _ûMkö
(iê¦ C_iê¦ @ûùcû\ C›aùe cö
ùbûR^, _û^, Mû^ö @_þ i eû
\û^a ùi^ûMY @ûùcû\ cö @gß,
MR, _\ûZòKcûù^ @È S^ZþKûeùe
^òRe ù_øeêh _â\gð^ KeêQ«òö iê¦
C_iê¦ a^ a^û« bâcY Keê Keê
ZòùkûcûKê _ê¿ûÉeYùe @ûiú^
ù\Lòùfö
ù\Lò f Yò ? ckd icúe iì \ ê e
a^û^ú aê K ê e ê @RYû _ê ¿ iê e bò
P¦^iò q Keò aûjò @ûYê Q ò ö G
@Kûkùe ai« Kò_eò @ûiòfû ? Pûf
bûA; ù\Lòaû ùKCñ Kê¬ Kû^^eê
 G_eò iêebò ckd ajò @ûYêQòö @ûü
bâce MêWKòÿ \ìeùe CWÿaò û ù\Lò cù^
ùjCQò , ^ò K Uùe iùeûaeùe
Kckò^ú céYûk C_ùe `êUòQòö Zû’e
cû\K M§ bâ c eKê k uê @ijý
ùjûAQòö
iê¦ – bûA; G iiûMeû ]eû, \êýùfûK
bìùfûK Mâj C_Mâj, iì~ðý P¦â Zûeû
icùÉ ù~_eò @ûceò Rd Mû[û MûA
_êfKòZ ùjCQ«òö ù~ùZùaùk
@ûce _âRûKêk iêLú, ùiùZùaùk
G Mj^ aò_ò^e ù\aZû K’Y _ûAñ
Zûue @û^¦ aûðûe _âZúK ckdKê
iêebòZ Keò @ûc ^òKUKê _VûAùa
^ûjó Kjòf ? a^ù\aú _ê¿ûÉeYùe
@ûcKê @bòaû\^ KeòQ«ò ùaûfò cù^
Kùeñö
C_iê¦ – eûRKû~ðýeê @aie aòù^û\^ _ûAñ
@ûiòaû iû[ðK ùjûAQò, bûA ! Kò
@û^¦cd iùZ G ^òKû^ a^iÚkò !
@eYý ù\aZûe Kò @ûKhðYúgqò !
ùcûe icÉ ùPZ^û ù~_eò @ûeYýK
cû\K @ûKhð Y ùe aò c ì X ÿ ùjûA
~ûCQò–Azû ùjCQò, GjòVûùe aûi
Kùeö
(iê¦ C_iê¦ a^bâcY Keò e[eê
@aZeY Kùf, LŠò G ÇUò K
@ûi^ùe \êA bûA aiòùf Kæû«ò \ìe
KeòaûKêö)
121
Zòùkûcû– (búZKY×ùe) Iü ! KòG Gcûù^ ?
Gcû^u \úNða_ê ù\Lò ùcûe jé\d
KµòZ ùjCQò, @ûC geúe c¤ Ncðûq
ùjCQòö G A¦âic eì_fûaYý iµ^Ü
~ê a K\ß d Kò G ùi ? @iûcû^ý
Gcû^ue \úNð geúee _eûKâc !
c\^ Kjê[ôùf ù~Cñ ù\÷Zýcû^u
K[û, Gcûù^ K’Y ùijò ù\÷Zý ?
(GK \é Á ò ù e iì ~ ð ý cê L ú iì ~ ð ý uê
Pûjófûbkò Pûjó ejòfû Zòùkûcû
ù\÷Zý\ßduê)
iê¦ – Kò @û½~ðý ! G a^ ^òKê¬ùe C{ßk
_â\ú_gòLû eì_òYú G ^ûeú KòG ? ^û
G ùMøeú, bMaZú cìòð ? Pûf ~ûA
Zûu _\ùe _ê¿û¬kò ù\A _ìRû
Keòaûö ù\aú ae\û ùjùaö
(iê¦ C_iê¦ Zúaâ ùaMùe Zòùkûcû
^òKUKê Mc^ Kùf)
ai« – ùj c^à[ ! Gjò _âKÁé Kûkùe Zêce
ZúlþY _iûdKeê ù\÷Zýcû^uê aûY
aò ¡ Keö ù\aeò _ ê u aò ^ ûg
Keòaûùe aòk´ Ke ^ûjóö
(@«eúleê Kêiêc ge aéÁò ùjûA
@iêecû^uê @ZòÂ Kfûö c\^ geùe
RRðeòZ Kùkae ùjûA iê¦ C_iê¦
\êùjñ @w^ûKê ]eò _KûAùf û
C_iê¦ – (ùKâû]ùe) aúeùgâ ! G ^ûeú
Ccû Zòùkûcû iµKðùe Zêce
bâûZéa]ì ùjaö Zêùc K’Y_ûAñ G
^ûeúKê Ægð KeêQ ?
iê¦ – aWÿ @û½~ðý K[û Kjòf bûA ! Zêc
i¹êLùe cêñ ù~ GjòlYò G K^ýûe^ôKê
aeY Kfò ? G ^ûeú ùcûe _^ôúö
Zêùc G ^ûeúe ù\ae ùjaö Zêce
cûZéiÚû^údû, MêeêiÚû^údûö G ^ûeúe
jÉcêq Ke–GjûKê Ægð Ke ^ûjóö
C_iê¦ – (_âRßkòZ jêZûg^ ic cjûùKû_ùe)
ùe @]cð û Pûeú! Kê k ûwûe !
bâ û Zé a ]ì K ê ù\÷ Z ýcûù^ cûZé i c ù\jZýûM Kfû )
cYò[û«òö ^òfð{ Zê @]úe ùjûA Zê C_iê¦ - (ùgûKûbò b ì Z ùjûA) ùj
_êYò Zû’e @w Ægð KeêQê ?
iê¦ - K’Y Kjòfê _ûce ? cêñ _û_ûPûeú,
@]cðûPûeú, ]ôKþ ]ôKþ ùZûùZ - ]ôKþ
\êÁcZò û _û_ò géMûk ùjûA iòõjú
ijòZ còk^ aû‚û ? ùe aaðe !
ùZûe C_~êq gûÉò aò]û^ Keòaò û
(iê¦ @iò ^òÃûiòZ Keòaû ù\Lò jêõKûe
Keò C_iê¦ ^òRe @È ]ûeY Kfû û
\êju ó @È \êju ó ê lZaòlZ Keòù\fû ö MâjY Keò c^eê _âûi ^ûg Ke û
\êùjñ eqiÜûZ ùjûA bìZkgûdú ùjùf
û ùKùZ lY _ùe iê¦ ùPZ^û _ûA
CVòfû û
iê¦ - Iùjû, Kò KêKcð Kfò ! _ìaðK[û,
_òZûcju ae\û^ ið bêfMò fò û GùZ A¦â
Z_iýû Keò aò]ûZû ùZûhò ù~ ae
còkòfû, Gjû Kò ùZûe ùgh `k
ùjfû ! aûfò alùe KéZòâc ùiø]
^òcûð Yò[f
ô ò KûjóKò ? Kûcc\ùe ù~Cñ
122
\êcðZòcûù^ c jê@«ò, ùicû^ue
Gjò MZò Pòe«^ ùaûfò RMZùe aò\Zò
@Qò û Kò«ê bûA, GZòKò ùcûe \êüL
ejòfû, eYùlZâùe gZî RòYò ùcûe
_âûY^ûg ùjfû^ûjó û céMeûR aýû]
`û¦ùe @KiàûZ Rúa^ ù\fûbkò @ûc
Cbdue ic\gû ùjfû û
(aòhû\ùe ^òügßûicûeò iê¦ @iêe
ù\÷ZýKêk_Zò ö Zêce @ceaû‚òZ
geúe ]eYúùe ùfûUêQò û Pûf, CV,
~ê¡ùlZâKê ~òaû û Zêùc @ûRò \û^a
ùi^û_Zò ^ ùjùf \û^a Kêke ^ûc
ùfû_ ùja û ùj @MâR ! cêñ Zêce
Pòe\ûi, Pòe @^êMZ Kòue cûZâ û
@Ì ù\ûhùe ù\ûhú, lcûKe bûA !
ùj aûiaaòRdú, G aûcûKê Zêùc
(\ìeeê ù\aZûcû^ue aòRd jêõKûe,
gv]ß^ò gêbòfû û ù\a ùi^ûMY @È
ù^A \û^aKêk iõjûe Keò Keò
C_iê¦ ^òKUùe C_iÚòZ ùjùf û)
- ùj C_iê¦ ! Zêùc c\c ùjûA
_é[ôaú _éÂùe @]cð ùiâûZ _âaûjòZ
Kf û bìZMY I ù\aMYu _âZò
@^ûPûe KeòQ û ]eYúe icMâ iµ\
Rìe Keò, fêUò Keò Zêùc @ûC Zêc
 bûA iê¦ @Zò @^ýûd lcZûùe c A¦â
ùjûA ùbûM KeòQ û _êYò Zêce @^êMZ
ù\÷ZýKêkKê ùijò ùbûMùe RRðeòZ
KeòQ û Zêùc Kêùaee @kKû_êeúKê
QûeLûe Keò Kêùae ]^ fêY×^ I
ùgûhY Keò Zêc _û_ Kcðe C_ûd I
@^úZò _[e _ûù[d eìù_ _âùdûM
KeòQ û aòk´ ùjùf ùjñ iZý I
]cðe Rd iê^½ ò Zò û Gjû gûgßZ]ûeû û
ùe _û_ûcôû \êeûPûeú @iêe ! Zê AÁ
iàeY Keò @È ]ûeY Ke û
Zòùkûcû–
C_iê¦ - ùe \êeûcôû ! ù\aKêk _ûce ! Zê
fµU ù~_eò, ]ôU ùi_eò û Zê \û^a
bdùe búZ ùjûA jòcû\òâ gòLe
A¦â
Mjßeùe géMûkZêfý ^òRe _ZÜú
@kùe @ûcôùMû_^ Keò[ôfê û @ûRò
ùZûe GùWÿ Æ¡ðû ? ùcû ijòZ ~ê¡
PûjêñQê ?
(\êA RYue Zêcêk ~ê¡ û C_iê¦
cÉK A¦âûÈùe Pì‰ð ùjûAMfû û
ù\aMY P¦^KûV, NéZ I ZŠêk
@ûYò céZù\j \ûj Kùf û iê¦
C_iê¦e _ZÜúcûù^ ijcéZû ùjûA
aâjàùfûKKê Mc^ Kùf û)
Zòùkûcû- aûia ! @û_Yue @bòkûh G lê\â
Rúa^ùe iû[ðK ùjaûeê cêñ ]^ý û
ùcûe _âYûc MâjY Keòùa û
123
- Zòùkûùc ! Zêùc @ûRò ù\aMYu
@ûgòh fûb Kf û ù\aZûu aò_\
Kûkùe Zêùc bMaZú cûZû eì_òYú
ùjûA @ûccû^uê fû‚^û I cjû
@_cû^ I \êüLeê elû KeòQ û ùj
iZò! Zêce G iêLýûZò RMZùe
PòeKûk ùNûhòZ ùja û Zêceò _âiû\eê
\û^a \k^ ùjfû ùaûfò Zêce ^ûc
‘\û^a\kò^ú’ û Zêùc A cû \êMðû û
\êMZð ^ò ûgò^ú û ZêcKê ^cÄûe KeêQò ö
ù\aeûR ! cêñ ù\au \êŸgð û ùcûP^
Kfò iZý; Kò«ê aðcû^ ùKCñVKò ò ~òaò
cêñ ?
– Zêùc _êYýaZú, bûMýaZúö ù~CñVò
ùKga_^ôú cjûflàúu ^òaûi ù~Cñ
A¦êa\^û A¦òeû @Zk Rk]ôZùk
ejòQ«ò, ùijò @ûùfûKòZ iûMeZùk
ejò a –~û@ ! Zûjû_ùe iì ~ ð ý -
ùfûKe cjûcŠkùe Zêùc bûÊe
ùjûA aòeûRòZ ùjaö
(Zòùkûcû iì~ðýùfûK Mc^ Kùfö
ù\aZûcû^ue ÊMðeûRýùe _ê^ü
_âùag ùjfûö @ce _êeúe C›ûjòZ
^ò g ú[ùe ÊMð ù e A¦â ibûùe
@_þieûcûù^ ^éZýMúZ @ûùdûR^
Kùfö)
 _âgÜûakú

iõlò¯ CecìkK :
1. _VòZ GKûuòKûeê iê¦ I C_iê¦ue _eòPd iõùl_ùe \ò@ û
2. iê¦u ccðaûYú K’Y [ôfû ùfLö
3. C_iê¦ ibûi\þMYuê K’Y Kjò[ôùf ?
4. gPúuê _ûAaû iõ_Kðùe iê¦ Gaõ C_iê¦ K’Y K[ûaûðû ùjùf?
5. gPú iê¦ Gaõ C_iê¦uê KûjóKò _é[ôaúe gZîùaûfò Kjò[ôùf ?
6. A¦â ]ûZûu ^òKUKê ~ûA KûjóKò _eûcgð ùfûWÿò[ôùf ?
7. gPúù\aú ù\aMYuê K’Y Kjò[ôùf ?
8. KûðòùKd aògßKcðûuê ^cÄûe Keò K’Y Kjòùf ?
9. ù\agòÌú @_eì_ @_ìað Kûcò^úKê Kò_eò iéÁò Kùf ?
10. iê¦ Gaõ C_iê¦uê aâjàû Kò ae _â\û^ Keò[ôùf ?
11. iê¦ @iêe Kò_eò ù\jZýûM Kùf ?
12. _eòùghùe A¦âù\a Zòùkûcûuê K’Y Kjò[ôùf ?

Zêc_ûAñ Kûc :
13. ùgâYú gòlKu ijûdZûùe ùgâYúMéjùe GKûuòKûUò @bò^d Keö
14. ù\aMY ù~Cñ ÉêZò Kùf ZûjûKê cù^eLô LûZûùe ùfLö
u

124
 ùKûYûKð
l b¬Kòùgûe _…^ûdK
(1922-1999)
ùfLK _eòPd :
Êû]ú^Zû _eaðúKûke IWÿ@ò û ^ûUK I GKûuòKû iâÁûu c¤ùe b¬Kòùgûe _…^ûdK @^ýZcö
ùi KUK Ròfäûe iûùf_êe ^òKUaðú QYò_êe Mâûcùe R^àMâjY Keò[ôùfö KòeûYú aéò Keò[ôaû
b¬Kòùgûe _âaéòùe [ôùf ^ûUý ePdòZû KkûKûeö Zûu ePòZ ^ûUK MêWÿòK c¤ùe SWÿeûZò,
ù_âc_ê¿, _eòYZò, ù\aú, cûYòKù~ûWÿò, Rdcûfý, @MÜò_eúlû, iû@û«Ne, G ~êMe Sò@, Kûgàúe
ùaMcþ Mêf^ûe @û\ò CùfäLù~ûMýö ùi eP^û KeòQ«ò aûYjeY, @MÜò_Zw, ùKûYûKð, NeYú,
cûAfLê, aûRòeûCZ @û\ò GKûuòKûö IWÿògû iûjòZý GKûùWcú I IWÿògû iwúZ ^ûUK GKûùWcú \ßûeû
^ûUK eP^û _ûAñ ùi _êeÄéZ ùjûAQ«òö
‘ùKûYûKð’ GKûuòKûùe ùKûYûKð c¦òee \]ô^CZò aiòaû _âiw ^ûUýûdòZ û RûZò _ûAñ aûkK
]ecûe @ûùcôû›Mð, cû’ Vûeê _ê@e aò\ûdR^òZ KûeêYý I gòÌúe KkûKêgkZû _âbéZò PòZòâZ û

_â[c \égý ^eiòõj – aûÉaòKþ @_ìað ! @_ìað G \égý !

[ P¦âbûMû Zúe—iìù~ðýû\dö iì~ðýuê
iì~ðýù\a ù~_eò icê\â aleê f¶
^cÄûe Kùf ^eiò õ j ù\a—_ûLùe
QòWÿûùjûA[û’«ò gòùaA iû«eû I elú _âbéZòö ] _â \ û^ Keò @ûKûgùe C\ò Z
ùjûAQ«òö G \égý ùaû]jêG ùcû’
^eiòõj – ù\Lòf. . . . . Zêùc ù\Lòf
gòùaA ? Rúa^ùe @_ûùiûeû ejò~òaö
gòùaA – ù\Lòfò Qûcê, @_ìað– gòùaA – Qûcê ùiø¦~ðýe _ìRûeúö
125
^eiòõj – gêY gòùaA, @ûRòe G gêb _âbûZùe gòùaA – Zûjû jó ùja icâûU ! Qûcêu @ûù\g
cû’ue ùgh Azû ùcûe cù^ @agý _ûkòZ ùjaö G ^MYý _âRû
_Wê Q ò ö jñ gò ù aA, Qûdû gòùaA iû«eû C_ùe @ZêU aògßûi
cjûù\aúue ùgh @^êùeû] [ôfû– eLò, cYòcû Zû’e Rúa^Kê ]^ý
GA P¦âbûMûùe cêñ ù~_eò GK KeòQ«òö
iì~ðýc¦òe _âZòÂû Kùeö
^eiòõj – @ûi gò ù aA, @^ý icdùe
gòùaA – ùd’Z @Zò cjZþ Azû Qûcê ! @ûùfûP^û Keû~òaö aðcû^ aòk´
^eiòõj – Zû’ QWÿû .. C}kùe ajê c¦òee ùjCQòö (gòùaA cêŠ ù^ûAñùf)ö
_âZÂò û ùjûAQò; Kò«ê iì~ýð ù\aZûue
[ icÉue _âiÚû^ ]
C_ûi^û _ûAñ ùMûUòG iê¡û c¦òe
ùjûA^ûjóö ( _U _eòað^ )
gòùaA – iZý Qûcêö
^eiòõj – RûY gòùaA, iì~ðýuê _ìRûKeò gû´ \ßòZúd \égý
\ê e ûùeûMý Kê Â aýû]ô e ê cê q [ aògê cjûeYûu Neö Kû¦ò Kû¦ò
ùjûA[ôùfö iì~ðýù\a jó Êdõ _âùag Kfû ]ecû ]
^ûeûdYö ( @ûKûgKê Pûjó ) GA
_êYý _âbûZùe _aòZâ iì~ðýaõge ]ecû – cû’....... cû’ !
\ûdû\ cêñ, Zûuê jó iûlúeLò _âZòmû ]ecû cû’ – (@ûiò, _ê@e aòei a\^ ù\Lò)
KeêQò, c¦òe GAVò ùZûkû ùja–
@ûC ùi c¦òe ùja KûeêKû~ðýùe ùZûe K’Y ùjfûùe _ê@ ?
C}ke iaðùgâ Kúòð!! KûjóKò Kû¦êQê aû_ ?
gòùaA - icâûU _ec ]ûcòðK, cjû^êbaö ]ecû – cû’, ùMûùU K[û _Pûeòaòö
icâûUue Rd ùjCö cùZ iZ Kjòaê ?
^eiòõj – gòùaA, Zêùc ùcûe @Zò aògßûiúö
]ecû cû’ – bfû aûdûUûG–jC Kjòaò ......
@ûRò Zêceò jÉùe G aòeûU \ûdòZß
cêñ @_ðY KeêQöò icê\eâ QûZò C_ùe Kjö
GA _\àùZûkû MŠ C_ùe jó c¦òe ]ecû – (cêŠ jfûA) ... Cjêñ ... ùi
ùZûkû ùjaö KûeòMeú ùKøgkùe,
K[û ja^òö Zê ùcû \òj QêAñ
eì_e Meòcûùe GA c¦òe ùja iûeû
aògßùe @\ßòZúd !! Kj; iZ Kjòaê, còQ Kjòaê^òö
126
]ecû cû’ – K’Y Kjòfêùe ]ecû ! cêñ ùZû (@û_Yû @ûLò e ê fê j ù_ûQò )
\òj QêAñaò ! ùcû GùKûAe akû ùjùf.....ùcû c^ Kjê Q ò ,
aògùò Ki^, fùl \ò@ñ _ìRò ZùZ ù~ûCVò _QùK [û@û«ê – ùi
_ûAQòö cû’ ùjA ù`e cêñ ùZû bfùe @Q«ò–RòAñKeò @Q«ò–
\òj QêAñaò ! aû_ùe, cêñ _ùQ VûKêùe \dûKùf ^òù½ NeKê
ceò~ûGñ, RòAñaò Zê ~êM eûAR ù`eò @ûiòùaö
Ke, ùZû aû_e ^ñû eLö ]ecû – @ûzû, cû’...aû_û K’Y aWÿ
]ecû – (M\þM\þ ùjûA) jêñ, ‘aû_e ^ñû KûeòMe ?
eLö’ KòG...KòG ùcû aû_û ? ]ecû cû’ – aWÿ K’Yùe _ê@ ! ..... ajêZ
Kûjû«ò ùi ? ùcû’ ùjZê _ûAfû aWÿö ùZû aû_ûuVêñ akò aWÿ
\ò^êñ Zê Lûfò A@ûWê iò@ûWê Kjò KûeòMe G cêfKùe @ûC ùKjò
bùŠA ù\CQêö ùjùf @ûRò ^ûjóö
QûWÿòaò^òö Kj cû’–
]ecû – (Lêiòùe) VûKêùe Ke«ê, ùcû
]ecû cû’ – (_ê@e c^ KÁ RûYò) ùcû cêŠ aû_û bfùe NeKê ù`e«êö
LûAaê ]ecûö K’Y ùjAPò
(aûjûeê RùY @ûM«êKe _ûUò
Kjòfê ? ùZû cêŠùe G iaê gêbòfû)
K[û...
@ûM«êK – Nùe KòG @Q, UòùK gêYòa ?
]ecû – cû’ ! (@ûLòùe fêj]ûe)
]ecû cû’ – KòG WûKêP ?
]ecû cû’ – Qò aû_, Kjòùf iò^û RûYòaò......
]ecû – cêñ ù\Lò@ûùiö (_âiÚû^)
]ecû – iZ Kj cû’.....ùcû aû_û
Kûjû«ò..... ]ecû cû’ – ùd K’Y ! ùcû WûjûY @ûLò
AcòZò ^ûPò CVêPò KûjóKò ?
]ecû cû’ – aû_û...aû_û @Q«òö gêYþ, @ûRò
]ecû – (@ûM«êKuê WûKò @ûYò) @ûi
ZùZ iaê K[û Kjòaòö ^ ùjùf
cCiû ! AG ùcû cû’ö K’Y
ùZû UòKò c^eê \êüL \ìe ùja
aûùZ^ò @ûYòP _eû–ZûKêA Kjö
ùKcòZò ? (\úNð^òügßûi QûWÿò)
aûe ahð ùjûAMfûö Zê R^à ]ecû cû’ – Kò G Zê ù c aûaû ? KûjûKê
ùjûA ^ [ûCö cYòcûu WûKeû ùLûRêP ?
_ûA ùi Kê@ûùWÿ ~ûAQ«ò, K@Y @ûM«êK – cû’, Zêùc aògê cjûeYûu MéjYò ú
KeêQ«ò, cêñ RûùY^ò aû_! ùjùf Z?
127
]ecû cû’ – jñ aûaû, Kjö ùiAVò ai– ]ecû cû’ – ceò _ûeê^ò ?
@ûM«êK – I ùjû ! ([KþKû ùjûA) _Pûeò @ûM«êK – ^û, aògê cjûeYû bkò KûeòMe
_Pûeò ajêZ KÁùe Zêc NeKê [Kò _WÿòfûYòö Zû’e ak, Kk,
@ûiòPò cû’ ! ùKøgk iaê jûecû^òPòö
]ecû cû’ – Zê ù c Vò K þ RûMûùe _jô P ]ecû – (@û½~ðýùe) K’Y Kjòf cCiû,
aûaû ! Gùa K’Y Kjòaûe @Qò aû_û jûeòMùf !
Kêjö
@ûM«êK – Zû QWÿû @ûC C_ûd K’Y ?
@ûM«êK – Kjòaò ù~–(UòùK Pûeò@ûWÿKê
iaêKûc ieòfû, ùjùf ù\Cke
Pûjó ) ùjùf K[ûUû Kû^Kê
@if Pìkò ceû ùjA _ûeê^ò !
\ò’Kû^ ùjûA _âNU ùjûA~ûG
~\ò –ùd eRû Ne K[û cû’, K’Y ù~ ùjfû ùiA
ùcû cêŠ ejòa^òö PKûùWûkûuê RYûö cYòhe aò\ýû
aê¡ò iaê aò`k ùjAQòö
]ecû cû’ – ùcûùZ ù~ùZùaùk cû’ ùaûfò
WûKòP, c^ùe bd ^eLò Kêjö ]ecû cû’ – aWÿ @û½~ðý K[û KjêP aûaû!
@ûM«êK – K[û K’Y Kò cû’, P¦âbûMûVò ]ecû – cìk\ê@ûùe ùKûCVò K’Y ù\ûh
cjûRð û ù\Ck ùZûkCQ«ò ö ejò~ûAPò ùaûfò bûe icû^
aûeahð ùjûAMfû, aûeg’ ejê^òö
aùXÿA \ò^ ^ûAñ, eûZò ^ûAñ
@ûM«êK – (PcKò ) @ûùe aûü, GùWÿ
Kûcùe fûMòQ«ò–ùjùf...(_êYò
aKùU _òfû; GùZ @^êcû^ !
iaê@ûWÿKê Pûjóaû)
ùd aògê cjûeYûu _ê@ ^û ?
]ecû cû’ – ùjùf ? ...We^û, Kêj ! Zêc
K[û gêYòfû ùakê ùcû QûZò ]ecû cû’ – jñ aûaû, ùiA ùMûUòK Z VûKêùe
bòZeUû ù~còZò K’Y ùjA @ûcKê ù\AP«òö
~ûCPò... @ûM«êK – Lêaþ bf ùjAQòö Kêk ejòùf
@ûM«êK – KòQò ^ûjòñ cû’... ù\Ck ùZûkû iaê K[û iò^û...
ieò~ûAQòö ]ecû cû’ – AcòZò K’Y KjêP aûaû !
(]ecû cû’ gû«òùe ^òügßûi
cûeò ù f) ùjùf \]ô ^ CZò @ûM«êK – G _ê@, ùZû ^ñû K@YUò ?
aiò ^ ò ö jñ cû’, @if cê Š ò ]ecû – ]cð_\ö cùZ icùÉ ]ecû
ceò_ûeê^òö WûK«òö
128
@ûM«êK – (Lêiòùjùf) jC, jC, aû_ ]ecû cû’ – (]ecûKê ùKûkKê UûYò Kû¦ò Kû¦ò)
]ecê, (Zû’ IVùe jûZcûeò)
ùcû’ ]^, ~û’ gêYêPê, Kûjûeò
@ûMùe GK[û `òùUAaê ^ûjó !
^ûAñZ, ùi aûeg’ aùXÿAu
iûwùe ùcû cêŠ aò KUò~òaö
]ecû cû’ – K’Y ùjfû ? aûeg aùXÿAu
cêŠ KûU ùja ?
@ûM«êK – (]úe Êeùe) cjûRðû ù~ûC ]ecû
\ò^Kê K ù\AQ«ò, ùiA\ò^
iê ¡ û ù\Cke Pì k ò ^cûeò
_ûeòùf, iaê aùXÿAu cêŠKûU ]ecû cû’ – (@û½~ðý ùjûA) Zê !
ùjaö iaê RûYêP cû’ .......
]ecû
cjûRðûu @ûù\g ùKjò K’Y
@cû^ý Keò_ûeòa ?
]ecû cû’ – (bdùe _âûY [eò CVòfû) ùj
]ecû cû’ – ]-e-cû ! K’Y KjêPêùe Zê ?
_âbê, ùghùe ù_ûWÿû bûMýùe
GAdû [ôfû ! aûeahð Kûk @ûc
cû’ _ê@ \ò’Uûuê ^ò@ûgâú Keò ~òG
Ne cêjñ Pûjó^ûjû«ò–iò@ûùWÿ
iò@ûùWÿ Zûue cêŠKûU ùja ? ]ecû
@ûC @ûce ù\Lû aò ja^ûjó ?
@ûM«êK – jC cû’...cêñ aûjêWÿò~ûCQòö ~òaû
@ûMeê Lûfò GZòKò Kjò ~ûCQò, ]ecû cû’ – ^û-^û, ùcû @ûLò @ûMeê ZùZ
Zêc Kêkùe ~\ò @ûC ùKjò bf
KûeòMe [ûG; ZûKê P¦âbûMûVòKê
_VûAaö Kûùk PKûùWûkûu
@^êMâj [ôa ! PKûùWûkû ùj, ]ecû
Zêceò Azû _ì‰ð ùjC !
(~ûCPò aû_, [û’–(]úùe ]úùe
_âiÚû^)
129
aûaêùe, cùZ Z KòQò aûU ù\Lû
~ûC^ò ö KûjûKê _Pûeò a ò ?
KûjûKê _ùVAaò ? cùZ Z
Pûeò@ûWÿ @§ûe \ògQê öò Zûu _eû
cYòh ù~ûCVò jûeòMùf, KòG
@ûC @Qò ù~ ù\Cke cêŠò
cûeòa ?
– KûAñKò, cêñ _eû @Qò ! Zê bûa^û
Ke^ò cû’ö aû_e _ê @ cê ñ ,
ù\Ck cêŠò cêñ cûeòù\aòö
– jó cû’, cêñ aògê cjûeYûe _ê@ ö
ùKùaùjùf jûeòa^ò ! aWÿ
VûKêe Zû’e iûjû ùjùaö
Qê@ûUûG–jûZùe LûA gòL^ò ê ù~
MŠûG Lê @ ûA ù\ùf ~ûA
LûCPê–
– gêYò^ê cû’, UòKòQê@û @bòc^êý Kò
aúe_Yò@û ù\ùLAfû ! ]îa,
_âjäû\ UòKò _òfû ùjA...
Kê@ûùWÿ QûWÿùò \aòùe aû_ ! ùZû
aû_û Mùf, Zê ~òaê; Kûjû cêjñ
Pûjó @ûC GVò _Wÿò ejòaò ?
– cêñ ^Mùf aûeg’ aùXÿAu
Rúa^ KòcZò ò ejòa ? jûY cêjeñ ê
aû_ûuê aùAaû K’Y ùcû Kûc
^êùjñ cû’ ?
]ecû cû’ – ùcû c^ Rcûeê aêSê^òùe aû_ ! aògê
^ûAñ, ^ûAñ ~òaê ~\ò cùZ ùZû
iûwùe ù^ö
]ecû – ^ûAñ cû’, ùicòZò Kj^ûö cêñ Kûfò
iKûkê aûjûeò ~òaöò Zê cùZ Lûfò
KfýûY Ke, ùcû aû_ûuê cêñ
ù`eûA @ûYòaòö
]ecû cû’ – aû_ûùe, ZùZ @ûC cêñ K’Y
Kjòaò ! ùcû QûZò `ûUò ~ûCQò–
]ecû – \¸ ]e cû’, iaê VòKþ ùjûA~òaö
(UòùK ejò) @ûzû cû’, aû_û Z
ùcûùZ ù\Lò^ûjû«ò, PòjûÜ ù\ùf
ùi ~\ò...
]ecû cû’ – PòjÜòùa^ò ! ^òù½ PòjÜòùaö eq
K’Y eqKê UûYòa^ò ! jC Zê
~û’–Kûfò iKûkê cwkû cû’uê
]ecû
iêceYû Keò @^êKìk Keò ~òaêö
ùZû jûZùe @ûc aûWÿòe ùKûkò aògê
@ûC GA cê\ò _VûAaòö ù\Lòùf
ùi VòKþ PòjÜòùaö
]ecû – jC, Zê Pûf, cùZ @ûM MŠûG
LûAaûKê \aêö ]ecû
( _U _eòað^ ) aògê
ZéZúd \égý
[ P¦âbûMû Zúeö ^òKUùe Pìkaòjú^ ]ecû
ùKûYûKð c¦òe ù\Lû~ûCPòö aògê cjûeYû GKûKú
_\PûeYû Keê[ôfûö ]
130
– G KûkeûZò K’Y _ûjò a ?
(\úNð^òügßûi) Ne\ßûe, Èú-_êZâ
icÉuê QûWÿò aûe ahðKûk fêj
fjê Xûkò ù~ûC Kûcùe jûZ
ù\A[ô f ò , Zû’ _ì ‰ ð ùjûA
_ûeòfû^òö @ûRò GA Pìkaòjú^
c¦ò e ù~cò Z ò bûÄe Kê k e
cCWÿcYò aògê cjûeYûKê C_jûi
Keò KjêPò– “aògê, Zê jûeò
~ûAPêö icê\â bòZùe _[e L¬ò
ù~Cñ aòeûU ù\Ck QòWÿû KeòPê,
Zûe \]ô ^ CZò ^ûjó ö ”
(\úNð^òügßûi–^òKUùe Kûjûe
_û\g±...) Kò G ?... Kò G
ùiVò ? (aûkKKê ù\Lò) KòG
ùe _òfû ? Zê aò K’Y aògê
cjûeYûKê […û KeòaûKê @ûiòPê ?
– ^û, aûaû !
– aûaû, @ûü, Kò K@ñk, Kò c]êe
ùZûe WûK ! WûK aû_, @ûC
[ùe ùcûùZ ùiA aûaû ùaûfò
WûKö
– aûaû !
– (GKûù«) ùi VòKþ dûeò adie,
dûeò _eò ùjûA[ôaö @ûü, Lûfò
Ê_Ü-jêGZ \êüÊ_Ü ! (_âKûùgý)
GVò ùZûe Kò Kûc ?
– ^û, aûaû ! GA ù\CkKê
ù\Lê[ôfòö iûeû\ò^ Lûfò ù\Ck
@ûùWÿ PûjñòejòPòö
aògê – K’Y Kjòfê ! iûeû\ò^ ? aògê
]ecû – jñ aûaû, Kò iê¦e KûeêKû~ðý !
^òjûY cê^ùe IWÿò@û KûeòMe
ù~còZò _[e \òjùe Rúa^
ù\AQò , cê ñ @ûLò ù`ùeA ]ecû
_ûeê^ò !
aògê – ùjùf, ~ûjûe cêŠ ^ûjó, Zû’ aògê
_òŠùe Rúa^ Kê@ûWê @ûiòa ?
]ecû – Kêj Z aûaû, \]ô^CZò aiò
_ûeê^ò KûjòñKò ? ]ecû
aògê – ùi K[û ~\ò cêñ Kjò_ûe«ò,
Zû’ùjùf bûa^û @ûC K’Y aògê
[ôfû?
]ecû – iZ ù~–ùjùf cêñ bûaêPò...
aògê – Gñ, Zê bûaêPê ? K’Y bûaêPê ?
GùWÿ aKùU _òfûö Zê ù`eþ– ]ecû
]ecû – _òfû ùjùf aò cêñ IWÿò@û KûeòMe
_òfûö
aògê – (]ecûKê bfbûùa Pûjó ) aògê
iùZ ? @ûQû, Zê K’Y bûaêPê
gêùYö
1c gòÌú
]ecû – cêñ bûaêPò, ù\Cke N^ ùK¦â
ijò Z \]ô ^ CZò ùMûUò G
iekùeLûùe ejò _ ûeê ^ ò ö
ùKûCVò KòQò ùMûUûG ù\ûh
ejò~ûCPòö
131
– @û½~ðý ! KG ùe Zê ? Zê _êYò
aògê cjûeYûe aòPûeùe ZîUò
aûjûe KeêPê ! ùZû’e GùWÿ
Æ¡ðû !
– lcûKe aûaû, KûeòMe _òfû Z;
ùaùkùaùk ù_û[ô_Zâ ù\ùLö
– @i¸a! @i¸a ! Zê ùMûUûG
cûdûaúö cùZ @ûNûZ ù\aûKê
@ûiòPêö
– cùZ @ûù\g \ò@ aûaû, [ùe
ùPÁû Keò ù\ùLñö
– ^û, ^û, ‘aûaû’ ‘aûaû’ WûKò Zê
cùZ QkòaûKê @ûiòQêö ZùZ
UòKòG ùiÜj Kfò ùaûfò Zê bêf
]eòaê ùcûe ? aògê cjûeYûe
_êYò bêfþ ?
– cYòhe bêf jêG aûaû ! Zêc _û\
]eêPò, cùZ Lûfò [ùe iêù~ûM
\ò@ö
– ^û, ùKùa ^êùjñö
(gòÌúMYue _âùag)
– @ûùe aò g ê b ûA ! Zê @ûiò
GAVò ? @ûC bûaòùf K@Y
ùja ! @ûc iûwùe @û, @ûRò
eûZòUû icùÉ GKûVò iûw ùjûA
LûA_òA Lêiòùe KUûAaûö eûZò
_ûjòùf Z cêŠKûUö
2d gòÌú – jñ bûA, Kûfò Z ceòaû K[û,
GZòKòùakê ceò fûb K’Y ?
ùgh[e _ûAñ cCR Keò a û
Pûfö
aògê – bûAcûù^, G Qê@ûUòKê ù\LêP ?
G aûPûk KjêPò ù\Cke Pìkò ]ecû
cûeòù\aö
gòÌúMY – K’Y Kjê P aò g ê b ûA ! GA
ùcWÿ ùUûKû LŠK !
]ecû – @û_Ycûù^ @ûmû ù\ùf cêñ [ùe
ùPÁû Keòaòö aògê
2d gòÌú – [ùe KûjòñKòùe aû_’ G eûZòUû
iûeû–ù~ùZ [e _ûeê ,
ùPÁûKeö
1c gòÌú – aògê bûA, K’Y KjêPê Kj ?
aògê – cêñ Lûfò bûaêP;ò G iûcû^ý aûkK
~\ò Pìkò cûeò\òG, Zû’ùjùf
@ûùc @ûC KûjûKê cê j ñ
ù\LûAaû ? @ûc cû^-cjZ
K’Y @ûC ejòa ?
]ecû – ùd Kò K[û KjêP aûaû! IWÿò@û
KûeòMee cû^ eLòaûKê cêñ _Y
Keò @ûiò Q ò ö @û_Ycû^u
Rúa^elû ùjaû iùw iùw
ù\Ck aò cêŠò ceò~òaö cjûRðû
Lêiò ùjùaö
3d gòÌú – G _òfû Z VòKþ K[û KjêQöò AcòZò ]ecû
ceòaû, iòcòZò aò ceòaû, ùgh
132
ùPÁûKeò ù\Lû~ûC, lZò
K@Y ? ~û’ ùe aûaêö @ûùc
icùÉ eûRò ö ~\ò _ûeò a ê
ù\Cke Pìkò cûeò G RûZòe cû^
Zê’A eLö
– ùiA KfýûY ùcûùZ Ke
cCiûö (aò g ê I @^ýcû^uê
^cÄûe Keò) VûKêùe, Zêùc
ùcûe beiûö Rd RM^Üû[ö
(_âiÚû^)
– G Kò _eúlû ? ùcû \lòY aûjê
N^ N^ Kµò CVêPò KûjóKò ?
KòG Gjò aûkK ? _âbê, Zêùc
Zû’e iûjû jê@ö
3d gòÌú – Pûf bûAcûù^, ùi _òfû ~ûjû
Keê P ò Keê , @ûce LûA_ò A
ùgûA_Wÿòaû Pûfö (_âiÚû^)
( _… _eòað^ )
PZê[ð \égý
[ P¦âbûMû Zúeö eûZò _ûjò@ûiêQòö @\ìùe ùKûYûKð
c¦òee \]ô^CZò aiòQòö cêŠò ceò~ûAQòö ]ecû I
aògê cjûeYû K[ûaðû ùjC[ôùf ]
]ecû – K’Y bûaêP aûaû ?...
aògê – ^û...
– Zê ù c K’Y Lê i ò ^ê j ñ ùcû
Kûcùe ?
aògê – ùjùf...Zê KòG ? Zê K’Y ÊMðeê
ù\a\ì Z GA cûUò K ê
Ijä û A@ûiò P ê ? iZ Kj,
aògêcjûeYûe iûeû Rúa^e 1c gòÌú
iû]^ûKê aò\ï_ Keò KòG Zê ùcû
@ûMùe QòWûÿ ùjûAPê ? (]ecûKê
]eò SêuûA ù\aû) gòÌúMY
]ecû – (aû_ûu ùMûWÿ ]eò) lcûKe
aûaû, cêñ ]ecû– (@ûLòùe fêj) 2d gòÌú
Zêceò _ê@ö
aògê – ùcû _ê @ ! (Zkê CVûA ]ecû
@û\eùe) @ûü, Kò gû«ò, Kò
@û^¦...^û, ^û, còQ K[û–ùcû
_ê@ ~ûA ùKùZ \ìeùe–ùi R^à
aògê
ùjaû @ûMeê cêñ Neê @ûiò[ôfò–
aûeahð _ìeMò fû–GVò ùi Kê@ûWê
@ûiòa !
]ecû – ù\L aûaû, cû’ ùcû jûZùe @ûc gòÌúMY
aûWÿòe ùKûkò @ûC GA cê\ò
]ecû
ù\APò ! (ù\LûAaû)
aògê – ]ecê ! Kò bûMý ùcûe ! @ûRò
ùcû @ûLò _aòZâ ùjfû ùe aû_û !
]ecê – (Lêiòùe) aûaû !!
aògê – jñ aû_, ùcûeò _ê@ ùaûfò Zê
aû_e Zî U ò iê ] ûeò _ûeò P ê ö
@iû¤Kê iû]^ KeòPêö @û’,
@û’ùe ]^ ùcûe, ùcû ùKûkKê
@û’ö ZùZ @ûfòw^ Keò cêñ
133
Zé ¯ ò f ûb Kùe ! (]ecûKê
@ûfòw^ Kfû, _âùag Kùf
gòÌúMY)
– iaê VòKþ ùjfû ù~ aògêbûA !
@ûùc icùÉ ùZûùZ ùMûUûG
K[û _PûeòaûKê @ûiòPê !
– ceê–_âkd ùjûA~ûC–ùZûVêñ
@ûùc Ce Pûjêñ !
– G aûeg’ aùXÿAùe \ûd ^û
_ê@ùe \ûd ?
– aûeg’ aùXÿAùe \ûd ! GKû
]ecû ceòMùf KòQò lZò ^ûjóö
iaê \ò^Kê G gòÌúKêk aòejêö
– (Pò}ûe Keò) ^û, ^û, ZùZ cêñ
Rcû _ûLeê QûWÿòaò^òö ù\ùL,
Kûjûe GùZ gqò aû_Vêñ _ê@Kê
QùWÿA ù^a ?
– aògê, Zê K’Y _ûMk ?...
– aûaû, ùcûùZ _û\]ìkò \ò@, ùcû
ù\g @ûC RûZò _ûAñ cêñ Rúa^
ù\aòö ùcû cû’Kê Kjòa, aû_e
^ñû eLò cêñ Pûfò~ûCPòö Mað
Keòa–ùKùa Kû¦òa ^ûAñö cêñ
iò^û Zû’e ùMûUòG _ê@, ùi @ûRò
@ûc KûeòMeKêke cû’ö aò\ûd
aûaû, aò\ûd R^àbìcò !
(icê\âùe Sûiù\aû)
(~a^òKû)
 _âgÜûakú

iõlò¯ CecìkK :
1. Qûdûù\aú ^eiòõj ù\auê Kò @^êùeû] Keò[ôùf ?
2. gû´ iì~ðý_ìRû Keò[ôùf KûjòñKò ?
3. gòùaA iû«eû KûjóKò Zûue Rúa^ ]^ý ùjûAPò ùaûfò cù^ Kùf ?
4. ]ecûe cû’ Zû’ aû_û iµKðùe K’Y Kjòùf ?
5. @ûM«êK ]ecû cû’Kê Kò Lae ù\ùf ?
6. ]ecûKê Zû’ cû’ ùKûYûKð ~òaûKê QûWê ^ [ôùf KûjóKò ?
7. ]ecû @ûM«êKu K[ûùe ùKûYûKð ~òaûKê aûjûeòaûe cêLý KûeY K’Y û
8. aògê ]ecûKê _â[ùc ^òRe _ê@ ùaûfò bûaò_ûeòùf^ò KûjóKò ?
9. gòÌúcûù^ ]ecûKê ùgh Keòù\aûKê Pûjóaûe KûeY K’Y ?
10. “aûeg aùXÿAùe \ûd”e @[ð K’Y ?
11. ]ecû PeòZâe aòùghZß ùfL û
12. aògê cjûeYûe PeòZâ iõùl_ùe a‰ð^û Keö
13. “@ûRò eûZòUû GKûVò iûw ùjûA LûA _òA Lêiòùe KUûAaû”– Kjòaû `kùe gòÌú c^e ùKCñ
bûa^û _âKûg _ûAQò?

Zêc_ûAñ Kûc :
14. ùKûYûKð GKûuòKûKê ùgâYúMéjùe gòlKu ijûdZûùe @bò^d Keö
15. b¬Kòùgûe _…^ûdKu @^ýû^ý ùfLû iõMâj Keò _Xÿö
16. ùKûYûKð _eò\gð^ Keò Zêc @^êbìZò iõ_Kðùe ij_ûVúcû^u ij @ûùfûP^û Ke û
u

134