Απόσπασμα απο το βιβλίο του Ε.

Παπάνη “Ο θαμπωμένος
καθρέφτης του εαυτού μας”.

Οι φοβίες

Η φοβία είναι ένας υπερβολικός και επανερχόμενος

φόβος ο οποίος είναι ανεξήγητος (ακόμη και για το
ίδιο το θύμα). Είναι μία φοβική αντίδραση δυσανάλο-
γη προς την αιτία που την προκαλεί.

Οι πιο γνωστές φοβίες είναι η κλειστοφοβία (φόβος

για τους κλειστούς-περιορισμένους χώρους), η αγορα-
φοβία (φόβος για τους ανοικτούς χώρους και το πλή-
θος), η ακροφοβία (φόβος για τα ύψη) και η ζωοφοβία
(φόβος για τα ζώα). Έχουν καταγραφεί κάπου 200
είδη φοβίας.

Πολλοί από τους φόβους τείνουν να συνυπάρχουν

στο ίδιο άτομο και οφείλονται σε έναν γενικό παράγο-
ντα φόβου. Διαπιστώθηκε, επίσης, ότι ορισμένα άτομα
εκδηλώνουν μία από τις εξής δύο ευρείες κατηγορίες
φοβίας: είτε αυτές που σχετίζονται με τους φόβους
αποχωρισμού είτε αυτές που σχετίζονται με τους φό-
βους για τραυματισμό, για χτυπήματα ή για πόνο. Οι
φοβίες μπορεί να είναι και εξαιρετικά ειδικές, να εμ-
φανίζονται μεμονωμένα στο άτομο. Είναι οι λεγόμενες
μονοσυμπτωματικές φοβίες.

Η πρώτη εμφάνιση μιας φοβίας μπορεί να είναι

δραματικά ξαφνική, δηλαδή να αρχίσει με μια ψυχο-
κατακλυσμιαία εμπειρία άγχους ή μπορεί να εξελιχθεί
σταδιακά. Σε μερικές περιπτώσεις, υπάρχει η «τραυ-
λίζουσα» μορφή εμφάνισης της φοβίας, δηλαδή η φο-
βία προαναγγέλλεται από μεμονωμένες κρίσεις πα-
νικού ή από πολύ περιορισμένα, βραχείας διάρκειας,
επεισόδια άγχους. Συνήθως, υπάρχει μία διακύμανση
στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, ανάλογα με τις
εντάσεις στο περιβάλλον του ατόμου.

Οι ψυχαναλυτές θεωρούν τις φοβίες ως την ορα-

τή όψη ασυνείδητων ενδοψυχικών αιτίων ή και συ-
γκρούσεων. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, το άτομο
με φοβία αυτό που πραγματικά φοβάται είναι να εν-
δώσει στον πειρασμό να εκφράζει βαθιά ριζωμένες,
ασύνειδες επιθυμίες. Αυτές οι επιθυμίες είναι ενστι-
κτώδεις-πρωτόγονες και απαγορευμένες. Οι φοβίες
συχνά αναπτύσσονται για να προστατεύουν το άτο-
μο από καταστάσεις στις οποίες διεγείρονται οι κα-
ταπιεσμένες επιθετικές ή ερωτικές ορμές. Δεν θέλει
να ενδώσει σε αυτές και μεταθέτει ή μεταβιβάζει
το άγχος που του προκαλούν σε κάποιο συναπτόμε-
νο-ουδέτερο αντικείμενο, όπως τα φίδια, οι αράχνες,
το νερό ή το σκοτάδι. Ένα άτομο με ασυνείδητες
ή ελάχιστα συνειδητοποιημένες τάσεις αυτοκτονίας
μπορεί ίσως να αναπτύξει μία φοβική αποφυγή για
τα αιχμηρά μαχαίρια ή άλλα «δολοφονικά» αντικεί-
μενα. Ένα αυστηρά πουριτανικό άτομο μπορεί να
αναπτύξει συφιλιδοφοβία (φόβο μήπως κολλήσει σύ-
φιλη) ή υποχονδρία, προστατεύοντας έτσι τον εαυτό
του από τον πειρασμό της ερωτικής ηδονής ή ματαί-
ωσης.

Η επιδίωξη του τέλειου εκ μέρους των γονέων μπο-

ρεί επίσης να προκαλέσει φόβους στα παιδιά. Ο γονέ-
ας που δεν είναι ποτέ ικανοποιημένος με την απόδοση
του παιδιού του, που θέτει στόχους υψηλότερους από
τις πραγματικές δυνατότητες του παιδιού, δημιουργεί
ένα παιδί με χαμηλή αυτοεκτίμηση, ένα παιδί επιρρε-
πές στο συναίσθημα του φόβου μήπως τους απογοη-
τεύσει όλους.
Οι υπερ-ανεκτικοί γονείς, επίσης, έχουν κατά κανό-
να αγχώδη παιδιά. Φαίνεται ότι τα παιδιά, για να νιώ-
θουν ασφαλή, χρειάζονται σαφή όρια, τα οποία οι ενή-
λικοι θα πρέπει να καθορίσουν και να ζητήσουν από
το παιδί να τα τηρήσει. Χωρίς αυτά το παιδί δεν είναι
βέβαιο για τα σύνορα της ελευθερίας δράσης του.
Μία έντονη, αρχική φοβική αντίδραση μπορεί να
γίνει περισσότερο σοβαρή, ακόμη κι αν τα γεγονό-
τα που προκαλούν φόβο δεν επαναλαμβάνονται. Το
φαινόμενο της αυτοανάπτυξης του φόβου καλείται
«επώαση του άγχους».

Οι μέθοδοι που αποδείχτηκαν

πιο αποτελεσματικές στην αντιμετώπιση των φοβιών
συνίστανται στα παρακάτω:

• Η ανάπτυξη τεχνικών με τις οποίες μπορούν να

αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα φοβικά
αντικείμενα (π.χ., η ύπαρξη φακού στην τσάντα
κάποιου που φοβάται το σκοτάδι).
• Η σταδιακή αλληλεπίδραση με το φοβικό αντι-
κείμενο.
• Η συστηματική απευαισθητοποίηση, δηλαδή η
επαφή με τη φοβική κατάσταση υπό καθεστώς
πλήρους χαλάρωσης.
• Η αναφορά σε παραδείγματα θαρραλέας αντι-
μετώπισης του φοβικού αντικειμένου.

Οι μέθοδοι που διαπιστώθηκε ότι ήταν πρακτικά

άχρηστες και αναποτελεσματικές είναι:

• Η αγνόηση των φόβων.

• Η διά της βίας επαφή με το φοβικό αντικείμενο.
• Η απομάκρυνση του φοβικού αντικειμένου.
• Η χορήγηση ηρεμιστικών.