You are on page 1of 56

Anzaren

Nikolaï Gogol

ANZAREN
Tullist

Yerra-tt-id ɣer teqbaylit :

Samir Tighzert

Taẓrigt tilellit
- i Internet -
1
Azwel anaṣli n udlis-a : Нос

ISBN : 978-1-326-60268-0
© 2016 Tighzert Samir
Timsersiwt tamurdut : yebrir 2016

tighzert.samir@gmail.com

2
Tazwart

Nikolaï Vassilievitch Gogol d amaru arusi, laṣel-is d ukrani,


ilul ass n 31 meɣres 1809 di Poltava, yemmut ass n 21 furar 1852
di Musku. Yella d anaggal, d anellis, d amedyaz, am akken yura
daɣen deg umezgun d uzɣan. Assa yettuneḥsab seg yimura
imeqranen maḍi n teskla tarusit taklasikit.
Tullist-a d yiwet si tid yettwassnen nezzeh gar yeḍrisen-is,
teffeɣ-d deg useggas n 1836 deg wammud iwumi isemma
Tullisin n Saint-Petersbourg. Yella yura-tt gar 1832 d 1835. Di
tazwara ugin-as-tt ad tt-yessiẓreg deg uɣmis n Umsiked n
Musku, acku nnan-as d taqsiṭ ur nemɛin ur d-njebbed aṭas n
imeɣriyen. Maca yesswaeḍ yessufeɣ-itt-id deg yiwet n tesɣunt
(Amiran), di tuber 1836, uqbel ad tt-yesdakkel deg yiwen n
wammud akked tiyaḍ am: Akebbuḍ, Aɣlad ameqqran n
Nevski neɣ Ussan n umeslub, dɣa d tid iwumi ara nernu ad d-
nessufeɣ tisuqilin ssya d asawen.
Anzaren tekka-d seg wayen iwumi neqqar tasekla
tafanṭassit1, d ṣṣenf ideg yettaǧǧa umaru iman-is mačči kan ad
d-yessugen ayen werǧin yeḍrin akken ad t-yerr d tamɛayt am di
yal ungal neɣ tullist, maca deg wayen i d-iḥekku, ad t-tafeḍ
yessexlaḍ gar wayen izemren ad yili d ilaw u ad d-yeḍru gar

1
(Fantastique)

3
wallen-nneɣ, d wayen yellan d anigmawi1, meḥsub d ayen ur d-
nḍerru s isuḍaf n tfizikt n ugama ideg nettidir, akken i ten-
nessen. Annect-a nuder-id tugart i yimecṭah ur nuɣ ara
tannumi qqaren leṣnaf am wiyi deg tsekla, ɣas akken di
tmucuha yettili-d unigmawi, acu kan tullist temgarad ɣef
tmacahut imi nettat ilaq-as ad teḥrez dima tiɣariwin i tt-
ibennun, am umkan d lawan ideg teḍra temɛayt i d-iḥekku
umeskar. Ihi imeɣri yeḥṣan s wakka, ishel-as ad yegzu lumur
akken iwulem di tɣuri-ines u ad d-yelhu kan d yizen i yeɛreḍ
bab n weḍris ad as-t-yessaweḍ s tira-ines.
Yuɣ lḥal tira n Nikolaï Gogol ttwassnent s usaran i yeqwan
deg-s, acku netta yessexdam-it mačči kan iwakken ad yesseḍs
imeɣri, maca yerra-t daɣen d allal swayes ara yezrew tanefsit n
wemdan s telqi, ama deg wayen yeɛnan tifferkekt akked
ṭṭiɛafan-ines di tmetti neɣ iɛewwiqen i d-yettmagar di tudert-is
s umata. Tullist n wanzaren d aḥric kan amecṭuḥ seg wayen
yura, nextar-itt-id acku mucaɛet deg tsekla tagraɣlant,
tettwasuqel ɣer tuget n tutlayin deg umaḍal yerna rran-tt ɣer
umezgun di kra n tmura, ihi nenna acuɣer ur tettili ara daɣen s
teqbaylit i ibeddun teggar isurifen yessefraḥen deg taɣult-a.
Yewwi-d ad neḥṣu dakken aḍris-a i yettwarun qrib sin n leqrun-
aya, ur yeqqim ibedd ar assa armi yesɛa azal-is. Azal-a ahat i s-
t-yefkan d aɣan n Nikolaï Gogol i icbeḥen, war ma nuder-d
asental iɣef d-yewwi, acku amdan iwumi ruḥen wanzaren-is
mačči d ayen isehlen anda yebɣu yidir, ayen i s-yehwu yili-t ;
ula ɣer ɣur-neɣ anzaren d azamul n nnif d trugza, imi d udem

1
(Surnaturel)

4
yakan. Dɣa nnan ur s-d-tusi tikti i umeskar ad d-yawi ɣef waya
armi yella iḥemmel ad iqeṣṣer akked yemdukal-is deg tebratin
ɣef wanzaren-is netta s yiman-is imi llan ɣezzifit yerna ceḥḥden
acemma ; ma d at Saint-Peterspourg anda teḍra teqsiṭ, uɣalen
ala yess i teddnen am akken qqaren, imi tura tenṭed deg yidles-
nsen.
Nnig n temsirt n tudert yettilin di yal adlis, tullist-a d tagnitt
i taḍsa d unecraḥ, yezmer ad tt-iɣer yiwen am targit kan
yeččuren d inbeddalen neɣ am yiwet si tmucuha-nni-nneɣ n zik,
maca d abeḥri nniḍen i d-tettawi, d ansaten ibeɛden i d-
tessenṭaq, ara yeǧǧen imeɣri aqbayli ad yelles assaɣen i t-
icudden ɣer iberraniyen ansi bɣun ilin, imi tasekla yiwet, d
taẓuri yesdukulen talsa akken ma tella anagar s wawalen d
iḥulfuyen.
Ihi taɣuri igerrzen !

Samir Tighzert

5
6
1

Ass n 25 deg meɣres, di Saint-Petersbourg, teḍra-d


yiwet n taluft yessewhamen mačči d kra.
Ivan Iakovlevitch d yiwen uḥeffaf i yellan yezdeɣ deg
uɣlad ameqqran n Vosnecenski. Nnekwa-s yettwarun ɣef
tafilt n tewwurt ɣas in’as temsa yakk, i d-yegran deg
umkan-is ala taklut n yiwen wergaz yeḍlan ṣṣabun ɣef
lḥenk-is akked wawalen-a : « Nettuqum daɣen ticraḍ. »
Anersam Ivan Iakovlevitch i d-yukin zik seg yiḍes yesraḥ-
d ihi rriḥa n weɣrum yeḥman. Mi d-yerfed iman-is ciṭuḥ
ɣef umeṭreḥ iwala-d tameṭṭut-is, yiwet n tmexluqt akken
yettuqadren u yerna tḥemmel lqahwa s waṭas, imir kan i
d-tekkes snat n texbizin seg ufan.
— Assa ur tesseɣ ara lqahwa a Prascovia Ossipovna, i s-
yenna Ivan Iakovlevitch, axir ad ččeɣ aɣrum s lebṣel.
Ad d-nini kan tidet, Ivan Iakovlevitch lemmer yufi ad
yeɛreḍ ssya u ad yernu syihin, maca yeẓra d awezɣi, imi
yeḥṣa d ttnefcic ur tqebbel Prascovia Ossipovna.
— Ečč aɣrum ay abuhal, i tenna tmeṭṭut deg wul-is,
meqqar ad yi-d-teqqim lqahwa... tɛedda tḍeqqer-as tixbizt
ɣef ṭṭabla.
S tin n ḍḍrafa, Ivan Yakovlevich yerna lfista sennig
tsedrit-is iruḥ yeqqim ɣer ṭṭabla, syin yeddem-d lemleḥ,

7
iheyya-d snat tbeṣlin, yerna yeṭṭef-d lmus ; atan ihi s
wudem n win iɛezmen s tidet ɣef kra, yebda la igezzem
aɣrum. Yebḍa-t ɣef sin, imuqel ɣer tlemmast,taswiɛt kan
yesneqmas-it wayen i iwala ɣer daxel d acemlal. Yekreḍ
acemma s lmus, yesferfed s uḍad-is. « Ata yeqqur cwiṭ ! i
yenna deg wul-is, wissen acu d wa. » Mi iger sin iḍudan
yessufeɣ-d ayen yellan din: d anzaren.
Ivan Yakovlevich yebra i yiɣallen-is. Taswiɛt iḥukk
allen-is, iɛawed yesferfed acemma ; yufa ziɣ ulac din
ccekk, d anzaren, d anzaren n tidet, yerna ikad-as-d am
akken yessen-iten.
Dɣa teṭṭef-it lxelɛa, maca lxelɛa-nni-ines ɣas in’as d ulac
zzat n wurrif i d-yulin tameṭṭut-is.
— Ansi akka i d-tegzmeḍ anzaren-a ay abhim ? i tuẓẓaf
deg wudem-is. Ay aḥraymi ! Ay asekran ! D nekk s yiman-
iw ara k-yezzenzen ɣer ibulisen ! Ẓriɣ d aqeṭṭaɛ i telliḍ !
Ayen tlata yergazen i yi-d-yennan belli m’ara tettseṭṭileḍ
tjebbdeḍ deg wanzaren alamma qrib i ten-id-tqelɛeḍ !
Ivan Yakovlevich si tama-s yegra-d ur yemmut ur
yeddir, acku tura yeɛqel anzaren-nni w’i ten-ilan, n
Kovalev mačči n wayeḍ. Kovaliv-a yella d yiwen umnernu
n uɣiwen1 iwumi yettseṭṭil tamart ussan n larebɛa akked
lḥedd.
— Susem a Prascovia Ossipovna, i s-yenna, tura ad ten-
kebleɣ deg uceṭṭid u ad ten-serseɣ deg ṭṭerf anda ara ten-
ǧǧeɣ kra n wussan, mbeɛd ad ten-awiɣ.
1
D asellun aɣarim di tmurt n Rrrus di tallit n tgelda (assesseur de
collège) i d-yettqabalen amajur aserdasi (major)

8
— Ur qebbleɣ ara ! Amek ara ǧǧeɣ anzaren i d-
ittwagzemen ad rsen deg texxamt ! I uɛeggun ! Yessen
kan ad yesɛeddi lmus n ttesḍila, ur ikeffu ccɣel-is akken
ilaq ur yettɣawal. Ay amraɛ ! A win ur nettsetḥi ! Tenwiḍ
ahat ad d-rnuɣ lhemm n temsulta ɣef lǧal-ik ! Ur tlaqeḍ
ula i kra ! Temmugeḍ kan d agerrum. Ẓret kan, ẓret ! Awi-
ten anda tebɣiḍ, ma d dayi ur uḥwaǧeɣ ara d-sleɣ win ara
ten-id-yadren.
Ivan Yakovlevich yenɛetbar. Yerra-tt kan i uxemmem
yerna ur yeẓri ɣef wacu ara ixemmem. Γer tagara yerra
afus-is deffir umeẓẓuɣ-is yenna:
— Wi yeẓran tura amek teḍra. Iḍelli kecmeɣ-d sekreɣ
neɣ xaṭi ? Aya d ayen ideg ur zmireɣ ad tḥeqqeɣ. Meɛna
ayen ibanen iban: axaṭer aɣrum d tidet, d ayen itewwan,
ma d anzaren, d lmuḥal ! Ur fhimeɣ kra nekkini !
Ivan Yakovlevich yessusem. Akken kan i d-imeyyez
dakken imsulta zemren ad d-afen anzaren-nni ɣur-s u ad
tt-id-rren fell-as, yuli-t-id facal. Ikad-as-d yettwali akka
gar wallen-is leḥbak-nni-nsen izeggaɣen yettuḥewwcen s
lfeṭṭa, asekkin-nni... dɣa tekcem-t-id tergagayt. Yeddem-d
ihi aserwal-is d isebbaḍen-is, yelsa ijulal-is, yeqqim la
ikebbel anzaren-nni deg uceṭṭid akken tettɛeyyiḍ fell-as
tmeṭṭut-is, mi yekfa yekka tawwurt.
Yella iger-d di lbal-is ad ten-isers anda yufa, ama ɣer
yiri n kra n talast, ddaw tewwurt, neɣ ad sen-iserreḥ anda
kra u ad yewwet deg uḍar-is. Maca imi ur yesɛi ara ẓẓher,
ata yemlal-d yiwen seg wid yessen i t-id-yentaben s
usteqsi: « Anda akka tleḥḥuḍ ? », « Iwumi ara tseṭṭleḍ

9
umɛar ṣṣbeḥ ? » Kra yedda ur s-yufi abrid. Baqi yessaweḍ
iserreḥ-asen, maca ur d-ifaq armi s-d-iwehha yiwen n
umsaltu s tdebbuzt-is: « Yella kra i k-yeɣlin, jmeɛ-it ! »
Ivan Yakovlevich yettuḥettem fell-as ad ten-yejmeɛ u ad
ten-iger deg lǧib. Yuyes meskin, tugart imi lɣaci simmal la
d-yettneqlab di lawan-a ideg beddunt leddint tḥuna.
Ihi igzem-itt di rray ad yaweḍ alamma d tiqenṭert n
Isakiev ; wissen ma yezmer ad ten-iḍeqqer dinna deg
wasif n Neva war ma yeẓra-t-id ḥedd ?...
Acu kan, yella wayen ideg ɣelṭeɣ imi ur dawen-t-id nniɣ
ara ɣef Ivan Yakovlevich yellan d argaz yettuqadren seg
waṭas n tamiwin.
Ivan Yakovlevich, am yakk inḍen1 irusiyen yessnen
lḥeqq-nsen, yella d asekran ameqqran, yerna ɣas akken
yettseṭṭil tamart i wiyaḍ, ayla-s werǧin i tt-yellis. Abalṭu-
ines (acku ur irennu ula d acemma sufella) d areqman,
neɣ ɣas in’as d aberkan yeḍla d tiburqiɛin ticibanin,
leḥbak-is lxin ; ma deg umkan n tlata tseqfal i yesɛa, ala
ixfawen n kra lexyuḍ i d-yettbinen. Ivan Yakovlevich
yeqqezder wudem-is dayen kan ; tuɣ m’ara s-yini
umnernu n uɣiwen Kovalev, akken i yennum yeqqar-as
m’ara s-yettseṭṭil : « Atna ttfuḥen-d ifassen-ik ay Ivan
Yakovlevich », netta ad s-yerr: « Iwacu yeɛni ara fuḥen
ifassen-iw ? » — Ur ẓriɣ ara a gma, meɛna ṭṭeɛtiɛen, i s-
irennu Kovalev, amnernu n uɣiwen ; Ivan Yokovlevich mi
ifat dayen icumm rrefɛa-s deg wanzaren, ad t-tafeḍ

1
D asget n yineḍ (artisan)

10
yettḥukku-yas ṣṣabun ɣef leḥenk-is, ddaw wanzaren,
deffir imeẓẓuɣen... lḥaṣun anda yakk i s-ilaq.
Atan ihi uɣerman-a anifi yewweḍ ɣer teqenṭert n
Isaakiev. Imuqel qbel akka d wakka, syin yuẓa ɣer
teɛreṣtin iqublen asif am akken yebɣa kan ad iẓer ma
ggten iselman i yettɛeddin ddaw tqenṭert, dɣa s leɛqel-is
maḍi iḍeqqer acettiḍ-nni ideg llan wanzaren.
Deg teswiɛt-nni iḥulfa am akken sin iqenṭaren i
yettwakksen ɣef tuyat-is. Yessaweḍ armi yezmumeg.
Maca deg wayen ara iruḥ ad iseṭṭel i yinuwar1, yekcem
deg yiwen wesɣur anda yura : « Učči d lattay », ideg
yeḍleb lkas n punch. Acemma kan ilemmeɛ ɣer lebɛid
lkumisar n temsulta n wegmam anda yella, iban-s-d deg
yixef n tqenṭert-nni ; d argaz i ibedden i yiman-is, s
yiḥricen izeggaɣen i yeǧǧa deg tamart d umḍelliw-is bu-
tlata tacciwin akked usekkin-is. Ivan Yakovlevich dayen
yesmaḍ. Dɣa winna isɣel-as-d s ufus-is yenna-yas: « Aẓ-d
kan ay aḥbib ! »
Ivan Yakovlevich yellan yessen amek ara yelḥu, yekkes
taberriḍt-is, yuẓa ɣer-s s tɣawla yenna:
— Lɛeslama s mmi-s n laṣel.
— Xaṭi, xaṭi a gma, laṣel ur yelli ! ini-d d acu txedmeḍ
dihin ɣef tqenṭert !
— Acu ara k-in-iniɣ, lliɣ tedduɣ ad seṭṭleɣ i kra n
medden, xeẓreɣ kan ma ɣeṣben waman deg tazzla.

1
D asget n unawur ( fonctionnaire)

11
— Ala, teskaddbeḍ ! mačči yid-i ara tt-tesɛeddiḍ, ini-d
ah !
— Zemreɣ ad s-seṭṭleɣ tamart i sidi sin iberdan deg
ssmana, neɣ tlata, kkes ccekk ! i s-yerra Ivan Yakovlevich.
— Ala a gma, aya yakk d ixerrurra ! Ayen tlata iḥeffafen
i y-ittseṭṭilen yerna ɣur-sen d cciɛa i ttawin. Ssutreɣ seg-k
ad yi-d-tiniḍ kan acu txedmeḍ dihin.
Ivan Yakovlevich yewraccex.
Maca dayi taqsiṭ dlent-tt tillas berriken, ur neẓri ara
yakk acu d-yeḍran syin d asawen.

12
2

Amnernu n uɣiwen Kovalev zik i d-yuki seg yiḍes,


tikelt-a daɣen yerna iga « berr... berr...» s icenfiren-is,
akken yuɣ tannumi yettɛawad-as-d yal m’ara d-yaki, war
ma yeẓra acimi. Iwaẓẓed acemma, yessawel ad s-d-awin
yiwen n lemri d amceṭuḥ i yettrusun ɣef ṭṭabla-ines. Yella
yebɣa ad iwali aɛeqqa i s-d-yemɣin iḍelli-nni tameddit
deg wanzaren-is ; maca a lheǧna-s m’akken imquel ur s-d-
banen ula d anzaren-nni-ines. Ihi di lxelɛa-nni yessawel
wwin-as-d aman, iḥukk allen-is s tmacwart: s tidet, ulac
anzaren ! Yesferfed s ufus-is, yeskuṭṭef iman-is akken ad
iẓer ma d naddam kan i t-mazal yeṭṭes ; ala, yufa ziɣ yuki-
d akken ilaq. Amnernu n uɣiwen Kovalev ineggez-d seg
umeṭreḥ, ihuzz iman-is: awah, ulac anzaren ! Yendeh ad
s-d-awin lqecc-is din din, syin yuzzel ad iwali aqerru n
temsulta.
Maca uqbel ad nkemmel deg umeslay, ilaq-aɣ ad d-nini
kra n wawalen ɣef Kovalev iwakken ad yizmir yimeɣri ad
iẓer amek iga umnernu-a n uɣiwen ukud ara d-yelhu.
Ur nezmir ara ad nemmtel imnerna n uɣiwen i d-
iḥellan asellun-a1 s igerdasen-nsen2 akked wid i t-id-
1
(Grade)
2
(Diplôme)

13
irebḥen deg Uquqaz1. Wiyi d sin n leṣnaf yemgaraden
maḍi. Imnerna n uɣiwen yeɛnan tussna... maca ur d-
qqareɣ ara, acku tamurt n Rrus weḥd-s, ma meslayeɣ-d
ɣef yiwen ka n umernru n uɣiwen, wid nniḍen merra si
Riga alamma Kamtchatka ad ɣillen d nutni i d-qesdeɣ.
Akka di yal tawuri d yal aswir.
Kovalev tuɣ-it ihi d amnernu n uɣiwen deg Uquqaz,
tura ɣur-s sin iseggasen segmi yessaweḍ ɣer uswir-a, ur t-
itettu ula d yiwet n teswiɛt. Yerna iwakken ad d-yessali di
ccan-is, yeqqar i yiman-is « amajur » mačči amnernu n
uɣiwen. « Ḥess-iyi-d a titbirt, i yuɣ tannumi yeqqar m’ara
d-yemlil yiwet si tlawin yeznuzun tisdertin deg ubrid ;
aweḍ alamma d axxam, bɣiɣ ad d-iniɣ axxam-iw di
Sadovaia, steqsi-ten ma din i yezdeɣ umajur Kovalev, win
iwumi tenniḍ ad m-d-imel » Dɣa ma yufa-tt tezyen d
timeserrit, ad yernu yiwen wawal s uswetwet u ad
ikemmel: « Ur ttagad, steqsi kan ɣef uxxam n Kovalev a
taɛzizt. » D ayen ara ɣ-yeǧǧen ula d nekni ssya d asawen
ad as-nessawal kan amajur.
Amajur Kovalev yella yuɣ tannumi yettmerriḥ yal ass
deg uɣlad ameqqran n Nevski. Leḥbak n tsedrit-is
dima mellulit yerna ɣerran akken ilaq. Tamart-is amek i
tt-yettseṭṭil tettmecabi ala ɣer tid n imeggiyen-nni
yettukellfen s tezmamin n wakal d lɣella deg yidabuyen d
isunen2, akked imasdagen3 neɣ imsujiyen iserdasiyen;

1
(le Caucase)
2
D asget n wasun (arrondissement)
3
D asget n umasdag (architecte)

14
lḥaṣun wid akk iqeddcen di twura, i yebran i leḥnak anda
i ten-tufiḍ yerna ssnen akk ad aruren lwhist deg lkarṭa ;
aḥric i ttaǧǧan si tamart-nsen yettruḥu si tlemmast n
lḥenk srid ɣer wanzaren. Amajur Kovalev yettawi yid-s
yiwet n tesnayt n yezwilen imecṭaḥ yemmugen s usafar n
leɛqiq1 ideg ṣewwrent thiraldiyin2 neɣ anda yura : larebɛa,
lexmis, letnayen, atg. Iruḥ-d ɣer Saint-Petersbourg s
tmara kan, ladɣa iwakken ad d-yaf amkan ilaqen i uẓayer-
ines3, amedya win n umnazul unabbaḍ4 ma yufa,ma ulac
win n llusi kan akka di kra n tebdelt yelhan. Amajur
Kovalev mačči d zzwaǧ i ur yebɣi ad yezwzǧ, maca ilaq-as
taxeḍibt ara s-d-yeglun s wazal n mitin-alef n irublen d
ssdaq. Tura akka imeɣri yezmer ad iẓer s yiman-is amek
yella yettidir umajur Kovalev m’akken imuqel deg
wanzaren-is ur d-yufi ala yiwet n temkant kan yedduklen
yerna tsawa.
Imi ur yesɛi ẓẓher, deg teswiɛt-nni mi d-yeffeɣ ula d
aceryul ur d-iɛeddi, yettuḥettem fell-as ihi ad tt-yewwet
ɣef uḍar akken yesburr akebbuḍ-is, ma ɣef wudem-is
yerra tamacwart am win yeffunzren.
— Ahat ikad-iyi-d kan lḥal... d lmuḥal ad ɣlin wanzaren-
iw akka kan weḥd-sen, i iteddu yettxemmim.
Ihi yekcem ɣer yiwet tḥanutt n leḥlawat akken ad
imuqel iman-is deg lemri. Ccwi kan yiwen ur yelli deg-s,
1
(Cornaline)
2
Asuf-is d “tahiraldit” : d taẓuri n umettel n yemrigen d iblazunen
inaṣliyen ɣer yal ǧens (armoiries)
3
(Statut, rang)
4
(Vice gouverneur)

15
ala igerdan yettferriḥen agnes rennun ttqeɛɛiden
ikursiyen. Kra seg-sen i ibanen ɣef wallen-nsen
ttnuddumen, ttawin tigaṭṭiwin yeḥman deg tegnanin ; ɣef
ṭṭabla llan ttwaḍeqren ijernanen n yiḍelli-nni, ḍlan akk d
lqahwa.
— Atan iḥunn Rebbi ulac ula d ḥedd, i yenna Kovalev ;
ad xeẓreɣ meqqar iman-iw.
Yuẓa s ukukru ɣer lemri, imuqel:
— W’i yeẓran tura d acu d leɛǧeb-a ! i yuẓaf seld mi
yessusef, lukan kan ahat yella kra deg umkan n wazaren!
meɛna ulac, d ilem !
Ikerrec icenfiren-is s lefqeɛ, yeffeɣ-d si tḥanutt-nni ;
yerna ɣas mačči d ayen yellan deg leɛwayed-is, yeggul ur
yehḍir ula d yiwen neɣ ur yecmumeḥ. Taswiɛt kan yeḥbes
am win yewwet usebbit ɣef tewwurt n yiwen wexxam,
acku ayen i d-yeḍran zzat wallen-is d ayen ur nettwafham
: atta tkerrust teḥbes ɣer yiri n tedrejtin, seg-s yers-d
yiwen wergaz s asured i d-yeffeɣen s wannuz, syin yuli
tidrejtin. A lheǧna n Kovalev, d ddihcan i yedhec, m’akken
i ten-yeɛqel d anzaren-is. Yeḍra lmuḥal gar wallen-is,
armi i s-d-ikad ula ddunit teddewwir, yerna s yiɣil i
itebbet iman-is akken ur iɣelli s temlellay. Maca ɣas
akken yettergigi ad s-t-iniḍ d tawla i t-yuɣen, yessaweḍ
yefra-tt d yiman-is dakken ilaq-as ad yerju winna
alamma yuɣal-d ɣer tkerrust-is.
S tidet, snat n ddqayeq kan, ata yinzer-nni iɛawed iban-
d. Yella yelsa asured iḥewwcen s uwreɣ, yesɛa leḥbak

16
ɣezzifen d userwal yemmugen s uglim n ucamwa1 akked
usekkin ɣer tama. Win ara yeẓren amḍelliw-is bu-rric ad
yefhem belli winna d bu-usellun n usemtar uwanek2. Di
tmelsiwt-is iban d tirza i yerza s anda kra ; imuqel akka d
wakka, iɛeyyeḍ ɣef unehhar uceryel : « Lḥu! », iɛedda
iruḥ.
Kovalev meskin ixuṣṣ ad yemxell. Ur yeẓri d acu ara
ixemmem deg taluft am ta. Ih... amek yeɛni anzaren i
yellan deg wudem-is iḍelli-nni kan, ur nezmir ad ṭṭixren
neɣ ad lḥun, uɣalen ass-a s usred ! Ccwi kan takerrust-nni
ur truḥ ara mebɛid, Kovalev yuzzel deffir-s, teḥbes ɣer
tama n ssuq n Gostini Dvor.
Ihi yeɣṣeb deg tikli, iger-itt s umḥiḥed gar kra n
temɣarin akken timattarin iwumi qqerbubbɛen
wudmawen-nsent, tulawin-a i sent-id-yegran ala snat
tmexwaǧ deg umkan n wallen, tid deg wacu yella yettaḍsa
zik. Ulac aṭas n lɣaci. Kovalev yetḥeyyer deg yiman-is
armi ur yeẓri maḍi amek ara yexdem, yeqqim kan
yettnadi ɣef urgaz-nni di yal tiɣmert. Baqi yuɣal ilemmeɛ-
it, yella ibedd ɣer yiwen ukuntwar anda ixeẓẓer di kra n
sselɛa i s-yewwin aqerru-s, ma d udem-is yeffer-it akk s
tama tanǧit n leḥbak n tsedrit-is i d-yulin.
Yebda la s-yeddewwir i usemtar uwanek, ssya ɣer da
yettara iman-is yettusu, maca inzer ur iḥerrek ara yakk.

1
D aɣersiw yettidiren deg yidurar n Alpes, yettemcabi ɣer taɣaṭ
(Chamois)
2
(Conseiller d’Etat)

17
— Amek tura ara qeddmeɣ ɣur-s ? i yeqqar Kovalev deg
wul-is. Iban, s usured i yelsa d umḍelliw-nni-ines, ulac
w’ur t-nɛeqqel belli d asemtar uwanek. Ur ẓriɣ amek ara
xedmeɣ !...
— Mass... i yeṭeq Kovalev i yettɛaraḍen ɣer daxel ad
yessebɣes iman-is, a mass !...
— Acu tebɣiḍ ? i d-yerra bu-anzaren-nni i d-iḍewwren
ɣer tama-s.
— D ayen yessewhamen a mass... yeɛni ikad-iyi-d...
tessneḍ amkan-nsen. Atan tura ufiɣ-k-id, yerna anda?...
Amen belli...
— Suref-iyi, meɛna ur fhimeɣ ara yakk ɣef wacu i la d-
tettmeslayeḍ, sefhem acu tebɣiḍ ad t-inid.
« Amek tura ara t-ssfehmeɣ? », i yenna Kovalev d
yiman-is.
Maca itebbet allaɣ-is, yebda:
— Ulac din ccekk belli... yerna, nekk d amajur. Ufiɣ-d
iman-iw war anzaren. Amen belli mačči d ayen ilaqen.
Lukan tura d timdellelt yeznuzun ččina di tqenṭert n
Voskresenski, balak ahat tezmer ad tsemmeḥ deg
wanzaren. Ma d nekk yettmalahen ad uɣaleɣ d axeddam
ɣer ddula, yerna sennig wannect-a aṭas n medden i ssneɣ
deg yixxamen yemxalafen, amedya massa Tchekhtareva
tameṭṭut n yiwen usemtar uwanek, d waṭas n wiyaḍ
nniḍen, teẓriḍ weḥd-ek... Ur ẓriɣ ara a mass (mi d-yenna
akka, amajur Kovalev yerfed tuyat-is) Suref-iyi... suref-
iyi... Tura ma nmuqel aya si tin ilugan n yiseɣ akked
lwaǧeb... ad teẓreḍ weḥd-ek acu yellan.

18
— Ur fhimeɣ ula d iqiḥ deg wayen i d-teqqareḍ, i d-
yerra yinzer, sefru-d awal akken ilaq.
— A mass, i d-yuɣal deg wawal Kovalev yesseḥbabren
ɣef nnif-is, awalen-ayi i d-tenniḍ ur ẓriɣ acu i d-tqesdeḍ
yes-sen. Hatta-n, tamsalt d tayi, ikad-iyi tban am yiṭij...
ala ma tebɣiḍ ad... Xaṭer... lḥaṣun, d kečč i d anzaren-iw.
Bu-anzaren yessaked ɣer umajur, yeqqen aɛenbur-is
acemma.
— Tɣelṭeḍ a mass ; anzaren-a d ayla-w. Yerna ulac akk
acu i y-icerken yid-ek. Iban ɣef tseqfal n usred-nni-inek i
d-yekkan seg yimedduya belli ad tiliḍ txeddmeḍ deg
umeẓlu1nniḍen.
Akken i d-ifukk awalen-a, bu-wanzaren yezzi-d s uɛrur.
Deg teswiɛt-nni dɣa iruḥ-d yiwen n ṣṣut ḥlawen n
usḥurbel n tqendyar ; atta tɛedda-d ihi yiwet n temɣart
icebbḥen akk iman-is s ccac n lḥrir d lkettan, ɣer yidis-is
tedda-d tlemẓit d tarqiqant s tqendurt tamellalt i yerran
akken yessefk ɣef leqedd-is yegrurzen, ma d amḍelliw i
terra ɣef uqerru-s fessus ad tiniḍ d tagaṭṭiwt.
Kovalev yuẓa ciṭuḥ, iṣewweb lekbab n tsedrit-is,
iseggem tasnayt-nni-ines n yezwilen imecṭah iɛellqen
deg tezlagt n uwreɣ ; syin yezmummeg acemma ɣer ṭṭerf,
iger tamwat ɣer tlemẓit-nni ɣezzifen di lqedd i d-yunzen
ciṭuḥ am trelluct tafeswant akken ad tessuden afus-nni
ammellal bu-iḍuḍan ifranwanen2. Acmummeḥ i d-yebdan
deg wudem n Kovalev yerna yeǧǧujeg ugar m’akken i
1
(Service)
2
(Transparent)

19
iwala seddaw umḍelliw tamart-nni temdewwert mellulen
am yizir, d uḥric si i lḥenk-nni yecban tawerḍett
tamenzut n tefsut di temlel.
Taswiɛt kan ata Kovalev ineggez-d ɣer deffir am win i
d-teqqes tmes.
Yemmekta-d dakken ur yesɛi ara maḍi anzaren, dɣa
yeṭṭerdeq d imeṭṭawen.
Yezzi ɣer deffir iwakken ad yassali di ṣṣut-is u ad s-tt-
yini ɛinani i bu-userd-nni, belli ur yettsetḥi ara, d
aḥraymi i yella ; yak ur s-yeḍlib acemma, d anzaren-is kan
i yebɣa ad s-d-yerr. Maca anzaren ur d-grin... Winna tuɣ
yeṭṭaxer, ad yili d tirza-ines i yettkemmil.
Daymi yuyes Kovalev. Yeffeɣ-d ibedd seddaw lferca
yttmuqul m’ad t-iwali. Yecfa mliḥ ɣef umḍelliw-is yesɛan
tirictin d usured-ines iḥewwcen s ddheb ; maca ziɣ ur
yerri ddhen-is la ɣer yini n uceryul-is la ɣer win iɛudiwen,
yerna ur yeẓri ara ma yedda-d yid-s uxdim neɣ amek
yelsa uxdim-a ma yella. Aɣbel nniḍen, d iceryulen yeggten
deg ubrid, la ttzefriten tniliwin armi ur t-ǧǧin ad iqelleb,
yerna ɣas ma yeɛqel yiwen seg-sen, amek ara t-id-yeḥbes?
Ass-nni d ass igerrzen s yiṭij yeḍwan. Aɣlad ameqqran n
Nevski yella yeččur d lɣaci. Tilawin akken d tirebbuyaɛ
newwrent-d taneddut i d-yeṭṭfen si tqenṭert n Polisseïsk
alamma d tin n Anitchkine. Yella di snat
din i yettḥewwis usemtar n tsenbert, yiwen seg
yimedukal n Kovalev i s-yessawalen « agenses-aknaner1 »,

1
(Lieutenant-colonel)

20
ladɣa m’ara ilin gar iberraniyen. Atan Iaryjkine, aqerru n
tnarit deg useqqamu n isinaturen, amdakel-is n tidet i
yettserriḥen i llɛeb di lwhist m’ara s-d-teɣli tiss tmenya.
Atan umajur nniḍen, i d-iḥellan daɣen asellun-is deg
Uquqaz, yettwehhi-yas-d s ufus-is akken ad iɛeddi ɣer
tama-s.
— Lebḥer ad t-yawi ! i yenna Kovalev. Aw, ay anehhar !
awi-iyi qbala ɣer unebdad n temsulta.
Kovalev yerkeb deg udrucki1. Ssya ɣer da yeqqar i
unehhar uɛudiw-nni: « Serreḥ i ṣṣrima, ɣiwel ! »
— Anebdad n temsluta deg uxxam i yella ? i iɛeyyeḍ
Kovalev mi yekcem ɣer daxel.
— Ala, i s-d-yerra unidag2, tura kan i yeffeɣ.
— Anef-as ihi.
— Yeffeɣ meɛna mačči aṭas-aya, i d-yuɣal unidag deg
wawal-is, lukan teɛǧleḍ-d s dqiqa kan yezmer lḥal tili
tufiḍ-t-id.
Kovalev war ma yekkes tamacwart i iɣummen udem-is,
yuɣal yeqqim deg uceryul, iɛeyyeḍ ɣef unehhar s yiwet n
taɣect iɣef i iban layas:
— Lḥu !
— S ani ? i t-yesteqsa bu-uceryul.
— Ddu kan qbala.
— Amek qbala ? Aql-aɣ deg teɣmert n webrid : ad nruḥ
yeffus neɣ zelmeḍ ?

1
Neɣ Drushki, d yiwen n ṣṣenf seg yiceryulen i ẓẓuɣuren iɛudiwen.
2
Win yettsekkiren neɣ yettɛassan tawwurt (concierge)

21
Tuttra-ya tḥeyyer Kovalev u tḥettem-it ad iɛawed i
ttexmam-is ɣef lqaɛ. Akken yella imiren, yewwi-d fell-as
ad iruḥ ɣer tnefrut tamsultant uqbel kulci ; mačči kan imi
taluft-is teqqen srid ɣer temsulta, maca din ara s-ishilen
lumur wala anda nniḍen. Yelha rray ma yella yeḍmeɛ ad
yessuter azref-is di tmehla anda ixeddem bu-wanzaren-
nni s yiman-is ! acku ɣef wamek i s-d-yettarra zgelli-nni,
iban dakken ɣer ɣur-s netta kra ur yeffir, ad yernu daɣen
ad yeskiddeb am tikelt-nni iɛeddan u ad yini ur t-ssineɣ
ur t-ẓriɣ. Kovalev iɛewwel ad yendeh ɣef unehhar ad t-
yerr ɣer tama n tnefrut n temsulta, maca yemmakta-d
dakken aqeṭṭaɛ-nni, bu-tmenqas am winnna i s-d-
ibeyynen tiqest-is si tazwara, yezmer ad ifares tagnit s
leɛqel-is u ad yerwel si temdint, dɣa imiren qellben neɣ
qqimen, ha ur tettafen ara, ha ad iḍul umecwar ɣef teɣzi n
waggur siwa ma yester Rebbi. Taswiɛt kan waqil d Rebbi i
t-iwellhen, ata yufa-tt-id ; igzem-itt di rray ad yaweḍ
alamma d tabdelt n yiwen seg yeɣmisen u ad iger tullɣa
ideg ara yefk merra ttfaṣil ilaqen akken wid ara yemlilen
amakar-nni ad izmiren ad s-t-id-awin neɣ ma ulac ad s-d-
inin anda yezdeɣ.
Ihi mi tt-yefra akka, Kovalev yumer bab uceryul ad t-
yawi ɣer tebdelt n weɣmis. Kra kkan leḥḥun netta la t-
yekkat s idubbizen ɣer uɛrur u as-yeqqar :
— Γiwel ay axabit ! Rnu ɣiwel a rrxis !
— Aw !... a ccaf ! i yeqqar unehhar netta la yettṣelfiɛ deg
uɛudiw-nni-ines yerxan i izerzuren ad s-t-iniḍ d aqjun n
ṣṣyada.

22
Γer tagara yeḥbes udrucki. Kovalev yekcem akken
yessalhat ɣer yiwet n texxamt n termest anda yufa yiwen
umaris d amɣar s ubalṭu d aqdim akked nnwaḍer, yella
yiqqem deffir ṭṭabla s yimru deg yicenfiren-is a la iḥetteb
iṣurdiyen n lfeṭṭa.
— W’i iteṭṭfen dayi tullɣiwin ? i yuẓẓaf Kovalev akken i
t-yerra umnar ɣer daxel. Meɛna suref-iyi, azul qbel...
— Azul, i s-yerra umɣar-nni i d-ireffeden asekkad-is
yesrusu-t ɣef yedrimen i yessembabi zzat-s.
— Bɣiɣ ad greɣ...
— S ttawil kan ; rju ciṭuḥ deg leɛnaya-k, i kemmel yenna
umaris akken yettaru izwil ɣef lkaɣeḍ s yiwen ufus, ma s
uḍad n ufus nniḍen iḥerrek snat teḥjurin ɣef leḥsab.
Yiwen uqqeddac bu-lbercmat, i ibanen ɣef wudem-is d
ccuf i yefka di lḥeṭṭa-s belli aṭas i yeqdec di kra n wexxam
aristukrati, ibedd zzat n ṭṭabla s tezmilt deg ufus, yerna
waqil iwala tagnitt twulem iwakken ad d-ibeyyen leḥdaqa
yekseb :
— D ayen ibanen a mass, aqziḥ-nni ur yeswa ara ula d 8
igrevenniken1, yiwen am nekk ur ttakeɣ ara deg-s 10 n
yegrucen2 ; acu, massa takumett3 tḥemmel-it aṭas ; ad y-
isameḥ kan Rebbi, welleh ar i t-tḥemmel. Attan ihi tbudd
100 n irublen i kra w’i t-yufan. Acu tebɣiḍ ! tagara-ya
medden mxalafen amek i ttwalin. Win yessnen iḍan s

1
Grevennik: azal n 40 isantimen ( irublen irusiyen)
2
Groche azal n 8 isantimen.
3
(Comtesse)

23
tidet ad yekseb uccay neɣ abarbi1, ad ixelleṣ fell-as azal n
500 neɣ balak 1000 irublen, meɛna ad yaɣ aqjun d wawal.
Amaris, am urgaz n lɛali, ibeyyen-as-d dakken yefka
tameẓẓuɣt akken iwulem ɣas ikemmel iḥetteb acḥal
isekkilen yuran deg tezmilt i s-d-yewwḍen. Γer tama, tella
terbaɛt n temɣarin, imceyyɛen n tḥuna d idinagen ; merra
s tezmilin deg yifassen.
Deg yiwet n tezmilt yura dakken yiwen unehhar
uceryul ur nelli d aḥemmaq yettḥewwis amkan n lxedma;
di tayeḍ, ata yella w’ara yezzenzen yiwet n tkalict ur
nelḥi ara aṭas, truḥ-d si Pari deg usggas n 1814 ; dihin d
taqeddact n tseɛṭac iseggasen di leɛmer-is, teẓwer deg
usired n lqecc maca tessen-asen daɣen i lecɣal nniḍen n
wexxam, la tettnadi w’ara s-d-yessawlen; akkin d
idruckiyen iṣeḥḥan ur nesɛi iseḍruyen ; neɣ d aɛudiw n
sbeɛṭac iseggasen s tburqiɛin d ticibanin am tqeffaɛt deg
tazzla ; atenta zzerriɛat timaynutin n lleft d ufjel akken i
d-leḥqent si Lundun ; atan uxxam di tmurt s wayen akk
ilezmen : snat n tzeqqiwin i iɛidiwen d umḍiq anda
yezmer bab-is ad d-yessker tajnant annectila-tt n tbulla2
d tgemrin ; wiyaḍ ggaren tullɣiwin ideg ssumuren ad aɣen
timlixin tiqdimin, u ttrajun deg wid teɛna temsalt ad d-
ruḥen gar ttmenya d ttalta n ṣṣbeḥ ma bɣan ad wennɛen
ssuq.
Taxxamt ideg yennejmaɛ lɣaci-a tella mecṭuḥet, daymi
abeḥri sdaxel ẓẓay maḍi : maca amnernu n uɣiwen
1
D yiwet n ccetla n yiḍan i d-yekkan si Fransa (Barbet)
2
D addag yettemcabin ɣer tbendeqt (bouleau), isem-is ussnan: betula

24
Kovalev ur yezmir ad yesriḥ ula d kra, imi yesburr
tmacwart i wudem-is, ma d anzaren-is i yeẓran ala Rebbi
anida llan.
— A mass, sameḥ-iyi ad ssutreɣ deg-k... aqli ɣeṣbeɣ... i
d-ifukk awal-is s zzerban.
— Rju kan ! Dqiqa ! Sin irublen d 43 ikupiken !... Aqli-yi-
n !... Yiwen urubl d 64 ikupiken, i yenna umɣar mi d-
yerfed asekkad-is si tezmilin-nni n temɣarin d iɛessasen n
tewwura. Acu tuḥwaǧeḍ ? i yenna mi yezzi ɣer Kovalev.
— Ttxil-ek... i yenna Kovalev, teḍra-d yiwet n taluft ur
tban d tukerḍa neɣ d ticciṭent, ar tura ur ɛlimeɣ s kra.
Ssutreɣ kan deg-k ad taruḍ belli win ara yi-d-yawin
amexluq-nni ad yawi lḥaṣṣa d tameqqrant.
— Ini-yi-d nnekwa-k.
— Ala ! iwcu nnekwa-w ? Ur zmireɣ ara maḍi ad tt-id-
iniɣ, aṭas n medden i y-issnen: tella massa Tchekhtareva
tameṭṭut usemtar uwanek, tella Pelagia Grigorievna
Podtotchina d tameṭṭut umesgrew1 unnig. Xaṭi, ad y-inǧu
Rebbi seg waya ! Aru kan : « Amnernu n uɣiwen », neɣ
ahat xir : « Amajur ».
— Ihi irwel-ak uqeddac-ik ?
— Anwa aqeddac ? Awah... lukan ɣas d aya kan. Ayen i
y-irewlen nekkini... d anzaren.
— Mmm ! Nnekwa-yi-ines weḥd-s. Acḥal i k-yewwi d
idrimen ?

1
(Officier)

25
— Mi d-nniɣ anzaren ! ẓriɣ ur tefḥimeḍ ara. D inzer-iw
nekk i iruḥen, ur ẓriɣ andalla-t. Waqil d cciṭan i yebɣan ad
y-yawi d tiqiǧett !
— Ih, umbeɛd amek i k-iruḥ ? Ur fhimeɣ acemma deg
temɛayt-a, maḍi.
— Ur zmireɣ ara ad k-d-iniɣ amek, d acu kan, akka tura
atan deg temdint i yettḥewwis s yisem usemtar uwanek.
Daymi ssutureɣ deg-k ad txebbreḍ medden s waya : win i
t-id-yeṭṭfen ad y-t-id-yawi din din, war ma iɛeṭṭel. Yak
teẓriḍ, fiḥel ma nniɣ-d, belli yuɛer-iyi ad idireɣ akka ma
ulac aḥric-nni seg yiman-iw ? Mačči d tifednett... deg
usebbaḍ ur tebbin ara ma txuṣṣ. Tturḥuɣ yal lexmis ad d-
ẓreɣ tameṭṭut usemtar uwanek, massa Tchekhtareva ;
ssneɣ daɣen Pelagia Grigorievna Podtotchina, d tameṭṭut
n yiwen umsegraw unnig i yesɛan yelli-s tecbeḥ ; ssneɣ
aṭas anda nniḍen, aqla-k twalaḍ, amek ara xedmeɣ tura...
ur zmireɣ ad d-bineɣ anda kra.
Amaris yeqqim yettxemmim, la inebbec deg yicenfiren-
is s uḍad-is. Yessusem ddeqs armi yuɣal yenna :
— Awah, ur zmireɣ ara d serseɣ tullɣa am tayini deg
uɣmis.
— Amek ?... iwacu ?
— Ma ulac aɣmis ad s-truḥ cciɛa-s. Ma win i d-yusan ad
yaru belli ruḥen-as wanzaren-is... Akka alamma qqaren
medden ijernanen ziɣ sserwaten kan, anagar lekdub i d-
ssufuɣen.
— Amek akka d aserwet ? Deg wayen i y-iɛnan nekk
aserwet ur yelli.

26
— Akka i tenwiḍ. Teḍra-d teqsiṭ am ta ssmana-nni
iɛeddan. Yusa-d yiwen d anawur am akken i d-tusiḍ assa
kečč, yewwi-d yid-s tazmilt i s-d-yekkren s sin irublen d
75 ikupiken. Acu teqqar tullɣa-s : atan irwel-iyi uqujun d
abarbi, d aberkan. Ad yi-d-tiniḍ : « D acu i y-iɛnan nekk
deg wannect-a ? » Ihi yelfa-d ziɣ abarbi-a mačči d aqjun,
d win yettɛassan ɣef usenduq n tedrimt ur ẓriɣ n wacu
tabdlet.
— Acu kan nekki mačči ɣef ubarbi ay bɣiɣ ad greɣ
tullɣa, ɣef wanzaren-iw, am akken ɣef yiman-iw nekk.
— Ala ! ur zmireɣ ara ad serseɣ tullɣa am ta.
— Γas ruḥen-iyi wanzaren-iw s tidet ?
— Ma ruḥen d tamsalt n ṭṭbib. Qqaren llan wid
izemren ad k-d-beddlen anzaren akken yessefk. Yerna
ikad-iyi-d d acruhi kan i telliḍ, iɛǧeb-ak uqeṣṣer mliḥ anda
llan lɣaci.
— Atan ad k-ggalleɣ s kra n wayen akk ɛzizen ! imi
tewweḍ ɣer tiyi, ẓer, ad k-ten-in-sekneɣ.
— Acu i k-yessfeqɛen ? i ikemmel umaris yenna akken
mi icumm. Yerna ma ulac aɣilif, i d-yerna s kra n tewnafit
i ibanen ɣef wudem-is, aqli cerheɣ ad ten-waliɣ.
Amnernu n uɣiwen yekkes tamacwart ɣef wudem-is.
— D tidet, d leɛǧeb amek i yessewham ! i yenna umaris,
tamkant-nni teddukel akk am teḥbult n weuɣrum. Ih... ad
tweḥḥdeḍ amek tsawa.
— I tura, mazal ad ternuḍ ad theḍred ? Aqli-k twalaḍ s
wallen-ik, tullɣa-w ilaq ad ters deg uɣmis. Ur tettuɣ ara

27
lxir-ik, yerna ferḥeɣ nezzeh s tegnitt-a i daɣ-d-
yessemlalen akken ad nemyussan.
Am akken nettwli, amajur tikelt-a iɛewwel-d ad tt-yerr i
usqizzeb.
— Mačči d ayen yuɛren akken ad nxebber medden s
wannect-ta, i yenna umaris ; iban, meɛna ur cukkeɣ yella
wayen ara d-terbeḥeḍ seg-s. Ilaq-ak ad teẓreḍ ḥedd seg
wid yekkaten astilu, akken ad d-yeglem yakk taluft-a am
akken d tarat1 deg ugama, u ad yessiẓreg amagrad di
Tzizwit Ugafa2 (dayi icumm rrefɛa deg wanzaren), meqqar
ad sfayden warrac imecṭaḥ (yerna yenser), neɣ ad yelhu
ula i tewnafit n lɣaci.
Amnernu n uɣiwen ur yelli i s-yeqqimen. Yessuder
asekkad-is ɣer lqaɛ n yiwen ujernan anda ttwarun isallen
umezgun, udem-is iruḥ ad yezmummeg mi iwala isem n
yiwet tsegbart i iḥemmel ; yewwet maḍi ɣer lǧib akken ad
d-yekkes tawriqt tazgzawt, acku ɣer ɣur-s imsegrawen
unnigen ttɣimin kan ɣef wattagen, maca tikti-nni n
wazaren-is tesluɣ-as kra din.
Amaris s yiman-is iban-d iɣaḍ-it Kovalev di lḥala deg i
d-yegra. Akken ad yessifsus ciṭuḥ fell-as, yenwa ahat
yelha ma iṣebber-it s wawalen-a : « Ad ak-iniɣ tidet kan,
tadyant-a i k-yeḍran tqerreḥ-iyi. Ax ad tesriḥeḍ rrefɛa n
ccemma : tettekkes leqriḥ uqerru, tessibɛid lhemm ; telha
d ddwa ula i lembaser. » Akken netta ihedder, amaris

1
(Phénomène)
2
D isem n uɣmis.

28
yesɛedda-yas i Kovalev tabewwaḍt n ccemma ; yeḥrec
amek i s-d-yeldi leɣṭa iɣef tṣewwer tmeṭṭut s umḍelliw.
Abrid amek i t-iluɛa umaris, ɣas deg nneyya-s i yella,
yessufeɣ Kovalev si leɛqel-is : « Ur ẓriɣ ara, i s-yenna s
lefqeɛ, amek yeɛni i d-testafeḍ i usmesxer ; la k-qqareɣ d
ayen swayes ara sriḥeɣ i y-ixuṣṣen ! Ad tt-yawi ddumi
ccema-yi-inek ! Ur zmireɣ ara maḍi ad tt-waliɣ akka lliɣ
tura, yerna mačči kan tabirizinskit-nni-inek ur
nettwabdar, meɛna ula d tin iḥebken. » Ifukk-d awalen-a
yeffeɣ si tebdelt n weɣmis akken yettfur uqerru-s d urrif,
yerra ɣer lkumisar.
Mi yewweḍ Kovalev, anawar-nni tuɣ akken kan yeḍleq,
yella yettfay yeqqar i yiman-is: « Ad ṭṭseɣ meqqar snat
tsaɛtin n lɛali. »
Ihi iban dakken tisin n Kovalev mačči d tin ara s-
iɛeǧben.
Lkumisar-a yella iḥemmel aṭas tiɣawsiwin n tẓuri d
ifuras n temguri1, maca ayen i t-yerḥan ugar, d yiwet n
tewriqt tamnukdant2 : « Ulac am ta, i yeqqar dima, ur
teṭṭalab ad tečč ur tesra i umkan ; tkeččem akken ilaq deg
lǧib u ma teɣli ur tettruẓ ara. »
Iqubel-d Kovalev s tesmeḍ. Yenna-yas mačči deg
teswiɛt-nni mi ččan medden i beddun tasestant3 ; imi
tumast4 n wemdan s yiman-is teqqar-d dakken m’ara

1
(Produits de l’industrie)
2
(Imépriale)
3
(Enquête)
4
(Nature humaine)

29
teččeḍ ilaq ad tesgunfuḍ acemma (dɣa d tagnit i Kovalev
akken ad iẓer imeslayen n ifelsafiyen iqburen amek i ten-
yessen lkumisar), yerna argaz yessnen i tteḍbir ur s-
ttruḥen ara wanzaren-is.
Awalen-a jerḥen asaḍ-nneɣ mačči kra.
Ilaq-aɣ ad nẓer belli Kovalev d argaz anifi. Yezmer ad
tt-yesɛeddi i wid akk iheddren fell-as, ala w’i s-d-
yewwḍen ɣer uẓayer-is d twuri-ines. Γer ɣur-s netta,
deg umzegun, ayen akk yettilin mgal
idumsegrawen1yettɛeddi, maca mgal imesgrawen
unnigen, xaṭi. Udem iss i t-id-iqubel lkumisar yessefcel-it ;
daymi ihuzz kan aqerru-s, iwehha s-ufus-is yenna : «
Dayen, sennig utɛeddi i tetɛeddaḍ ur sɛiɣ ara d-iniɣ. »
Iɛedda yeffeɣ.
Yuɣal ihi s axxam, iḥuss kkawen ifadden-is. Tuɣ yeɣli-d
yiḍ, axxam-nni-ines iban-as-d am akken yeḥzen yerna
yeččur d ammus imi ur d-yeqḍi wara seg wayen yuzzel. Mi
yekka deg ufrag iwala aqaddac-is Ivan yegnen ɣaf uɛrur
deg wattag n tserki2 ; yella yetturar s isusfan ɣer ssqef,
tikelt ad yessusef ɣer tama tikelt ɣer tama nniḍen, yerna
yessawaḍ-iten s lqis. Tiṭṭeglellit am tin terna tessuli-yas
idammen s aqerru i Kovalev, yewwet-it s umeḍelliw-is ɣer
yimi, yenna-yas: « Keččini dima d tiɣyal i txeddmeḍ ! »
Ivan ineggez-d ɣef ddeqqa seg umkan-is, yuzzel deg
wayen i d-yewwi akken ad s-yekkes akebbuḍ-is.

1
(Sous-officiers)
2
(cuir)

30
Amajur, s ɛeyyu d leḥzen, yekcem ɣer texxamt-is
iḍeqqer iman-is ɣef wattag ; mi d iger kra n nnhati yenna:
— A Rebbi, a Rebbi ! Iwacu tura lmeḥna am ta ? Lukan d
ifassen neɣ d iḍarren i y-ittwakksen yili ahat xir. Ma d
argaz war anzaren, ur iban d acu-t : d afrux ? ur yettili ara
d afrux, d aɣerman ? ur yettili ara d amtawai ; d taɣawsa
kan i ilaqen ad tt-id-teddmeḍ u ad tt-tḍeqqreḍ si ṭṭaq !
Lukan meqqar di ṭṭrad i yi-t-yegzmen, neɣ lukan d ḥedd i
nnuɣeɣ ɣef lḥerma-w, xersum ad iliɣ d nekk i d ssebba ;
meɛna ata yufeg akka kan, akka kan, baṭel, ur d-yewwi ula
d duru ! Awah, d ayen ur nettili — i yerna yenna mi
ixemmem ciṭuḥ — d lmuḥal ad afgen wanzaren akka kan,
yerna akken yebɣu yili lḥal, d ayen ur yettamen yiwen.
Iban d tirga kan i ttarguɣ, neɣ d axayel i xuyleɣ ; neɣ
yezmer lḥal maḍi ahat d aɣlaḍ i ɣelṭeɣ, deg wayen ara
sweɣ aman swiɣ aman n rriḥa n ttesḍila. D abuhal-nni n
Ivan i ur ten-nekkis syinna, atan ihi ziɣ ssbelɛeɣ-tt.
Iwakken ad yekkes ccekk dakken ur yeskir ara,
yeskuṭṭef iman-is yiwen uskuṭṭef i t-iqerrḥen armi i
iɛeyyeḍ. Lǧerḥ-a i s-d-yewwi ufus-is dayen iqenneɛ-it
ziɣ di leɛqel-is i yella. Ihi yuẓa s lemḥadra ɣer lemri netta
la yesmermic s wallen ; maca din din integ-d d
tamndeffirt yenna: « Uh ata lmenker ! »
Taluft simmal tettuɛer i tigzi ; lemmer d aɛeqqa i
iɣaben, lemmer d taɣenǧawt n lef̣eṭṭa, neɣ d ssaɛa, neɣ
ayen akk nniḍen icuban ɣer waya, ad s-yaf ḥedd ixef-is...
ma d anzaren ! yerna i wawna iwumi ruḥen !... maḍi maḍi
imi deg uxxam-is i teḍra ! Amajur Kovalev i d-yerran ɣer

31
wallaɣ-is akk imaɣlayen1n temsalt amek i zemren ad ilin,
yufa belli ur d-tekk ansi-nniḍen ala sɣur tmeṭṭut
umsegraw unnig, massa Podtotchina, i yellan tebɣa ad s-
tefk yelli-s ad tt-yaɣ. D tidet, yella yeddawar-as i teqcict-
nni, maca yettmuqul daɣen ma yella wayen ara ifeɣɣen
fell-as deg tinnisba. M’ara s-tt-id-tini tmeṭṭut-nni ɛinani,
dakken tenwa ad s-tt-tefk, ad t-tafeḍ yettuɣal cwiṭ cwiṭ
ɣer deffir u ad yettcekkir yeqqar neɣ mazal-it meẓẓi, ilaq-
as qbel ad yernu ad yexdem xems-snin ar melmi ara
yaweḍ 42 iseggasen kan di leɛmer-is.
Iban ɣef akka, akken ad terr ttar, tɛewwel-d ad t-
tesseɣli s ufus n ḥedd n tseḥḥarin timɣarin i txelleṣ ; acku
d lmuḥal ad ilin wanzaren-nni d anegzum i ttwagzmen,
imi yiwen ur t-id-iqerreb deg txammat-is ; aḥeffaf Ivan
Iakovlevitch tuɣ iseṭṭel-as tamart d larebɛa-nni, ayen
yerna yakk ass-nni d wass n lexmis anzaren-is qqimen
akken llan ; aya yecfa fell-as mliḥ u yetḥeqqeq deg-s ;
yerna tili iḥuss kan s teqreḥ, ccama-nni daɣen ulamek ara
teḥlu akka kan deg teswiɛt u ad tuɣal tsawa am teḥbult n
weɣrum.
Kovalev yettheyyi leḥsabat deg uqerru-s: wissen ma
ilaq-as ad yeccetki ɣef massa Podtotchina neɣ axir-as ad
tt-yeɛnu s uḍar-is akken ad i tt-iḥeccem ? Maca
imeyyizen-a tesnegza-yas-ten tafat i d-ttsistint ccqayeq n
tewwurt, yeḥṣa d Ivan i iceɛlen tacemmaɛt deg ufrag.

1
(Circonstances)

32
Ivan ur iɛeṭṭel ara iban-d netta s yiman-is s tcemmaɛt
deg ufus ; tacemmaɛt-a d tin i d-yefkan tafat teǧhed deg
texxamt, ihi ayen iɣer yezwar Kovalev, d tamacwart
swayes yeffer amkan anda tuɣ llan wanzaren-is iḍelli-nni
kan, iwakken ungif-a n Ivan ur ileddi ara aqemmuc-is s
lxelɛa ma iwala leɛǧeb i yeḍran d umɛellem-is.
Uqbel ad yuɣal Ivan ɣer tegrebitt-is, terɛeḍ-d seg ufrag
yiwet n taɣect ur nettwassen, la d-testeqsay: « Dagini i
yezdeɣ umnernu n uɣiwen Kovalev ? »
— D win ih ! d amajur Kovalev, kcem, kcem ! i s-yerra
Kovalev i yeɣeṣben ɣer tewwurt ad tt-yeldi.
Yekcem-d yiwen imeggi n temsulta. D argaz iqeffḍen
iman-is, iḥricen yeǧǧa deg tamart-is ur d iceɛlalen mliḥ ur
smixen mliḥ, yesserxa daɣen i leḥnak ; dɣa d win i nwala
di tazwara n wullis-a, atan yella ibedd deg yixef n tqenṭert
n Isaakiev.
— D kečč iwumi iruḥ yinzer ay argaz n lɛali ?
— Swaswa.
— Atan ihi nufa-t.
— Amek amek ? i yeɛeyyeḍ umajur Kovalev.
Armi i s-ɛerqen wawalen s lferḥ ; imuqel deg umsaltu
akked icenfiren-is d leḥnak-is i d-teḍwa tcemmaɛt s tafat-
is yettergigin.
— Amek i t-tufam ihi ? i t-yesteqsa ɣer tagara.
— D ẓẓher kan. Yella yerkeb deg uceryul imessukal
akken ad iruḥ ɣer Riga. Apaṣpur-is tuɣ yersa si zik ɣef
yisem n yiwen unawur. Yerna ayen yessewhamen, ula d
nekk nwiɣ-t d amdan, armi rriɣ nnwaḍer-iw i t-ɛeqleɣ ziɣ

33
d inzer. Ur skiddibeɣ ara fell-ak, d aẓekwal ay lliɣ ; lukan
tura ad tebeddeḍ zzat-i, ad ɛeqleɣ belli tesɛiḍ udem
meɛna ur ferrẓeɣ la anzaren la tamart, la kra. Akken ula d
taḍeggalt-iw, txuṣṣ deg usekkad.
Kovalev dayen ur yeḥkim ara deg yiman-is.
— Anda-t, anda-t ? Ad ruḥeɣ dɣa tura yakan.
— S leɛqel-ik kan. Niɣ ẓriɣ belli teḥweǧeḍ-t, ihi wwiɣ-t-
id yid-i. Yerna lukan ad teẓred w’i yellan d ssebba
tameqqrant n taluft-a, d yiwen uḥraymi d aḥeffaf deg
uɣlad n Vosnecenski, i yettwaḥebbsen tura, meɛna si zik
mi t-ccukteɣ d asekran u yerna yeggar afus-is, ayen telt-
eyyam segmi yeccelqef lkarṭa n tseqfal deg yiwet n
tḥanutt. Ma d anzaren-ik kra ur ten-yuɣ.
Akken mi d-yenna akka, yewwet ɣer lǧib yekkes-d
anzaren-nni, llan ttwakeblen deg lkaɣeḍ.
— D widak ! d widak s yiman-nsen ! i iɛeyyeḍ Kovalev.
Qim ad k-nernu lattay.
— Ad iketter Rebbi lxir-ik ɣef uɛaruḍ-a, meɛna ur
zmireɣ ara, ilaq-iyi ad awḍeɣ alamma d axxam uɛiwed n
ttrebya1... Kullec ɣlay tagara-yagi... Taḍeggalt-iw atta deg
uxxam, ternuḍ arrac... Ameqqran-nni ma nniɣ-ak
yessefraḥ ! yeḥrec dayen kan, meɛna ulac ttawil swayes
ara t-sseɣreɣ.
Mi iruḥ yimeggi-a, amnernu n uɣiwen yegra-d deg
yiwen n waddad ur nesɛi isem.S iɣil s wamek i s-d-tuɣal
twalit, seg wakken lferḥ ideg iɛumm deg teswiɛt yerra-t d

1
(Maison de correction)

34
ulac. S lmeḥadra i d-yeddem anzaren-is i d-yuɣalen gar
ifassen-is i iga d uraw ; iḥekker deg-sen yenna:
— S tidet, d widak ! d widak s yiman-nsen ! atta tama-
nni tazelmaḍt anda i d-yemɣi uɛeqqa iḍelli tameddit.
Amajur qrib i s-iserreḥ s taḍsa.
Maca di ddunit-a kra ur yettdum ; yakan di dqiqa tis
snat lferḥ ibeddu ineqqes, mi d-tewwḍ tis tlata irennu
ixeṣṣi ciwiṭ, akken alamma dayen yuɣal kra din yerked.
Kovalev yebda yettxemmim ; iwala dakken tamsalt ur
ɛad tefri. S tidet, anzaren tura dayen yufa-ten, maca ilaq-
as ad ten-yerr ɣer umkan-nsen.
— I ma ur ṭṭifen ara ?
Akken i s-d-tusa tikti-a yewraccex.
Ihi s yiwen uḥulfu n tugdi ur nettwafham, yuzzel ɣer
ṭṭabla yeddem-d lemri, acku yugad ad ten-yerr s leɛweǧ.
Atna yifassen-is ttergigin. A tawaɣit ! ugin ad ṭṭfen !...
Yewwi-ten-id ɣer zzat yimi-s isuḍ acemma deg-sen, yerra-
t-en ɣer umkan-nni isawan i d-yezgan gar leḥnak-is ;
kifkif, ugin ugin. « Akken ! ɣlit, ɣlit ay ungifen ! » i sen-
yenna. Ad s-tiniḍ s usɣar i mmugen, mi ɣlin ɣef ṭṭabla gan
yiwen usqerbeb am win n tadimt.
Kovalev yessawel i Ivan ad iruḥ ad d-iẓer amsuji yellan
yezdeɣ axxam-nni yelhan akk deg uzadaɣ i ten-icerken,
yezga-d deg uannag amazwaru. Amsuji-a d argaz i d-
yefkan ccuf, yettaǧǧa iḥricen deg tamart-is idehnen ;
tameṭṭut-is d tin iqewwan iṣeḥḥan ; ṣṣbeḥ itett titteffaḥin
akken kan i d-ttwalwint ; ma d imi-is ad twehmeḍ amek i
t-yessizdig imi yetteslil-it yal taṣebḥit ɣef teɣzi n tlata n

35
lerbaɛ n tsaɛett yerna yettlekkin tuɣmas-is s tlata n ccitat
yemgaraden.
Γas in’as yewweḍ-d din din. Yesteqsa uqbel si melmi i d-
teḍra tedyant, syin yeṭṭef-d amajur Kovalev seg tamart,
yehmez s uḍad alemmas amkan anda tuɣ llan wanzaren,
maca s yiwen n leqseḥ i yeǧǧan amajur ad yewwet s
uqerru ɣer deffir armi t-id-iḥuza lḥiḍ deg tqelqult. Ulac
deg-s, i yenna ṭṭbib ; iwexxer acemma ɣef lḥiḍ, yumer-it
ad yassader aqerru-s ciṭuḥ ɣer tama tayeffust, yelles
amkan-nni n wazaren, iga : mmm ! Yuɣal yenna-yas tura
ad yassader aqerru-s ɣer tama tazelmaḍt, yelles yerna
iga : mmm !.. Akken ad tt-yekfu, yewwet daɣen s uḍad-is
am yizgelli, ihi Kovalev yesserwel aqerru-s am uɛudiw-nni
iwumi ttumuqulen tuɣmas. Mi s-ifukk asɛeddi, amsuji
ihuzz aqerru-s yenna:
— Awah, d awezɣi ! Xir-ak ad teqqimeḍ akka, xaṭer
yezmer ad k-yeḍru kter. Iban, zemren ad cudden, lukan
ad bɣuɣ ad k-ten-cuddeɣ tura yakan, meɛna kkes ccekk ar
yezmer ad k-yeḍru kter.
— Yelha ccɣel ! Amek ara qqimeɣ bla anzaren ? Yella
kra sennig wannect-a ? Ur ẓriɣ d acu-t, ala iblis i s-
yessnen ! Anda ara bineɣ s wudem am wa ? Nekk sɛiɣ
tamusni n laɛali, iḍ-ayi yakan ttwaɛerḍeɣ ɣer sin
yexxamen ; aṭas n medden i y-issnen, amdya d tameṭṭut
usemtar uwanek massa Tchekhtareva, akked massa
Podtotchina tameṭṭut umsegraw unnig, ɣas akken nettat
mi ifat texdem ayen i yi-texdem ur ttuɣaleɣ ara tt-waliɣ
ala deg uxxam n ccreɛ. Deg leɛnaya-k, i d-yerna Kovalev s

36
yiwet n taɣect yettḥellilen, ssenṭeḍ-iten kan akken
tzemreḍ, ɣas ur qwimen ara, awi-d kan ad ṭṭfen, ma ilaq
ad ten-ɛineɣ s ufus-iw mi teḥreṣ teswiɛt, ad ten-ɛineɣ.
Yerna dayen ur ttuɣaleɣ ara ad ceḍḥeɣ, ma ulac ad
ḥerrken ma huzzeɣ iman-iw. Tura ma d ayen yeɛnan
lexlaṣ-ik, atan ɣas kkes ccekk, ayen yellan si tama-w...
— Amen belli, i yenna umsuji s yiwen n ṣṣut ur nɛlay ur
nudir maca ad twehmeḍ amek i yettqenniɛ, werǧin i
ttdawiɣ medden i yedrimen. Tura imi d kečč ad ddmeɣ
kra seg wayen ara yi-tefkeḍ, meɛna iwakken kan ur
tetteččḥeḍ ara fell-i. Ma d anzaren-ik, d tidet, zemreɣ ad
ten-ssenṭḍeɣ, d acu atan ad k-ggalleɣ s limin ma ur yi-
tumineḍ ara akken nniḍen, ar d-tuɣaleḍ tcemteḍ ugar.
Ssirid kan dima amkan-nni s ṣṣabun d waman isemmaḍen,
cfu ar ɣas war anzaren ar d-tiliḍ akken i k-yehwa. Yerna
ma tuɣeḍ awal-iw, anzaren-a, err larkul deg uqedduḥ
tegreḍ-ten sdaxel, neɣ xir ma tebɣiḍ, smir deg lḥila-nni
snat tɣenǧawin n lmakla d aman n rriḥa d kra n lxell
yeḥman ; amen belli ar d-tegreḍ idrimen d iḥercawen,
nekk s yiman-iw ad ten-awiɣ ala ma ur tsemmḥeḍ ara
deg-sen.
— Awah, d lmuḥal ! ur ten-znuzuyeɣ ara ɣas s wayen
akk yellan, axir ma ruḥen-iyi !
— Suref-iyi ! i yenna umsuji i iteddun ad aruḥ, nekk
lemmer ufiɣ biɣiɣ ad k-ɛiwneɣ, meɛna uli dak-xedmeɣ,
yerna teẓriḍ amek ɣeṣbeɣ.
Akken i d-yenna akka yeffeɣ si texxamt s tikli n wid
yesɛan ccan. Kovalev ur imuqel ara ula d udem-is ; di

37
lhemm ideg yella, iwala kan lekmum n tsedrit-is mellulen
am udfel i d-yejban deg wid n ubalṭu-s aberkan.
Azekka-nni igzem-itt di rray ad yaru i massa
Podtotchina uqbel ad yeccetki fell-as, iwakken ad iẓer ma
tewǧed ad s-d-tḥess s tin n talwit.
Hattan wayen i d-yeddan deg tebratt i s-yura :

A massa Alexandra Grigorievna,


Atan ayen iɣer tehwiḍ d ayen ur iqebbel leɛqel. Amen belli s
lexdayem am tiyi ur d-trebbḥeḍ ula d kra, yerna ur yi-d-
tessenṭadeḍ ara yelli-m. Ilaq ad teẓreḍ dakken tikkin i tettekkaḍ
deg taluft yerzan anzaren-iw d ayen i d-yettwafḍḥen si zik ; d
kemm kan mačči d ḥedd nniḍen i yi-d-yesɣamen. Aqcar i d-
qecren seg umkan-nsen, tarewla i rewlen s ṣṣifa n yiwen
unawur ; lḥaṣun annect-a yakk d tamsalt n ssḥur, ha d kemm i
ten-ixedmen, ha d ḥedd i txellṣeḍ seg wid i d-yelhan d lumur-a.
Nekk si tama-w atan ɛeyyneɣ-am, ma ur uɣalen ara seg wassa
ɣer umkan-nsen wanzaren iff i m-d-heddreɣ, ihi d ccreɛ kan ara
tt-yefrun gar-aneɣ.
Sɣur umdakel n lebda :

Platon Kovalev

A mass Platon Kouzmitch,


Tabrat-ik tessewhem-iyi aṭas aṭas, acku ur tt-nwiɣ ara akka
sɣur-k, ladɣa tuzzma i yi-d-tettezzmeḍ ɣef wayen ur nelli. Atan
ad k-in-iniɣ, werǧin i d-snubgteɣ anawur-a iff i d-tettmeslayeḍ,
la s ṣṣifa-s taḥeqqanit la s tin nniḍen. D tidet, yusa-d Philippe

38
Ivanovitch Potantchikov, maca ɣas akken yessaram ad yaɣ yelli,
u yerna d argaz n lɛali, yefhem, yeɣra, yexḍa i yir iberdan ;
baqi werǧin i s-ddiɣ deg wawal. Aqli-k la d-theddreḍ ɣef
wanzaren-ik, tura ma yella ayen i d-tqesdeḍ s waya belli tenwiḍ
d aɛewwel i ɛewwleɣ ad ɛefseɣ ɣef nnif-ik u ad k-d-iniɣ “ala”
ɛinani, aqli-k ihi tɣelṭeḍ, acku nekk d ayen nniḍen yakk i nwiɣ,
am akken teẓriḍ, ma mazal tebɣiḍ yelli s tin n leḥlal,atta-n d
ayla-k si tura. Ula d nekk d ayen kan ay ḍemɛeɣ, si melmi ara
tt-tuḥwaǧeḍ, ata sslam n :

Alexendra Podtotchina

— Awah, ur tt-texdim ara, i yenna Kovalev mi yeɣra


tabratt-a. Iban mačči d nettat. D ayen ur nettili ! Tabratt
yettwarun akka mačči d tin n win igan kra n tirmeggit1.
Amnernu n uɣiwen tuɣ yetferreṣ deg lumur-a, acku
ceyyɛen-t yakan seg uɣiwen akken ad yeg tasestant deg
tmennaḍt n Uquqaz.
— Meɛna amek ? S wanwa akarur2 i t-ssufgen ? Tagara
n lḥal, anef-as, lebḥer yawi-t wannect-a yakk !

Ma di tmanaɣt awal yella yuzzel ɣef leɛǧeb i d-yeḍran ;


am tannumi, yal wa d acu i s-yerna. Di tallit-nni, allaɣen
llan ruḥen merra deg tmucuha n leɛǧubat. Kra n wakud
uqbel, medden tuɣ cɣlen-d d termitin tidkiranin3; taqsiṭ n

1
(Délit)
2
(Sortilège)
3
(Expériences magnétiques)

39
ṭṭwabel yeddawaren deg uɣlad n Konushenny tuɣ akken
kan tɛedda ; ihi ur tettuhmem ara ma bdan qqaren yakan
dakken inzer n umnernu n uɣiwen Kovalev yella
yettmerriḥ deg uɣlad ameqqran n Nevski leǧwayeh n
ttalta, yerna seg wacḥal-aya. Yal ass ttemǧuǧǧint-d
trebbuyaɛ n yewnafen. Yiwet n tikelt yeggull-asen yiwen
ar iwala-t yekcem ɣer tḥanutt n Iunker, ihi lɣaci yedhem
ɣer din armi i d-uzzlen imsulta ireqqɛen acemma tagnitt.
Yiwen usemsar yellan d argaz yettuqadren, i yuɣen
tannumi imiren yeznuzu tiḥlawanin yemgaraden d
tgaṭṭiwin tiquranin ɣef tewwura n yexxamen umezgun,
yessuli i ddemma n wakka kra n idebdar n wesɣar, d
idebdar iseḥḥan dayen kan yerna cebḥen nezzeh, iga-ten i
yewnafen yebɣan ad bedden fell-asen, s 60 ikupiken i
umeshanay1. Yiwen uknanar2 yettubedren ala s lxir, iruḥ-
d ṣṣbeḥ zik seg uxamm-is akken ad iwali ula d netta,
idemmer am netta am medden, maca ala lefqeɛ i d-yerna,
imi mi imuqel si ṭṭaq n tḥanutt-nni, deg wayen ara iẓer
anzaren, yeẓra kan yiwet tqemǧett n taḍudt d yiwet n
tefelwit yummugen s ublasiggez3ideg tṣewwer tqecict
yettseggimen abruɛ-is d yiwen ilemẓi yebhan s tjilit-is
yeldin d tamart-is xfifen, i tt-id-ixeẓẓren seg waddag anda
yuli ; tafelwit-a tuɣ din i tsemmer ayen ɛcer-snin-aya.
Aknanar yeṭṭaxer, iteddu yeqqar i yiman-is s lɣiḍ : « Amek

1
(Spectateur)
2
(Colonel)
3
D tatwilit n usiggez ɣef ublaḍ (impression sur pierre « lithographie”)

40
yeɛni ara d-qelben annect-a n lɣaci s tmenniwin kan ur
nesɛi la afus la aḍar ! »
Syin yuzzel wawal dakken inzer n Kovalev tura mačči
deg uɣlad ameqqran n Nevski i yettḥewwis, meɛna deg
tebḥirt n Tavrichesky, yerna seg wacḥal-ya. Khozrev-
Mirza1 tuɣ din i yezdeɣ yakan, nnan-d ula d netta mi t-
yeẓra yuhem deg wayen i d-ibeddɛen di ddunt-a. Llan ula
d inelmaden n Tkadimit n Tugzemt2 yettwaceyyɛen ɣer
din. Yiwet tmeṭṭut yettuqadren, i d-yekkan si twacult
ineṣṣlen, teḍleb seg uɛessas n tebḥirt-a iwumi tceyyeɛ
tabratt d tamaẓlayt, ad yessken i warraw-is tarat-a
yuqan, u ad sen-yefk fell-as asegzi iwulmen ma yella
wamek.
Ineḍruyen-a yakk ssheblen imnerza imcerwlen ur
nxeṭṭu ula deg yiwen n umnagar, imi d wid iḥemmlen ad
ssedhun tilawin maca ufan-d simmal a keffun yexbiren
deg ucekkar-nsen. Acu kan, si tima nniḍen, tella terbaɛt d
tamecṭuḥt n medden yettuqadren i yesseqdacen allaɣ-
nsen akken iwata, widak iban ur sen-yeɛǧib ara lḥal.
Yiwen wergaz yessaweḍ armi yenna, s lɣiḍ d ameqqran,
dakken ur yefhim ara amek deg uwines yetqeddmen ideg
ttidiren medden imiren mazal llan wid yettawin tixburin
ur seḥḥant ur mɛinent, yerna ayen i t-yesswehmen daɣen
d anabad ur nettarra lbal i temsal am tiyi. Argaz-a iban
seg wid yebɣan ad d-sskecmen ddula deg kullec, ula deg

1
D yiwen ugeldun afarisi (Iran).
2
(Chirurgie)

41
wanuɣ-nsen n yal ass deg uxxam m’ara ttemhrwawen d
tlawin-nsen.
Syinna... maca dayi daɣen taqsiṭ idel-itt wagu d
ameqqran, ur neẓri ara maḍi amek tkemmel.

42
3

Ulac aɛeǧǧib ur d-nḍerru di ddunit-a, yerna dima d


tilufa ur nseɛɛu la afus la aḍar: acku inzer-a s yiman-is i
tt-yerwin deg temdint ana yella yettmerriḥ s llebsa n
usmetar uwanek, yuɣal deg teswiɛt ɣer umkan-is gar
leḥnak n Kovalev ; yiwen ur yeẓri amek, maca annect-a d
ayen i d-yeḍran ass n 7 deg yebrir.
Ihi mi d-yuki seg yiḍes imuqel iman-is deg lemri,
amajur Kovalev iwala anzaren-is. Iqelleb s ufus-is : s tidet,
d anzaren-is !
« Aw !... » i yenna Kovalev ; ixuṣṣ kan ad yecḍeḥ s lferḥ
deg wagnes ɣas akken ḥafi i yella, mi yeẓra kan Ivan i d-
yewwḍen i yeṭṭef iman-is. Yendeh fell-as din din ad s-d-
yawi ayen s wayes ara yessired ; dɣa akken mi yella
yessirid, yexẓer ɣer lemri : s tidet, atna din wanzaren-is ;
yesfeḍ udem-is s tserfiṭ iɛawed imuqel, atna dima deg
umkan-nsen !
— Muqel kan ay Ivan, ikad-iyi-d yella uɛeqqa i d-yemɣin
da, i yenna ; maca deg teswiɛt-nni yeqqar daɣen deg wul-
is : « Tawaɣit m’ara y-id-yini Ivan: “Xaṭi a mass, mačči kan
ur tesɛiḍ ara aɛeqqa, atan ulac ula d anzaren !” » Maca
Ivan mi s-yerra lewjab yenna-yas:
— Aɛeqqa ur yelli, anzaren-ik ur ten-yuɣ wara.

43
— Yelha ! ziɣ ula d nekk mxelleɣ... i yenna deg wul-is
akken la yesṭerdiq deg yiḍudan-is. Dɣa imiren kan ata
Ivan Iakovlevitch yekka-d deg tewwurt ; ikukra ad s-t-iniḍ
d amcic yettewten ɣef tassemt i yeḥweṣ.
— Ini-d qbel, i s-iɛeyyeḍ Kovalev si lebɛid, ifassen-ik
zeddigit ?
— Zeddigit.
— D lekdeb !
— Welleh ar zeddigit a mass !
— Sken-iten-d ihi !
Kovalev yeqqim. Ivan Iakovlevitch iheyya taserfiṭ,
dqiqa kan yeddem-d abliru yerra-yas akk tamart-is d kra
si leḥnak-is am tmagrisin-nni n ssker yettnuzun di
leswaq. « Amek ihi ! » i yenna Ivan Akovlevitch i yiman-is
mi imuqel s anzaren-nni ; imeyyel aqerru-s ɣer tama,
yexẓer ɣer tama nniḍen : « Atna mmugen swaswa deg
umkan-nsen ! » i yerna yenna. Iḥekker deg-sen ddeqs,
syin, s lemḥadra d ukukuru, am akken kan ara ixdem
yiwen i yiman-is, iheyya-d sin iḍudan akken ad d-yeṭṭef
anzaren-nni seg yixef.
Akka, d ayen i yellan, d wa i d aseṭṭel n Ivan
Iakovlevitch.
— Atan ahah !... balak ! i yuẓẓaf Kovalev.
Ivan Iakovlevitch iserreḥ i ufus-is, tenxuxel-as, werǧin i
s-traɛ am yimiren. Yuɣal yebda ijerreḍ cwiṭ cwiṭ s tmusett
seddaw tamart, yerna ɣas akken yuɛer-as ad iseṭṭel i ḥedd
war ma isers iḍudan-is ɣef uḥric-nni n wesriḥ deg tfekka,
baqi iga akken yezmer, iɛan-d iman-is s uḍad alemmas i

44
yessersu ama ɣef lḥenk neɣ ɣef udergis amedda n tuɣmas,
yessuref iɛewwiqen akk yellan armi yessaweḍ ifukk-d
ccɣel-is.
Akken mi yewǧed kullec, Kovalev yelsa lqecc-is s
tɣawla, yeɣra-d i unehhar uceryul, d abrid ɣer lqahwa. Mi
yekcem si lebɛid i yessawel : « Ay aqehwaǧi, awi-d
tafenǧalt n ccakula ! » Deg teswiɛt-nni dɣa imuqel ɣer
lemri : anzaren-is atna dima deg umkan. S lferḥ i d-yezzi
ɣer deffir, mi d-yufa sin iserdasen deffir-s ixẓer-iten s
ustehzi, acku yiwen seg-sen anzaren-is ahat annect n
tsqeflt n tjilit kan.
Syin iruḥ ɣer ugezdu n weɣlif anda yella yessutur ad s-
d-fken amkan unmazul unebbaḍ1 neɣ ma ulac win n llusi
kan. Akken mi yekka deg termest, imuqel daɣen ɣer
lemri: atna din ! Ihi iɛadda ad d-iwali amernu nniḍen n
uɣiwen, d amajur i tt-yebnan ala ɣef usmesxer, iwumi
yeqqar dima m’ara s-d-ihedder s uɛekki : « Ssneɣ-k
keččini, d timqessett ! » Deg ubrid iteddu yeqqar deg wul-
is : « Tura ma ur yeṭṭerdeq ara umajur s taḍsa m’ara yi-d-
iẓer, ihi kullec iseggem ! » Maca ur t-id-yufi ara. « Yelha !
lebḥer yawi-t ! » i yenna d yiman-is. D ubrid-is yemlal-d
massa Podtotchina, tameṭṭut umesgraw unnig, tella
tedda-d akked yelli-s ; s wannuz i sent-yerra sslam, maca
ula nutenti qublent-it-id s lecraḥa. Ihi tura ur t-ixuṣṣ
wara. Iqeṣṣer yid-sent ddeqs, taswiɛt, iwkkaen kan ad t-
id-iwalint, yekkes-d ccemma n wesriḥ icumm deg snat

1
(Vice-gouverneur)

45
tenzar netta la yeqqar deg wul-is : « Ad yi-d-teṭṭfemt a
tilawin ! a kra n tyuzaḍ ! Ur ttaɣeɣ ara yelli-m, ccah ! Ala
ma teqbel-iyi nettat... par amour1... Imiren ula d nekk
qebleɣ ! »
Akka ihi i yuɣal umajur Kovalev yettmerriḥ deg uɣlad
ameqqran n Nevski, deg yexxamen umezgun, di yal
amḍiq. Amzun akken kra ur-d-yeḍri, anzarern-is qqimen
kan akken llan, ur malen ula ɣer yiwet n tama. Seg
yimiren, win t-id-yemlalen ad t-yaf yennecraḥ, dima la
yettezmumug yettnadi ɣef tullas icebḥen. Yiwwas ufan-t
yuɣ ula d tasfift uẓayer, wissen acimi, imi ur yewwiḍ d
amnay ula deg yiwen uẓayer.
D ta i d tamɛayt yeḍran di tmanaɣt ugafa n temnekda-
nneɣ wessiɛen. Tura ma nmuqel akken ilaq, ad naf s tidet
yella wayen ur nettwaman deg-s. Annect-a war ma
nehḍer ɣaf wayen akk yessawhamen: anzaren i d-
yennesren akka kan weḥd-sen si babi-tsen, d uban i d-
banan deg yemḍiqen yemxalafen s ṣṣifa n umsemtar
uwanek ; yerna amek yeɛni ur d-ifaq ara Kovalev belli ur
yezmir ara yiwen ad iger tullɣa deg uɣmis ɣef wanzaren ?
Dayi mačči ɣef ubarar i ilaq ad ixelleṣ fell-as i bɣiɣ ad d-
meslayeɣ, acku ur lliɣ ara seg yimcḥaḥen, maca d ayen ur
nettmagga, d lɛib yerna ur yecbiḥ ara !
Ternuḍ daɣen ayen-nniḍen: amek armi wwḍen
wanzaren ɣer daxel n weɣrum yewwan, yerna iwacu ɣur
Ivan Iakovlevitch s yiman-is ?... Awah, d ayen ur fehhmeɣ.
1
Sin-a n wawalen ddan-d s tefransist ula deg teḍrist tanaṣlit n tullist
(tin n trusit)

46
Maca d acu yettḥeyyiren maḍi maḍi, d imura yettextirin
isental am wiyi. Ad d-iniɣ kan tidet, aya d ayen yettaǧǧan
amdan yenɛetbar, yerna... awah ! awah ! d ayen ur
fehhmeɣ ! Tamezwarut, mačči d ayen ara d-yeglun s
lfayda i tmurt, ternuḍ ɣer-s... ɣer-s... ulac, lfayda ur telli.
Annect-a yakk d... lḥaṣun ur ẓriɣ ara d acu-t.
Maca ɣas akken, ad tili kan tɣawsa ara nqebel deg
wannect-a, syin tezmer ad tili tis snat, tis tlata, tewwteḍ
akkin... imi ulac anda ur d-ḍerrunt teɣyal. U m’ara
nxemmem akken iwulem, nezmer kan ad d-naf kra.
Akken bɣun inin medden, tilufa am tiyi teḍerrunt-d di
ddunit ; d tidet, d tixeṭṭay kan, maca ḍerrunt-d !

47
48
I unermes d umsuɣel n tullist, tira ɣer:

tighzert.samir@gmail.com
www.facebook.com/samir.tighzert

49
50

You might also like