ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ
ΔΡΟΜΟΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ
ΚΑΙ
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ
μια μικρή εργασία

αφιερωμένη σε
ένα μεγάλο αγώνα
Δημοσιεύεται ηλεκτρονικά στο διαδίκτυο από το συγγραφέα

για την ιστοσελίδα «Δρόμος Ορθοδοξίας»
https://dromosorthodoxias.blogspot.gr
Ⓒ Copyright
Όλα τα πνευματικά δικαιώματα έχουν κατοχυρωθεί για το συγγραφέα,
βάσει του νόμου
-1-
Η εργασία αυτή είναι το αποτέλεσμα μιας συστηματικής
προσπάθειας να συγκεντρωθούν σε ένα βιβλίο τα βασικά
θέματα που αφορούν την Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη και
λατρεία μας, ως ένα ελάχιστο ταπεινό βοήθημα και έναυσμα για
το σύγχρονο Χριστιανό, ώστε να βρει τον πραγματικό σκοπό της
ζωής του, που είναι ή ένωσή του με το Θεό Πατέρα μας και
η σωτηρία της ψυχής του.
Το βιβλίο περιγράφει με συνοπτικό τρόπο τις πτυχές του

Πνευματικού Αγώνα του Ορθόδοξου Χριστιανού, βάσει των
Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας και λειτουργεί ως ένα
πρακτικό εγχειρίδιο για την Ορθόδοξη Πνευματική Ζωή,
η οποία διαμορφώνεται για τον κάθε πιστό σύμφωνα με την
καθοδήγηση του Πνευματικού του Πατέρα.
ἀγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως·

ἐπιλαβοῦ τῆς αἰωνίου ζωῆς
(Προς Τιμόθεον Α’ κεφ.6, στ.12)
-2-
Πᾶσαι τῶν Ἀγγέλων αἱ στρατιαί, Πρόδρομε Κυρίου, Ἀποστόλων ἡ δωδεκάς,
οἱ Ἅγιοι Πάντες, μετὰ τῆς Θεοτόκου, ποιήσατε πρεσβείαν, εἰς τὸ σωθῆναι ἡμᾶς.
Εὐλογητὸς εἶ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν,

ὁ πανσόφους τοὺς ἁλιεῖς ἀναδείξας,
καταπέμψας αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον,
καὶ δι' αὐτῶν τὴν οἰκουμένην σαγηνεύσας,
φιλάνθρωπε, δόξα σοι.
-3-
Αγαπητοί αναγνώστες, εάν είστε κακοπροαίρετοι,
μπορείτε άνετα να κλείσετε το βιβλίο αυτό τώρα,
ώστε να μην χάνετε άδικα το χρόνο σας.
Αν όμως είστε καλοπροαίρετοι,

τότε σας ευχόμαστε να αποκομίσετε κάτι θετικό
από την όλη προσπάθεια που κάναμε εδώ για εσάς.
-4-
Θέλω να ευχαριστήσω και να δοξάσω πρώτα
τον Πανάγαθο Θεό, που με τη Χάρη Του
και τις πρεσβείες της Υπεραγίας Θεοτόκου και των Αγίων,
προχώρησα στη συγγραφή αυτού του βιβλίου,
πιστεύοντας ακράδαντα στο Λόγο Του
«χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»
(Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον κεφ.15, στ.5)
Θέλω να ευχαριστήσω επίσης θερμά τον Πνευματικό μου Πατέρα,

για την ευλογία που μου έδωσε για την εργασία αυτή,
τις προσευχές του και την πνευματική του στήριξη,
σε κάθε δυσκολία που αντιμετώπισα,
για πάνω από ένα χρόνο συγγραφής,
αλλά και όσους άλλους διάβασαν κείμενα του βιβλίου αυτού

πριν από την έκδοση του, κληρικούς και λαϊκούς,
η άποψη των οποίων και η προσευχή τους,
με βοήθησε και με στήριξε στη συγγραφή.
Τους ευχαριστώ ολόψυχα όλους.

Ο Θεός να τους χαρίσει την Αιώνια ζωή.
-5-
Ⓒ Copyright
Το παρόν έργο δημοσιεύεται ηλεκτρονικά στο διαδίκτυο
από το συγγραφέα, για την ιστοσελίδα
«Δρόμος Ορθοδοξίας»
https://dromosorthodoxias.blogspot.gr
Ⓒ Copyright - Όλα τα πνευματικά δικαιώματα έχουν
κατοχυρωθεί για το συγγραφέα, βάσει του νόμου.
Απαγορεύεται η εμπορική εκμετάλευση
του παρόντος έργου.
Δεν φέρουμε καμία ευθύνη για τυχόν τυπογραφικά ή άλλα λάθη και
διατηρούμε κάθε επιφύλαξη για την τελική έκδοση της εργασίας αυτής.
Επειδή επίσης η νοοτροπία του αλάθητου θέλουμε να είναι μακριά από
εμάς, σας προτρέπουμε να ερευνάτε και από μόνοι σας τα όσα
αναγράφουμε εδώ, για την εύρεση τυχόν λαθών και παραλήψεων που
ενδεχομένως να έχουμε κάνει (παρότι έχουμε κάνει κάθε δυνατή έρευνα
και διασταύρωση).
Για τους γενικούς Όρους Χρήσης του βιβλίου αυτού,
αλλά και της ιστοσελίδας «Δρόμος Ορθοδοξίας»
παρακαλούμε κάντε κλικ στο σύνδεσμο εδώ
Βασικές οδηγίες χρήσης εικονικού βιβλίου (εικονίδια κλπ)

Μικρογραφίες σελίδων
Πλήρης
(γίνεται απευθείας μετάβαση στις σελίδες
οθόνη
κάνοντας κλικ στις μικρογραφίες αυτών)
Μεγέθυνση (όταν έχει μεγεθυνθεί η σελίδα, τότε με πατημένο
κλικ μετακινείστε μέσα στην οθόνη)
Για επαναφορά στο αρχικό μέγεθος πατάμε κάτω το
Περιήγηση μέσα στο βιβλίο:
 Κάντε κλικ πάνω στους τίτλους στον Πίνακα Περιεχομένων για
άμεση μετάβαση στις αντίστοιχες σελίδες.
 Κάνοντας κλικ στο εικονίδιο  που βρίσκεται πάνω στον
τίτλο ενότητας, μεταφέρεστε απευθείας πίσω στον Πίνακα
Περιεχομένων.
-6-
ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ
ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ
«Ἴσως καί ἄν τι φανείῃ χρήσιμον τῇ ψυχῇ ἐξ αὐτῶν ἀνακαλυπτόμενον.

Ἀναφανήσεται δέ πάντως Θεοῦ χάριτι, τῷ ἀπεριέργοις ἐννοίαις καί μετά
φόβου Θεοῦ καί ἀγάπης ἀναγινώσκοντι. Τῷ δέ μή ὠφελείας χάριν πνευματικῆς
ἐντυγχάνοντι, ἤ τούτῳ τῷ πονήματι, ἤ καί ἄλλῳ οἱῳδήποτε. Ἀλλά τοῦ λέξεις
θηρύειν πρός τό κακίζειν τόν συγγραψάμενον, ἵνα σεαυτόν ἐκείνου
σοφώτερον δῆθεν, ὡς οἰησίας, παραστήσῃ, οὐδέν ὠφέλιμον οὐδαμόθεν
οὐδέποτε ἀναφανήσεται.»
Απόδοση στη νεοελληνική:

«Ίσως μέσα σ’ αυτά ανακαλύψεις τίποτε χρήσιμο στην ψυχή.
Και θ’ ανακαλύψει πάντως, με τη χάρη του Θεού, εκείνος που διαβάζει με
άδολες σκέψεις και με φόβο Θεού και αγάπη. Εκείνος όμως που δεν μελετά για
πνευματική του ωφέλεια, είτε αυτά τα κεφάλαια, είτε άλλο οποιοδήποτε
βιβλίο, αλλά κυνηγά τις λέξεις για να κακολογεί τον συγγραφέα, για να
παραστήσει από οίηση τον εαυτό του σοφότερο δήθεν από αυτόν, αυτός
τίποτε ποτέ και πουθενά δεν θα ανακαλύψει ωφέλιμο.»
(Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής – Περί Αγάπης)
-7-
Παναγία
Η Ζωοδόχος Πηγή
ΥΠΕΡΑΓΙΑ ΘΕΟΤΟΚΕ ΣΩΣΟΝ ΗΜΑΣ
-8-
Άγιος Ιωάννης
Ο Πρόδρομος και Βαπτιστής
“μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν”

(Κατά Ματθαίον, κεφ.3, στ.2)
ΒΑΠΤΙΣΤΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΠΡΕΣΒΕΥΕ ΥΠΕΡ ΗΜΩΝ
-9-
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
Ι
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17
ΚΕΦΑΛΑΙΟ-Α 19
Προσέγγιση στο σκοπό της παρούσας ζωής 19
(Εισαγωγικό σημείωμα συγγραφέα) 19
Ξεκινώντας με την απλή λογική 19
Πιστεύουμε στον αόρατο κόσμο από το αποτέλεσμα αυτού 19
Υπαρκτά δεν είναι μόνο τα ορατά 20
Η λογική δεν είναι πάντα το κατάλληλο εργαλείο 20
Δεν κατανοούμε μόνο με τα όργανα του σώματος και τη λογική 21
Μας χρειάζεται Φως λοιπόν για να βλέπουμε καθαρά 21
Όποιος είναι έξω είναι αδύνατο να γνωρίζει τα έσω 22
Όσο πιο κοντά στο Θεό, τόσο περισσότερο Φως 23
Τί επιλέγουμε λοιπόν; σκοτάδι, ή Φως; 23
Ο Χριστός και μας φωτίζει και μας φροντίζει 23
Όταν όμως ξεχνάμε το Θεό; 24
Ο Θεός Πατέρας μας δε ξεχνάει ποτέ το συμφέρον της ψυχής μας 24
Μας ταρακουνάει επιτρέποντας τις θλίψεις για να συνέλθουμε 25
Κάθε θλίψη έχει το σκοπό της 27
Ευτυχώς η μακροθυμία του Θεού δέχεται τη μετάνοιά μας 27
Όσο πιο νωρίτερα τόσο πιο ανώδυνα 28
Και για τις θλίψεις Του οφείλουμε ευγνωμοσύνη 28
Μετάνοια λοιπόν τώρα, πριν την ημερομηνία λήξης της 30
Ας εναποθέσουμε το φορτίο μας στο Χριστό 30
Γυρίζοντας πάλι στη λογική 32
Το τελειότερο εργοστάσιο 33
Η "φιλοσοφία" του τυχαίου; 34
Το σώμα μας δεν ανήκει σε εμάς, αλλά στο Δημιουργό του 36
Ο Δημιουργός γνωρίζει πάντα το σκοπό της δημιουργίας 37
Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου 38
Τίς Θεός Μέγας 39
Όσο ένα κλικ στο μυαλό 41
Το συμπέρασμα για τη λογική 41
Ας ακούσουμε το Λόγο του Δημιουργού Πατέρα μας 42
Ποιός είναι τελικά ο σκοπός της παρούσας ζωής μας; 43
Πού οδηγούμε την ψυχή μας; 43
Που θα καταλήξει η ψυχή μετά τον επίγειο θάνατό μας; 45
Είμαστε τελικά τόσο έξυπνοι όσο νομίζουμε; 46
ΚΕΦΑΛΑΙΟ-Β 52
Εισαγωγή στον Πνευματικό Αγώνα 52
Συμπέρασμα: οι προτεραιότητες στη ζωή μας 54
Πνευματικός Αγώνας και Ορθόδοξη Πνευματική ζωή - Εν συντομία 58
Ας ξεκινήσουμε σήμερα 62
Ως ενσυνείδητοι Χριστιανοί Ορθόδοξοι: 62
Η χλιαρότητα και οι επιπτώσεις 63
Ζωή χωρίς Χριστό - Πνευματική κρίση 64
Μετάνοια - δώρο σωτηρίας τώρα 66
Τα γνωρίσματα του Πνευματικού Αγώνα 68
και της Ορθόδοξης Πνευματικής ζωής 68
Ο Πνευματικός Πατέρας 77
Τα γνωρίσματα του Πνευματικού 78
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης και ο Πνευματικός μας 81
Η ανταπόκριση του πνευματικού τέκνου προς τον Πνευματικό του 82
Πρακτικοί τρόποι ανεύρεσης του Πνευματικού 83
Ο αόρατος πόλεμος με το διάβολο 84
Γιατί επιτρέπει ο Θεός στο διάβολο να μας πολεμά; 87
Πώς όμως ενεργεί ο διάβολος; 90
Οι διαφορές του κοσμικού και του αόρατου πνευματικού πολέμου 91
Πώς μας πολεμάει ο διάβολος; 93
Οι πονηροί λογισμοί, τα είδη και η αντιμετώπισή τους 94
Τα πλεονεκτήματα του διαβόλου 99
Τα μειονεκτήματα του διαβόλου 100
ΟΙ δαίμονες δεν γνωρίζουν τα απόκρυφα 101
Γιατί καμιά φορά προλέγουν μερικά οι δαίμονες και γίνονται; 105
Μερικά από τα δικά μας όπλα 109
Κι αν χάσουμε τη μάχη; 114
Οι τακτικές του διαβόλου 116
1. δεν εφαρμόζει ποτέ την ίδια μέθοδο σε κάθε άνθρωπο 117
2. πείθει τον άνθρωπο οτι ο διάβολος δεν υπάρχει 117
3. με τον σωματικό και πνευματικό αιφνιδιασμό 117
4. δημιουργώντας τις κατάλληλες συμμαχίες και περιστάσεις 118
5. με την εύκολη αμαρτία της κατάκρισης και της καταλαλιάς 118
6. με το λογισμό οτι "δεν πειράζει αν καμιά φορά αμαρτήσουμε" 119
7. με τη συνεχή αναβολή των καλών έργων 119
8. με την τακτική της σμίκρυνσης και της μεγέθυνσης 120
9. με την τακτική της απάτης 120
10. με την τακτική της διαβολής 121
11. με την αμφιβολία 121
12. με την επανάληψη 121
13. με την κολακεία 122
14. με την τακτική του λίγο-λίγο 123
15. με τα συνθήματα 124
16. με τη συσκότιση του νου 124
17. με τις υποσχέσεις 126
18. με την απειλή και το φόβο 126
19. με την τακτική του μετασχηματισμού 126
20. με την ωραιοποίηση 127
- 11 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ-Γ 128
Πνευματικός Αγώνας και Ορθόδοξη Πνευματική ζωή - Αναλυτικά 128
Τι είναι η αμαρτία 129
(1) Ξερίζωμα Παθών ................................................................................................... 131
Τι είναι τα πάθη 132
Θανάσιμα, συγγνωστά και αμαρτήματα της ελλείψεως 136
Η διαβάθμιση της αμαρτίας 138
Κατάλογος Παθών όπως αναφέρονται στις Θείες Γραφές 140
Από τα πάθη στην απάθεια 143
Τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα 144
Το πάθος της Υπερηφάνειας 145
Χαρακτηριστικά του υπερήφανου ανθρώπου 148
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με την Υπερηφάνεια 148
Το πάθος της Φιλαργυρίας 149
Χαρακτηριστικά του φιλάργυρου ανθρώπου 151
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με τη Φιλαργυρία 152
Το πάθος της Γαστριμαργίας 153
Τα αποτελέσματα της γαστριμαργίας 156
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με τη Γαστριμαργία 156
Το πάθος της Πορνείας 157
Το μεγάλο αμάρτημα που καλύπτει όλο τον κόσμο 165
Το πάθος του Φθόνου 166
Τα γνωρίσματα του φθονερού ανθρώπου 168
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με το Φθόνο 168
Το πάθος της Οργής 170
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με την Οργή 173
Το πάθος της Ακηδίας 174
Πότε έχουμε ακηδία 176
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με την Ακηδία 177
Άλλα Αμαρτήματα 178
 Η απιστία 178
 Η απόγνωση 181
 Η ασέβεια 182
 Η ασπλαχνία 182
 Η βλασφημία 183
 Ο δόλος 183
 Η έχθρα 185
 Η κατάκριση και η καταλαλιά 185
 Η κενοδοξία 187
 Η κλοπή 188
 Η λήθη 189
 Το μίσος 190
 Η μνησικακία 192
 Η οκνηρία και η ραθυμία 193
 Η πλεονεξία 194
 Η ύβρις 195
- 12 -
 Η υποκρισία 196
 Η φιλαυτία 197
 Ο φόνος 198
 Το ψεύδος 199
(2) Καλλιέργεια Αρετών............................................................................................ 202
Κατάλογος Αρετών όπως αναφέρονται στις θείες Γραφές 202
« Μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ διάκρισις » 205
Η αρετή της Ταπεινοφροσύνης 212
Τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου με ταπεινοφροσύνη 213
Η ταπεινοφροσύνη ελκύει τη Χάρη του Θεού και διαλύει το διάβολο 216
Χωρίς ταπεινοφροσύνη είναι άχρηστη κάθε άλλη αρετή 219
Η αρετή της Ελεημοσύνης 221
Πώς γίνεται η ελεημοσύνη 223
Η αρετή της Σωφροσύνης 226
Τα γνωρίσματα του σώφρονα Χριστιανού 228
Η σωφροσύνη στο γάμο 230
Η αρετή της Αγάπης 231
Τα είδη της αγάπης 234
Πότε αγαπάμε πραγματικά το Θεό; 235
Πως ενεργεί η πραγματική αγάπη 236
Η αρετή της Μακροθυμίας 239
Ο μακρόθυμος Θεός Πατέρας μας 239
«Με το μέτρο που μετράτε θα μετρηθείτε» 240
Υπομονή το θεμέλιο των αρετών 243
(3) Εκκλησιασμός ........................................................................................................ 248
Η δύναμη της κοινής προσευχής 249
Είναι ανάγκη να εκκλησιαζόμαστε 250
Προφάσεις για αναβολή του Εκκλησιασμού 253
Η προετοιμασία μας για τον Εκκλησιασμό 260
Η συμπεριφορά μας στον Ιερό Ναό 262
Οι πειρασμοί του διαβόλου κατά τον Εκκλησιασμό 265
Οι Ιερές Ακολουθίες της Εκκλησίας μας 267
Τα κυριότερα σημεία της Θείας Λειτουργίας 272
Τα 7 Ιερά Μυστήρια 284
Όταν πανηγυρίζει ένας Ιερός Ναός 285
(4) Μετάνοια - Εξομολόγηση ................................................................................... 286
Τι είναι η Μετάνοια; 287
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης 295
Τί είναι η Εξομολόγηση; 295
Αυτοεξέταση – ενδεικτικό ερωτηματολόγιο 299
Οι 10 Εντολές 317
Πρακτικά θέματα για τη Μετάνοια και την Εξομολόγηση 319
Συχνότητα της Εξομολόγησης 325
(5) Θεία Κοινωνία ........................................................................................................ 327
Η τακτική του διαβόλου απέναντι στη Θεία Κοινωνία 332
Προετοιμασία για τη Θεία Κοινωνία 333
- 13 -
Μπροστά στο Άγιο Ποτήριο 343
Συχνότητα της Θείας Κοινωνίας 346
Ωφέλιμη και σωτήρια η συχνή Θεία Μετάληψη 346
(6) Προσευχή ................................................................................................................. 349
Πάτερ ημών 350
Τι μας δίδαξε ο Κύριός μας για την Προσευχή 351
Τί είναι όμως η προσευχή; 353
Προϋποθέσεις και τρόπος της προσευχής 354
Πότε δεν εισακούγεται η προσευχή μας 357
Όταν προσευχόμαστε για τους άλλους 362
Οι καθημερινές προσευχές 364
Γενικά για την προσευχή 365
Η προσευχή της μετανοίας του Αγίου Εφραίμ του Σύρου 367
(7) Νηστεία..................................................................................................................... 369
Τι επιδιώκουμε με τη νηστεία 371
Η δύναμη της νηστείας 373
Η «οικονομία» στη νηστεία 374
Η νηστεία σε σχέση με τις τροφές που νηστεύονται 376
Οι νηστείες της Εκκλησίας μας χρονικά 378
(8) Μελέτη Θείου Λόγου ............................................................................................ 384
Ο Λόγος του Θεού στην καθημερινή μας ζωή 385
Η Αγία Γραφή και πώς τη μελετάμε 386
Το Ψαλτήρι 392
Βίοι Αγίων 394
Ομιλίες – Κηρύγματα 395
Διαδίκτυο - Ραδιόφωνο 396
(9) Όλη η ζωή κατά Χριστόν.................................................................................... 399
(10) Διαρκής επαγρύπνηση και Μνήμη .............................................................. 400
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 402
Πώς κάνουμε το Σταυρό μας 402
Καντήλι και Εικονοστάσι 404
Λιβάνι και θυμίαμα 405
Η Ιεραρχία της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας 406
Οι κατηγορίες των Εορτών της Εκκλησίας μας 408
Οι τάξεις των Αγίων της Εκκλησίας μας 411
Οι περίοδοι του Εκκλησιαστικού έτους 415
Η περίοδος του Τριωδίου και του Πεντηκοσταρίου 415
Η Παναγία, οι εικόνες και τα προσωνύμια Της 420
Ημερολόγιο κυριότερων ακίνητων Εορτών 428
ΑΓΙΟΛΟΓΙΟ 435
Ο ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ 446
- 14 -
ΕΙΠΕΝ Ο ΚΥΡΙΟΣ 447
ΑΓΑΠΗ 450
Ο ΑΓΑΠΩΝ ΜΕ 453
Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ 454
ΓΡΗΓΟΡΕΙΤΕ 456
ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗ 457
ΕΝΑΝ ΜΟΝΟΝ ΚΥΡΙΟΝ 458
ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ 459
ΕΡΕΥΝΑΤΕ ΤΑΣ ΓΡΑΦΑΣ 460
Η ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΕΝΤΟΛΗ 460
ΖΗΤΕΙΤΕ ΠΡΩΤΑ ΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ 461
ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 462
ΜΗ ΚΑΤΑΚΡΙΝΕΤΕ 463
ΜΑΚΑΡΙΣΜΟΙ 464
ΜΕΤΑΝΟΙΑ 466
ΝΗΣΤΕΙΑ 467
ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΤΟΛΕΣ 468
ΠΙΣΤΗ 469
ΠΛΟΥΤΟΣ 471
ΠΡΟΣΕΥΧΗ 471
ΣΤΑΥΡΟΣ 473
ΣΥΓΧΩΡΗΣΗ 474
ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ 474
ΤΕΘΛΙΜΕΝΗ ΟΔΟΣ 475
ΥΠΟΜΟΝΗ 476
…Τέλος και Δόξα τω Θεώ… 477
ΜΙΚΡΟ ΠΡΟΣΕΥΧΗΤΑΡΙΟ 478
ΠΡΩΙΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ 478
ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ 480
ΜΙΚΡΟ ΑΠΟΔΕΙΠΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ 481
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 496
- 15 -
Οι 4 Ευαγγελιστές
- 16 -
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
«ἀγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως·

ἐπιλαβοῦ τῆς αἰωνίου ζωῆς»
Η σημερινή εποχή έχει οδηγήσει την πλειονότητα των Ορθόδοξων

βαπτισμένων Χριστιανών στη χώρα μας σε μια χλιαρότητα ή ακόμη και στην
πλήρη απομάκρυνσή τους από την ουσιαστική Χριστιανική πίστη και
λατρεία, όπως αυτή μας έχει παραδοθεί από τον ίδιο τον Κύριό μας Ιησού
Χριστό και τους Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας.
Η άγνοια αυτή του σύγχρονου Χριστιανού, η ελλιπής κατήχησή του, ή και η

ηθελημένη νωθρότητά του, έχει οδηγήσει τον σημερινό Έλληνα στην
πνευματική του κατάρρευση και ως αποτέλεσμα αυτού είναι και η
οικονομική κρίση που διανύει η χώρα μας, διότι η ανωτέρω συμπεριφορά
απωθεί τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος από τη ζωή μας και όπως είπε ο
Κύριος μας Ιησούς Χριστός στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο:

(Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον κεφ.15, στ.5)
- 17 -
Η εργασία αυτή είναι το αποτέλεσμα μιας συστηματικής προσπάθειας να
συγκεντρωθούν σε ένα βιβλίο τα βασικά θέματα που αφορούν την Ορθόδοξη
Χριστιανική πίστη και λατρεία μας και τον Πνευματικό αγώνα του
Χριστιανού, ως ένα ελάχιστο ταπεινό βοήθημα και έναυσμα για το σύγχρονο
Χριστιανό, ώστε να βρει τον πραγματικό σκοπό της ζωής του, που είναι ή
ένωσή του με το Θεό Πατέρα μας και η σωτηρία της ψυχής του.
Η προσπάθεια αυτή, δεν αποσκοπεί στο να καλύψει το σύνολο των θεμάτων

της πίστης και λατρείας μας, ούτε να αποτελέσει ένα συνολικό εγχειρίδιο για
το σύγχρονο Χριστιανό, αλλά να δώσει κάποιες ελάχιστες βασικές
κατευθύνσεις και ερεθίσματα σε διάφορα θέματα που αφορούν το Δρόμο
της Ορθοδοξίας που ο Χριστιανός οφείλει να ακολουθεί για τη σωτηρία της
ψυχής του, χωρίς να είναι στόχος να καλυφθεί πλήρως όλο το φάσμα της
ζωής του Χριστιανού στο βιβλίο αυτό.
Οι πηγές και τα βοηθήματα που βασίζεται η εργασία αυτή είναι κυρίως η

Αγία Γραφή και ιδιαίτερα η Καινή Διαθήκη, κείμενα των Αγίων Πατέρων της
Εκκλησίας μας, όπως επίσης κείμενα και ομιλίες άλλων Πατέρων, έγκριτων
Θεολόγων και Ιεροκηρύκων της εποχής μας.
Έχει γίνει κάθε δυνατή προσπάθεια για την εγκυρότητα των κειμένων και
την αποφυγή υπερβολών, μέσα από μια συστηματική μελέτη και έρευνα.
Παρόλα αυτά ζητάω ειλικρινά συγγνώμη για την ανθρώπινη ατέλειά μου σε
τυχόν λάθη ή παραλείψεις που ενδεχομένως να υπάρχουν. Αν κάποιος
εντοπίσει κάτι που δεν έχει αποδοθεί ορθά, παρακαλώ θερμά όπως μου το
θέσει υπ’ όψη, προς διόρθωση του σφάλματος σε επόμενη έκδοση.
Ο στόχος του βιβλίου είναι η ενημέρωση και ο προβληματισμός του

αναγνώστη, μέσα από σύντομα και απλά κείμενα, ώστε από μόνος τους ο
καθένας στη συνέχεια να ερευνήσει και να βρει την ελπίδα στο
σημερινό τούνελ της ζωής, τον ατομικό του Δρόμο της Ορθοδοξίας,
με την καθοδήγηση πάντα του Πνευματικού του Πατέρα και μέσα από
τα Ιερά Μυστήρια της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας.
Εύχομαι ολόψυχα ο Πανάγαθος Θεός να ελεήσει, ώστε κάτι χρήσιμο να λάβει

για την ψυχή του ο αναγνώστης της εργασίας αυτής.
- 18 -
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ-Α
Προσέγγιση στο σκοπό της παρούσας ζωής
(Εισαγωγικό σημείωμα συγγραφέα)
Ο ανθρώπινος νους, αν και έχει τεράστιες δυνατότητες, δυστυχώς εμείς οι

άνθρωποι δεν τον αξιοποιούμε όπως θα έπρεπε, με αποτέλεσμα να μην
μπορεί να συλλάβει την αληθινή ουσία και το σκοπό της ζωής μας, ενώ είναι
πολύ απλό τελικά για να γίνει αντιληπτό. Αυτό μπορεί πραγματικά να γίνει,
αξιοποιώντας αφενός την απλή λογική μας (όπως θα δείξουμε παρακάτω)
και αφετέρου με δεδομένο την ενανθρώπιση του Κυρίου ημών Ιησού
Χριστού και Θεού μας που δεν είναι απλά μια θρησκευτική πεποίθηση, αλλά
είναι ένα αληθινό ιστορικό γεγονός, μέσω του οποίου αποκάλυψε ο ίδιος ο
Θεός στον άνθρωπο τον πραγματικό του προορισμό. Το οτι ο νους μας
αδυνατεί πολλές φορές να συλλάβει τα αυτονόητα, ας το δούμε παρακάτω,
από το εξής απλό παράδειγμα:
Ξεκινώντας με την απλή λογική
Ενώ κάποιος μπορεί να ισχυριστεί οτι δεν υπάρχει Θεός, επειδή δεν τον
βλέπει με τα μάτια του προσώπου του και δεν μπορεί να πειστεί σε κάτι που
δεν βλέπει, από την άλλη ο ίδιος άνθρωπος δέχεται άλλα πράγματα που είναι
αόρατα ως υπαρκτά, όπως για παράδειγμα, τη μετάδοση ήχου και εικόνας
μέσα στο χώρο, μέσω των ασύρματων δικτύων κινητής τηλεφωνίας,
τηλεόρασης κλπ, όπου ενώ δεν βλέπει την εικόνα και τον ήχο να διαπερνούν
το χώρο, το πιστεύει οτι αυτό γίνεται αοράτως.
Πιστεύουμε στον αόρατο κόσμο από το αποτέλεσμα αυτού
Φυσικά το πιστεύει, διότι βλέπει το αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος που

είναι ο ήχος και η εικόνα στο κινητό του που μεταβιβάστηκε από το άλλο
κινητό τηλέφωνο, ή τον ήχο και την εικόνα στην τηλεόραση. Πιστεύει στην
ουσία δηλαδή οτι υπάρχει και αόρατος κόσμος, που δεν τον βλέπει με τα
μάτια του, αλλά από το αποτέλεσμά του. Όμως εδώ ακριβώς μπλοκάρει ο
ανθρώπινος νους, που θέλει να λέγεται έξυπνος κατά τα άλλα, διότι όταν
κληθεί να συνειδητοποιήσει την αόρατη (στα γήινα μάτια) ύπαρξη του Θεού,
αντί να σκεφθεί οτι υπάρχουν πολλά στον κόσμο τούτο που είναι αόρατα
αλλά υπαρκτά, τα οποία τα έχει αποδεχθεί και τα πιστεύει, στο θέμα του
Θεού ξαφνικά και παράλογα θέλει ορατές αποδείξεις και λογικά
επιχειρήματα.
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΟ ΣΚΟΠΟ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΖΩΗΣ
Υπαρκτά δεν είναι μόνο τα ορατά
Στην πίστη μας δεχόμαστε την ύπαρξη και του αόρατου κόσμου, όπως λέμε
στο Σύμβολο της Πίστεως:
Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα,
ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων.
Πώς θα μπορούσε λοιπόν κάποιος να ισχυρίζεται οτι ο Θεός δεν υπάρχει, με
το επιχείρημα οτι δεν τον βλέπει, από τη στιγμή που, όπως δείξαμε και πριν,
ότι υπάρχει δεν είναι απαραίτητα και ορατό και αυτό είναι κάτι
αποδεκτό τελικά από τη λογική (με βάση το προηγούμενο παράδειγμα των
ασύρματων δικτύων). Εδώ είναι λοιπόν η αντίφαση του ανθρώπινου νου
που συμβαίνει καμιά φορά, την οποία αντίφαση, καθόλου έξυπνα και
εντελώς παράλογα δυστυχώς δεν την αντιλαμβανόμαστε.
Συμπέρασμα: αν σκεφθούμε με την απλή λογική μας λοιπόν, βλέπουμε οτι

υπάρχει και αόρατος κόσμος, άρα γιατί ζητάμε να δούμε το Θεό με τα μάτια
μας για να πιστέψουμε;
Η λογική δεν είναι πάντα το κατάλληλο εργαλείο
Από την άλλη πάλι η λογική μας δεν μπορεί να εξηγήσει τα πάντα, διότι όπως
θα δείξουμε παρακάτω, δεν είναι το κατάλληλο εργαλείο για να βλέπουμε και
να καταλαβαίνουμε σωστά κάθε τι σε αυτόν τον κόσμο και αυτό φαίνεται
από το εξής παράδειγμα:
Αν λέγαμε σε έναν άνθρωπο του περασμένου αιώνα οτι θα μπορούσαμε να
πετούσαμε στον ουρανό (με αεροπλάνα), ή θα μπορούσαμε να μιλάμε από
μια άκρη της γης έως την άλλη (με το τηλέφωνο), τί θα μας έλεγε αυτός ο
άνθρωπος; θα μας έλεγε φυσικά οτι δεν είναι λογικά πράγματα αυτά και οτι
είμαστε τρελοί.
Μα ο ίδιος ανθρώπινος εγκέφαλος όμως ήταν και τότε και τώρα και η λογική
του ανθρώπινου μυαλού λειτουργούσε με τον ίδιο τρόπο και τότε και
σήμερα. Άρα βλέπουμε δηλαδή τελικά οτι η λογική δεν είναι το κατάλληλο
όργανο για να βλέπουμε πάντα σωστά τα πράγματα.
Είναι σα να θέλεις να μετρήσεις θερμοκρασία 500 βαθμών κελσίου με ένα
θερμόμετρο που μετράει μέχρι 100 βαθμούς. Μπορεί να γίνει ποτέ αυτό;
Είναι σα να φοράς άλλου τύπου γυαλιά στα μάτια σου από την πάθηση που
έχεις, ή σαν να έχεις μυωπία και ενώ βλέπεις μια χαρά όσα είναι κοντά σου,
προσπαθείς να δεις καλά αυτά που είναι μακριά σου. Είναι ποτέ δυνατόν,
χωρίς να βάλεις ειδικά γυαλιά μυωπίας;
- 20 -
Δεν κατανοούμε μόνο με τα όργανα του σώματος και τη λογική
Κατά όμοιο τρόπο λοιπόν η ανθρώπινη λογική είναι σαν αυτά τα μάτια με τη
μυωπία, όπου ενώ μεν κάποια πράγματα τα βλέπει και τα καταλαβαίνει
άνετα, κάποια άλλα είναι αδύνατο να τα δει εάν δεν φορέσει ειδικά γυαλιά.
Και τα γυαλιά αυτά προέρχονται μέσα από την ψυχή, μέσα από την καρδιά
του ανθρώπου, μέσα από τον πνευματικό του αγώνα, όπως αναλυτικά
αναφέρουμε στη σχετική ενότητα. Μόνο έτσι κινούμενος ο άνθρωπος θα
μπορέσει να προσεγγίσει το Θεό Πατέρα μας.
Αυτός που έχει μυωπία επίσης, ενώ βλέπει με ευκολία τα κοντινά, θέλοντας
να δει μακριά κλείνει ελαφριά τα μάτια και αυτό φαίνεται και από την
ετυμολογία της λέξης (μύω+οψ, που σημαίνει κλείνω τα μάτια).
Έτσι και το Θεό λοιπόν, όσο κλείνεις τα μάτια του προσώπου σου, κάνοντας
πέρα τη λογική σου και ανοίγεις τα μάτια της ψυχής σου, τα μάτια της
καρδιάς σου, τόσο πιο πολύ Τον βλέπεις και μάλιστα τότε διαπιστώνεις οτι
όχι μόνο δεν είναι μακριά σου ο Θεός, αλλά είναι διαρκώς δίπλα σου παντού
και πάντα, απλά εσύ δεν Τον έβλεπες.
Μας χρειάζεται Φως λοιπόν για να βλέπουμε καθαρά
Το παν στη ζωή μας λοιπόν είναι να έχουμε αυτό το αληθινό Φως, αυτή τη
Χάρη που πρέπει να προσευχόμαστε να μας δίνει ο Θεός για να βλέπουμε
σωστά τον κόσμο τούτο, όπως πραγματικά είναι και όχι όπως τον βλέπουνε
μόνο τα μάτια μας και η λογική μας. Χρειαζόμαστε φως στο νου μας, στο
μυαλό μας. Είναι αυτό το φωτοστέφανο που έχουν όλοι οι Άγιοι γύρω από
το κεφάλι τους. Και το Φως είναι ο Χριστός, όπως μας είπε ο ίδιος: "ἐγώ εἰμι
τὸ φῶς τοῦ κόσμου· ὁ ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ,
ἀλλ᾿ ἕξει τὸ φῶς τῆς ζωῆς" (Κατά Ιωάννη, κεφ.8, στ.12) δηλαδή: "εγώ είμαι
το φως όλου του κόσμου, εκείνος που με ακολουθεί πιστά δεν θα πλανιέται
στο σκοτάδι, αλλά θα έχει το φως που οδηγεί στη ζωή."
ΚΥΡΙΕ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ ΕΛΕΗΣΟΝ ΗΜΑΣ

- 21 -
Ας μην έχουμε λοιπόν πάντα τη λογική μας ως το μοναδικό μέσο για να

εξηγούμε τον κόσμο τούτο που ζούμε, αλλά ας ακολουθήσουμε το Χριστό, για
να αποκτήσουμε το αληθινό Φως και να δούμε τον κόσμο και το σκοπό της
ζωής μας με άλλα μάτια.
Κι αυτά δεν είναι θεωρίες, είναι μια αλήθεια που ζει κάθε Χριστιανός που
είναι πραγματικά κοντά στο Χριστό και την Εκκλησία Του. Για να δούμε
λοιπόν το πραγματικό Φως πρέπει να έρθουμε κοντά στο Χριστό, διότι όσα
και να γράφουμε, όσα λόγια και να πούμε, δεν μπορεί κανείς να καταλάβει
τίποτε, αν δεν έρθει από μόνος του κοντά στο Θεό.
Όποιος είναι έξω είναι αδύνατο να γνωρίζει τα έσω
Αν δεν κάνει κανείς την κίνηση λοιπόν να έρθει κοντά στο Χριστό, τότε
διαβάζοντας απλά όσα λέμε εδώ, είναι σαν βλέπει μόνο το εξώφυλλο ενός
οποιοδήποτε βιβλίου, ή να διαβάζει το οπισθόφυλλο και να θέλει να
καταλάβει σε βάθος το νόημα του βιβλίου. Είναι σα να κοιτάζουμε γύρω
γύρω το βιβλίο, αλλά να μην το ανοίγουμε για να διαβάσουμε, ή αν το
ανοίξουμε κάποια στιγμή, να ρίξουμε μια ματιά σε μια σελίδα και μετά να το
ξανακλείσουμε. Μα είναι ποτέ δυνατόν να εμβαθύνει κανείς στο νόημα
κάποιου βιβλίου και να το καταλάβει, κοιτάζοντας το εξώφυλλο και
διαβάζοντας μόνο το οπισθόφυλλο του; φυσικά όχι, διότι αν δεν ανοίξεις το
οποιοδήποτε βιβλίο και αν δεν αρχίσεις να διαβάζεις εντατικά δεν μπορείς να
καταλάβεις.
Είναι δυνατόν λοιπόν αντίστοιχα, να εμβαθύνει κανείς στη γνώση του Θεού,
όσο έχει το Θεό σε απόσταση; Αυτό το "άνοιγμα του βιβλίου" είναι η
απόφαση να βάλουμε το Χριστό στη ζωή μας και το "διάβασμα του βιβλίου"
είναι ο πνευματικός αγώνας που θα κάνουμε καθημερινά ενάντια στα πάθη
μας, κοντά στην Εκκλησία και τα Ιερά Μυστήρια, για την αγάπη προς το Θεό
Πατέρα μας και για τη σωτηρία της ψυχής μας. Αλλιώς θα παραμείνουμε οι
χλιαροί Χριστιανοί, μέσα στην άγνοιά μας, για να οδηγηθούμε εν ημέρα
κρίσης στην αιώνια δυστυχία.
Αν δεν κάνουμε το βήμα, ο καθένας από μόνος του, να έρθουμε πραγματικά

κοντά στο Χριστό, αν δεν εντάξουμε την εκκλησιαστική ζωή στην
καθημερινότητά μας, αν δεν αρχίσουμε τον πνευματικό αγώνα, δεν θα
μπορέσουμε να καταλάβουμε τίποτε, ούτε και θα λάβουμε ποτέ αυτό το
Φως και τη Χάρη του Θεού στη ζωή μας.
- 22 -
Οπότε όσα και να γράφουμε εμείς εδώ τώρα και όσα και να διαβάσει κανείς,
είναι άχρηστα και τίποτε ουσιαστικό δε θα καταλάβει τελικά και φυσικά
ούτε και τον πραγματικό σκοπό της ζωής.
Όσο πιο κοντά στο Θεό, τόσο περισσότερο Φως
Και όπως όσο διαβάζεις περισσότερο ένα βιβλίο, τόσο και

καταλαβαίνεις καλύτερα, έτσι κι εμείς όσο θα βρισκόμαστε και
θα παραμένουμε μέσα στην Εκκλησία, στα Ιερά Μυστήρια και
στο Λόγο του Θεού, τόσο και θα μας αποκαλύπτεται
περισσότερο ο Θεός στον καθένα μας προσωπικά και τόσο
περισσότερο Φως θα βλέπουμε στη ζωή μας.
Τί επιλέγουμε λοιπόν; σκοτάδι, ή Φως;
Ας καταλάβει λοιπόν ο καθένας μας τί πραγματικά θέλει:

 να σταματήσει στην ανάγνωση μόνο του οπισθόφυλλου του
βιβλίου, όπως είπαμε πριν και κατόπιν να το πετάξει
παράμερα και να το ξεχάσει;
 ή να ανοίξει επιτέλους το βιβλίο, πριν να είναι αργά και να
αρχίσει να φωτίζεται ο νους του, για να βλέπει καλύτερα
μέσα στο σκοτάδι που βρίσκεται τώρα;
Θα συνεχίσουμε δηλαδή άραγε να κοιτάζουμε την εικόνα του Χριστού και

παρότι βαπτισμένοι Χριστιανοί να μην καταλαβαίνουμε τίποτε; ή θα έρθουμε
κοντά στο Χριστό, στην Εκκλησία Του και στα Ιερά Μυστήρια, με επίγνωση
της αμαρτωλότητάς μας, για να μας χαρίσει το αληθινό Φως και να ανοίξουν
επιτέλους τα μάτια μας για να δούμε σωστά τα πράγματα και τον
πραγματικό σκοπό αυτής της ζωής, πριν να είναι αργά;
Ο Χριστός και μας φωτίζει και μας φροντίζει
Και όταν έρθουμε κοντά στο Χριστό και την αλήθεια Του, τότε Αυτός μας
υπόσχεται ως Θεός Πατέρας που φροντίζει για τα παιδιά του, οτι θα μας
χαρίσει και όλα τα άλλα αναγκαία βιοτικά αγαθά, λέγοντας μας:
"...μὴ οὖν μεριμνήσητε λέγοντες, τί φάγωμεν ἢ τί πίωμεν ἢ τί
περιβαλώμεθα; ... ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν
δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν..."
(Κατά Ματθαίον κεφ. 6, στ. 31-33)
- 23 -
δηλαδή: "...μην κυριευθείτε λοιπόν ποτέ από την ανήσυχη μέριμνα λέγοντας τί
θα φάμε; ή τι θα πιούμε; ή τι θα ντυθούμε; ... Να ζητάτε δε κατά πρώτον τη
Βασιλεία του Θεού και την αρετή που θέλει από εσάς ο Θεός (την επικράτηση
του θελήματός του) και όλα αυτά τα επίγεια αγαθά θα σας δοθούν (μαζί με τα
ανεκτίμητα αγαθά της Βασιλείας των Ουρανών)"
Φυσικά δεν εννοεί ο Χριστός οτι θα μας χαρίσει υπερβολές και σπατάλες,
διότι αυτά δεν αρμόζουν στο σκοπό της ζωής μας και δείχνουν οτι άλλο
δρόμο επιζητούμε τελικά.
Μας υπόσχεται όμως ο Θεός Πατέρας μας οτι θα μας δώσει Αυτός όλα τα
αναγκαία βιοτικά αγαθά για να ζούμε, προκειμένου να αποκτήσουμε τα
ουσιαστικά πνευματικά αγαθά που θα μας φέρουν στην Αιώνια ζωή.
Ο Θεός τρέφει διαρκώς τα πτηνά του ουρανού, χωρίς αυτά να καλλιεργούν

καμία τροφή - δε θα φροντίσει λοιπόν για εμάς τους ανθρώπους που είμαστε
η κορωνίδα της Δημιουργίας Του; Ακόμη και ως εκ θαύματος μπορεί να μας
θρέψει - ναι, ακόμη και ως εκ θαύματος - δεν είναι θεωρίες αυτά, απλά
όποιος είναι μακριά από το Χριστό και την Εκκλησία Του όπως είπαμε, δεν
μπορεί να το ζήσει, άρα και να το πιστέψει.
Όταν όμως ξεχνάμε το Θεό;
Μπορεί όμως άραγε ο Θεός που μας αγαπάει να μας αφήσει ποτέ να
στερηθούμε ακόμη και αυτά τα βασικά βιοτικά αγαθά; Η απάντηση είναι οτι
εάν είναι για το συμφέρον μας τελικά αυτό, τότε ο Θεός από αγάπη μπορεί να
το κάνει. Πότε όμως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι για το συμφέρον μας;
η απάντηση πάλι είναι: όταν Τον έχουμε ξεχάσει και κατά συνέπεια θα
χάναμε τη σωτηρία των ψυχών μας, αφού βαδίζουμε αμετανόητοι στο δρόμο
προς την αιώνια δυστυχία.
Ο Θεός Πατέρας μας δε ξεχνάει ποτέ το συμφέρον της ψυχής μας
Ο Θεός, πρέπει να γνωρίζουμε, σαν Πανάγαθος Πατέρας μας που είναι,

ενεργεί πάντα από αγάπη, για το συμφέρον της ψυχής μας, το οποίο εμείς, οι
τόσο μικροί μπροστά στη παντοδυναμία του και τη σοφία του, δεν μπορούμε
να το συλλάβουμε πολλές φορές.
- 24 -
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πάντα ποιό είναι το συμφέρον μας.

Μόνο ο Θεός το γνωρίζει. Όποιος προσπαθεί να το συλλάβει κάθε φορά με
τη λογική, θα εξαπατηθεί στο τέλος, διότι όπως είπαμε, η λογική δεν είναι
πάντα το κατάλληλο μέσο.
Την πανσοφία του Θεού ποτέ δεν μπορούμε να τη φθάσουμε εμείς οι ανάξιοι
οι άνθρωποι. Γι αυτό θα πρέπει να λέμε "γενηθήτω το θέλημά Σου" πάντα, να
το λέμε και να το πράττουμε και να είμαστε σίγουροι οτι το θέλημα Του, θα
γίνει και δικό μας τελικά, διότι ποιός δε θέλει τη σωτηρία του και την αιώνια
ευτυχία; ακόμη κι αν περάσουμε μέσα από θλίψεις για το σκοπό αυτό; Ο
Θεός θέλει να σωθούνε όλοι οι άνθρωποι.
Μας ταρακουνάει επιτρέποντας τις θλίψεις για να συνέλθουμε
Έτσι λοιπόν ο Θεός επέτρεψε να έρθει και αυτή η οικονομική κρίση, όπως
αντίστοιχα είχε κάνει και στο παρελθόν στη χώρα μας, επιτρέποντας να
περάσουμε διάφορες θλίψεις, ακόμη και πολέμους και κατακτήσεις από
εχθρούς.
Το επέτρεψε αυτό - και θα επιτρέψει και χειρότερα ίσως - για να σκεφτούμε
και να προβληματιστούμε για την πορεία στην οποία βρισκόμασταν, διότι
είχαμε τραβήξει άλλο δρόμο από αυτό της σωτηρίας μας.
Είχαμε ξεχάσει το Θεό Πατέρα μας και ζούσαμε μια ζωή αμαρτωλή, μακριά
από την Εκκλησία Του και τα Ιερά Μυστήρια, ιδίως της Μετάνοιας και
Εξομολόγησης και της Θείας Κοινωνίας, χωρίς το Χριστό μέσα στη ζωή
μας, χωρίς αγάπη για το συνάνθρωπό μας, μέσα στην απάτη και το ψέμα,
λίγο ή πολύ ο καθένας μας.
Κι επειδή ο Θεός γνωρίζει οτι αυτός ο δρόμος που είχαμε επιλέξει θα
οδηγούσε στην αιώνια καταδίκη των ψυχών μας, όταν ο καθένας θα κλείσει
- 25 -
τα μάτια του, γι αυτό και επέτρεψε στις δυνάμεις του σκότους να

δημιουργήσουν αυτή την κρίση, για να ξυπνήσουμε, για να Τον
αναζητήσουμε έστω κι έτσι, με την προσευχή μας και να επιστρέψουμε στο
δρόμο της μετάνοιας που οδηγεί στην πραγματική ευτυχία που μόνο Αυτός
μας χαρίζει.
Ο Θεός, ως Πανάγαθος που είναι, δεν πράττει ποτέ το κακό, απλά επιτρέπει
στο διάβολο να το πράξει, αφήνοντάς τον ελεύθερο να δράσει και αυτό
γίνεται, είτε όταν δει οτι η βούληση του ανθρώπου είναι υπέρ του διαβόλου,
αφού διαπράττουμε αμαρτίες, ή όποτε άλλοτε Εκείνος, ως καλός Θεός
Πατέρας κρίνει οτι η δοκιμασία και η πάλη με τους δαίμονες είναι για το
συμφέρον πάντα της ψυχής μας.
Αν δηλαδή εμείς αποφασίσουμε ελεύθερα και βάση του "αυτεξούσιου" που

μας έχει δωρίσει ο Θεός, να ενδώσουμε στην αμαρτία, τότε απλά ο Θεός
αποσύρει τη Χάρη του από επάνω μας και μας αφήνει απλά στα χέρια του
διαβόλου, σε αυτό δηλαδή που εμείς επιλέξαμε και τότε φυσικά
παθαίνουμε ότι παθαίνουμε από το μίσος που έχει ο διάβολος εναντίον μας,
τον οποίο και προσκυνήσαμε με την αμαρτία μας, με το κακό που πράξαμε.
Τόσο απλό είναι τελικά. Αυτό που αγαπήσαμε, αυτό και λάβαμε.
Αν αγαπάμε το Θεό, αγαπάμε και το θέλημά Του.

Δεν μπορεί όμως ο Θεός να μας αναγκάσει να τον αγαπήσουμε με τη βία, άρα
και τα αποτελέσματα των αμαρτημάτων μας βαρύνουν εμάς αποκλειστικά.
Το παρελθόν επίσης μας διδάσκει πολλά, διότι κάθε φορά όπου δεχόμασταν
το ταρακούνημα αυτό του Θεού και επιστρέφαμε στο Χριστό και στην
Εκκλησία του, αναβιώνοντας την πίστη μας σε Αυτόν, τότε ακριβώς ερχόταν
και η λύτρωση.
Η πίστη στο Χριστό είναι που μας ελευθερώνει πάντα από κάθε κακό στη
ζωή μας και η μετάνοια μας ανοίγει ξανά το δρόμο προς τη σωτηρία μας.
Στο δικαστήριο του Θεού δεν υπάρχει τιμωρία όταν υπάρχει μετάνοια.
Σε ποιό ανθρώπινο δικαστήριο άραγε μπορεί να γίνει αυτό; Τόσο μεγάλη
είναι η διαφορά του Θεού από τα κοσμικά δικαστήρια, γιατι τόσο μεγάλη
είναι η Αγάπη Του !!!.
- 26 -
Κάθε θλίψη έχει το σκοπό της
Κι αν ακόμη επιτρέπει ο Θεός καμιά φορά σε αθώα πλάσματα, όπως είναι για
παράδειγμα τα μικρά παιδιά, να διέρχονται μέσα από τη θλίψη των
ασθενειών, ή άλλων καταστάσεων, αυτά και οι γονείς τους, πάλι πίσω από
όλα αυτά υπάρχει το σοφό και δίκαιο σχέδιο του Θεού, που ποτέ δεν
μπορούμε εμείς να το γνωρίζουμε.
Διότι γι' αυτά τα παιδιά που κάποιες φορές ο Θεός τα παίρνει μαζί του σε
μικρή ηλικία - ίσως για να δοκιμαστούν κάποιοι άλλοι εν ζωή για να σωθούν
και αυτοί - και σε εμάς αυτό φαίνεται ως αδικία, για το Θεό όμως, που θέλει
όλοι οι άνθρωποι να σωθούν, είναι διαφορετικά.
Διότι αν βλέπαμε τα πάντα στη ζωή υπό το πρίσμα της αιώνιας ευτυχίας
στη Βασιλεία των Ουρανών, τότε ίσως να θέλαμε κι εμείς να κερδίζαμε, με
τον τρόπο αυτό, αυτή τη Βασιλεία που ήδη έχει χαρίσει ο Θεός Πατέρας μας
σε αυτά τα αθώα μικρά παιδιά, παρά να μεγαλώσουμε, να ριζώσουν τα πάθη
μέσα μας και να κινδυνεύουμε να πεθάνουμε κυριευμένοι από αυτά και
αμετανόητοι, χάνοντας την Αιώνια ζωή.
Γι αυτό λοιπόν να δεχόμαστε κάθε σχέδιο του Θεού με υπομονή και πίστη
σε Αυτόν που γνωρίζει καλύτερα από εμάς ποιό είναι το συμφέρον μας.
Ευτυχώς η μακροθυμία του Θεού δέχεται τη μετάνοιά μας
Ο Θεός λοιπόν, που θέλει να σωθούμε όλοι οι άνθρωποι, περιμένει τη

μετάνοιά μας και μακροθυμεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως ο καλός
γονιός που περιμένει το παιδί του να γυρίσει μετανοημένο από τον κακό
δρόμο που επέλεξε.
Ο Θεός μακροθυμεί πολύ και δίνει πολλές ευκαιρίες σε όλους για
μετάνοια. Δεν πρέπει όμως κι εμείς να εκμεταλλευόμαστε αυτή τη
μακροθυμία Του, αναβάλλοντας εν γνώση μας τη μετάνοια διαρκώς για το
μέλλον, διότι αυτό είναι ασέβεια μεγάλη, την οποία ο Θεός φυσικά
αντιλαμβάνεται και ανά πάσα στιγμή μπορεί να διακόψει το νήμα της ζωής
μας αναπάντεχα και να φύγουμε αμετανόητοι.
Η μετάνοια μας αυτή λοιπόν έχει ημερομηνία λήξης που είναι ο θάνατος
του σώματος μας, τον οποίο πάλι ο Θεός αποφασίζει. Στο χρονικό αυτό
σημείο δηλαδή σταματάει κάθε δυνατότητα μετάνοιας για τον καθένα μας.
Ας δεχθούμε λοιπόν τη μακροθυμία Του τώρα χωρίς να επιζητάμε την οργή
Του για να προλάβουμε να μετανοήσουμε. Ας επιστρέψουμε στο Θεό Πατέρα
μας σήμερα.
- 27 -
Όσο πιο νωρίτερα τόσο πιο ανώδυνα
Δεν μπορούμε ποτέ να ξέρουμε αν ο Θεός θα επιτρέψει να μας συμβούν και

χειρότερα, αν επιμένουμε να μένουμε μακριά Του, όχι από τιμωρία, αλλά
από αγάπη, για να μας κάνει να επιστρέψουμε κι επειδή δεν μπορεί να μας
εξαναγκάσει, αφού μας έχει δωρίσει την ελευθερία του "αυτεξούσιου" στον
καθένα μας να αποφασίζουμε μόνοι μας αυτό που θέλουμε (αυτή η ελευθερία
που μας έχει δώσει, είναι μια από τις πολλές αποδείξεις της αγάπης που μας
έχει), γι αυτό και επιτρέπει τις θλίψεις αυτές στη ζωή μας όπως είπαμε,
πάλι από αγάπη, μήπως και ξυπνήσουμε από το σκοτάδι που βρισκόμαστε.
Γι αυτό όσο νωρίτερα συνέλθουμε, τόσο πιο ανώδυνη θα είναι η ζωή μας.
Κι επειδή ποτέ δε γνωρίζουμε αν θα ζούμε αύριο, γι αυτό η επιστροφή μας
στο δρόμο του Θεού πρέπει να ξεκινήσει τώρα.
Και για τις θλίψεις Του οφείλουμε ευγνωμοσύνη
Ο Θεός Πατέρας μας, ότι καλό και αγαθό πράττει, ή ότι κακό επιτρέπει στο
σατανά να εκτελέσει, το κάνει πάντα για το συμφέρον της ψυχής μας τελικά,
γι αυτό οφείλουμε να Τον ευχαριστήσουμε ακόμη και για την οικονομική
κρίση που επέτρεψε να έρθει, διότι πριν από αυτήν είχε προηγηθεί η
πνευματική μας κρίση και χωρίς την οικονομική δε θα καταλαβαίναμε το
δρόμο της αμαρτίας στον οποίο βαδίζαμε.
Διότι αυτή κρίση μας οδηγεί στο να θυμηθούμε το Θεό Πατέρα μας, που Τον
είχαμε ξεχάσει και να στραφούμε πάλι κοντά Του για να Του ζητήσουμε να
μας ελεήσει, όπως πάντα έκανε, αλλά εμείς δεν το βλέπαμε και δεν το
εκτιμούσαμε. Όχι γιατι ο Θεός έχει ανάγκη από εμάς, αλλά γιατι εμείς έχουμε
ανάγκη από το Θεό για να ζούμε με ειρήνη και γαλήνη στην καρδιά μας στον
κόσμο αυτό, χωρίς άγχος και μέριμνες, αλλά και για να μας χαρίσει την
αιωνιότητα εν ημέρα κρίσης. Ο Θεός εμποδίζει στις δυνάμεις του σκότους,
στο σατανά να εισβάλουν στη ζωή μας, όταν εμείς είμαστε κοντά Του. Και
όσο πιο κοντά Του είμαστε τόσο πιο πολύ προστασία μας παρέχει. Βέβαια
κάποιες φορές πάντα επιτρέπει στη ζωή μας να μας ενοχλεί ο διάβολος για
να καταλαβαίνουμε το έλεος που μας δίδει ο Θεός ως Πατέρας μας, αλλιώς θα
το ξεχνούσαμε, λόγω της αμαρτωλής φύσης μας, αλλά και για να μας κάνει
πιο δυνατούς, μέσω της πάλης με τους δαίμονες, ώστε να λάβουμε
μεγαλύτερο στεφάνι εν ημέρα κρίσης. Έτσι λοιπόν και τώρα που πολύς
κόσμος ξέχασε το Χριστό και τον έβγαλε από τη ζωή του, τί άλλο θα
- 28 -
μπορούσε να κάνει ο Θεός για να μας συνεφέρει; Να φωνάξει δυνατά από τον
Ουρανό; Ο Θεός δεν είναι τιμωρός και "μπαμπούλας" που κάποιοι θέλουν
να τον φαντάζονται. Απλά εμείς έχουμε δύο επιλογές στη ζωή μας, είτε κοντά
στο Θεό και στην αιώνια ευτυχία, είτε μακριά από το Θεό μακριά από την
ευτυχία. Η απώλεια όμως της ευτυχίας ισοδυναμεί με δυστυχία, αν εμείς την
επιλέξουμε.
Δεν ευθύνεται το Φως για το σκοτάδι, δεν ευθύνεται η πραγματική Ευτυχία

για τη δυστυχία - ευθυνόμαστε εμείς που δεν επιλέγουμε το Φως, εμείς που
δεν επιλέγουμε την πραγματική Ευτυχία.
Ο Θεός θέλει να έρθουμε σε Αυτόν από αγάπη και όχι από φόβο και
εξαναγκασμό, αλλά ελεύθερα με βάση το αυτεξούσιό μας, όπως είπαμε
νωρίτερα. Βέβαια κάποιος μπορεί να ξεκινήσει από φόβο Θεού στην αρχή,
αλλά στη συνέχεια αυτός ο αρχικός φόβος του αρχάριου στον πνευματικό
αγώνα θα μετατραπεί σε αγάπη προς το Θεό Πατέρα μας, ώστε να θέλουμε
να είμαστε κοντά Του γιατι τον αγαπάμε και μας αγαπάει.
Επέτρεψε την κρίση λοιπόν ώστε να σκεφτούμε ελεύθερα ο κάθε ένας τί
ήταν αυτό που χάσαμε και πρέπει να το ξαναβρούμε.
Με την προσευχή μας λοιπόν και την εν Χριστώ ζωή μας πλέον ας τον
ευχαριστήσουμε καταρχήν για όσα μας προσέφερε και συνεχίζει μας
προσφέρει, ακόμη και γι αυτές τις θλίψεις που φέρνει η κρίση και ας τον
παρακαλέσουμε να μας συγχωρήσει που Τον ξεχάσαμε και ζούσαμε τη ζωή
μας εγωιστικά χωρίς Αυτόν, που μας δίνει τα πάντα (χωρίς εμείς να το
καταλαβαίνουμε), που ζούσαμε νομίζοντας οτι όλα τα καταφέρνουμε μόνοι
μας, ενώ ο λόγος Του είναι ξεκάθαρος:
Ας παρακαλέσουμε λοιπόν το Θεό, έστω και τώρα, να συγχωρήσει τις

αμαρτίες μας και ως φιλεύσπλαχνος Πατέρας που είναι, να μας ελεήσει και
να μας δώσει την ευκαιρία της μετά-νοιας, της μετα-βολής στη ζωή μας, πριν
να είναι αργά.
- 29 -
Μετάνοια λοιπόν τώρα, πριν την ημερομηνία λήξης της
Η μετάνοια και η επιστροφή μας λοιπόν πρέπει να γίνει άμεσα, όσο ακόμη
ζούμε στην παρούσα ζωή, διότι με το που κλείσουμε τα μάτια μας, η ψυχή
μας θα συνεχίσει να υπάρχει, ως αθάνατη που είναι, αλλά χωρίς δυνατότητα
μετάνοιας πλέον και ας φανταστεί κανείς τί θα σημαίνει τότε αιώνια
δυστυχία. Με το θάνατο του σώματός μας λοιπόν λήγει και η μετάνοιά μας.
Ο Χριστός όμως μας υπόσχεται τώρα το έλεός Του. Αρκεί να μετανοήσουμε
με συντριβή καρδιάς και να σηκωθούμε από το βούρκο της αμαρτίας μας,
στο οποίο είχαμε πέσει και ο Θεός Πατέρας μας, ως φιλεύσπλαχνος που είναι
θα μας δεχθεί όπως ο πατέρας τον άσωτο υιό που επέστρεψε μετανοημένος
σε αυτόν.
Ας εναποθέσουμε το φορτίο μας στο Χριστό
Τα βάσανα και τις θλίψεις στη ζωή μας πρέπει να τα βλέπουμε ως δοκιμασία
για την πνευματική μας ενδυνάμωση και όχι αιτία για διάπραξη αμαρτιών, ή
απελπισία, που είναι η μεγαλύτερη αμαρτία στην οποία προσπαθεί να μας
ρίξει ο διάβολος. Ο Χριστός μας υπόσχεται:
"Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ

ἀναπαύσω ὑμᾶς" (Κατά Ματθαίον κεφ.11, στ.28)
δηλαδή: "ελάτε σε μένα όλοι όσοι κοπιάζετε και είστε φορτωμένοι κι εγώ θα
σας ξεκουράσω"
- 30 -
Με το Χριστό λοιπόν στη ζωή μας, η όποια οικονομική κρίση θα πάψει πια να
είναι πρόβλημα για τον άνθρωπο, διότι άλλα θα είναι πλέον τα σπουδαία και
για άλλα θα αρχίσει πλέον ο καθένας να ασχολείται και να αγωνίζεται
πνευματικά, αυτά που θα τον οδηγήσουν στην αιώνια ευτυχία, που
ακριβώς επειδή θα είναι αιώνια θα είναι και η πραγματική, εν αντιθέσει με
την κάθε παροδική ευτυχία ετούτου του κόσμου, όπου μετά τη λήξη της
επέρχεται η θλίψη από την απουσία της, άρα δεν είναι η πραγματική ευτυχία.
Τί τα θέλουμε λοιπόν τα σπίτια και τα παλάτια, μπροστά στο παλάτι που μας
έχει ετοιμάσει ο Θεός στην Ουράνια Βασιλεία Του; Τί νόημα έχουν οι
φιλονικίες και οι έχθρες, όταν όλα τα αγαθά που συλλέγουμε εδώ θα μας
είναι άχρηστα όταν κλείσουμε τα μάτια μας;
Αντιθέτως τότε θα καταλάβουμε οτι άλλα αγαθά χρειαζόμασταν και δεν

προλάβαμε να τα αποκτήσουμε, πνευματικά αγαθά, αρετές όπως η αγάπη, η
μακροθυμία, η ταπείνωση, και τόσα άλλα. Γι αυτά έπρεπε μόνο να μεριμνάμε
ουσιαστικά, όπως μας λέει ο Χριστός:
"..Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις
ἀφανίζει, καὶ ὅπου κλέπται διαρύσσουσι καὶ κλέπτουσι· θησαυρίζετε
δὲ ὑμῖν θησαυροὺς ἐν οὐρανῷ, ὅπου οὔτε σὴς οὔτε βρῶσις ἀφανίζει, καὶ
ὅπου κλέπται οὐ διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν"
(Κατά Ματθαίον κεφ. 6, στ. 19-20)
δηλαδή: "...μη συσσωρεύετε για τον εαυτό σας θησαυρούς εδώ εις τη γη, όπου
ο σκόρος και η σκουριά καταστρέφουν και αφανίζουν και όπου οι κλέπτες
κάνουν διαρρήξεις και τους κλέβουν - αντίθετα, να μαζεύετε θησαυρούς στον
ουρανό, όπου δεν τους αφανίζουν ούτε ο σκόρος, ούτε η σκουριά και όπου οι
κλέπτες δεν κάνουν διαρρήξεις και δεν κλέπτουν..."
Ενώ ξεκινήσαμε λοιπόν την ανάλυση στην εργασία αυτή για το σκοπό της
παρούσας ζωής χρησιμοποιώντας την απλή λογική, καταλήξαμε με
παραδείγματα στο οτι δεν εξηγούνται όλα με τη λογική στη ζωή μας, διότι
και αυτά που μας φαίνονται σήμερα παράλογα, ίσως αύριο να είναι λογικά.
Έτσι λοιπόν και όσοι θεωρούν παράλογη την ύπαρξη του Θεού και
προσπαθούν με τη λογική να τον προσεγγίσουν, ας προσγειωθούν, διότι η
λογική αυτή θα τους εξαπατήσει τελικά.
- 31 -
Ακόμη και οι λογικοί νόμοι της φύσης που ο Θεός επέτρεψε στους
επιστήμονες να ανακαλύψουν, είναι μια σταθερότητα που ο ίδιος ο Θεός
έτσι θέλησε να διατηρήσει για κάποιο χρόνο στην αιωνιότητα, αλλά που ανά
πάσα στιγμή - όπως αποδεικνύεται - τους καταργεί με τα τόσα θαύματα
που επιτρέπει να γίνονται, για να πιστεύουμε σε Αυτόν αλλά και για να
δοξάζεται το Όνομα Του, και οι Άγιοι Αυτού.
Γυρίζοντας πάλι στη λογική
Πριν ακόμη από την προσέγγιση μας προς το Θεό Πατέρα μας, μπορούμε να
διαπιστώσουμε και να πιστέψουμε στην ύπαρξη Του, μέσα και από άλλα
απλά πράγματα, ξεκινώντας πάλι από την απλή λογική, όπως θα δείξουμε και
παρακάτω.
Εντούτοις όμως, όπως θα δούμε, ο ανθρώπινος νους δείχνει πάλι την
αδυναμία του να λειτουργήσει σωστά και να φωτιστεί διότι, παρότι όπως
είπαμε η λογική δεν είναι πάντα το κατάλληλο μέσο για να κρίνουμε τα
πράγματα στη ζωή μας, αν τη χρησιμοποιήσουμε κάποιες φορές σωστά θα
αντιληφθούμε νοήματα που πραγματικά είναι να απορούμε γιατί μας
διαφεύγουν.
Ας δούμε το παρακάτω παράδειγμα:
Χρησιμοποιώντας μόνο την απλή λογική και πάλι, ας σκύψουμε λίγο το
κεφάλι μας για να δούμε το ανθρώπινο σώμα μας.
Επιλέγουμε αυτό ως παράδειγμα από τα αμέτρητα θαύματα της δημιουργίας

του Θεού, αφενός γιατι είναι η κορωνίδα της δημιουργίας Του και αφετέρου
διότι όλοι το έχουμε μαζί μας καθημερινά.
Τι βλέπουμε λοιπόν στο σώμα μας; Βλέπουμε να χτυπάει η καρδιά του,

χωρίς εμείς να της δίνουμε καμία εντολή, να γίνονται εσωτερικά του
σώματος μας τόσες άλλες χιλιάδες ενέργειες και αποτελέσματα
(λειτουργία οργάνων, κυκλοφορία αίματος κλπ κλπ κλπ) κάθε δευτερόλεπτο
- 32 -
που περνάει, ένας απέραντος και θαυμαστός κόσμος οργάνων που

συνεργάζονται τέλεια μεταξύ τους όσο κανένα εργοστάσιο
(κατασκευασμένο από ανθρώπους) πάνω στη γη, τόσα πολλά θαύματα,
που ακόμη η ιατρική επιστήμη διερευνά και τέλος δεν βρίσκει και ούτε
πρόκειται ποτέ να βρει.
Το τελειότερο εργοστάσιο
Και μάλιστα αυτό το τέλειο εργοστάσιο δεν έχει προϊστάμενο εμάς, διότι
λειτουργεί αδιαλείπτως χωρίς εμείς να δίνουμε καμία εντολή. Εμείς μόνο
τροφή του δίδουμε και επικουρικά κάποιες φορές παρεμβαίνουμε σε
περιπτώσεις βλάβης με τη φροντίδα της ιατρικής (εάν ο Θεός επιτρέπει την
ίαση φυσικά), χωρίς όμως ποτέ να αλλάξουμε τη λειτουργία του.
Αν το ανθρώπινο σώμα ήταν ένα εργοστάσιο που κατασκεύασαν κάποιοι
άνθρωποι επιστήμονες Μηχανικοί, θα αισθανόντουσαν πολύ "υπερήφανοι"
όπως πάντα, διότι θα ήταν το τελειότερο εργοστάσιο που
κατασκευάστηκε ποτέ, μιας και από πλευράς τεχνολογίας:
 λειτουργεί με το καλύτερο σύστημα ποιότητας, διότι τα πάντα
δουλεύουν με εξαιρετικό ρυθμό και απόλυτη συνέπεια
 έχει τους πιο καλούς και πιο αποδοτικούς υπαλλήλους, μιας και όλα
τα όργανα συνεργάζονται άψογα μεταξύ τους
 διαθέτει τους καλύτερους αυτοματισμούς
 έχει τον καλύτερο ηλεκτρονικό υπολογιστή που λέγεται ανθρώπινος
εγκέφαλος
 έχει τα καλύτερα δίκτυα μεταφοράς υλικών και δεδομένων, τις
αρτηρίες, τα νεύρα κλπ
 δουλεύει αδιαλείπτως, ακόμη και τη νύχτα
 δουλεύει χωρίς ανθρώπινη επίβλεψη, χωρίς κανέναν προϊστάμενο -
άνθρωπο
 και τόσες άλλες καινοτομίες, αλλά το ακόμη πιο εκπληκτικό:
 έχει μηδενικό κόστος κατασκευής - μας δίδεται δωρεάν στον καθένα
μας
 είναι αυτο-δημιούργητο από το μηδέν: από το κλάσμα του χιλιοστού
του μέτρου που ήταν στην αρχή στην κοιλιά της μητέρας του έφτασε
μέχρι και τόσο ύψος αυτόματα χωρίς να επέμβει κάποιος άνθρωπος
κατασκευαστής και τέλος
 δεν είναι ένα και δύο και δέκα, αλλά έχουν δημιουργηθεί μέχρι τώρα
δισεκατομμύρια από αυτά τα εργοστάσια.
- 33 -
Η "φιλοσοφία" του τυχαίου;
Πώς είναι δυνατόν λοιπόν, με την απλή λογική, αυτός ο ανθρώπινος νους να
μην διερωτάται:
 ποιός είναι ο Δημιουργός όλων αυτών;
 ποιός δίνει διαρκώς εντολές στα όργανα του σώματός μας για να
λειτουργούν έτσι όπως λειτουργούν, χωρίς τη συμμετοχή τη δική
μας;
 ποιός δίνει ζωή διαρκώς, κατ' επέκταση, σε όλους τους ζωντανούς
οργανισμούς πάνω σε όλη τη γη, ανθρώπους, ζώα, φυτά κλπ;
 ποιός κινεί τη γη, τον ήλιο, τα αστέρια του ουρανού και όλο το
σύμπαν;
Ποιός άνθρωπος επιστήμονας, που θέλει να λέγεται λογικός, αναλογιζόμενος
το μεγαλείο της δημιουργίας του ανθρώπινου σώματος, αλλά και ολόκληρου
του κόσμου και του σύμπαντος γενικότερα, δεν θα υποκλινόταν με
ταπείνωση μπροστά στο Θεό Πατέρα μας; Αν ήταν τυχαία και ασήμαντη
όλη αυτή η Δημιουργία του Θεού, τότε πόσο μάλλον θα ήταν ένα
απειροελάχιστο τίποτα η ανθρώπινη επιστήμη !!!
Πώς είναι δυνατόν λοιπόν η λογική κάποιων "φιλοσόφων" ανθρώπων που

θέλουν να λέγονται και έξυπνοι, να λένε οτι όλα αυτά τα μεγαλεία και τα
θαύματα είναι τυχαία; ή είναι προϊόν κάποιας εξέλιξης;
Μα και αποτέλεσμα εξέλιξης να ήταν, που κάποιοι επικαλούνται, ποιός κινεί
και μεταλλάσει διαρκώς αυτή την εξέλιξη; τυχαίο και αυτό;
Πώς μπορούν λοιπόν κάποιοι άνθρωποι επιστήμονες που ξοδεύουν χιλιάδες

ανθρωποώρες για να σχεδιάσουν και να κατασκευάσουν ένα έργο, να
χαρακτηρίζουν αυτή την ασύλληπτη και αδιανόητη για τα ανθρώπινα μέτρα,
Δημιουργία του Θεού τυχαία;
Και από την άλλη, αν δεν τα πουν όλα αυτά τα θαύματα τυχαία, θα
προσπαθούν διαρκώς να διερευνούν για να βρούνε μια λογική εξήγηση για
όλα αυτά τα Μεγαλεία του Θεού, κάνοντας τεράστια πειράματα για την
ανακάλυψη των "σωματιδίων του Θεού", όπως λένε.
Η απάντηση βέβαια είναι απλή:
Όλοι αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν το Χριστό μέσα στη ζωή τους,
με αποτέλεσμα να χάνουν το αληθινό Φως.
- 34 -
Είναι σαν το παράδειγμα με το παιδάκι στην παραλία που σκάβει ένα λάκκο
στην άμμο, αδειάζοντας με το κουβαδάκι του το νερό της θάλασσας μέσα σε
αυτόν και όταν το ρωτάνε τί θέλει να κάνει, λέει οτι θέλει να αδειάσει όλη τη
θάλασσα μέσα σε αυτό το μικρό λάκκο. Έτσι φερόμαστε κι εμείς οι
άνθρωποι:
- είτε θα λέμε οτι όλη αυτή η Δημιουργία του σύμπαντος είναι τυχαία, κάτι
που προσβάλει και την απλή λογική μας,
- ή σαν μικρά παιδιά θα προσπαθούμε στην τόσο μικρή ανθρώπινη λογική

μας να χωρέσουμε την απέραντη θάλασσα της γνώσης του Θεού Πατέρα μας.
Και οι δύο αυτές καταστάσεις δείχνουν το σκοτάδι στο οποίο βρισκόμαστε.
Αντιθέτως θα έπρεπε ξεκινώντας με την απλή λογική μας να πάψουμε να

θέλουμε λογικές εξηγήσεις για τα πάντα. Θα έπρεπε να δεχθούμε δηλαδή οτι
η λογική έχει και τα όριά της και οτι εκεί που τελειώνει η λογική αρχίζει η
πραγματική πίστη.
Είναι πράγματι να απορεί κανείς, πόσο πολύ μπορεί ο διάβολος να

τυφλώσει κάποιους ανθρώπους ακόμη και Χριστιανούς, που εξωτερικά
φαίνονται ευφυείς, επεμβαίνοντας ακόμη και στην απλή λογική αυτών των
ανθρώπων, ιδιαίτερα κάποιων τεχνοκρατών και επιστημόνων, που στα
επιστημονικά τους συνέδρια καυχούνται για τις ανακαλύψεις των λογικών
νόμων της φύσης, ώστε να αδυνατούν τελικά να συλλάβουν τα αυτονόητα
της απλής λογικής, όπως δείξαμε εδώ και να στερούνται αυτό το Φως του
Χριστού στη ζωή τους.
Για να δουλέψει ένα μηχάνημα που έχει κατασκευάσει ο άνθρωπος, όπως για
παράδειγμα ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής, έχουν ξοδευτεί άπειρες ώρες
χιλιάδων ανθρώπων, για τη σχεδίαση, την κατασκευή και τη διανομή του
μέχρι τον τελικό χρήστη.
Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, ως αποτέλεσμα ανθρώπινου σχεδιασμού και
κατασκευής, δίνει χιλιάδες εντολές στο εσωτερικό ηλεκτρονικό του κύκλωμα
και τα περιφερειακά του όργανα. Δεν τις γνωρίζει βέβαια ο καθένας μας όλες
αυτές τις εντολές, παρότι τον χρησιμοποιούμε, αλλά γνωρίζουμε οτι κάποιοι
άνθρωποι (αφού πρώτα ο Θεός το επέτρεψε) τις έχουν σχεδιάσει να
λειτουργούν έτσι όπως λειτουργούν.
- 35 -
Ο Θεός βέβαια είναι πάλι που δίνει τη φώτιση σε κάποιους επιστήμονες και
επιτρέπει να ανακαλυφθεί μέρος της γνώσης αυτού του φυσικού κόσμου, για
το καλό της ανθρωπότητας, άσχετα βέβαια εάν μετά (βάση του αυτεξούσιου
του ανθρώπου) η γνώση αυτή που επέτρεψε ο Θεός να αποκαλυφθεί,
χρησιμοποιείται για το κακό του ανθρώπου, για πολέμους και για άλλες
κακές χρήσεις και καταχρήσεις.
Και αν και δεν καταλαβαίνουμε ποιός βρίσκεται πίσω από όλες αυτές τις
τεχνολογικές ανακαλύψεις, καυχιόμαστε πάλι εμείς οι άνθρωποι για όλα όσα
εμείς «δήθεν» κατασκευάσαμε. Έτσι καυχιόμαστε και γι αυτό το θαύμα των
τελευταίων δεκαετιών που λέγεται ηλεκτρονικός υπολογιστής που έχει
εισβάλει παντού στην καθημερινότητά μας πλέον.
Για το θαύμα όμως των χιλιάδων ετών που λέγεται "ανθρώπινο σώμα", το
οποίο δεν είναι οι άνθρωποι που σχεδίασαν, ούτε αυτοί που το
κατασκεύασαν, ούτε αυτοί που δίνουν τις εντολές για να λειτουργεί διαρκώς
καθημερινά, αλλά το έχουν όλοι δίπλα τους, τί έχουμε να πούμε;
Το σώμα μας δεν ανήκει σε εμάς, αλλά στο Δημιουργό του
Τίθενται λοιπόν τα εξής ερωτήματα:
 Μήπως εσύ άνθρωπε είσαι αυτός που κτυπάς την καρδιά σου;
 Μήπως εσύ άνθρωπε αποφασίζεις αν θα χτυπάει και μέχρι πότε θα
κτυπάει;
 Εσύ δίνεις αυτή την εντολή, αλλά και τις χιλιάδες άλλες εντολές που
δίδονται από το ένα όργανο στο άλλο κάθε δευτερόλεπτο μέσα στο
σώμα σου, τις περισσότερες εκ των οποίων μάλιστα δεν γνωρίζεις
ούτε καν την ύπαρξη τους ως εντολές λειτουργίας;
 Ποιός δίνει αυτές τις εντολές;
 Τελικά εσύ άνθρωπε τι ρόλο παίζεις σε όλες αυτές τις κρυφές εντολές
μέσα στο σώμα σου;
Αφού λοιπόν άνθρωπε δεν δίνεις εσύ αυτές τις εντολές, άρα δεν είσαι εσύ ο
κυρίαρχος αυτού του δημιουργήματος που λέγεται "σώμα σου" - δεν είναι
δικό σου το σώμα σου.
- 36 -
 Μα αν δεν είσαι εσύ ο κυρίαρχος και είναι κάποιος άλλος, τότε δεν
είναι πολύ εγωιστικό να νομίζεις οτι όλα εξαρτώνται από εσένα και
οτι εσύ τα καθορίζεις όλα, ξεχνώντας Αυτόν που σου χαρίζει τη Ζωή
κάθε επόμενο δευτερόλεπτο;
 Πως είναι λοιπόν δυνατό να λέμε οτι εμείς είμαστε οι κυρίαρχοι του
εαυτού μας και εντελώς εγωιστικά να ξεχνάμε τον Πλάστη και
Δημιουργό μας και Αυτόν που μας κρατάει διαρκώς στη ζωή με δική
Του βούληση;
O Απόστολος Παύλος μας μιλάει για το σώμα μας λέγοντας μας ότι δεν
ανήκει σε εμάς, αλλά είναι ναός του Αγίου Πνεύματος,: “ἢ
οὐκ οἴδατε ὅτι τὸ σῶμα ὑμῶν ναὸς τοῦ ἐν ὑμῖν Ἁγίου
Πνεύματός ἐστιν, οὗ ἔχετε ἀπὸ Θεοῦ, καὶ οὐκ ἐστὲ
ἑαυτῶν;” (Προς Κορινθίους Α’ Κεφ.6, στ.19) δηλαδή: “δεν
γνωρίζετε ότι το σώμα σας είναι ναός του Αγίου
Πνεύματος, που κατοικεί μέσα σας, και το έχετε λάβει από
τον Θεό και άρα δεν ανήκετε στον εαυτόν σας;” Και
συνεχίζει λέγοντας: “…δοξάσατε δὴ τὸν Θεὸν ἐν τῷ σώματι ὑμῶν καὶ ἐν
τῷ πνεύματι ὑμῶν, ἅτινά ἐστι τοῦ Θεοῦ.” (Προς Κορινθίους Α’ κεφ.6,
στ.20) δηλαδή: “δοξάσατε το Θεό με όλη σας την προσωπικότητα, με το σώμα
σας και με το πνεύμα σας, τα οποία είναι του Θεού.”
Ο Δημιουργός γνωρίζει πάντα το σκοπό της δημιουργίας
Άρα και πάλι λοιπόν, με βάση την απλή λογική, όπως με την ύπαρξη
αόρατης ενέργειας στο χώρο με το παράδειγμα των ασύρματων δικτύων της
κινητής τηλεφωνίας και τηλεόρασης, ο ανθρώπινος νους θα έπρεπε, αφού
δει το αποτέλεσμα που επιφέρει ο Θεός στον άνθρωπο και που είναι αυτή η
Δημιουργία που λέγεται "Ανθρώπινο Σώμα" και μόνο, να συμφωνήσει
απόλυτα στην ύπαρξη του Θεού Πατέρα και Ζωοδότη μας.
Οπότε κατά συνέπεια ας αναλογιστούμε το εξής:
 Είναι δυνατόν ποτέ να ρωτήσουμε κάποιον άσχετο για το σκοπό της

κατασκευής ενός ανθρώπινου έργου, εκτός από τον ίδιο τον
κατασκευαστή του έργου; Ποιός γνωρίζει καλύτερα;
Κατ΄ αντιστοιχία λοιπόν:
- 37 -
 Ποιός γνωρίζει καλύτερα τον πραγματικό σκοπό και προορισμό

της ζωής μας, εκτός από Αυτόν που την δημιούργησε, εκτός
από το Θεό Πατέρα μας;
 Ποιόν θα ρωτήσουμε λοιπόν;

o τον εαυτό μας μήπως;
o τον άσχετο φιλόσοφο;
 Ποιός θα μας δείξει το σκοπό της ζωής μας τελικά;
 Μήπως είναι πολύ εγωιστικό εκ μέρους μας να πιστεύουμε οτι

γνωρίζουμε εμείς καλύτερα τον προορισμό μας σε αυτή τη γη, κατά
τις αντιλήψεις του και τις φιλοσοφίες του ο καθένας, αντί να
στραφούμε σε Αυτόν που μας δημιούργησε και που δίνει καθημερινά
τις χιλιάδες εσωτερικές εντολές για να ζει το σώμα μας;
Ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου
 Από την άλλη πάλι, αφού δεν είμαστε εμείς οι ζωοδότες στα
σώματά μας, μήπως θα έπρεπε να δείχναμε απέραντη ευγνωμοσύνη
σε Αυτόν που μας δίνει τη Ζωή, ακόμη και αυτή τη στιγμή που
διαβάζουμε αυτά τα λόγια;
Ναι, θα έπρεπε να ευχαριστούσαμε και να δείχναμε τεράστια ευγνωμοσύνη

στο Θεό Πατέρα μας, αναγνωρίζοντας την απέραντη αγάπη που μας έχει και
να προσφερθούμε κι εμείς, με όλη την καρδιά μας, με όλη την ψυχή μας
και με όλο το νου μας για να εκτελέσουμε το θέλημά Του, όπως μας είπε ο
Κύριός μας Ιησούς Χριστός:
"...ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ
ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου. αὕτη ἐστὶ πρώτη καὶ μεγάλη
ἐντολή.."
(Κατά Ματθαίον κεφ. 22, στ. 37,38)
- 38 -
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Να σημειωθεί εδώ ότι αυτή την πρώτη Εντολή του Θεού ο
αναγνώστης θα τη διαβάσει σε πολλά σημεία στην εργασία αυτή και η
επανάληψη της δεν είναι τυχαία, διότι σύμφωνα με το ρητό:
«επανάληψις μήτηρ πάσης μαθήσεως»
και επίσης διότι αυτή η Εντολή του Θεού περί αγάπης είναι το κλειδί για να
προχωρήσουμε στην πνευματική ζωή.
Αν όλη μας η ζωή δεν γίνει αγάπη προς τον Κύριό μας και αγάπη προς
τον πλησίον μας τίποτα δεν καταφέραμε στον πνευματικό μας αγώνα.
Το ίδιο θα παρατηρήσει ο αναγνώστης και σε κάποιες άλλες φράσεις του

Κυρίου μας, η επανάληψη των οποίων στην εργασία αυτή γίνεται ακριβώς
διότι πολλά θέματα της πίστης μας περιστρέφονται γύρω από τις ίδιες
έννοιες, όπως μας τις εξέφρασε ο Χριστός μας.
Εξάλλου, στην πνευματική ζωή κοντά στην Εκκλησία, πολλά πράγματα

(προσευχές, ακολουθίες, εορτές, αγιασμοί κλπ) επαναλαμβάνονται σε
τακτική καθημερινή, εβδομαδιαία, μηνιαία ή και ετήσια βάση.
Τίς Θεός Μέγας
Την ίδια ευγνωμοσύνη θα νοιώσουμε βλέποντας και την υπόλοιπη

Δημιουργία του Θεού Πατέρα μας πέραν του εαυτού μας, τη φύση, τα
βουνά, τη θάλασσα, τα φυτά, τα ζώα, τα πτηνά, τα ερπετά, τον ουρανό, τα
αστέρια, τον ήλιο, το σύμπαν ολόκληρο.
Το ίδιο επίσης βλέποντας και κάθε άλλη ευεργεσία που προσφέρει ο Θεός
Πατέρας μας στον κάθε ένα από εμάς και οτι δεν μας εγκαταλείπει στις
δύσκολες στιγμές της ζωής μας, αλλά πάντα κάτι γίνεται την τελευταία έστω
στιγμή που υποδηλώνει τη επέμβαση της Θείας Πρόνοιάς Του.
Θα έπρεπε λοιπόν παντού και πάντα να αναφωνούμε για το Μεγαλείο της
απέραντης Δημιουργίας του Θεού Πατέρα μας και την Αγάπη Του προς
εμάς και να δοξάζουμε το Όνομα Του διαρκώς.
- 39 -
Ακόμη και η ιατρική επιστήμη, για την οποία ο Θεός επέτρεψε να φωτιστεί
ο νους κάποιων ιατρών και ερευνητών για να ανακαλύψουν ένα ελάχιστο
μέρος του ανεξιχνίαστου θαυμαστού μηχανισμού του ανθρώπινου σώματος,
για το καλό της ανθρωπότητας και τη θεραπεία ασθενειών, ακόμη και αυτή η
ιατρική επιστήμη είναι τόσο μικρή στην παντοδυναμία του Μέγα Ιατρού και
Δημιουργού των σωμάτων και των ψυχών ημών. Τρανταχτή απόδειξη γι
αυτό είναι τα αμέτρητα θαύματα θεραπείας ασθενών που έχουν
καταγραφεί αιώνες τώρα μέχρι και σήμερα, αλλά και αυτά που δεν έχουν
καταγραφεί, για τα οποία οι ιατροί σηκώνουν τα χέρια ψηλά.
Κάθε ανακάλυψη επιστημονική επίσης που ο Θεός επιτρέπει οι άνθρωποι να

κάνουν, το κάνει από αγάπη για το συμφέρον του ανθρώπου, άσχετα εάν στη
συνέχεια ο άνθρωπος, σε συνεργασία και με το διάβολο, εκμεταλλεύεται
αυτή την ανακάλυψη και για κακούς σκοπούς.
Αλλά ακόμη και τις φορές που αισθανόμαστε εγκαταλελειμμένοι και

ξεχασμένοι από το Θεό, εάν με πίστη προσέλθουμε σε Αυτόν, θα
διαπιστώσουμε οτι όλη η δοκιμασία που περνάμε είναι τελικά για το καλό
μας και για το συμφέρον της ψυχής μας και ο Θεός επιτρέπει να γίνει αυτό,
πάλι από αγάπη προς εμάς, για τη διαπαιδαγώγηση και τη σωτηρία της
ψυχής μας.
Εάν όλα τα δούμε με γνώμονα τη σωτηρία της ψυχής μας, ακόμα και τις
θλίψεις, θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για το Θεό Πατέρα μας κάθε ώρα
και στιγμή της ζωής μας. Γιατί όμως δεν το κάνουμε;
Γιατί δεν εκτιμάμε τελικά τα δώρα του Θεού Πατέρα μας;
- 40 -
Θα μας φταίει ο Θεός εάν μας τα πάρει πίσω; (την υγεία μας, την ευημερία
μας, την ειρήνη και τόσα άλλα;). Και αν μεν τα πάρει με δική Του βούληση για
να μας ανυψώσει πνευματικά και να μας στεφανώσει με τη δοκιμασία αυτή,
τότε καλώς, αλλά γιατί να μας τα πάρει κατόπιν της δικής μας
βούλησης και αχαριστίας;
Όσο ένα κλικ στο μυαλό
Κι έτσι, ενώ είναι τόσο απλό να δούμε τα πράγματα ως έχουν αληθινά, τόσο
απλό όσο ένα κλικ στο μυαλό μας, βάζοντας το Χριστό στη ζωή μας ως
Φωτοδότη έτσι απλά και τώρα, δυστυχώς χάνουμε την αλήθεια, και αυτό
έχει συνέπεια να χάσουμε το πραγματικό νόημα και σκοπό της ζωής μας και
να οδηγηθούμε, εν ημέρα κρίσης, στην αιώνια δυστυχία.
Διότι, εάν πιστεύαμε όπως έπρεπε στο Θεό και Πατέρα μας, τότε από μεγάλη
αγάπη προς Αυτόν που μας δίνει τη ζωή, θα δεχόμασταν με μεγάλη
ευχαρίστηση και την τήρηση του θελήματος Του, την τήρηση του Λόγου του
Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, θα καταλαβαίναμε τότε τον πραγματικό σκοπό
της παρούσας ζωής μας, όπως ο Ίδιος μας τον δίδαξε κι έτσι θα
οδηγούμασταν στη Βασιλεία των Ουρανών που έχει ετοιμάσει για εμάς ο
Ουράνιος Πατέρας μας.
Το συμπέρασμα για τη λογική
Από όλα τα παραπάνω καταλήγουμε λοιπόν στο εξής:

Αν και η λογική, όπως είπαμε και νωρίτερα, δεν είναι το κατάλληλο εργαλείο
για να κατανοήσουμε απόλυτα τον κόσμο, εντούτοις ξεκινώντας με την
απλή λογική, ομολογούμε το Θεό ως Πατέρα μας, οπότε και ερχόμαστε
κοντά Του για να φωτιστούμε ακόμη περισσότερο, πέραν της λογικής, με
το Φως που μας χαρίζει ο Χριστός, ώστε να δούμε τον πραγματικό σκοπό της
ζωής μας και να πορευθούμε σύμφωνα με το θέλημα Του.
Διότι το συμπέρασμα στο τελευταίο παράδειγμα με το ανθρώπινο σώμα
είναι τόσο απλό και ξεκάθαρο:
Ποιος ξέρει καλύτερα το σκοπό ύπαρξης αυτού του σώματος εκτός από το
Δημιουργό του, εκτός από τον Ζωοδότη Θεό Πατέρα μας; Επομένως, ποιος
θα μας μιλήσει για το σκοπό της ζωής μας; Ο εαυτός μας, κάποιος άλλος
άνθρωπος φιλόσοφος, ή ο Δημιουργός Θεός και πάνσοφος Πατέρας μας;
Ας ανοίξουμε τα μάτια λοιπόν. Ας βάλουμε το Χριστό στη ζωή μας.
- 41 -
Ας ακούσουμε το Λόγο του Δημιουργού Πατέρα μας
Ο Χριστός ήρθε στη γη, έγινε άνθρωπος, δηλαδή Θεάνθρωπος, για να μιλήσει
σε όλο τον κόσμο και ο Λόγος Του να μείνει Διαθήκη για εμάς.
Ακούσαμε το Λόγο του Ίδιου του Πατέρα μας, του Δημιουργού μας, του
Ζωοδότη μας.
Μας δίδαξε με τη ζωή Του για το πως πρέπει να ζούμε.
Τι ευτυχία !!! Τώρα γνωρίζουμε.!!!
Ας τον ακούσουμε λοιπόν.
Ας τον αφήσουμε να μας δείξει Αυτός το δρόμο της Ζωής.
Αυτός μας δίνει τη Ζωή.
Αυτός θα μας πει και πώς θα ζήσουμε.
Αυτός θα μας πει και πού θα φθάσουμε στο τέλος της παρούσας ζωής μας,
για να κληρονομήσουμε τη μέλλουσα.
Ας ακούσουμε με χαρά το Λόγο Του λοιπόν και ας τον τηρήσουμε για να
βρούμε την αιώνια ευτυχία, όπως μας είπε και ο ίδιος:
"μακάριοι οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτόν"
(Κατά Λουκάν, κεφ.11, στ.28)
Ας εκτελέσουμε λοιπόν με αγάπη το θέλημα Του. Ας κοιτάξουμε το Χριστό

στα μάτια, πριν από κάθε μας πράξη, λόγο, ή σκέψη και ας κάνουμε στον
εαυτό μας πάντα την παρακάτω ερώτηση:
και ας Τον επικαλούμαστε με την προσευχή μας, κάθε στιγμή της ζωής μας,
λέγοντας:
ΚΥΡΙΕ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ ΕΛΕΗΣΟΜ ΗΜΑΣ
Αμήν
- 42 -
Ποιός είναι τελικά ο σκοπός της παρούσας ζωής μας;
Έχουμε γεννηθεί άνθρωποι και διαφέρουμε από όλους τους άλλους ζώντες
οργανισμούς πάνω στη γη για ένα και μοναδικό λόγο:
πέραν από το σώμα μας, έχουμε και ψυχή
Ο Θεός, που έπλασε τον κόσμο τούτο, έθεσε τον άνθρωπο ως κορωνίδα όλης
της δημιουργίας του σύμπαντος, η ψυχή του οποίου δεν πεθαίνει ποτέ, αλλά
παραμένει αθάνατη.
Ενώ λοιπόν ο άνθρωπος είναι και σώμα και ψυχή, τον μεν παρόν σώμα είναι
φθαρτό (μετά την πτώση του Αδάμ και της Εύας στον Παράδεισο) και
πεθαίνει μία μέρα αναγκαστικά, ενώ η ψυχή του ανθρώπου παραμένει
αθάνατη.
Πού οδηγούμε την ψυχή μας;
Ο Θεός, από μεγάλη αγάπη προς το δημιούργημά Του, τον άνθρωπο, του
έδωσε το μεγάλο προτέρημα της ελευθερίας του αυτεξούσιου, διότι δεν θα
ήταν αγάπη εάν μας εξανάγκαζε να τον ακολουθήσουμε, παρά τη θέλησή
μας.
Η αγάπη Του λοιπόν, μας έδωσε το αυτεξούσιο και με βάση αυτό ο άνθρωπος
επιλέγει πως θα βαδίσει τη ζωή του και κατά συνέπεια πού θα πάει η ψυχή
του όταν αυτή αποχωριστεί από το θνητό αυτό σώμα κατά το θάνατό του.
Έχουμε την επιλογή λοιπόν ως άνθρωποι, ελεύθερα χωρίς κανέναν
εξαναγκασμό (από υπέρμετρη αγάπη ο Θεός μας δίνει αυτή την ελευθερία)
είτε να βαδίσουμε στη ζωή αυτή με βάση το: "γενηθήτω το θέλημά Σου",
όπως λέμε στο "Πάτερ Ημών" που είναι προσευχή βγαλμένη από τα χείλη του
Ίδιου του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, οπότε θα απολαύσουμε την Αιώνια ζωή
και την αιώνια ευτυχία στη Βασιλεία των Ουρανών, είτε να παραβούμε το
θέλημα του Πατρός μας και να απομακρυνθούμε από Αυτόν που είναι η
αιώνια ευτυχία, άρα να παραδοθούμε από μόνοι μας στην αιώνια δυστυχία.
Κατά την ελεύθερη αυτή επιλογή μας να παραβούμε το θέλημα του Πατέρα
Θεού μας, ο Θεός θα μας δώσει κατά τη διάρκεια της ζωής μας διάφορα
μηνύματα με διάφορους τρόπους, ακόμη και μέσω θλίψεων και πόνου για να
συνειδητοποιήσουμε το δρόμο που επιλέξαμε και να επιστρέψουμε, αλλά δεν
μπορεί με τη βία να μας αναγκάσει να έλθουμε κοντά Του.
- 43 -
Οι δρόμοι είναι δύο (χωρίς να υπάρχει ενδιάμεσος):
1. Ο πρώτος οδηγεί στην ευτυχία που υπάρχει κοντά στο Θεό η οποία
θα είναι και αιώνια.
2. Ο δεύτερος οδηγεί στην δυστυχία που υπάρχει όταν είσαι μακριά
από το Θεό, όταν δηλαδή δε νοιώθεις την ευτυχία με το να είσαι
κοντά Του και επίσης αυτή η δυστυχία θα είναι αιώνια, χωρίς
δυνατότητα μετάνοιας και επιστροφής μετά το θάνατο του φυσικού
σώματός μας.
Φρικτή πραγματικά η σκέψη αυτή του "αιώνιου" σε ότι θα επιλέξουμε, αν

αυτό είναι η δυστυχία.
Η δυστυχία δεν είναι τιμωρία λόγω του οτι δεν επιλέξαμε την ευτυχία, αλλά
είναι όπως το σκοτάδι όταν δεν επιλέγεις το φως, είναι όπως το ψύχος όταν
δεν επιλέγεις τη θερμότητα.
Και στην κοσμική ζωή που ζούμε τώρα θα δούμε οτι δεν υπάρχει μονάδα
μέτρησης σκοταδιού, αλλά υπάρχει μονάδα μέτρησης φωτός, που σημαίνει
οτι όσο πιο λίγο φως έχεις, απλά τόσο περισσότερο σκοτάδι έχεις, δηλαδή το
μέτρο σύγκρισης είναι το φως.
Παρομοίως και με τη θερμότητα και το ψύχος, όπου μετριέται η θερμότητα
και όχι το ψύχος. Η λέξη «κρύο» χρησιμοποιείται για να περιγράψουμε την
απουσία της θερμότητας. Δεν μετράμε το κρύο - η θερμότητα είναι η
ενέργεια. Το ψύχος λοιπόν δεν είναι το αντίθετο της θερμότητας, αλλά η
απουσία της.
Αντίστοιχα λοιπόν και η δυστυχία είναι το άμεσο αποτέλεσμα της
απομάκρυνσής μας από την ευτυχία. Η ευτυχία είναι κοντά στο Θεό, άρα
μακριά από το Θεό είναι αναγκαστικά η δυστυχία. Κόλαση δηλαδή είναι η
απουσία του Παράδεισου.
Τα παραπάνω λοιπόν, σχετικά με την προσέγγισή μας στο Θεό Πατέρα μας
και την ευτυχία ή δυστυχία που νοιώθει κανείς, δεν είναι φιλοσοφήματα και
θεωρίες, αλλά είναι η πραγματικότητα, την οποία ένας Χριστιανός που ζει
καθημερινά τη ζωή της Εκκλησίας με επίγνωση, θέρμη και ζήλο, τη βιώνει
στην προσωπική του ζωή.
Εξάλλου οι χιλιάδες των Αγίων, ακόμη και των νέων εξ΄αυτών που σε κάθε
αιώνα υπάρχουν και θα συνεχίζουν να υπάρχουν και μέσω των θαυμάτων
που καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες, είναι η χειροπιαστή απόδειξη για το
οτι υπάρχει η ζωή μετά θάνατον, άρα δεν θα σταματήσουμε να υπάρχουμε
μετά τη φυσική απώλεια του σώματός μας.
- 44 -
Το που θα καταλήξει η ψυχή μας λοιπόν μετά το θάνατο του σώματος μας
είναι το πρώτο ερώτημα που πρέπει να θέσουμε στον εαυτό μας,
προκειμένου να ανακαλύψουμε τον πραγματικό σκοπό της ζωής μας πάνω
σε αυτή τη γη.
Οι ψυχές λοιπόν, αναλόγως της δικής μας βούλησης στην παρούσα ζωή που
ζούμε, μετά τον επίγειο αναπόφευκτο σωματικό επίγειο θάνατό μας και
αφού προηγηθεί η ανάσταση των σωμάτων μας κατά τη Δευτέρα Παρουσία,
(όπως λέμε στο Σύμβολο της Πίστεως: "Προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν καὶ
ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος") θα οδηγηθούν, μαζί με τα αναστημένα
σώματά μας τότε, ενώπιον της Κρίσης του Θεού.
Τα αναστημένα αυτά σώματα δεν θα μοιάζουν με τα παλιά, αλλά θα έχουν τις

ιδιότητες του Αναστημένου και Αναληφθέντος Ιησού Χριστού, δηλαδή δεν θα
έχουν ούτε ύλη, ούτε βάρος, ούτε θα καταλαμβάνουν όγκο και θέση στο
χώρο.
Κατόπιν τούτων λοιπόν έχουμε τις εξής επιλογές στο παρακάτω ερώτημα:
Που θα καταλήξει η ψυχή μετά τον επίγειο θάνατό μας;
 είτε θα οδηγηθούμε προς το Θεό για να συμμετέχουμε στην αιώνια

Βασιλεία Του, της απερίγραπτης και ασύλληπτης για τα τωρινά μας μάτια
ευτυχίας, όπως ο Ίδιος μας υποσχέθηκε, μέσω του Κυρίου ημών Ιησού
Χριστού και όπως οι Άγιοι μέσω των αιώνων μας το αποδεικνύουν διαρκώς.
Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν θα βρεθούμε σε μια κατάσταση όπου, όπως η
Εκκλησία μας εύχεται κατά την νεκρώσιμη ακολουθία: "ἔνθα οὐκ ἔστι
πόνος, οὐ λύπη, οὐ στεναγμός, ἀλλὰ ζωὴ ἀτελεύτητος" δηλαδή "εκεί όπου
δεν υπάρχει πόνος, λύπη, ή στεναγμός, αλλά ζωή ατελείωτη". Οδηγούμαστε
δηλαδή στον Παράδεισο, τον οποίο και θα απολαμβάνουμε αιωνίως, διότι
η ευτυχία είναι ευτυχία μόνο όταν έχει διάρκεια, διαφορετικά κάθε άλλη
παροδική δήθεν ευτυχία δεν είναι πραγματική, μιας και μετά το τέλος της
επέρχεται η θλίψη από την απώλειά της. Στην αιώνια Βασιλεία του Θεού
όμως η ευτυχία δεν θα έχει τέλος, γι αυτό και θα είναι η "πραγματική
ευτυχία".
 είτε θα οδηγηθούμε μακριά από το Θεό, όπου αυτή η απουσία του Θεού
και μόνο από τον άνθρωπο είναι ένα φρικτό βάσανο, διότι αφενός δεν θα
νοιώθουμε την απέραντη γαλήνη και ευτυχία που μας χαρίζει ο Θεός κοντά
Του, αλλά θα υποφέρουμε από το φρικτό σκοτάδι λόγω της απώλεια του
- 45 -
Θεού (όπως όταν κάποιος παραμένει στο απόλυτο ψύχος, μακριά από τη
θέρμη και ζεστασιά του σπιτιού του) και αφετέρου στην απέναντι αυτή όχθη
μας παραλαμβάνει ο πεπτωκότας άγγελος Εωσφόρος, ο διάβολος με το
τάγμα των δαιμόνων του και μας βασανίζει αιωνίως εις τον αιώνα τον
άπαντα με απίστευτη βαρβαρότητα. Οδηγούμαστε δηλαδή στην περίπτωση
αυτή στην αιώνια δυστυχία, την λεγόμενη αιώνια Κόλαση.
Και για τις δύο ανωτέρω περιπτώσεις, πέραν της διαβεβαίωσής μας από τον
Κύριό μας Ιησού Χριστό, έχουμε και μυριάδες θαυμάτων εις τους αιώνες της
Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, ακόμη και στις μέρες μας, που μας το
αποδεικνύουν.
Ποιός έξυπνος λοιπόν άνθρωπος θα επέτρεπε να γίνει αυτό το κακό
στον εαυτό του; να οδηγήσει δηλαδή την ψυχή του στην αιώνια καταδίκη
και την αιώνια δυστυχία;
Είμαστε τελικά τόσο έξυπνοι όσο νομίζουμε;
Μήπως πάσχουμε από μια μεγάλη ασθένεια που λέγεται τύφλωση και δεν
μπορούμε να αντιληφθούμε το Φως το Αληθινό, που ο Ίδιος ο Χριστός μας
χαρίζει, αλλά κατά τα άλλα νομίζουμε οτι προοδεύουμε διαρκώς, τόσο
ατομικά ο καθένας μας, όσο και παγκόσμια με την ανάπτυξη των επιστημών;
Είναι τόσο απλά τα πράγματα, διότι μας τα αποκάλυψε ο Ίδιος ο Δημιουργός
μας, ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός λέγοντας:
"..Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις
ὅπου κλέπται οὐ διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν" (Κατά Ματθαίον κεφ. 6,
στ. 19-20) δηλαδή: "...μη συσσωρεύετε για τον εαυτό σας θησαυρούς εδώ εις
τη γη, όπου ο σκόρος και η σκουριά καταστρέφουν και αφανίζουν και όπου οι
κλέπτες κάνουν διαρρήξεις και τους κλέβουν - αντίθετα, να μαζεύετε
θησαυρούς στον ουρανό, όπου δεν τους αφανίζουν ούτε ο σκόρος, ούτε η
σκουριά και όπου οι κλέπτες δεν κάνουν διαρρήξεις και δεν κλέπτουν..."
και επίσης μας είπε:

"...ἐμβλέψατε εἰς τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι οὐ σπείρουσιν οὐδὲ
θερίζουσιν οὐδὲ συνάγουσιν εἰς ἀποθήκας καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ
οὐράνιος τρέφει αὐτά· οὐχ ὑμεῖς μᾶλλον διαφέρετε αὐτῶν;"
(Κατά Ματθαίον κεφ. 6, στ. 26)
- 46 -
δηλαδή: "...παρατηρείστε τα πτηνά του ουρανού και δείτε οτι αυτά ούτε
σπέρνουν, ούτε θερίζουν, ούτε συγκεντρώνουν τροφές στις αποθήκες. Και
όμως ο Πατέρας σας ο Ουράνιος τα τρέφει. Εσείς δεν έχετε ασύγκριτα
μεγαλύτερη αξία από αυτά;..."
και πάλι είπε:

περιβαλώμεθα; πάντα γὰρ ταῦτα τὰ ἔθνη ἐπιζητεῖ· οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ
ὑμῶν ὁ οὐράνιος ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων. ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν
βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα
προστεθήσεται ὑμῖν..." (Κατά Ματθαίον κεφ. 6, στ. 31-33) δηλαδή: "...μην
κυριευθείτε λοιπόν ποτέ από την ανήσυχη μέριμνα λέγοντας τί θα φάμε; ή τι
θα πιούμε; ή τι θα ντυθούμε, διότι οι ειδωλολάτρες (που δεν γνωρίζουν τα
αιώνια αγαθά και τη στοργική πρόνοια του Θεού) επιζητούν αποκλειστικά και
μόνο αυτά τα φθαρτά αγαθά - διότι ο Πατέρας σας ο Ουράνιος γνωρίζει οτι
έχετε ανάγκη από όλα αυτά (και σαν πανάγαθος που είναι θα σας τα δώσει).
Να ζητάτε δε κατά πρώτον τη Βασιλεία του Θεού και την αρετή που θέλει
από εσάς ο Θεός (την επικράτηση του θελήματός του) και όλα αυτά τα επίγεια
αγαθά θα σας δοθούν (μαζί με τα ανεκτίμητα αγαθά της Βασιλείας των
Ουρανών)..."
Φυσικά λέγοντας ο Χριστός οτι "ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν" δεν

εννοεί το οτιδήποτε θα θελήσει η αχαλίνωτη θέληση του ανθρώπου να
αποκτήσει, δηλαδή σπατάλες, καταχρήσεις, πλούτη περιττά κλπ, διότι αυτά
δε συνάγουν με το θέλημα του Θεού. Μας το διαβεβαιώνει πάλι ο Χριστός
λέγοντας: "...ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι δυσκόλως πλούσιος εἰσελεύσεται εἰς
τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. πάλιν δὲ λέγω ὑμῖν, εὐκοπώτερόν ἐστι
κάμηλον διὰ τρυπήματος ῥαφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν
βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν..." (Κατά Ματθαίον κεφ. 19, στ. 23,24)
δηλαδή: "...αληθινά σας λέω οτι πολύ δύσκολα θα εισέλθει πλούσιος στη
Βασιλεία των Ουρανών. Και πάλι σας λέγω, είναι ευκολότερο να περάσει
καμήλα από την τρύπα μιας βελόνας, παρά ο πλούσιος να εισέλθει στη
Βασιλεία του Θεού.
Αυτή τη Βασιλεία των Ουρανών ο Θεός Πατέρας μας θα μας "χαρίσει", όχι
γιατί θα είμαστε πραγματικά άξιοι, αλλά γιατι θα έχουμε μετανοήσει και θα
έχουμε πιστέψει σε Αυτόν, ομολογώντας αυτή μας την πίστη σε κάθε στιγμή
της ζωής μας.
- 47 -
Και φυσικά η επιδίωξη για την είσοδό μας στη Βασιλεία του Ουρανών που
έχει ετοιμάσει ο Θεός για εμάς, πρέπει να ξεκινάει καταρχήν από την αγάπη
προς τον Θεό Πατέρα μας και από την τήρηση των Εντολών, η οποία και
αυτή έχει ως πρωταρχικό κίνητρο την αγάπη και την πίστη σε Αυτόν.
Διότι, ξαναθυμίζουμε, όταν ρωτήθηκε ο Ιησούς ποιά είναι η μεγαλύτερη

εντολή στο νόμο απάντησε:
ἐντολή. δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς
σεαυτόν. ἐν ταύταις ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται
κρέμανται..." (Κατά Ματθαίον κεφ. 22, στ. 37-40) δηλαδή: "...να αγαπάς τον
Κύριον και Θεόν σου με όλη την καρδιά σου και με όλη την ψυχή σου και με όλη
τη διάνοιά σου. Αυτή είναι η πρώτη και μεγάλη εντολή. Δεύτερη δε εντολή,
όμοια με αυτήν: να αγαπάς τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου. Επάνω σε
αυτές τις δύο εντολές όλος ο νόμος και οι προφήτες στηρίζονται.”
Ο Άγιος Νεκτάριος είπε σχετικά με το σκοπό της ζωής: "Σκοπός της ζωής μας
είναι να γίνουμε τέλειοι και Άγιοι. Να αναδειχθούμε παιδιά του Θεού και
κληρονόμοι της Βασιλείας των Ουρανών. Ας προσέξουμε μήπως για χάρη της
παρούσας ζωής, στερηθούμε τη μέλλουσα, μήπως, από τις βιοτικές φροντίδες
και μέριμνες, αμελήσουμε τον πραγματικό σκοπό της ζωής μας".
Φυσικά ποτέ δεν μπορούμε να φθάσουμε την τελειότητα, διότι τέλειος είναι
μόνο ο Θεός. Η επίγνωση όμως της αμαρτωλότητάς μας, η μετάνοιά μας, η
πίστη μας στον Ιησού Χριστό καθώς και ο πόθος μας για να διορθώσουμε τον
εαυτό μας, να αποβάλουμε τα πάθη μας και να προσεγγίζουμε από αγάπη
όλο και περισσότερο το Θεό Πατέρα μας είναι αυτό που θα μας σώσει τελικά
και θα μας καταδείξει κληρονόμους της Βασιλείας των Ουρανών.
Διότι ας μη ξεχνάμε το λόγο του Χριστού, ο οποίος μας τόνισε:
"οὐκ ἦλθον καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν."

(Κατά Μάρκον κεφ.2, στ.17) δηλαδή: "δεν ήλθα στον κόσμο για να καλέσω
τους δικαίους, αλλά τους αμαρτωλούς σε μετάνοια"
Ποιοί θα είναι όμως οι κληρονόμοι αυτής της "μακαριότητας", της απόλυτης,

αμέριμνης και αιώνιας δηλαδή ευτυχίας στη Βασιλεία των Ουρανών;
- 48 -
Μας μιλάει λοιπόν ο Χριστός μας στους "Μακαρισμούς" (Κατά Ματθαίον

κεφ.5, στ.3-12) λέγοντας:
"μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν

οὐρανῶν"
δηλαδή: "μακάριοι και τρισευτυχισμένοι είναι εκείνοι, που συναισθάνονται
ταπεινά την πνευματική φτώχεια τους (και εξαρτούν τον εαυτό τους με
ταπείνωση και πίστη από το Θεό), διότι δική τους είναι η Βασιλεία των
Ουρανών"
"μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακλήθησονται"

δηλαδή: "μακάριοι είναι όσοι πενθούν (για τις αμαρτίες τους και για το κακό
που επικρατεί στον κόσμο) διότι αυτοί θα παρηγορηθούν από το Θεό"
"μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσι τὴν γῆν"

δηλαδή: "μακάριοι είναι οι πράοι, που συγκρατούν το θυμό τους, διότι αυτοί
θα λάβουν ως κληρονομιά τη νέα γη της επαγγελίας, τη Βασιλεία των
Ουρανών"
"μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοὶ

χορτασθήσονται"
δηλαδή: "μακάριοι όσοι πεινούν και διψούν για να αποκτήσουν οι ίδιοι, να
επικρατήσει δε και στον κόσμο η δικαιοσύνη και η αρετή, διότι αυτοί θα
χορτάσουν"
"μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται"

δηλαδή: "μακάριοι οι ευσπλαχνικοί και ελεήμονες, που συμπονούν και ελεούν
τον πάσχοντα, διότι αυτοί θα ελεηθούν πλούσια από το Θεό"
"μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται"

δηλαδή: "μακάριοι όσοι έχουν καθαρή και αμόλυντη την καρδιά, διότι αυτοί θα
δουν το Θεό στη δόξα Του"
"μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται"

δηλαδή: "μακάριοι όσοι έχουν ειρήνη μέσα τους και προσπαθούν να
ειρηνεύουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, διότι αυτοί θα ανακηρυχθούν,
εμπρός στον Ουράνιο και επίγειο κόσμο, υιοί του Θεού"
- 49 -
"μακάριοι οἱ δεδιωγμένοι ἕνεκεν δικαιοσύνης, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ

βασιλεία τῶν οὐρανῶν"
δηλαδή: "μακάριοι όσοι έχουν διωχθεί εξαιτίας της αρετής και της πίστης τους,
διότι σε αυτούς ανήκει η Βασιλεία των Ουρανών"
"μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι καὶ εἴπωσι πᾶν
πονηρὸν ῥῆμα καθ᾿ ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ"
δηλαδή: "μακάριοι είστε, όταν σας εμπαίξουν και σας υβρίσουν οι άνθρωποι,
και σας διώξουν και ψευδόμενοι, πουν παντός είδους κακολογία και κατηγορία
εναντίον σας, επειδή πιστεύετε σε μένα"
"χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς·

οὕτω γὰρ ἐδίωξαν τοὺς προφήτας τοὺς πρὸ ὑμῶν"
δηλαδή: "Χαίρετε και γεμίστε από αγαλλίαση, διότι η ανταμοιβή σας στους
Ουρανούς θα είναι μεγάλη και ανυπολόγιστη - έτσι κατεδίωξαν και τους
Προφήτες, τους οποίους ο Θεός είχε στείλει ενωρίτερα από σας, και οι οποίοι,
μέσω των διωγμών που υπέστησαν, είναι μακάριοι"
Από τα λόγια αυτά του Χριστού καταλαβαίνουμε οτι ο δρόμος προς την
μακαριότητα και την ευτυχία στη Βασιλεία των Ουρανών δεν είναι εύκολος.
Είναι ένας δρόμος αγώνα, θλίψης, αλλά συνάμα και χαράς, είναι ένας δρόμος
χαρμολύπης: "πενθοῦντες" τώρα, "χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε" μετά. Είναι
αγώνας ενάντια στον κακό μας εαυτό, ενάντια στην αμαρτία και στα πάθη
μας.
Δύσκολο βέβαια να ξεριζώσουμε τα πάθη μας, θα πονέσουμε θα πενθήσουμε,
θα ταπεινωθούμε για να βγάλουμε, για παράδειγμα, τον εγωισμό και το θυμό
από μέσα μας και να αποκτήσουμε ταπείνωση και πραότητα, αλλά ο Χριστός
μας υπόσχεται οτι θα είμαστε "μακάριοι", μας υπόσχεται δηλαδή απέραντη
ευτυχία, που επειδή θα είναι αιώνια, θα είναι και η πραγματική.
Αυτή τη θλίψη που μετά ξεχνιέται γιατι έρχεται η χαρά, μας θυμίζει αλλού ο
Χριστός μας λέγοντας:
"ἡ γυνὴ ὅταν τίκτῃ, λύπην ἔχει, ὅτι ἦλθεν ἡ ὥρα αὐτῆς· ὅταν δὲ γεννήσῃ
τὸ παιδίον, οὐκέτι μνημονεύει τῆς θλίψεως διὰ τὴν χαρὰν ὅτι ἐγεννήθη
ἄνθρωπος εἰς τὸν κόσμον"
(Κατά Ιωάννην κεφ.16, στ.21)
δηλαδή: "όταν η γυναίκα είναι να γεννήσει, υποφέρει πολύ, γιατί ήρθε η ώρα
των πόνων της, όταν όμως γεννήσει το παιδί, ξεχνάει πια τους πόνους, από τη
χαρά της που έφερε έναν άνθρωπο στον κόσμο".
- 50 -
Έτσι κι εμείς, μέσα από το δρόμο του Χριστού, θα ξαναγεννηθούμε, θα

πονέσουμε, τσακίζοντας τα πάθη μας, για να γίνουμε νέοι άνθρωποι, αλλά
στο τέλος όλες οι θλίψεις μας θα ξεχαστούν, ζώντας την αιώνια ευτυχία
κοντά στο Θεό Πατέρα μας.
Στον αγώνα μας αυτό πρέπει να γνωρίζουμε δε, οτι θα είμαστε αντιμέτωποι
καθημερινά με τις δυνάμεις του σκότους, με το διάβολο, σε έναν αόρατο
πνευματικό και πραγματικό πόλεμο, θα σηκώνουμε το δικό μας σταυρό κι
εμείς, αλλά αυτό δε σημαίνει οτι θα απελπιζόμαστε, διότι κοντά στην
Εκκλησία και τα Ιερά Μυστήρια, ο Χριστιανός δεν έχει τίποτε να φοβηθεί.
Αγωνιζόμενοι λοιπόν πνευματικά για να εξαλείψουμε τα πάθη μας, θα

ανεβαίνουμε σταδιακά στην κλίμακα των αρετών, (σύμφωνα και με τον
Άγιο Ιωάννη το Σιναΐτη), σε αυτή τη σκάλα δηλαδή που οδηγεί στο Θεό,
αντιμέτωποι όμως με τους δαίμονες που θέλουν κάθε ώρα και στιγμή να
διακόψουν αυτή την ανοδική μας πορεία.
Κι ο αγώνας μας αυτός θα είναι διαρκής, μέχρι και την τελευταία ημέρα και
ώρα της ζωής μας, οπότε και θα παραδώσουμε την ψυχή μας στον Κύριό μας
Ιησού Χριστό.
Η κλίμακα των αρετών
- 51 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ-Β 
Εισαγωγή στον Πνευματικό Αγώνα
O άνθρωπος αγωνίζεται καθημερινά για να καλύψει διάφορες βιοτικές και

άλλες ανάγκες και όλη του η ζωή είναι ένας διαρκής αγώνας. Από την ώρα
που ξυπνάει μέχρι την ώρα που κοιμάται ασχολείται διαρκώς με διάφορες
μέριμνες που αποσκοπούν στην κάλυψη των αναγκών που ο κάθε άνθρωπος
έχει ορίσει για τον εαυτό του. Ανάλογα δηλαδή με τι έχουμε θέσει ως στόχο
της ζωής μας θα είναι και οι καθημερινές μας ενέργειες και πράξεις.
Αν όμως, όπως αναλύσαμε και στην προηγούμενη ενότητά μας στο «σκοπό
της παρούσας ζωής» συνειδητοποιήσουμε οτι ο σκοπός του ανθρώπου είναι
η θέωσή του και η σωτηρία της ψυχής του, τότε μήπως θα πρέπει να
αλλάξουμε τη μορφή του καθημερινού μας αγώνα και να αρχίσουμε να
αγωνιζόμαστε γι αυτήν την επιμέλεια της ψυχής μας, ώστε να την
προετοιμάσουμε και να τη διαμορφώσουμε κατάλληλα ώστε όταν θα
κλείσουμε τα γήινα μάτια μας να οδηγηθούμε κοντά στην αγκαλιά του Θεού;
Αυτός λοιπόν ο νέος αγώνας για την επιμέλεια της ψυχής μας και την
ανύψωσή της προς το Θεό Πατέρα μας είναι ο λεγόμενος Πνευματικός
αγώνας, στον οποίο πρέπει να γνωρίζουμε οτι έχουμε έναν και μοναδικό
εχθρό που αντιτάσσεται σε κάθε τι καλό κάνουμε για τη σωτηρία της ψυχής
μας και αυτός είναι ο διάβολος.
Θα αναρωτηθεί κάποιος εδώ όμως, οτι είναι παράλογο να πάψουμε να

ασχολούμαστε με τις βιοτικές μέριμνες και να ασχολούμαστε μόνο με τη
σωτηρία της ψυχής μας, διότι πώς θα επιβιώσουμε σε αυτή τη ζωή;
Όμως και εδώ έρχεται ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός και μας λέει, όπως
αναφέραμε ξανά και αλλού:
προστεθήσεται ὑμῖν" (Κατά Ματθαίον κεφ. 6, στ. 31-33)
δηλαδή: "...μην κυριευθείτε λοιπόν ποτέ από την ανήσυχη μέριμνα λέγοντας τί
θα φάμε; ή τι θα πιούμε; ή τι θα ντυθούμε, διότι οι ειδωλολάτρες (που δεν
γνωρίζουν τα αιώνια αγαθά και τη στοργική πρόνοια του Θεού) επιζητούν
αποκλειστικά και μόνο αυτά τα φθαρτά αγαθά - διότι ο Πατέρας σας ο
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ
Ουράνιος γνωρίζει οτι έχετε ανάγκη από όλα αυτά (και σαν πανάγαθος που
είναι θα σας τα δώσει). Να ζητάτε δε κατά πρώτον τη Βασιλεία του Θεού
και την αρετή που θέλει από εσάς ο Θεός (την επικράτηση του θελήματός του)
και όλα αυτά τα επίγεια αγαθά θα σας δοθούν (μαζί με τα ανεκτίμητα αγαθά
της Βασιλείας των Ουρανών)".
και αλλού πάλι λέει:
"καὶ περὶ ἐνδύματος τί μεριμνᾶτε; καταμάθετε τὰ κρῖνα τοῦ ἀγροῦ
πῶς αὐξάνει· οὐ κοπιᾷ οὐδὲ νήθει· λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι οὐδὲ Σολομὼν ἐν
πάσῃ τῇ δόξη αὐτοῦ περιεβάλετο ὡς ἓν τούτων."
(Κατά Ματθαίον κεφ.6, στ.28, 29)
δηλαδή: "περί του ενδύματος γιατί φροντίζετε με τόση ανησυχία και αγωνία;
Παρατηρείστε με προσοχή τα άνθη του αγρού, πώς φυτρώνουν και πώς
αυξάνουν - ούτε κοπιάζουν ούτε γνέθουν. Κι όμως σας λέγω τούτο, οτι ούτε ο
Σολομών (με όλη του τη βασιλική μεγαλοπρέπεια και δόξα) δε φόρεσε ποτέ
ένα τόσο περίλαμπρο ένδυμα σαν αυτό με το οποίο περιβάλλεται ένα από αυτά
τα (ταπεινά) άνθη".
"Εἰ δὲ τὸν χόρτον τοῦ ἀγροῦ, σήμερον ὄντα καὶ αὔριον εἰς κλίβανον
βαλλόμενον, ὁ Θεὸς οὕτως ἀμφιέννυσιν, οὐ πολλῷ μᾶλλον ὑμᾶς,
ὀλιγόπιστοι;" (Κατά Ματθαίον κεφ.6, στ.30)
δηλαδή: "εάν ο Θεός ντύνει με τόση λαμπρότητα τα χορτάρια του αγρού, που
σήμερα υπάρχουν και αύριο ρίχνονται στο φούρνο, δε θα ενδύσει πολύ
περισσότερο εσάς ολιγόπιστοι;
Μας διαβεβαιώνει λοιπόν ο Χριστός οτι δεν είναι δυνατό να μας

εγκαταλείψει και να σταματήσει να καλύπτει τις βιοτικές μας ανάγκες, τις
οποίες γνωρίζει πολύ καλά οτι χρειαζόμαστε, ιδιαίτερα εμάς τους
ανθρώπους που είμαστε το μεγαλύτερο σε αξία δημιούργημά Του.
Και μάλιστα μας χαρακτηρίζει "ολιγόπιστους" θέλοντας να δείξει οτι όλα
είναι θέμα πίστης δηλαδή εμπιστοσύνης (εν-πίστη) προς το Θεό Πατέρα μας.
Άρα, αν όλες μας τις μέριμνες τις αφήσουμε σε Αυτόν, υπάρχει περίπτωση να
μας εγκαταλείψει; Αυτό βέβαια δε σημαίνει οτι θα πάψουμε να
αγωνιζόμαστε και για τα βιοτικά αγαθά, αλλά σημαίνει οτι ο Θεός Πατέρας
μας θα μας δώσει όλα εκείνα τα βιοτικά αναγκαία αγαθά (την τροφή μας, το
ρουχισμό μας κλπ) ώστε να μπορούμε να αγωνιζόμαστε για τα πνευματικά
αγαθά, αρκεί εμείς να έχουμε καθορίσει τις προτεραιότητες στη ζωή μας με
βάση τα λόγια του Κυρίου μας (χαρακτηριστικά τονίζει ο Χριστός τη λέξη του
"πρώτου", δηλαδή της προτεραιότητας):
- 53 -
Συμπέρασμα: οι προτεραιότητες στη ζωή μας
 "ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην

αὐτοῦ" (Κατά Ματθαίον κεφ. 6, στ. 33)
 "ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν

ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου. αὕτη ἐστὶ πρώτη καὶ
μεγάλη ἐντολή." (Κατά Ματθαίον κεφ. 22, στ. 37,38)
 "δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς

σεαυτόν." (Κατά Ματθαίον κεφ. 22, στ. 39)
Όταν αυτά τα έχουμε θέσει ως προτεραιότητα στη ζωή μας, τότε θα δούμε
να γίνονται τα θαύματα στην καθημερινότητά μας και από εκεί που δεν το
περιμένουμε, πάντα κάτι θα συμβαίνει και ο Θεός θα παρεμβαίνει και δε θα
μας εγκαταλείπει, δίδοντάς μας κάθε φορά τα βασικά βιοτικά αγαθά μας για
να ζήσουμε. Αυτό το ζουν οι Χριστιανοί που αγωνίζονται πραγματικά
πνευματικά και δεν είναι θεωρίες.
Ο Θεός βέβαια “τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς
καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους” (Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.45)
που σημαίνει ότι αγαθά και ευεργεσίες του Θεού δέχονται όλοι οι άνθρωποι
στη ζωή τους, ακόμη και στην προσωπική. Ο Θεός τα στέλνει όλα αυτά και
αναμένει από εμάς τα παιδιά Του να τα εκτιμήσουμε, να Τον ευχαριστήσουμε
και να Τον δοξάσουμε για να μας δώσει ακόμη περισσότερα και μάλιστα να
μας χαρίσει την αιώνια ευτυχία στη Βασιλεία των Ουρανών.
Όλοι λοιπόν δεχόμαστε ευεργεσίες στη ζωή αυτή, με τον ένα ή τον άλλο
τρόπο, αφού “ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν” (Ιωάννου Α’ κεφ.4, στ.8) .
Σε ποιούς όμως θα δοθεί αυτή η αιώνια ευτυχία; “δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ
πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ
καταβολῆς κόσμου” (Κατά Ματθαίον κεφ.25, στ.34)
Και αν κάποιες φορές ο Θεός μας στερεί κάποια από αυτά τα βασικά αγαθά,
(περιπτώσεις πείνας, εθνικών καταστροφών κλπ), τότε αν κοιτάξουμε
βαθύτερα, θα δούμε οτι είναι πάλι για το συμφέρον της ψυχής μας και αυτό,
ώστε να ενδυναμωθεί η πίστη μας, την οποία ίσως κάπου χάσαμε, ώστε όταν
κατόπιν ενδυναμωθούμε πνευματικά με την προσευχή μας να ξανανιώσουμε
πάλι τις ευεργεσίες του Θεού προς εμάς, αλλά με πίστη προς Αυτόν και
μόνο, ως Ζωοδότη των πάντων και όχι προς τον εαυτό μας.
- 54 -
Αν όμως δεν είναι οι προτεραιότητες μας οι προηγούμενες, αν δηλαδή δεν

είναι πρώτη μας σκέψη ο Κύριος και η αγάπη μας προς αυτόν και η
μελλοντική Βασιλεία Του και εάν νοιαζόμαστε για περισσότερα αγαθά και
πλούτη, πλην των πραγματικά αναγκαίων, και μάλιστα εις βάρος του
πλησίον μας, τότε να μην ξεχνάμε τα λόγια του Χριστού μας οτι:
 "δυσκόλως πλούσιος εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν"
(Κατά Ματθαίον κεφ.19, στ.23)
και ακόμη να θυμόμαστε τον εξής λόγο Του:
 "Πᾶς οὖν ὅστις ὁμολογήσει ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων,
ὁμολογήσω κἀγὼ ἐν αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν
οὐρανοῖς. ὅστις δ᾿ ἂν ἀρνήσηταί με ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων,
ἀρνήσομαι αὐτὸν κἀγὼ ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν
οὐρανοῖς"
(Κατά Ματθαίον κεφ. 10, στ.32,33)
δηλαδή "ο καθένας που (με πίστη και θάρρος, χωρίς να φοβάται
διωγμούς) θα με ομολογήσει (σωτήρα και Θεό του) μπροστά στους
ανθρώπους, θα τον ομολογήσω κι εγώ μπροστά στον Ουράνιο Πατέρα μου
ως δικό μου - όποιος όμως με αρνηθεί μπροστά στους ανθρώπους, θα τον
αρνηθώ κι εγώ (να τον παραδεχθώ ως δικό μου) μπροστά στον Ουράνιο
Πατέρα μου"
Αυτή η ομολογία είναι που πηγάζει από την αγάπη μας προς τον Θεό
Πατέρα μας, που είναι η πρώτη προτεραιότητα στη ζωή μας.
Τέλος να θυμόμαστε και τον εξής λόγο του Χριστού μας:
 "καὶ ὃς οὐ λαμβάνει τὸν σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθεῖ ὀπίσω μου,
οὐκ ἔστι μου ἄξιος" (Κατά Ματθαίον κεφ. 10, στ.38)
δηλαδή "όποιος δεν παίρνει το σταυρό του (δεν παίρνει σταθερά την
απόφαση να υποστεί κάθε ταλαιπωρία, ακόμη και σταυρικό θάνατο για
την πίστη του σε μένα) και δεν με ακολουθεί (ως αρχηγό και υπόδειγμά
του), δεν είναι άξιος για μένα."
Σταυρός είναι κάθε δυσκολία που θα αντιμετωπίζουμε στον πνευματικό μας
αγώνα καθημερινά, με δεδομένο οτι έχουμε αντιμέτωπο το διάβολο και το
τάγμα αυτού, τους δαίμονες, που ως αόρατοι εχθροί θα μάχονται εναντίον
μας καθημερινά.
Αλλά όταν εμείς στρεφόμαστε στο Χριστό και με πίστη και προσευχή
απευθυνόμαστε σε Αυτόν, σε Αυτόν που με το δικό Του Σταυρό σήκωσε όλες
τις αμαρτίες του κόσμου και τις ξέπλυνε με το Τίμιο Αίμα Του, τότε αυτός ο
σταυρός που εμείς θα σηκώνουμε για χάρη Του, από αγάπη προς Αυτόν, θα
είναι λυτρωτικό εφόδιο για εμάς και δρόμος για τη δική μας σωτηρία.
- 55 -
Δηλαδή οι θλίψεις, και οι δοκιμασίες που θα επιτρέψει ο Θεός στη ζωή μας
και κάθε άλλη δυσκολία που θα αντιμετωπίσουμε στον πνευματικό μας
αγώνα για την καταπολέμηση των παθών μας και την απόκτηση των
αρετών, θα είναι ο δικός μας σταυρός σε αυτή τη ζωή.
Πρέπει όμως να γνωρίζουμε, όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας οτι ο
Κύριος μας επιτρέπει στον καθένα μας ξεχωριστά να σηκώσουμε αυτό
το σταυρό τον οποίο αντέχουμε, ο οποίος είναι μοναδικός ειδικά για
εμάς προσωπικά.
Άρα θα πρέπει να τον δεχόμαστε αγόγγυστα χωρίς διαμαρτυρία και να
ζητάμε από το Θεό με την προσευχή μας να μας δίνει τη δύναμη να τον
αντέξουμε, αλλά με εμπιστοσύνη στο Θεό οτι αυτός ο σταυρός μας θα
μας οδηγήσει στη σωτηρία μας.
Αν το ψωμί είχε φωνή, τότε πριν μπει στο φούρνο θα διαμαρτυρόταν οτι δεν
αντέχει τη φωτιά. Όμως αν δεν υπήρχε το ψήσιμο, το ψωμί θα ήταν
ακατάλληλο για να φαγωθεί. Έτσι πρέπει να σκεφτόμαστε κι εμείς στον
πνευματικό αγώνα που επιλέγουμε να διαβούμε.
Ο πνευματικός αγώνας λοιπόν είναι η καθημερινή μάχη ενάντια στην

αμαρτία, ενάντια στα Πάθη μας, (όπως αναφέρονται στη σχετική ενότητα),
και ο συνεχής αόρατος πόλεμος με τις δυνάμεις του διαβόλου. Η μάχη αυτή
όμως στέφεται στο τέλος με την απόκτηση των Αρετών, οι οποίες θα μας
οδηγήσουν στη Βασιλεία των Ουρανών εν ημέρα κρίσης, που είναι και ο
σκοπός της παρούσας ζωής μας.
Προσοχή όμως
Τις συμβουλές που αρμόζουν στον δικό του πνευματικό αγώνα, ο
κάθε Χριστιανός τις δέχεται μόνο από τον Πνευματικό του
Πατέρα.
Γι αυτό η εύρεση του Πνευματικού είναι η πρώτη κίνηση κάθε
Ορθόδοξου Χριστιανού, που θέλει να ξεκινήσει τον πνευματικό αγώνα
στη ζωή του.
Διαφορετικά είναι σίγουρος ο κίνδυνος της πλάνης από το διάβολο,
όταν ξεκινάει κάποιος μόνος του, όσο μεγάλη προθυμία και να νομίζει οτι
έχει, διότι ο διάβολος, ως πνευματικός μας εχθρός, έχει εμπειρία στην
εξαπάτηση των ανθρώπων αιώνες τώρα, μέσα από εκατομμύρια
ανθρώπους, γι αυτό είναι απαραίτητη η καθοδήγηση ενός έμπειρου και
διακριτικού Πνευματικού Πατέρα.
- 56 -
Στο βιβλίο αυτό και αμέσως παρακάτω υπάρχουν 3 στάδια προσέγγισης του
Πνευματικού Αγώνα και της βίωσης της Ορθόδοξης Πνευματικής ζωής, του
αγώνα αυτού που θα πρέπει να βάλουμε στη ζωή μας καθημερινά, αν
θέλουμε να είμαστε συνειδητοποιημένοι Χριστιανοί Ορθόδοξοι,
αποβάλλοντας κάθε χλιαρότητα που είχαμε έως τώρα.
Συγκεκριμένα, μετά την εισαγωγή στον Πνευματικό Αγώνα που αναφέρθηκε

ακριβώς πρωτύτερα, ακολουθούν τα εξής:
Πνευματικός Αγώνας και Ορθόδοξη Πνευματική ζωή

1
Εν συντομία
Είναι η αμέσως επόμενη ενότητα στο παρόν Κεφάλαιο Β και είναι μια
σύντομη περιγραφή η οποία περιλαμβάνει ΚΑΡΤΕΛΕΣ και κείμενο μετά από
αυτές, σχεδιασμένες έτσι ώστε πολύ γρήγορα να ενημερωθεί ο αναγνώστης
για το περιεχόμενο των αναλυτικών ενοτήτων που υπάρχουν στο κεφάλαιο
Γ’ του βιβλίου.
Τα γνωρίσματα του Πνευματικού Αγώνα και της Ορθόδοξης

2 Πνευματικής ζωής
Στο παρόν Κεφάλαιο Β επίσης, μετά την προηγούμενη ενότητα που

αναφέρθηκε και πριν διαβάσει κανείς την αναλυτική παρουσίαση στο
Κεφάλαιο Γ΄, μπορεί από την ενότητα αυτή να προσεγγίσει ακόμη
περισσότερο με μια εκτενέστερη περιγραφή την ουσία του Πνευματικού
αγώνα και της Πνευματικής ζωής.
Πνευματικός Αγώνας και Ορθόδοξη Πνευματική ζωή

3
Αναλυτικά
Είναι το Κεφάλαιο Γ’ στο οποίο γίνεται μια αναλυτική περιγραφή για τον
Πνευματικό αγώνα και την Πνευματική ζωή, όπως αναφέρονται στις δέκα
μεγάλες υποενότητες του κεφαλαίου αυτού.
Και στις 3 αυτές περιπτώσεις επαναλαμβάνονται τα βασικά θέματα του
Πνευματικού Αγώνα και της Ορθόδοξης Πνευματικής Ζωής, με την
ανάλογη ανάλυση κάθε φορά.
Παρά την επανάληψη, θεωρήθηκε απαραίτητο να αναφερθούν με τον
τρόπο αυτό για να γίνει πιο κατανοητό σε βάθος το νόημά τους, αλλά και
για να έχει μια σφαιρική εικόνα ο αναγνώστης για το τί πρόκειται να
ακολουθήσει στη συνέχεια του βιβλίου κατά την ανάγνωσή του.
- 57 -

Πνευματικός Αγώνας και Ορθόδοξη Πνευματική ζωή - Εν συντομία
Εισαγωγή
Ο άνθρωπος, εκτός από το φθαρτό σώμα, έχει και ψυχή η οποία είναι αθάνατη.
Απόδειξη αυτού είναι οι χιλιάδες των Αγίων μας, τη βοήθεια και την παρουσία
των οποίων, βιώνουν καθημερινά πολλοί άνθρωποι. Ενώ όμως φροντίζουμε το
σώμα μας, έχουμε παραμελήσει την ψυχή μας και δεν επιζητάμε την ένωσή μας
με το Θεό Πατέρα μας και την Αιώνια ζωή στη Βασιλεία Του. Θεωρούμε επίσης
οτι καταφέρνουμε τα πάντα μόνοι μας, ενώ ο Χριστός μας είπε: "χωρὶς ἐμοῦ οὐ
δύνασθε ποιεῖν οὐδέν». Βγάλαμε λοιπόν το Χριστό από τη ζωή μας, με
αποτέλεσμα την πνευματική κρίση και ως συνέπεια αυτής και την οικονομική.
Ο φιλεύσπλαχνος Θεός Πατέρας μας όμως μας περιμένει να επιστρέψουμε
μετανοημένοι, επιζητώντας την Αιώνια ζωή στη Βασιλεία Του. Ας ξεκινήσουμε
λοιπόν τον Πνευματικό Αγώνα της επιστροφής μας σήμερα, όσο έχουμε
ακόμη χρόνο να αγωνιστούμε, πριν να είναι αργά.
Ξερίζωμα Παθών
Με καθημερινή προσπάθεια και κοντά στην Εκκλησία, επιζητάμε μέσω του
αγώνα μας, τη Χάρη του Κυρίου μας για να συνειδητοποιήσουμε καταρχήν και
να αποβάλλουμε σταδιακά όλα τα κακά χαρακτηριστικά του εαυτού μας, όπως
εγωισμός, υπερηφάνεια, φθόνος, φιλαργυρία, θυμός, φιληδονία,
γαστριμαργία, πορνεία (σαρκικά πάθη), ακηδία (απροθυμία και αμέλεια για
κάθε πνευματικό έργο), το ψέμα, κλπ, όλα αυτά δηλαδή που μας οδηγούν στην
αμαρτία έναντι του Θεού καθημερινά, αντικαθιστώντας αυτά τα Πάθη με τις
αντίστοιχες Αρετές. Ο δρόμος είναι δύσκολος και η συνήθεια κακός σύμμαχος,
αλλά κοντά στην Εκκλησία και στα Ιερά Μυστήρια και με την καθοδήγηση του
Πνευματικού Πατέρα που κάθε Ορθόδοξος Χριστιανός οφείλει να έχει (η
εύρεση του οποίου αποτελεί 1η κίνηση στον πνευματικό αγώνα), ο Θεός δίνει
τη Χάρη του, "χαρίζοντας" τη λύτρωση από τα πάθη σε όσους αγωνίζονται.
Καλλιέργεια Αρετών
Ο αγώνας μας για το ξερίζωμα των Παθών, μας οδηγεί στην σταδιακή
αντικατάσταση τους με Αρετές, όπως η ταπείνωση αντί για το πάθος του
εγωισμού και υπερηφάνειας, η αγάπη αντί για το φθόνο, η ελεημοσύνη αντί
για τη φιλαργυρία, η μακροθυμία αντί για την οργή, η νηστεία αντί για τη
γαστριμαργία, η σωφροσύνη αντί για την πορνεία, η προσευχή αντί για την
ακηδία κλπ. Χρειάζεται καθημερινός και επίπονος αγώνας, έχοντας ως πρώτη
αρετή τη διάκριση (ως προϋπόθεση κάθε άλλης αρετής), τη δυνατότητα
δηλαδή να διακρίνουμε κάθε φορά ποιό είναι το θέλημα του Θεού. Οφείλουμε
όμως να γνωρίζουμε πως ό,τι κατορθώνουμε με τον αγώνα μας είναι
αποτέλεσμα της Χάρης του Θεού (δώρο δηλαδή), γι αυτό δεν πρέπει ποτέ να
υπερηφανευόμαστε, διότι αυτό δηλώνει οτι δεν έχουμε την κορυφαία αρετή
της ταπείνωσης, επομένως ότι αγώνα κάναμε, τον χάσαμε με την υπερηφάνεια.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ ΕΝ ΣΥΝΤΟΜΙΑ
Εκκλησιασμός
Αν θέλουμε να επικοινωνούμε με το Θεό Πατέρα μας και να δεχόμαστε τη Χάρη
Του, τότε ο Εκκλησιασμός μας πρέπει να είναι τακτικός, οπωσδήποτε και κάθε
Κυριακή (ημέρα αφιερωμένη στον Κύριο - εξού και το όνομα Κυριακή - γι αυτό
επίσης πρέπει να αποφεύγουμε την εργασία την ημέρα αυτή). Κατά τον
εκκλησιασμό και ιδιαίτερα στη Θεία Λειτουργία (ακόμη περισσότερο όταν
μετέχουμε στη Θεία Κοινωνία) λαμβάνουμε τη Χάρη του Θεού στη ζωή μας,
ενισχύοντας τον Πνευματικό μας Αγώνα. Φροντίζουμε επίσης να
εκκλησιαζόμαστε στις μεγάλες Εορτές της Εκκλησίας μας, αλλά και καθημερινά
σε πρωινές Ακολουθίες, (Όρθρος και Θεία Λειτουργία), στον Εσπερινό το
απόγευμα, ή σε κατανυκτικές Ιερές Αγρυπνίες το βράδυ. Μέσα στην Εκκλησία
δοξάζουμε και προσευχόμαστε στο Θεό Πατέρα μας, γνωρίζοντας οτι η δύναμη
της κοινής προσευχής είναι κατά πολύ ανώτερη από την ατομική, όπως μας
έχει πει ο ίδιος ο Χριστός, αλλά και συμμετέχουμε στα Ιερά Μυστήρια, όπως η
Εξομολόγηση, η Θεία Κοινωνία και το Ιερό Ευχέλαιο.
Μετάνοια - Εξομολόγηση
Πρώτη Εντολή στην Αγία Γραφή είναι να αγαπήσουμε το Θεό Πατέρα μας με
όλη την καρδιά μας και την ψυχή μας και δεύτερη, όμοια της πρώτης, να
αγαπήσουμε τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας. Για να γίνει όμως αυτό
πρέπει να έλθουμε στο δρόμο του Χριστού μετανοημένοι και αποφασισμένοι να
αποβάλουμε τον κακό μας εαυτό. Ο Χριστός, όπως ο ίδιος μας είπε, ήλθε στον
κόσμο για να καλέσει "ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν" (Κατά Λουκάν, κεφ.5, στ.32),
γι αυτό μας παρέδωσε ο ίδιος το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, ως
φιλεύσπλαχνος που είναι, διαγράφοντάς μας τις αμαρτίες μας, όταν με
ειλικρίνεια και συντριβή καρδιάς μετανοούμε και τις εξομολογούμαστε στον
Πνευματικό μας Πατέρα. Δεν πρέπει όμως να απελπιζόμαστε εάν ξαναπέσουμε
στην ίδια αμαρτία, αλλά να ερχόμαστε πάλι στην Εξομολόγηση, στο "λουτρό
της ψυχής" (αρκεί να μη γίνεται αυτό με πονηριά), για να καθαριζόμαστε,
όπως καθαρίζουμε και το σώμα μας ξανά και ξανά.
Θεία Κοινωνία
Το Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας μας ενώνει με το Θεό Πατέρα μας και
μας ενδυναμώνει πνευματικά και σωματικά, ενισχύοντας τον πνευματικό μας
αγώνα και μας οδηγεί στην Αιώνια ζωή, διότι όπως είπε ο Χριστός: "...ἐὰν μὴ
φάγητε τὴν σάρκα τοῦ Yἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα, οὐκ
ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς" και "...ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ
αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ." Η Θεία Κοινωνία πρέπει να είναι συχνή,
με την κατάλληλη πνευματική και σωματική προετοιμασία (νηστεία,
εγκράτεια, αγώνα ενάντια στα πάθη) και σύμφωνα με τις υποδείξεις του
Πνευματικού μας Πατέρα. Στο Ιερό αυτό Μυστήριο, το οποίο τελείται μέσα στη
Θεία Λειτουργία, θυσιάζεται ο ίδιος ο Χριστός και αυτό που μεταλαμβάνουμε
είναι πραγματικό Σώμα και Αίμα Χριστού. Ας γίνει μέλημά μας και επιθυμία μας
λοιπόν η τακτική Θεία Κοινωνία, όπως θα μας συμβουλέψει ο Πνευματικός μας.
- 59 -
Προσευχή
Ο Θεός Πατέρας μας, ως φιλεύσπλαχνος που είναι, χαρίζοντάς μας τα πάντα,
μας έχει δώσει τη δυνατότητα να επικοινωνούμε μαζί του μέσω της προσευχής.
Ο Χριστός μας είπε: "πάντα ὅσα ἂν προσευχόμενοι αἰτεῖσθε, πιστεύετε ὅτι
λαμβάνετε, καὶ ἔσται ὑμῖν". H προσευχή μας μπορεί να είναι είτε δοξολογία,
είτε παράκληση, μέσω και των πρεσβειών της Παναγίας και των Αγίων της
Εκκλησίας μας, εφόσον βέβαια τα αιτήματά μας είναι προς το συμφέρον της
ψυχής μας, κάτι που μόνο ο Θεός γνωρίζει καλύτερα. Κατά τον Απόστολο
Παύλο η προσευχή γίνεται "αδιαλείπτως" που σημαίνει καθόλη τη διάρκεια
της ημέρας, οπωσδήποτε όμως το πρωί και το βράδυ (διαβάζοντας το
Απόδειπνο και τους Χαιρετισμούς στην Παναγία μας), πριν και μετά το φαγητό,
στον Εκκλησιασμό αλλά και διαρκώς μπορούμε να λέμε την ευχή "Κύριε Ιησού
Χριστέ ελέησόν με". Επίσης προσευχόμαστε για όλους τους ανθρώπους,
ζώντες και κεκοιμημένους, ακόμη και για τους εχθρούς μας.
Νηστεία
Η νηστεία ταπεινώνει το σώμα και περιορίζει τα σαρκικά πάθη, ενώ ανυψώνει
και ενδυναμώνει πνευματικά παράλληλα τον άνθρωπο. Η νηστεία ήταν η
πρώτη εντολή στον Αδάμ και την Εύα και μας τη δίδαξε και ο ίδιος ο Χριστός με
το παράδειγμά του όταν νήστεψε 40 ημέρες στην έρημο. Η Εκκλησία μας έχει
ορίσει τις Νηστείες που οφείλουμε να τηρούμε, οι οποίες θα πρέπει να
συνοδεύονται παράλληλα με αποχή και από άλλα αμαρτήματα, σαρκικά και
πνευματικά. Έτσι λοιπόν, με την καθοδήγηση του Πνευματικού μας Πατέρα,
όπως αυτός θα κρίνει, ανάλογα με την πνευματική και σωματική μας
κατάσταση (της υγείας μας), θα πρέπει κατά το δυνατόν να τηρούμε τη νηστεία
της Τετάρτης και Παρασκευής (αποχή από κρέας και λάδι), τη νηστεία της
περιόδου των Χριστουγέννων, της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, των Αγίων
Αποστόλων, του Δεκαπενταύγουστου της Παναγίας κλπ.
Μελέτη Θείου Λόγου

Η τακτική μελέτη του Λόγου του Θεού, μας βοηθάει να είμαστε
συνειδητοποιημένοι Χριστιανοί και μας φωτίζει πνευματικά με το Φως του
Χριστού στη ζωή μας. Η μελέτη της Αγίας Γραφής, ιδιαίτερα της Καινής
Διαθήκης αρχικά, θα πρέπει να είναι ο πρώτος μας στόχος, ακόμη και αν
διαβάζουμε μία σελίδα καθημερινά. Επίσης οι Βίοι των Αγίων, καθώς και η
μελέτη άλλων πνευματικών ορθόδοξων βιβλίων των Πατέρων της Εκκλησίας
μας θα πρέπει να μπει στο πρόγραμμά μας, για να ενδυναμωνόμαστε
πνευματικά. Τέλος, το άκουσμα χριστιανικών ομιλιών από Πατέρες της
Εκκλησίας μας, είτε με απευθείας συμμετοχή σε κηρύγματα που λαμβάνουν
χώρα στις Ενορίες, είτε μέσω ραδιοφώνου, διαδικτύου, ή άλλων μέσων, πρέπει
να γνωρίζουμε ότι μας βοηθάει πνευματικά, γι αυτό και θα το επιδιώκουμε
όταν και όπου μπορούμε.
- 60 -
Όλη η ζωή κατά Χριστόν

Όλη μας η ζωή πρέπει να είναι Ομολογία Χριστού, εφαρμόζοντας το Λόγο του
Κυρίου μας στην πράξη, στην οικογένειά μας, στους συγγενείς και φίλους μας,
στη δουλειά μας, στον πλησίον μας γενικότερα, ακόμη και η ομιλία μας, το
ντύσιμό μας, η συμπεριφορά μας κλπ. πρέπει να εναρμονίζονται με την
ευσέβεια και την αγάπη προς το Θεό Πατέρα μας και το συνάνθρωπό μας.
Η αγάπη, η συγχωρητικότητα, η πραότητα, η ελεημοσύνη, η αλήθεια και
ειλικρίνεια και όλες οι αρετές που σταδιακά θα αποκτάμε, θα αποδεικνύονται
καθημερινά στη ζωή μας, στη σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους,
διαφορετικά δεν έχουμε καταφέρει τίποτε. Προσοχή όμως: αν είμαστε μόνο
"καλοί άνθρωποι", αλλά δεν είμαστε και "καλοί Χριστιανοί", κοντά στην
Εκκλησία και τα Ιερά Μυστήρια, τότε επίσης δεν καταφέραμε τίποτε, σύμφωνα
με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας.
Διαρκής επαγρύπνηση και Μνήμη

Όλοι οι άνθρωποι βρισκόμαστε καθημερινά σε έναν αόρατο πόλεμο με το
διάβολο και τους δαίμονες που είναι υπαρκτά πνεύματα, στα οποία ο Θεός
επιτρέπει να Τον αρνούνται βάση του αυτεξούσιου που τους έχει δώσει, όπως
και σε μας (δηλαδή το αν θέλουμε να Τον ακολουθούμε ή όχι). Οι δαίμονες
εναντιώνονται σε κάθε τι καλό που ο άνθρωπος δημιουργεί, περισσότερο δε
στον αγωνιστή Χριστιανό, παρά στον αδιάφορο, με σκοπό να χάσει τη σωτηρία
της ψυχής του. Το αποτέλεσμα της μάχης αυτής κρίνεται στο τέλος αυτής της
ζωής μας, για να οδηγηθεί η ψυχή μας στη συνέχεια, είτε κοντά στο Θεό και
στην αιώνια ευτυχία, είτε μακριά Του, στην αιώνια δυστυχία. Ποτέ να μην
εφησυχαζόμαστε λοιπόν στον πνευματικό μας αγώνα, διότι ο εχθρός μας ο
διάβολος δεν εφησυχάζεται ποτέ και επειδή δεν γνωρίζουμε ποιά είναι η
τελευταία ημέρα αυτής της ζωής μας, γι αυτό θα αγωνιζόμαστε κάθε μέρα σαν
να ήταν η τελευταία.
Στον πνευματικό μας αγώνα επίσης είναι σημαντικό η συνεχής μνήμη του Θεού
στη ζωή μας, αλλά και η μνήμη του θανάτου μας, της τελευταίας στιγμής της
ζωής μας, καθώς επίσης η μνήμη του Παραδείσου που θέλουμε να
κληρονομήσουμε, αλλά και της φοβερής κολάσεως που πρέπει να αποφύγουμε.
- 61 -
Ας ξεκινήσουμε σήμερα
Θέλουμε να έρθουμε στο δρόμο του Χριστού που οδηγεί στη σωτηρία της
ψυχής μας και στην αιώνια ευτυχία;
Ας ξεκινήσουμε σήμερα και μην το αναβάλλουμε για αύριο.

Μόνο το σήμερα είναι δικό μας – για το αύριο ετούτου του κόσμου και της
δικής μας ζωής δεν μπορεί κανένας να γνωρίζει τίποτε.
Αν είμαστε βαπτισμένοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί και θέλουμε να είμαστε στο
δρόμο του Χριστού, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού Πατέρα μας, τότε
πολλές από τις παρακάτω ενέργειες και γνωρίσματα (αλλά και άλλα) θα
έπρεπε να είναι μέσα στην καθημερινότητά μας όπως:
Ως ενσυνείδητοι Χριστιανοί Ορθόδοξοι:
 σκεφτόμαστε καθημερινά και διαρκώς το Θεό, τον οποίο

αγαπάμε ως Πατέρα μας, προσπαθώντας να εκτελούμε το θέλημα
Του
 επιζητούμε, ως πρώτο στόχο στη ζωή μας, τη Βασιλεία του Θεού και
όχι τα κοσμικά αγαθά και τις απολαύσεις
 εκκλησιαζόμαστε τακτικά, οπωσδήποτε και την Κυριακή
 προσευχόμαστε καθημερινά, πρωί, βράδυ, στο φαγητό κλπ
 έχουμε σταθερό Πνευματικό, έναν Ιερέα δηλαδή στον
οποίο εμπιστευόμαστε τον πνευματικό μας αγώνα, ο οποίος μας
καθοδηγεί πνευματικά και στον οποίο εξομολογούμαστε τις αμαρτίες
μας στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης
 εξομολογούμαστε τακτικά, τουλάχιστον μέσα στο μήνα
 προσερχόμαστε τακτικά στη Θεία Κοινωνία, σύμφωνα με τις
υποδείξεις του Πνευματικού μας
 τηρούμε τις νηστείες της Εκκλησίας μας, σύμφωνα επίσης με
τις υποδείξεις του Πνευματικού μας
 μελετάμε την Αγία Γραφή, ιδίως την Καινή Διαθήκη, σε καθημερινή
κατά το δυνατόν βάση
 μελετάμε άλλα ορθόδοξα πνευματικά βιβλία των Πατέρων της
Εκκλησίας μας, ή/και παρακολουθούμε ομιλίες σε εκκλησιαστικές
συνάξεις ή με άλλα μέσα (αρχεία ήχου και εικόνας, ραδιόφωνο,
διαδίκτυο κλπ)
- 62 -
 έχουμε ξεκάθαρη επίγνωση των "παθών" μας που μας οδηγούν στην
αμαρτία ενώπιων του Θεού και αγωνιζόμαστε για την εξάλειψή τους
 γνωρίζουμε ποιές "αρετές" θέλει ο Χριστός από εμάς να έχουμε, και
αγωνιζόμαστε για να τις αποκτήσουμε
 αγαπάμε και βοηθάμε τον πλησίον μας, σαν να ήταν ο εαυτός μας
(ομοίως όπως αγαπάμε και το Θεό Πατέρα μας, σύμφωνα με το λόγο
του Κυρίου μας Ιησού Χριστού)
 δεν έχουμε ήσυχη τη συνείδησή μας επειδή απλά είμαστε "καλοί"
άνθρωποι και δεν βλάπτουμε κανέναν, ή απλά επειδή βοηθάμε τους
συνανθρώπους μας, αλλά έχουμε καταλάβει οτι πρέπει να είμαστε
και "καλοί" Χριστιανοί για να σωθούμε
 και τέλος φυσικά, σε καμία περίπτωση, δεν μπορούμε να πιστεύουμε
ως Χριστιανοί, στην άποψη οτι με το θάνατό μας τελειώνουν όλα και
παύουμε να υπάρχουμε, αλλά αντιθέτως πιστεύουμε στην
αιωνιότητα της ψυχής μας και επιδιώκουμε να βρεθούμε, εν ημέρα
κρίσης, στη Βασιλεία του Θεού, όταν αυτή θα έλθει, αντί στην αιώνια
κόλαση. Γνωρίζουμε επίσης οτι το μόνο που τελειώνει με το θάνατό
μας είναι η δυνατότητα της μετάνοιάς μας, γι αυτό και είμαστε σε
εγρήγορση όσο ακόμη ζούμε σε αυτόν τον κόσμο.
Η χλιαρότητα και οι επιπτώσεις
Αν οι παραπάνω συνήθειες δεν είναι στην καθημερινότητά μας, ή είναι σε

ελάχιστο βαθμό (δηλαδή κάποιες ελάχιστες φορές το χρόνο
εκκλησιαζόμαστε, κοινωνούμε, εξομολογούμαστε κλπ), παρά του οτι ίσως
είμαστε κατά τα άλλα "καλοί άνθρωποι", τότε πρέπει να γνωρίζουμε οτι
αυτή η "χλιαρότητά" ενός βαπτισμένου Ορθόδοξου Χριστιανού είναι σαφώς
αντίθετη με το θέλημα του Θεού Πατέρα μας.
Επειδή όμως είχαμε τη μοναδική ευκαιρία να γνωρίσουμε το Φως το

Χριστού, αφού λάβαμε το Άγιο Βάπτισμα ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, αλλά
βγάλαμε ουσιαστικά το Χριστό από την καθημερινή μας ζωή, θα πρέπει να
γνωρίζουμε οτι θα λογοδοτήσουμε αυστηρά εν ημέρα κρίσης, όταν θα
κλείσουμε τα μάτια μας, σε αντίθεση με άλλους ανθρώπους σε άλλα μέρη της
γης που, είτε δεν είχαν την ευκαιρία να ακούσουν ποτέ για το Χριστό και το
Ευαγγέλιό Του, ή δεν είχαν τόσες ευκαιρίες πνευματικού αγώνα δίπλα τους.
- 63 -
Ζωή χωρίς Χριστό - Πνευματική κρίση
Ο Θεός, ως Πατέρας μας που είναι, δεν μπορεί να μας πιέσει να τον αγαπάμε,
μιας και εξαιτίας της αγάπης Του προς το δημιούργημά Του, τον άνθρωπο,
έχει δώσει σε όλους τους ανθρώπους την ελευθερία του αυτεξούσιου, να
επιλέγουμε δηλαδή μόνοι μας το δρόμο μας ο καθένας.
Όταν όμως εμείς εγκαταλείπουμε το Θεό, χωρίς να συνειδητοποιούμε το

λόγο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού που μας είπε ότι χωρίς Αυτόν δεν
μπορούμε τίποτε να καταφέρουμε, νομίζοντας εγωιστικά οτι μόνοι μας τα
καταφέρνουμε όλα, τότε, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, ο
Χριστός ως φιλάνθρωπος και φιλεύσπλαχνος που είναι, δείχνει μεν αρχικά
μακροθυμία (κάτι που συνήθως, λόγω του εγωισμού μας, δεν το
καταλαβαίνουμε) όπως και όση βέβαια Εκείνος κρίνει, δίνοντάς μας
ευκαιρίες να επιστρέψουμε, τις οποίες, όσο πιο γρήγορα αντιληφθούμε, τόσο
πιο ανώδυνη θα είναι η επιστροφή μας, αλλά αν εμείς όμως επιμένουμε και
αδιαφορούμε, παραμένοντας στην αμαρτία και στα χέρια του σατανά, τότε
κάποια στιγμή ο Θεός επιτρέπει στο διάβολο να κυριαρχήσει απόλυτα
επάνω μας (αφού εμείς αυτόν επιλέξαμε με τη δική μας θέληση, βάση του
αυτεξούσιου που μας έχει δώσει ο Θεός).
Τότε είναι που αισθανόμαστε την καταστροφή που βάλαμε στη ζωή μας
μένοντας στο δρόμο της αμαρτίας. Διότι όσο και να ωραιοποιεί ο διάβολος
αρχικά την αμαρτία και να μας δελεάζει, στο τέλος, όταν προσκολληθούμε σε
αυτήν, μας αποκαλύπτει το πραγματικό του μίσος που έχει εναντίον μας και
μας καταστρέφει. Το πόσο γρήγορα θα γίνει αυτό βέβαια μόνο ο Θεός το
αποφασίζει, αναλόγως με την πορεία μας αλλά και το γενικότερο σχέδιό Του
που μόνο Αυτός γνωρίζει.
Έτσι, αν και φαινομενικά κάποιες φορές φαίνεται οτι ο Θεός μας έχει
εγκαταλείψει, στην ουσία ο Θεός είναι διαρκώς δίπλα μας και περιμένει,
όπως ο Πατέρας τον άσωτο υιό, να επιστρέψουμε έστω κι έτσι, να
μετανοήσουμε, να αποβάλουμε τον εγωισμό από μέσα μας (που είναι
γνώρισμα της αμαρτίας), να ταπεινωθούμε και να ζητήσουμε τη βοήθεια και
το έλεός Του επιστρέφοντας κοντά Του, ως Πατέρας μας που είναι και που
μας χαρίζει τα πάντα. Τότε είναι που γίνεται το θαύμα, εάν έχουμε καλή
προαίρεση και μεταστρέφεται ο νους μας και με μετά-νοια αναγεννιόμαστε
προς δόξα Θεού και χαρά των Ουρανών.
Απόδειξη της μεγάλης Του Αγάπης προς εμάς είναι ακριβώς το γεγονός, οτι
ενώ φαινομενικά μας άφησε όταν εμείς πραγματικά τον αφήσαμε, μας
- 64 -
συγχωρεί και μας διαγράφει όλα τα αμαρτήματα, όταν επιστρέφουμε πάλι

σε Αυτόν, με ειλικρινή μετάνοια και συντριβή καρδιάς. Αυτό είναι το
μεγαλείο της Αγάπης Του.
Ο λόγος λοιπόν που ο Θεός επιτρέπει στο διάβολο να αποκτήσει κάποιες
φορές εξουσία επάνω μας και να μας παιδέψει είναι τελικά πάντα για το δικό
μας συμφέρον. Τίποτε δεν επιτρέπει ο Θεός που να μην προέρχεται από την
αγάπη Του προς εμάς.
Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, υπάρχουν και άλλες
περιπτώσεις, όπου ο Θεός επιτρέπει στο διάβολο να μας πειράξει, είτε για να
μας δώσει την ευκαιρία να ασκηθούμε καλύτερα ενάντια στα πάθη μας, να
γίνουμε πιο δυνατοί πνευματικά, ή για να μας στεφανώσει με μεγαλύτερο
στεφάνι εν ημέρα κρίσεως, ή για άλλους λόγους που μόνο ο Θεός γνωρίζει.
Εμείς δεν μπορούμε ποτέ να γνωρίζουμε το σχέδιο του Θεού για τον
κάθε έναν από εμάς. Ο Θεός ως πάνσοφος που είναι λειτουργεί πάντα για το
συμφέρον μας, αλλά με τρόπο που μόνο Αυτός ξέρει.
Οπότε, αν και θα προσευχόμαστε διαρκώς για να μην έχουμε πειρασμούς στη

ζωή μας, όπως λέμε στο "Πάτερ ημών" (προσευχή που ο ίδιος ο Χριστός μας
δίδαξε στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, Κεφ.6, στ.9) "καὶ μὴ εἰσενέγκῃς
ἡμᾶς εἰς πειρασμόν, ἀλλὰ ρῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ", όταν τυχόν
όμως θα "επιτρέψει" ο Θεός να εισέλθουμε σε πειρασμό, δεν θα
δυσανασχετήσουμε, αλλά θα επανερχόμαστε στον πρωτύτερο λόγο της ίδιας
προσευχής λέγοντας: "γενηθήτω τὸ θέλημά σου".
Θα πρέπει να γνωρίζουμε λοιπόν οτι για να το επιτρέψει αυτό ο Θεός είναι

για το συμφέρον μας τελικά, το πραγματικό μας όμως συμφέρον που είναι η
σωτηρία της ψυχής μας, επομένως θα το παλέψουμε και θα αγωνισθούμε,
σύμφωνα με το θέλημά Του, διότι ο Θεός Πατέρας μας θέλει να σωθούν οι
ψυχές όλων των ανθρώπων, άρα και η δική μας.
Επανερχόμενοι όμως στο προηγούμενο θέμα, εάν έχουμε εγκαταλείψει το

Θεό και ζούμε μια ζωή χωρίς Χριστό καθημερινά, αν βιώνουμε δηλαδή αυτή
την πνευματική κρίση, που ίσως δεν έχουμε συνειδητοποιήσει, τότε εάν
έλθουμε κοντά στο Χριστό και την Εκκλησία Του, ο καθένας μας και
συλλογικά όταν αυτό γίνεται από τους περισσότερους, βάζοντας το Χριστό
στην καθημερινή μας ζωή, θα δούμε ακόμα και με θαυματουργικό τρόπο,
να αντιμετωπίζονται και οι οποιεσδήποτε άλλες κρίσεις στη ζωή μας,
εφόσον φυσικά πρώτος στόχος μας πλέον θα είναι η συμμετοχή μας στη
- 65 -
Βασιλεία του Θεού, όταν αυτή θα έλθει και όχι τα κοσμικά πλούτη και οι
απολαύσεις. Απόδειξη γι αυτό είναι ο λόγος του Κυρίου μας: "Mὴ οὖν
μεριμνήσητε λέγοντες, τί φάγωμεν ἢ τί πίωμεν ἢ τί περιβαλώμεθα;
πάντα γὰρ ταῦτα τὰ ἔθνη ἐπιζητεῖ· οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος
ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων. ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ
Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται
ὑμῖν." (Κατά Ματθαίον Κεφ.6, στ.31-33).
Τότε και όλα τα απαραίτητα για τη ζωή μας θα μας τα δώσει ο Χριστός. Το τί
σημαίνει να βάλουμε το Χριστό στην καθημερινή μας ζωή είναι ακριβώς το
θέμα του "Πνευματικού Αγώνα" που εν συντομία αναλύουμε στην παρούσα
ενότητα.
Μετάνοια - δώρο σωτηρίας τώρα
Η "μετάνοια" για το Χριστό (όσο μας δίνει αυτή τη δυνατότητα σε αυτή τη

ζωή) δεν αντιμετωπίζεται όπως σε ένα κοσμικό δικαστήριο, όπου
οπωσδήποτε επιβάλλονται ποινές ανεξάρτητα από τη μεταμελημένη διάθεση
του κατηγορουμένου.
Αντιθέτως ο Θεός μας επιβραβεύει και οι Ουρανοί χαίρονται όταν ένας

μετανοημένος επιστρέφει "χαρὰ γίνεται ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων τοῦ Θεοῦ
ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι" (Κατά Λουκάν, Κεφ.15, στ.10), όπως ο
πατέρας που υποδέχθηκε τον άσωτο υιό στην σχετική παραβολή που είπε ο
Κύριός μας Ιησούς Χριστός στο Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο (Κεφ.15, στ.11 έως
32). Τη χαρά αυτή για τη μετάνοια του ασώτου υιού τονίζει ιδιαίτερα ο
Χριστός μας στην παραβολή αυτή λέγοντας: "εὐφρανθῆναι δὲ καὶ χαρῆναι
ἔδει, ὅτι ὁ ἀδελφός σου οὗτος νεκρὸς ἦν καὶ ἀνέζησε, καὶ ἀπολωλὼς ἦν
καὶ εὑρέθη" (στ. 32) δηλαδή: "έπρεπε δε και εσύ να ευφρανθείς και να χαρείς,
διότι ο αδελφός σου αυτός ήταν νεκρός και αναστήθηκε, χαμένος και
ξαναβρέθηκε."
Νεκρός και χαμένος μας λέει ο Χριστός είναι όποιος βρίσκεται στην αμαρτία,
αναστημένος και στο δρόμο της ζωής όμως, όταν μετανοήσει και επιστρέψει.
Το μόνο θέμα είναι οτι η μετάνοια έχει ημερομηνία λήξης και αυτή είναι η
ημέρα του θανάτου μας.
Αυτό δεν σημαίνει οτι μπορούμε να εκμεταλλευτούμε το χρόνο

αμαρτάνοντας, πονηρά σκεφτόμενοι, θεωρώντας οτι θα μετανοήσουμε
μελλοντικά, διότι ο Θεός Πατέρας μας που διαβάζει κάθε απόκρυφη σκέψη
- 66 -
μας ("οὐ γάρ ἐστι κρυπτὸν ὃ ἐὰν μὴ φανερωθῇ, οὐδὲ ἐγένετο

ἀπόκρυφον ἀλλ᾿ ἵνα ἔλθῃ εἰς φανερόν" - Κατά Μάρκον, Κεφ.4, στ.22),
ενδέχεται να επιτρέψει να μας έρθει ο θάνατος πριν προλάβουμε να
μετανοήσουμε, εάν λειτουργούμε έτσι πονηρά έναντι του Θεού, καθόσον
λένε οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας.
Ας μετανοήσουμε λοιπόν τώρα, ας αλλάξουμε τρόπο ζωής σήμερα, ας μη

φερόμαστε με τόση αχαριστία στο Θεό Πατέρα μας που μας χαρίζει και
σήμερα τη ζωή, χτυπώντας την καρδιά του σώματός μας για μία ακόμη
ημέρα και ο οποίος μας περιμένει με αγάπη όπως ο Πατέρας τα παιδιά Του,
να επιστρέψουμε για να σωθούμε.
Ας ξεκινήσουμε τον λεγόμενο "Πνευματικό Αγώνα" στη ζωή μας, όπως

συνοπτικά αναφέρουμε παρακάτω τα βασικά του σημεία, από αγάπη για το
Θεό Πατέρα μας.
Όσο αμαρτωλοί και να είμαστε ο Χριστός θα μας δεχθεί, όπως δέχθηκε και
χάρισε την Αιώνια ζωή στο ληστή στο Σταυρό την τελευταία στιγμή. Όλες οι
αμαρτίες συγχωρούνται στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, εάν
πραγματικά έχουμε μετανοήσει ειλικρινά και είμαστε πράγματι
αποφασισμένοι να αλλάξουμε τον κακό μας εαυτό.
Μία μόνο αμαρτία, όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, δεν μπορεί να
συγχωρηθεί και αυτή είναι η αμετανοησία, η άρνηση δηλαδή του να
μετανοήσουμε. Αυτήν ακριβώς έχει και ο εγωιστής και υπερήφανος διάβολος
γι αυτό θα μείνει αιωνίως ασυγχώρητος.
Ας φροντίσουμε λοιπόν σήμερα ώστε να σωθεί η ψυχή μας εν ημέρα κρίσης
και μην την αφήσουμε να βασανίζεται αιώνια, όταν θα κλείσουμε τα μάτια
μας, επειδή αφοσιωθήκαμε αποκλειστικά μόνο στα εγκόσμια τούτα αγαθά
και στις λίγες δεκαετίες της ζωής μας πάνω σε αυτή τη γη, αγνοώντας την
αιωνιότητα της ζωής που μας περιμένει, που θα είναι είτε κοντά στο Θεό και
ευτυχισμένοι, είτε μακριά από τον Θεό, στο απόλυτο σκοτάδι, στην απόλυτη
δυστυχία και τον πόνο.
Ερχόμενοι λοιπόν κοντά στο Χριστό, ως βαπτισμένοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί,
πρέπει να γνωρίζουμε κάποια βασικά θέματα σύμφωνα με το Λόγο του
Κυρίου μας, αλλά και των Πατέρων της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, όπως
αναφέρονται παρακάτω (εκτός των τόσων άλλων), για το δρόμο που θα
ακολουθήσουμε και ο οποίος οδηγεί στη σωτηρία της ψυχής μας.
- 67 -

Τα γνωρίσματα του Πνευματικού Αγώνα
και της Ορθόδοξης Πνευματικής ζωής
 Ο δρόμος είναι δύσκολος και περνάει μέσα από θλίψεις, μέχρι και τη
στιγμή του θανάτου του φυσικού σώματός μας, αλλά το τέλος είναι
απερίγραπτα όμορφο όταν θα γίνουμε κληρονόμοι της Βασιλείας του Θεού
και της αιώνιας ζωής και ευτυχίας, διότι όπως είπε ο Κύριος μας Ιησούς
Χριστός: "τί στενὴ ἡ πύλη καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν
ζωήν, καὶ ὀλίγοι εἰσὶν οἱ εὑρίσκοντες αὐτήν!" (Κατά Ματθαίον Κεφ.7,
στ.14). Η ζωή μας είναι ένας σταυρός, όπως είπε ο Χριστός: "εἴ τις θέλει
ὀπίσω μου ἔρχεσθαι, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν
αὐτοῦ καθ ἡμέραν καὶ ἀκολουθείτω μοι" (Κατά Λουκάν κεφ.9, στ.23).
Σταυρός όμως δεν είναι μόνο η ζωή κοντά στο Χριστό, αλλά σταυρός είναι
και μακριά του, διότι μακριά του υπάρχει ο διάβολος που μας μισεί και όσο
και να φαίνεται οτι καλοπερνάμε σήμερα, αργά ή γρήγορα θα μας δείξει το
πραγματικό του πρόσωπο και τη δυστυχία που επιζητεί σε εμάς. Η διαφορά
αυτών των δύο σταυρών της ζωής λοιπόν είναι οτι αν είμαστε μαζί με το
Χριστό, ο σταυρός αυτός οδηγεί στη σωτηρία μας και την αιώνια ευτυχία και
όχι στην αιώνια καταδίκη μας.
 Το κίνητρό μας για κάθε τι στη ζωή μας θα είναι η αγάπη προς το Θεό
Πατέρα μας, ο οποίος μας δίνει τα πάντα στη ζωή αυτή, ακόμη και την ίδια
τη ζωή, γι αυτό και από αγάπη προς Αυτόν θα θέλουμε να εκτελούμε το
θέλημά Του καθημερινά. Φυσικά αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, με δεδομένο
την αμαρτωλή μας φύση, η οποία προήλθε από την πτώση των
πρωτοπλάστων στον Παράδεισο, αλλά όταν αγαπάμε πραγματικά το Θεό ως
Πατέρα μας, τότε όλα είναι δυνατά. Ο Χριστός, αν και μας μίλησε για το ποιά
είναι η πρώτη εντολή στη ζωή μας λέγοντας: "ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν
σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ
σου. αὕτη ἐστὶ πρώτη καὶ μεγάλη ἐντολή" (Κατά Ματθαίον κεφ.22, στ.37-
38), από την άλλη πλευρά δεν μπορεί να μας πιέσει να τον αγαπάμε, διότι
τότε παραβιάζει το αυτεξούσιο που μας έχει δώσει (πάλι από την αγάπη Του
προς εμάς), την ελευθερία δηλαδή του να επιλέγουμε μόνοι μας το δρόμο μας.
 Όμοια δε με την προηγούμενη πρώτη εντολή είναι και η αγάπη προς

τον πλησίον μας η οποία θα πρέπει να είναι "ὡς σεαυτόν", διότι
συνεχίζοντας στην ανωτέρω πρώτη εντολή ο Χριστός είπε: "...δευτέρα
δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν” (Κατά Ματθαίον
ΤΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
κεφ.22, στ.39) και αλλού αναφέρει: "καὶ καθὼς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ
ἄνθρωποι, καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς ὁμοίως” (Κατά Λουκάν κεφ.22, στ.39)
δηλαδή όπως θέλουμε να μας κάνουν και να μας συμπεριφερόμαστε
απέναντί μας οι άνθρωποι, έτσι και εμείς να πράττουμε και να
συμπεριφερόμαστε προς αυτούς. Και τέλος, όπως μας τονίζει και σε άλλο
σημείο ο Κύριός μας: "αὕτη ἐστὶν ἡ ἐντολὴ ἡ ἐμή, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους
καθὼς ἠγάπησα ὑμᾶς" (Κατά Ἰωάννην κεφ.15, στ.12). Προσοχή όμως να
μην πλανηθούμε από τον εφησυχασμό του να είμαστε μόνο "καλοί"
άνθρωποι, όπως είπαμε και νωρίτερα, βοηθώντας ή/και μη βλάπτοντας
απλά τους συνανθρώπους μας, διότι χρειάζεται να είμαστε και "καλοί"
Χριστιανοί, που σημαίνει οτι υπάρχουν και άλλες πράξεις που επιζητεί ο
Χριστός από εμάς, όπως κυρίως, μεταξύ άλλων, της Μετάνοιας,
Εξομολόγησης και της Θείας Κοινωνίας, όπως αναφέρουμε παρακάτω.
 Θα πρέπει να μην μεριμνάμε με άγχος για τα κοσμικά αγαθά και τις

απολαύσεις αυτού του κόσμου, αλλά να επιζητούμε πρώτα τη Βασιλεία
των Ουρανών, ως πρώτο στόχο στη ζωή μας, έχοντας πίστη (δηλαδή
εμπιστοσύνη) στο Κύριό μας Ιησού Χριστό, που μας είπε: "Mὴ οὖν
μεριμνήσητε λέγοντες, τί φάγωμεν ἢ τί πίωμεν ἢ τί περιβαλώμεθα;
ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων. ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ
Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται
ὑμῖν." (Κατά Ματθαίον κεφ.6, στ.31-33)
 Μετά το θάνατο του φυσικού μας σώματος, δε σημαίνει ότι θα πάψουμε

να υπάρχουμε, διότι η ψυχή μας είναι αθάνατη (και απόδειξη γι αυτό είναι
οι χιλιάδες των Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας που συνεχίζουν διά των
αιώνων να υπάρχουν, αλλά και να εμφανίζονται θαυματουργικά κατά
περιστάσεις, μαρτυρώντας για την αθανασία των ψυχών) και επομένως
πρέπει να ξέρουμε ότι αν δεν συμμετέχουμε στη Βασιλεία του Θεού, θα
βρεθούμε στην απέναντι όχθη, στο σκότος που υπάρχει μακριά από το Θεό,
κάτι που θα μας κάνει να βασανιζόμαστε αιώνια, ασταμάτητα, μαζί με το
τάγμα των δαιμόνων που θα μας τυραννούν αιωνίως, χωρίς τέλος και χωρίς
τη δυνατότητα πλέον της μετάνοιας, την οποία σήμερα ευτυχώς ακόμη την
έχουμε, αφού ο Θεός μας χαρίζει και σήμερα ζωή, άλλη μία μέρα σε αυτόν
εδώ τον κόσμο.
- 69 -
 Θα πρέπει να ξεκινήσουμε έναν εσωτερικό αγώνα για να αποβάλλουμε

όλα τα κακά χαρακτηριστικά του εαυτού μας, τα πάθη μας δηλαδή, όπως ο
εγωισμός και η υπερηφάνεια, ο θυμός, η φιλαργυρία, η φιληδονία, ο φθόνος
κλπ, όλα αυτά δηλαδή που μας οδηγούν στην αμαρτία έναντι του Θεού
καθημερινά, να ξεκινήσουμε το λεγόμενο «Πνευματικό Αγώνα» δηλαδή,
αντικαθιστώντας αυτά τα πάθη με τις αντίστοιχες αρετές της ταπείνωσης,
της μακροθυμίας, της ελεημοσύνης, της εγκράτειας, της αγάπης κλπ. Ο
δρόμος είναι δύσκολος, όπως είπαμε και η συνήθεια κακός σύμμαχος, αλλά
με τη Χάρη του Θεού όλα κατορθώνονται.
 Στον πνευματικό μας αυτό αγώνα να μην ξεχάσουμε ούτε μία στιγμή ότι
έχουμε έναν και μόνο ύπουλο εχθρό, το διάβολο με το τάγμα των δαιμόνων
του, που είναι υπαρκτά πνεύματα αγγέλων (και υπάρχουν πολλές αποδείξεις
γι αυτό) που εξέπεσαν λόγω του εγωισμού τους έναντι του Θεού και
πολεμούν εδώ και αιώνες τους ανθρώπους με σκοπό την απώλεια των
ψυχών τους. Ο διάβολος μας πολεμάει είτε απευθείας σε μας με τις πονηρούς
και κακούς λογισμούς που μας βάζει στο μυαλό (ως πνεύμα που είναι έχει
αυτή τη δυνατότητα), είτε μέσω άλλων ανθρώπων που συμμαχούν μαζί του,
χωρίς ίσως και αυτοί να το καταλαβαίνουν και οι οποίοι στέκονται εμπόδιο
στο δρόμο μας διαταράσσοντας κάθε καλό που προσπαθούμε να πετύχουμε.
Μία από τις πάρα πολλές τακτικές που έχει, για παράδειγμα, είναι η τακτική
της σμίκρυνσης και μεγέθυνσης: σμικρύνει δηλαδή την αμαρτία πριν τη
διάπραξή της, ώστε χωρίς ντροπή και φόβο Θεού να μας ωθήσει σε αυτήν και
κατόπιν, μετά τη διάπραξη, τη μεγεθύνει πολύ για να αποτρέψει την
επιστροφή μας και να μας οδηγήσει σε απόγνωση και απελπισία, όπως
οδήγησε και τον Ιούδα στην αγχόνη.
 Να μην ξεθαρρέψουμε ποτέ, αν νικήσαμε το διάβολο προσωρινά, διότι

αυτός έχει εμπειρία στη μάχη χιλιάδων ετών και ενάντια σε δισεκατομμύρια
ανθρώπους, ενώ εμείς έχουμε μόνο λίγες δεκαετίες εμπειρία. Αλλά θα πρέπει
να γνωρίζουμε όμως ότι μπροστά στο Χριστό, τον οποίο πρέπει να
επικαλούμαστε καθημερινά με την προσευχή μας στον πνευματικό μας
αγώνα, οι δαίμονες τρέμουν και τρέπονται σε φυγή, αποκαλύπτοντας έτσι
την πραγματική τους αδυναμία έναντι του Θεού. Κάθε αγώνας μας και κάθε
νίκη που καθημερινά θα πετυχαίνουμε απέναντι στα πάθη μας και στα
δαιμονικά πνεύματα, πρέπει να έχει ως βασικό κίνητρο την αγάπη μας προς
το Θεό Πατέρα μας και πάντα να γίνεται με ταπείνωση και ποτέ με
υπερηφάνεια. Διότι η υπερηφάνεια είναι γνώρισμα του διαβόλου και κατά
- 70 -
συνέπεια κάθε νίκη που καταφέρνουμε ακυρώνεται όταν υπερηφανευτούμε

γι αυτήν, οδηγώντας μας πάλι πίσω στα χέρια των δαιμόνων και στα πάθη
μας. Κάθε νίκη στον πνευματικό μας αγώνα θα πρέπει να ξέρουμε ότι είναι
αποτέλεσμα της Χάρης του Θεού προς εμάς (χάρη: από τη λέξη χαρίζω) και
όχι κατόρθωμα δικό μας, διότι όπως είπε ο Χριστός: "χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε
ποιεῖν οὐδέν" (Κατά Ιωάννην κεφ.15, στ.5) και όπως τονίζει και ο Απόστολος
Παύλος: "πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί με Χριστῷ" (Προς
Φιλιππησίους Κεφ.4 στ.13), δηλαδή: "τα πάντα μπορώ και κατορθώνω με τη
δύναμη που μου δίνει ο Χριστός". Γι αυτό πρέπει πάντα να προσευχόμαστε
να μας δίνει ο Θεός αυτή τη δύναμη για να αντιμετωπίζουμε τους πειρασμούς
του διαβόλου και να πορευόμαστε όλο και περισσότερο προς την αγάπη του
Θεού Πατέρα μας.
 Ο Χριστός μας είναι τόσο φιλάνθρωπος και φιλεύσπλαχνος όσο κανένα

κοσμικό δικαστήριο, γι αυτό μας χαρίζει και μας διαγράφει τις αμαρτίες μας,
όταν επιστρέφουμε σε Αυτόν με αληθινή Μετάνοια και όταν οδηγούμαστε
στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης στον Πνευματικό μας Πατέρα.
Ο Πνευματικός μας είναι ο Ιερέας εκείνος που μας καθοδηγεί πνευματικά και
στον οποίο εξομολογούμαστε όλες ανεξαιρέτως τις αμαρτίες μας με κάθε
ειλικρίνεια, χωρίς να αποκρύψουμε το παραμικρό, αλλά με συντριβή καρδιάς
ερχόμαστε σε αυτόν, αποφασισμένοι να αλλάξουμε τον κακό εαυτό μας.
Ακόμη και αν ξαναπέσουμε όμως στην ίδια αμαρτία που εξομολογηθήκαμε,
δεν πρέπει να απελπιζόμαστε, αλλά να συνεχίζουμε τον αγώνα μας με
ειλικρινή συναίσθηση του πάθους μας, το οποίο δεν μπορεί να σβήσει
εύκολα, όπως εύκολα δεν κλείνει και μια πληγή στο σώμα μας. Έτσι θα
μετανοήσουμε ξανά και με κλάμα ψυχής θα προσέλθουμε πάλι στην
Εξομολόγηση, να καθαριστούμε (στο λουτρό της ψυχής), όπως
καθαρίζουμε και το σώμα μας και θα συνεχίσουμε και πάλι τον αγώνα μας.
Η απελπισία είναι συναίσθημα που μας καλλιεργεί ο διάβολος, για να μας
οδηγήσει στο να σταματήσουμε τον όποιο πνευματικό μας αγώνα και να
χάσουμε στο τέλος την ψυχή μας. Ας μην ξεχνάμε όμως το λόγο του Χριστού
μας, ο οποίος μας είπε: "οὐκ ἐλήλυθα καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ
ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν" (Κατά Λουκάν κεφ.5, στ.32) δηλαδή: "δεν έχω
έλθει να καλέσω δίκαιους, ή εκείνους που θεωρούν τον εαυτό τους δίκαιο, αλλά
αμαρτωλούς σε μετάνοια". Αν πέφτουμε λοιπόν, θα σηκωνόμαστε ξανά, όπως
λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, αρκεί όταν θα κλείσουμε τα μάτια μας σε
αυτόν τον κόσμο, να είμαστε όρθιοι. Γι αυτό πρέπει να είμαστε διαρκώς σε
επαγρύπνηση και να μην αφήνουμε τις αμαρτίες μας να χρονίζουν, χωρίς
Μετάνοια και Εξομολόγηση.
- 71 -
 Πρώτη μας κίνηση λοιπόν, ξεκινώντας τον Πνευματικό μας αγώνα,

είναι να βρούμε τον Πνευματικό μας Πατέρα, όπως είπαμε και πριν, τον
Ιερέα εκείνον δηλαδή που θα μας καθοδηγεί στην πνευματική μας ζωή και
στον οποίο θα προσερχόμαστε στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης.
Ο Πνευματικός μας θα είναι μόνο ένας και δεν τον αλλάζουμε χωρίς σοβαρό
λόγο και χωρίς να λάβουμε την ευλογία από αυτόν για να πάμε σε άλλον.
Επίσης, καθόσον λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας και μεταξύ αυτών και ο
Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, τον Πνευματικό μας πρέπει να τον βρούμε
ψάχνοντας, όπως ψάχνουμε τον καλό γιατρό για το σώμα μας και στον οποίο
οφείλουμε να κάνουμε υπακοή, όπως κάνουμε υπακοή και στο γιατρό όταν
είμαστε άρρωστοι, σαν να ήταν μπροστά μας ο ίδιος ο Χριστός. Επίσης να
γνωρίζουμε ότι δεν τελούν όλοι οι Ιερείς το Ιερό Μυστήριο της
Εξομολόγησης, παρά μόνο όσοι έχουν λάβει την ειδική ευλογία από τον
εκάστοτε Επίσκοπο. Η Εξομολόγηση είναι ένα από τα 7 Ιερά Μυστήρια της
Εκκλησίας μας, διότι εκείνη τη στιγμή ενεργεί η Χάρις του Αγίου Πνεύματος,
διαμέσου του Ιερέα, για την άφεση των αμαρτιών μας, ανεξάρτητα από τον
ίδιο τον Ιερέα. Η προσέλευσή μας στο Ιερό αυτό Μυστήριο πρέπει να είναι
συχνή, καθόσον αμαρτάνουμε και συχνά, αποβάλλοντας γρήγορα από επάνω
μας τις ακαθαρσίες της αμαρτίας. Το Μυστήριο αυτό το παρέδωσε ο Κύριος
μας Ιησούς Χριστός στους μαθητές του, όπως αναφέρεται, εκτός των άλλων
και στο κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (κεφ.20, στ.23), όπου ο Χριστός λέει προς
τους Αποστόλους: "...λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς
ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται" δηλαδή;
"...λάβετε Πνεύμα Άγιον· σε όποιους συγχωρείτε τις αμαρτίες, θα είναι
συγχωρημένες και από το Θεό. Σε όποιους όμως τις κρατείτε άλυτες και
ασυγχώρητες, θα μείνουν αιώνια ασυγχώρητες". Επομένως, σύμφωνα με το
Λόγο του Χριστού μας, μόνο με την Εξομολόγηση μπροστά στον
Πνευματικό μας (διάδοχο των Αγίων Αποστόλων, διαμέσου των αιώνων)
εξαλείφονται οι αμαρτίες μας και κατά συνέπεια οποιαδήποτε άλλη
εξομολόγηση (όπως η ατομική μπροστά στην εικόνα του Χριστού κλπ) δεν
μπορεί να αντικαταστήσει το Ιερό αυτό Μυστήριο της Εξομολόγησης.
 Η Προσευχή μας επίσης είναι αναπόσπαστο μέρος του πνευματικού μας

αγώνα και μάλιστα πρέπει να αυξάνει με το χρόνο και κάποια στιγμή να γίνει
ασταμάτητη όπως είπε και ο Απόστολος Παύλος "ἀδιαλείπτως
προσεύχεσθε" (Προς Θεσσαλονικείς Α', κεφ.5, στ.17) (ίσως βέβαια και μετά
από πολλά χρόνια πνευματικού αγώνα), όσο και η αναπνοή μας (λέγοντας το
«Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησον με τον αμαρτωλό» αδιαλείπτως), έχοντας
- 72 -
επίγνωση ότι κάθε τι υλικό και πνευματικό που έχουμε, κάθε στιγμή της
ζωής μας, είναι δώρο του Θεού προς εμάς. Θα ξεκινήσουμε να
προσευχόμαστε σταδιακά και περισσότερο, δοξάζοντας, ευχαριστώντας και
παρακαλώντας το Θεό καθημερινά (εφόσον καθημερινά μας χαρίζει τη ζωή,
καθημερινά και θα προσευχόμαστε). Έτσι μπορούμε να βάλουμε την
προσευχή στη ζωή μας, ξεκινώντας με την πρωινή προσευχή όταν
σηκωνόμαστε από τον ύπνο, την προσευχή πριν και μετά το φαγητό, αλλά
και με τη βραδινή προσευχή του Αποδείπνου, μαζί και με τους Χαιρετισμούς
προς την Υπεραγία Θεοτόκο. Επίσης όπου κι αν βρισκόμαστε μπορούμε να
λέμε την ευχή "Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με". Για όλα αυτά
συμβουλευόμαστε τον Πνευματικό μας, όπως αναφέραμε και παραπάνω.
Η προσευχή μας πρέπει να φθάσει κάποια στιγμή να είναι θερμή και
ουσιαστική, από τα βάθη της καρδιάς μας και να συμβαδίζει με όλο μας τον
εαυτό και την υπόλοιπη ζωή μας, διότι όπως είπε ο Κύριος μας Ιησούς
Χριστός: "Οὐ πᾶς ὁ λέγων μοι Κύριε Κύριε, εἰσελεύσεται εἰς τὴν
βασιλείαν τῶν οὐρανῶν, ἀλλ᾿ ὁ ποιῶν τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν
οὐρανοῖς". (Κατά Ματθαίον Κεφ.7, στ.21). Θα προσευχόμαστε επίσης όχι
μόνο για τον εαυτό μας, αλλά και για όλους τους ανθρώπους, ακόμη και για
τους εχθρούς μας, διότι όπως πάλι είπε και ο Κύριος μας: "...προσεύχεσθε
ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ διωκόντων ὑμᾶς.." (Κατά Ματθαίον
Κεφ.5, στ.44). Επίσης θα προσευχόμαστε και για τους κεκοιμημένους
αδελφούς Χριστιανούς μας, σε συνδυασμό και με τα μνημόσυνα που
μπορούμε να κάνουμε, προκειμένου να βοηθήσουμε τις ψυχές τους. Τίποτε
δεν είναι εύκολο, ιδίως στην αρχή, αλλά να μην ξεχνάμε οτι ο Χριστος είπε:
"...ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται, καὶ βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν"
(Κατά Ματθαίον Κεφ.11, στ.12) δηλαδή: "η Βασιλεία των Ουρανών αποκτάται
με αγώνα και όσοι αγωνίζονται εναντίον της αμαρτίας, που υπάρχει μέσα τους
και μέσα στον κόσμο, την αρπάζουν και την κρατούν σφικτά".
 Θα πρέπει να εκκλησιαζόμαστε επίσης τακτικά, οπωσδήποτε κάθε

Κυριακή (η οποία είναι ημέρα αφιερωμένη στον Κύριο – εξ’ού και το όνομα
Κυριακή - γι αυτό και δεν πρέπει επίσης να εργαζόμαστε την ημέρα αυτή),
αλλά και σε κάθε άλλη εκκλησιαστική εορτή και σταδιακά όλο και
περισσότερο, ακόμη και καθημερινά κάποια στιγμή, σε πρωινές Ακολουθίες
(Όρθρος και Θεία Λειτουργία - όπου αυτές τελούνται), ή στον Εσπερινό το
απόγευμα (φροντίζοντας να βρίσκουμε το χρόνο). Διότι μέσα στην Εκκλησία
η δύναμη της κοινής προσευχής είναι κατά πολύ ανώτερη από την ατομική,
όπως έχει πει ο ίδιος ο Χριστός, αλλά και διότι στην Εκκλησία τελούνται τα
- 73 -
Ιερά Μυστήρια στα οποία πρέπει να συμμετέχουμε, ως Σώμα της Εκκλησίας

του Χριστού που είμαστε, όπως η Εξομολόγηση, η Θεία Κοινωνία και το Ιερό
Ευχέλαιο. Αλλά και στο Μυστήριο του Γάμου και της Βάπτισης με το Χρίσμα,
πρέπει να προσερχόμαστε με ουσιαστική επίγνωση της Ιερότητας του
Μυστηρίου, με τη σχετική ευλάβεια και ευσέβεια και όχι ως μια κοινωνική
εκδήλωση με φαντασμαγορικές προεκτάσεις.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, μιλώντας για τον Εκκλησιασμό αναφέρει
οτι: α)είναι ανάγκη για το Χριστιανό, όπως ο διψασμένος για νερό, β)πρέπει
να γίνεται με μεγάλη επιθυμία και όρεξη, γ)να γίνεται συνεχώς, δ)να
πηγαίνουμε στο Ναό με ψυχική καθαρότητα, έχοντας αποβάλει κάθε έχθρα
και μνησικακία για κάποιον αδελφό μας, αφού πρώτα συμφιλιωθούμε μαζί
του και ε)είναι Ιερό χρέος απέναντι στο Θεό Πατέρα μας.
 Η συμμετοχή μας στο Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, ή Θείας

Κοινωνίας, πρέπει να είναι κατά το δυνατόν συχνή, πάντα με την κατάλληλη
πνευματική και σωματική προετοιμασία φυσικά (νηστεία, εγκράτεια κλπ)
και σύμφωνα με τις υποδείξεις του Πνευματικού μας Πατέρα. Η Θεία
Κοινωνία μας ενώνει με το Θεό Πατέρα μας και μας ενδυναμώνει πνευματικά
και σωματικά, ενισχύοντας τον πνευματικό μας αγώνα και μας οδηγεί στην
Αιώνια ζωή, διότι όπως είπε ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός: "...ἐὰν μὴ φάγητε
τὴν σάρκα τοῦ Yἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα, οὐκ ἔχετε
ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς" και "...ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα
ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ." (Κατά Ἰωάννην κεφ.6, στ.53,56). Παράλληλα,
η προετοιμασία που κάνουμε πριν τη Θεία Κοινωνία, με το Μυστήριο της
Μετάνοιας και Εξομολόγησης, τη νηστεία και εγκράτεια από σωματικές και
άλλες απολαύσεις και την προσπάθεια καταπολέμησης των παθών μας, με
παράλληλη καλλιέργεια των αρετών, καθόσον διάστημα αναμένουμε την
ένωσή μας με το Θεό Πατέρα μας στο Ιερό Μυστήριο, καθιστούν αναγκαία τη
συχνή Θεία Κοινωνία, για την πνευματική μας πρόοδο. Στο Ιερό Μυστήριο
της Θείας Ευχαριστίας, το οποίο τελείται μέσα στη Θεία Λειτουργία,
θυσιάζεται ο ίδιος ο Χριστός ξανά εις τους αιώνες και αυτό που
μεταλαμβάνουμε πιστεύουμε και είναι πράγματι αληθινό Σώμα και Αίμα
Χριστού. Γι αυτό θα πρέπει κανονικά να αισθανόμαστε θλίψη όταν, ενώ ο
Χριστός θυσιάστηκε για εμάς για μια ακόμη φορά στη Θεία Λειτουργία στην
οποία συμμετείχαμε, εμείς δεν καταδεχθήκαμε να Τον μεταλάβουμε και να
ενωθούμε μαζί Του, λόγω του οτι δεν ήμασταν κατάλληλα προετοιμασμένοι.
- 74 -
 Θα πρέπει σταδιακά να τηρούμε όλες τις Νηστείες που έχει ορίσει η

Εκκλησία μας, οι οποίες φυσικά θα πρέπει να συνοδεύονται παράλληλα και
με την οποιαδήποτε άλλη σαρκική και πνευματική νηστεία, αποχή δηλαδή
από άλλα αμαρτήματα. Έτσι λοιπόν, με την καθοδήγηση του Πνευματικού
μας, όπως αυτός θα κρίνει, ανάλογα με την πνευματική και σωματική μας
κατάσταση (της υγείας μας), θα φθάσουμε κάποια στιγμή κατά το δυνατόν
στην τήρηση της νηστείας της Τετάρτης και Παρασκευής (αποχή από κρέας
και λάδι), της νηστείας κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής, των Αγίων Αποστόλων, του Δεκαπενταύγουστου της
Παναγίας κλπ. Η νηστεία ταπεινώνει το σώμα και περιορίζει τα σαρκικά
πάθη, ενώ ανυψώνει και ενδυναμώνει πνευματικά παράλληλα τον άνθρωπο.
 Θα πρέπει να μελετάμε τακτικά το Λόγο του Θεού, προκειμένου να
είμαστε συνειδητοποιημένοι Χριστιανοί για το δρόμο που έχουμε επιλέξει,
αλλά και για να φωτιζόμαστε πνευματικά με το χρόνο με ακόμη και
περισσότερο από το Φως του Χριστού στη ζωή μας. Η μελέτη της Αγίας
Γραφής, ιδιαίτερα της Καινής Διαθήκης αρχικά, θα πρέπει να είναι ο
πρώτος μας στόχος, ακόμη και αν διαβάζουμε μία σελίδα καθημερινά. Επίσης
η μελέτη και άλλων πνευματικών ορθόδοξων βιβλίων των Πατέρων της
Εκκλησίας μας θα πρέπει να μπει στο πρόγραμμά μας, για να
ενδυναμωνόμαστε πνευματικά με τα φωτισμένα λόγια τους. Τέλος, το
άκουσμα χριστιανικών ομιλιών από Πατέρες της Εκκλησίας, είτε με
απευθείας συμμετοχή σε κηρύγματα που λαμβάνουν χώρα στις Ενορίες, αλλά
είτε μέσω ραδιοφώνου, διαδικτύου, ή άλλων μέσων, πρέπει να γνωρίζουμε
ότι μας βοηθάει πνευματικά, γι αυτό και θα το επιδιώκουμε όταν και όπου
μπορούμε – ειδικά το διαδίκτυο είναι παντού πλέον δίπλα μας. Προσοχή
όμως στην επιλογή του τι ακούμε και διαβάζουμε, ώστε οι πηγές να είναι
ορθόδοξες, για να μην πέσουμε σε αιρετικές και άλλες πλάνες που
κυκλοφορόν ευρέως πλέον επίσης.
 Όλη μας η ζωή θα πρέπει να αποδεικνύει ότι ασπαζόμαστε το Λόγο του
Κυρίου μας στην πράξη, στην οικογένειά μας, στους συγγενείς και φίλους
μας, στη δουλειά μας, στον πλησίον μας γενικότερα, ακόμη και η ομιλία μας,
το ντύσιμό μας, η συμπεριφορά μας κλπ. πρέπει να εναρμονίζονται με την
ευσέβεια και την αγάπη προς το Θεό Πατέρα μας. Η αγάπη, η
συγχωρητικότητα, η πραότητα, η ελεημοσύνη, η αλήθεια και ειλικρίνεια και
όλες οι αρετές που σταδιακά θα αποκτάμε, θα αποδεικνύονται καθημερινά
στη ζωή μας, στη σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους, διαφορετικά δεν
έχουμε καταφέρει τίποτε. Προσοχή όμως: αν είμαστε μόνο "καλοί άνθρωποι"
όπως λέμε, αλλά δεν είμαστε παράλληλα και "καλοί Χριστιανοί", κοντά στο
- 75 -
Χριστό και την Εκκλησία Του, τότε επίσης δεν καταφέραμε τίποτε. Αυτό το
τελευταίο οφείλουμε να γνωρίζουμε οτι είναι μια πολύ μεγάλη απάτη του
διαβόλου για να κρατάει τους καλούς ανθρώπους (αυτούς δηλαδή που δεν
βλάπτουν τον πλησίον τους) μακριά από την Εκκλησία και τα Ιερά
Μυστήρια, ιδίως της Εξομολόγησης και της Θείας Κοινωνίας. Στον Παράδεισο
όμως - όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας - θα υπάρχουν πολλοί κακοί
αλλά μετανοημένοι άνθρωποι, ενώ αντιθέτως στην κόλαση πολλοί καλοί
άνθρωποι, αλλά αμετανόητοι. Ας μην το ξεχνάμε αυτό.
 Επίσης, σημαντική επίσης στον πνευματικό μας αγώνα είναι η
καθημερινή επαγρύπνηση σαν να ήταν η τελευταία μας ημέρα σημέρα.
Επίσης πολύ σημαντική είναι η συνεχής μνήμη του Θεού στη ζωή μας, αλλά
και η μνήμη του θανάτου μας, της τελευταίας στιγμής της ζωής μας, καθώς
επίσης η μνήμη του Παραδείσου που θέλουμε να κληρονομήσουμε, αλλά και
της φοβερής κολάσεως που πρέπει να αποφύγουμε.
 Τέλος και σημαντικότατο: όλα τα παραπάνω πρέπει να γίνονται έχοντας
ως ύψιστη αρετή, την αρετή της διάκρισης, (μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ
διάκρισις), την ικανότητα δηλαδή να διακρίνουμε το σωστό από το λάθος,
το θέλημα του Θεού από το θέλημα του διαβόλου. Το πόσο πολύ ή λίγο θα
αγωνιστούμε για το κάθε τι που αναφέραμε παραπάνω, η συχνότητα και η
ένταση που θα ακολουθήσουμε στον πνευματικό μας αγώνα και γενικά κάθε
τι πνευματικά καλό που θέλουμε να κάνουμε, θα πρέπει να γίνεται πάντα με
την απαραίτητη διάκριση, ώστε αφενός να μην εκτρεπόμαστε ούτε αριστερά
(μακριά από θέλημα του Θεού), αλλά ούτε και δεξιά (αδιάκριτη και
υπέρμετρη δηλαδή προσπάθεια εκ δεξιών, σε υπερβολικό βαθμό σε σχέση με
τις τρέχουσες πνευματικές μας δυνάμεις). Γι αυτό το λόγο θα πρέπει να μην
έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας για την πορεία του πνευματικού μας
αγώνα, αλλά να συμβουλευόμαστε τακτικά τον Πνευματικό μας Πατέρα - ο
οποίος φυσικά οφείλει να είναι διακριτικός - ώστε αυτός να είναι που θα
κρίνει και θα μας συμβουλέψει κατάλληλα, ανάλογα με την εκάστοτε
πνευματική μας κατάσταση και όχι εμείς. Να μην ξεχνάμε ότι και αυτός ο
υπέρμετρος και χωρίς διάκριση καμιά φορά αγώνας, ειδικά όντας αρχάριοι
πνευματικά, γίνεται με την παρακίνηση του διαβόλου, με σκοπό να μας
οδηγήσει τελικά στο να μας προκαλέσει σύγχυση ώστε, είτε κατά την
εφαρμογή κάποιων εντολών του Θεού να παραβαίνουμε κάποια άλλη
εντολή, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, είτε να μας οδηγήσει στην κούραση και
στην απελπισία και να εγκαταλείψουμε τελικά τον πνευματικό μας αγώνα.
Ας μην το ξεχνάμε λοιπόν ούτε αυτό.
- 76 -

Ο Πνευματικός Πατέρας
Ο Χριστιανός, εκτός από τον κατά σάρκα πατέρα του, οφείλει να έχει και τον
Πνευματικό του Πατέρα, εάν θέλει να προχωράει συνειδητά στο δρόμο του
Χριστού με σιγουριά και ασφάλεια, σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία
μας.
Πνευματικός Πατέρας είναι εκείνος ο Ιερέας που οδηγεί το Χριστιανό στην
ενσυνείδητη πίστη και τον κατευθύνει στη συνεπή χριστιανική ζωή.
Ο ρόλος του Πνευματικού Πατέρα είναι πολύ σημαντικός για τον πνευματικό
αγώνα του Χριστιανού, αφενός διότι χωρίς Πνευματικό δεν νοείται
πνευματικός αγώνας (διότι πλέον ο πιστός βαδίζει εγωιστικά μόνος του,
χωρίς καθοδήγηση και χωρίς ταπείνωση, με σίγουρο τον κίνδυνο
εκτροχιασμού από τη σωστή πορεία του) και αφετέρου ο Πνευματικός
πρέπει να όπως ο καλός γιατρός (όπως θα μας πει και ο Άγιος Νικόδημος ο
Αγιορείτης παρακάτω), διότι γιατροί μεν είναι πολλοί και όλοι βοηθάνε,
καλοί γιατροί όμως δεν είναι όλοι.
Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια ο Πνευματικός Πατέρας για κάποιον

Χριστιανό ήταν ο εκκλησιαστικός ποιμένας που τον κατηχούσε και τον
βάπτιζε στη συνέχεια, μιας και το βάπτισμα γινόταν σε μεγάλη ηλικία τότε.
Σήμερα ο Πνευματικός Πατέρας του Χριστιανού είναι σπάνιο να είναι ο ίδιος
αυτός Ιερέας που τον βάπτισε στη νηπιακή του ηλικία.
Ο Μέγας Βασίλειος λέει οτι το έργο του Πνευματικού Πατέρα είναι “η

επιμέλεια των ψυχών αίματι Χριστού εξηγορασμένων”, οτι ο Πνευματικός
Πατέρας είναι ο οδηγός στην εν Χριστώ ζωή, που βοηθάει το πνευματικό του
παιδί να αποκτήσει την εν Χριστώ υγεία, δηλαδή τη ζωντανή πίστη και
σταθερή πνευματική ζωή.
Όμως ο Πνευματικός Πατέρας για να χειραγωγήσει άλλους στη χριστιανική

ζωή θα πρέπει να τη ζει πρώτα ο ίδιος, διότι όπως προτρέπει και ο
Απόστολος Παύλος προς τον Τιμόθεο:
"...τύπος γίνου τῶν πιστῶν ἐν λόγῳ, ἐν ἀναστροφῇ, ἐν ἀγάπῃ, ἐν
πνεύματι, ἐν πίστει, ἐν ἁγνεία." (Προς Τιμόθεον Α' Επιστολή κεφ. 4, στ.12)
δηλαδή "να γίνεις τύπος και παράδειγμα των πιστών στο λόγο σου, στη
συναναστροφή σου με τους άλλους ανθρώπους, στην αγάπη που θα δείχνεις
προς τους άλλους, στην πνευματική ζωή, στη φωτισμένη πίστη, στην
αγνότητα και καθαρότητα της ζωής σου".
Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ
Για το λόγο αυτό ο Χριστιανός, λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, οφείλει
να δείχνει το ίδιο ενδιαφέρον για την επιλογή του Πνευματικού του Πατέρα,
όπως ακριβώς θέλει να επιλέγει και τον καλύτερο γιατρό για την ασθένεια
του σώματός του.
Αυτό βέβαια δε σημαίνει οτι θα πρέπει κάποιος να αλλάζει διαρκώς
Πνευματικούς πηγαίνοντας από τον έναν τον άλλο μέχρι να βρει τον
καλύτερο.
Τα γνωρίσματα του Πνευματικού
Θεμελιώδη γνωρίσματα του Πνευματικού πρέπει να είναι η διορατικότητα

και η διάκριση, καθώς και η αγάπη.
Διορατικότητα και διάκριση για να μπορεί να διεισδύει στα μυστικά της

καρδιάς του πνευματικού του παιδιού και να καταλαβαίνει τα κρυφά βάθη
που ο ίδιος ο Χριστιανός δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει.
Η δύναμη αυτή είναι πνευματική και όχι φυσική, αλλά δεν είναι και
κάποιο είδος μαντείας, αλλά αποτέλεσμα της Χάρης του Θεού που έχει ο
Πνευματικός αυτός, κάτι που προϋποθέτει τη συνεχή προσευχή και τον
ασκητικό του αγώνα. Η διάκριση επίσης προϋποθέτει την καθαρότητα της
καρδιάς και είναι δωρεά του Αγίου Πνεύματος.
Το εξίσου σημαντικό χάρισμα του Πνευματικού Πατέρα είναι η αγάπη, η

ικανότητα δηλαδή να αγαπά τους άλλους και να αισθάνεται τα βάσανα και
τους πειρασμούς των άλλων σαν να ήταν δικά του.
Η αγάπη, κατά τους Άγιους Πατέρες είναι το θεμέλιο της πνευματικής
πατρότητας, διότι όπως αναφέρεται και στην 'Α Ιωάννου επιστολή:
"ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν" (Α΄ Ιωάννου κεφ. 4, στ.8)
άρα όπως και ο Θεός Πατέρας μας είναι αγάπη (δηλαδή γεμάτος ευσπλαχνία
και συγχωρητικότητα) έτσι και ο Πνευματικός μας Πατέρας θα πρέπει να
έχει αυτή την αγάπη προς τα πνευματικά του παιδιά.
Και αν καμιά φορά ο Θεός Πατέρας μας επιτρέπει να περάσουμε κάποιες
θλίψεις από αγάπη προς εμάς για τη διαπαιδαγώγηση της ψυχής μας, έτσι
και εμείς οφείλουμε να δεχόμαστε τις συμβουλές του Πνευματικού μας και
τον κανόνα ενδεχομένως που θα μας ορίσει (κανόνα εννοούμε κάποιες
πράξεις και ενέργειες που θα μας προτρέψει να κάνουμε, ή να μην κάνουμε,
για τη θεραπεία κάποιου πάθους μας, ή για την πνευματική μας ανύψωση
γενικότερα) χωρίς γογγυσμό, αλλά να τις θεωρήσουμε ως αποτέλεσμα της
αγάπης του προς εμάς.
- 78 -
Ακόμη όμως και στην σπάνια περίπτωση να σφάλει ο Πνευματικός μας στον
κανόνα που τυχόν θα μας βάλει, ή στις συμβουλές που θα μας δώσει,
οφείλουμε να γνωρίζουμε οτι εάν εμείς κάνουμε υπακοή και ταπεινωθούμε
ακολουθώντας τον κανόνα αυτόν, ο Χριστός θα το οδηγήσει προς τον
συμφέρον τελικά της ψυχής μας, ακριβώς λόγω της ταπείνωσής μας και της
καλής μας προαίρεσης στην υπακοή.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749-1809), μία από τις σημαντικότερες
ασκητικές μορφές της σύγχρονης ορθόδοξης χριστιανικής πίστης, μας μιλάει
(μέσα από το έργο "Εξομολογητάριον") για τα γνωρίσματα που πρέπει να
έχει ένας Πνευματικός.
Ο Πνευματικός, όπως μας λέει λοιπόν ο Άγιος Νικόδημος:
"πρέπει να έχει μια εξαίρετη και διαφορετική αρετή και
αγιότητα από τους άλλους ανθρώπους και από αυτούς
ακόμη τους συνιερείς του, από τους οποίους πρόκειται να
εκλεγεί και να έχει γιατρεμένα και νικημένα τα πάθη του, να
έχει διαφορετική αγιότητα από τους άλλους, διότι αυτός που
θα γίνει Πνευματικός, πρέπει να ζει μια ζωή πνευματική,
κυβερνώμενος με τη χάρη και διάκριση του Αγίου
Πνεύματος, αν θέλει να έχει το όνομα του Πνευματικού αληθινό και σύμφωνο
με το πράγμα." (Εξομολογητάριον κεφ. Α': "Τί πρέπει να έχει κάποιος πριν να
γίνει Πνευματικός", σελ.15)
και συνεχίζει στο ίδιο βιβλίο, αναφέροντας τα λόγια του Μεγάλου Βασιλείου
ο οποίος λέει οτι
"Αυτός που δεν ζει σύμφωνα με το νόμο της σάρκας, αλλά οδηγείται από το
Πνεύμα του Θεού και είναι υιός του Θεού και γίνεται σύμμορφος με την εικόνα
του Θεού, Πνευματικός ονομάζεται - Κεφ. κε' των περί του Αγίου Πνεύματος"
(σελ.16)
Αναφερόμενος επίσης ο Άγιος Νικόδημος στα λόγια του Θείου Γρηγόριου του
Σιναΐτη συνεχίζει παρακάτω και λέει :
"Δεν μπορούν όλοι να καθοδηγήσουν και άλλους, αλλά μόνο εκείνοι, στους
οποίους δόθηκε η θεία διάκριση, κατά τον Απόστολο Διάκριση πνευμάτων,
είναι αυτή που ξεχωρίζει το χειρότερο από το καλύτερο με τη μάχαιρα του
λόγου - Σελ 923 της Φιλοκαλίας" (σελ. 16)
Σχολιάζοντας επίσης στο λόγο του Αγ. Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, μας λέει ο
Άγιος Νικόδημος:
"και γενικά, πρώτα πρέπει εσύ να έχεις και ύστερα να μεταδίδεις και στους
άλλους. «Διότι η μετοχή προηγείται της μεταδόσεως», όπως λέει ο
Αρεοπαγίτης Διονύσιος (Εκκλ. Ιεραρχ. κεφ.γ'). Και τελευταίο, διότι εσύ
- 79 -
πρόκειται να είσαι ο τύπος και το παράδειγμα κάθε καλού και αρετής,

μπροστά στους οφθαλμούς των πνευματικών σου τέκνων και αν εσύ, για
παράδειγμα, νηστεύεις, θα νηστέψουν και αυτά, αν εσύ ταπεινώνεσαι, θα
ταπεινώνονται και αυτά και για να μιλήσω περιληπτικά, αν εσύ ζεις σεμνά και
σύμφωνα με το θέλημα του Χριστού, έτσι παρακινούνται και ζουν και αυτά."
(σελ. 17)
Αναφέρει επίσης τα λόγια του Αγίου Μελετίου του Ομολογητή, ο οποίος λέει
ότι: "δεν πρέπει οι εμπαθείς να ηγεμονεύουν και να οικονομούν ψυχές. Όπως
ακριβώς δεν μπορεί το λιοντάρι να βόσκει τα πρόβατα. Όπως ακριβώς δεν
είναι σωστό η όρνιθα να ποιμαίνει την Κερδώ, έτσι δεν πρέπει οι εμπαθείς να
ηγούνται των ψυχών, τις οποίες θα πρέπει να τις οδηγήσουν στον Θεό
λυτρωμένες από τα πάθη - (Βαθμ. ροα')" (Σελ 18)
Άλλα γνωρίσματα του Πνευματικού Πατέρα, σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο

τον Αγιορείτη (Εξομολογητάριον κεφ. Β' και Γ'), πρέπει να είναι η γνώση των
Θείων Γραφών, των Δογμάτων και των Ιερών Κανόνων. Πρέπει δηλαδή ο
Πνευματικός όπως χαρακτηριστικά αναφέρει: "να έχει μια διαφορετική
γνώση και εμπειρία στην Παλαιά και νέα Γραφή, στα δόγματα της πίστεως, τα
περιεχόμενα στο Πιστεύω, ιδιαιτέρως όμως και προπάντων σε όλους τους
αποστολικούς, συνοδικούς και Πατερικούς Κανόνες, που περιέχονται στην
βίβλο... στη μελέτη των οποίων πρέπει να ασχολείται νύκτα και μέρα"
(Εξομολογητάριον κεφ. Β': "Η γνώση του Πνευματικού", σελ.21)
Επίσης αναφέρει ο Άγιος Νικόδημος, οτι:

"όπως ο ιατρός πρέπει να ξέρει ποιές είναι οι ασθένειες του σώματος για να
τις γιατρεύει, έτσι και αυτός που πρόκειται να γίνει Πνευματικός πρέπει να
γνωρίζει ποιές είναι οι ασθένειες της ψυχής, δηλαδή οι αμαρτίες, για να ξέρει
και να τις ιατρεύει." (σελ. 22)
Βλέπουμε εδώ δηλαδή τη συσχέτιση ακριβώς που κάνει ο Άγιος Νικόδημος ο
Αγιορείτης μεταξύ καλού Πνευματικού και καλού Ιατρού, όπως αναφέραμε
και νωρίτερα. Παρόμοια μας μιλάει και σε άλλο σημείο λέγοντας:
"πρώτα ερεύνησε και μάθε ποιός είναι ο πιο έμπειρος Πνευματικός από τους
άλλους, διότι λέει ο Μέγας Βασίλειος (όρος κατ΄ Επιτομήν σκθ'), όπως τα πάθη
και τις πληγές του σώματος δεν τις δείχνουν οι άνθρωποι στον καθένα, αλλά
στους έμπειρους ιατρούς, που ξέρουν να τις θεραπεύουν, έτσι και τα
αμαρτήματα πρέπει να φανερώνονται, όχι στον τυχόντα, αλλά σε εκείνους που
μπορούν να τα θεραπεύσουν. Η εξαγόρευση των αμαρτημάτων αυτό το λόγο
έχει, που έχει η επίδειξη των σωματικών παθών, Όπως λοιπόν τα πάθη του
- 80 -
σώματος οι άνθρωποι δεν τα αποκαλύπτουν σε όλους, στους τυχόντες, αλλά σε

όσους έχουν πείρα της θεραπείας τους, έτσι και η εξαγόρευση των
αμαρτημάτων πρέπει να γίνεται σε όσους μπορούν να θεραπεύουν, σύμφωνα
με το γραμμένο "Εμείς οι δυνατοί πρέπει να ανεχόμαστε τις αδυναμίες των
άλλων" (Ρωμ. 15,1), δηλαδή να τα θεραπεύσετε με την επιμέλεια."
(Εξομολογητάριον, σελ. 246)
Σύμφωνα λοιπόν με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, χρειάζεται ιδιαίτερη
προσοχή στην επιλογή του Πνευματικού, διότι βέβαια ούτε μόνοι πρέπει
να μείνουμε, κινδυνεύοντας στην περίπτωση αυτή να γίνουμε έρμαιο του
πονηρού διαβόλου, ο οποίος μπορεί να μας οδηγήσει στο να χάσουμε την
ψυχή μας, αλλά ούτε πάλι αντί για τον καλό ποιμένα να ακολουθήσουμε
κάποιον "άπειρο γιατρό", διότι και τότε είναι βέβαιο οτι θα υποστούμε
πνευματική βλάβη ή θα παραμένουμε διαρκώς αθεράπευτοι.
Να μην ξεχνάμε όμως οτι αν και η επιλογή είναι δική μας και αποτελεί
δικαίωμά μας, παρόλα αυτά η ανεύρεση έμπειρου πνευματικού αποτελεί
τελικά ένα δώρο του Θεού και μάλιστα μεγάλο δώρο, το οποίο θα
ζητήσουμε από τα βάθη της καρδιάς μας στην προσευχή μας προς το Θεό.
Γι αυτό και ο Αγ. Συμεών συμβουλεύει να παρακαλέσουμε εκτενώς το Θεό
όπως μας δείξει τον άνθρωπο που θα μας ποιμάνει καλώς και στον οποίο
πρέπει να υπακούσουμε στα λεγόμενά του.
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης και ο Πνευματικός μας
Στον Πνευματικό μας οδηγούμαστε και για το Ιερό Μυστήριο της

Εξομολόγησης, προκειμένου να είναι το ίδιο πρόσωπο που γνωρίζει πλήρως
όλη μας τη ζωή, τις κρυφές και φανερές μας πλευρές, ώστε να μπορεί
κατόπιν να μας συμβουλέψει καλύτερα.
Και ενώ κατά το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης γίνεται στην ουσία η
απαρίθμηση των αμαρτημάτων μας ενώπιον του Ιερέα, με συντριβή καρδίας
και μετάνοια, ζητώντας τη συγχώρεση αυτών, η πνευματική καθοδήγηση
και συμβουλευτική διαπαιδαγώγηση που γίνεται στη συνέχεια ή κατά τη
διάρκεια της Εξομολόγησης είναι διαφορετική κατάσταση από την
Εξομολόγηση.
Αυτό που γίνεται συνήθως σήμερα είναι η ταυτόχρονη Εξομολόγηση και η
συμβουλευτική πνευματική καθοδήγηση και κατήχηση, ενώ στην ουσία το
Μυστήριο της Εξομολόγησης περιλαμβάνει μόνο την απαρίθμηση των
αμαρτημάτων μας και τη συγχώρηση αυτών.
- 81 -
Ο πιστός θα πρέπει να έχει επίγνωση αυτών των δύο διαφορετικών

καταστάσεων και να τις διαχωρίζει, χωρίς να επιβαρύνει χρονικά κάποιες
φορές τον Πνευματικό του για θέματα που δεν άπτονται των αμαρτημάτων
που μόλις εξομολογήθηκε, ταλαιπωρώντας επιπροσθέτως και τους
υπόλοιπους Χριστιανούς που περιμένουν τη σειρά τους για να
εξομολογηθούν.
Η ανταπόκριση του πνευματικού τέκνου προς τον Πνευματικό του
Τέλος να σημειώσουμε τα εξής, σχετικά με την ανταπόκριση μας ως

πνευματικά τέκνα απέναντι προς τον Πνευματικό μας Πατέρα, οτι:
 ανταποκρινόμαστε στην αγάπη που μας δείχνει και τις φροντίδες που
καταβάλει ο Πνευματικός μας προς εμάς. Η αγάπη αυτή εκφράζεται κυρίως
ως πίστη και εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του.
 ως συνέχεια της αγάπης αυτής ακολουθούμε χωρίς δισταγμό και
εσωτερική αμφισβήτηση τα όσα ο Πνευματικός μας συμβουλεύει, ή στον
κανόνα τον οποίο ενδεχομένως θα μας βάλει - κάνουμε υπακοή δηλαδή.
 εξομολογούμαστε τα πάντα σε αυτόν με εμπιστοσύνη, όχι μόνο όσα κακά
πράττουμε, ή καλά που δεν πράττουμε αλλά και όσα σκεφτόμαστε, όλους
τους λογισμούς μας δηλαδή. Τίποτε κρυφό δεν πρέπει να έχουμε από τον
Πνευματικό μας, διότι οφείλουμε να γνωρίζουμε οτι μόνο με ταπείνωση και
απόλυτη ειλικρίνεια συγχωρούνται τα αμαρτήματά μας από το Θεό.
 δεν επιτρέπεται να έχουμε ταυτόχρονα δύο ή περισσότερους
Πνευματικούς, παρά μόνο έναν, καθώς η εξομολόγηση πρέπει να γίνεται
διαρκώς και κανονικά στον ίδιο πάντοτε Ιερέα και όχι να προστρέχουμε στον
έναν να λέμε τα μισά και στον άλλον τα υπόλοιπα. Να μην ξεχνάμε επίσης,
όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, οτι εάν εξομολογηθούμε τις
αμαρτίες μας και εν γνώση μας δεν αναφέραμε μία, τότε μένουν όλες
ασυγχώρητες από το Θεό.
 εάν για κάποιο σοβαρό λόγο θελήσουμε να μεταβούμε σε άλλον
Πνευματικό, να αλλάξουμε Πνευματικό δηλαδή, τότε πρέπει οπωσδήποτε να
λάβουμε την ευλογία από τον προηγούμενο Πνευματικό μας για την κίνησή
μας αυτή. Ποτέ δεν αλλάζουμε Πνευματικό χωρίς να ενημερώσουμε τον
προηγούμενο και να μας ευλογήσει για αυτό.
- 82 -
Πρακτικοί τρόποι ανεύρεσης του Πνευματικού
Παραθέτουμε παρακάτω την άποψή μας για τους πρακτικούς τρόπους για
να βρει ένας Χριστιανός τον κατάλληλο Πνευματικό και είναι οι εξής:
 Να προσευχηθεί στο Θεό για να του φανερώσει Αυτός τον Πνευματικό
που θα πρέπει να έχει. Διότι όπως είπαμε, τα πάντα στη ζωή μας είναι δώρο
Θεού, πόσο μάλλον η πρώτη μας κίνηση στον πνευματικό μας αγώνα, που
είναι η εύρεση του Πνευματικού μας. Θα παρακαλέσουμε λοιπόν το Θεό με
θερμή προσευχή και ο Θεός θα φροντίσει, αρκεί να έχουμε πίστη και
υπομονή. Αυτή την προσευχή την παραβλέπουν πολλοί Χριστιανοί, αν και
είναι η σημαντικότερη προϋπόθεση για τη σωστή επιλογή του Πνευματικού.
 Να διερευνήσει, ρωτώντας άλλους Χριστιανούς και ιδιαιτέρως άλλα
πνευματικά παιδιά του συγκεκριμένου Πνευματικού για τη βοήθεια που
αποκόμισαν από αυτόν, εφόσον βέβαια οι Χριστιανοί αυτοί είναι
ενσυνείδητα μέσα στον πνευματικό αγώνα (κάτι που μπορεί κανείς να
διαισθανθεί από τη συναναστροφή με τους Χριστιανούς αυτούς) και δεν
είναι απλά χλιαροί Χριστιανοί που από συνήθεια ή για τον τύπο έχουν και
κάποιο Πνευματικό. Βέβαια με την απειρία του πρωτο-εισερχόμενου στον
πνευματικό αγώνα Χριστιανού, ίσως είναι δύσκολο και αυτό ακόμη για να το
πράξει, οπότε ένας εύκολος δρόμος είναι:
 Να απευθυνθεί στην Ενορία που υπάγεται ο Χριστιανός, με βάση την
κατοικία στην οποία διαμένει, στην πιο γειτονική του συνήθως Εκκλησία και
να ξεκινήσει από εκεί. Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε οτι δεν είναι όλοι οι
Ιερείς παράλληλα και Πνευματικοί (Εξομολόγοι), παρά μόνο όσοι έχουν λάβει
την ειδική ευλογία για το σκοπό αυτό από τον εκάστοτε Επίσκοπο.
Να σημειωθεί εδώ ότι πολλές φορές παρατηρείται το φαινόμενο κάποιοι να
γυρνάνε πέρα-δώθε ψάχνοντας για «χαρισματικούς» Πνευματικούς, ιδίως
Γεροντάδες, σαν να εξαρτάται η σωτηρία τους από τον Πνευματικό τους.
Είναι σημαντικό λοιπόν να τονίζουμε εδώ, ότι δεν θα μας πάει ο
Πνευματικός μας στον Παράδεισο εάν εμείς δεν αγωνιζόμαστε. Αν δεν
αγωνιστούμε προσωπικά, τότε το να έχουμε ένα χαρισματούχο Πνευματικό,
μόνο την υπερηφάνεια μας μπορεί να μας «θρέψει». Εξάλλου και ο Ιούδας
είχε δίπλα του το Χριστό, αλλά δε θέλησε να ωφεληθεί και έχασε την ψυχή
του. Όταν προσερχόμαστε στην Εξομολόγηση με πραγματική μετάνοια,
ειλικρίνεια και συντριβή καρδιάς, τότε οι αμαρτίες μας έχουν διαγραφεί και
από τον οποιοδήποτε παπά - εξομολόγο της ενορίας μας, ενώ αντιθέτως αν
δεν είμαστε ειλικρινείς και αγωνιστές, τότε και τον καλύτερο χαρισματούχο
Πνευματικό να έχουμε, δε σωζόμαστε με τίποτε.
- 83 -

Ο αόρατος πόλεμος με το διάβολο
Ο Απόστολος Παύλος μας τονίζει: “…ἐνδύσασθε τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ

πρὸς τὸ δύνασθαι ὑμᾶς στῆναι πρὸς τὰς μεθοδείας τοῦ διαβόλου· ὅτι
οὐκ ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς
τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοσμοκράτορας τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος
τούτου, πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις.”
(Προς Εφεσίους κεφ.6, στ.11-12) δηλαδή: “…ενδυθείτε όλα τα όπλα του Θεού,
για να μπορείτε να αντισταθείτε στις δόλιες και πονηρές μεθόδους και παγίδες
του διαβόλου. Διότι ο αγώνας, που έχουμε αναλάβει, δεν είναι αγώνας προς
ανθρώπους με αίμα και σάρκα, αλλά προς τις πονηρές αρχές και εξουσίες,
προς τα πλήθη των πονηρών πνευμάτων, προς τους καταχθόνιους
κοσμοκράτορες, που κυριαρχούν επί ανθρώπων που βρίσκονται στο βαθύ
σκότος του αμαρτωλού τούτου αιώνα. Ο αγώνας μας διεξάγεται εναντίον
των πνευματικών αυτών πονηρών όντων και γίνεται χάριν της
κληρονομίας της Βασιλείας των Ουρανών.”
Πριν αναφερθούμε αναλυτικά στον Πνευματικό Αγώνα και στην Ορθόδοξη

Πνευματική Ζωή του Χριστιανού, οφείλουμε να κάνουμε μια αναφορά στην
πηγή όλων των κακών, στον ένα και μοναδικό πραγματικό εχθρό μας σε
τούτο τον κόσμο, όπως μας είπε πριν ο Απόστολος Παύλος, στο πεπτωκότα
δηλαδή άγγελο Εωσφόρο, το διάβολο, ή σατανά και το τάγμα αυτού που
λέγεται δαίμονες καθώς και στις τακτικές που χρησιμοποιούν εναντίον του
ανθρώπου για να τον οδηγήσουν στην αμαρτία.
Λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας να μην ασχολούμαστε συνέχεια βέβαια με
το διάβολο και να μην του δίνουμε τόση σημασία, αλλά λένε επίσης ότι είναι
χρήσιμο όμως να γνωρίζουμε κάποια βασικά πράγματα για τον εχθρό μας,
την πολεμική του τακτική, διότι όπως σε κάθε πόλεμο, εάν δεν γνωρίζεις τον
εχθρό σου και την τακτική που ακολουθεί, τότε μεγαλύτερες πιθανότητες
έχεις να σε νικήσει αυτός παρά εσύ αυτόν.
Ο Χριστιανός λοιπόν, για μεγαλύτερη ασφάλειά του, οφείλει να γνωρίζει την

τακτική που χρησιμοποιεί ο εχθρός του ο διάβολος, για να είναι σε θέση να
τον αντιμετωπίζει και να νικάει τις μάχες μαζί του καθημερινά. Στην ενότητα
αυτή κάνουμε μια αναφορά στον αόρατο αυτό πόλεμο λοιπόν που δεχόμαστε
καθημερινά από το διάβολο και αναλύουμε περισσότερο τον πνευματικό
αγώνα που δίνουμε ως Χριστιανοί για την προσέγγιση στο Θεό Πατέρα μας.
Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΤΟ ΔΙΑΒΟΛΟ
Οι άνθρωποι πολλές φορές κάνουν 2 τραγικά λάθη σε σχέση με το διάβολο:
1. αρνούνται την ύπαρξη του

2. δείχνουν υπερβολικό ενδιαφέρον για αυτόν
Θα λέγαμε λοιπόν εδώ μια προσωπική άποψη σχετικά με τη χρησιμότητα της
γνώσης της τακτικής του διαβόλου, αλλά όχι της διαρκής ενασχόλησης με
αυτόν, το εξής:
"Μάθε τον εχθρό σου, αλλά μείνε στο Θεό σου"
Ο άνθρωπος βιώνει καθημερινά - αν και δεν το βλέπει με τα μάτια του - έναν
αόρατο πόλεμο, έναν πνευματικό πόλεμο με το διάβολο για τον οποίο
πόλεμο μάλιστα ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης έχει αναφερθεί εκτεταμένα
στο αντίστοιχο μεγάλο έργο του.
Είναι σημαντικό λοιπόν να γνωρίζει ο άνθρωπος τον εχθρό του, διότι όπως
σε κάθε πόλεμο, εάν δεν γνωρίζεις καλά τον εχθρό σου και τις τακτικές με τις
οποίες σε πολεμάει, δεν μπορείς να προστατευτείς από τις επιθέσεις του και
να τον νικήσεις.
Όπως έχουμε αναφέρει και στην ενότητα περί του Σκοπού της ζωής δεν
υπάρχει μόνο ο ορατός κόσμος που βλέπουμε με τα γήινα μάτια μας, αλλά
και ο αόρατος κόσμος, μέρος του οποίου αποτελεί και ο διάβολος, ο
πεπτωκότας αυτός άγγελος και το τάγμα αυτού που λέγονται δαίμονες.
Αυτά είναι υπαρκτά πνεύματα, όπως οι Άγγελοι, αλλά με μια μεγάλη
διαφορά από αυτούς: έχουν τεράστια έχθρα εναντίον κάθε δημιουργήματος
του Θεού, ιδιαιτέρως δε του ανθρώπου, που είναι η κορωνίδα της Θεϊκής
Δημιουργίας. Επομένως είναι φυσικό να αντιτάσσονται σε κάθε καλή
προσπάθεια που κάνει ένας Χριστιανός για να προσεγγίσει το Θεό Πατέρα
και για να σώσει την ψυχή του.
Ο Εωσφόρος (ο αποκαλούμενος διάβολος, ή σατανάς) ήταν ο λαμπρότερος
από όλους τους αγγέλους που δημιούργησε ο Θεός, πριν πλάσει τον
άνθρωπο. Όμως, παρόλα τα χαρίσματά του, εκμεταλλευόμενος το
αυτεξούσιο που ο Θεός έχει δώσει σε όλους, να μπορούν δηλαδή να ζουν
σύμφωνα με το θέλημά Του, ή και να το παραβιάζουν, έπεσε σε ένα τραγικό
σφάλμα: σκέφθηκε αλαζονικά έναντι του Θεού, θέλοντας ο ίδιος να
αναρριχηθεί στο Θρόνο του Θεού, όπως αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη:
"...εἰς τὸν οὐρανὸν ἀναβήσομαι, ἐπάνω τῶν ἀστέρων τοῦ οὐρανοῦ θήσω
τὸν θρόνον μου, καθιῶ ἐν ὄρει ὑψηλῷ, ἐπὶ τὰ ὄρη τὰ ὑψηλὰ τὰ πρὸς
Βοῤῥᾶν, ἀναβήσομαι ἐπάνω τῶν νεφῶν, ἔσομαι ὅμοιος τῷ Ὑψίστῳ."
(Ησαΐας κεφ 14 στ. 13,14)
- 85 -
Η σκέψη του αυτή ήταν και η καταστροφή του - έπεσε από τον ουρανό και
συντρίφθηκε, χάνοντας το υψηλό του αξίωμα και από φωτεινός άγγελος
έγινε σκοτεινός δαίμονας. Μαζί όμως με τον Εωσφόρο αποστάτησαν και
πλήθος άλλων αγγέλων, όπου πλέον όλοι μαζί αποτελούν το τάγμα του
Εωσφόρου. Έτσι ο Εωσφόρος έγινε αρχηγός τους και ονομάστηκε σατανάς ή
διάβολος και το τάγμα δαίμονες.
Παρά την πτώση τους όμως, αντί να μετανοήσουν, οπότε θα τους
συγχωρούσε ο Θεός, παραμένουν αμετανόητοι, έχοντας γίνει εχθροί του
Θεού και όλης της δημιουργίας Αυτού. Γνωρίζοντας όμως ο σατανάς οτι δεν
μπορεί ποτέ να βλάψει τους υπόλοιπους καλούς αγγέλους, στράφηκε
εναντίον του ανθρώπου και εξαπατώντας τον Αδάμ και την Εύα στον
Παράδεισο, τους οδήγησε να παραβούν το θέλημα του Θεού και Δημιουργού
τους, με αποτέλεσμα να εκδιωχθούν από τον Παράδεισο και να κλείσει ο
Θεός τη Θύρα αυτού για κάθε άνθρωπο, μέχρι την ενανθρώπιση του Χριστού.
Ο διάβολος θα μάχεται εναντίον του ανθρώπου, παρακινώντας τον να
αμαρτάνει, μέχρι τη Δευτέρα Παρουσία του Χριστού.
Ο Θεός όμως θέλει να σωθούν όλοι οι άνθρωποι, λαμβάνοντας την πλήρη
γνώση της αληθείας και μένοντας ανεπηρέαστοι από τις πλάνες του
διαβόλου. Γι αυτό μας έστειλε τον Μονογενή Του Υιό, ο οποίος είναι το Φως
της γνώσης που μας οδηγεί στη σωτηρία μας - αρκεί εκουσίως να τον
ακολουθήσουμε και όπως αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη:
"ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν ἐκ τοῦ διαβόλου ἐστίν, ὅτι ἀπ᾿ ἀρχῆς ὁ διάβολος
ἁμαρτάνει. εἰς τοῦτο ἐφανερώθη ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἵνα λύσῃ τὰ ἔργα τοῦ
διαβόλου." (Επιστολή Α' Iωάννου κεφ. 3 στ.8) δηλαδή, "όποιος αμαρτάνει,
είναι από το διάβολο, διότι ο διάβολος εξ' αρχής αμαρτάνει. Γι αυτό
φανερώθηκε ο Υιός του Θεού στη γη, για να διαλύσει, να καταστρέψει τα έργα
του διαβόλου."
Ο διάβολος λοιπόν, έχοντας εμπειρία τόσων αιώνων και με τόσα

εκατομμυρίων ανθρώπων, παρακινεί με χίλιους δυο τρόπους τον άνθρωπο,
πονηρά και ύπουλα. Ως πνεύμα που είναι, έχει περισσότερες δυνατότητες
από τον άνθρωπο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει την παντοδυναμία του
Θεού.
Το μεγαλύτερο όπλο του είναι οτι ακριβώς επειδή είναι πνεύμα δεν μπορεί
να γίνει εύκολα αντιληπτός από τον άνθρωπο κι έτσι με τον τρόπο αυτό
κινείται ανενόχλητος εάν ο άνθρωπος παραμένει ανυποψίαστος και εάν δεν
επικαλείται, με την προσευχή του, τη βοήθεια και το έλεος του Κυρίου ημών
Ιησού Χριστού, ώστε να προστατεύεται από τις επιθέσεις του διαβόλου.
- 86 -
Γιατί επιτρέπει ο Θεός στο διάβολο να μας πολεμά;
Ο Θεός δίνει την άδεια στους δαίμονες να μας πολεμούν είτε προς
σωφροσύνη του αμαρτωλού, είτε προς δοκιμασία του δικαίου.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός μας μιλάει για την εξουσία των δαιμόνων
πάνω στον άνθρωπο και πώς τη λαμβάνουν λέγοντας:
“Οὐκ ἔχουσι τοίνυν ἐξουσίαν κατά τινος οὐδὲ ἰσχὺν, εἰ μὴ
ἐκ Θεοῦ οἰκονομικῶς συγχωρούμενοι, ὡς ἐπὶ τοῦ ᾿Ιώβ,
καθάπερ ἐπὶ τῶν χοίρων ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ γέγραπται.”
(Αγ. Ιωάννη Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής της Ορθοδόξου
Πίστεως, κεφ.18).
Μας λέει δηλαδή ο Άγιος ότι οι δαίμονες δεν έχουν
εξουσία και δύναμη σε κανέναν άνθρωπο εάν δεν το επιτρέψει ο Θεός,
σύμφωνα με το σχέδιο της οικονομίας του, όπως έκανε στην περίπτωση του
Ιώβ (στην Παλαιά Διαθήκη), και όπως έχει γραφτεί το Ευαγγέλιο για τους
χοίρους (Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, κεφ.8)
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αναφέρει συγκεκριμένα πέντε αιτίες για

τις οποίες παραχωρεί ο Θεός στο διάβολο να μας πειράζει
και να μας πολεμάει. Μας λέει:
1. Πρώτη αιτία είναι, καθώς μας πολεμούν και πολεμούμε
και εμείς εναντίον τους, να αποκτήσουμε την διάκριση
της αρετής και της κακίας.
2. Δεύτερη, να αποκτήσομε την αρετή με πόλεμο και κόπο
και έτσι να την έχουμε βέβαιη και σταθερή.
3. Τρίτη, προοδεύοντας στην αρετή, να μην
υψηλοφρονούμε, αλλά να μάθουμε να ταπεινοφρονούμε.
4. Τέταρτη, αφού γνωρίσουμε με τα παθήματά μας την κακία, να τη
μισήσουμε τελείως.
5. Πέμπτη, ανώτερη απ’ όλες, αφού αποκτήσουμε την απάθεια, να μην
ξεχνάμε ούτε τη δική μας αδυναμία, ούτε τη δύναμη Εκείνου που μας
βοήθησε. (Φιλοκαλία Β’)
Και σε άλλα σημεία αναφέρει πάλι ο Άγιος Μάξιμος:
“Την ψυχή που σκούριασε τελείως από την ακαθαρσία της ηδονής, την
καθαρίζει η κακοπάθεια και της αφαιρεί ολότελα τους δεσμούς με τα υλικά,
καθώς η ψυχή μαθαίνει τη ζημία που ακολουθεί τη φιλία με αυτά. Γι’ αυτό το
λόγο ο Θεός, σύμφωνα με τη δίκαιη κρίση Του, επιτρέπει στον διάβολο να
καταπιέζει με δοκιμασίες τους ανθρώπους ” (Φιλοκαλία Β’)
- 87 -
“Χωρίς την παραχώρηση του Θεού, κι αυτοί οι δαίμονες δεν μπορούν να

υπηρετούν τον διάβολο. Γιατί αυτός ο ίδιος ο Θεός επιτρέπει με την πρέπουσα
φιλάνθρωπη και αγαθή πρόνοια στο διάβολο να επιφέρει με τους υπηρέτες
του δαίμονες διάφορες τιμωρίες. Αυτό το φανερώνει καθαρά η ιστορία του
Ιώβ, που γράφει ότι δεν μπορούσε διόλου ο διάβολος να πλησιάσει τον Ιώβ,
χωρίς τη θέληση του Θεού (Ιώβ 1, 11-12). (Φιλοκαλία Β’)
Συγκεκριμένα, βλέπουμε την παραχώρηση της συγκεκριμένης αυτής

εξουσίας στο διάβολο από τον Κύριο στο στίχο αυτό στην Παλαιά Διαθήκη:
“…τότε εἶπεν ὁ Κύριος τῷ διαβόλῳ· ἰδοὺ πάντα, ὅσα ἐστὶν αὐτῷ, δίδωμι
ἐν τῇ χειρί σου, ἀλλ᾿ αὐτοῦ μὴ ἅψῃ…” (Ιώβ κεφ.1, στ.12) δηλαδή: “…τότε ο
Κύριος είπε στο διάβολο· ιδού, όλα όσα έχει (ο Ιώβ), τα παραδίδω στην εξουσία
σου. Αυτόν όμως τον ίδιο δεν θα τον εγγίσεις καθόλου”.
Αλλού πάλι λέει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής:
 “Γιατί τίποτε άλλο δεν είναι τόσο ευχάριστο στο διάβολο, όσο ο άνθρωπος
που τιμωρείται. Όταν του επιτραπεί αυτό, τότε εφευρίσκει τα αλλεπάλληλα
κύματα των αθέλητων παθημάτων και τα επιφέρει σαν λαίλαπα ανελέητα
εναντίον εκείνων που έλαβε την άδεια κατά παραχώρηση Θεού. Και αυτό όχι
γιατί θέλει να εκπληρώσει το θείο πρόσταγμα, αλλά γιατί επιθυμεί να κορέσει
το πάθος του μίσους του εναντίον μας, ώστε η ψυχή, ατονώντας και
γονατίζοντας από το πολύ βάρος των οδυνηρών συμφορών, να περικόψει τη
δύναμη της θείας ελπίδας της μετατρέποντας σε αιτία αθεΐας τα κύματα
των δεινών που επέρχονται σ’ αυτήν για σωφρονισμό.”
 "Καθένας από τους δαίμονες, ανάλογα με την ιδιαίτερη του ικανότητα

συμβαίνει να προκαλεί αυτή ή την άλλη επιφορά των πειρασμών. Γιατί
καθένας προξενεί διαφορετική κακία, και ο ένας είναι σαφώς πιο ακάθαρτος
από τον άλλον και ικανότερος σε ορισμένο μάλλον είδος κακίας.”
 “Εκείνος που υποφέρει γιατί έχει παραβεί κάποια θεία εντολή, αν εννοήσει
την αιτία της θείας πρόνοιας που τον τιμωρεί για να τον θεραπεύσει, και τη
συμφορά δέχεται ευχαρίστως, και το σφάλμα για το οποίο τιμωρείται
διορθώνει με χαρά. Εκείνος όμως που μένει αναίσθητος σ’ αυτή τη θεραπεία,
δίκαια χωρίζεται από τη χάρη που του δόθηκε και παραδίνεται στη σύγχυση
των παθών, και αφήνεται να καταλήξει στην διάπραξη εκείνων των
αμαρτημάτων που επιθυμούσε εσωτερικά.”
(Φιλοκαλία Β’)
- 88 -
Όταν οι δαίμονες πλέον λάβουν την άδεια και εξουσία από το Θεό για να
πολεμήσουν τον άνθρωπο, για τους λόγους που αναφέρθηκαν, τότε μπορούν
και να αλλάζουν και να μεταμορφώνονται φανταστικά σε όποια μορφή
θέλουν, όπως μας λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: “Παραχωρήσεως δὲ
Θεοῦ γινομένης καὶ ἰσχύουσι καὶ μεταβάλλονται καὶ μετασχηματίζονται, εἰς
οἷον θέλουσι σχῆμα κατὰ φαντασίαν.” (Αγ. Ιωάννη Δαμασκηνού, Έκδοσις
ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως, κεφ.18).
Η μάχη του διαβόλου εναντίον των Χριστιανών και όλων των ανθρώπων
γενικότερα, είναι καθημερινή και δεν σταματάει ποτέ παρά μόνο όταν ο
άνθρωπος κλείσει τα μάτια του και εγκαταλείψει αυτόν τον κόσμο για να
οδηγηθεί η ψυχή του στη συνέχεια, είτε κοντά στο Θεό και στην αιώνια
ευτυχία, είτε μακριά από Αυτόν και κοντά στο διάβολο που τον νίκησε, οπότε
παραμένει στην αιώνια δυστυχία.
- 89 -
Πώς όμως ενεργεί ο διάβολος;
O Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής μας αναφέρει: “Οι δαίμονες, ή μας

πειράζουν αυτοί οι ίδιοι ή εξεγείρουν εναντίον μας εκείνους που δεν
φοβούνται τον Κύριο. Αυτοί οι ίδιοι μας πειράζουν, όταν χωριστούμε από τους
ανθρώπους, όπως τον Κύριο στην έρημο (Ματθ. 4, 3-10). Και μέσω ανθρώπων,
όταν ζούμε μαζί με τους ανθρώπους, όπως τον Κύριο μέσω των Φαρισαίων.
Εμείς όμως, ατενίζοντας το πρότυπό μας, τον Κύριο, θα τους αποκρούσουμε
και στις δύο περιπτώσεις.” (Φιλοκαλία Β’)
Το κυριότερο μέσο που χρησιμοποιεί ο διάβολος για να πειράξει τον
άνθρωπο και να τον οδηγήσει στην αμαρτία είναι οι λογισμοί, μέσω δηλαδή
των πονηρών σκέψεων που μας βάζουν στο μυαλό κι οποίες επιμένουν,
έρχονται και ξανάρχονται, προκειμένου να μας οδηγήσουν στην αμαρτία.
Τη δυνατότητα αυτή να μας βάζουν λογισμούς την έχουν ως πνεύματα που
είναι, αλλά ενώ μας προσβάλουν με χίλιες δυο αμαρτωλές σκέψεις, μέχρι το
σημείο αυτό της προσβολής δεν έχουμε αμαρτήσει, όπως δεν αμάρτησε και ο
Χριστός στην έρημο όταν τον πολέμησε ο διάβολος.
Εάν όμως δεν σταματήσουμε εκεί αλλά συνομιλήσουμε μαζί τους,
επεξεργαζόμενοι τις αμαρτωλές σκέψεις που μας έβαλαν στο νου και ειδικά
όταν αρχίζουμε να κάνουμε πράξεις τις σκέψεις αυτές, τότε έχουμε ήδη
διαβεί τον δρόμο της αμαρτίας και της ενοχής μας.
Για παράδειγμα ο διάβολος μπορεί να μας ρίχνει σκέψεις στο μυαλό
(ψιθυρίζοντάς μας) όπως:
"...σε αδικούν, πώς το ανέχεσαι αυτό; πρέπει να θυμώσεις!!!..", ή
"...κράτησε τα χρήματα που μόλις βρήκες, που ξέρεις, μπορεί να ήταν και
κάποιου πλούσιου..." κλπ.
Παρόλα αυτά όμως, σύμφωνα με τις Θείες Γραφές και τους Πατέρες της
Εκκλησίας μας, ο διάβολος δεν μπορεί να διαβάσει τις σκέψεις μας, εάν
αυτές μείνουν κρυφές και αψηλάφητες, χωρίς να φανερωθούν με κάποιο
άλλο τρόπο, με κάποια άλλη εκδήλωση και κίνηση δική μας. Δεν μπορεί
δηλαδή ο διάβολος να ξέρει τί σκεφθήκαμε στους πονηρούς λογισμούς που
αυτός μας έβαλε στο μυαλό. Μόνο από τις πράξεις μας θα καταλάβει αν
πέτυχε το σκοπό του και οτι είμαστε δικοί του πλέον. Δηλαδή π.χ. όταν
αρχίσουμε να θυμώνουμε τότε καταλαβαίνει οτι έπιασαν τόπο οι σκέψεις
του θυμού, ή όταν το πρόσωπό μας αλλάζει όψη, χρώμα, ή από άλλες
κινήσεις μας. Τότε αποκτά περισσότερη εξουσία επάνω μας και μετά μας
πολεμάει ακόμη περισσότερο, ωθώντας μας όλο και περισσότερο στην
αμαρτία. Το θέμα αυτό αναλύεται διεξοδικά σε παρακάτω ενότητα.
- 90 -
Οι διαφορές του κοσμικού και του αόρατου πνευματικού πολέμου
Αυτός ο αόρατος πόλεμος με το διάβολο έχει διαφορές με τους κοσμικούς

πολέμους, οι οποίες μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
ΚΟΣΜΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΑΟΡΑΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

(χαρακτηριστικά εχθρού) (ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ)
(χαρακτηριστικά εχθρού)
 εχθρός: οι άνθρωποι  εχθρός: οι δαίμονες

 ορατοί  αόρατοι
 θνητοί  αθάνατοι
 άπειροι  έμπειροι (έχουν γνώση μυριάδων
(περιορισμένης εμπειρίας) μεθόδων απάτης και δόλου μετά
από χιλιάδες έτη και εκατομμύρια
ανθρώπων που εξαπάτησαν)
 δυσκίνητοι  αεικίνητοι
 κουράζονται  ακούραστοι
 κοιμούνται  άυπνοι
 στόχος:  στόχος:
το προσωρινό κοσμικό κέρδος η αιώνια καταδίκη της ψυχής
του ανθρώπου
Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του διαβόλου στον αόρατο αυτό πόλεμο είναι:

 έχει τεράστια επιμονή (διαβολική αρετή - δεν παραδίδει ποτέ τα όπλα,
δεν απελπίζεται – έχει πείσμα μέχρι το τέλος της ζωής του ανθρώπου,
όπως π.χ. στον Ιώβ, που είχε τη μέγιστη υπομονή ποτέ σε άνθρωπο, ο
διάβολος πίστευε οτι κάποτε θα τον νικούσε, με την επιμονή του και τα
τόσα μεγάλα κακά που του έκανε, αλλά η υπομονή του Ιώβ τον νίκησε. )
 έχει τεράστια έχθρα (εναντίον των ανθρώπων - μεγαλύτερη και από

των αγριότερων θηρίων της γης – δεν ανέχθηκε τον Αδάμ και την Εύα
μέσα στον παράδεισο, θα ανεχθεί να αρπάζουν πολλοί τον παράδεισο;
Αναλυτικότερα οι τακτικές του διαβόλου αναφέρονται παρακάτω στην

ενότητα «Οι τακτικές του διαβόλου».
- 91 -
Οι καλύτεροι "πελάτες" του διαβόλου βέβαια, οι εύκολοι δηλαδή αντίπαλοι γι

αυτόν, είναι όλοι όσοι απλά δεν έχουν καταλάβει οτι βρίσκονται σε πόλεμο
μαζί του. Είναι αυτοί που τους έχει πείσει για τα καλά οτι δεν υπάρχει (ο
διάβολος) και ακόμη καλύτεροι "πελάτες" είναι όσοι δεν πιστεύουν οτι
υπάρχει και Θεός, οι άθεοι δηλαδή. Αλλά ακόμη και οι χλιαροί Χριστιανοί που
δεν έχουν συνειδητοποιήσει τον πνευματικό αγώνα που πρέπει να δίδουν
καθημερινά αφενός για τη προσέγγιση τους στην αγάπη του Θεού Πατέρα
μας και αφετέρου για την εξόντωση κάθε διαβολικού βέλους που δέχονται
από το σατανά και τους δαίμονες, ακόμη και αυτοί οι Χριστιανοί είναι καλοί
"πελάτες" του διαβόλου και εύκολα θύματα.
Γενικά σε έναν πόλεμο, ο εχθρός χαίρεται όταν βλέπει αντιπάλους

αδιάφορους, ανεκπαίδευτους, χωρίς στρατηγική και χωρίς στρατηγό, χωρίς
πυγμή και θάρρος, χαλαρούς και γενικά νωθρούς και ανυποψίαστους. Είναι η
εύκολη λεία για το διάβολο όλοι αυτοί και καμιά φορά μάλιστα, αυτούς
τους ανθρώπους, τους οποίους τους έχει δικούς του, χωρίς αυτοί να
συνειδητοποιούν την κατάστασή τους, αυτούς μπορεί να τους ενοχλεί
λιγότερο με πειράγματα και πονηρές σκέψεις, διότι απλά γνωρίζει οτι αφού
έχουν ακολουθήσει άλλο δρόμο από αυτό του Θεού, άρα είναι χαμένες ψυχές,
επομένως τους αφήνει ήσυχους στον ωραίο τους ύπνο.
Εάν μάλιστα οι άνθρωποι αυτοί είναι και βαπτισμένοι Χριστιανοί, τότε είναι
σίγουρα καταδικασμένοι εάν δεν συνέλθουν και εάν δεν επιστρέψουν
μετανοημένοι στο σωστό δρόμο που οδηγεί στη Βασιλεία του Θεού. Για τους
υπόλοιπους μη Χριστιανούς που δεν έτυχε ποτέ να ακούσουν για το Χριστό
και να βαπτιστούν, αυτούς ο Θεός θα τους κρίνει σύμφωνα με το δικό του
σχέδιο, όπως αυτός μόνο γνωρίζει - το σίγουρο πάντως είναι οτι σε όλους
τους ανθρώπους υπάρχει η εσωτερική συνείδησή που έχει εμφυτεύσει ο
Θεός στον καθένα μας ανεξαιρέτως, η οποία γνωρίζει πάντα τι είναι καλό και
τι είναι κακό γενικά.
Φωτεινό παράδειγμα στη μάχη εναντίον του διαβόλου και των πονηρών
λογισμών των δαιμόνων είναι ο Άγιος Αντώνιος ο Μέγας,
ο οποίος έζησε τον 3ο αιώνα μ.Χ. και θεωρείται μια από τις
μεγαλύτερες ασκητικές μορφές του Χριστιανισμού, γι αυτό
και ονομάστηκε "Καθηγητής της ερήμου". Ο Άγιος Αντώνιος
δοκιμάστηκε πάρα πολύ από το διάβολο, με πολλαπλές και
συνεχείς επιθέσεις, αλλά ο Άγιος είχε καταφέρει, με την
προσευχή και την ασκητική του ζωή, να ελέγχει τις
- 92 -
αρνητικές επιρροές αυτές του διαβόλου σε αυτόν, ακόμη και τους λογισμούς,
τις σκέψεις εκείνες δηλαδή τις οποίες οι δαίμονες του επέβαλαν στο νου,
προκειμένου να τον επηρεάσουν αρνητικά και να τον αποσπάσουν από το
δρόμο του Χριστού. Λέγεται μάλιστα πως ο Άγιος Αντώνιος δοκιμάστηκε από
το διάβολο ακόμη και τη στιγμή που ξεψυχούσε σε ηλικία 105 ετών, όπου ο
πονηρός προσπάθησε να τον κάνει να αισθανθεί υπερήφανος για τον
πνευματικό αγώνα που έκανε ο Άγιος στη ζωή του κι έτσι να χάσει τον
αγώνα που έκανε. Συγκεκριμένα, ο διάβολος παραδέχθηκε εκείνη τη στιγμή
οτι ο Αντώνιος ήταν Άγιος, αφού νίκησε το σατανά. Εάν όμως ο Άγιος εκείνη
τη στιγμή ένοιωθε υπερηφάνεια και δεχόταν πράγματι οτι νίκησε το
διάβολο, τότε θα πέθαινε με μια μεγάλη αμαρτία, αυτή της υπερηφάνειας,
αυτή ακριβώς που είχε και ο Εωσφόρος άγγελος όταν εξέπεσε και έγινε
διάβολος. Ο Άγιος Αντώνιος όμως δεν απάντησε θετικά στα λόγια αυτά του
διαβόλου, παρά μόνο τη στιγμή που πέθαινε, φώναξε η ψυχή του "τώρα σε
νίκησα" κι έτσι κατέστη τελικά Άγιος ο Μέγας Αντώνιος.
Μέχρι το τελευταίο λοιπόν δευτερόλεπτο της ζωής μας, μέχρι και τότε θα
έχουμε τον πόλεμο του πονηρού διαβόλου, γι αυτό πρέπει να είμαστε
διαρκώς άγρυπνοι και κοντά στην Εκκλησία μας, προσευχόμενοι.
"Ταῖς τῶν δακρύων σου ῥοαῖς, τῆς ἐρήμου τὸ ἄγονον ἐγεώργησας, καὶ τοῖς ἐκ
βάθους στεναγμοῖς, εἰς ἑκατὸν τοὺς πόνους ἐκαρποφόρησας, καὶ γέγονας
φωστὴρ τῇ οἰκουμένῃ λάμπων τοῖς θαύμασι, Ἀντώνιε Πατὴρ ἡμῶν Ὅσιε,
πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν. "
Πώς μας πολεμάει ο διάβολος;
Ο διάβολος έχει διάφορους τρόπους να μας ξεγελά, μιας και το πιο

χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι η απάτη και το ψέμα, διότι φυσικά με
την ειλικρίνεια και την αλήθεια δεν μπορεί να σταθεί και να ενεργήσει για να
μας εξαπατήσει. Πολλές φορές έρχεται σαν ωραία σκέψη, σαν σωστός
λογισμός και όπως λέει ο Άγιος Εφραίμ ο Σύρος, ο εχθρός είναι τόσο σοφός
που με δε δένει με δεσμά που εγώ μισώ, αλλά με δεσμά που μου αρέσουνε και
χαίρομαι δεμένος. Να είσαι νικημένος, να είσαι σκλαβωμένος σε κάτι και να
χαίρεσαι κιόλας, Τόσο πονηρός είναι ο διάβολος, που έρχεται σαν αρετή,
ντυμένος με το ένδυμα της ελευθερίας, με το ότι είμαστε ελεύθεροι να
κάνουμε ότι θέλουμε.
- 93 -
Μια από τις πολλές τακτικές που χρησιμοποιεί ο διάβολος συνήθως σε

ανθρώπους που αγωνίζονται πνευματικά, είναι η τακτική του εξαφανισμού,
όπου ο διάβολος, όταν βλέπει οτι αγωνιζόμαστε πνευματικά, εξαφανίζεται
για ένα χρονικό διάστημα και δε μας πειράζει, δε μας ενοχλεί, ώστε εμείς να
ξεγελαστούμε, να νομίσουμε οτι τον νικήσαμε και να χαλαρώσουμε έτσι τον
πνευματικό μας αγώνα, οπότε σε αυτή ακριβώς τη στιγμή της χαλάρωσης,
έρχονται απότομα οι δαίμονες και μας αιφνιδιάζουν και εμείς, όντας χαλαροί,
υποδουλωνόμαστε ξανά στα πάθη μας και χάνουμε τη μάχη μαζί του.
Πρέπει να ξέρουμε επίσης, οτι ο διάβολος δεν εφαρμόζει ποτέ την ίδια
τακτική σε κάθε άνθρωπο, αλλά χρησιμοποιεί την κάθε τακτική ανάλογα με
την κάθε περίπτωση και οι τακτικές του είναι πάμπολλες, μπορεί όσοι και οι
άνθρωποι στη γη.
Συνοπτικά αναφέρουμε μερικές από αυτές όπως: την τακτική της διαβολής,
της αμφιβολίας, της επανάληψης, της κολακείας, την τακτική του λίγο-λίγο,
την τακτική των συνθημάτων, της συσκότισης του νου, των υποσχέσεων,
της απειλής και του φόβου, της ωραιοποίησης κλπ.
Ο σκοπός λοιπόν αυτού του αόρατου αυτού εχθρού μας του διαβόλου, είναι
μας ρίξει στην αμαρτία, ώστε εάν μέχρι την ημέρα του φυσικού θανάτου μας
δεν μετανιώσουμε με ειλικρίνεια και συντριβή καρδιάς, να χάσουμε την
Αιώνια ζωή και τη μετοχή στη Βασιλεία του Θεού.
Οι πονηροί λογισμοί, τα είδη και η αντιμετώπισή τους
Ο συνηθέστερος τρόπος μέσω του οποίου ενεργεί πάνω μας ο διάβολος είναι
μέσω των λογισμών, εκείνων δηλαδή των αμαρτωλών σκέψεων που μας
βάζει στο μυαλό, (ως πνεύμα που είναι ο διάβολος, έχει αυτή τη δυνατότητα)
και οι οποίες επιμένουν έως ότου εμείς αρχίσουμε νοερά να συνομιλούμε με
αυτές τις σκέψεις, οπότε αρχίζει και η αμαρτία μας και κορυφώνεται όταν οι
λογισμοί αυτοί γίνουν αμαρτωλές πράξεις.
Αν όμως δεν αντιδράσουμε στους πονηρούς λογισμούς του διαβόλου και

προσπαθήσουμε κατά το δυνατόν να μείνουμε "απαθείς", τότε
εξασκούμαστε σταδιακά στο να αποκρούουμε αυτούς τους πονηρούς
λογισμούς στο μυαλό μας κι έτσι να μειώνουμε τον κίνδυνο να εκπέσουμε
στην αμαρτία.
- 94 -
Να σημειώσουμε εδώ όμως ότι σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας

μας, οι λογισμοί χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με την
προέλευσή τους και συγκεκριμένα είναι:
 οι λογισμοί οι δικοί μας, οι σκέψεις οι δικές μας, αυτές που κάνει το

ανθρώπινο μυαλό
 οι λογισμοί που μας φέρνει ο διάβολος, ο οποίος ως πνεύμα που είναι έχει
αυτή τη δυνατότητα
 οι λογισμοί που μας στέλνει ο καλός Θεός
Λένε οι Πατέρες ότι χρειάζεται μεγάλη εξάσκηση και μεγάλος αγώνας για να
διακρίνουμε από πού προέρχεται ένας λογισμός και μάλιστα λένε ότι το
χάρισμα αυτό της διάκρισης είναι η μεγαλύτερη αρετή.
Διότι εάν ο λογισμός είναι κακός, σχετικά εύκολα μπορεί να γίνει αντιληπτός,
αλλά εάν ο λογισμός είναι καλός πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι δεν
προέρχεται από το διάβολο;
Διότι και ο διάβολος μπορεί να μας στέλνει καλούς λογισμούς για να μας
εξαπατήσει, διότι όπως αναλύεται και στην παρακάτω ενότητα «Οι τακτικές
του διαβόλου», οι δαίμονες μπορούν να μετασχηματίζονται ακόμη και σε
αγαθούς αγγέλους. Μπορεί δηλαδή να εμφανίζουν μπροστά μας ανθρώπους
που με τα ωραία τους λόγια να μας εντυπωσιάσουν για τα χαρίσματα ή την
καλοσύνη τους, αλλά στο τέλος να οδηγηθούμε σε πλάνη.
Χρειάζεται λοιπόν αρκετή διάκριση για να ξεχωρίσει κανείς τους λογισμούς

που προέρχονται από το διάβολο, αλλά σίγουρα όσο προχωράμε σταδιακά
στον πνευματικό αγώνα τόσο και αποκτάμε τη διαίσθηση τουλάχιστον για
το εάν λογισμός είναι κακός, πονηρός, μη αρεστός στο Θεό, οπότε και
απορρίπτουμε το λογισμό αυτό εν τη γενέσει του.
Διότι αν δεν ανοίξουμε την πόρτα της αυλής του σπιτιού μας στον κλέφτη,
αυτός θα παραμείνει απέξω - αν την ανοίξουμε όμως για να συνομιλήσουμε
μαζί του θα είναι πιο δύσκολο να τον διώξουμε και πολύ δυσκολότερο εάν
ανοίξουμε βέβαια και την εσωτερική πόρτα του σπιτιού μας ή ακόμη
χειρότερα και την πόρτα του δωματίου μας.
Επίσης χρειάζεται διάκριση όταν υπάρχει εμπλοκή δύο λογισμών που

φαίνονται εκ των προτέρων καλοί και αγαθοί και οι δύο, αλλά δεν
γνωρίζουμε ποιόν να εμπιστευτούμε. Γι αυτό η συμβουλή του
Πνευματικού μας σε όλα τα ανωτέρω είναι πάντα ο ασφαλέστερος δρόμος.
Περισσότερα για την αρετή της διάκρισης αναφέρονται στη σχετική ενότητα
των Αρετών παρακάτω.
- 95 -
Τα είδη των πονηρών λογισμών είναι πολλά, όπως λογισμοί:

 αμφιβολίας, σε θέματα που σχετίζονται με την πίστη μας
 βλασφημίας έναντι του Θεού
 εγωισμού
 υπερηφάνειας
 κενοδοξίας
 ζήλιας και φθόνου για τα χαρίσματα και τα αγαθά του πλησίον μας
 καχυποψίας για τον πλησίον μας
 θυμού, οι οποίοι καταστρέφουν την πραότητα και την ειρήνη
 εκδίκησης ενάντια στον πλησίον μας
 φιλαργυρίας
 παθολογικής φύσεως (π.χ. ότι πάσχουμε από κάποια αρρώστια κλπ)
 ανηθικότητας και αισχρότητας, (όπως πορνείας, μοιχείας κλπ.)
 αμαρτωλού παρελθόντος
 απελπισίας (η κορύφωση των λογισμών πριν την αυτοκτονία)
Η αντιμετώπιση των πονηρών λογισμών, ώστε να μη μας επηρεάζουν

αρνητικά, μπορεί να γίνει:
 με την προσευχή, η οποία πρέπει να είναι διαρκής και θερμή - η δύναμη

της προσευχής αναλύεται διεξοδικά στη σχετική ενότητα παρακάτω και
είναι κορυφαία αρετή - διότι τα πάντα στη ζωή μας είναι θέμα προσευχής.
Με την άμεση προσβολή του λογισμού στο μυαλό μας, άμεση θα είναι και η
επίκληση του Ονόματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, λέγοντας διαρκώς
την ευχή "Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλό" και κάνοντας
και το σημείο του Σταυρού, τα οποία φοβάται και τρέμει ο διάβολος και
τρέπεται σε φυγή.
 με τον έλεγχο του λογισμού εάν είναι καλός (σύμφωνος δηλαδή με το
θέλημα του Θεού), ή πονηρός (οδηγεί δηλαδή σε αμαρτία)
 με την άμεση απόκρουση και περιφρόνηση του λογισμού (δε συζητάμε
καθόλου μαζί του στο μυαλό μας, αλλά αδιαφορούμε, σαν να μην υπάρχει -
ο διάβολος καίγεται και χάνει τη μάχη όταν εμείς δείχνουμε αδιαφορία)
 με την καθυστέρηση της εκτέλεσης σε πράξη του πονηρού λογισμού
(ο διάβολος χαίρεται να μας αιφνιδιάζει, γι αυτό και μεις δε θα βιαζόμαστε
να εκτελέσουμε πρακτικά αυτό που σκεφθήκαμε, οπότε αφενός αφήνουμε
χρόνο για να ελέγξουμε ξανά το λογισμό αυτό και αφετέρου ο ίδιος ο
λογισμός πλέον αδρανεί και εξαφανίζεται, όπως και πριν).
- 96 -
 με την αποφυγή των αιτιών που προκαλούν του λογισμούς. Αυτό

ισοδυναμεί στην ουσία με τον έλεγχο των αισθήσεων (ελέγχοντας δηλαδή
το τι βλέπουμε, τι ακούμε, τι γευόμαστε, τι οσφριζόμαστε, τι αγγίζουμε).
Με τον τρόπο αυτό βέβαια ελέγχουμε και τα πάθη μας διότι οι αισθήσεις
είναι πόρτες εισόδου λογισμών και οι λογισμοί οδηγούν στην αμαρτία και η
αμαρτία όταν χρονίσει γίνεται πάθος.
Για παράδειγμα ο λογισμός που οδηγεί σε μια αμαρτωλή ηδονή θα εισέλθει
διαμέσου κάποιας αίσθησης, δηλαδή π.χ. κάτι βλέπουμε, κατόπιν κάτι
σκεπτόμαστε και μετά κάτι πράττουμε, οπότε ελέγχοντας τις πόρτες των
αισθήσεων, (αποφεύγοντας π.χ. να βρισκόμαστε σε μέρη όπου υπάρχουν
πειρασμοί) ελέγχουμε και τους λογισμούς μας, άρα τις αμαρτίες μας.
Για παράδειγμα, πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τους πορνικούς
λογισμούς, όταν έχουμε συνήθειες να βλέπουμε θεάματα που γεννούν
πορνικούς λογισμούς; Ή όπως είπε και ο ¨Άγιος Παΐσιος κάποτε σε κάποιον
ναρκομανή: «τι να σου κάνω; είσαι σαν αυτόν που θέλει να κόψει το τσιγάρο
και γυρίζει γύρω-γύρω από το περίπτερο». Γι αυτό και οι Πατέρες λένε:
“Φεύγε και σώζου». Μια καλή μέθοδος επίσης στο θέμα ελέγχου των
αισθήσεων είναι να κάνουμε την παρακάτω ερώτηση στον εαυτό μας όταν
έχουμε ένα λογισμό: «Ο Χριστός θα το έκανε αυτό;» και η συνείδησή μας
θα μας δώσει σίγουρα τη σωστή απάντηση για την κίνηση που πρέπει να
κάνουμε, κλείνοντας τις αισθήσεις μας μια και καλή ως θύρες ρυπαρών
λογισμών που οδηγούν στην αμαρτία.
 με το να μην δίνουμε χώρο στους ρυπαρούς λογισμούς – αυτό γίνεται

γεμίζοντας το μυαλό μας με καλούς λογισμούς. Όπως λέει και μια ξένη
παροιμία: «εάν βάλεις έναν ελέφαντα μέσα σε ένα δωμάτιο, δε θα χωράει
τίποτε άλλο». Ας γεμίσουμε και εμείς λοιπόν το μυαλό μας με καλούς
λογισμούς, τότε δε θα έχουν χώρο οι κακοί. Ας γεμίσουμε το χρόνο μας με
καλά και αγαθά έργα και δε θα υπάρχει χρόνος για έργα πονηρά.
Ας διαβάζουμε συχνά το Λόγο του Θεού για να μην υπάρχει χρόνος για το
λόγο του πονηρού. Ας εκκλησιαζόμαστε και ας προσευχόμαστε συχνά και
πυκνά και ο διάβολος θα μας κοιτάζει από μακριά.
Λένε οι Πατέρες να σκεφτόμαστε καλά για να μη σκεφτόμαστε άσχημα, να
βλέπουμε καλά για να μη βλέπουμε άσχημα. Είναι τόσο απλό: αν
περιορίζουμε την πιθανότητα του διαβόλου να μας πειράξει, τότε λιγότερους
πονηρούς λογισμούς θα έχουμε.
Στον παραπάνω σκοπό βοηθάει γενικά η συνεχής σωματική και πνευματική
εργασία και άσκηση, οπότε δεν περισσεύει χρόνος για τον πονηρό.
- 97 -
 με τη σκέψη ότι ο Θεός γνωρίζει τα πάντα και επομένως δεν

μπορούμε να κρυφτούμε από Αυτόν. “…ἐγώ εἰμι ὁ ἐρευνῶν νεφροὺς καὶ
καρδίας…” (Αποκάλυψη κεφ.2, στ.23) δηλαδή: ”…Εγώ είμαι Εκείνος, που
ερευνά και γνωρίζει νεφρά και καρδιές (και τα πλέον απόκρυφα βάθη της
ψυχής και διάνοιας του ανθρώπου).”
 με την μνήμη του θανάτου, ενεργώντας δηλαδή κάθε ημέρα σαν να

ήταν η τελευταία στη ζωή μας, επομένως δε θα θέλαμε να προχωρήσουμε και
να ενδώσουμε σε πονηρούς λογισμούς που θα μας οδηγήσουν σε αμαρτία και
να τελειώσουμε με τον τρόπο αυτό τη ζωή μας, οπότε καλύτερα να
αγνοήσουμε το λογισμό αυτό εν τη γενέσει του. Διότι όπως είπε και ο Άγιος
Δημήτριος του Ροστώφ: “Φέρνε συχνά στον νου σου με φόβο και τρόμο την
ώρα της εμφανίσεώς σου στο αδέκαστο κριτήριο του Θεού. Εκεί θα κριθούν
όλοι δίκαια και απροσωπόληπτα, «βασιλεύς ή στρατιώτης ή πλούσιος ή
πένης»”
 με την εξομολόγηση των πονηρών λογισμών στον Πνευματικό μας

Πατέρα με απλά και ειλικρινή λόγια και κάνοντας υπακοή σε ότι μας
υποδείξει.
Ζώντας πάντως μια ζωή κοντά στο Χριστό και στα Ιερά Μυστήρια της
Εκκλησίας μας, δεν πρέπει να φοβόμαστε τις επιθέσεις του διαβόλου, γιατί
έχουμε την προστασία και τη σκέπη του Χριστού δια της Θεοτόκου και των
Αγίων που επικαλούμαστε τις πρεσβείες τους στις προσευχές μας
- 98 -
Τα πλεονεκτήματα του διαβόλου
Ο διάβολος καταρχήν είναι αόρατος, ως πνεύμα που είναι, γι αυτό και ο

πόλεμος μαζί του λέγεται αόρατος πόλεμος. Αυτό είναι ένα μεγάλο
πλεονέκτημα του απέναντι σε ανθρώπους που έχουν άγνοια των Θείων
Γραφών και των λόγων των Πατέρων της Εκκλησίας μας, μέσα από τους
οποίους αποκτάμε τη γνώση για την ύπαρξη του διαβόλου και τους τρόπους
με τους οποίους αυτός ο πονηρός εχθρός μας πολεμάει καθημερινά.
Ως πνεύμα επίσης που είναι, έχει τη δυνατότητα να μας προσβάλει στο

μυαλό με λογισμούς, όπως αναφέρθηκε και πριν, φυσικά πονηρούς και
κακούς για να μας αποσπάσει από το δρόμο του Θεού και να μας οδηγήσει
στην αμαρτία, αλλά και καλούς κάποτε, για να πετύχει την αποστασία μας
από το Θεό «εκ δεξιών». Βέβαια, όπως είπαμε και παραπάνω όλα εξαρτώνται
από την παραχώρηση του Θεού, από το αν δώσει δηλαδή ο Θεός την εξουσία
στο διάβολο να μας πειράξει.
Αν και η προσβολή αυτή με τους λογισμούς μπορεί να έχει επιτραπεί από το
Θεό, εντούτοις όπως είπαμε και πρωτύτερα, μέχρι το στάδιο αυτό δεν έχουμε
αμαρτήσει εάν δεν συνομιλήσουμε και δεν ενδώσουμε στους λογισμούς
αυτούς για να προχωρήσουμε και να γίνουν πράξη.
Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι αυτός ο μοναδικός πραγματικός εχθρός

μας σε αυτόν τον κόσμο, ο διάβολος, έχει τεράστια εμπειρία χιλιάδων
ετών μέσα από εκατομμύρια ανθρώπους, ενώ εμείς έχουμε μόνο κάποιες
λίγες δεκαετίες εμπειρία, άρα ποτέ να μην ξεθαρρέψουμε νομίζοντας οτι
τώρα τον νικήσαμε, όπως ο πονηρός ήθελε να πιστέψει ο Άγιος Αντώνιος.
Ο διάβολος επίσης έχει πολλές αρετές από αυτές που εμείς προσπαθούμε
να αποκτήσουμε με τον πνευματικό μας αγώνα διότι αν εμείς νηστεύουμε, ο
διάβολος δεν τρώει ποτέ, αν εμείς αγρυπνάμε το βράδυ, αυτός δεν κοιμάται
ποτέ, αν εμείς είμαστε εγκρατείς, ο διάβολος είναι πιο παρθένος από εμάς,
γιατι και να θέλει να πορνεύσει δεν μπορεί, αφού δεν έχει σώμα.
Μία μόνο αρετή δεν είχε γι αυτό και πήγανε και όλες οι άλλες χαμένες, αυτή
της ταπείνωσης, όταν τον κυρίευσε η υπερηφάνεια και ήθελε να ανέβει στο
θρόνο του Θεού, οπότε και εξέπεσε και από άγγελος και έγινε διάβολος.
Γι αυτό κι εμείς δεν πρέπει ποτέ να καυχηθούμε για τις αρετές που
καλλιεργούμε για να μην πέσουμε κι εμείς στο ίδιο μεγάλο σφάλμα, παρά την
προσπάθεια που καταβάλαμε.
- 99 -
Τα μειονεκτήματα του διαβόλου
Ο διάβολος, ως πνεύμα που είναι, έχει μεν πολλά πλεονεκτήματα έναντι των
ανθρώπων, έχει όμως και σημαντικότατα μειονεκτήματα που οι άνθρωποι
συνήθως τα αγνοούν. Αν και θέλει πολλά να κάνει, δεν μπορεί να τα κάνει,
διότι ειδικά σε μας τους Χριστιανούς, τον εμποδίζει καταρχήν η Χάρη του
Θεού που πήραμε με το βάπτισμά μας, αλλά και η Χάρη που παίρνουμε με την
Εξομολόγηση και τη Θεία Κοινωνία. Σύμφωνα με τους Πατέρες της
Εκκλησίας, ο διάβολος έχει βασικά μειονεκτήματα όπως:
 δεν έχει τη δύναμη που έχει ο Θεός, όπως δεν την έχουν και οι
υπόλοιποι Άγγελοι φυσικά.
 δεν είναι πανταχού παρών όπως ο Θεός, αλλά έχει περιορισμένο χώρο.
Οι δαίμονες, όπως και οι υπόλοιποι άγγελοι, ως άυλα πνευματικά όντα
που είναι, μετακινούνται και μεταβαίνουν πολύ εύκολα από τον ένα
τόπο στον άλλο, δεν είναι όμως πανταχού παρόντες, όπως ο Θεός, διότι
είναι δημιουργήματα του Θεού με περιορισμένες ικανότητες. Ένας
δαίμονας που βρίσκεται εδώ δεν βρίσκεται και παραπέρα, αλλά ως
πνεύματα που είναι οι δαίμονες κινούνται με τρομερή ταχύτητα και
ανταλλάζουν πληροφορίες μεταξύ τους αστραπιαία, έτσι ώστε εμείς να
«νομίζουμε» οτι είναι πανταχού παρόντες.
 δεν γνωρίζει τα πάντα. Ο διάβολος και οι δαίμονες, όπως και οι
Άγγελοι έχουν μεγαλύτερες και ανώτερες γνωστικές ικανότητες από
τους ανθρώπους, αλλά δεν είναι παντογνώστες όπως ο Θεός
 δεν γνωρίζει τι σκεφτόμαστε. Αν και τα τρία προηγούμενα
χαρακτηριστικά είναι κοινά με τους Αγγέλους, εντούτοις στο σημείο
αυτό υστερεί ο διάβολος, διότι μόνο ο Θεός, οι Άγιοι και οι Άγγελοι του
Θεού ξέρουν τι σκεφτόμαστε και αυτό όταν τους το επιτρέπει ο Θεός.
Το θέμα αυτό αναλύεται διεξοδικότερα παρακάτω.
Το τελευταίο αυτό μειονέκτημα είναι ταυτόχρονα και ένα μεγάλο
πλεονέκτημα για εμάς τους ανθρώπους, εάν το αξιοποιήσουμε σωστά,
ώστε να μην γνωρίζει ο πονηρός διάβολος τα καλά μας έργα που πρόκειται
να κάνουμε, για να προλάβει να μας πολεμήσει όπως θα ήθελε. Για να γίνει
όμως αυτό πρέπει παράλληλα κι εμείς να έχουμε την αρετή της διάκρισης
ότι τα έργα αυτά είναι όντως καλά και αγαθά, σύμφωνα με το θέλημα του
Θεού και ευλογημένα από τον Πνευματικό μας, κάτι που σταδιακά
αποκτάται σε συνεννόηση μαζί του.
- 100 -
ΟΙ δαίμονες δεν γνωρίζουν τα απόκρυφα
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, στο έργο «Χρηστοήθεια των

Χριστιανών», στο Λόγο Θ’ περί μαγείας, μας αναφέρει: “για την πρόφαση
εκείνων που λένε ότι πηγαίνουν στους μάγους και στους δαίμονες, για να
μάθουν τι πρόκειται να πάθουν, ή για να βρουν θησαυρούς και άλλα απόκρυφα
πράγματα, απαντάμε ότι μόνο ο Θεός κυρίως είναι που γνωρίζει όλα τα
απόκρυφα πράγματα και προγνωρίζει τα μέλλοντα.”
Στη συνέχεια ο Άγιος Νικόδημος κάνει αναφορά στα παρακάτω χωρία της
Παλαιάς Διαθήκης:
“ᾦ Κύριε, σὺ ἐποίησας τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν τῇ ἰσχύϊ σου τῇ μεγάλῃ
καὶ τῷ βραχίονί σου τῷ ὑψηλῷ καὶ τῷ μετεώρῳ, οὐ μὴ ἀποκρυβῇ ἀπὸ
σοῦ οὐθέν” (Ιερεμίας κεφ.39, στ.17) δηλαδή: “Ω Κύριε, Συ μέσα στην άπειρη
Σου δύναμη και δια της παντοδύναμης δεξιάς Σου, δημιούργησες τον ουρανό
και τη γη και τίποτε δεν είναι δυνατόν να αποκρυφτεί από Σένα.”
και
“ἄβυσσον καὶ καρδίαν ἐξίχνευσε καὶ ἐν πανουργεύμασιν αὐτῶν
διενοήθη· ἔγνω γὰρ ὁ Κύριος πᾶσαν εἴδησιν καὶ ἐνέβλεψεν εἰς σημεῖον
αἰῶνος, ἀπαγγέλλων τὰ παρεληλυθότα καὶ ἐπεσόμενα καὶ
ἀποκαλύπτων ἴχνη ἀποκρύφων οὐ παρῆλθεν αὐτὸν πᾶν διανόημα, οὐκ
ἐκρύβη ἀπ᾿ αὐτοῦ οὐδὲ εἷς λόγος.” (Σοφία Σειράχ κεφ.42, στ.18-20) δηλαδή:
“O Κύριος εξιχνιάζει τους ωκεανούς και τις καρδιές των ανθρώπων, γνωρίζει
επακριβώς όλες τις σκέψεις και τα έργα αυτών· διότι ο Κύριος κατέχει κάθε
γνώση και βλέπει όλα τα χρονικά σημεία των αιώνων. Αναγγέλλει παρελθόντα
και μέλλοντα, αποκαλύπτει τα απόκρυφα πράγματα μέχρι και του τελευταίου
ίχνους αυτών. Καμία σκέψη ανθρώπων δεν του διαφεύγει· κανένας λόγος δεν
μένει κρυμμένος από Αυτόν.”
Και συνεχίζει ο Άγιος λέγοντας: “Οι Άγγελοι και οι άνθρωποι γνωρίζουν

κάποτε τα απόκρυφα αλλά όχι από μόνοι τους, αλλά εξ’ αποκαλύψεως και
ελλάμψεως του Θείου φωτός, όπως έχει γραφτεί.”
Και μας αναφέρει το εξής χωρίο της Παλαιάς Διαθήκης:
“αὐτὸς ἀποκαλύπτει βαθέα καὶ ἀπόκρυφα, γινώσκων τὰ ἐν τῷ σκότει,
καὶ τὸ φῶς μετ᾿ αὐτοῦ ἐστι·” (Δανιήλ κεφ.2, στ.22) δηλαδή: “Αυτός
αποκαλύπτει τα βαθειά και απόκρυφα γεγονότα και νοήματα. Αυτός γνωρίζει
και τα τελεσιουργούμενα στο σκότος έργα, διότι μαζί με Αυτόν υπάρχει το
φως.”
- 101 -
Και συνεχίζει ο Άγιος Νικόδημος λέγοντας: “Οι μάγοι και οι δαίμονες,

επειδή είναι σκοτισμένοι και δεν έχουν φωτισμό από το Θεό, δεν
μπορούν να γνωρίζουν τα απόκρυφα και αυτό γίνεται φανερό από το
όνειρο που είδε ο βασιλιάς Ναβουχοδονόσωρ, ο οποίος αμέσως μόλις είδε το
όνειρο το λησμόνησε, κάλεσε όλους τους επαοιδούς και μάγους και φαρμακούς
και Χαλδαίους και τους διέταξε να του εξηγήσουν τι φανέρωσε το όνειρό του,
αλλά και να βρουν ακόμη το ίδιο το όνειρο που είδε, αλλιώς θα θανατωθούν.”
O Άγιος Νικόδημος κάνει εδώ αναφορά στην Παλαιά Διαθήκη, στο βιβλίο
Δανιήλ, στο κεφάλαιο 2, όπου ο βασιλιάς Ναβουχοδονόσωρ τους λέει:
“…πλὴν τὸ ἐνύπνιον καὶ τὴν σύγκρισιν αὐτοῦ ἀπαγγείλατέ μοι” (Δανιήλ
κεφ.2, στ.6). δηλαδή: “…όμως φανερώστε μου και το όνειρο και την ερμηνεία
του”.
και συνεχίζει ο Άγιος λέγοντας: “Στενοχωρήθηκαν οι ταλαίπωροι οι μάγοι και
παρακάλεσαν με όλη την καρδιά τους δαίμονες που λάτρευαν για να τους
φανερώσουν το όνειρο, αλλά μάταια, διότι το όνειρο ήταν τόσο κρυφό, που
ούτε οι δαίμονες μπορούσαν να το γνωρίζουν. Γι αυτό δόθηκε βασιλική
απόφαση να θανατωθούν οι μάγοι, μέχρι που ο Θεός φανέρωσε το όνειρο και
την ερμηνεία του στον Προφήτη Δανιήλ και με αυτόν τον τρόπο γλύτωσαν
εκείνοι το θάνατο, καθώς είναι γραμμένα αυτά στο β’ Κεφάλαιο του Δανιήλ.”
Για το ότι οι δαίμονες δεν γνωρίζουν τι πρόκειται να πάθει ή να γίνει ο

άνθρωπος και ότι τα φυσικά και τα προαιρετικά αμφίβολα τα γνωρίζουν,
αλλά και αν γνωρίζουν την αλήθεια δεν τη φανερώνουν, μας λέει παρακάτω
ο Άγιος Νικόδημος:
“Αλλά δεν γνωρίζουν οι δαίμονες τι πρόκειται να γίνει ή τι πρόκειται να
πάθει ο άνθρωπος· επειδή ο άνθρωπος όντας αυτεξούσιος, εάν θέλει, κλίνει
προς το καλό, εάν δεν θέλει, κλίνει προς το κακό. Γι αυτό είναι άγνωστο το
τέλος, στο οποίο θα καταλήξει. Και αυτό γίνεται φανερό από την ιστορία του
Ιώβ. Διότι το τέλος του δεν μπορούσε να το γνωρίζει ο διάβολος, γιατί αυτός
αγωνιζόταν και προσπαθούσε να κάνει τον Ιώβ να βλασφημήσει κατά του
Θεού και με αυτό να τον κολάσει. Επειδή ο Ιώβ ευχαρίστως υπέμεινε τα δεινά
στεφανώθηκε περισσότερο. Γι αυτό είπε και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος
«ὁ διάβολος οὐκ ᾔδει εἰς ποῖον τέλος ἀπαντήσει τὰ παλαίσματα (τοῦ Ἰὼβ) εἰ
γὰρ ᾔδει, οὐκ ἂν ἐπιχείρησεν, ἵνα μὴ χείρονα τὴν αἰσχύνην ἐφελκύσηται» (Λόγ.
δ´ εἰς τὸν Ἰὼβ), δηλαδή: “o διάβολος δεν γνώριζε σε ποιό τέλος θα καταλήξουν
οι αγώνες του Ιώβ, διότι αν γνώριζε, δεν θα προσπαθούσε, για να μην επισύρει
επάνω του μεγαλύτερη ντροπή”.
- 102 -
Και συνεχίζει ο Άγιος Νικόδημος στον ίδιο Λόγο Θ’ λέγοντας:

“Ναι, προγνωρίζουν πολλά και οι δαίμονες, όπως λένε οι Ιεροί θεολόγοι,
αλλά ως επί το πλείστον τα φυσικά και συμπεραίνουν γι αυτά από τους
λόγους και τους νόμους της φύσης, όπως μπορούν και πολλοί άνθρωποι,
όπως μάλιστα είναι οι φιλόσοφοι, να προγνωρίζουν και να προλέγουν πολλά
τέτοια· τα προαιρετικά όμως και αυτά που βρίσκονται στα βάθη της
καρδιάς του ανθρώπου, μόνο ο Θεός με ακρίβεια γνωρίζει, ως πλάστης
των καρδιών όπως είπε ο Σολόμωντας”.
Και μας αναφέρει το σχετικό χωρίο: “…σὺ μονώτατος οἶδας τὴν καρδίαν
πάντων υἱῶν ἀνθρώπων” (Βασιλειών Γ’ κεφ.8, στ.39) δηλαδή: “…Εσύ μόνος,
και κανείς άλλος, γνωρίζεις τις καρδιές όλων των ανθρώπων.”
Και συνεχίζει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης λέγοντας: “Ο διάβολος από

τις κινήσεις του σώματος συμπεραίνει μερικά από αυτά, όπως λέει ο
Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης γράφοντας: «οὐ τὰ κατὰ διάνοιαν εἶδεν, ὦ πραότατε,
ὁ διάβολος· τῆς γὰρ θείας μόνης ἐστὶ τοῦτο ἐξαίρετον δυνάμεως, τῆς πλασάσης
κατὰ μόνας τὰς καρδίας ἡμῶν· ἀλλὰ ἀπὸ τῶν τοῦ σώματος κινημάτων τὰ τῆς
ψυχῆς θηρεύεται βουλεύματα» (Ἐπιστολ. ρνς´ Ἀρχοντίῳ πρεσβυτέρῳ) δηλαδή:
«Ο διάβολος δεν γνωρίζει ό,τι υπάρχει στη διάνοια, πραότατε· διότι αυτό
είναι γνώρισμα της θεϊκής δυνάμεως που έπλασε κατά μόνας τις καρδιές μας·
αλλά από τις κινήσεις του σώματος προσπαθεί να βρει τα θελήματα
της ψυχής». Ωστόσο ακόμα και τα προαιρετικά και τα φυσικά, που οι
δαίμονες φαίνονται ότι προγνωρίζουν, όλα τα προγνωρίζουν αμφίβολα και
σκοτεινά, ασαφή και λοξά. Γι αυτό και ο δαίμονας ο καλούμενος Απόλλωνας
είχε είδωλο, που ονομαζόταν από τους ίδιους του Έλληνες Λοξίας, διότι όσους
χρησμούς και μαντείες προέλεγε ήταν λοξοί σαν καρκίνος και μπορούσαν να
κατανοηθούν και με τον ένα τρόπο και με τον άλλο και με τη μία εξήγηση και
με την άλλη. Και αφήνω να πω, ότι οι δαίμονες τις περισσότερες φορές
γνωρίζουν την αλήθεια, δεν θέλουν όμως να την ομολογήσουν θεληματικά,
παρά μόνο υστέρα από μεγάλη ανάγκη· γιατι με το να είναι φυσικοί ψεύτες,
είναι επόμενο να αγαπούν πάντοτε το ψέμα και να μισούν την αλήθεια, όπως
είπε ο Κύριος”.
Και αναφέρει εδώ ο Άγιος το χωρίο της Καινής Διαθήκης, όπου ο Χριστός
μιλάει για το διάβολο λέγοντας: “…ἐκεῖνος ἀνθρωποκτόνος ἦν ἀπ᾿ ἀρχῆς
καὶ ἐν τῇ ἀληθείᾳ οὐχ ἕστηκεν, ὅτι οὐκ ἔστιν ἀλήθεια ἐν αὐτῷ· ὅταν
λαλῇ τὸ ψεῦδος, ἐκ τῶν ἰδίων λαλεῖ, ὅτι ψεύστης ἐστὶ καὶ ὁ πατὴρ
αὐτοῦ. (Κατά Ιωάννην κεφ.8, στ.44) δηλαδή: “…εκείνος από την αρχή της
- 103 -
δημιουργίας του ανθρώπου ήταν ανθρωποκτόνος και ποτέ δεν έχει σταθεί
ούτε και στέκεται στην αλήθεια, διότι δεν υπάρχει μέσα του, ούτε αλήθεια
ούτε επιθυμία για την αλήθεια. Όταν λέγει το ψεύδος, το ανασύρει και το λέγει
από τον εαυτό του, διότι είναι ψεύτης, και ο πατέρας και ο εφευρέτης του
ψεύδους.”
Και συνεχίζει ο Κύριος λέγοντας προς τους Ιουδαίους: “ἐγὼ δὲ ὅτι τὴν
ἀλήθειαν λέγω, οὐ πιστεύετέ μοι.” (Κατά Ιωάννην κεφ.8, στ.45) δηλαδή:
“Εγώ όμως λέγω πάντοτε την αλήθεια, και εν τούτοις εσείς δεν με πιστεύετε,
διότι ακριβώς εσείς είστε τέκνα του ψεύτη διαβόλου.”
Μένοντας λίγο παραπάνω στα λεγόμενα του Αγίου Νικοδήμου στον ίδιο
Λόγο του περί μαγείας, μας θυμίζει σε κάποιο άλλο σημείο ότι δεν μπορούμε
να υπηρετούμε παράλληλα δύο κυρίους συγχρόνως, το Χριστό και τον
Βελίαλ, την αλήθεια και το ψέμα και ότι εάν πιστεύουμε στους μάντεις και
στους δαίμονες ότι αυτοί γνωρίζουν τα απόκρυφα και την αλήθεια, τότε
άδικα ονομαζόμαστε Χριστιανοί και προσκυνάμε το Χριστό.
Ας θυμηθούμε εδώ το λόγο του Κυρίου μας που είπε: "Οὐδεὶς δύναται δυσί
κυρίοις δουλεύειν· ἢ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει καὶ τὸν ἕτερον ἀγαπήσει, ἢ
ἑνὸς ἀνθέξεται καὶ τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει. οὐ δύνασθε Θεῷ
δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ." (Κατά Ματθαίον Κεφ.6, στ.24) δηλαδή: "Κανείς δεν
μπορεί να υπηρετεί συγχρόνως δύο κυρίους, διότι ή θα μισήσει τον ένα και θα
αγαπήσει τον άλλον ή θα προσκολληθεί στον ένα και θα καταφρονήσει τον
άλλο. Και σεις δεν είναι δυνατόν να υπηρετείτε το Θεό και τον πλούτο".
Σχετικά με τους μάντεις λέει επίσης ο Άγιος Νικόδημος: “Και μόνο η
επίσκεψή σας σε αυτούς και η ερώτηση που τους κάνετε, μαρτυρούν
ότι τους πιστεύετε και ότι είστε δούλοι τους, όπως λέει ο Χρυσορρήμων
«Για ποιό λόγο προστρέχεις; γιατί ρωτάς; αφού ήλθες και ρώτησες, υπέβαλες
τον εαυτό σου στη δουλεία, διότι ρωτάς σαν να πιστεύεις (Λόγος Η’ στην Β’
προς Τιμόθεον). Ακόμα κι αν λέτε ότι τους δοκιμάζετε, για να δείτε αν οι
δαίμονες λένε την αλήθεια και αυτή η δοκιμή σας δείχνει ότι δεν είστε
βέβαιοι πως οι δαίμονες ψεύδονται, αλλά πως ακόμη αμφιβάλλετε, το
οποίο και αυτό είναι αμαρτία”.
Και μάλιστα σε άλλο σημείο λέει ο Άγιος Νικόδημος: “Αυτά λέει ο Κύριος, θα
πεθάνετε με κακό και επώδυνο θάνατο, επειδή πηγαίνετε στους δαίμονες και
στους μάγους και ζητάτε βοήθεια… …διότι αρνηθήκατε το Θεό που γνωρίζει
όλα τα μέλλοντα και καταφεύγετε στους δαίμονες που είναι σκοτισμένοι και
δεν έχουν καμία πρόγνωση για τα μελλοντικά.”
- 104 -
Γιατί καμιά φορά προλέγουν μερικά οι δαίμονες και γίνονται;
Για δύο λόγους μας απαντάει ο Άγιος Νικόδημος. Συγκεκριμένα μας λέει:
Α) “διότι εσείς πιστεύετε αδίστακτα στον Κύριο, αλλά πιστεύετε και στους
δαίμονες και γι αυτό εξ΄αιτίας της δικής σας απιστίας παραχωρεί ο Θεός να
γίνονται εκείνα που σας προλέγουν εκείνοι όπως μαρτυρεί και ο Χρυσόστομος:
«Για ποιο λόγο προλέγουν και βγαίνει αληθινά; Επειδή εσύ πιστεύεις, γι αυτό
και βγαίνει αληθινό»” (Λόγος Η’ στην Β’ προς Τιμόθεον)
Β) “διότι εσείς αγαπώντας τα διαβολικά έργα και πάθη είστε δούλοι στο
διάβολο και έχοντας σας έτσι κάτω από την εξουσία του, ό,τι θέλει να
προειπεί σε εσάς το κάνει και με τα έργα, όπως κάνει και ένας κλέφτης, όταν
σκλαβώσει κάποιον άνθρωπο και του πει ότι θα ζήσει ή θα πεθάνει και γίνεται.
Διότι αν θέλει ο κλέφτης εκείνος να του αφήσει τη ζωή ή να τον θανατώσει,
μπορεί να τα κάνει και τα δύο”
Και συνεχίζει ο Άγιος Νικόδημος: “Γι αυτό λοιπόν σε έναν Χριστιανό που
έχει στερεή πίστη στον Κύριο και τηρεί τις εντολές του, δεν έχουν
καμία δύναμη οι δαίμονες ή να προλέγουν ή να κάνουν το οτιδήποτε.
Με βάση λοιπόν τα προαναφερθέντα θα λέγαμε για παράδειγμα, ότι

εάν απευθυνθεί ένας Χριστιανός σε ένα μέντιουμ και το μέντιουμ του
προειπεί δήθεν για κάποιο κακό που θα πάθει κάποιος δικός του άνθρωπος,
ή και ο ίδιος ακόμα, τότε για τους λόγους που μας ανέφερε πριν ο Άγιος
Νικόδημος, αλλά και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Θεός θα
παραχωρήσει στο διάβολο εξουσία και ο διάβολος στη συνέχεια θα
φροντίσει να πάθει κακό εκείνος για τον οποίο μίλησε το μέντιουμ,
προκειμένου να υψώσει το μέντιουμ μπροστά στα μάτια του πελάτη του.
Επομένως στο τέλος ο υπαίτιος του κακού θα είναι τελικά εκείνος που πήγε
στο μέντιουμ. Το πώς θα προσπαθήσει ο διάβολος να κάνει το κακό είναι το
μόνο εύκολο, εφόσον του δώσει την άδεια ο Θεός. Θα βάλει για παράδειγμα
άλλους ανθρώπους στους οποίους έχει επιρροή και εξουσία επάνω τους
μέσω των λογισμών, ώστε να δημιουργήσουν τις συνθήκες εκείνες για να
γίνει το κακό, και χωρίς ακόμη και αυτοί να καταλάβουν πως ακριβώς έγινε.
Μακριά λοιπόν από μέντιουμ, μάγους, χαρτορίχτρες και σατανιστές πάσης
φύσεως. Καμία δύναμη δεν έχουν και τίποτε δεν μπορούν να κάνουν, εάν δεν
τους το επιτρέψει ο Θεός, και οι δικές μας ανεξομολόγητες αμαρτίες.
Οι δαίμονες επίσης πρέπει να ξέρουμε ότι φρίττουν και εξαφανίζονται στο
Σημείο του Τιμίου Σταυρού, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
- 105 -
Για όλα αυτά και για πολλά άλλα, στο Πάτερ ημών προσευχόμαστε και λέμε
“Καὶ μὴ εἰσενέγκης ἡμᾶς εἰς πειρασμὸν» δηλαδή παρακαλούμε το Θεό και
Πατέρα μας να μην παραχωρήσει να μπούμε σε πειρασμό. Αυτό προϋποθέτει
την πίστη μας και την εκτέλεση των εντολών του Κυρίου, όπως μας είπε και
ο Άγιος Νικόδημος. Προϋποθέτει δηλαδή το «γεννηθήτω το θέλημά Σου» που
είπαμε μόλις προηγουμένως στην ίδια προσευχή, την οποία ο Ίδιος ο Χριστός
μας δίδαξε (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, κεφάλαιο 6, στ.9-13). Εάν νοιώθουμε
λοιπόν το Θεό ως Πατέρα μας (Πάτερ ημών) και εκτελούμε το θέλημά Του,
(που σημαίνει εκτός των άλλων ότι δεν πιστεύουμε στη δύναμη των
δαιμόνων, αλλά στη δύναμη του Χριστού), τότε ενώ είμαστε πάρα πολύ
αδύνατοι από μόνοι μας, θα είμαστε ταυτόχρονα και πανίσχυροι. Εάν όμως
αντίθετα κάνουμε εγωιστικά το δικό μας θέλημα και όχι του Θεού Πατέρα
μας, τότε τον διάβολο από μυρμήγκι τον κάνουμε λιοντάρι και δεν μπορούμε
να τα βγάλουμε πέρα με καμία δύναμη, παρά μόνο επιστρέφοντας και πάλι
στο Χριστό με ειλικρινή μετάνοια και συντριβή καρδιάς.
Αλλά και σε άλλα σημεία διαβάζουμε πάλι σχετικά στην Παλαιά Διαθήκη για
το ότι μόνο ο Κύριος γνωρίζει τα απόκρυφα των ανθρώπων:
“ἐγὼ Κύριος ἐτάζων καρδίας καὶ δοκιμάζων νεφροὺς τοῦ δοῦναι
ἑκάστῳ κατὰ τὰς ὁδοὺς αὐτοῦ καὶ κατὰ τοὺς καρποὺς τῶν
ἐπιτηδευμάτων αὐτοῦ.” (Ιερεμίας κεφ.17, στ.10) δηλαδή: “Εγώ μόνο είμαι ο
Κύριος και Θεός, ο οποίος εξετάζω τας καρδιές των ανθρώπων και ερευνώ
τους νεφρούς, για να δίδω στον καθένα σύμφωνα με τους δρόμους και τους
τρόπους της ζωής του και με τους καρπούς των έργων του.”
“συντελεσθήτω δὴ πονηρία ἁμαρτωλῶν καὶ κατευθυνεῖς δίκαιον,
ἐτάζων καρδίας καὶ νεφροὺς ὁ Θεός.” (Ψαλμοί - Ψαλμός 7, στ.10) δηλαδή:
“θέσε, Κύριε, ένα τέρμα στην κακία των αμαρτωλών ανθρώπων. Έτσι θα
οδηγήσεις, Εσύ Κύριε, ανενόχλητο και απρόσκοπτο τον δίκαιο στο δρόμο της
αρετής, διότι γνωρίζεις τα βάθη των ανθρωπίνων καρδιών, τις σκέψεις και τις
επιθυμίες αυτών.
Αλλά και στην Αποκάλυψη διαβάζουμε:
“…καὶ γνώσονται πᾶσαι αἱ ἐκκλησίαι ὅτι ἐγώ εἰμι ὁ ἐρευνῶν νεφροὺς
καὶ καρδίας, καὶ δώσω ὑμῖν ἑκάστῳ κατὰ τὰ ἔργα ὑμῶν.” (Αποκάλυψη
κεφ.2, στ.23) δηλαδή: ”…και έτσι θα μάθουν όλες οι Εκκλησίες, ότι Εγώ είμαι
Εκείνος, που ερευνά και γνωρίζει νεφρά και καρδιές, (και τα πλέον απόκρυφα
βάθη της ψυχής και διάνοιας του ανθρώπου) και θα ανταποδώσω στον καθένα
από σας, σύμφωνα με τα έργα σας.”
- 106 -
Στην Ακολουθία του Βαπτίσματος λέμε επίσης: “Ὁ εὔσπλαγχνος καὶ ἐλεήμων

Θεός, ὁ ἐτάζων καρδίας καὶ νεφρούς, καὶ τὰ κρύφια τῶν ἀνθρώπων
ἐπιστάμενος μόνος· οὐ γάρ ἐστι πρᾶγμα ἀφανὲς ἐνώπιόν σου, ἄλλα πάντα
γυμνὰ καὶ τετραχηλισμένα τοῖς ὀφθαλμοῖς σου·”
Για το θέμα αυτό, δηλαδή για το ότι οι δαίμονες δεν γνωρίζουν τι

σκεφτόμαστε, υπάρχει μια πραγματική ιστορία στο Άγιον Όρος για έναν
διάκονο, πνευματικό τέκνο ενός παπά-Σάββα που ασκήτευε σε ένα κελί
ψηλά στην κορυφή κοντά στην Αγία Άννα.
Ο διάκονος αυτός είχε πέσει σε πλάνη και επί δύο χρόνια στο κελί του
συναντούσε το φύλακα άγγελο του όπως νόμιζε, με τον οποίο
συμπροσευχόταν και συζητούσε, χωρίς όμως να αντιληφθεί ότι ήταν
δαίμονας μετασχηματισμένος σε άγγελο. Όταν μετά από 2 χρόνια
αποκάλυψε το μυστικό του στον παπά-Σάββα, τότε ο γέροντας, προκειμένου
να πείσει τον διάκονο για την αλήθεια, του πρότεινε αρχικά όταν θα
συναντούσε ξανά τον άγγελο να τον προτρέψει να κάνει το σημείο του
Σταυρού και να ψάλει το «Θεοτόκε Παρθένε», ώστε να αποκαλυφθεί η
ταυτότητα του από την άρνηση που θα έδειχνε. Δυστυχώς όμως ο
μετασχηματισμένος άγγελος και το σταυρό του έκανε και έψαλε και το
«Θεοτόκε Παρθένε» προς ικανοποίηση του διακόνου ότι δεν έχει κάνει λάθος.
Ο παπά-Σάββας λοιπόν, επιμένοντας στη διορατικότητά του και γνωρίζοντας
ότι στους Αγγέλους του Θεού υπάρχει η δυνατότητα να γνωρίζουν πράγματα
γιατί τους τα αποκαλύπτει ο Θεός, ενώ στους δαίμονες αντιθέτως δεν
υπάρχει παρόμοια δυνατότητα και πολλά πράγματα τους είναι σκοτεινά,
αποφασίζει με το διάκονο να ελέγξουν ξανά τον άγγελο.
Έτσι λοιπόν ο παπά-Σάββας έκανε μια σκέψη στο μυαλό του, την οποία
κράτησε κρυφή και είπε στο διάκονο να ζητήσει από τον δήθεν άγγελο το
βράδυ να του αποκαλύψει τι ήταν αυτό που είχε σκεφθεί ο πνευματικός του.
Μόλις λοιπόν ο διάκονος ζήτησε το βράδυ από τον άγγελο να του φανερώσει
τη σκέψη του πνευματικού του, τότε ο δήθεν άγγελος φάνηκε να σαστίζει
αποφεύγοντας το θέμα και προτρέποντας το διάκονο να ασχοληθούνε με
άλλα πράγματα πνευματικά. Μετά από πολλή επιμονή του διακόνου, ο
άγγελος δεν άντεξε και ξαφνικά από το λαμπερό του προσωπείο πετάχτηκε
μια φρικτή μορφή με άγρια δόντια σα λυσσασμένο θηρίο απειλώντας να τον
στείλει στην κόλαση. Εάν δεν υπήρχαν οι προσευχές του πνευματικού του, ο
διάκονος δε θα γλίτωνε εκείνη τη στιγμή. Έτσι η πλάνη των δύο ετών
αποκαλύφθηκε, μαζί και η επιβεβαίωση ότι οι δαίμονες δεν μπορούν να
διαβάσουν τη σκέψη του ανθρώπου αν μείνει μέσα στο μυαλό κρυφή και
αψηλάφητη.
- 107 -
Ο διάβολος λοιπόν ενώ μπορεί να μας βάλει μια σκέψη στο μυαλό, ως πνεύμα
που είναι, παρόλα αυτά εάν η σκέψη μείνει απόλυτα κρυφή και αψηλάφητη,
δεν γνωρίζει εάν τη δεχθήκαμε. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να
μαντεύει και να υποψιάζεται από την πείρα που έχει τι μπορεί να
σκεφτόμαστε, μέχρις ότου το διαπιστώσει μέσω κάποιων πράξεών μας,
κάποιων κινήσεών μας, οτι αλλάζουμε τελικά τα σχέδιά μας εξαιτίας της
σκέψης που μας έριξε. Τέτοια σημεία από όπου μπορεί να το καταλάβει ότι
δεχόμαστε τους λογισμούς που μας έβαλε είναι:
 είτε από την ίδια την αμαρτία που ευθέως ξεκινούμε να πράξουμε,
αμέσως μετά τους λογισμούς που μας έβαλε
 είτε από την αλλαγή των σχεδίων μας έτσι που να οδηγούν στην
αμαρτία
 είτε από τα λόγια που θα πούμε, οπότε θα καταλάβει οτι ενδώσαμε
στον πονηρό λογισμό και μάλιστα τα λόγια αυτά μπορεί να του
αποκαλύπτουν επιπλέον και τις επόμενες κινήσεις μας, κάτι που
δυναμώνει ακόμη πιο πολύ κάθε εχθρό στον πόλεμο όταν γνωρίζει
πώς θα αντιδράσει ο αντίπαλός του.
 είτε από τις διάφορες κινήσεις και εκφράσεις του σώματός μας (από
το μορφασμό του προσώπου μας, τη γενικότερη ταραχή στο σώμα
μας, την ανησυχία, το φόβο, τους κτύπους της καρδιάς μας κλπ)
Γενικά η στρατηγική αυτή μοιάζει με αυτή ενός πραγματικού κοσμικού
πολέμου, στην οποία ο κάθε πολεμιστής θα επιθυμούσε πολύ να ξέρει τι
σκέφτεται ο αντίπαλός του - δεν μπορεί όμως να το διαπιστώσει αλλιώς
παρά μόνο παρατηρώντας και ανιχνεύοντας τις κινήσεις του.
Για παράδειγμα, μας ρίχνει λογισμούς στο νου για να θυμώσουμε με κάποιο
άτομο. Δεν γνωρίζει όμως αν τελικά έπιασε τόπο ο λογισμός αυτός του
θυμού παρά μόνο όταν μας δει και αρχίσουμε να θυμώνουμε, λέγοντας τις
πρώτες λέξεις.
Στη συνέχεια βέβαια, αφού ο διάβολος διαπιστώσει οτι ενδώσαμε στους
πονηρούς λογισμούς, τότε ο Θεός επιτρέπει να αποκτήσει περισσότερη
εξουσία επάνω μας (διότι δική μας ήταν η επιλογή να συζητήσουμε με τον
πονηρό λογισμό του διαβόλου, βάση της ελευθερίας και του αυτεξούσιου
που έχουμε, οπότε και ο Θεός επιτρέπει στο διάβολο να ενεργήσει, αφού το
διάβολο επιλέξαμε), οπότε και ο διάβολος συνεχίζει να μας πολεμάει ακόμη
περισσότερο, ωθώντας μας όλο και περισσότερο στην αμαρτία.
- 108 -
Τότε είναι που συμβαίνει αυτό που αναφέρεται στην Καινή

Διαθήκη από τον Απόστολο Πέτρο, το οτι
υποδουλωνόμαστε πλέον στο πάθος μας: "ᾧ γάρ τις
ἥττηται, τούτῳ καὶ δεδούλωται" (Β' Επιστολή Πέτρου
κεφ.2, στ.19) δηλαδή: "σε εκείνο το πάθος, από το οποίο έχει
κανείς νικηθεί, σε αυτό και έχει υποδουλωθεί"
Αν όμως, στο προηγούμενο παράδειγμα, δεν συνομιλήσουμε
με τη σκέψη του θυμού και παραμείνουμε πράοι (και
εξωτερικά, αλλά και εσωτερικά φυσικά), τότε αφήνουμε τον πονηρό διάβολο
αμήχανο και ηττημένο να σκέφτεται απλά την επόμενη πλέον επίθεσή του.
Μερικά από τα δικά μας όπλα
Στην ανάλυση του Πνευματικού Αγώνα περιγράφονται διεξοδικά τα όπλα

που έχουμε στη μάχη με το διάβολο. Στο σημείο αυτό όμως θα κάνουμε μια
γενική αναφορά, απλά για να καταλάβουμε τον αγώνα που πρέπει να
δίνουμε καθημερινά.
Καταρχήν δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πως ότι πετυχαίνουμε στη ζωή αυτή
είναι αποτέλεσμα της επέμβασης της Θείας Χάριτος στη ζωή μας (Χάρις από
τη ρήμα "χαρίζω"), είναι δωρεά δηλαδή του Θεού στον άνθρωπο.
Επομένως θα ήταν εγωιστικό να θεωρήσουμε οτι οι επιτυχίες μας στον

αόρατο αυτό πόλεμο με το διάβολο είναι δικό μας κατόρθωμα, διότι τότε
παύουμε να έχουμε την αρετή της ταπείνωσης, γινόμαστε υπερήφανοι και
χάνουμε το δρόμο της σωτηρίας μας.
Εξάλλου ο ίδιος ο Χριστός όπως έχουμε αναφέρει ξανά, μας είπε:

"χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν" (Κατά Ιωάννην κεφ.15, στ.5).
δηλαδή χωρίς Αυτόν δεν μπορούμε να καταφέρουμε τίποτε.
Γι αυτό, το πρώτο μας όπλο στην καθημερινή μάχη με τον εχθρό μας το
διάβολο είναι η προσευχή, μέσω της οποίας επικοινωνούμε με το Θεό
Πατέρα μας και τον παρακαλούμε να μας δώσει όλα εκείνα τα πνευματικά
εφόδια που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίζουμε τις πονηριές και τις
επιθέσεις του διαβόλου. Ακόμη και για τις νυκτερινές επιθέσεις του πονηρού
στον ύπνο μας πρέπει να προσευχόμαστε στο Θεό για να μας προστατεύει,
διότι όπως λέμε στην προσευχή στο Απόδειπνο κάθε βράδυ:
- 109 -
"Καὶ δὸς ἡμῖν, Δέσποτα, πρὸς ὕπνον ἀπιοῦσιν, ἀνάπαυσιν σώματος καὶ ψυχῆς,
καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ ζοφεροῦ ὕπνου τῆς ἁμαρτίας καὶ ἀπὸ πάσης
σκοτεινῆς καὶ νυκτερινῆς ἡδυπαθείας. Παῦσον τὰς ὁρμὰς τῶν παθῶν, σβέσον
τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ, τὰ καθ' ἡμῶν δολίως κινούμενα· τὰς τῆς
σαρκὸς ἡμῶν ἐπαναστάσεις κατάστειλον καὶ πᾶν γεῶδες καὶ ὑλικὸν ἡμῶν
φρόνημα κοίμισον. Καὶ δώρησαι ἡμῖν, ὁ Θεός, γρήγορον νοῦν, σώφρονα
λογισμόν, καρδίαν νήφουσαν, ὕπνον ἐλαφρόν, καὶ πάσης σατανικῆς
φαντασίας ἀπηλλαγμένον."
Επίσης στον πόλεμο αυτό πρέπει να είμαστε ταπεινοί, να έχουμε δηλαδή τη

μεγαλύτερη όλων των αρετών, την ταπείνωση, διότι όπως αναφέρεται και
στην Καινή Διαθήκη: "ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ
δίδωσι χάριν." (Ά Επιστολή Πέτρου, κεφ. 5, στ.5) δηλαδή: "ο Θεός
αντιτάσσεται στους υπερήφανους, ενώ στους ταπεινούς δίδει τη Χάρη" .
Η Χάρη αυτή είναι η νίκη μας εναντίον του διαβόλου που μας δωρίζει ο Θεός,
λόγω της ταπείνωσής μας. Η ταπείνωση όμως αυτή πρέπει να είναι
πραγματική, όχι ψευτο-ταπείνωση με τα λόγια (όπως συνηθίζουν ορισμένοι).
Ποτέ δηλαδή να μην παίρνουμε θάρρος οτι νικήσαμε εντελώς τον πονηρό,
διότι ο εχθρός αυτός δεν πεθαίνει όσο εμείς ζούμε, απλά θα δίνουμε μάχες
διαρκώς, τις οποίες πρέπει και να κερδίζουμε, αλλά καμία μάχη δε φτάνει σε
οριστικό τέλος του πολέμου, παρά μόνο όταν κλείσουμε τα μάτια μας, οπότε
και κρίνεται το αποτέλεσμα από την τελευταία αυτή μάχη. Επειδή όμως δεν
γνωρίζουμε ποτέ ποιά είναι η τελευταία, γι αυτό θα μαχόμαστε σε κάθε μάχη
καθημερινά σαν να είναι η τελευταία, ώστε να εξέλθουμε νικημένοι τελικά
από αυτόν τον πόλεμο.
Το οτι ο διάβολος δεν ξέρει τι σκεφτόμαστε, όπως αναφέρθηκε

προηγούμενα, μπορεί επίσης να λειτουργήσει θετικά για μας στον πόλεμο
αυτό, εάν το αξιοποιήσουμε κατάλληλα, με την απαιτούμενη βέβαια
διάκριση, ώστε να μην του δίνουμε τις πληροφορίες εκείνες που θέλει για να
μας πολεμήσει καλύτερα.
Γενικά η αρετή της σιωπής (η φυλακή της γλώσσας, όπως αναφέρεται), η
οποία συνδυάζεται και με την ταπείνωση, λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας
μας, είναι μεγάλο προτέρημα για το Χριστιανό.
Χρειάζεται όμως και διάκριση, διότι ναι μεν η σιωπή είναι χρυσός, αλλά από
την άλλη υπάρχει και ο κίνδυνος να οδηγηθούμε σε λαθεμένο δρόμο έχοντας
εμπιστοσύνη εγωιστικά στον εαυτό μας . Γι αυτό δε θα μένουμε μόνοι μας, με
τις απόψεις και τις σκέψεις μας, αλλά για να είμαστε σίγουροι και ασφαλείς
- 110 -
για ότι κάνουμε, τον πρώτο λόγο πρέπει πάντα να έχει ο Πνευματικός μας
στον οποίο δεν πρέπει να διστάζουμε να εξομολογούμαστε όλες τις σκέψεις
και τους λογισμούς μας, με κάθε ειλικρίνεια, για να μας συμβουλεύει εκείνος
κατάλληλα, ώστε να μη μένουμε μόνοι μας με τις σκέψεις μας, κάνοντας το
λάθος να έχουμε εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και στο δικό μας θέλημα.
Η στιγμή αυτή της εξομολογήσεως των λογισμών μας στον Πνευματικό είναι
ευλογημένη από το Θεό, την οποία ο διάβολος τρέμει, επομένως πρέπει να
αισθανόμαστε σιγουριά και ασφάλεια για την εξομολόγησή μας αυτή.
Να γνωρίζουμε εδώ οτι πολλοί ενάρετοι φαινομενικά Χριστιανοί
κατέπεσαν στην παγίδα αυτή του πονηρού, θεωρώντας οτι όλα τα γνώριζαν
καλά μόνοι τους, δεν ανέφεραν στον Πνευματικό τους αυτά που έπρατταν,
ακόμη και τις «δήθεν» καλές πράξεις τους όπως νόμιζαν αυτοί, (οπότε και
δεν λάμβαναν την ευλογία του Πνευματικού τους) με αποτέλεσμα να
παρασυρθούν από τον πονηρό και στο τέλος να χάσουν τη σωτηρία τους.
Γι αυτό όταν ξεκινάμε κάτι καλό πνευματικά που θέλουμε να κάνουμε, θα
πρέπει να λαμβάνουμε την έγκριση και την ευλογία του Πνευματικού μας,
και θα πρέπει να εκτελούμε στη συνέχεια αυτό το καλό έργο με ταπείνωση,
χωρίς πολλά λόγια και υπερηφάνεια.
Διότι, για παράδειγμα, εάν θέλουμε να κάνουμε προσωπικά μια ελεημοσύνη
για την οποία λάβαμε ευλογία από τον Πνευματικό μας και δεν
διατυμπανίζουμε χωρίς λόγο το καλό μας αυτό έργο σε όλο τον κόσμο,
εξασκούμαστε στην αρετή της ταπείνωσης, που είναι η μεγαλύτερη των
αρετών, αλλά και παράλληλα με τη κατά το δυνατόν σιωπή μας,
προστατεύουμε την καλή εξέλιξη και την επιτυχία του καλού αυτού έργου
που θέλουμε να κάνουμε, μιας και δε δίνουμε δικαίωμα στο διάβολο να
καταλάβει εύκολα τα σχέδιά μας ώστε να μας δημιουργήσει πρόβλημα.
Ας μην ξεχνάμε εξάλλου τα λόγια του Χριστού μας: "σοῦ δὲ ποιοῦντος
ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ δεξιά σου" (Κατά
Ματθαίον κεφ.6, στ.3) δηλαδή: "όταν κάνεις ελεημοσύνη, να την προσφέρεις
με τόση μυστικότητα, ώστε το αριστερό σου χέρι να μη γνωρίζει το καλό που
κάνει το δεξί σου."
Επίσης κάθε καλό έργο, για το οποίο λάβαμε ευλογία για να κάνουμε, θα
πρέπει να το κάνουμε καταρχήν με πίστη στο Θεό οτι θα μας προστατεύσει
και να επιζητούμε τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος, διότι, όπως είπαμε κάθε
επιτυχία στη ζωή μας είναι δωρεά της Χάριτος του Θεού και όχι προσωπικό
μας εγωιστικό κατόρθωμα. Πρέπει ακόμη να έχουμε υπομονή, επιμονή και
ελπίδα για τη Χάρη του Θεού στον πνευματικό μας αγώνα, όπου όταν ο Θεός
και μόνο θα κρίνει θα μας δώσει τη νίκη.
- 111 -
Η νηστεία επίσης, η οποία ήταν και η πρώτη εντολή του Θεού στον
άνθρωπο στον Παράδεισο (στον Αδάμ και την Εύα, στους οποίους είπε να
μην φάνε από τον καρπό του συγκεκριμένου δένδρου) είναι ένα ισχυρό όπλο
κατά του διαβόλου, διότι σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο,
ταπεινώνει το σώμα και χαλιναγωγεί τα σκιρτήματα της σαρκός, ενώ
καθιστά την ψυχή πιο καθαρή, της δίνει φτερά, την ανεβάζει ψηλά και την
κάνει ανάλαφρη.
Ένα άλλο και το μεγαλύτερο σημαντικό όπλο με το οποίο μαχόμαστε

εναντίον του διαβόλου είναι η συμμετοχή μας στα Ιερά Μυστήρια της
Εκκλησίας μας, ιδιαίτερα στο Μυστήριο της Εξομολόγησης και της Θείας
Κοινωνίας, τα οποία τρέμει ο πονηρός.
Ο διάβολος, όταν θα δει την αρχική θέληση ενός Χριστιανού να προσεγγίσει

το Θεό Πατέρα και δεν μπορεί να κάνει αλλιώς, είναι ικανός ακόμη και να
προσευχηθεί μαζί του, ακόμη και να τον προτρέπει να πηγαίνει τακτικά στην
Εκκλησία και να κάνει και άλλα καλά έργα και ελεημοσύνες, αρκεί να μην
προσέρχεται στο Μυστήριο της Ιεράς Εξομολόγησης και της Θείας
Κοινωνίας, ή εάν προσέρχεται τότε θέλει αυτό να γίνεται χωρίς τις
κατάλληλες προϋποθέσεις για να μην λαμβάνει τελικά ο πιστός τη δωρεά του
Χριστού όπως θα έπρεπε, ή ακόμη φροντίζει αυτό να γίνεται τόσο σπάνια
που ξεφεύγει πλέον από τον ουσιαστικό του σκοπό, της διαρκούς μετάνοιας
και κοινωνίας μας με το Θεό Πατέρα μας.
Με την Εξομολόγηση καθαριζόμαστε από τις αμαρτίες μας και με τη Θεία

Κοινωνία συνεχίζουμε τον αγώνα μας μαζί με το Χριστό μέσα μας. Η Θεία
Κοινωνία, η οποία μας παραδόθηκε από τον ίδιο τον Κύριό μας Ιησού Χριστό
είναι το σωτήριο φάρμακο για την ενδυνάμωση της ψυχής μας, την άφεση
των αμαρτιών μας και την Αιώνια ζωή, διότι τι πιο καλύτερο στην
καθημερινή μας μάχη ενάντια στα Πάθη μας, όταν έχουμε μαζί μας, μέσα μας,
τον ίδιο το Θεό;
Αν συνδυάσουμε λοιπόν το λόγο του Κυρίου μας "χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε

ποιεῖν οὐδέν" (Ιωάν. κεφ.15, στ.5). καθώς και το λόγο Του: "ὁ τρώγων μου
τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ" (Κατά Ιωάννην,
κεφ.6, στ.56) δηλαδή "εκείνος που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου
είναι ενωμένος μαζί μου και εγώ με αυτόν" τότε καταλαβαίνουμε ακριβώς
την αξία της Θείας Κοινωνίας στη ζωή μας.
- 112 -
Βέβαια για να έχει θετικό αποτέλεσμα η Θεία Μετάληψη στην ψυχή και στο
σώμα μας, απαιτούνται και συγκεκριμένες προϋποθέσεις, διαφορετικά
γίνεται φωτιά εξ ουρανού.
Όλα τα ανωτέρω επίσης συνδυάζονται με τον τακτικό Εκκλησιασμό, αλλά

και με τη συνεχή Μελέτη του Θείου Λόγου, όπως αναλύονται στις σχετικές
ενότητες.
Να μην ξεχνάμε τέλος, όπως είπαμε και προηγούμενα, την επίκληση του
Ονόματος του Κυρίου μας "Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον
αμαρτωλό", καθώς και το σημείο του Σταυρού, τα οποία ο διάβολος
φοβάται και τρέμει και τρέπεται σε φυγή.
Η μεγάλη σημασία για εμάς αυτού του όπλου είναι οτι το έχουμε μαζί μας
παντού και πάντα, σε κάθε στιγμή, όπου και να βρισκόμαστε, αρκεί να το
χρησιμοποιούμε προπαντός με πίστη.
Με όλα αυτά τα όπλα λοιπόν, που εν συντομία αναφέραμε εδώ και όπως
συνολικά αναφέρονται στο κεφάλαιο "Ο Πνευματικός Αγώνας" θα πολεμάμε
τις επιθέσεις του πονηρού διαβόλου και κατά συνέπεια θα πολεμάμε τα πάθη
μας καθημερινά και θα προσπαθούμε να τα αντικαθιστούμε με τις
αντίστοιχες αρετές.
Αυτός είναι ο πνευματικός μας αγώνας και αυτή είναι η μάχη μας με το
διάβολο. Εμείς θα παλεύουμε για να έχουμε Αρετές και ο διάβολος θα
παλεύει για να έχουμε Πάθη. Εμείς θα αγωνιζόμαστε να είμαστε σε διαρκή
Κοινωνία με το Θεό Πατέρα μας που μας αγαπάει και τον αγαπάμε ἐν ὅλῃ τῇ
καρδίᾳ μας καὶ ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ μας καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ μας, και ο διάβολος
θα μάχεται να μας απομακρύνει διαρκώς από Αυτόν.
Πρέπει να γνωρίζουμε τέλος οτι ο διάβολος έχει τεράστια υπομονή εν

αντιθέσει με τον άνθρωπο γι αυτό πρέπει να είμαστε πάντοτε άγρυπνοι,
διότι ακόμη και να νικήσουμε μια μάχη, μόλις βρει ευκαιρία θα ξαναχτυπήσει
αμέσως.
- 113 -
Κι αν χάσουμε τη μάχη;
Αλλά και αν ακόμη πέσουμε σε κάποια μάχη, ο φιλάνθρωπος και

φιλεύσπλαχνος Θεός μας, μας έχει δώσει το λουτρό της ψυχής που λέγεται
Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, στο οποίο προσερχόμαστε με ταπείνωση,
συντριβή καρδιάς και μετάνοια, ώστε να ξεπλυθούν οι αμαρτίες μας από
επάνω μας και να συνεχίσουμε πάλι τον αγώνα μας μέχρι την τελευταία μέρα
και ώρα ης ζωής μας.
Όταν πέφτουμε λοιπόν στη μάχη αυτή με τον αόρατο εχθρό μας, ακόμη και
καθημερινά κάποιες φορές, λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, δεν πρέπει
να απελπιζόμαστε, διότι αυτό ακριβώς θέλει ο διάβολος για να μας
αποτελειώσει, αλλά να σηκωνόμαστε και να καταφεύγουμε στον
Πνευματικό μας για να εξομολογηθούμε μετανοημένοι τις αμαρτίες μας και
αν πάλι ξαναπέσουμε, τότε πάλι να ξανασηκωθούμε κ.ο.κ., αρκεί τη στιγμή
που θα κλείσουμε τα μάτια μας να είμαστε όρθιοι.
Φυσικά τίποτε δεν πρέπει να γίνεται με πονηρία, δηλαδή το να αμαρτάνουμε

έχοντας ήσυχη τη συνείδησή μας γνωρίζοντας οτι θα εξομολογηθούμε μετά,
διότι είναι ασέβεια έναντι του Θεού που γνωρίζει τα πάντα και δεν ξεγελιέται
με τίποτε και μάλιστα, λένε οι Άγιοι Πατέρες, οτι τότε μπορεί ο Θεός να
επιτρέψει να μας βρει ξαφνικά ο θάνατος, χωρίς να προλάβουμε να
εξομολογηθούμε.
Ας προσέξουμε όμως και κάτι τελευταίο: οι γνώσεις μας για τις τακτικές του
διαβόλου είναι μεν χρήσιμες, όπως η γνώση του εχθρού σε έναν πόλεμο, αλλά
δεν πρέπει όμως ούτε να ασχολούμαστε πολύ με το διάβολο, αλλά ούτε και
να τον αγνοούμε.
Σκοπός της ζωής μας είναι να προσεγγίζουμε όσο μπορούμε περισσότερο το

Θεό Πατέρα μας, Αυτόν να έχουμε στο νου μας διαρκώς και όσο πιο πολύ
ερχόμαστε κοντά Του, τόσο πιο πολύ περιορίζεται η εξουσία του διαβόλου
επάνω μας.
Ακόμη όμως και στην περίπτωση αυτή, ο Θεός θα επιτρέπει να μας πειράζει ο
διάβολος κάποιες φορές για να μας κάνει πιο δυνατούς στον πνευματικό μας
αγώνα, αλλά και για λόγους που μόνο ο Θεός γνωρίζει σύμφωνα με το σχέδιό
Του, οπότε πάντα να λέμε "Δόξα τω Θεώ", διότι ο Θεός ξέρει τι κάνει και ποτέ
να μην απελπιζόμαστε, διότι αυτό ακριβώς είναι που θέλει ο διάβολος.
- 114 -
Κι επειδή τέλος κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πότε θα φύγει από τον κόσμο
αυτό, γι αυτό, όπως αναφέραμε και πριν, πρέπει να είμαστε διαρκώς
άγρυπνοι, διότι όπως λέει και το τροπάριο στην υμνολογία της Μεγάλης
Δευτέρας:
"Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός καί μακάριος ὁ δοῦλος, ὅν
εὑρήσει γρηγοροῦντα· ἀνάξιος δέ πάλιν, ὅν εὑρήσει ῥαθυμοῦντα. Βλέπε οὖν
ψυχή μου, μή τῷ ὕπνῳ κατενεχθῇς, ἵνα μή τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, καί τῆς
Βασιλείας ἔξω κλεισθῇς· ἀλλά ἀνάνηψον κράζουσα· Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος εἶ ὁ
Θεός ἡμῶν, διὰ τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς."
δηλαδή: "να ο Νυμφίος έρχεται (ο Χριστός δηλαδή) στο μέσο της νύκτας και
ευτυχισμένος θα είναι ο δούλος που θα τον βρει (ο Νυμφίος) ξάγρυπνο
να τον περιμένει, ανάξιος δε πάλι θα είναι εκείνος που θα τον βρει ράθυμο
και απροετοίμαστο. Βλέπε λοιπόν ψυχή μου να μη βυθιστείς στον ύπνο (τον
πνευματικό), για να μην παραδοθείς στο θάνατο (της αμαρτίας) και να μείνεις
έξω από τη Βασιλεία του Θεού. Αλλά ανάνηψε κράζοντας Άγιος, Άγιος, Άγιος
είσαι εσύ ο Θεός μας, δια μέσω της Θεοτόκου ελέησέ μας."
- 115 -

Οι τακτικές του διαβόλου
Παρακάτω έχουμε συγκεντρώσει, από διάφορες πηγές ορθόδοξων

χριστιανικών κειμένων και ομιλιών, μερικές από τις πάμπολλες τακτικές που
χρησιμοποιεί ο διάβολος και οι δαίμονες για να ωθήσουν τον άνθρωπο στην
αμαρτία, προκειμένου να μπορέσουμε να καταλάβουμε τον τρόπο που
ενεργεί, ώστε να είμαστε κατά το δυνατόν σε διαρκή επαγρύπνηση πριν την
οποιαδήποτε ύπουλη και πονηρή επίθεσή του.
Διαβάζοντας τις τακτικές αυτές, θα βρει ο καθένας μας το προσωπικό του

βίωμα σε κάποιες από τις πονηρές αυτές ενέργειες του διαβόλου στη ζωή
του.
Μερικές λοιπόν από τις τακτικές του διαβόλου σε τυχαία σειρά, είναι οι εξής:
1. δεν εφαρμόζει ποτέ την ίδια 11. με την αμφιβολία

μέθοδο σε κάθε άνθρωπο
2. πείθει τον άνθρωπο οτι δεν 12. με την επανάληψη
υπάρχει
3. με τον εξαφανισμό και κατόπιν 13. με την κολακεία
τον αιφνιδιασμό
4. δημιουργώντας τις κατάλληλες 14. με την τακτική του
συνθήκες και συμμαχίες λίγο-λίγο
5. με την εύκολη αμαρτία της
κατάκρισης και της καταλαλιάς 15. με τα συνθήματα
6. πείθοντάς μας οτι "δεν πειράζει
αν καμιά φορά δεν εφαρμόσουμε 16. με τη συσκότιση του νου
το θέλημα του Θεού"
7. με τη συνεχή αναβολή των καλών 17. με τις υποσχέσεις
έργων
8. με την τακτική της σμίκρυνσης 18. με την απειλή και το φόβο
και της μεγέθυνσης
9. με την τακτική της απάτης 19. με τον μετασχηματισμό
10. με την τακτική της διαβολής
20. με την ωραιοποίηση
ΟΙ ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ
Πιο αναλυτικά οι τακτικές αυτές του διαβόλου έχουν ως εξής:
1. δεν εφαρμόζει ποτέ την ίδια μέθοδο σε κάθε άνθρωπο
Αλλιώς πολεμάει το Χριστιανό, αλλιώς τους μη Χριστιανούς, αλλιώς το

φλογερό Χριστιανό και αλλιώς το χαλαρό, αλλιώς τους πλούσιους και αλλιώς
τους φτωχούς, αλλιώς τους νέους και αλλιώς τους γέρους κλπ.
Για παράδειγμα, τον νέο θα τον πολεμήσει με τα σαρκικά πάθη (της πορνείας
δηλαδή), γνωρίζοντας οτι οι σωματικές αυτές ορμές είναι πιο έντονες στην
ηλικία αυτή, τον ώριμο θα τον πολεμήσει σπείροντάς του το πάθος της
υπερηφάνειας και το γέρο με τους ακάθαρτους λογισμούς.
Τα μέσα που χρησιμοποιούν οι δαίμονες μπορεί να είναι όσοι και οι
διαφορετικοί άνθρωποι επί της γης.
2. πείθει τον άνθρωπο οτι ο διάβολος δεν υπάρχει
Αυτό το πετυχαίνει μέσω των σκέψεων που του βάζει, οτι δηλαδή δεν
υπάρχει ο διάβολος, ή οτι είναι ένας ψεύτικος "μπαμπούλας" των
Χριστιανών, ένα παραμύθι γενικά.
Με τον τρόπο αυτό ο άνθρωπος ησυχάζει, δεν αντιλαμβάνεται τον πόλεμο
στον οποίο βρίσκεται με το διάβολο και, όπως είναι φυσικό, κάθε πολεμιστής
που είναι απροετοίμαστος και ανυποψίαστος για τις παγίδες που του έχει
στήσει ο εχθρός, βρίσκεται στο τέλος ηττημένος, χάνοντας τη μάχη.
3. με τον σωματικό και πνευματικό αιφνιδιασμό
Συνήθως την τακτική αυτή ο διάβολος την ακολουθεί στους αγωνιζόμενους

Χριστιανούς, ενώ τους αδρανείς και απρόθυμους τους αφήνει να ζουν στη
γαλήνη τους, στην πνευματική τους νέκρωση, μιας και είναι οι καλύτεροι
"πελάτες" του.
Στον αγωνιζόμενο όμως πνευματικά Χριστιανό, αφού τον αφήσουν για ένα
διάστημα, χωρίς να τον πειράξουν, προκειμένου να χαλαρώσει τον αγώνα
του και να εφησυχαστεί οτι έχει νικήσει το διάβολο, έρχονται ξαφνικά οι
δαίμονες και τον αιφνιδιάζουν, βάζοντάς του ένα ξαφνικό πειρασμό,
προκειμένου να τον οδηγήσουν απρόσμενα στην αμαρτία, όντας χαλαρός και
απροετοίμαστος. Ο αιφνιδιασμός ήταν ανέκαθεν μια κλασσική πολεμική
τακτική και στους επίγειους πολέμους.
- 117 -
4. δημιουργώντας τις κατάλληλες συμμαχίες και περιστάσεις
Προσπαθούν με τον τρόπο αυτό οι δαίμονες να πλανέψουν ειδικά αυτούς

που δεν γνωρίζουν τις παγίδες της αμαρτίας. Για τη δημιουργία αυτών των
περιστάσεων θα χρησιμοποιήσουν και τους "δικούς" τους ανθρώπους,
ανθρώπους του σατανά, αλλά και μη δικούς τους (χωρίς να το
καταλαβαίνουν οι ίδιοι οτι έγιναν όργανα του σατανά για το κακό του
αδελφού τους), οι οποίοι θα δημιουργήσουν τέτοιες συνθήκες για να
παρασύρουν τον άνθρωπο στη διάπραξη της αμαρτίας.
Για παράδειγμα χρησιμοποιούν οποιονδήποτε Χριστιανό που έπεσε σε
κάποιο σφάλμα, όπως το σκάνδαλο ενός Ιερωμένου, ή την ομορφιά μιας
κοπέλας, ή υπερτονίζουν στο γιό το παράπτωμα του γονέα κλπ.
Ο διάβολος μπορεί να συμμαχήσει με κάθε άνθρωπο, γονείς, συγγενείς,
φίλους, ηθοποιούς, πολιτικούς, επιστήμονες για να ρίξει τον άλλο άνθρωπο,
νέο ή μεγάλο, στην αμαρτία.
Παράλληλα δε, επεμβαίνουν και στην ανθρώπινη φαντασία ενσπείροντας
στον άνθρωπο λογισμούς οτι δεν διαπράττουν σοβαρή αμαρτία, μιας και
αυτό είναι ανθρώπινη αδυναμία και όχι παράβαση των εντολών του Θεού.
Έτσι για παράδειγμα θα τον οδηγήσουν σε διάφορες ανώμαλες διαστροφές,
έχοντας χρησιμοποιήσει ταυτόχρονα τους δικούς του ανθρώπους για να τον
πείσουν οτι οι διαστροφές αυτές, ως ανθρώπινες αδυναμίες, είναι
φυσιολογικές και άρα δεν διαπράττουν κάτι κακό.
Προσοχή να μην είμαστε εμείς η αιτία σκανδαλισμού του
οποιουδήποτε άλλου συνανθρώπου μας, διότι τότε γινόμαστε εμείς όργανα
του διαβόλου.
5. με την εύκολη αμαρτία της κατάκρισης και της καταλαλιάς
Η εξαπάτηση εδώ είναι οτι πολλοί πέφτουν στο αμάρτημα αυτό πιστεύοντας
οτι κινούνται από αγάπη και ενδιαφέρον για το συνάνθρωπό τους, ή επειδή
δεν γνωρίζουν οτι η κατάκριση είναι αμαρτία, γι αυτό και δεν υποψιάζονται
οτι παρακινήθηκαν από τους δαίμονες για την πράξη τους αυτή. Ο Χριστός
όμως είπε ξεκάθαρα:
"Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε· ἐν ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ
ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν." (κατά Ματθαίον κεφ. 7, στ.1,2)
δηλαδή: "μην κρίνετε και μην καταδικάζετε τον συνάνθρωπό σας, για να μη
σας κρίνει κι εσάς ο Θεός. Διότι με το κριτήριο που κρίνετε θα κριθείτε και με
το μέτρο που μετράτε θα μετρηθείτε."
- 118 -
6. με το λογισμό οτι "δεν πειράζει αν καμιά φορά αμαρτήσουμε"
Είτε ο ίδιος ο διάβολος θα μας το ψιθυρίσει αυτό στο μυαλό μας, είτε θα το
ακούσουμε από κάποιον άλλον άνθρωπο "δικό" του. Μας λέει για
παράδειγμα δηλαδή, οτι δεν πειράζει αν πούμε καμιά φορά ένα ψέμα, ή αν
τύχει και κλέψουμε κάτι, ή αν κατακρίνουμε κάποιον και ειδικά για το
τελευταίο θα μας πείσει οτι όχι μόνο δεν είναι κακό, αλλά είναι και καλό,
αφού του αξίζει κλπ. Και επίσης μας λέει οτι και αν αμαρτήσουμε, δεν
πειράζει, αφού υπάρχει η μετάνοια και θα το εξομολογηθούμε.
Ο Απόστολος Ιάκωβος όμως μας μίλησε ξεκάθαρα για το

θέλημα του Θεού: "ὅστις γὰρ ὅλον τὸν νόμον τηρήσῃ,
πταίσῃ δὲ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων ἔνοχος." (Επιστολή
Ιακώβου κεφ. 2 στ. 10) δηλαδή "όποιος τηρήσει ολόκληρο το
Νόμο του Θεού, γίνει όμως παραβάτης σε μια εντολή, είναι
σαν να έγινε παραβάτης σε όλα"
Επίσης, στην πονηρή σκέψη του οτι θα εξομολογηθούμε την αμαρτία μας στη
συνέχεια, πρέπει να γνωρίζουμε, όπως λέει και ο Αβάς Ισαάκ οτι στην
περίπτωση αυτή πορευόμαστε ενώπιον του Θεού με πανουργία και σε αυτόν
τον πανούργο έρχεται εντελώς απροσδόκητα ο θάνατος, χωρίς να
κατορθώσει να μετανοήσει.
7. με τη συνεχή αναβολή των καλών έργων
Οι δαίμονες γνωρίζουν πολύ καλά οτι "ο δρόμος του αύριο οδηγεί στην πόλη
του ποτέ". Γι αυτό καλλιεργώντας τη συνήθεια της αναβολής των καλών
έργων στο Χριστιανό, όπως η μετάνοια, η προσέλευση στο Ιερό Μυστήριο
της Εξομολόγησης, και της Θείας Κοινωνίας, η καλλιέργεια των αρετών βάση
της διδασκαλίας του Χριστού μας, η άσκηση στην προσευχή, την ελεημοσύνη
και άλλα θεάρεστα έργα, θα πετύχουν, με τις συνεχείς αναβολές αυτές, την
τελική ματαίωση της σωτηρίας του ανθρώπου. Ο Χριστός όμως, διά του
Αποστόλου Παύλου είπε: "ἰδοὺ νῦν καιρὸς εὐπρόσδεκτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα
σωτηρίας"
δηλαδή: "ιδού τώρα (δηλαδή όχι αύριο) είναι ο κατάλληλος καιρός, ιδού τώρα
είναι η μέρα της σωτηρίας"
σήμερα λοιπόν είναι η ημέρα της μετάνοιας και του αγώνα και κάθε
αναβολή δεν είναι προς το συμφέρον μας.
- 119 -
8. με την τακτική της σμίκρυνσης και της μεγέθυνσης
Ο διάβολος σμικρύνει την αμαρτία πριν τη διάπραξή της, ώστε να μας

οδηγήσει σε αυτήν και κατόπιν, μετά τη διάπραξη, τη μεγεθύνει πολύ για να
αποτρέψει την επιστροφή μας και να μας οδηγήσει σε απόγνωση.
Μας λέει λοιπόν για παράδειγμα αρχικά ο διάβολος: "…είναι τόσο μικρό και
ασήμαντο αυτό που θα κάνεις που δεν υπολογίζεται… δε θα πάθεις τίποτε…
εξάλλου ούτε ο πρώτος είσαι, ούτε ο τελευταίος… και μετά αν θέλεις,
μετανοείς…"
Και αφού πέσουμε στην αμαρτία, τότε έρχεται πάλι και μας λέει: "…πω, πω, τι
έκανες !!! παρέβης την εντολή του Θεού... θα τιμωρηθείς, δεν υπάρχει πλέον
για σένα έλεος… έπεσες τόσο χαμηλά, που ούτε ο Θεός μπορεί να σε σηκώσει…
εγκατάλειψε λοιπόν τον αγώνα και παραδώσου στην αμαρτία απόλυτα…".
Εμείς όμως πρέπει να θυμόμαστε τα εξής:
καμία αμαρτία δεν είναι μικρή. Είναι το ίδιο αν πεθάνει κανείς από
μία σταγόνα δηλητήριο, ή από ένα ποτήρι δηλητήριο, αν βυθιστεί ένα καράβι
από μια μικρή ή από μια μεγάλη τρύπα, αν καεί ένα δάσος από μία αρχική
σπίθα, ή από μια αρχική μεγάλη φλόγα.
μετά την πτώση μας, να θυμόμαστε το έλεος του Θεού – το πόσοι
μεγάλοι αμαρτωλοί συναισθάνθηκαν την αμαρτωλότητά τους και σώθηκαν.
επομένως κάθε φορά που πέφτουμε, να σηκωνόμαστε το
γρηγορότερο, αρκεί τη στιγμή που θα κλείσουμε τα μάτια μας να είμαστε
όρθιοι. Γι αυτό πρέπει να είμαστε διαρκώς άγρυπνοι αποφεύγοντας την
αμαρτία όσο μικρή κι αν μας φαίνεται
9. με την τακτική της απάτης
Ως πατέρας του ψεύδους, ο διάβολος δεν παρουσιάζει τα πράγματα όπως

έχουν. Θέλοντας να οδηγήσει τον άνθρωπο στην αμαρτία, αποκρύπτει με
πονηρό τρόπο, αφενός τη χάρη που δέχεται ο άνθρωπος όταν βρίσκεται
κοντά στο Θεό και αφετέρου τις φοβερές συνέπειες της αποξένωσης του
από Αυτόν. Ωθεί με τον τρόπο αυτό τους ανθρώπους σε κάθε είδους
αμαρτία, ακόμη και σε αμαρτωλές ευχάριστες ηδονές, αλλά τους αποκρύπτει
τις συνέπειες αυτών. Έτσι εξαπάτησε τους πρωτόπλαστους στον παράδεισο,
με απατηλό σχέδιο: (1). εμφανίστηκε με ξένη μορφή αυτή του φιδιού
(2). είπε ψέματα στην Εύα για τον απαγορευμένο καρπό, δηλαδή ότι ο Θεός
δεν τους είπε την αλήθεια και (3). απέκρυψε την αλήθεια της πτώσης.
- 120 -
Έτσι εξαπάτησε και τους ανθρώπους στα Σόδομα, τονίζοντας την ηδονή και
εξαφανίζοντας την υποψία της φοβερής τιμωρίας.
10. με την τακτική της διαβολής
Διαβάλει (κατηγορεί δηλαδή) τον έναν άνθρωπο στον άλλο, ώστε να

δημιουργήσει έχθρες μεταξύ τους και να τους ρίξει στην αμαρτία.
Έτσι διέβαλε το Θεό στους πρωτοπλάστους ότι δήθεν ο Θεός τους απέκρυψε
την αλήθεια για τον απαγορευμένο καρπό.
Διαβάλει στο μαθητή το δάσκαλο, στο δάσκαλο το μαθητή - στον άντρα τη
γυναίκα, στη γυναίκα τον άντρα - στο παιδί τους γονείς, στους γονείς το
παιδί - στον υπάλληλο το αφεντικό, στο αφεντικό τον υπάλληλο - στο
γείτονα το γείτονα - το ένα χωριό στο άλλο - το ένα κράτος στο άλλο. Είναι ο
παγκόσμιος διαβολέας.
Διαβάλει ακόμη και Αγίους ανθρώπους (ως ένα τελευταίο όπλο), όπως έγινε
και στον Άγιο Νεκτάριο, όπου ξεσήκωσε εναντίον του επισκόπους, ιερείς,
λαϊκούς και εκδιώχθηκε ο Άγιος από την Αίγυπτο φθάνοντας στην Αθήνα
ψάχνοντας να βρει μια οποιαδήποτε δουλειά για να μην πεθάνει από την
πείνα. Αυτά τα έκανε ο διάβολος για να κάμψει την αντίσταση του Αγίου,
αλλά ο Άγιος τον νίκησε με τη χάρη του Θεού.
11. με την αμφιβολία
στο λόγο του Θεού και στην εκκλησιαστική ζωή γενικότερα, για παράδειγμα,
όταν ακούμε ένα κήρυγμα, ή διαβάζουμε ένα εποικοδομητικό βιβλίο, έρχεται
και μας βάζει σκέψεις στο μυαλό όπως:
- καλά είναι αυτά, αλλά δε νομίζεις ότι υπερβάλλει;
- ποιος μπορεί να μας βεβαιώσει ότι αυτά είναι αληθινά;
- εσύ να τα ακούσεις αυτά, αλλά να έχεις τα ερωτηματικά σου…
- αυτός ο άνθρωπος σίγουρα έχει συμφέρον για να τα λέει αυτά, πρόσεχε
λοιπόν μήπως πέσεις θύμα του…
Αν το μικρόβιο της αμφιβολίας πιάσει, τότε δύσκολα θα ακούσουμε κήρυγμα
του Ευαγγελίου ξανά.
12. με την επανάληψη
Ο διάβολος μας επιτίθεται ξανά και ξανά, ως επίμονος και άγρυπνος

πολεμιστής, κάθε μέρα και κάθε ώρα, πρωί, μεσημέρι, βράδυ, ιδιαίτερα αν
του έχουμε αφήσει ανοικτές τις πόρτες για να εισέλθει.
- 121 -
Ακόμη και όταν έκανες την αμαρτία, συγκεντρώνει όλη την τέχνη του λόγου
και έρχεται πάλι και σου λέει: "αφού την έκανες μια φορά την αμαρτία, να την
ξανακάνεις - τι μία, τι πολλές, είναι το ίδιο πράγμα..."
Όμως, δεν είναι το ίδιο, διότι όπως είπε και ένας αρχαίος έλληνας φιλόσοφος:
«Έξις δευτέρα φύσις εστί». Η αμαρτία με τη συνήθεια δηλαδή θα απλώσει
βαθιές ρίζες μέσα σου και θα χρειαστεί μεγάλος κόπος, πολύ δάκρυ, δυνατή
προσευχή και αιματηρή προσπάθεια για την επάνοδο στην προηγούμενη
πνευματική κατάσταση. Η συνήθεια στην αρχή μοιάζει με τον ιστό της
αράχνης, μετά όμως γίνεται καραβόσκοινο.
Όταν ένας νέος εξομολογήθηκε στον πνευματικό του ότι έπεσε σε μια
αμαρτία για πρώτη φορά, ο πνευματικός του τον διέκοψε και του είπε:
“ο διάβολος παιδί μου χαίρεται να ακούει «για πρώτη φορά», ο Θεός
χαίρεται να ακούει «για τελευταία φορά»".
13. με την κολακεία
Ο διάβολος είναι ο πατέρας της κολακείας. Στολίζει το σώμα με κολακευτικά

λόγια και την ψυχή με υπαρκτές και ανύπαρκτες αρετές, ώστε να την
δηλητηριάσει και να διαπράξει την αμαρτία.
Αρχικά μας κολακεύει από το σώμα ψιθυρίζοντάς μας στο αυτί: "…τι ωραίος,
ή τι ωραία που είσαι, τι μαλλιά υπέροχα, τι μάτια λαμπερά, τι συμμετρία
σώματος, τι επιδεξιότητα…!!!" και προχωρεί στην ψυχή: "…τι δυνατός
χαρακτήρας που είσαι, τι φιλάνθρωπη καρδιά, τι ενάρετη ύπαρξη…!!!"
Οι κόλακες άνθρωποι είναι πάντοτε επικίνδυνοι και στον
πιο δυνατό χαρακτήρα - είναι τα χειρότερα παράσιτα κοντά στους μεγάλους
της γης. Η κολακεία οδήγησε πολλούς ανθρώπους της εξουσίας να
διαπράξουν τρομερά εγκλήματα, για τα οποία αργότερα, όταν έλειψαν οι
κόλακες έκλαψαν και μετανόησαν σκληρά. Αν η ανθρώπινη κολακεία κάνει
φοβερή ζημιά, πόσο μάλλον η δαιμονική κολακεία.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, ο συγγραφέας της Κλίμακας, μας αναφέρει:
“Σε όλες τις κατά Θεόν προσπάθειές μας τρεις λάκκους μας
σκάπτουν υπούλως οι δαίμονες.
(1) Κατ` αρχήν αγωνίζονται να μην κατορθωθεί το αγαθό.
(2) Έπειτα , αφού νικηθούν στο πρώτο σημείο , αγωνίζονται
ώστε το αγαθό που κατορθώθηκε να μην είναι καθ`όλα
θεάρεστο.
(3) Όταν δε και σ` αυτόν τον στόχο αποτύχουν οι κλέπτες,
- 122 -
τότε πλησιάζουν αθόρυβα στην ψυχή μας και μας μακαρίζουν ότι σε όλα
πολιτευόμεθα όπως θέλει ο Θεός” (Κλίμαξ, Λόγος 26ος περί διακρίσεως).
Στην πρώτη περίπτωση (1) δηλαδή οι δαίμονες μας βάζουν εμπόδια για να
μην εκτελέσουμε τελικά το αγαθό και καλό έργο. Στη δεύτερη περίπτωση
(2), αν δηλαδή νικηθούν στην 1η και ο άνθρωπος κατορθώσει να προσεγγίσει
το αγαθό έργο, τότε οι δαίμονες αγωνίζονται ώστε το αγαθό αυτό να μην
είναι καθ΄ όλα θεάρεστο εντέλει, δηλαδή να κάνει κάτι ο άνθρωπος για να
στιγματίσει αρνητικά απέναντι στο Θεό αυτό το αγαθό. Για παράδειγμα ένα
καλό έργο που γίνεται τελικά με έναν κακό τρόπο το οποίο, όπως
χαρακτηριστικά τονίζουν οι Πατέρες της Εκκλησίας μας είναι ασυμβίβαστο.
Στην τρίτη περίπτωση (3) αν αποτύχουν και στη 2η, τότε οι δαίμονες μας
πλησιάζουν αθόρυβα και μας κολακεύουν ότι σε όλα πορευόμαστε όπως
θέλει ο Θεός, ώστε να πέσουμε στο αμάρτημα της υπερηφάνειας και του
εγωισμού (ακριβώς αντίθετα της ταπείνωσης) για να χάσουμε ότι κερδίσαμε
και στη συνέχεια σαν πέσουμε σε πάμπολλα άλλα αμαρτήματα που
πηγάζουν από την έλλειψη της αρετής της ταπείνωσης.
αντίπαλος της κολακείας είναι σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη της
Κλίμακας, η έντονη και συνεχής αυτομεμψία. Αυτομεμψία είναι το να
μέμφεται, να κατηγορεί δηλαδή κανείς τον εαυτό του για τις δυσμενείς και
αντίξοες καταστάσεις της ζωής του και να μη ρίχνει τις ευθύνες στους
άλλους, η αυτοκατηγορία δηλαδή, σε συνδυασμό με την διαίσθηση την
αναξιότητάς μας έναντι του Θεού.
για ότι καλό κατορθώνουμε, να μην ξεχνάμε τα λόγια του Αποστόλου
Παύλου: "χάριτι δὲ Θεοῦ εἰμι ὅ εἰμι" (Προς Κορινθίους Α’ 15-10) δηλαδή: "με
τη χάρη του Θεού έγινα αυτό που έγινα".
14. με την τακτική του λίγο-λίγο
Λέγεται και τακτική του σαλαμιού, διότι όπως όταν προσφέρουμε σε

κάποιον, που δεν έχει όρεξη, ένα σαλάμι κομμένο σε φέτες και τον ρωτάμε:
θα πάρεις λίγο; αυτός παίρνει, τρώει και λέει: "…ά, ωραίο είναι, δώσε μου λίγο
ακόμη,... λίγο ακόμη..." και στο τέλος πάει τελείωσε το σαλάμι.
Λίγο, λίγο λοιπόν. Ο διάβολος θέλει να μας συνηθίζει στην αμαρτία, έστω και
λίγο-λίγο, σιγά-σιγά, ώστε κάποια στιγμή στο τέλος να χάσουμε την ψυχή
μας. Μας ακολουθεί βήμα-βήμα, όπως ο γονιός το παιδί όταν μαθαίνει να
περπατάει, "στράτα-στράτα". Αλλά όταν το παιδί πάρει θάρρος και τρέξει
«τρώει τα μούτρα του». Να μην ξεχνάμε οτι ο διάβολος έχει τεράστια
υπομονή και τεράστια επιμονή. Έτσι μπορεί να περιμένει και να επιμένει
- 123 -
πολλά χρόνια, δεκαετίες ολόκληρες από τη ζωή μας, 1 χρόνο, 2 χρόνια, 5, 10,
30, 70 χρόνια, αρκεί να μην κληρονομήσουμε τη Βασιλεία του Θεού.
προσοχή λοιπόν να μην κάνουμε το πρώτο βήμα - την πρώτη δοκιμή
να προσέχουμε.
επίσης πάντοτε να είμαστε άγρυπνοι, μέχρι την τελευταία στιγμή
της ζωής μας.
15. με τα συνθήματα
Ο διάβολος αφήνει συνθήματα στο νου που κατατρώνε στην ψυχή μας μέχρι
να διαπράξουμε την αμαρτία.
Μοιάζει σαν τη σκουληκόμυγα, η οποία αφού στριφογυρίζει πάνω από
το φαγητό, βρίσκει κάποια στιγμή την ευκαιρία, αφήνει την ακαθαρσία της
επάνω σε αυτό και φεύγει, οπότε μέχρι το απόγευμα το φαγητό έχει γεμίσει
σκουλήκια.
Έτσι και ο διάβολος έρχεται, σου ρίχνει συνθήματα και φεύγει, χωρίς να
συζητήσει μαζί σου αν αυτό είναι καλό ή κακό και μέχρι το βράδυ η ψυχή
σου έχει γεμίσει σκουλήκια με το να διερωτάσαι: …μήπως είναι σωστό αυτό,
μήπως δεν τα ξέρω καλά εγώ τα πράγματα; μήπως, μήπως… Αλλά με το πες-
πες-πες θα γίνει κάποτε πιστευτό αυτό που είναι ψέμα.
Τέτοια συνθήματα π.χ. είναι:
…ο παράνομος έρωτας είναι ευχάριστος…
…κι αν ένα τοις εκατό, το Ευαγγέλιο δεν είναι αλήθεια;…

…γλέντησε τώρα που είσαι νέος και άφησε τη μετάνοια, τις προσευχές
και την εξομολόγηση και τη σκέψη για αιώνια ζωή για το τέλος…
…δεν είδες το ληστή που την τελευταία στιγμή, πάνω στο σταυρό
μετάνιωσε και μπήκε στον παράδεισο; Εσύ γιατί να κοπιάζεις από
τώρα;...
Έτσι, η ψυχή αρχίζει να βασανίζεται και αν ο άνθρωπος δεν προσευχηθεί,
μπορεί αυτό το απλό σύνθημα να προκαλέσει τεράστια ζημιά μέσα στην
ψυχή του.
16. με τη συσκότιση του νου
Με τη συσκότιση της αλήθειας, ο διάβολος προσπαθεί να προκαλέσει στο

Χριστιανό τρομερή ακαταστασία στην ψυχή του.
- 124 -
Αυτό προσπαθεί να το πετύχει επιστρατεύοντας όλα τα μέσα, τηλεόραση,

ραδιόφωνο, διαδίκτυο, εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, αλλά και δικούς του
ανθρώπους που έβαλε σε διάφορες κατάλληλες θέσεις. Έτσι εάν ειπωθεί μία
αλήθεια, αμέσως επιστρατεύονται όλα αυτά τα μέσα και γράφουν τα
αντίθετα ακριβώς για να συσκοτίσουν την αλήθεια και να μην ξέρει ο
Χριστιανός τι να κάνει.
Το αποτέλεσμα είναι να συναντάμε Χριστιανούς οι οποίοι, έχοντας
συσκοτισμένο νου, εναντιώνονται σε θεάρεστες ενέργειες άλλων προσώπων.
Για παράδειγμα, αν κάποιος θελήσει να πει στη σημερινή εποχή στα
συγγενικά του πρόσωπα ότι:
"…από αύριο θα ζω σύμφωνα με το θέλημα του Θεού… ή …θέλω να αφιερωθώ
στο Θεό, φεύγω για ιεραποστολή στο εξωτερικό… ή …το πήρα απόφαση, θα
γίνω Ιερέας… ή …αυτά τα χρήματα ή αυτό το καινούριο ρούχο θα το δώσω σε
αυτόν το φτωχό της γειτονιάς που δεν έχει…"
τότε είναι να φρίττει κανείς ακούγοντας τους κατ΄ όνομα Χριστιανούς να
βρίζουν και να υποστηρίζουν τελείως αντίθετα πράγματα από το Ευαγγέλιο.
Αυτό οφείλεται στη συσκότιση του νου τους που έχει πετύχει ο διάβολος
χρησιμοποιώντας όλα τα ανωτέρω μέσα που αναφέρθηκαν, σε σημείο ώστε
να έχει προκληθεί μεγάλη ακαταστασία στις ψυχές των Χριστιανών και να
έχει αλλοιωθεί η χριστιανική τους συνείδηση και η πίστη στις αρχές του
Ευαγγελίου.
Ο διάβολος με τη συσκότιση πετυχαίνει να κάνει το άσπρο μαύρο, ώστε ο
Χριστιανός να πάθει αχρωματοψία ψυχής, να αδυνατεί να διακρίνει πλέον
σωστά τα πράγματα, έτσι που το κακό να το βλέπει για καλό, το καλό για
κακό, την πορνεία για φιλία, την αγνότητα για αδυναμία, την πίστη για
βλακεία, την απιστία για εξυπνάδα κλπ.
μπορούμε να ξεφύγουμε τη συσκότιση φωτίζοντας την ψυχή μας με
το λόγο του Ευαγγελίου. Ειδικά σήμερα, εκτός των άλλων, μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε τα ίδια ακριβώς μέσα που χρησιμοποιεί και ο διάβολος.
Υπάρχουν πλήθος χριστιανικών ιστοσελίδων στο διαδίκτυο, χριστιανικά
ραδιόφωνα μητροπόλεων και άλλα κανάλια, πλήθος βιβλίων και άλλων
μέσων, ώστε είμαστε πραγματικά άξιοι της τύχης μας όταν αφήνουμε τις
ψυχές μας έρμαια στη συσκότιση του διαβόλου.
παράλληλα χαριτώνουμε την ψυχή μας με τα Ιερά Μυστήρια της
Εκκλησίας μας (Εξομολόγηση, Θεία Κοινωνία...), αλλά και με τη συχνή
προσευχή μας.
- 125 -
17. με τις υποσχέσεις
Μας υπόσχεται πλούτη και ηδονές προκειμένου να τον ακολουθήσουμε,

αποκρύπτοντάς μας όμως το τέλος.
Ο διάβολος υπόσχεται στον άνθρωπο και του λέει: "...αν έρθεις κοντά μου θα
τα έχεις όλα, πλούτο, δόξα, ηδονές, χαρές, σπίτια αυτοκίνητα, όλες τις ανέσεις
και κάθε καλοπέραση... αν μάλιστα γίνεις και χιλιαστής (μάρτυρας του
ιεχωβά), ή μασόνος, έ τότε από μικρός υπάλληλος θα γίνεις διευθυντής... εσύ
πας με το Ευαγγέλιο και θέλεις να καλυτερέψεις τη ζωή σου; – άφησε τα
καημένε αυτά και έλα κοντά μου και θα δεις χρήμα, το σπίτι σου θα γίνει
βίλλα... κλπ, κλπ"
Ο διάβολος όμως, που δρα παράλληλα και με την τακτική της απάτης, μας
αποκρύπτει ποιο θα είναι το τέλος σε όλα αυτά που μας υπόσχεται ότι θα
αποκτήσουμε.
18. με την απειλή και το φόβο
Όταν πλέον τα άλλα όπλα του δεν πιάνουν, τότε ο διάβολος μας απειλεί και
μας φοβίζει ότι θα μας κάνει κακό, για να μας οδηγήσει στην απελπισία.
Έρχεται (είτε με απλές σκέψεις, είτε μέσω άλλων ανθρώπων) και μας λέει:
"…αν δεν έρθεις μαζί μου και μείνεις με το Θεό, τότε θα πεινάσεις, θα διψάσεις,
θα μείνεις χωρίς χρήματα, θα σε περιφρονούν οι άλλοι και ακόμα θα σε
πολεμήσω, θα σε συκοφαντήσω, θα σε οδηγήσω στο διωγμό, θα σε οδηγήσω
στην αγχόνη και στην αυτοκτονία..."
Για παράδειγμα θέλει να θυσιάσουμε τη ζωή μας και να αφοσιωθούμε
ολοκληρωτικά σε αυτόν μέσα από την εργασία μας, υπό το φόβο της
απώλειας των βασικών αναγκών της επιβίωσης (εν μέσω οικονομικής
κρίσης), ώστε να γίνουμε υπόδουλοι του, για να μην έχουμε χρόνο να
σκεφτούμε το Θεό, ώστε στο τέλος να Τον ξεχάσουμε κι έτσι να χάσουμε τις
ψυχές μας εν ημέρα κρίσης. Εμείς όμως απαντάμε στις απειλές του:
"μείζων ἐστὶν ὁ ἐν ὑμῖν ἢ ὁ ἐν τῷ κόσμῳ" (Επιστολή Α’ Ιωάννου,
Κεφ.4, στ.4), δηλαδή Αυτός που ενεργεί μέσα μας είναι ισχυρότερος από
αυτόν που κυριαρχεί μέσα στον κόσμο, δηλαδή από σένα διάβολε και
κάνε πέρα διάβολε, ύπαγε οπίσω μου σατανά.
19. με την τακτική του μετασχηματισμού
Μετασχηματίζεται και εμφανίζεται υπό διάφορες μορφές, ακόμη και σε

άγγελο φωτεινό, με σκοπό να μας εξαπατήσει, να μας δελεάσει ή ακόμη και
- 126 -
να μας φοβίσει. Μετασχηματίζει επίσης καλά πράγματα και ιδέες σε κακά και
αντίστροφα.
Ο Απ. Παύλος μιλώντας για τους ψευδοπροφήτες, αναφέρει: "οἱ γὰρ τοιοῦτοι
ψευδαπόστολοι, ἐργάται δόλιοι, μετασχηματιζόμενοι εἰς ἀποστόλους Χριστοῦ.
καὶ οὐ θαυμαστὸν· αὐτὸς γὰρ ὁ σατανᾶς μετασχηματίζεται εἰς ἄγγελον φωτός"
(Προς Κορινθίους Β' Επιστολή Κεφ.11, στ.13)
Επίσης μετασχηματίζει και τα πράγματα, τις ιδέες και τις πράξεις, το μαύρο
το κάνει άσπρο, την κακία αρετή και την αρετή κακία, τον πονηρό άνθρωπο
σε καλό, τις βρώμικες ιδέες τις ονομάζει πρόοδο, την πορνεία την ονομάζει
φιλία και την αγνότητα ανικανότητα και διαστροφή.
δεν πρέπει να δελεαζόμαστε από τις ελκυστικές προτάσεις και
μετασχηματισμούς που ο διάβολος προκαλεί.
επίσης ποτέ δεν πρέπει να φοβόμαστε, ούτε να δειλιάσουμε, αλλά να
τον διώχνουμε με όπλα την Πίστη, την Προσευχή και το σημείο του
Σταυρού, το οποίο απεχθάνεται σφόδρα.
20. με την ωραιοποίηση
Μας παρουσιάζει την αμαρτία, τα πιο άσχημα και βρωμερά πράγματα ως

πάρα πολύ ωραία, και ελκυστικά, ώστε να μας δελεάσει και να μας οδηγήσει
στην πτώση.
Ο διάβολος ωραιοποιεί την αμαρτία ως ένας τέλειος ζωγράφος. Μπορεί να
ωραιοποιήσει τα πάντα. Παρουσίασε τον καρπό στην Εύα στον παράδεισο
ως «ωραίον εις βρώσιν». Και απορεί κανείς: μα τόσο καιρό η Εύα έτρωγε
τόσους άλλους καρπούς, πέρναγε τόσες φορές από αυτό το δένδρο, γιατί
τώρα έγινε ο καρπός αυτός ωραίος;
Έτσι και σήμερα ο διάβολος έχει ντύσει την πορνεία, τη μοιχεία, την ασέβεια,
τη διαφθορά, με ελκυστικά χρώματα στην τηλεόραση, στα περιοδικά, στο
διαδίκτυο, παντού.
Παραδείγματα:
- ενώ κάποιος έχει μια γυναίκα, όμορφη και καλή, ο διάβολος του
παρουσιάζει μια άλλη γυναίκα, του φίλου του, ή του γείτονα, με τα
ωραιότερα χαρίσματα, πιο όμορφη από τη δική του, άγγελο ομορφιάς.
- ενώ κάποιος είναι πλούσιος, κοιτάζει πως θα φάει τα χρήματα, ή τη μικρή
περιουσία του φτωχού, διότι είναι ωραιότερα εκείνα τα λίγα χρήματα από τα
δικά του τα πολλά.
- 127 -
ΚΕΦΑΛΑΙΟ-Γ 
Πνευματικός Αγώνας και Ορθόδοξη Πνευματική ζωή - Αναλυτικά
Στην ενότητα αυτή αναφερόμαστε αναλυτικά στον Πνευματικό Αγώνα του

Ορθόδοξου Χριστιανού και στην βίωση της Ορθόδοξης πνευματικής ζωής για
όποιον έχει επίγνωση του δρόμου που οδηγεί στη Σωτηρία της ψυχής του,
κινούμενος πρωταρχικά από την Αγάπη προς το Θεό Πατέρα μας, ο οποίος
μας δίνει τα πάντα στη ζωή αυτή και μας χαρίζει την Αιώνια ζωή.
Οι υποενότητες παρακάτω είναι τα βασικά σημεία που χαρακτηρίζουν τον

Ορθόδοξο Χριστιανό στον καθημερινό του αγώνα και σε όλη τη διάρκεια της
ζωής του, ειδικά από την ημέρα που συνειδητοποιεί το λανθασμένο τρόπο
ζωής που ζούσε, οπότε ξεκινάει και η Μετάνοιά του και η μεταστροφή του
κοντά στο Χριστό και την Εκκλησία Του.
Ο αγώνας αυτός είναι ένας αγώνας ενάντια στην Αμαρτία που ο άνθρωπος
διέπραττε μέχρι τώρα στη ζωή του και συνεχίζει να διαπράττει καθημερινά,
μιας και το να ξεριζώσει τα Πάθη που έχουν ριζώσει για καλά στην ψυχή του
και στις καθημερινές συνήθειές του, δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Γι αυτό και όσο νωρίτερα ξεκινήσει κανείς αυτόν τον αγώνα, τόσο πιο
εύκολο θα είναι για αυτόν, διότι ένα δένδρο ξεριζώνεται ευκολότερα όσο πιο
μικρό είναι, ενώ αντίθετα όσο μεγαλώνει τόσο και δυσκολότερο είναι να
ξεριζωθεί, αλλά με τη Χάρη του Θεού και με τη βοήθεια των Αγίων και της
Παναγίας όλα είναι δυνατά, αρκεί ο Χριστιανός να έχει την απαραίτητη πίστη
στο Λόγο του Θεού, ώστε με την καλή του θέληση και τον αγώνα του να
απαλλαγεί από τον κακό του εαυτό.
Ταυτόχρονα ο άνθρωπος θα ενδύεται το νέο του εαυτό, με την

αντικατάσταση των παλαιών Παθών του από τις αντίστοιχες Αρετές, οι
οποίες όσο πιο πολύ καλλιεργούνται, τόσο πιο πολύ θα προσεγγίζει ο
Χριστιανός το Θεό Πατέρα του καθημερινά.
Προϋπόθεση βέβαια για όλα αυτά είναι η Πίστη στο Χριστό και στο Λόγο
Του, όπως μας παραδόθηκε στην Καινή Διαθήκη, την οποία ο Χριστιανός
οφείλει να μελετάει σε τακτική βάση, ακόμη και καθημερινά, διότι πάνω από
όλα και η βάση για όλα είναι ο Λόγος του Θεού, ο οποίος είναι διαχρονικός
και εφαρμόζεται σε κάθε εποχή, αιώνες τώρα.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ
Η πίστη αυτή γεννάει την Αγάπη προς το Θεό Πατέρα μας, η οποία είναι και
η πρωταρχική μας κίνηση, να αγαπήσουμε δηλαδή το Θεό Πατέρα μας και να
Τον αγαπάμε όλο και περισσότερο όσο θα προχωράμε στη γνώση του
θελήματός Του και της άπειρης δημιουργίας Του.
Η αγάπη δε αυτή θα εκφράζεται και μέσα από την αγάπη προς το

συνάνθρωπό μας, διότι, όπως αναφέρεται στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο
όταν ρωτήθηκε ο Ιησούς για το ποια είναι η πρώτη και μεγάλη εντολή, είπε
σχετικά:
“…ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ
ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου. αὕτη ἐστὶ πρώτη καὶ μεγάλη ἐντολή
δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. ἐν ταύταις
ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται κρέμανται"
(Κατά Ματθαίον κεφ.22, στ.36-40)
δηλαδή: “…να αγαπάς Κύριο το Θεό σου με όλη την καρδιά σου και με
όλη την ψυχή σου και με όλη τη διάνοιά σου. Αυτή είναι η πρώτη και
μεγάλη εντολή. Δεύτερη δε εντολή όμοια με αυτήν: να αγαπάς τον πλησίον
σου σαν τον εαυτό σου. Επάνω στις δύο αυτές εντολές όλος ο Νόμος και οι
Προφήτες στηρίζονται."
Ξεκινώντας λοιπόν από τη συνειδητοποίηση του Σκοπού της παρούσας ζωής

μας (με βάση και τα όσα αναφέρθηκαν στη σχετική ενότητα) ερχόμαστε σε
Μετάνοια, μετα-στροφή δηλαδή του νου μας, για τις αμαρτίες που
διαπράξαμε και συνεχίζουμε να διαπράττουμε καθημερινά.
Τι είναι η αμαρτία
Η αμαρτία είναι το πιο σοβαρό θέμα που καλείται να αντιμετωπίσει στη ζωή
του ο κάθε άνθρωπος, διότι σύμφωνα με την Αγία Γραφή, εάν ο άνθρωπος
δεν αγωνίζεται να μην αμαρτάνει και εάν δεν εξομολογείται όλες τις
αμαρτίες του μετά τη διάπραξή τους, τότε είναι σίγουρο οτι θα μείνει εκτός
της Βασιλείας του Χριστού και αιωνίως θα ζει καταδικασμένος στην κόλαση.
- 129 -
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ
Ο Απόστολος Παύλος έχει πει ξεκάθαρα στην προς Κορινθίους Α' επιστολή:
"...μὴ πλανᾶσθε· οὔτε πόρνοι οὔτε εἰδωλολάτραι οὔτε μοιχοὶ οὔτε

μαλακοὶ οὔτε ἀρσενοκοῖται, οὔτε πλεονέκται οὔτε κλέπται οὔτε
μέθυσοι, οὐ λοίδοροι, οὐχ ἅρπαγες βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι"
(προς Κορινθίους Α', κεφ. 6, στ. 9,10)
Μας τόνισε δηλαδή τα κυριότερα αμαρτήματα και μας είπε ότι οι έχοντες
αυτά (και μη μετανοούντες) δε θα κληρονομήσουν τη Βασιλεία του θεού.
Αμαρτία, σύμφωνα με την Ορθόδοξη Χριστιανική μας πίστη, είναι κάθε

πράξη, ή λόγος, ή σκέψη του ανθρώπου
(…εν έργω, ή εν λόγω, ή εν διανοία…)
που αντιτίθεται στο θέλημα του Θεού.
Όπως μας είπε και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: “Πᾶς ὁ ποιῶν τὴν ἁμαρτίαν
καὶ τὴν ἀνομίαν ποιεῖ, καὶ ἡ ἁμαρτία ἐστὶν ἡ ἀνομία.”
(Ιωάννου Α’ κεφ.3, στ3) δηλαδή: “Καθένας, ο οποίος πράττει την αμαρτία,
διαπράττει και την παρανομία, διότι καταπατεί τον νόμο του Θεού. Και η
αμαρτία είναι καταπάτηση του Θείου Νόμου.”
Με δύο λόγια αμαρτία είναι η ανυπακοή στο Θεό Πατέρα μας.
Η αμαρτία μπορεί να υποκινείται στον άνθρωπο, είτε από το διάβολο και

τους δαίμονες, όπως εξηγήσαμε και πρωτύτερα, είτε από την ίδια τη θέληση
του ανθρώπου βάση του αυτεξούσιού του, αλλά και είτε διαμέσου της
κληρονομικής ροπής του προς την αμαρτία, η οποία έγινε με την πτώση των
πρωτοπλάστων στον Παράδεισο όπου η αμαρτία πλέον εισήλθε στον κόσμο
και στο μετέπειτα ανθρώπινο γένος, όπως η κληρονομιά των γονέων προς τα
παιδιά τους, τα οποία λαμβάνουν την κληρονομιά αυτή (καλή ή κακή) ως
αποτέλεσμα των πράξεων των γονιών τους.
Στην ανάλυση των Παθών, όπως αυτά περιγράφονται παρακάτω δίνεται μια
διευρυμένη προσέγγιση στο κεφάλαιο αυτό της αμαρτίας, μιας και το πάθος
είναι η διαρκής επανάληψη της ίδιας αμαρτίας.
Εξάλλου όσο κανείς γνωρίζει καλύτερα το θέλημα του Θεού, τόσο
συνειδητοποιεί και περισσότερο την αμαρτωλότητά του, ή οποία άπτεται
τόσο στα «κακά» που διαπράττουμε καθημερινά, όσο και στα «καλά» που
μπορούμε να κάνουμε και δεν κάνουμε καθημερινά.
- 130 -

(1) Ξερίζωμα Παθών
Ο σκοπός για τον οποίο δημιούργησε ο Θεός τον άνθρωπο είναι για να γίνει ο
άνθρωπος «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση» με Αυτόν. Ενώ λοιπόν
γεννήθηκε «κατ΄ εικόνα» χωρίς τη δική του βούληση, οδηγείται στο «καθ’
ομοίωση» μόνο με τη δική του ελεύθερη ανθρώπινη βούληση. Ο άνθρωπος
ζει πάνω στη γη για να ζήσει μια ημέρα μαζί αιώνια με το Θεό στον Ουρανό,
στην Ουράνια Βασιλεία Του, ενωμένος με το Θεό Πατέρα μας.
Η θέωση αυτή του ανθρώπου, σύμφωνα και με την αποκάλυψη που ο ίδιος ο
Θεός έκανε στον άνθρωπο, διαμέσου του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού,
γίνεται ζώντας «εν Χριστώ» στην παρούσα ζωή του, διαμέσου της ενέργειας
του Αγίου Πνεύματος.
Φυσικά για ανθρώπους που δεν έτυχε ποτέ να γνωρίσουν το Χριστό (σε
κάποιες μακρινές χώρες κλπ) δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πώς ο Θεός θα
ενεργήσει σε αυτούς (αν και αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι σε όλους ο Θεός
έχει εμφυτεύσει τη «συνείδηση» ως κριτήριο επιλογής για την αποφυγή
αμαρτιών και την ανάπτυξη ή όχι των παθών), διότι μόνο ο Θεός ξέρει καλά
το σχέδιο του για τον καθένα από εμάς.
Εμείς όμως που είμαστε Χριστιανοί έχουμε όντως την τεράστια ευκαιρία να
γνωρίσουμε καλύτερα το Χριστό και να τον ζήσουμε στην καθημερινότητά
μας. Και ναι μεν καλό και θεάρεστο είναι να εργαζόμαστε με τον τρόπο μας
για τους μη Χριστιανούς, αυτούς που δεν έτυχε να γνωρίσουν καθόλου το
Χριστό (μέσω ενεργειών όπως π.χ. ιεραποστολή, αλλά και φυσικά με την
προσευχή μας), αλλά κυρίως οφείλουμε να εστιαστούμε στη μεγάλη ευθύνη
που αναλογεί σήμερα σε μας τους ίδιους, αφού εμείς έχουμε το Χριστό
δίπλα μας (και ειδικά στην Ελλάδα που υπάρχουν τόσες αμέτρητες
Εκκλησίες σε κάθε πόλη και χωριό) και καμιά δικαιολογία δε χωράει για
το ότι δεν αγωνιζόμαστε πνευματικά.
Στο δρόμο αυτό του ανθρώπου προς τη «κατά Χάριν» θέωση υπάρχουν όμως
πολλά εμπόδια. Ο άνθρωπος είναι πλασμένος να έχει σώμα και ψυχή και
όπως το σώμα αρρωσταίνει έτσι και η ψυχή έχει τις δικές της αρρώστιες, οι
οποίες ονομάζονται Πάθη.
ΞΕΡΙΖΩΜΑ ΠΑΘΩΝ
Τι είναι τα πάθη
Όπως αναφέρθηκε και πριν, πάθος είναι η διαρκής επανάληψη της ίδιας
αμαρτίας. Λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας ότι τα πάθη στον άνθρωπο
μπορούν να χωριστούν σε δύο είδη, τα σωματικά (όπως η πείνα, η δίψα, ο
ύπνος, κλπ) και τα ψυχικά πάθη (τα οποία όπως λένε οι Πατέρες της
Εκκλησίας μας είναι στην ουσία όλα ένα, αυτό της υπερηφάνειας, από την
οποία γεννιούνται τα υπόλοιπα, όπως το μίσος, η μνησικακία, η κατάκριση, η
φιλαργυρία κλπ).
Λένε επίσης οι Πατέρες ότι τα σωματικά πάθη υπάρχουν τοποθετημένα με

φυσικό τρόπο μέσα μας από το Θεό και είναι αναγκαία για την επιβίωσή μας.
Γι αυτό και ο Θεός συνέδεσε κάποια από αυτά με την απόλαυση, ώστε π.χ.
να θέλουμε να φάμε, να θέλουμε να πιούμε κλπ προκειμένου να επιβιώνουμε.
Το πρόβλημα όμως ξεκινάει όταν ο άνθρωπος κρατάει μόνο την

απόλαυση και καταργεί το σκοπό για τον οποίο ο Θεός τα
τοποθέτησε στον άνθρωπο.
Έτσι για παράδειγμα ενώ η τροφή είναι απαραίτητη για τον άνθρωπο, όταν
όμως ο άνθρωπος ξεφεύγει από την βιολογική ανάγκη της κατανάλωσης των
τροφών που ικανοποιεί απλά τη φυσική του πείνα και επιδιώκει την όλο και
περισσότερη ηδονή στη γεύση, τότε πέφτει στο πάθος της γαστριμαργίας.
Επιδιώκει δηλαδή όλο και περισσότερη απόλαυση, πέραν της φυσιολογικής,
χωρίς να είναι αναγκαία πλέον η τροφή για την διατήρηση του σώματος σε
υγιή κατάσταση και μάλιστα αντιθέτως δημιουργεί και το αντίθετο
αποτέλεσμα.
Ο Θεός όμως έδωσε την τροφή στον άνθρωπο για να συντηρεί το σώμα του,
δίνοντάς του παράλληλα και την ευχαρίστηση από την κατανάλωση των
τροφών, προκειμένου να τον προτρέπει στο να διατηρεί την καλή φυσική
του κατάσταση. Ο άνθρωπος όμως που πάσχει από το πάθος της
γαστριμαργίας, κρατάει μόνο αυτή την ηδονική απόλαυση, την οποία θέλει
να αισθάνεται ξανά και ξανά, ξεφεύγοντας από τα φυσιολογικά όρια.
Το ίδιο συμβαίνει και με άλλα σαρκικά αμαρτήματα, όπως για παράδειγμα

αυτό της πορνείας. Οι Πατέρες της Εκκλησίας συμπεριλαμβάνουν στην
πορνεία όλες τις μορφές σεξουαλικών παθών. Και ενώ η Εκκλησία μας
αναγνωρίζει τη νομιμότητα χρήσης της σεξουαλικότητας στο γάμο, ο οποίος
ευλογήθηκε από τον Κύριό μας στην Κανά, όταν όμως γίνεται κατάχρηση και
- 132 -
διαστροφή αυτής της σεξουαλικής λειτουργίας, καθιστώντας την ηδονή

αυτοσκοπό και αντίθετη στη φυσική σκοπιμότητα της, τότε γίνεται πλέον
αμάρτημα, διότι αρνείται τον πρωταρχικό σκοπό της τεκνογονίας.
Πολύ δε περισσότερο γίνεται το βάρος του αμαρτήματος αυτού, όταν ο
αυτοσκοπός αυτός της αναζήτησης της ηδονής γίνεται σε οποιαδήποτε
σχέση εκτός γάμου, την οποία ο Κύριός μας, δεν μπορεί να ευλογήσει, όσες
δικαιολογίες και εύκολα επιχειρήματα θα ήθελε κάποιος να προβάλει, αλλά
μπορεί όμως να συγχωρήσει, όταν επιστρέψουμε μετανοημένοι στο σωστό
δρόμο.
Ας κάνουμε εδώ όμως μια παρένθεση για να αναφερθούμε στην ευλογία

αυτή που πρέπει να επιδιώκει ο Χριστιανός στη ζωή του σε κάθε του κίνηση,
πόσο μάλλον στις μεγάλες αποφάσεις της ζωής του. Η ευλογία του Θεού είναι
το «Α» πριν από κάθε κίνηση του Χριστιανού. Γι αυτό εάν κάτι ο Κύριος
γνωρίζουμε ότι δεν το ευλογεί, ας μην το ψάχνουμε περαιτέρω γιατι
μπλέκουμε σε παγίδες του πονηρού. Απλά το απορρίπτουμε αμέσως και
προχωράμε παρακάτω επιδιώκοντας πώς θα χτίσουμε τη ζωή μας με την
ευλογία του Κυρίου μας, η οποία έρχεται σε μας διαμέσου κυρίως του
Πνευματικού μας Πατέρα. Ο Χριστιανός χωρίς ευλογία δεν ξεκινάει τίποτε
στη ζωή του. Η μεγάλη αξία της ευλογίας φαίνεται στο λόγο του Κυρίου μας:
“δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν
ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου” (Κατά Ματθαίον
κεφ.25, στ.34)
Επιστρέφοντας στο προηγούμενο θέμα των παθών, διαπιστώνουμε ότι όταν

ο άνθρωπος κρατάει ως αυτοσκοπό μόνο την απόλαυση στη σεξουαλική
λειτουργία, τότε γίνεται υπόδουλος στα σαρκικά του πάθη και προβαίνει
δυστυχώς και σε άλλες μεγάλες αμαρτίες, όπως αυτή του φόνου που γίνεται
μέσω των εκτρώσεων, όπου αντί για τη γέννηση, οδηγούμαστε στο φόνο
ανθρώπινων ζωών και χρεωνόμαστε ταυτόχρονα και την αμαρτία του
σαρκικού πάθους της πορνείας και την μεγάλη αμαρτία του φόνου.
Δεν είναι όμως «φυσικά» τα πάθη της ψυχής. Τα πάθη αυτά, ως αρρώστιες
της ψυχής, δεν ανήκουν στην ανθρώπινη φύση, αλλά στην «παρά φύση»
κίνηση της ψυχής, σύμφωνα και με τον Άγιο Κλήμη Αλεξανδρείας και
εμποδίζουν τον άνθρωπο στο δρόμο της ένωσής του με το Θεό Πατέρα μας.
- 133 -
Για να εξαλείψουμε τα πάθη της ψυχής πρέπει να διερευνήσουμε την αιτία

τους, τη ρίζα τους, την οποία πρέπει και να καταπολεμήσουμε, όπως ακριβώς
κάνουμε και στις αρρώστιες του σώματος.
Η ρίζα των παθών βρίσκεται στη θέληση του ανθρώπου, η οποία έχει
αποτέλεσμα να μετατρέπει τις αμαρτωλές συνήθειες σε μόνιμα
χαρακτηριστικά του ανθρώπου που δύσκολα μπορούν να εξαλειφθούν
πλέον, χωρίς τη βοήθεια του Κυρίου μας.
Η αρχική εμφάνιση της αμαρτίας και των παθών στον άνθρωπο έγινε με την
«πτώση» των πρωτοπλάστων στον Παράδεισο και συνεχίζεται διαμέσου των
αιώνων. Ο άνθρωπος τείνει διαρκώς να ικανοποιεί τις επιθυμίες του
σώματος του, οι οποίες μέχρι ένα βαθμό είναι φυσιολογικές, όταν όμως
γίνεται κατάχρηση αυτών, τότε ο άνθρωπος μεταβαίνει από τη φύση στην
«παρά φύση» και οδηγείται πλέον στα ανθρώπινα πάθη. Το ίδιο συμβαίνει
και στην ψυχή του όταν αδιαφορήσει για τα πάθη που μπορεί να την
κυριεύσουν και δεν τα καταπολεμήσει εν τη γενέσει τους.
Εάν λοιπόν έχουμε κατανοήσει τον πραγματικό σκοπό και προορισμό μας
πάνω στη γη, όπως μας τον υποδεικνύει ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, τότε
θα πρέπει να βιαστούμε να ξεκινήσουμε το λεγόμενο πνευματικό αγώνα, που
είναι κυρίως αγώνας ενάντια στην αμαρτία, ενάντια στα Πάθη του
ανθρώπου. Το χρονικό περιθώριο για τον καθένα μας, σύμφωνα με τη
διδασκαλία του Κυρίου μας, μέσα στο οποίο έχουμε τη δυνατότητα να
μετανοήσουμε και να καθαριστούμε από αυτά τα πάθη είναι περιορισμένο
και η ημερομηνία λήξης αυτού του αγώνα είναι η ημέρα του φυσικού
θανάτου του σώματός μας.
Ο αγώνας αυτός είναι δύσκολος, διότι αν φανταστούμε τα πάθη ως μικρά ή

μεγάλα δένδρα που έχουν ριζώσει μέσα μας, πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι να
τα ξεριζώσει κανείς μόνος του; Διότι αν το πάθος είναι ένα μικρό δενδράκι,
τότε ίσως τα καταφέρουμε μόνοι μας, αν όμως είναι δένδρο με μεγάλες ρίζες,
τότε όσο πιο μεγάλο είναι τόσο πιο μεγάλη προσπάθεια χρειαζόμαστε.
Εάν η αμαρτία γίνεται για πρώτη φορά, τότε είναι εύκολο να μην την
επαναλάβουμε. Εάν όμως ριζώσει μέσα μας και οι ρίζες της γίνουν πολύ
βαθιές, τότε είναι αδύνατο το δένδρο αυτό να το ξεριζώσουμε μόνοι μας,
παρά μόνο με τη βοήθεια της Παναγίας και των Αγίων μας, τους οποίους θα
επικαλούμαστε καθημερινά στην προσευχή μας για να πρεσβεύουν για εμάς
προς τον Κύριο μας Ιησού Χριστό. Έτσι καθώς ο αγώνας μας θα συνεχίζεται,
κάποια μέρα, ίσως ακόμη και μετά από πολλά χρόνια θα μας «χαρίσει» ο
Θεός τη λύτρωση αυτή από τα αμαρτωλά μας πάθη.
- 134 -
Να σημειώσουμε εδώ ότι υπήρχαν Άγιοι της Εκκλησίας μας που επί
δεκαετίες ολόκληρες πολεμούσαν για να κόψουν ένα πάθος, αλλά με επιμονή
και υπομονή στο τέλος τους χάρισε ο Θεός την απαλλαγή αυτή.
Ας αναρωτηθούμε λοιπόν το εξής:
Πόσο χρόνο θέλουμε εμείς για να απαλλαγούμε από τα πάθη μας;
Ας ξεκινήσουμε σήμερα λοιπόν και ας μην απογοητευόμαστε, αρκεί να
ξεκινήσουμε, διότι η απογοήτευση και η απελπισία είναι πάντα εκ του
πονηρού διαβόλου για να μας αποτρέψει ή για να μας σταματήσει από την
όποια προσπάθεια.
Αυτό που πρέπει να μας ενθαρρύνει είναι η μεγάλη και απέραντη αγάπη του
Θεού Πατέρα μας προς εμάς τα παιδιά Του. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν σήμερα
γνωρίζοντας οτι ο Θεός μας, όπως ο Χριστός μας αποκάλυψε, μας χαρίζει τη
διαγραφή των αμαρτημάτων του παλαιού μας εαυτού με το Ιερό
Μυστήριο της Μετάνοιας και Εξομολόγησης, αρκεί να μετανοήσουμε
ειλικρινά και να ξεκινήσουμε τον αγώνα μας και ο καλός Θεός που θα βλέπει
την φιλότιμη προσπάθειά μας θα μας λυτρώσει κάποτε και από τα πάθη μας,
όπως και όποτε Αυτός κρίνει. Εμείς απλά θα αγωνιζόμαστε με υπομονή και
δεν θα απελπιζόμαστε.
Με καθημερινή προσπάθεια λοιπόν και κοντά στην Εκκλησία μας και αφού
αρχικά αποκτήσουμε Πνευματικό Πατέρα, έναν Ιερέα δηλαδή που θα μας
καθοδηγεί σε κάθε μας πνευματικό βήμα από τώρα και στο εξής και θα
οδηγούμαστε σε αυτόν μετανοημένοι, στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης,
θα ξεκινήσουμε τον πνευματικό μας αγώνα.
Έτσι αφού αρχικά συνειδητοποιήσουμε ποια είναι τα πάθη μας, στη
συνέχεια θα αγωνιζόμαστε να αποβάλλουμε όλα αυτά τα κακά
χαρακτηριστικά του εαυτού μας, όπως ο εγωισμός, η υπερηφάνεια, ο
φθόνος, η φιλαργυρία, ο θυμός, η φιληδονία, η γαστριμαργία, η πορνεία
(σαρκικά πάθη), η ακηδία (απροθυμία και αμέλεια για κάθε πνευματικό
έργο), το ψέμα, κλπ, όλα αυτά δηλαδή που μας οδηγούν στην αμαρτία έναντι
του Θεού καθημερινά, αντικαθιστώντας αυτά τα Πάθη με τις αντίστοιχες
Χριστιανικές Αρετές.
Ο δρόμος είναι δύσκολος και η συνήθεια κακός σύμμαχος, αλλά κοντά στην
Εκκλησία και στα Ιερά Μυστήρια και με την καθοδήγηση του
Πνευματικού μας Πατέρα, που κάθε Ορθόδοξος Χριστιανός οφείλει να έχει
- 135 -
(η εύρεση του οποίου αποτελεί πρώτη κίνηση για τον πνευματικό αγώνα
όπως είπαμε), όλα κατορθώνονται με τη Χάρη του Θεού.
Τα αμαρτήματα, όπως αναφέραμε και προηγουμένως χωρίζονται σε

σωματικά και ψυχικά.
 Σωματικά αμαρτήματα είναι εκείνα που διαπράττει ο άνθρωπος με
το σώμα του όπως η γαστριμαργία, η πορνεία, ο φόνος κλπ.
 Ψυχικά αμαρτήματα είναι αυτά που κάνει ο άνθρωπος με όργανο
την ψυχή του και τέτοια είναι η υπερηφάνεια, ο εγωισμός, η
κενοδοξία, ο φθόνος, το μίσος, η οργή, η μνησικακία, η φιλαργυρία
κλπ.
Για το λόγο αυτό ακούμε πολύ συχνά στην Εκκλησία μας περί αμαρτιών
σαρκός και πνεύματος. Για παράδειγμα ο Απόστολος Παύλος μας αναφέρει:
”Ταύτας οὖν ἔχοντες τὰς ἐπαγγελίας, ἀγαπητοί, καθαρίσωμεν ἑαυτοὺς
ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρκὸς καὶ πνεύματος, ἐπιτελοῦντες ἁγιωσύνην
ἐν φόβῳ Θεοῦ” (Προς Κορινθίους Β’ Κεφ.7, στ.1)
δηλαδή “Εφ' όσον, λοιπόν, αγαπητοί, έχουμε αυτές τις μεγάλες υποσχέσεις του
Θεού, ας καθαρίσουμε τους εαυτούς μας από κάθε μολυσμό σαρκός και
πνεύματος, αγωνιζόμενοι και συνεχώς προχωρούντες μέχρι τέλους στο δρόμο
της αγιότητας, με φόβο Θεού.”
Σύμφωνα με του Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας υπάρχει και ο

παρακάτω διαχωρισμός των αμαρτημάτων. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης
(στο έργο του «Εξομολογητάριον»), κάνει τον εξής διαχωρισμό:
Θανάσιμα, συγγνωστά και αμαρτήματα της ελλείψεως
Α) Θανάσιμα αμαρτήματα
(σύμφωνα, με τον Σχολάριο Γεννάδιο, τον Κορέσσιο, την Ορθόδοξη Ομολογία

και τον Ιεροσολύμων Χρύσανθο) είναι τα προαιρετικά εκείνα αμαρτήματα
που καταστρέφουν
o ή μόνο την προς τον Θεό αγάπη,
o ή την αγάπη προς τον πλησίον μαζί με την προς το Θεό
και κάνουν εκείνον που τα διαπράττει εχθρό του Θεού και ένοχο για τον
αιώνιο θάνατο της κολάσεως. Αυτά λοιπόν γενικά είναι: η υπερηφάνεια, η
φιλαργυρία, η πορνεία, ο φθόνος, η γαστριμαργία, ο θυμός και η
ακηδία δηλαδή αμέλεια. (Εξομολογητάριον σελ. 22-23)
- 136 -
Β) Συγγνωστά αμαρτήματα
είναι εκείνα τα προαιρετικά αμαρτήματα που δεν καταστρέφουν την προς

τον Θεό και τον πλησίον αγάπη, ούτε κάνουν τον άνθρωπο εχθρό του Θεού και
ένοχο για τον αιώνιο θάνατο, στα οποία υπόκεινται και αυτοί οι Άγιοι,
σύμφωνα με το ρητό του Αδελφόθεου «πολλὰ γὰρ πταίομεν ἅπαντες»
(Ιακ. 3,2) και το του Ιωάννου «ἐὰν εἴπωμεν ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν,
ἑαυτοὺς πλανῶμεν» (Α΄ Ιωάν. 1,8).
Μας αναφέρει λοιπόν ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης ότι αυτά είναι:
Ο αργός λόγος, η πρώτη κίνηση και ταραχή του θυμού, η πρώτη κίνηση της
επιθυμίας, η πρώτη κίνηση του μίσους, το παιγνιώδες ψεύδος, ο κατά
πάροδον φθόνος, δηλαδή ο κοινώς λεγόμενος ζήλος, που είναι μικρή λύπη για
τα καλά του πλησίον και τα όμοια. (Εξομολογητάριον σελ. 24)
Τονίζει όμως ο Άγιος Νικόδημος ότι Συγγνωστά και Θανάσιμα είναι τα άκρα
των αμαρτημάτων, ανάμεσα σε αυτά όμως βρίσκονται διάφοροι βαθμοί
αμαρτιών, αρχίζοντας από τα Συγγνωστά και φθάνοντας στα Θανάσιμα.
Τέλος ο Άγιος μας ορίζει ακόμη μια κατηγορία αμαρτημάτων τα λεγόμενα:
Γ) Αμαρτήματα της ελλείψεως
Αμαρτήματα της ελλείψεως (και απραξίας) ονομάζονται εκείνα τα καλά

έργα ή λόγια ή νοήματα που θα μπορούσε κάποιος να κάνει ή να νοήσει,
όμως αμέλησε και δεν τα έκανε, ούτε τα είπε, ούτε τα εννόησε, τα οποία
γεννούνται από τη θανάσιμη αμαρτία της Ακηδίας.
(Εξομολογητάριον σελ. 28)
Τα αμαρτήματα αυτά της ελλείψεως, μας λέει ο Άγιος, λίγοι άνθρωποι τα
γνωρίζουν ότι γενικά είναι αμαρτήματα, για παράδειγμα λίγοι είναι εκείνοι
που σκέπτονται ότι είναι αμαρτία το ότι δεν έκαναν την τάδε ελεημοσύνη
που μπορούσαν να κάνουν, ή δεν έδωσαν εκείνη την καλή συμβουλή που
μπορούσαν να δώσουν στο συνάνθρωπό τους, ή μπορούσαν να κάνουν την
τόση προσευχή ή άλλη αρετή, αλλά δεν την έκαναν.
Χαρακτηριστικά μας αναφέρει τη φράση εκείνη του Κυρίου μας, όπου μιλάει
για τους αμαρτωλούς που εν ημέρα κρίσης θα στέκονται στην αριστερά, όχι
διότι έκαναν κάποια αμαρτία, αλλά διότι έλλειψαν και δεν ελέησαν τον
αδελφό τους, λέγοντας για αυτούς: “…ἐπείνασα γάρ, καὶ οὐκ ἐδώκατέ μοι
φαγεῖν, ἐδίψησα, καὶ οὐκ ἐποτίσατέ με…” (Kατά Ματθαίον Κεφ. 25, στ.42)
- 137 -
Διότι όπως και στην παραβολή των ταλάντων, που μας είπε ο Χριστός, θέλει
να μας διδάξει οτι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο τη φυσική δύναμη, όχι
για να είναι αργή και μάταιη, χωρίς ενέργεια και καρπό (καθόσον λέει ο
Άγιος), αλλά για να τη βάλει σε ενέργεια και πράξη και αύξηση
εργαζόμενος με αυτήν το αγαθό και τις εντολές του Κυρίου.
Επίσης αμαρτήματα της ελλείψεως είναι πάντα σύμφωνα με τον Άγιο
Νικόδημο και όσα κακά μπορούσαν μερικοί ή είχαν τον τρόπο να τα
εμποδίσουν με λόγο ή με έργο και δεν τα εμπόδισαν, γι αυτό και
επιτιμούνται παρόμοια με εκείνους που τα κάνουν, σύμφωνα με τον κε’
Κανόνα της εν Αγκύρα, τον οα’ του Μεγάλου Βασιλείου και τον κε’ του Αγίου
Ιωάννου του Νηστευτού (Εξομολογητάριον σελ. 30)
Η διαβάθμιση της αμαρτίας
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης μας περιγράφει τις βαθμίδες της αμαρτίας

ως εξής: (Εξομολογητάριον σελ. 30)
1. Όταν κάνει κανείς το καλό, όχι όμως καλά αλλά ενώνοντάς το με
το κακό, (και αυτό γίνεται με 7 τρόπους, όπως λέει ο Μέγας
Βασίλειος, ή παρά τόπο, ή παρά καιρό, ή παρά πρόσωπο, ή παρά
πράγμα, ή παρά μέτρο, ή παρά τάξη, ή παρά διάθεση και σκοπό
(Λόγ.β’ Ερ.Η’) για παράδειγμα όταν κάνει κανείς ελεημοσύνη, ή
νηστεία, ή άλλο καλό για να δοξαστεί από τους ανθρώπους.
2. Η τέλεια αργία του καλού (όταν δηλ. δεν κάνουμε καθόλου το καλό)
3. Η προσβολή του κακού
4. Ο συνδυασμός
5. Η πάλη (η πάλη γενικά υπάρχει σε όλους τους βαθμούς της αμαρτίας)
6. Η συγκατάθεση
7. Η κατά διάνοια αμαρτία (κατά τον Άγιο Μάξιμο όταν δηλαδή ο
άνθρωπος αφού κάνει συγκατάθεση, φροντίζει να τυπώνει την
αμαρτία εκείνη στο νου του, τόσο παστρικά, σα να την κάνει με έργο)
8. Αυτή η πράξη και κατ΄ ενέργεια αμαρτία
9. Η συνήθεια και το να διαπράττει κανείς την αμαρτία συχνά
10. Η έξις της αμαρτίας, η οποία με βία και δυναστεία αναγκάζει τον
άνθρωπο να αμαρτάνει, είτε το θέλει, είτε δεν το θέλει
11. Η απόγνωση, δηλαδή η απελπισία
12. Η αυτοκτονία, να θανατώνει ο άνθρωπος τον εαυτό του, έχοντας το
νου του υγιή, επειδή κυριεύθηκε από την απόγνωση.
- 138 -
Η κυριότερη βέβαια και κρισιμότερη βαθμίδα της αμαρτίας είναι η

απόγνωση, στην οποία επίμονα επιδιώκει να μας φέρει ο διάβολος, διότι
όταν πλέον μας έχει φθάσει εκεί, τότε γνωρίζει πολύ καλά ότι εύκολα μπορεί
να μας οδηγήσει και στην αυτοκτονία και να χάσουμε αιώνια την ψυχή μας.
Λένε επίσης οι Πατέρες της Εκκλησίας μας ότι όταν ο διάβολος μας
προσβάλει στο μυαλό με πονηρούς λογισμούς (ως πνεύμα που είναι έχει
αυτή τη δυνατότητα) αλλά εμείς δεν συνομιλήσουμε με αυτούς τους
λογισμούς αλλά τους αγνοήσουμε, τότε δεν έχουμε αμαρτήσει.
Το ίδιο εξάλλου έκανε ο διάβολος και στο Χριστό όταν ήταν 40 ημέρες στην
έρημο “ἡμέρας τεσσαράκοντα πειραζόμενος ὑπὸ τοῦ διαβόλου”
(Κατά Λουκάν κεφ.4, στ.1) όταν του παρουσίαζε τα κοσμικά παλάτια για να
τον δελεάσει και να τον κάνει να τον προσκυνήσει.
Ο διάβολος μεν κάνει τη δουλειά του, αλλά και εμείς θα κάνουμε τη
δική μας που είναι το να αδιαφορήσουμε και να περιφρονήσουμε κάθε
πονηρή σκέψη που μας βάζει (σαρκική, θυμού, εγωισμού, φθόνου,
φιλαργυρίας κλπ) που στόχο έχει να μας οδηγήσει στη διάπραξη της
αμαρτίας. Φυσικά τους πονηρούς αυτούς λογισμούς τους εξομολογούμαστε
στον Πνευματικό μας για να δεχόμαστε και τις κατάλληλες συμβουλές του
στο πώς να τους περιφρονούμε και να μην ενδίδουμε σε αυτούς.
Ακόμη όμως και αν αμαρτήσουμε, ο Χριστός μας, ως φιλεύσπλαχνος που
είναι, μας περιμένει κάθε μέρα και ώρα παντού και πάντα διαρκώς, να
επιστρέψουμε σε Αυτόν. Ας μην ξεχνάμε λοιπόν οτι ως πανταχού παρών που
είναι, βρίσκεται σε οποιοδήποτε μέρος και αν τον αναζητήσουμε 24 ώρες
την ημέρα για να μας αγκαλιάσει με τη μετάνοιά μας και να μας στείλει
κατόπιν στον Πνευματικό μας Πατέρα, στο Ιερό Μυστήριο της
Εξομολόγησης, όπου εκεί και μόνο θα γίνει η κάθαρση από τις αμαρτίες
για τις οποίες μετανοήσαμε. Και μάλιστα τη λύτρωση αυτή από τις αμαρτίες
μας, μας τη δίνει δωρεάν, χωρίς να πληρώσουμε τίποτε, μιας και ο Ίδιος
ήλθε εδώ στη γη και πλήρωσε ο Ίδιος για μάς με το αίμα Του πάνω στο
Σταυρό για τη δική μας σωτηρία. Το μόνο που θέλει από εμάς είναι η
ειλικρινή μας μετάνοια και η αγάπη προς το Θεό Πατέρα μας, αλλά και προς
το συνάνθρωπό μας.
Αναλογιζόμενοι λοιπόν αυτές τις 12 βαθμίδες της αμαρτίας, όπως μας τα

περιγράφει ο Άγιος Νικόδημος, ας ξεκινήσουμε τον αγώνα μας οι αμαρτωλοί,
για να επιστρέφουμε καθημερινά σε χαμηλότερες βαθμίδες και να
προφυλαγόμαστε διαρκώς από το προχωρήσουμε σε μεγαλύτερες.
- 139 -
Αυτή είναι η καρδιά του πνευματικού αγώνα στη ζωή μας, διότι όταν θα
φθάσουμε στην 1η βαθμίδα, τότε ανοίγεται μπροστά μας η πόρτα των
Αρετών, όπου πλέον βαδίζουμε με περισσότερη σιγουριά προς την «κατά
Χάριν» θέωσή μας, όπως είπαμε και στην αρχή, χωρίς όμως ποτέ να
εφησυχαζόμαστε, διότι από τη σκάλα των αρετών του Αγίου Ιωάννου του
Σιναΐτη, συγγραφέως της Κλίμακος, πολλοί έπεσαν ακόμη και από το
τελευταίο ανώτερο σκαλοπάτι.
Στην ενότητα αυτή θα περιγράψουμε εν συντομία κάποια από τα βασικά

μεγάλα πάθη του ανθρώπου, τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα, όπως
αναφέραμε και πριν, δίνοντας απλά το έναυσμα στον αναγνώστη για να
προχωρήσει στον πνευματικό του αγώνα, υπό τη καθοδήγηση του
Πνευματικού του Πατέρα. Έτσι σταδιακά, με τις συμβουλές του
Πνευματικού του, στον οποίο οφείλει να κάνει υπακοή, θα οδηγείται στην
καλύτερη επίγνωση και κατανόηση των παθών του και της βαθμίδας στην
οποία κάθε φορά βρίσκεται και θα αγωνίζεται διαρκώς για τη θεραπεία
τους. Αλλά και όταν κάποιο πάθος, με τη Χάρη του Θεού εξαλειφθεί, πρέπει
πάλι να είναι διαρκώς σε επαγρύπνηση, αφενός για να μην ξαναεμφανιστεί
κάποια στιγμή και αφετέρου να μην καλλιεργηθεί κάποιο άλλο πάθος, με τη
συνέργεια των πονηρών δαιμόνων, διότι είναι πάλι σαν να μην έγινε τίποτε.
Κατάλογος Παθών όπως αναφέρονται στις Θείες Γραφές
Τα πάθη είναι πάρα πολλά. Έναν ενδεικτικός κατάλογος 298 παθών που
αναφέρονται στις Θείες Γραφές, μας παραθέτει ο Όσιος Πέτρος ο
Δαμασκηνός (Φιλοκαλία τόμος Γ΄) και όπως ο ίδιος μας λέει, οι δαίμονες ένα
σκοπό έχουν: να οδηγήσουν στην απώλεια τις ψυχές εκείνων που δέχονται
την ολέθρια συμβουλή τους. Τον κατάλογο αυτό παραθέτουμε παρακάτω με
αλφαβητική ταξινόμηση προς διευκόλυνση του αναγνώστη. Να σημειωθεί
επίσης ότι η κατανόηση των παθών από τον ορισμό τους και μόνο, δεν είναι
εύκολη υπόθεση, αλλά χρήζει συμβουλών από τον Πνευματικό μας.
Εντούτοις, παραθέτουμε τον κατάλογο αυτό, για να δείξουμε ενδεικτικά το
εύρος του πεδίου του πνευματικού αγώνα.
(Α) άγνοια, άνοια, άρνηση, έπαρση, έχθρα, αίρεση, αβλεψία, αβουλία,

αγένεια, αγανάκτηση, αγνωμοσύνη, αγνωσία Θεού, αγριότητα, αγχόνη,
αδιακρισία, αδιαλλαξία, αδιαφορία, αδικία, αδυναμία του νου, αεργία,
αιμομιξία, αισχροκέρδεια, αισχρολογία, αισχρότητα, αιχμαλωσία, ακαθαρσία,
ακαταδεξία, ακαταστασία, ακηδία, ακολασία, ακόλαστος οίστρος, ακράτεια,
- 140 -
αλαζονεία, άλογη επιθυμία, άλογη φιλία, άλογη χαρά, αλογία, αμάθεια,

αμέλεια, αμαρτία, αναίδεια, αναισθησία, αναισχυντία, αναλγησία,
ανελεημοσύνη, ανεπιστημοσύνη, ανεπιτηδειότητα, ανθρωπαρέσκεια,
ανισότητα, ανομία, αντιλογία, ανυποταξία, αξιόμεμπτη αθυμία, αξιόμεμπτη
ομόνοια, απάτη, απαιδευσία, απανθρωπιά, απείθεια, απειρία του καλού,
απιστία, απληστία, αποφυγή του κοινοβιακού γεύματος, άπρεπα τραγούδια,
απρέπεια, απροσεξία, απόγνωση, απώλεια φρενών, αργία των καλών,
αργολογία, αρπαγή, αρσενοκοιτία, ασέβεια, ασέλγεια, ασθένεια ψυχής,
ασπλαχνία, αστοργία, ασυνείδητη ψυχή, ασωτία, ατιμία, ατονία,
αυστηρότητα, αυταρέσκεια, αυτοβουλία, αυτοκτονία, αφοβία Θεού, αφορμές
δυσαρέσκειας, αφυΐα, αχαριστία, αχορτασιά, αχρηστία, αψιθυμία, (Β)
βασκανία, βλασφημία, (Γ) γέλιο, γήτευμα, γαστριμαργία, γογγυσμός, (Δ)
δαιμονική προσβολή, δειλία, δελεασμός, διαβολή, διαφθορά, δυσπιστία,
δυσφήμηση, δωροληψία, δόλος, (Ε) ειδωλολατρία, ειρωνεία, εκμαύλιση,
ελαφρότητα γνώμης, έλλειψη ελπίδας, έλλειψη προκοπής, εμπάθεια,
εμπαθής προσκόλληση στα πρόσκαιρα, εμπαιγμός, εξουδένωση του πλησίον,
επιβουλή, επινόηση τρόπων για βλάβη του άλλου, επιορκία, εριστικότητα,
ευκολία στο κακό, ευτραπελία, (Ζ) ζάλη, ζήλεια, ηδονή, (Η) ηλιθιότητα, ήττα,
(Θ) θηλυπρέπεια, θράσος, θυμός, (Ι) ιδιαίτερη φιλία, ιεροσυλία, (Κ)
καθυστέρηση στο κακό, κακή διάθεση, κακή προαίρεση, κακή συγκατάθεση,
κακή χρησιμοποίηση των πραγμάτων, κακία, κακοήθεια, κακοβουλία,
κακολογία, κακοπιστία, κατάκριση, καταδυνάστευση, καταλαλιά,
κατανάλωση μιαρών τροφών, καταφρόνηση του Θεού, καταφρόνηση του
πλησίον, κατηγορία, καύχηση, κενοδοξία, κενολογία, κηλίδωση της ψυχής,
κλοπή, κολακεία, κομπασμός, κραυγή, κτηνοβασία, κόρος, (Λ) λαγνεία,
λαθροφαγία, λαιμαργία, λησμοσύνη, λησταρχία, λοιδορία, λύπη, (Μ) μάχη,
μέθη, μίσος, μαγαρισμός, μαγεία, μαλθακότητα, μανία, μαντεία, μαστίγωση,
ματαιοδοξία, ματαιολογία, ματαιότητα, μεγάλη ιδέα, μειονεξία, μεμψιμοιρία,
μετεωρισμός, μητροκτονία, μιαρότητα, μιασμός, μικροψυχία, μισαδελφία,
μίσος κατά του Θεού, μνησικακία, μοιχεία, μολυσμός, μουσική, μοχθηρία,
μυκτηρισμός, μωρία, μωρολογία, (Ν) νάρκη, νυσταγμός, νυσταγμός ψυχής,
νωθρότητα, (Ο) οκνηρία, ολιγοπιστία, ολιγωρία, ονειδισμός, οργή, όρκος,
(Π) πάθος, παιχνιδισμοί, πανουργία, παράβαση, παράβαση των συνθηκών,
παρακοή, παράλογη τέρψη, παραλογία, παράλογος συνδυασμός με τους
κακούς λογισμούς, παραλυσία, παρανομία, παραστράτημα, παρατήρηση
οιωνών, παραφροσύνη, παροξυσμός, παρρησία, πατροκτονία, περιέργεια,
περιγέλασμα, πικρία, πλάνη, πλεονεξία, πλημμέλημα, πνευματική ψυχρότητα,
πνιγμός, πολυθεΐα, πολυκτημοσύνη, πολυλογία, πολυποσία,
- 141 -
πολυπραγμοσύνη, πολυυπνία, πολυφαγία, πονηρία, πορνεία, πόλεμος,

πύρωση, (Ρ) ραθυμία, ρητορισμός, σατανικός έρωτας, (Σ) σκάνδαλο,
σκληροκαρδία, σκοτισμός των λογισμών, σπατάλη, συκοφαντία, συμμετοχή
σε μανιώδεις ειδωλολατρικές τελετές, συμφωνία με αιρετικούς, συχνή
αλλαγή μονής, σφάλμα, σύγχυση, (Τ) ταραχή, τρυφή, τσιγγουνιά,
τυμβωρυχία, τόκος, τόλμη, τύφλωση, (Υ) υβρεολόγια, ύβρη του θείου,
υπαναχώρηση, υπερβολική ανάπαυση του σώματος, υπερηφάνεια,
υποκρισία, υπουλότητα, υψηλοφροσύνη, (Φ) φαγοπότι, φαντασία,
φαντασιοπληξία, φθόνος, φιλαργυρία, φιλαρχία, φιλαυτία, φιληδονία,
φιλοζωία, φιλονικία, φλυαρία, φταίξιμο, φυσίωση, φόνος, (Χ) χαλάρωση,
χαυνότητα, χλευασμός, χολή, χορευτικές κινήσεις, χορός, χρήση μαγικών
φαρμάκων, χτυπήματα χεριών και ποδιών, χωριατιά, (Ψ) ψευδολογία,
ψεύτικη γνώση, ψόγος - και (όπως λέει ο Άγιος) μέσω όλων αυτών η
έκπτωση από το Θεό και η τέλεια απώλεια. Όλα τα παραπάνω είναι 298.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφερόμενος στις ανθρώπινες αισθήσεις

της ψυχής και του σώματος, μέσω των οποίων πηγάζουν τα πάθη και οι
αρετές μας λέει (Φιλοκαλία Β’): “Πρέπει να ξέρουμε ότι ο άνθρωπος είναι
διπλός, δηλαδή από σώμα και ψυχή, και έχει διπλές τις αισθήσεις και διπλές τις
αρετές τους. Πέντε αισθήσεις έχει η ψυχή και πέντε το σώμα. Οι ψυχικές
αισθήσεις είναι, νους, διάνοια, γνώμη, φαντασία και αίσθηση· οι σοφοί τις
ονομάζουν και δυνάμεις. Οι σωματικές αισθήσεις είναι τούτες: όραση,
όσφρηση, ακοή, γεύση και αφή. Γι΄ αυτό και διπλές είναι οι αρετές, διπλές και
οι κακίες. Ώστε είναι αναγκαίο να γνωρίζει καθαρά ο κάθε άνθρωπος, πόσες
είναι οι ψυχικές αρετές και πόσες οι σωματικές. Και ποια είναι τα ψυχικά πάθη
και ποια τα σωματικά.”
Αναφερόμενος δε στην αλληλουχία των κυριοτέρων παθών μεταξύ τους μας
αναφέρει: “Ρίζες όλων αυτών των παθών και πρωταίτιες είναι η φιληδονία, η
φιλοδοξία και η φιλαργυρία, από τις οποίες γεννιέται κάθε κακό. Δεν
αμαρτάνει ποτέ ο άνθρωπος, αν πρωτύτερα δεν υπερισχύσουν και δεν τον
κατακυριεύσουν οι δυνατοί γίγαντες πού αναφέρει ο σοφότατος ασκητής
Μάρκος, δηλαδή η λήθη, η ραθυμία και η άγνοια. Αυτές τις γεννά η ηδονή, η
καλοπέραση και η αγάπη της δόξας των ανθρώπων και του περισπασμού.
Πρωταίτια όλων αυτών και κακή μητέρα είναι, όπως προείπαμε, η φιλαυτία,
δηλαδή η παράλογη αγάπη του σώματος και εμπαθής προσκόλληση σε αυτό.
Η διάχυση και η χαύνωση του νου με ευτραπελίες και αισχρολογίες προξενούν
πολλά κακά και πολλές πτώσεις, όπως επίσης και η θρασύτητα και το γέλιο.
- 142 -
Επίσης μας λέει η Άγιος: “Η ψυχή διαιρείται σε τρία μέρη, το λογιστικό,

το θυμικό και το επιθυμητικό. Του λογιστικού αμαρτήματα είναι αυτά:
απιστία, αίρεση, αφροσύνη, βλασφημία, αχαριστία, και οι συγκαταθέσεις των
αμαρτημάτων, οι οποίες γίνονται από το παθητικό μέρος. Η ίαση και η
θεραπεία αυτών των κακών είναι η αδίστακτη πίστη στο Θεό και τα αληθινά
και χωρίς πλάνη ορθόδοξα δόγματα της ευσέβειας, η αδιάκοπη μελέτη των
λόγων του Πνεύματος, η καθαρή και αδιάλειπτη προσευχή, και η ευχαριστία
προς το Θεό. Τα αμαρτήματα του θυμικού είναι τα εξής: η ασπλαχνία, το μίσος,
η ασυμπάθεια, η μνησικακία, ο φθόνος, ο φόνος και η συνεχής αυτών και των
παρομοίων μελέτη. Η ίαση και η θεραπεία τους είναι η φιλανθρωπία, η αγάπη,
η πραότητα, η φιλαδελφία, η συμπάθεια, η ανεξικακία και η καλοσύνη. Του
επιθυμητικού τα αμαρτήματα είναι τα εξής: η γαστριμαργία, η λαιμαργία, η
οινοποσία, η πορνεία, η μοιχεία, η ακαθαρσία, η ασέλγεια, η φιλοχρηματία, η
επιθυμία της κενής δόξας και η επιθυμία χρυσού και πλούτου και σαρκικών
ηδονών. Η ίαση και η θεραπεία αυτών είναι η νηστεία, η εγκράτεια, η
κακοπάθεια, η ακτημοσύνη, το σκόρπισμα των χρημάτων στους φτωχούς, η
επιθυμία των μελλόντων εκείνων αθάνατων αγαθών, ο πόθος της βασιλείας
του Θεού και η επιθυμία της θείας υιοθεσίας.” (Φιλοκαλία Β’)
Από τα πάθη στην απάθεια
Ο Χριστιανός που αγωνίζεται πνευματικά, περικόπτοντας το θέλημά του και
υποτασσόμενος στο θέλημα του Θεού, «χαριτώνεται» όταν ο Θεός το
επιτρέψει, δέχεται δηλαδή τη Χάρη Του, ώστε να οδηγηθεί από τα πάθη στην
απάθεια.
Κατά τον Όσιο Πέτρο το Δαμασκηνό: «Το σημάδι της απάθειας ίσως είναι
τούτο: να είναι κανείς ατάραχος και άφοβος σε όλα, επειδή έλαβε δύναμη με τη
χάρη του Θεού να κατορθώνει τα πάντα (Φιλιπ. 4,13) κατά τον Απόστολο, με
το να μην έχει φροντίδα για το σώμα, αλλά με το να ασκήσει κάθε βία ώστε να
φτάσει στην ανάπαυση της έξεως. Και ευχαριστώντας γι’ αυτό, εφευρίσκει
πάλι άλλο τρόπο βίας, ώστε να πολεμείται πάντοτε και να νικά με ταπείνωση...
…Δεν επαινούνται εκείνοι που παίρνουν μισθό, αλλά εκείνοι που βιάζουν τον
εαυτό τους στην εργασία και δεν παίρνουν τίποτε…
…Και αν κόβει τα θελήματά του γι’ Αυτόν, (δηλ. για το Θεό) Αυτός θα τον κάνει
να φτάσει στην τελειότητα με ανέκφραστη χαρά, με τρόπο που δε θα
καταλάβει. Και όταν το δει αυτό, θαυμάζει υπερβολικά, πως από παντού
αρχίζει να αναβλύζει η χαρά και η γνώση. Από κάθε πράγμα βρίσκει ωφέλεια
και βασιλεύει μέσα του ο Θεός, επειδή δεν έχει δικό του θέλημα, καθώς
υποτάχθηκε στο άγιο θέλημά Του.” (Φιλοκαλία Γ’)
- 143 -
Τέλος, κλείνοντας την εισαγωγή στα Πάθη, να αναφέρουμε τα γεμάτα σοφία

λόγια του Αγίου Δημητρίου του Ροστώφ που είπε:
“Αν πεθάνεις πριν πεθάνεις, δε θα πεθάνεις όταν πεθάνεις! Αν δηλαδή πριν από
το βιολογικό σου θάνατο γίνεις νεκρός ως προς την αμαρτία, τότε το τέλος της
επίγειας ζωής σου δεν θα είναι θάνατος, αλλά μετάβαση σε μια άλλη
ατελεύτητη και μακαριά ζωή. Θα μπορείς τότε, την ώρα της εξόδου σου, να
πεις με παρρησία στον Κύριο: «Ετοίμη η καρδία μου, ο Θεός, ετοίμη η καρδία
μου, άσομαι και ψάλω εν τη δόξη μου» (Ψαλμ. 56, 8).
Μην αιχμαλωτίζεσαι από την πρόσκαιρη ομορφιά και μην παρασύρεσαι από
τη σαρκική επιθυμία. Κοίτα «εν τοις τάφοις κειμένην την κατ' εικόνα Θεού
πλασθείσαν ημίν ωραιότητα, άμορφον, άδοξον, μη έχουσαν είδος». Γη και
σποδός καταντά η ομορφιά του άνθρωπου. Και το δικό σου κάλλος θα μαραθεί
σαν άνθος και θα χαθεί σα σκιά.
Μη νομίζεις ότι ο θάνατός σου είναι μακριά. Μη σκέπτεσαι πως έχεις ακόμα
πολλά χρόνια ζωής. Όχι! Είναι δίπλα σου ο θάνατος και καραδοκεί. Το δρεπάνι
του αγγίζει κιόλας τις ρίζες του δένδρου της ζωής σου. Το δικαστήριο είναι
έτοιμο για να σε κρίνει. Ο τάφος σου είναι ανοιχτός. Η γη σε περιμένει
ανυπόμονα. Βλέπεις τους ανθρώπους γύρω σου καθημερινά να πεθαίνουν,
ξεχνάς όμως ότι κάποια στιγμή θα βρεθείς κι εσύ στην ίδια θέση. «Τις εστίν άν-
θρωπος, ος ζήσεται και ουκ όψεται θάνατον; ρύσεται την ψυχήν αυτού εκ
χειρός Άδου;» (Ψαλμ. 88, 49). Πέθαναν οι βασιλείς, οι κυβερνήτες, οι άρχοντες...
Πέθαναν και οι Προφήτες, οι Απόστολοι, οι Δίκαιοι, οι Ιεράρχες, οι Όσιοι, όλοι
οι Άγιοι. Κοινός κλήρος όλων ο θάνατος. Μην ξεχνιέσαι. Έρχεται και η
δική σου σειρά.”
(Αγ. Δημητρίου του Ροστώφ – Πνευματικό Αλφάβητο)
Τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα
Παρακάτω ακολουθεί μια εκτενέστερη ανάλυση στα κυριότερα από τα πάθη,

στα 7 θανάσιμα αμαρτήματα (όπως αναφέρθηκαν και πρωτύτερα από τον
Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη) τα οποία είναι τα εξής:
1. Το πάθος της Υπερηφάνειας (με αρετή την Ταπεινοφροσύνη)

2. Το πάθος της Φιλαργυρίας (με αρετή την Ελεημοσύνη)
3. Το πάθος της Γαστριμαργίας (με αρετή την Νηστεία)
4. Το πάθος της Πορνείας (με αρετή την Σωφροσύνη)
5. Το πάθος του Φθόνου (με αρετή την Αγάπη)
6. Το πάθος της Οργής (με αρετή τη Μακροθυμία)
7. Το πάθος της Ακηδίας (με αρετή την Προσευχή)
- 144 -

Το πάθος της Υπερηφάνειας
 Υπερηφάνεια (αρετή η Ταπεινοφροσύνη)

Φθόνος (αρετή η Αγάπη)
Φιλαργυρία (αρετή η Ελεημοσύνη)
Οργή (αρετή η Μακροθυμία)
Γαστριμαργία (αρετή η Νηστεία)
Ακηδία (αρετή η Προσευχή)
Πορνεία (αρετή η Σωφροσύνη)
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα, λένε οτι τα
ψυχικά πάθη είναι στην ουσία όλα ένα, αυτό της υπερηφάνειας, από την
οποία γεννιούνται τα υπόλοιπα, όπως το μίσος, η μνησικακία, η κατάκριση, η
φιλαργυρία κλπ.
Αυτό είναι ενδεικτικό της σοβαρότητας αυτού του αμαρτήματος, το οποίο

από μόνο του μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στο να χάσει τη σωτηρία της
ψυχής του, ενώ αντίστροφα μπορεί κάποιος να αντιληφθεί την αξία της
μεγάλης αρετής της ταπεινοφροσύνης.
Οι άνθρωποι συνήθως δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν το μέγεθος της

σοβαρότητας της υπερηφάνειας, διότι δεν μελετάνε το Λόγο του Θεού για να
καταλάβουν περί τίνος πρόκειται, αλλά συγχέουν την υπερηφάνεια με
την αξιοπρέπεια.
Αξιοπρέπεια όμως είναι η σεμνή συμπεριφορά του ανθρώπου που εμπνέει

σεβασμό και σοβαρότητα, ενώ η υπερηφάνεια είναι άμεσα συνδεδεμένη
με τον ανθρώπινο εγωισμό.
Ο Χριστός μας είπε: “μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν

ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν” (Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.3-12) δηλαδή:
“ευτυχισμένοι είναι οι ταπεινοί στο φρόνημα (οι ταπεινόφρονες, αυτοί που
συναισθάνονται την πνευματική φτώχεια τους), διότι σε αυτούς ανήκει η
Βασιλεία των Ουρανών.
Αλλά και ο Απόστολος Πέτρος μας λέει: “ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις

ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν” (A’ Επιστολή Πέτρου, Κεφ.5,
στ.5) δηλαδή: “ο Θεός αντιτάσσεται, πολεμάει τους υπερήφανους, ενώ ευνοεί
τους ταπεινούς, τους δίνει Χάρη.
ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΗΣ ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑΣ
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος επίσης μας λέει: “Η υπερηφάνεια είναι η

πηγή όλων των κακών. Και για να μάθεις με συντομία την
κακία της αρρώστιας, άκουσε τα εξής: Τα μεν άλλα
αμαρτήματα στρέφονται γύρω από τη δική μας φύση, ενώ η
υπερηφάνεια κατέστρεψε και νίκησε από πολύ παλιά
ασώματη δύναμη, διότι τον διάβολο, που προηγουμένως δεν
ήταν διάβολος, αυτή είναι που τον έκανε διάβολο”.
Μας λέει εδώ ο Ιερός Χρυσόστομος ότι ο διάβολος αν και
ασώματος άγγελος που ήταν, υπερηφανεύτηκε και
σκέφθηκε αλαζονικά έναντι του Θεού, θέλοντας ο ίδιος να αναρριχηθεί στο
Θρόνο του Θεού, όπως αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη
(Ησαΐας κεφ 14 στ. 13,14)
Μας λέει επίσης ο Ιερός Χρυσόστομος: “Όπως δηλαδή εκείνος που έχασε τα
μάτια του είναι στη διάθεση όλων να τον κακοποιήσουν, έτσι και ο
υπερήφανος που δεν γνωρίζει τον Κύριο, γίνεται εύκολο υποχείριο των
ανθρώπων, διότι λέγει «Η έπαρση του ανθρώπου αρχίζει όταν αυτός
απομακρύνεται από τον Κύριο και όταν κρατάει την καρδιά του
μακριά από τον Πλάστη του (Σοφία Σειράχ κεφ.10, στ.12).”
Αναφερόμενος επίσης στην αρχή της υπερηφάνειας αναφέρει: “Επειδή «Αρχή
σοφίας, φόβου Κυρίου» (Παροιμ. 1,7), τότε αρχή της μωρίας είναι η άγνοια του
Κυρίου. Εάν λοιπόν η γνώση είναι η σοφία, η άγνοια είναι μωρία και αυτή η
άγνοια προέρχεται από την υπερηφάνεια. Διότι η αρχή της υπερηφάνειας είναι
η άγνοια του Κυρίου.”
Επίσης μας λέει σε άλλο σημείο: “Δεν υπάρχει τίποτε χειρότερο από την
υπερηφάνεια. Γι αυτό υπάρχουν πειρασμοί και θλίψεις, γι αυτό το θνητό
σώμα, γι αυτό οι πολλές καταστάσεις των πραγμάτων, γι αυτό υπάρχουν πάθη
και ασθένειες, για να συγκρατούν την ψυχή άπειρα χαλινάρια, διότι εύκολα
κυριεύεται από την υπερηφάνεια και την κενοδοξία.”
(Εις τον ΡΚΒ Ψαλμόν ΕΠΕ 6,662, PG 55,352)
Και αλλού πάλι λέει: “Τίποτε δεν αποστρέφεται τόσο ο Θεός, όσο την
υπερηφάνεια. Γι αυτό αμέσως από την αρχή έκανε το παν για να εξαφανίσει
αυτό το πάθος. Από αυτήν γίναμε θνητοί και μας συνοδεύουν συνέχεια οι
λύπες και οι οδυρμοί. Γι αυτό ζούμε μέσα στον πόνο, στους ιδρώτες και με
συνεχή και καταπιεστική εργασία. Διότι η αλαζονεία οδήγησε τον άνθρωπο
στην αμαρτία, επειδή ήλπισε ότι θα γίνει ίσος με το Θεό”
(Κατά Ματθαίον ΞΕ’ ΕΠΕ 11,580, PG 58,626).
- 146 -
Ο Μέγας Βασίλειος μας αναφέρει για την υπερηφάνεια: “ Καυχάσαι για τον
πλούτο, καμαρώνεις για τους προγόνους, χαίρεσαι για την
καταγωγή και την ομορφιά του σώματος και για τις τιμές
που σου δίνουν όλοι; Πρόσεχε, διότι είσαι θνητός, αφού «γῆ
εἶ καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσει». Ρίξε μια ματιά σ' εκείνους που
ήταν στην ίδια κατάσταση πριν από εσένα. Που βρίσκονται
όσοι ασκούσαν την πολιτική εξουσία; Που οι ακατάβλητοι
ρήτορες;... Δεν έγιναν όλοι σκόνη; Δεν πέρασαν στο μύθο;
Η θύμησή τους δεν περιορίστηκε σε λίγα οστά;
(Ομιλία εις το «πρόσεχε σεαυτώ», Migne Ε.Π. 31,209) ”
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης , ο συγγραφέας της Κλίμακος, αναφερόμενος

στο πάθος της υπερηφάνειας μας λέει: “Όποιος αποκρούει τους ελέγχους,
φανέρωσε ότι το έχει τούτο το πάθος, ενώ όποιος τους δέχεται, έχει
ελευθερωθεί από τα δεσμά του.”Επίσης μας λέει ο Άγιος: “Αν όχι εξ αιτίας
άλλου πάθους, αλλά απ΄ αυτό και μόνο έπεσε κάποιος από τους ουρανούς,
πρέπει να εξετάσουμε μήπως και χωρίς καμία άλλη αρετή, αλλά με την
ταπείνωση μόνο μπορούμε να ανεβούμε στους ουρανούς.” (Κλίμαξ, Λόγος 22ος)
Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος μας λέει: “Ο υπερήφανος δεν καταλαβαίνει ότι

βαδίζει στο σκοτάδι και ότι αγνοεί την αληθινή σοφία. Γιατί
πώς μπορεί να το γνωρίζει, ενόσω βρίσκεται στο σκοτάδι και
δεν βλέπει; Γι αυτό και υπερηφανεύεται με το σκοτισμένο
λογισμό του ότι είναι ανώτερος όλων, ενώ στην
πραγματικότητα είναι ευτελέστερος και ασθενέστερος των
ταπεινών και δεν μπορεί να μάθει και να βαδίσει τον άγιο
δρόμο του Κυρίου. Και ο Κύριος κρύβει από τον υπερήφανο
το άγιο θέλημά του, γιατί δεν θέλησε να βαδίσει στον δρόμο
των ταπεινών.” (52-3)
O Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος μας επισημαίνει: “όπως μια κολλητική και

θανατηφόρα αρρώστια δεν καταστρέφει ένα μέλος του σώματος, αλλά
ολόκληρο το σώμα, έτσι και η υπερηφάνεια όχι μόνον ένα μέρος της ψυχής,
αλλά ολόκληρη την καταστρέφει…. Το πάθος της υπερηφάνειας σκοτίζει
ολόκληρη την ψυχή και την ρίχνει σε τέλεια πτώση.” (Φιλοκαλία Α’)
Και ο Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος μας αναφέρει: “Όταν τα πάθη πάψουν

να ενεργούν, είτε γιατί αποκόπτονται οι αιτίες, είτε γιατί οι δαίμονες δολίως
υποχωρούν, ακολουθεί η υπερηφάνεια.” (Φιλοκαλία Α’)
- 147 -
Χαρακτηριστικά του υπερήφανου ανθρώπου
 έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, υπερεκτιμώντας τις ικανότητές
του, με αυτοπεποίθηση πέραν της λογικής. Θεωρεί ότι όλα τα υλικά και
πνευματικά αγαθά και προτερήματά του είναι δικά του προσωπικά
κατορθώματα και μάλιστα αρέσκεται στο να τα επιδεικνύει στους άλλους.
Ο Χριστός όμως, μας είπε: «χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν». Και στην
Επιστολή του Αγ. Ιακώβου διαβάζουμε: “πᾶσα δόσις ἀγαθὴ καὶ πᾶν
δώρημα τέλειον ἄνωθέν ἐστι καταβαῖνον ἀπὸ τοῦ πατρὸς τῶν φώτων”
(Επιστολή Ιακώβου, Κεφ.1, στ.17) δηλαδή: “κάθε αγαθή προσφορά προς τους
ανθρώπους και κάθε δώρο τέλειο κατεβαίνει εκ των άνω, από τον Ουρανό, από
τον πανάγαθο Θεό, που είναι ο δημιουργός και πατέρας όλων των
πνευματικών και υλικών φώτων”.
 πιστεύει ότι μόνο η δική του άποψη και κρίση είναι η σωστή, οπότε δεν
δίνει σημασία στις γνώμες και συμβουλές των άλλων.
 επιδεικνύει τον εαυτό του για την πολυμάθειά του, αισθανόμενος ότι
υπερέχει έναντι αυτών γνωρίζοντας πάντα καλύτερα τα πράγματα.
 κρίνει τους πάντες και τα πάντα και μάλιστα υποτιμητικά, είτε
ευθέως, είτε πλάγια σε παρόντες και απόντες. Τον μόνο που δεν κρίνει
φυσικά είναι ο εαυτός του.
 όταν μιλάει για ένα θέμα, μιλάει ασταμάτητα, χωρίς να αφήνει συνήθως
τους άλλους να μιλήσουν και αυτοί, αλλά και όταν οι άλλοι μιλούν, τους
διακόπτει συνήθως με αγένεια, για να μιλήσει αυτός.
 θεωρεί ότι είναι ανώτερος σε εξυπνάδα και μόρφωση από τους άλλους
και ότι έχει μεγάλη εμπειρία σε πολλά κοινωνικά και άλλα θέματα της ζωής,
περιφρονώντας τις απόψεις των άλλων. Το γεγονός αυτό τον οδηγεί στην
ψευδαίσθηση ότι είναι αλάνθαστος και αυθεντία.
 ως Χριστιανός, ο υπερήφανος άνθρωπος αρέσκεται στο να εντυπωσιάζει
τους άλλους για τη μεγάλη πίστη και ευσέβεια που έχει, ιδιαίτερα μέσα
στο ναό κατά τον εκκλησιασμό, όπως έκαναν και οι Φαρισαίοι την εποχή του
Χριστού.
 επηρεάζεται εύκολα από πονηρούς λογισμούς των δαιμόνων, σε θέματα
αμφισβήτησης του Θεού, της συνέχισης της ζωής μετά θάνατον και γενικά
αμφισβήτησης της πίστης μας στον Ιησού Χριστό.
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με την Υπερηφάνεια
 Η φιλαυτία  Η κενοδοξία  Η υποκρισία
Διαβάστε περισσότερα γι αυτά, πιο κάτω στην ενότητα «Άλλα Αμαρτήματα»
- 148 -

Το πάθος της Φιλαργυρίας
Υπερηφάνεια (αρετή η Ταπεινοφροσύνη)

 Φιλαργυρία (αρετή η Ελεημοσύνη)
Ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός μας δίδαξε λέγοντας μας: "Οὐδεὶς δύναται
δυσί κυρίοις δουλεύειν· ἢ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει καὶ τὸν ἕτερον ἀγαπήσει,
ἢ ἑνὸς ἀνθέξεται καὶ τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει. οὐ δύνασθε Θεῷ
δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ." (Κατά Ματθαίον κεφ.6, στ.24) δηλαδή: "Κανείς δεν
μπορεί να υπηρετεί συγχρόνως δύο κυρίους, διότι ή θα μισήσει τον ένα και θα
αγαπήσει τον άλλον ή θα προσκολληθεί στον ένα και θα καταφρονήσει τον
άλλο. Και σεις δεν είναι δυνατόν να υπηρετείτε το Θεό και τον πλούτο". Επίσης
μας είπε: “ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν
ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου. αὕτη ἐστὶ πρώτη καὶ
μεγάλη ἐντολή” (Κατά Ματθαίον κεφ.22, στ.37)
Η φιλαργυρία είναι θανάσιμο αμάρτημα ακριβώς διότι όταν ο άνθρωπος
διακατέχεται από υπερβολική επιθυμία για να αποκτήσει, με κάθε μέσο, όσο
το δυνατόν περισσότερα χρήματα και υλικά αγαθά, αυτό σημαίνει ότι η
καρδιά του είναι προσκολλημένη σε αυτά και όχι στο Θεό, παραβαίνοντας
την πρώτη εντολή που μας έδωσε ο Θεός που είναι το να Τον αγαπήσουμε με
όλη την καρδιά μας, με όλη την ψυχή μας, με όλη τη διάνοια μας και τη
δύναμη μας. Αν αναλογιστούμε λοιπόν τη σημασία της λέξης «όλη»,
καταλαβαίνουμε πόσο θανάσιμο είναι να το προσκολλούμαστε στο χρήμα
και στα υλικά αγαθά και μάλιστα με όλο μας το είναι.
Ο Χριστός μας έχει διαβεβαιώσει με το Λόγο του (στο Κατά Ματθαίον κεφ.6,
στ.31-33) να μην μεριμνάμε για τα κοσμικά αγαθά, τι θα φάμε, τι θα πιούμε
και τι θα ντυθούμε, αλλά για τα πνευματικά και τη σωτηρία της ψυχής μας
και ο Θεός Πατέρας μας, που μας χαρίζει τα πάντα, γνωρίζει ότι
χρειαζόμαστε και τα υλικά αγαθά αυτά και θα μας τα δώσει. Είπε δε για
εκείνους που συγκεντρώνουν πλούτη: "Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς
ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις ἀφανίζει, καὶ ὅπου κλέπται
διαρύσσουσι καὶ κλέπτουσι· θησαυρίζετε δὲ ὑμῖν θησαυροὺς ἐν
οὐρανῷ, ὅπου οὔτε σὴς οὔτε βρῶσις ἀφανίζει, καὶ ὅπου κλέπται οὐ
διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν· ὅπου γάρ ἐστιν ὁ θησαυρὸς ὑμῶν, ἐκεῖ
ἔσται καὶ ἡ καρδία ὑμῶν.” (Κατά Ματθαίον κεφ.6, στ.19-21) δηλαδή:
"μη συσσωρεύετε για τον εαυτό σας θησαυρούς εδώ εις τη γη, όπου ο σκόρος
και η σκουριά καταστρέφουν και αφανίζουν και όπου οι κλέπτες κάνουν
ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΑΡΓΥΡΙΑΣ
διαρρήξεις και τους κλέβουν - αντίθετα, να μαζεύετε θησαυρούς στον ουρανό,

όπου δεν τους αφανίζουν ούτε ο σκόρος, ούτε η σκουριά και όπου οι κλέπτες
δεν κάνουν διαρρήξεις και δεν κλέπτουν. Διότι, όπου είναι ο θησαυρός σας,
εκεί θα είναι και η καρδία σας (Στον ουρανό ο θησαυρός σας, στον ουρανό και
η καρδιά σας). Μας είπε επίσης: “πῶς δυσκόλως οἱ τὰ χρήματα ἔχοντες
εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελεύσονται!” και συνεχίζει πάλι λέγοντας
παρακάτω: “τέκνα, πῶς δύσκολόν ἐστι τοὺς πεποιθότας ἐπὶ χρήμασιν
εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν· εὐκοπώτερόν ἐστι κάμηλον διὰ
τρυμαλιᾶς ῥαφίδος εἰσελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ
εἰσελθεῖν.” (Κατά Μάρκον κεφ.10, στ.23,24,25) δηλαδή: “πόσο δύσκολα θα
μπουν στη Βασιλεία των Ουρανών αυτοί, που έχουν χρήματα πολλά!” ...
“παιδιά μου, πόσο δύσκολο είναι να εισέλθουν στη Βασιλεία του Θεού αυτοί,
που έχουν στηρίξει την πεποίθηση τους και τις ελπίδες τους για μία
ευτυχισμένη ζωή στα χρήματα! Είναι ευκολότερο μία καμήλα να περάσει από
τη μικρή τρύπα που ανοίγει το βελόνι, παρά ο πλούσιος να εισέλθει στη
Βασιλεία του Θεού”.
Δυστυχώς όμως, ο φιλάργυρος άνθρωπος όχι μόνο απλά νοιάζεται να
καλύψει τα υλικά αγαθά που καταναλώνει στο παρόν, αλλά έχει το πάθος
και να τα αποταμιεύει και μάλιστα πολλές φορές ο αποταμιευμένος πλούτος
είναι τόσο μεγάλος σαν και ο άνθρωπος αυτός θα ζούσε 100+ ζωές στον
κόσμο αυτό.
Βασική αιτία της φιλαργυρίας είναι η έλλειψη πίστης στον Τριαδικό Θεό, η
οποία συνοδεύεται και από άγνοια της Αγίας Γραφής, με αποτέλεσμα να
μην καταλαβαίνει ο άνθρωπος ότι η φιλαργυρία είναι όντως ένα από τα
θανάσιμα αμαρτήματα, εφόσον δεν είναι πλέον το κέντρο της ζωής ο
Θεός, αλλά το χρήμα και τα υλικά αγαθά, άρα παραδίδει τη ζωή του στους
δαίμονες.
Ο Απόστολος Παύλος μας λέει: “οἱ δὲ βουλόμενοι πλουτεῖν ἐμπίπτουσιν
εἰς πειρασμὸν καὶ παγίδα καὶ ἐπιθυμίας πολλὰς ἀνοήτους καὶ
βλαβεράς, αἵτινες βυθίζουσι τοὺς ἀνθρώπους εἰς ὄλεθρον καὶ
ἀπώλειαν. ῥίζα γὰρ πάντων τῶν κακῶν ἐστιν ἡ φιλαργυρία, ἧς τινες
ὀρεγόμενοι ἀπεπλανήθησαν ἀπὸ τῆς πίστεως καὶ ἑαυτοὺς περιέπειραν
ὀδύναις πολλαῖς.” (Προς Τιμόθεον Α’ Κεφ.6, στ.9-10) δηλαδή: “εκείνοι που
κατέχονται από την επιθυμία των χρημάτων και θέλουν να πλουτίσουν,
πέφτουν σε πειρασμό και σε παγίδα, (που τους στήνει ο διάβολος) και σε
επιθυμίες πολλές και βλαβερές, οι οποίες βυθίζουν τους ανθρώπους στη
καταστροφή και την απώλεια. Διότι ρίζα όλων των κακών είναι η
φιλαργυρία. Και μερικοί, οι οποίοι κυριεύτηκαν από αυτή και την σφοδρή
- 150 -
επιθυμία, που γεννά η φιλαργυρία για το χρήμα, παραπλανήθηκαν και

ξέκοψαν από την πίστη και κάρφωσαν τον εαυτό τους με πολλές οδύνες και
πόνους, σαν με φοβερά καρφιά.”
Χαρακτηριστικά του φιλάργυρου ανθρώπου
 Θεωρεί τον εαυτό του παντοδύναμο, μιας και πιστεύει στη δύναμη του
χρήματος που κατέχει, το οποίο φροντίζει διαρκώς να συσσωρεύει και να
αυξάνει με κάθε μέσο. Η δύναμη και η σιγουριά αυτή του χρήματος που
νοιώθει είναι ικανή όμως να τον οδηγήσει και σε άλλα αμαρτήματα και
αδικίες έναντι των συνανθρώπων του.
 Είναι πλεονέκτης, δεν αρκείται δηλαδή σε όσα έχει, αλλά θέλει να
αποκτάει διαρκώς και περισσότερα κοσμικά αγαθά, ενώ πράττει ακριβώς το
αντίθετο με τα αιώνια πνευματικά αγαθά. Για το τι θα επιζητάμε από υλικά
αγαθά μας μιλάει ο Απόστολος Παύλος λέγοντας: “ἔχοντες δὲ διατροφὰς
καὶ σκεπάσματα, τούτοις ἀρκεσθησόμεθα.” (Προς Τιμόθεον Α’ Κεφ.6,
στ.8) δηλαδή: “όταν έχουμε τις απαραίτητες τροφές, κατοικία και σκεπάσματα
για να σκεπαζόμαστε, σε αυτά θα αρκούμαστε.”
 Είναι ειδωλολάτρης, εφόσον λατρεύει τον ψεύτικο πλούτο, διότι όπως
μας λέει πάλι ο Απόστολος Παύλος: “…πᾶς πόρνος ἢ ἀκάθαρτος ἢ
πλεονέκτης, ὅς ἐστιν εἰδωλολάτρης, οὐκ ἔχει κληρονομίαν ἐν τῇ
βασιλείᾳ τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ.” (Προς Εφεσίους, Κεφ.5, στ.5) δηλαδή:
“…κάθε πόρνος η ακάθαρτος η πλεονέκτης, ο οποίος πλεονέκτης με το να
λατρεύει τα υλικά αγαθά είναι ειδωλολάτρης, δεν έχει κανένα απολύτως
μερίδιο κληρονομιάς στη Βασιλεία του Χριστού και Θεού.”
 Δυσκολεύεται να ξοδέψει χρήματα, ακόμη και σε βασικά αγαθά καμιά
φορά, γίνεται δηλαδή ο λεγόμενος «τσιγκούνης», και από πλούσιος
καταντάει πολλές φορές να ζει σαν φτωχός.
 Έχει μεγάλο άγχος, αβεβαιότητα και ανησυχία για το χρήμα και τα υλικά
αγαθά, με αποτέλεσμα να χάνει το νόημα και τη χαρά της ζωής.
 Οδηγείται συχνά στην κλοπή (είτε απευθείας, είτε μέσω της
εκμετάλλευσης ανθρώπων π.χ. υπαλλήλων), αλλά ίσως και στο φόνο, με
αποτέλεσμα τη φυλάκιση του και σε περιορισμό της ελευθερίας του.
 Δεν είναι φιλάνθρωπος και δεν έχει σχέση με την Εκκλησία του
Χριστού, διότι όπως μας λέει και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: “Οὐδεὶς
φιλόχρυσος γέγονέ ποτέ φιλάνθρωπος, ὁ δὲ μὴ φιλάνθρωπος οὐδὲ
φιλόχριστος.” δηλαδή “κανένας φιλάργυρος δε έχει γίνει ποτέ φιλάνθρωπος,
ούτε φίλος του Χριστού” (Λόγος παραινετικός περί μετανοίας PG 60,692)
- 151 -
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με τη Φιλαργυρία
 Η ασπλαχνία
 Η πλεονεξία
 Η κλοπή
 Ο δόλος
 Το ψεύδος
Διαβάστε περισσότερα για τα ανωτέρω, πιο κάτω στην ενότητα «Άλλα
Αμαρτήματα»
 Η τοκογλυφία
Ο σωστός Χριστιανός ούτε δανείζεται, ούτε δανείζει, αλλά δωρίζει.
Ο φιλάργυρος άνθρωπος, λόγω της ασπλαχνίας του, εκμεταλλεύεται συχνά
την αδυναμία του συνανθρώπου του που έχει ανάγκη οικονομικής ή άλλης
βοήθειας. Στους Ψαλμούς του Δαυίδ διαβάζουμε: “τὸ ἀργύριον αὐτοῦ οὐκ
ἔδωκεν ἐπὶ τόκῳ καὶ δῶρα ἐπ᾿ ἀθῴοις οὐκ ἔλαβεν. ὁ ποιῶν ταῦτα, οὐ
σαλευθήσεται εἰς τὸν αἰῶνα” (Ψαλμός 14, στ.5) δηλαδή: “αυτός, ο οποίος
δεν δανείζει τα χρήματά του με τόκο και δε δέχεται δώρα, για να εκδώσει
καταδικαστικές αποφάσεις σε βάρος αθώων ανθρώπων. Ο άνθρωπος που
πράττει αυτά, δεν θα σαλευτεί (δε θα κλονιστεί) ποτέ ούτε ενώπιον και
των μεγαλυτέρων κινδύνων”. Ο Χριστός επίσης μας είπε: “παντὶ δὲ τῷ
αἰτοῦντί σε δίδου, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντος τὰ σὰ μὴ ἀπαίτει.” (Κατά
Λουκάν κεφ.6, στ.1) δηλαδή: “σε καθένα που σου ζητεί δίδε του με ειλικρινή
αγάπη και διάκριση και από εκείνον που δια της βίας σου αρπάζει τα δικά σου,
μη απαιτείς και μη ανοίγεις δικαστικούς αγώνες για να τα ξαναπάρεις.”
 Η ιεροσυλία
Είναι όταν κλέβει κάποιος οτιδήποτε είναι αφιερωμένο στο Θεό, είτε
βρίσκεται μέσα σε Ιερούς Ναούς ή Μοναστήρια (εικόνες, βιβλία, χρήματα
κλπ), είτε όταν οικειοποιείται εκκλησιαστικά ακίνητα (χωράφια, οικόπεδα,
κτίρια κλπ). Το αμάρτημα είναι βαρύτατο, διότι ο ιερόσυλος κλέβει το Θεό
και τους Αγίους Του, έστω και αν τα έχει ανάγκη, πολύ δε περισσότερο
βαρύτερο γίνεται εάν η κλοπή γίνεται για να αυξήσει περισσότερο την
περιουσία του.
- 152 -

Το πάθος της Γαστριμαργίας

 Γαστριμαργία (αρετή η Νηστεία)
Η λέξη «γαστριμαργία» προέρχεται από τις λέξεις «γαστέρα» που σημαίνει

«κοιλιά» και «μαργαίνω» που σημαίνει «χάνω την αυτοκυριαρχία μου».
Σχετική με τη γαστριμαργία είναι και η «λαιμαργία», που προέρχεται από
τις λέξεις «λαιμός» και «μαργαίνω».
Ο Αββάς Δωρόθεος μας αναφέρει για το θέμα αυτό: “…Όταν λοιπόν

παρατηρείται η ακατάσχετη και νοσηρή εκείνη επιθυμία του
να θέλει κανείς να γεμίζει συνεχώς την κοιλιά του, τότε λέμε
οτι έχουμε το φαινόμενο της γαστριμαργίας, από το
“μαργαίνω την γαστέρα”, που σημαίνει έχω τη μανία να
γεμίζω το στομάχι μου (η κοιλιά μου με κάνει τρελλό). Όταν
δε, συμβαίνει να έχουμε τη νοσηρή και ακατάσχετη επιθυμία
να αισθανόμαστε διαρκώς την ευχαρίστηση στο λαιμό, τότε
έχουμε το φαινόμενο της λαιμαργίας, από το “μαργαίνω τον
λαιμό”, που σημαίνει έχω την μανία της ηδονής του λαιμού.”
Και συνεχίζει ο Άγιος λέγοντας: “Αυτά λοιπόν πρέπει να τα αποφεύγει με
άγρυπνη φροντίδα, όποιος θέλει να καθαριστεί από τις αμαρτίες του. Γιατί
αυτά δεν ανταποκρίνονται σε ανάγκη του σώματος αλλά προέρχονται από τα
πάθη. Και αν κανείς τα ανεχτεί, εξελίσσονται σε αμαρτία.”
(Αββά Δωρόθεου, Έργα Ασκητικά, ΙΕ’ Περί των Αγίων Νηστειών)
Η καθημερινή κατανάλωση της τροφής, ως βιολογική ανάγκη, δεν είναι

φυσικά αμάρτημα. Εάν όμως κάποιος τρώει χωρίς μέτρο, καταναλώνοντας
περισσότερη τροφή από όση χρειάζεται κανονικά για να ζήσει, για χάρη της
φιληδονίας, τότε πλέον διαπράττει φυσικά αμάρτημα. Αλλά και η φιληδονία
του λαίμαργου είναι αμάρτημα. Ο λαίμαργος άνθρωπος λατρεύει τα
«ποιοτικά» φαγητά, τα πικάντικα, τα γλυκά κλπ τα οποία επιδιώκει να
καταναλώνει για να νοιώθει αυτή τη νοστιμάδα στο στόμα και στο φάρυγγα.
Ο γαστρίμαργος θέλει να φάει μέχρι να χορτάσει, να γεμίσει το στομάχι του
πλήρως, ενώ ο λαίμαργος θέλει να διατηρεί την τροφή του στο στόμα του για
πολλή ώρα για να νοιώθει τη νοστιμάδα και την ηδονή της γεύσης.
ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΗΣ ΓΑΣΤΡΙΜΑΡΓΙΑΣ
Καταλαβαίνουμε δηλαδή ότι η ηδονή του φαγητού είναι φυσιολογική και μη

κατηγορητέα μέχρι του σημείου που η κατανάλωση της τροφής ικανοποιεί
τις βιοτικές μας ανάγκες. Εξάλλου την ηδονή αυτή την τοποθέτησε ο Θεός
στον άνθρωπο προκειμένου να θέλει να φάει για να συντηρήσει το σώμα του
και να επιβιώσει. Διότι για φανταστείτε αν εξαναγκαζόμασταν να τρώγαμε
καταπιεσμένοι, μόνο και μόνο για να διατηρήσουμε το σώμα μας για να μην
πεθάνουμε και αυτό να το επαναλαμβάναμε καθημερινά για όλη μας τη
ζωή!!! Όταν όμως αυτή η ανάγκη μεταλλάσσεται σε φιληδονία, είτε ως
γαστριμαργία, είτε ως λαιμαργία, όταν δηλαδή ο άνθρωπος επιδιώκει με
πάθος την ηδονή αυτή στην καθημερινότητά του, τότε η κατανάλωση της
τροφής πλέον ξεφεύγει από το σκοπό του και καταντάει αμάρτημα και
μάλιστα θανάσιμο όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας.
Ο Αββάς Δωρόθεος μας καθορίζει το μέτρο της τροφής ώστε να μη συνιστά

αμαρτία, όταν δηλαδή τρώμε από ανάγκη και όχι από ηδονή. Μας λέει
συγκεκριμένα: “Ο σκοπός είναι εκείνος που συνιστά την αμαρτία. Τρώει κανείς
ανάλογα με τις aνάγκες του οργανισμού του, όταν καθορίζει ο ίδιος πόσο θα
τρώει κάθε μέρα και παρακολουθεί αν του ήταν πολύ αυτό που όρισε να φάει,
και πρέπει να αφαιρέσει λίγο και αφαιρεί ή αν δεν του ήταν αρκετό και
εξαντλήθηκε και πρέπει να προσθέσει λίγο ακόμα και προσθέτει. Έτσι
σταθμίζει κανείς καλά τις ανάγκες του οργανισμού του και εφαρμόζει αυτό
ακριβώς που καθόρισε, όχι για να ευχαριστηθεί από το φαγητό, αλλά για να
δυναμώσει το σώμα του. Και αυτό ακόμα που τρώει κανείς, οφείλει να το
τρώει με προσευχή και να κατακρίνει τον εαυτό του, με το λογισμό του, οτι
είναι ανάξιος να δέχεται οποιαδήποτε παρηγοριά. Και να μην προσέχει αν
κάποιος άλλος τρώει κάτι ιδιαίτερο - επειδή φυσικά είναι απαραίτητο ή επειδή
υπάρχει κάποια ανάγκη - ώστε και αυτός να θέλει και να ζητάει κάτι
περισσότερο ή να μη νομίζει οτι αυτό το περισσότερο που θα ζητήσει δεν
πρόκειται να τον βλάψει.”
(Αββά Δωρόθεου, Έργα Ασκητικά, ΙΕ’ Περί των Αγίων Νηστειών)
Ο Άγιος Ιωάννης ο συγγραφέας της Κλίμακας, μας αναφέρει για τη

γαστριμαργία ότι: “…είναι η υποκριτική συμπεριφορά της κοιλίας, η οποία ενώ
είναι χορτασμένη, φωνάζει πως είναι ενδεής (φτωχή ακόμη δηλαδή) και ενώ
είναι παραμορφωμένη μέχρι διαρρήξεως, ανακράζει ότι πεινά. Γαστριμαργία
είναι η δημιουργός των καρυκευμάτων, η πηγή των τέρψεων του λάρυγγα… Ο
χορτασμός από φαγητά είναι πατήρ της πορνείας, η θλίψις της κοιλίας είναι
πρόξενος αγνότητος… Εκείνος που καταπιέζει την κοιλία με πολλά φαγητά
- 154 -
επλάτυνε τα έντερα, ενώ εκείνος που της εναντιώνεται, τα εστένευσε. Και

όταν αυτά εστένευσαν, δεν χρειάζονται πολλά φαγητά, οπότε κατά φυσικό
τρόπο μαθαίνουμε να νηστεύουμε… Εάν υποσχέθηκες στο Χριστό να βαδίσεις
τη στενή και τεθλιμμένη οδό, στενοχώρησε την κοιλία. Διότι όταν αυτή δέχεται
περιποιήσεις και πλατύνεται, τότε εσύ αθέτησες τις υποσχέσεις.” (Κλίμαξ,
Λόγος 14ος).
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αναφέρει: “Το πάθος της γαστριμαργίας

άφησε πολλές αρετές χωρίς παιδιά, χρησιμοποιώντας σαν μαχαίρι το γλιστερό
λογισμό της ηδονής. Γιατί με την ακράτεια φονεύει τα σπέρματα της
σωφροσύνης, με την πλεονεξία καταστρέφει την ισοτιμία της δικαιοσύνης και
με τη φιλαυτία κόβει το φυσικό σύνδεσμο της φιλανθρωπίας. Και γενικά, το
πάθος της γαστριμαργίας καταστρέφει όλους τους καρπούς των αρετών.”
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς μας μιλάει για τη γαστριμαργία λέγοντας:

“Τρίτο λοιπόν τέκνο της ψυχής που είναι άρρωστη στην
επιθυμία, είναι η γαστριμαργία, από την οποία γεννιέται
κάθε σαρκική ακαθαρσία. Αλλά γιατί την αναφέρουμε τρίτη
και τελευταία στη σειρά, αφού είναι έμφυτη από αυτή τη
γέννησή μας; Γιατί όχι μόνο η γαστριμαργία, αλλά και αυτές
ακόμη οι φυσικές κινήσεις για τεκνογονία, επισημαίνονται
στα παιδιά από τη βρεφική ακόμη ηλικία. Πώς λοιπόν εμείς
τοποθετούμε τελευταία τη νόσο της σαρκικής επιθυμίας;
Επειδή εκείνα τα έχουμε εκ φύσεως, και όσα είναι φυσικά, είναι ακατηγόρητα,
φτιαγμένα από τον αγαθό Θεό για να τα χρησιμοποιήσουμε σε αγαθά έργα.
Επομένως δεν είναι δείγματα άρρωστης ψυχής· γίνονται όμως τέτοια όταν
γίνεται κακή χρήση τους. Όταν λοιπόν φροντίζουμε για τη σάρκα, να
ικανοποιούμε τις επιθυμίες της (Ρωμ. 13, 14), τότε είναι κακό το πάθος κι η
φιληδονία γίνεται αρχή σαρκικών παθών και αρρώστια της ψυχής. Ώστε στις
περιπτώσεις αυτές, πρώτος δοκιμάζει το πάθος ο νους. Κι επειδή από τη
διάνοια αρχικά ξεκινούν τα πονηρά πάθη, γι’ αυτό λέει ο Κύριος ότι «από την
καρδιά βγαίνουν οι κακοί λογισμοί, κι αυτοί είναι που μολύνουν τον άνθρωπο»
(Ματθ. 15, 19). Αλλά και ο Νόμος της Παλαιάς Διαθήκης λέει: «Πρόσεχε στον
εαυτό σου, μην τυχόν κάνεις κρυφά στην καρδιά σου αμαρτωλό λογισμό»
(Δευτ. 15, 9). (Φιλοκαλία Δ’ – Προς τη σεμνότατη μοναχή Ξένη)
- 155 -
Ο Όσιος Θαλάσσιος τέλος μας αναφέρει: “Εκείνος που είναι κύριος της
κοιλιάς του, μαραίνει την επιθυμία και ο νους του δε δουλώνεται σε λογισμούς
πορνείας… Ο νους του εγκρατούς είναι ναός του Αγίου Πνεύματος. Ο νους του
γαστρίμαργου είναι κατοικία κοράκων… Ο κορεσμός με ποικίλα φαγητά
προξενεί επιθυμία. Η λιτότητα κάνει γλυκό και το σκέτο ψωμί.” (Φιλοκαλία Β’)
Τα αποτελέσματα της γαστριμαργίας
 ο άνθρωπος γίνεται δούλος της κοιλιάς του (κοιλιόδουλος δηλαδή),
ενώ ο Χριστός δεν θέλει να γινόμαστε δούλοι κανενός ελαττώματος.
 καθίστανται ανεξέλεγκτες οι ορμές του ανθρώπου και ωθούν τον
άνθρωπο σε πλήθος άλλων αμαρτημάτων όπως πορνεία, μοιχεία κλπ.
 διασκορπίζεται η σκέψη του ανθρώπου και αντί να ασχολείται με το
Θεό και την πνευματική τροφή, που τον οδηγεί στην αιώνια ευτυχία,
αντ’ αυτού ασχολείται με την προσωρινή ηδονή της σαρκικής τροφής.
 βλάπτεται η υγεία του σώματος (λόγω της πολυφαγίας) που είναι
δώρο του Θεού στον άνθρωπο, διότι το σώμα δεν μπορεί να αντέξει
περισσότερο φορτίο από όσο προορίζεται.
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με τη Γαστριμαργία
 Η πορνεία
Το σαρκικό πάθος της αναζήτησης της σαρκικής ηδονής στην τροφή
καλλιεργεί και το άλλο σαρκικό πάθος της πορνείας. Διαβάστε περισσότερα
για την πορνεία, αμέσως πιο κάτω στην ενότητα: «Το πάθος της Πορνείας»
 Η οκνηρία και η ραθυμία

Διαβάστε περισσότερα, πιο κάτω στην ενότητα «Άλλα Αμαρτήματα»
 Η μέθη
Ο οίνος ευλογήθηκε από το Χριστό στο γάμο της Κανά και το κρασί επίσης
είναι που γίνεται Αίμα του Κυρίου μας στη Θεία Ευχαριστία. Εντούτοις όπως
όταν κοινωνάμε χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία το κρασί αυτό γίνεται
πυρ εξ ουρανού και μας κατακαίει, έτσι και όταν ο άνθρωπος καταντάει
μέθυσος, γίνεται άγριο θηρίο και οδηγείται σε άλλα αμαρτήματα ακόμη και
στον έσχατο φόνο. Ο Απόστολος Παύλος μας λέει: “μὴ μεθύσκεσθε οἴνῳ,
ἐν ᾧ ἐστιν ἀσωτία, ἀλλὰ πληροῦσθε ἐν Πνεύματι” (Προς Εφεσίους Κεφ.5,
στ.18) δηλαδή: “μη μεθάτε με οίνο· στη μέθη υπάρχει πάντοτε η ασωτία και η
κατάπτωση, αλλά γεμίζετε την ψυχή, την καρδιά και τον νου σας με Πνεύμα
Άγιο”.
- 156 -

Το πάθος της Πορνείας

 Πορνεία (αρετή η Σωφροσύνη)
Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας τα δύο πρώτα πάθη που
προέρχονται από τη Φιληδονία είναι η γαστριμαργία και η πορνεία και
μάλιστα το πρώτο από αυτά καλλιεργεί το δεύτερο.
Πορνεία γενικά είναι η παράχρηση, η παθολογική και κακή χρήση της
σεξουαλικότητας του ανθρώπου (της ερωτικής διάθεσης, του γενετήσιου
ενστίκτου). Διότι όπως και στην τροφή υπάρχει καλή και κακή χρήση της
ηδονής, έτσι και στη σεξουαλικότητα του ανθρώπου υπάρχει η καλή και η
κακή χρήση της.
O Απόστολος Παύλος αναφερόμενος στο ανθρώπινο σώμα, μας αναφέρει

ότι είναι ο ναός του Αγίου Πνεύματος: “ἢ οὐκ οἴδατε ὅτι τὸ σῶμα ὑμῶν
ναὸς τοῦ ἐν ὑμῖν Ἁγίου Πνεύματός ἐστιν, οὗ ἔχετε ἀπὸ Θεοῦ, καὶ οὐκ
ἐστὲ ἑαυτῶν;” (Προς Κορινθίους Α’ Κεφ.6, στ.19) δηλαδή: “δεν γνωρίζετε ότι
το σώμα σας είναι ναός του Αγίου Πνεύματος, που κατοικεί μέσα σας, και το
έχετε λάβει από τον Θεό και άρα δεν ανήκετε στον εαυτόν σας;”
Γι αυτό στην προσευχή μας λέμε: “Βασιλεῦ Οὐράνιε, Παράκλητε, τὸ Πνεῦμα
τῆς ἀληθείας, ὁ πανταχοῦ παρὼν καὶ τὰ πάντα πληρῶν, ὁ θησαυρὸς τῶν
ἀγαθῶν καὶ ζωῆς χορηγός, ἐλθὲ καὶ σκήνωσον ἐν ἡμῖν, καὶ καθάρισον ἡμᾶς
ἀπὸ πάσης κηλῖδος, καὶ σῶσον, Ἀγαθέ, τὰς ψυχὰς ἡμῶν. Ἀμήν. Παρακαλάμε
δηλαδή το Άγιο Πνεύμα να έλθει και να κατοικήσει μέσα μας, μιας και το
σώμα μας, όπως μας είπε και ο Απόστολος Παύλος, είναι ο ναός, η κατοικία
δηλαδή του Αγίου Πνεύματος.
Από τα ανωτέρω, μπορούμε να καταλάβουμε λοιπόν την ιδιαίτερη προσοχή

που πρέπει να δείχνουμε στο σώμα μας για να παραμένει καθαρό από κάθε
αμάρτημα, διότι ναι μεν όλα τα κακά ξεκινούν συνήθως από κάποιο κακό
λογισμό στο μυαλό μας, αλλά το σώμα είναι εκείνο που διαπράττει τις
περισσότερες αμαρτίες τελικά.
Εάν συνειδητοποιήσουμε λοιπόν ότι το σώμα μας είναι ο Ναός του Αγίου
Πνεύματος, αμέσως θα καταλάβουμε πόσο σοβαρότατο είναι οποιοδήποτε
αμάρτημα σχετίζεται με αυτό, όπως αυτό της πορνείας.
ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΗΣ ΠΟΡΝΕΙΑΣ
Ο Απόστολος Παύλος στην προς Κορινθίους Α’ Επιστολή (Κεφ. 6) μας μιλάει

για το σώμα και την πορνεία λέγοντας: “…τὸ δὲ σῶμα οὐ τῇ πορνείᾳ, ἀλλὰ
τῷ Κυρίῳ, καὶ ὁ Κύριος τῷ σώματι” (στ.13) δηλαδή: “…το σώμα δεν έχει
γίνει για την πορνεία και τις σαρκικές επιθυμίες, αλλά για τον Κύριο, που είναι
κεφαλή του πνευματικού σώματος της Εκκλησίας· και ο Κύριος είναι για το
σώμα, για να κατοικεί σε αυτό και το αγιάζει”. Και συνεχίζει λέγοντας: “οὐκ
οἴδατε ὅτι τὰ σώματα ὑμῶν μέλη Χριστοῦ ἐστιν; ἄρας οὖν τὰ μέλη τοῦ
Χριστοῦ ποιήσω πόρνης μέλη; μὴ γένοιτο.” (στ.15) δηλαδή: “δεν γνωρίζετε
ότι τα σώματά σας είναι μέλη του Χριστού, (ο οποίος είναι κεφαλή του
σώματος της Εκκλησίας); να αποτραβήξω, λοιπόν, και να πάρω τα μέλη του
Χριστού και να τα κάνω μέλη πόρνης; Μη γένοιτο.” Και στη συνέχεια μας
συμβουλεύει: “φεύγετε τὴν πορνείαν. πᾶν ἁμάρτημα ὃ ἐὰν ποιήσῃ
ἄνθρωπος ἐκτὸς τοῦ σώματός ἐστιν, ὁ δὲ πορνεύων εἰς τὸ ἴδιον σῶμα
ἁμαρτάνει.” (στ.18) δηλαδή: “αποφεύγετε πάντοτε με όλη σας τη δύναμη τον
μολυσμό της πορνείας. Κάθε άλλο αμάρτημα, που θέλει να πράξει ο άνθρωπος,
είναι αμάρτημα που διαπράττεται έξω από το σώμα και δεν το βλάπτει
αμέσως και κατ' ευθείαν τόσο πολύ. Ενώ εκείνος που πορνεύει, αμαρτάνει
εναντίον αυτού τούτου του σώματος, το οποίο και μολύνει και βλάπτει κατά
τρόπο άμεσο και ταχύ.”
Κατά την κοσμική έννοια πορνεία θεωρείται κάθε σεξουαλική πράξη που έχει
υλικό ή χρηματικό αντάλλαγμα, ενώ μοιχεία είναι η εξωσυζυγική σχέση
έγγαμου ατόμου με άλλο άτομο εκτός από τον ή την σύζυγο.
Για την Εκκλησία του Χριστού όμως τα αμαρτήματα αυτά διευρύνονται
ακόμη περισσότερο, διότι όπως μας είπε ο ίδιος ο Χριστός: “Ἠκούσατε ὅτι
ἐῤῥέθη τοῖς ἀρχαίοις, οὐ μοιχεύσεις. Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ βλέπων
γυναῖκα πρὸς τὸν ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ
καρδίᾳ αὐτοῦ.” (Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.27-28) δηλαδή: “Ακούσατε ότι
ελέχθη στους αρχαίους· να μη μοιχεύσεις. Εγώ όμως σας λέω ότι καθένας, ο
οποίος βλέπει γυναίκα με την πονηρή επιθυμία προς αμαρτία, ήδη με την
εμπαθή αυτήν ματιά διέπραξε την αμαρτία της μοιχείας μέσα στην
ακάθαρτη καρδιά του”. Επίσης μας είπε ο Χριστός ότι μέσα από την καρδιά
ξεχύνονται οι κακές σκέψεις και αποφάσεις: “ἔσωθεν γὰρ ἐκ τῆς καρδίας
τῶν ἀνθρώπων οἱ διαλογισμοὶ οἱ κακοὶ ἐκπορεύονται, μοιχεῖαι,
πορνεῖαι, φόνοι, κλοπαί, πλεονεξίαι, πονηρίαι, δόλος, ἀσέλγεια,
ὀφθαλμὸς πονηρός, βλασφημία, ὑπερηφανία, ἀφροσύνη·” (Κατά Μάρκον
κεφ.7, στ.21-22) και τα οποία κάνουν ακάθαρτο τον άνθρωπο απέναντι στο
Θεό όπως είπε στη συνέχεια: “πάντα ταῦτα τὰ πονηρὰ ἔσωθεν
ἐκπορεύεται καὶ κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.” (Κατά Μάρκον κεφ.7, στ.23).
- 158 -
O Χριστός λοιπόν μας θέλει καθαρούς στην καρδιά για να μην έχουμε
βρώμικες επιθυμίες. Επομένως η παράβαση του θελήματός Του ξεκινάει ήδη
από την καρδιά μας, από τη στιγμή που το επιθυμήσαμε, άσχετα εάν το
διαπράξαμε. Ο αγώνας κατά των παθών είναι αγώνας και ενάντια στις
αμαρτωλές επιθυμίες, διότι όπως μας λέει και ο Απόστολος Παύλος: “οἱ δὲ
τοῦ Χριστοῦ τὴν σάρκα ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήμασι καὶ ταῖς
ἐπιθυμίαις” (Προς Γαλάτας κεφ.5, στ.24) δηλαδή: “oι δε αληθινοί οπαδοί και
μαθητές του Χριστού έχουν σταυρώσει και νεκρώσει τον παλαιό σαρκικό
άνθρωπο, μαζί με τα πάθη και τις αμαρτωλές επιθυμίες.”
Βέβαια υπάρχει και ο εχθρός μας ο διάβολος ο οποίος μας βάζει στο μυαλό
πονηρούς λογισμούς. Ακόμη και το Χριστό προσπάθησε να παρασύρει όταν
ήταν στην έρημο, αλλά όπως είπαμε και αλλού, μέχρι το σημείο αυτό δεν
αμαρτάνουμε, όπως φυσικά δεν αμάρτησε και ο Χριστός. Όταν όμως
αρχίσουμε να συνδιαλεγόμαστε με αυτούς τους ακάθαρτους λογισμούς
και να τους τοποθετούμε στην καρδιά μας ως επιθυμίες τότε ερχόμαστε
στον προηγούμενο λόγο του Χριστού περί ακαθαρσίας στον άνθρωπο, την
οποία πρέπει να αποβάλλουμε στη συνέχεια μέσω του Ιερού Μυστηρίου της
Εξομολόγησης, που είναι το λουτρό της ψυχής, όπως αναλύεται και στη
σχετική ενότητα.
Γνωρίζουμε επίσης ότι ο Χριστός το μόνο που έχει ευλογήσει για τη

συνέζευξη των ανθρώπων είναι ο γάμος μεταξύ του άνδρα και της
γυναίκας, όπως έπραξε στο γάμο στην Κανά (στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο
κεφ.2). Και μάλιστα ο Γάμος είναι Ιερό Μυστήριο, ένα από τα 7 της
Εκκλησίας μας. Η ένωση αυτή του άνδρα με τη γυναίκα, που στόχο έχει την
από κοινού θέωση του ζευγαριού, είναι τόσο δυνατή και μεγάλη και πρέπει
να παραμείνει απαραβίαστη, ώστε χαρακτηριστικά μας λέει ο Χριστός:
“ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν. ὥστε οὐκέτι εἰσὶ δύο, ἀλλὰ μία σάρξ· ὃ
οὖν ὁ Θεὸς συνέζευξεν, ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω” (Κατά Μάρκον κεφ.10,
στ.6-8) δηλαδή: “οι δύο σύζυγοι θα είναι πλέον ένα σώμα. Ώστε δεν είναι πλέον
δύο, όπως προηγουμένως, αλλά ένα σώμα. Αυτό λοιπόν το ανδρόγυνο, το
οποίο σε ένα σώμα έχει συνδέσει ο Θεός, ο άνθρωπος ας μη το χωρίζει”.
Ο ενσυνείδητος Χριστιανός που ζει προσκολλημένος με αγάπη στο Θεό

Πατέρα του, επιδιώκει την τήρηση του θελήματος Του, διότι γνωρίζει από
την Αγία Γραφή ότι μόνο εκείνος που τηρεί το θέλημά του Θεού είναι εκείνος
που αγαπάει το Θεό, όπως μας είπε ο ίδιος ο Χριστός: “ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς
μου καὶ τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με” (Κατά Ιωάννη κεφ.14,
στ.21) δηλαδή: “εκείνος που γνωρίζει και κατέχει τις εντολές μου και τις τηρεί,
- 159 -
εκείνος πράγματι με αγαπάει”. Και όταν είμαστε προσκολλημένοι στον

Κύριο, εκτελώντας το θέλημά Του, από αγάπη προς Αυτόν, τότε αγιαζόμαστε
δια του Αγίου Πνεύματος όπως λέει και ο Απόστολος: “ὁ δὲ κολλώμενος τῷ
Κυρίῳ ἓν πνεῦμά ἐστι.” (Προς Κορινθίους Α’ κεφ.6. στ.17) δηλαδή: “εκείνος
όμως που προσκολλάται και ενώνεται με τον Κύριο, γίνεται κατά μυστηριώδη
τρόπο ένα Πνεύμα με Αυτόν, γεμίζει ολόκληρος και αγιάζεται από Αυτόν.”
Αυτός λοιπόν που λέει ότι αγαπάει το Θεό, αλλά αδιαφορεί για το ποιό είναι
το θέλημα του Θεού προκειμένου να το εκτελέσει, αυτός δεν αγαπάει το Θεό.
Αυτά δεν είναι λόγια του αέρα, είναι λόγια του Χριστού, είτε θέλουμε να τα
αγνοούμε, είτε όχι. Και το τονίζουμε εδώ, στην ενότητα αυτή, διότι περί
σεξουαλικότητας πολλά έχουν ειπωθεί και πολλά επιχειρούνται να φανούν
ως λογικά και αποδεκτά από πολλούς ανθρώπους.
Ο σωστός Χριστιανός επίσης φροντίζει να λαμβάνει πάντα την ευλογία του

Χριστού στη ζωή του (διαμέσου της Εκκλησίας, των Ιερών Μυστηρίων και
του Πνευματικού του Πατέρα) για να πορεύεται με ασφάλεια στην
πνευματική οδό, διότι γνωρίζει ότι οτιδήποτε ξεφεύγει από την ευλογία του
Θεού, δε θα έχει καλή έκβαση στη ζωή του, όσο και αν προσωρινά φαίνεται
ότι όλα πάνε καλά. Εξάλλου ας μην ξεχνάμε ότι κάθε αμαρτία έχει και το
αρχικό γλυκό της μέρος, μέσω του οποίου ακριβώς μας εξαπατάει ο
διάβολος. Αλλά όπως είπε και ο αρχαίος φιλόσοφος: «μηδένα προ του
μακάριζε», δηλαδή «μη μακαρίζεις κανέναν πριν το τέλος του», ή με άλλα
λόγια «μη βγάζεις συμπεράσματα πριν το τέλος».
Την αμαρτία λοιπόν θα την βλέπουμε από την κατάληξή της. Και κατάληξη
για μας τους Χριστιανούς δεν είναι μόνο αυτή η ζωή, αλλά η Αιώνια ζωή,
όπου ο χρόνος δεν έχει πλέον τέλος και η όποια δυστυχία ή ευτυχία θα είναι
αιώνια. Αυτή θα είναι λοιπόν η τελική κατάληξη μιας θανάσιμης
αμαρτίας για την οποία δεν υπήρξε μετάνοια στην παρούσα ζωή, θα
είναι η ατέλειωτη δυστυχία εις τους αιώνας των αιώνων.
Αυτό που γνωρίζουμε πάντως από την Καινή Διαθήκη, που αφορά την
ενότητα αυτή, είναι ο λόγος του Αποστόλου των εθνών Παύλου: “…μὴ
πλανᾶσθε· οὔτε πόρνοι οὔτε εἰδωλολάτραι οὔτε μοιχοὶ οὔτε μαλακοὶ
οὔτε ἀρσενοκοῖται οὔτε πλεονέκται οὔτε κλέπται οὔτε μέθυσοι, οὐ
λοίδοροι, οὐχ ἅρπαγες βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι.” (Προς
Κορινθίους Α’ κεφ.6, στ.9) δηλαδή: ”…μη πλανάστε, ούτε πόρνοι ούτε
ειδωλολάτρες ούτε μοιχοί ούτε θηλυπρεπείς ούτε αρσενοκοίτες ούτε
πλεονέκτες ούτε κλέφτες ούτε μέθυσοι ούτε υβριστές ούτε άρπαγες θα
κληρονομήσουν Βασιλεία Θεού.”
- 160 -
Το θέμα δεν είναι λοιπόν να προσπαθούμε εμείς οι άνθρωποι να φέρουμε το

Θεό στα μέτρα μας, επιχειρηματολογώντας με διάφορες έννοιες όπως
«εκσυγχρονισμός», «απελευθερωτισμός» ή «δε ζούμε στο μεσαίωνα» κλπ,
οι οποίες είναι όλες τεχνάσματα του πονηρού διαβόλου, αλλά να φέρουμε
τον εαυτό μας στα μέτρα του Θεού, διότι ο Θεός είναι διαχρονικός και ο
Λόγος του Χριστού είναι κάθε φορά επίκαιρος, αρκεί να τον γνωρίζουμε και
να τον φυλάσσουμε στη ζωή μας: “μακάριοι οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ
Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτόν” (Κατά Λουκάν κεφ.11, στ.28).
Επομένως, αν και ο άνθρωπος μπορεί να έχει βασίσει τη ζωή του σε
αντιλήψεις προσαρμοσμένες σε πρότυπα που εξυπηρετούν και δικαιολογούν
εύκολα τις όποιες ερωτικές επιθυμίες και πράξεις του, είτε εκτός γάμου, είτε
εντός γάμου, εντούτοις οι επιθυμίες και πράξεις αυτές αντιτίθενται στο
θέλημα του Θεού εάν :
 δεν είναι ευλογημένες από το Θεό (μόνο ο θρησκευτικός γάμος είναι)
 αντιτίθενται προς τη φυσιολογική λειτουργία που ο ίδιος ο Θεός όρισε
(οτιδήποτε παρά-φύση δεν μπορεί να είναι κατά Θεόν φύση).
Χαρακτηριστική είναι η φράση του Αποστόλου Παύλου:
”…μετήλλαξαν τὴν φυσικὴν χρῆσιν εἰς τὴν παρὰ φύσιν”
(Προς Ρωμαίους κεφ.1, στ.26).
 αντιτίθενται προς τη φυσική εξέλιξη της λειτουργίας αυτής, την οποία
πάλι ο Θεός όρισε (που είναι η τεκνοποιία).
Είναι απόλυτα λογικό λοιπόν ότι εάν έστω και ένα από τα παραπάνω δεν
ισχύει τότε έχουμε παράβαση του θείου θελήματος, όσο και αν αυτό είναι
δυσάρεστο σε πολλούς ανθρώπους. Πώς μπορούμε δηλαδή να πούμε ότι κάτι
είναι αρεστό από το Θεό, όταν ο Θεός δεν το ευλογεί; Η πώς μπορούμε να
πούμε ότι δύναται να αρέσει στο Θεό κάτι που παρεκτρέπεται από τη
φυσιολογική λειτουργία των δύο φύλων, του άνδρα και της γυναίκας, που ο
ίδιος ο Θεός έπλασε με συγκεκριμένα διαφορετικά χαρακτηριστικά για
συγκεκριμένο σκοπό;
Επομένως ο Χριστιανός μπορεί να καταλάβει με βάση όλα τα παραπάνω ότι
οποιεσδήποτε πράξεις που σχετίζονται με την ερωτική διάθεση και το
γενετήσιο ένστικτο, οι οποίες διαπράττονται εκτός του θρησκευτικού
γάμου, τον οποίο αυτόν και μόνο ευλόγησε ο Χριστός, δεν μπορεί να είναι
αρεστές από το Θεό. Τέτοιες πράξεις, όπως καταλαβαίνουμε είναι οι
προγαμιαίες, οι εξωγαμίες και οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις, η
αυτοϊκανοποίηση, καθώς και άλλες παρά-φύση ερωτικές επιθυμίες και
πράξεις, όπως παιδοφιλία, κτηνοβασία κλπ. Όλες αυτές οι πράξεις, είτε αν σε
κάποιες συμφωνούμε είτε όχι, είτε αν μας αρέσει είτε όχι, δεν είναι αρεστές
- 161 -
από το Θεό, επομένως κατά τη χριστιανική μας πίστη είναι αμαρτήματα και
μάλιστα πολύ σοβαρά.
Ακόμη και μέσα στο γάμο όμως, ο άνθρωπος ενδέχεται να αμαρτάνει εάν
προβαίνει σε κατάχρηση και διαστροφή της σεξουαλικής φυσιολογικής
λειτουργίας, δηλαδή κακή χρήση και αντίθετη με τη φυσική σκοπιμότητα,
ανάρμοστη, παρά φύση και παθολογική και μάλιστα όταν αρνείται και
αποφεύγει τον πρωταρχικό σκοπό της λειτουργίας αυτής που είναι η
τεκνογονία, για τη δημιουργία της οικογένειας.
Ο άνθρωπος βέβαια, λόγω των σαρκικών αδυναμιών που η φύση του έχει
αποκτήσει μετά την πτώση των πρωτοπλάστων προγόνων μας του Αδάμ και
της Εύας στον Παράδεισο (όπου τις συνέπειες των πράξεων τους εμείς
κληρονομήσαμε), δεν μπορεί τελικά να καταφέρει να τηρήσει το θέλημα του
Θεού πολλές φορές στη ζωή του, με αποτέλεσμα να πέφτει στην αμαρτία.
Όμως, αυτό δεν πρέπει να μας πτοεί, διότι έτσι χαίρεται ο διάβολος, αλλά
εμείς οι Χριστιανοί, γνωρίζοντας τη φιλευσπλαχνία του Θεού ο οποίος βλέπει
το φιλότιμο αγώνα μας και έχοντας μας δώσει την ευκαιρία της διαγραφής
των αμαρτημάτων μας με το Ιερό Μυστήριο της Μετάνοιας και
Εξομολόγησης, θα αγωνιζόμαστε καθημερινά και όταν πέφτουμε θα
σηκωνόμαστε πάλι, εξομολογούμενοι με ειλικρίνεια και θα συνεχίζουμε τον
αγώνα μας. Προχωρώντας έτσι στον αγώνα αυτό, κάποια στιγμή ο Θεός θα
μας στείλει τη Χάρη Του και θα μας λυτρώσει εντελώς από τα σαρκικά μας
πάθη, ώστε να διαπράττουμε μόνο το θεάρεστο θέλημά Του.
Σημαντική σημείωση: Μόνο ο Πνευματικός Πατέρας του κάθε
Χριστιανού έχει το δικαίωμα έναντι του Θεού να κρίνει την κάθε
περίπτωση ξεχωριστά και να δώσει τις ανάλογες κατευθύνσεις του
αγώνα για να καταπολεμηθούν τα οποιαδήποτε ανθρώπινα πάθη.
Μόνο ο Πνευματικός του κάθε Χριστιανού κρίνει τη σχετική «οικονομία»
και το «βάθος χρόνου» για κάθε αμαρτωλό, μέχρι να επέλθει η ολική
κάθαρση από το κάθε πάθος. Ο κάθε Χριστιανός δεν έχει το δικαίωμα και
την ευλογία μόνος του να κάνει «οικονομία» στα θελήματα του Θεού
(να μειώνει δηλαδή τη σοβαρότητα των αμαρτιών του σε ειδικές
περιπτώσεις υπό προϋποθέσεις, για χάριν του τελικού αποτελέσματος της
κάθαρσης των παθών). Ο Πνευματικός μας, ως ενδιάμεσος μεταξύ του
Θεού και εμάς, είναι εκείνος που αναλαμβάνει και την ευθύνη ουσιαστικά
για την οποιαδήποτε «οικονομία» που θα δεχθεί. Γι αυτό πρέπει να
επιζητούμε την ευλογία του, αλλά και να κάνουμε υπακοή στον κανόνα
που θα μας ορίσει για τη θεραπεία των παθών μας.
Σε κάθε άλλη περίπτωση, για μας ισχύει το θέλημα του Θεού ως έχει.
- 162 -
Πώς όμως εμπίπτουμε στο αμάρτημα της πορνείας; Η πορνεία είναι ένα
σύνηθες και σοβαρό αμάρτημα στο οποίο προσπαθεί να ωθήσει καθημερινά
τους ανθρώπους ο διάβολος και οι δαίμονες, κυρίως μέσω των λογισμών
που βάζουν στο μυαλό, μέσω των οποίων επιβάλλονται. Στο αμάρτημα αυτό
ο διάβολος θέλει να ρίξει κάθε άνθρωπο, τον νέο, τον ηλικιωμένο, τον
ανύπαντρο, τον παντρεμένο, τον κληρικό, τον μοναχό στο μοναστήρι, τον
λαϊκό στον κόσμο, τον ευσεβή και τον ασεβή.
Αφού θα φέρει έτσι τα πράγματα στην καθημερινότητα ο διάβολος,
χρησιμοποιώντας κάθε μέσο, παρουσιάζει καταρχήν στο μυαλό του
ανθρώπου, αλλά και μπροστά στα μάτια του, τον πειρασμό (π.χ. εμφανίζει
μια ελκυστική γυναίκα μπροστά σε έναν άνδρα, ή διάφορες εικόνες
σεξουαλικού περιεχομένου στα μέσα ενημέρωσης, τηλεόραση, περιοδικά,
διαδίκτυο κλπ) και αμέσως προσπαθεί να σπείρει στο μυαλό του ανθρώπου
εκείνου τον πονηρό λογισμό της σεξουαλικής επιθυμίας για πράξεις που δε
συνάδουν με το Άγιο Πνεύμα, το οποίο θα έπρεπε να φροντίζουμε να
κατοικεί πάντα μέσα μας.
Εάν ο άνθρωπος δεχθεί εκείνη τη στιγμή αυτή την σαρκική επιθυμία, έχει
κάνει πλέον το πρώτο βήμα για τη διάπραξη της αμαρτίας, οποιασδήποτε
δηλαδή άλλης σεξουαλικής επιθυμίας και πράξης πέραν αυτής που βρίσκεται
μέσα στη νόμιμη και ευλογημένη από το Ιερό Μυστήριο του γάμου συζυγική
σχέση, η οποία όμως και αυτή πρέπει να είναι σύμφωνη με την κατά Θεόν
φύση, όπως αναφέρθηκε προηγούμενα.
Γι αυτό και ο Απόστολος Παύλος μας προτείνει “να νεκρώσουμε τα μέλη του
παλαιού μας ανθρώπου, που ζητούν γήινες αμαρτωλές απολαύσεις και
ηδονές”: “Νεκρώσατε οὖν τὰ μέλη ὑμῶν τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, πορνείαν,
ἀκαθαρσίαν, πάθος, ἐπιθυμίαν κακήν, καὶ τὴν πλεονεξίαν…”
(Προς Κολοσσαείς κεφ.3, στ.5)
Να σημειώσουμε εδώ οτι ακόμη και η εγκράτεια στο γάμο, όταν γίνεται με
κοινή συναίνεση των συζύγων και με την ευλογία του Πνευματικού,
(ο οποίος καλό είναι να είναι ο ίδιος και για τους δύο συζύγους) ιδιαίτερα σε
περιόδους αυξημένου πνευματικού αγώνα και νηστείας που έχει ορίσει η
Εκκλησία μας (όπως π.χ. η Μεγάλη Τεσσαρακοστή κλπ), ελκύει πάντα τη
Χάρη του Αγίου Πνεύματος, τόσο στο ζευγάρι, όσο και σε όλη την οικογένεια.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης μας διδάσκει ότι “η ρίζα κάθε σαρκικής

αμαρτίας είναι η ηδονή”. Αυτή η φιληδονία είναι το αποτέλεσμα που επήλθε
στους ανθρώπους και στην ανθρώπινη φύση μετά την πτώση των
πρωτοπλάστων στον Παράδεισο.
- 163 -
Έκφραση της φιληδονίας, είναι και το αμάρτημα της γαστριμαργίας (όπως

αναφέραμε και στην αντίστοιχη ενότητα), όπου η πολυφαγία και η
πολυποσία φλογίζουν το σώμα σε υπερβολικό βαθμό, ιδιαίτερα στους νέους
ανθρώπους, με αποτέλεσμα να το ωθούν στη διάπραξη σαρκικών
αμαρτημάτων.
Αυτό το βλέπουμε έντονα στις ημέρες μας, όπου η νυκτερινή διασκέδαση και
κραιπάλη οδηγεί, ειδικά τους νέους, σε πλήθος σαρκικών αμαρτημάτων.
Για το λόγο αυτό η θεραπεία της πορνείας ακολουθεί τη θεραπευτική της
γαστριμαργίας, διότι όταν μιλάμε για σαρκικά πάθη μιλάμε κυρίως για τη
γαστριμαργία και την πορνεία, τα οποία συνήθως αλληλοσυνδέονται.
Η θεραπευτική της πορνείας γενικά είναι εξαιρετικά δύσκολη και απαιτεί
μεγάλη προσπάθεια καθώς και πολύ χρόνο, όπως μας αναφέρει ο Άγιος
Κασσιανός. Σύμφωνα με τη διδασκαλία των Πατέρων μας, ο δεύτερος
αγώνας μας είναι εναντίον του πονηρού πνεύματος της πορνείας και έχει
μεγάλη διάρκεια. Είναι επίσης ο σκληρότερος από τους υπόλοιπους και
ελάχιστοι είναι εκείνοι που πετυχαίνουν ολοκληρωτική νίκη.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής μας λέει: “Αν θέλεις να νικήσεις τους

πονηρούς λογισμούς, πρόσεχε τα πάθη και εύκολα τους διώχνεις από το νου
σου. Στην περίπτωση της πορνείας για παράδειγμα, να νηστεύεις, να
αγρυπνείς, να κοπιάζεις, να μένεις με τον εαυτό σου”. Και σε άλλο σημείο
πάλι λέει: “Όπως το σώμα περιβάλλεται από τα πράγματα, έτσι και ο νους
περιβάλλεται από τα νοήματα. Και όπως το σώμα πορνεύει με το σώμα της
γυναίκας, έτσι και ο νους πορνεύει με το νόημα της γυναίκας, δια μέσου της
φαντασίας του σώματός του, γιατί βλέπει τη μορφή του σώματός του κατά
διάνοια ενωμένη με τη μορφή της γυναίκας.” Μας λέει επίσης: “Κανένα από
όσα μας έδωσε ο Θεός για χρήση δεν καταργεί η Γραφή, αλλά καταδικάζει την
αμετρία και διορθώνει την αλόγιστη χρήση. Για παράδειγμα: δεν εμποδίζει να
τρώει κανένας, ούτε να κάνει παιδιά, ούτε να έχει χρήματα και να τα
χρησιμοποιεί σωστά. Εμποδίζει την γαστριμαργία, την πορνεία κλπ.”
Ο Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος μας μιλάει για τον αγώνα εναντίον της
πορνείας λέγοντας: “Ο αγώνας αυτός είναι μεγάλος και δύσκολος και έχει δύο
μέτωπα. Γιατί ενώ τα άλλα ελαττώματα κάνουν τη μάχη μόνο μέσα στη ψυχή,
ο σαρκικός πόλεμος είναι διπλός, και στη ψυχή και στο σώμα. Και γι’ αυτό
πρέπει να αναλάβομε διπλό πόλεμο. Γιατί δεν είναι αρκετή η σωματική
νηστεία για να αποκτήσομε την τέλεια σωφροσύνη και αληθινή αγνεία, αν δεν
- 164 -
ακολουθεί και συντριβή καρδίας και πυκνή προσευχή προς τον Θεό και συχνή
μελέτη των Γραφών και κόπος και εργασία των χεριών, τα οποία μπορούν να
αναστέλλουν τις ακατάστατες ορμές της ψυχής και να ανακαλούν την ψυχή
από τις αισχρές φαντασίες. Προπάντων βοηθά η ταπείνωση της ψυχής, χωρίς
την οποία ούτε την πορνεία, ούτε άλλο πάθος μπορεί κανείς να νικήσει.
Πρώτα – πρώτα λοιπόν πρέπει με κάθε προσοχή να φυλάγει κανείς την καρδιά
του (Παροιμ. 4, 23) από ρυπαρούς λογισμούς. Γιατί από την καρδιά βγαίνουν –
όπως είπε ο Κύριος – διαλογισμοί πονηροί, φόνοι, μοιχείες, πορνείες και τα
λοιπά (Ματθ. 15, 19). Γι’ αυτό ακριβώς, αν υπάρχει μέσα μας η φροντίδα να
πολεμήσουμε νόμιμα και να στεφανωθούμε (Β΄ Τιμ. 2, 5), αφού νικήσουμε το
ακάθαρτο πνεύμα της πορνείας, να μην έχουμε θάρρος στη δική μας δύναμη
και άσκηση, αλλά στη βοήθεια του Κυρίου μας και Θεού. Γιατί δεν παύει ο
άνθρωπος να πολεμείται από αυτό το πνεύμα, μέχρις ότου πιστέψει αληθινά
ότι όχι με τη δική του επιμέλεια και το δικό του κόπο, αλλά με τη βοήθεια του
Θεού ελευθερώνεται από αυτή την αρρώστια και ανεβαίνει στο ύψος της
αγνείας.”
Το μεγάλο αμάρτημα που καλύπτει όλο τον κόσμο
Στην Αποκάλυψη του Αγίου Ιωάννη, στην Καινή Διαθήκη, πολύ συχνά
διαβάζουμε για την πορνεία και για την εξάπλωση αυτής σε όλο τον κόσμο,
οπότε καταλαβαίνουμε το μέγεθος αυτού του θανάσιμου αμαρτήματος.
“…ἐμεθύσθησαν οἱ κατοικοῦντες τὴν γῆν ἐκ τοῦ οἴνου τῆς πορνείας
αὐτῆς.” (Αποκάλυψη Κεφ.17, στ.2) δηλαδή: “εμέθυσαν οι κάτοικοι της γης από
τον οίνο της πορνείας της” (από τη μεθυστική ζάλη και παραφορά της ηθικής
εξαθλίωσης)”
Ειδικά στις ημέρες μας με την τεχνολογική ανάπτυξη της πληροφορικής, του
διαδικτύου και όλων γενικά των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ο διάβολος
πλέον τρέχει πανεύκολα παντού και εισχωρεί σε κάθε σπίτι, και εάν εμείς
του το επιτρέψουμε, μπορεί πλέον να είναι μαζί μας συνέχεια, μέσα κι από το
κινητό μας. Αλλά όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, ποτέ ο διάβολος
δεν είχε τόσα μέσα στη διάθεσή του όσο σήμερα, αλλά και ποτέ δεν είχε και ο
άνθρωπος τόσα μέσα για να νικήσει το διάβολο, όσο σήμερα, ακριβώς τα
ίδια. Ποτέ δεν υπήρχαν τόσοι χριστιανικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί και
κανάλια, τόσα εκκλησιαστικά βιβλία και έντυπα, τόσες χριστιανικές
ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, cd, ομιλίες κλπ, όσο σήμερα. Επομένως, ναι μεν ο
διάβολος έχει πολλά μέσα, αλλά έχουμε και εμείς περισσότερα από ποτέ,
επομένως κάθε μάχη που δεν δίνουμε δε μας δικαιολογεί καθόλου.
- 165 -

Το πάθος του Φθόνου

 Φθόνος (αρετή η Αγάπη)
Φθόνο έχουν εκείνοι οι άνθρωποι οι οποίοι νοιώθουν δυσαρέσκεια, πικρία,

πόνο και λύπη όταν βλέπουν τα σωματικά και ψυχικά χαρίσματα άλλων
ανθρώπων και γενικά ότι άλλο έχουν, υλικά και πνευματικά αγαθά. Επίσης
φθόνο και ζήλεια έχουν εκείνοι που χαίρονται όταν εκείνοι τους οποίους
φθονούν πάθουν οτιδήποτε κακό, αρρώστιες, οικονομικές και άλλες
αποτυχίες, οικογενειακές καταστροφές, θανάτους κλπ.
Ο Απόστολος Παύλος μας λέει: “οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ τὴν σάρκα

ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παθήμασι καὶ ταῖς ἐπιθυμίαις. Εἰ ζῶμεν
πνεύματι, πνεύματι καὶ στοιχῶμεν. μὴ γινώμεθα κενόδοξοι, ἀλλήλους
προκαλούμενοι, ἀλλήλοις φθονοῦντες.” (Προς Γαλάτας κεφ.5, στ.24)
δηλαδή: “οι δε αληθινοί οπαδοί και μαθητές του Χριστού έχουν σταυρώσει και
νεκρώσει τον παλαιό σαρκικό άνθρωπο, μαζί με τα πάθη και τις αμαρτωλές
επιθυμίες του. Εάν πράγματι ζούμε τη ζωή του Αγίου Πνεύματος, πρέπει να
πορευόμαστε και να συμπεριφερόμαστε σύμφωνα με όσα το Πνεύμα μας
διδάσκει. Ας μη γινόμαστε κενόδοξοι, προκαλώντας και εξερεθίζοντας ο ένας
τον άλλον σε αντιθέσεις και φιλονικίες και φθονούντες ο ένας τον άλλον.’
Ο φθόνος είναι που έσπρωξε τον Κάιν για να σκοτώσει τον Άβελ, φθόνο
είχαν και οι Φαρισαίοι για να θελήσουν να φονεύσουν το Χριστό. Ο φθόνος
είναι θανάσιμο αμάρτημα, διότι είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του
διαβόλου απέναντι προς τους ανθρώπους.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αναφέρει σχετικά: “Ο διάβολος, φθονώντας

εμάς και το Θεό και παραπείθοντας τον άνθρωπο ότι ο Θεός τον φθονεί (Γέν. 3,
5), τον έκανε να παραβεί τη θεία εντολή. Το Θεό τον φθόνησε, για να μην
εκδηλωθεί στην πράξη η πανύμνητη δύναμή Του να θεώνει τον άνθρωπο. Τον
άνθρωπο ολοφάνερα τον φθόνησε, για να μη γίνει με την αρετή μέτοχος της
θείας δόξας. Γιατί φθονεί ο ακαθαρτότατος όχι μόνον εμάς λόγω της δόξας που
μας δίνει ο Θεός για την αρετή, αλλά και το Θεό λόγω της πανύμνητης
δυνάμεώς Του για τη σωτηρία μας”. (Φιλοκαλία Β’)
ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΟΥ ΦΘΟΝΟΥ
Ο Μέγας Βασίλειος στην ομιλία του περί φθόνου μας λέει: “Ο φθονερός
άνθρωπος, από όλους πληγώνεται. Είναι κάποιος γενναίος; Έχει καλή υγεία;
Αυτά πληγώνουν τον φθονερό. Είναι κάποιος πιο όμορφος; Αυτό είναι πληγή
για τον φθονερό. Κάποιος έχει προτερήματα πιο μεγάλα απ’ αυτόν; Είναι
περίβλεπτος για τη δύναμη του λόγου του; Είναι πλούσιος; Όλα αυτά είναι
πληγές και τραύματα, που τον χτυπούν στην καρδιά. Και η δυσκολία της
ασθένειας του είναι, ότι δεν μπορεί καν να την ονομάσει. Ούτε γιατρό καλεί για
την αρρώστια του, ούτε μπορεί να βρει φάρμακο, για να απομακρύνει το
πάθος. Το μόνο που περιμένει, για να του φέρει λίγη ανακούφιση, είναι να δει
κάποιον απ’ αυτούς που φθονεί, να υποφέρει. Όταν δει τον άνθρωπο που
φθονεί να κλαίει και να πενθεί, γίνεται φίλος του. Όταν κάποιος χαίρεται, δεν
χαίρεται μαζί του. Όταν όμως υποφέρει, δακρύζει μαζί του και τον
ευσπλαχνίζεται γι’ αυτό που έπαθε.” (PG 31.373)
O Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος επίσης μας αναφέρει για το φθόνο: “Είναι

προτιμότερο να έχει κανείς ένα φίδι να περιστρέφεται στα σπλάχνα του παρά
να έχει φθόνο, ο οποίος να σύρεται μέσα του. Διότι, το μεν φίδι μπορεί κανείς
πολλές φορές και να το εμέσει με φάρμακο και με τροφή να το καταπραΰνει· Ο
φθόνος όμως δεν περιστρέφεται στα σπλάχνα, αλλά προσκολλάται στον κόλπο
της ψυχής και είναι πάθος το οποίο δύσκολα εξαλείφεται και το μεν φίδι που
βρίσκεται μέσα δεν θα έκανε κακό στα ανθρώπινα σώματα αν υπήρχε τροφή
πλησίον του, ο φθόνος όμως, κι αν ακόμα παραθέσει σ’ αυτόν πλουσιότατη
τράπεζα, την ίδια την ψυχή κατατρώγει, δαγκώνει από παντού, σπαράσσει,
ξεσχίζει. Και δεν είναι δυνατό να βρει ο φθονερός κάποια άλλη ανακούφιση με
την οποία να απαλλαγεί από το δράμα του που είναι μανία πραγματική παρά
μόνο μία, τη δυστυχία εκείνου που ευημερεί και γι' αυτό τον φθονεί.” (PG
61.587)
Αλλά και με το φθόνο συμβαίνει να ευεργετείται και να ευλογείται από το

Θεό εκείνος που φθονείται από κάποιον άλλο.
Λέει σχετικά με αυτό ο Ιερός Χρυσόστομος: “Ο Κάιν σε τί αδίκησε τον Άβελ;
Δεν τον παρέπεμψε ταχύτερα χωρίς να θέλει στη Βασιλεία, ενώ τον εαυτό του
τον περιέβαλε με μύρια κακά;…”. Και συνεχίζει λέγοντας: “…Όσο φθονείς,
τόσο γίνεσαι πρόξενος μεγαλύτερων αγαθών στον φθονούμενο. Διότι ο
Θεός είναι Αυτός που εφορά τα πάντα και όταν δει οτι αδικείται αυτός που
δεν αδικεί κανέναν, περισσότερο τον επαίρει και τον κάνει λαμπρό,
και κατ' αυτό τον τρόπο εσένα σε κολάζει” (PG 63)
- 167 -
Τα γνωρίσματα του φθονερού ανθρώπου
 ο φθονερός άνθρωπος, με βάση το Μέγα Βασίλειο, έχει το βλέμμα του

σαν ξεραμένο και χωρίς λάμψη, πρόσωπο σκυθρωπό, φρύδια
πεσμένα προς τα κάτω και ψυχή ταραγμένη, στερημένη από το
κριτήριο της αλήθειας
 ο φθονερός άνθρωπος ταπεινώνει και εξευτελίζει το συνάνθρωπό
του επειδή τον ζηλεύει
 ζηλεύει κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς του για τις
επαγγελματικές και άλλες επιτυχίες και πρόοδο που έχει
 ζηλεύει ανθρώπους που έχουν μόρφωση, πλούτο, εξυπνάδα, κάποια
κοινωνική θέση και γενικά όποιον είναι ανώτερος από αυτόν σε κάτι
 εμποδίζει με κάθε μέσο το συνάδελφό του στην εργασία να προαχθεί
σε θέση ανώτερη από τη δική του
 θεωρεί την ευτυχία των άλλων ως δική του δυστυχία
 βλέπει μόνο τα σφάλματα των άλλων, μη θέλοντας να δει τις καλές
πλευρές τους
 με την πρώτη ευκαιρία σπεύδει να κατηγορήσει και να
συκοφαντήσει τους ανθρώπους που φθονεί
 είναι εν δυνάμει ικανός να φθάσει ακόμη και στο να προξενήσει
σωματική βλάβη, ή ακόμη και να φονεύσει τον άνθρωπο που φθονεί
 είναι χαιρέκακος, νοιώθει δηλαδή ευτυχισμένος όταν ο φθονούμενος
παθαίνει κάποιο κακό, είτε μικρό, είτε μεγάλο
 βλάπτει και τον εαυτό του συνάμα στην προσπάθειά του να βλάψει
τους άλλους
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με το Φθόνο
 Η κατάκριση και η καταλαλιά

 Η έχθρα
 Το μίσος
 Η μνησικακία
 Ο φόνος
Για τα ανωτέρω αμαρτήματα διαβάστε περισσότερα, πιο κάτω στην ενότητα
«Άλλα Αμαρτήματα»
- 168 -
 Η οργή
Η οργή και ο θυμός ως απόρροια του φθόνου σε συνδυασμό με την
κατάκριση, οδηγεί συνήθως σε λογομαχίες και άλλες απρόβλεπτες θυμώδεις
καταστάσεις. Η οργή είναι στην ουσία η εξωτερίκευση του εσωτερικού
φθόνου που νοιώθει εκείνος που φθονεί τον άλλον, βλέποντάς τον να
προοδεύει και να επαινείται. Διαβάστε περισσότερα για την Οργή παρακάτω
στην ενότητα: «Το πάθος της Οργής»
 Η χαιρεκακία
Είναι η χαρά που αισθάνεται κάποιος όταν βλέπει τους ανθρώπους που
φθονεί να παθαίνουν οποιοδήποτε κακό, όπως αρρώστια, επαγγελματικές
και οικογενειακές αποτυχίες, απώλεια χρημάτων, δυσφήμιση, θάνατος κλπ.
Η χαιρεκακία συνήθως δεν εξωτερικεύεται από το άτομο που τη νοιώθει.
 Η κοροϊδία
Είναι οι κινήσεις που κάνει κάποιος για να εξευτελίσει εκείνον που φθονεί, να
τον κοροϊδέψει και να τον γελοιοποιήσει. Είναι μεγάλο αμάρτημα η κοροϊδία
διότι είναι αντίθετη με την δεύτερη (όμοια της πρώτης) Εντολή του Θεού
“ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.” (Κατά Ματθαίον Κεφ.22, στ.39)
δηλαδή: “να αγαπήσεις τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου”.
 Η επιβουλή
Είναι η ύπουλη σκέψη και ενέργεια η οποία στρέφεται σε κάποιον άνθρωπο
και αποβλέπει στο να πάθει οποιοδήποτε κακό. Έχουμε πλήθος
περιπτώσεων στην Χριστιανική ιστορία μας έως σήμερα για τα δολοφονικά
σχέδια φθονερών ανθρώπων εναντίον των Αγίων της Εκκλησίας μας.
 Η αχαριστία
Η αχαριστία παρατηρείται σε πολλούς ανθρώπους, αλλά ιδιαίτερα διακρίνει
το φθονερό, διότι αυτός δεν εκτιμά και δεν σέβεται εκείνους τους οποίους
φθονεί. Κατά συνέπεια κάθε καλό που ενδεχομένως θα δεχθεί από τους
ανθρώπους αυτούς δε θα το εκτιμήσει και δεν πρόκειται να ευχαριστηθεί.
Η αχαριστία είναι σοβαρό αμάρτημα διότι ο αχάριστος που δεν εκτιμά τα
δώρα των άλλων, στην ουσία δεν εκτιμά τις ευεργεσίες του Θεού στη ζωή
του γενικότερα.
 Η κατάθλιψη
Ο άνθρωπος που φθονεί το συνάνθρωπό του κατατρώγεται, όπως η σκουριά
το μέταλλο. Το άτομο που φθονεί είναι σαν να φωνάζει ότι δεν νοιώθει καλά
με τον εαυτό του, διότι κάποιων άλλων η γοητεία, η φήμη, το ταλέντο, οι
ικανότητες του υπενθυμίζουν αυτά που αυτός ήθελε να έχει και δεν μπορεί
να τα έχει. Κατά συνέπεια κυριεύεται από απογοήτευση που σε καμία
περίπτωση δεν είναι αρεστή στο Θεό και οδηγείται σε κατάθλιψη.
- 169 -

Το πάθος της Οργής

 Οργή (αρετή η Μακροθυμία)
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, στο έργο του της Κλίμακας στον 8ο Λόγο,
αναφέρει ότι «Οργή σημαίνει να διατηρείς συνεχώς μέσα σου κάποιο μίσος και
να θυμάσαι δηλαδή το κακό που σου έγινε. Οργή σημαίνει να επιθυμείς να
εκδικηθείς αυτόν που σε παρόξυνε”.
Η αιτία της οργής στον άνθρωπο που οργίζεται, ενδέχεται να είναι και
εντελώς ανύπαρκτη, διότι ως συνήθως ο διάβολος προσπαθεί να διαβάλλει
στα μάτια ενός ανθρώπου τον συνάνθρωπό του (εξού και η λέξη διάβολος,
από το ρήμα διαβάλω = κατηγορώ ψευδώς, δυσφημώ, συκοφαντώ,
κακολογώ).
Ο Χριστός, στην επί του όρους ομιλία, μας είπε στους μακαρισμούς:
"μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσι τὴν γῆν"
(Κατά Ματθαίον Κεφ.5, στ.5) δηλαδή: "μακάριοι είναι οι πράοι και ειρηνικοί,
διότι αυτοί θα λάβουν ως κληρονομιά τη νέα γη της επαγγελίας, την άνω
Ιερουσαλήμ, τη Βασιλεία των Ουρανών" Επίσης είπε: "μακάριοι οἱ
εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται” (Κατά Ματθαίον Κεφ.5, στ.
9) δηλαδή: "μακάριοι όσοι έχουν ειρήνη μέσα τους και προσπαθούν να
ειρηνεύουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, διότι αυτοί θα ανακηρυχθούν,
εμπρός στον Ουράνιο και επίγειο κόσμο, υιοί του Θεού"
Βλέπουμε δηλαδή τη μεγάλη αξία που δίνει ο Κύριός μας στην πραότητα,
στη μακροθυμία, και στην επικράτηση της ειρήνης ανάμεσά μας.
Αναφερόμενος δε στο αμάρτημα της οργής είπε: “Ἠκούσατε ὅτι ἐῤῥέθη
τοῖς ἀρχαίοις, οὐ φονεύσεις· ὃς δ᾿ ἂν φονεύσῃ, ἔνοχος ἔσται τῇ κρίσει.
Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν ὅτι πᾶς ὁ ὀργιζόμενος τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ εἰκῆ ἔνοχος
ἔσται τῇ κρίσει· ὃς δ᾿ ἂν εἴπῃ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ ῥακά, ἔνοχος ἔσται τῷ
συνεδρίῳ· ὃς δ᾿ ἂν εἴπῃ μωρέ, ἔνοχος ἔσται εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός.”
(Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.21-22) δηλαδή: “Ακούσατε ότι έχει ειπωθεί από το
Θεό στους αρχαίους, στους προγόνους σας· Δεν θα φονεύσεις· εκείνος που θα
φονεύσει, θα είναι ένοχος και θα παραπεμφθεί στο μικρό επταμελές συνέδριο,
που λέγεται κρίσις. Εγώ όμως σας λέγω ότι καθένας που οργίζεται άδικα και
χωρίς σοβαρό πνευματικό λόγο εναντίον του αδελφού του, έχει την ίδια ενοχή,
όπως εκείνος που δικάζεται για φόνο στο επταμελές συνέδριο. Εκείνος δε που
θα υβρίσει τον αδελφό του και θα του πει με περιφρόνηση “ανόητε, τιποτένιε”,
ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ
είναι ένοχος εγκλήματος βαρύτερου, από εκείνα που δικάζει το μεγάλο

συνέδριο, το ανώτατο δηλαδή δικαστήριο των Εβραίων. Εκείνος δε που θα πει
με μίσος στον αδελφό του “άμυαλε, τρελέ”, είναι βαρύτατα ένοχος και άξιος να
τιμωρηθεί με την στον Άδη γέεννα του πυρός.”
Η μακροθυμία είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της ευσπλαχνίας του Θεού

στη ζωή μας, όπου ενώ εμείς αμαρτάνουμε με χίλιους δυο τρόπους
παραβαίνοντας το θέλημα του Θεού Πατέρα μας καθημερινά (ο οποίος μας
δίνει τα πάντα στη ζωή αυτή, αλλά εμείς τον αγνοούμε), Εκείνος αντιθέτως
μακροθυμεί, δίδοντάς μας ευκαιρίες μετάνοιας και περιμένει για να
επιστρέψουμε σε Αυτόν, έως ότου βέβαια μόνο Αυτός κρίνει.
Άραγε έχουμε ποτέ συνειδητοποιήσει πώς θα αντιδρούσαμε εμείς εάν
ήμασταν στη θέση του Θεού Πατέρα μας, βλέποντας κάθε φανερό και κρυφό
αμάρτημα των παιδιών μας, τα οποία μας αγνοούν, μας υβρίζουν, μας
υποτιμούν, μας φέρονται με αχαριστία στα τόσα δώρα που τους κάνουμε
καθημερινά; Πώς θα αντιδρούσαμε άραγε; Θα οργιζόμασταν αμέσως τόσο
εύκολα; ή θα τους δίναμε την ευκαιρία και το χρόνο να μετανοήσουν και να
επιστρέψουν σε μας, όπως ο άσωτος υιός στον πατέρα του στη σχετική
παραβολή (Κατά Λουκάν Κεφ.15, στ.11-32);
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός μας λέει: «καρδιά που θυμώνει και

οργίζεται δεν είναι δυνατόν να γίνει τόπος και κατοικία στην οποία μπορεί να
κατοικεί το Άγιο Πνεύμα».
Ο Αββάς Δωρόθεος μας αναφέρει: «Αυτός που ανάβει φωτιά στην αρχή έχει
λίγη θράκα. Θράκα είναι ο πικρός λόγος του αδελφού που τον λύπησε. Δες, η
θράκα έχει λίγη δύναμη. Γιατί, τί είναι μια λεξούλα του αδελφού σου; Αν την
υποφέρεις έσβησες τη θράκα. Αν όμως αρχίσεις να σκέπτεσαι: «Γιατί μου
το είπε; Και εγώ μπορώ να του απαντήσω. Αν δεν ήθελε να με στενοχωρήσει,
δε θα μου το έλεγε. Και πιστέψτε με θα τον κανονίσω εγώ»! Να, έτσι βάζεις
μικρά ξυλαράκια ή κάποιο άλλο προσάναμμα, όπως ακριβώς κάνει αυτός που
θέλει να ανάψει φωτιά και γεμίζεις τον τόπο με καπνό, που είναι η ταραχή.
Ταραχή είναι ο αναβρασμός εμπαθών και άτακτων σκέψεων που ξεσηκώνουν
την καρδιά και την κάνουν επιθετική κατά του πλησίον… Γιατί αν υπέφερες
τον ασήμαντο λόγο του αδελφού σου, θα έσβηνες, όπως είπα και αυτή τη λίγη
θράκα, πριν ξεσηκωθεί η ταραχή.» Και όπως αναφέρει ο Άγιος σε άλλο
σημείο: «Όσο ακόμη είναι στην αρχή τα πάθη, κόψτε τα, πριν δυναμώσουν
εναντίον σας και σας ταλαιπωρούν. Γιατί είναι άλλο πράγμα να βγάζεις μικρό
χορταράκι και άλλο να ξεριζώνεις μεγάλο δένδρο» (Αββά Δωροθέου, Έργα
Ασκητικά, Η’ Περί Μνησικακίας)
- 171 -
Υπάρχει όμως και η οργή η οποία δεν οδηγεί σε αμάρτημα. Είναι οι

περιπτώσεις όπου ο οργιζόμενος έχει σα κίνητρο το πνεύμα του λόγου του
Αποστόλου Παύλου ο οποίος μας είπε: “ὀργίζεσθε, καὶ μὴ ἁμαρτάνετε· ὁ
ἥλιος μὴ ἐπιδυέτω ἐπὶ τῷ παροργισμῷ ὑμῶν, μηδὲ δίδοτε τόπον τῷ
διαβόλῳ.” (Προς Εφεσίους Κεφ. 4, στ.22-27) δηλαδή: “οργίζεσθε, όχι όταν
θίγεται ο εγωισμός σας και το συμφέρον σας, αλλά όταν διαβάλλεται ο Θεός
και η αλήθεια Του, οπότε η οργή σας θα έχει ιερό κίνητρο, θα στρέφεται
κατά της αμαρτίας και δεν θα αποτελεί αμαρτία”. Εάν όμως συμβεί και
εξοργιστείτε μεταξύ σας, ας μη προφθάσει να δύσει ο ήλιος, πριν
συμφιλιωθείτε. Και μη δίδετε τόπο και ευκαιρία στο διάβολο, να εισχωρεί
μεταξύ σας.”
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, επεξηγώντας τα παραπάνω λόγια του
Αποστόλου Παύλου για τη μη εφάμαρτη οργή, μας λέει: «Θέλεις να οργίζεσαι;
Να οργίζεσαι εναντίον του εαυτού σου και να κατηγορείς και να επιπλήττεις
την ψυχή σου και να ελέγχεις αυστηρότατα τη συνείδησή σου και να την
καταδικάζεις, διότι αυτή αμαρτάνει. Γι αυτό και ο Θεός έβαλε μέσα στον
άνθρωπο αυτή την οργή και το θυμό, για να θυμώνουμε εναντίον της
αμαρτίας, του διαβόλου και του κακού εαυτού μας. Κι αν αυτό γίνεται, τότε
λοιπόν θα προέλθει σ’ εμάς κέρδος και ωφέλεια».
Η οργή λοιπόν όταν έχει ως κίνητρο την ιερή αγανάκτηση του Χριστιανού
δεν είναι αμαρτία, όταν δηλαδή βλέπουμε ή ακούμε να υβρίζονται και να
γελοιοποιούνται το όνομα του Χριστού, της Παναγίας, των Αγγέλων, των
Αγίων της Εκκλησίας μας και κάθε ιερό και όσιο της Ορθόδοξης Πίστης μας.
Ο οργισμένος άνθρωπος έχει όψη σκοτεινιασμένη, βλέμμα κεραυνοβόλο, το

σώμα του ελαφρώς τρέμει και η γλώσσα του ενδέχεται να ψευδίζει.
Ο οργισμένος δεν μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του, δημιουργεί θόρυβο και
ταραχή, βρίζει ενδεχομένως αυτούς που θεωρεί υπεύθυνους και μπορεί εν
δυνάμει να οδηγηθεί και σε άλλες αποτρόπαιες πράξεις εκδίκησης σε υλικές
και σωματικές βλάβες ακόμη και σε φόνο. Ο άνθρωπος αυτός φθείρει στο
τέλος και τον εαυτό του, τη σωματική και ψυχική του υγεία προς μεγάλη
χαρά των δαιμόνων φυσικά, στους οποίους έδωσε το δικαίωμα για τον
κάνουν υποχείριό τους.
Ο Άγιος Αντώνιος ο Μέγας μας αναφέρει: “Εναντίον εκείνων που
αμαρτάνουν δεν πρέπει να θυμώνουμε και αν ακόμη διαπράττουν
εγκλήματα άξια τιμωρίας. Για χάρη του ίδιου του δικαίου όμως πρέπει να
επαναφέρουμε όσους σφάλλουν και να τους τιμωρούμε αν τύχει, είτε μόνοι
μας είτε μέσω άλλων, αλλά δεν πρέπει να οργιζόμαστε, γιατί η οργή ενεργεί
- 172 -
σύμφωνα με το πάθος, δεν κρίνει σωστά και δεν βλέπει το δίκαιο. Γι’ αυτό ούτε
κι εκείνους που δείχνουν υπερβολική ευσπλαχνία προς όσους σφάλλουν πρέπει
να τους παραδεχόμαστε, αλλά οι κακοί πρέπει να τιμωρούνται για το καλό και
τη δικαιοσύνη και όχι σύμφωνα με το πάθος μας, της οργής” (Φιλοκαλία
Α’)
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής μας λέει: “Όταν σε προσβάλλει κανένας ή σ’

εξευτελίσει σε κάτι, τότε φυλάξου από τους λογισμούς της οργής, μήπως με τη
λύπη σε χωρίσουν από την αγάπη και σε μεταφέρουν στη χώρα του μίσους….
Δεν θέλει ο Χριστός να έχεις εναντίον κανενός γενικά ανθρώπου μίσος ή λύπη
ή οργή ή μνησικακία, για οποιοδήποτε πρόσκαιρο πράγμα. Και αυτό το
φωνάζουν στον καθένα τα τέσσερα Ευαγγέλια. (Φιλοκαλία Β’)
Επίσης για να μας δείξει ότι η οργή είναι συνέπεια της υψηλοφροσύνης,
την οποία οργή επιτρέπει ο Θεός για να μας προφυλάξει από τη δική Του
οργή του Θεού, μας λέει χαρακτηριστικά: “Στο νου που υψηλοφρονεί, δίκαια
επέρχεται οργή, δηλαδή εγκατάλειψη, όπως ειπώθηκε· παραχώρηση δηλαδή
να ενοχλείται από τους δαίμονες κατά τη θεωρία, για να συναισθανθεί την
φυσική ασθένειά του και να γνωρίσει καλά τη θεία δύναμη και χάρη που τον
σκεπάζει και κατορθώνει κάθε αγαθό, και τέλος να ταπεινωθεί και να
απομακρύνει εντελώς το αλλόκοτο και παρά φύση υπερήφανο φρόνημα, ώστε
να μην επέλθει σ’ αυτόν η άλλη οργή, η αφαίρεση δηλαδή των χαρισμάτων
που του δόθηκαν, αφού θα έχει ταπεινωθεί και θα έχει έρθει σε συναίσθηση
Εκείνου που χορηγεί τα καλά.” (Φιλοκαλία Β’)
Και συνεχίζει λέγοντας: “Εκείνος που με το πρώτο είδος της οργής, δηλαδή της
εγκαταλείψεως, δε σωφρονίστηκε, ώστε να έρθει σε ταπείνωση, θεωρώντας
την δάσκαλο της θεογνωσίας, αυτός δέχεται το δεύτερο είδος της οργής, η
οποία του αφαιρεί την ενέργεια των χαρισμάτων και τον αφήνει έρημο
από τη δύναμη που τον φρουρούσε πρωτύτερα. Γιατί λέει ο Θεός για τον
αχάριστο Ισραήλ: «Θα αφαιρέσω το περίφραγμά του και θα παραδοθεί στη
διαρπαγή, θα χαλάσω τον τοίχο του και θα καταπατηθεί· θα εγκαταλείψω το
αμπέλι μου και δε θα κλαδευτεί ούτε θα σκαφτεί· θα μείνει χέρσο και θα
γεμίσει αγκάθια και θα δώσω διαταγή στα σύννεφα να μη βρέξουν πάνω του»
(Ησ. 5, 5-6).”
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με την Οργή
 Η βλασφημία  Η ύβρις  Ο φόνος

- 173 -

Το πάθος της Ακηδίας

 Ακηδία (αρετή η Προσευχή)
Λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας ότι όταν ο διάβολος θέλει να νικήσει έναν
Χριστιανό χρησιμοποιεί 3 ΓΙΓΑΝΤΕΣ:
 Την άγνοια (δηλαδή να μην γνωρίζουμε)
 Τη λήθη (να γνωρίζουμε, να μαθαίνουμε αλλά να ξεχνάμε)
 Την αμέλεια (να γνωρίζουμε, να μην ξεχνάμε, αλλά να είμαστε αμελείς)
Επίσης σύμφωνα με μια σοφή ρήση: “για να θριαμβεύσει το κακό στη γη δεν
χρειάζεται να γίνει τίποτε άλλο, παρά το να μην κάνουν τίποτε οι καλοί.”
Ακηδία είναι η πνευματική τεμπελιά και απροθυμία που κάνει τον άνθρωπο
αμελή για κάθε πνευματικό έργο, είναι η ψυχική και σωματική αδράνεια και
δυσκινησία για την ενασχόληση του με την Ορθόδοξη πίστη και τη σωτηρία
του.
Η ετυμολογία της λέξης είναι από το στερητικό α+κῆδος (φροντίδα). Από τη
λέξη κήδος προέρχεται και η γνωστή λέξη κηδεμόνας, εκείνος που φροντίζει
και επιβλέπει έναν ανήλικο. Ακηδία λοιπόν είναι η έλλειψη φροντίδας για
κάθε τι πνευματικό, η αθυμία, η ανορεξία, η αδιαφορία, η αμέλεια.
Χωρίς να χρειαστεί να αναλύσουμε περισσότερα, μπορεί κάποιος να

καταλάβει εύκολα, έχοντας διαβάσει και τις τακτικές του διαβόλου, στη
σχετική ενότητα της εργασίας αυτής, ότι η ακηδία είναι το αγαπημένο και
γλυκό πάθος που θέλει ο διάβολος να σπείρει και να καλλιεργήσει σε κάθε
άνθρωπο. Έρχεται λοιπόν στο αυτί και του λέει:
 «Γιατί τώρα να ασχοληθείς με την Εκκλησία; Κάτσε ξεκουράσου, τόσο
δούλεψες όλη την εβδομάδα…!!!» ή
 «τόσο δούλεψες σήμερα, ξάπλωσε στον καναπέ, χαλάρωσε, πάρε και
κανέναν υπνάκο, σου αξίζει μετά από τόση δουλειά… πού να βρεις τώρα χρόνο
για προσευχή και μελέτη της Καινής Διαθήκης…!!!»
 «Εξάλλου ο Θεός που σε αγαπάει βλέπει από πάνω και ξέρει ότι είσαι
κουρασμένος και ξέρει ότι για το ψωμί σου δούλεψες, κάτσε κοιμήσου
λοιπόν…!!! κλπ… κλπ»
ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΗΣ ΑΚΗΔΙΑΣ
Αυτά και τόσα πολλά ψιθυρίζουν καθημερινά οι δαίμονες στο μυαλό μας και
μας έχουν κάνει παιχνιδάκι τους. Την ευθύνη όμως την έχουμε μόνο εμείς.
Δε μας φταίει κανένας διάβολος – αυτός τη δουλειά του κάνει και εμείς θα
πρέπει να κάνουμε τη δική μας. Η αμέλεια της σωτηρίας μας θα μας στοιχίσει
αιώνια, ενώ η απόλαυση και η ξεκούραση η σημερινή κάποτε τελειώνει.
Ο Προφητάναξ Δαυίδ στους ψαλμούς λέει: “Ἐνύσταξεν ἡ ψυχή μου ἀπὸ

ἀκηδίας, βεβαίωσόν με ἐν τοῖς λόγοις σου.” (Ψαλμός 118, στ.28) δηλαδή:
“χαλάρωσε ο ψυχικός μου τόνος λόγω αθυμίας, ενίσχυσέ με δια των λόγων σου
στην ατονία αυτή”.
O Άγιος Ιωάννης της Κλίμακας, αναφερόμενος στην ακηδία και

συγκεκριμένα όταν αυτή προσβάλει τους μοναχούς μας λέει: “Ο δαίμων της
ακηδίας στον μοναχό, τον οποίο έχει καταλάβει, δημιουργεί τις τρείς πρώτες
ώρες -πρώτη, τρίτη και έκτη- μία κατάσταση φρίκης, πονοκέφαλο και πυρετό
και ανακάτωμα του στομάχου. Μόλις φθάσει η ενάτη ώρα παρατηρείται
κάποια μικρή βελτίωση. Μόλις στρωθεί η τράπεζα, αναπηδά ο μοναχός από το
στρώμα του. Μόλις έλθει η επομένη ώρα της προσευχής, αισθάνεται πάλι
βεβαρημένο το σώμα του. Μόλις σταθεί να προσευχηθεί, η ακηδία τον βυθίζει
πάλι στον ύπνο και με άκαιρα χασμουρητά του αρπάζει από το στόμα τον
στίχο της προσευχής” (Κλίμαξ, Λόγος 13ος Περί Ακηδίας).
Ο Άγιος Διάδοχος Φωτικής συνδέοντας την ακηδία με την πολυλογία μας

λέει: “…η πολυλογία διασκορπίζει υπερβολικά το νου, και όχι μόνο τον κάνει
αδρανή στην πνευματική εργασία, αλλά και τον παραδίνει στο δαίμονα της
ακηδίας· αυτός πάλι, αφού τον εξασθενήσει υπέρμετρα, τον παραδίνει στους
δαίμονες της λύπης και της οργής. Πρέπει λοιπόν πάντοτε να απασχολούμε το
νου στην τήρηση των αγίων εντολών και στη βαθιά μνήμη του ένδοξου
Κυρίου. Γιατί λέει η Γραφή: «Όποιος εφαρμόζει εντολή, δε θα γνωρίσει πονηρό
λόγο» (Εκκλ. 8, 5), δηλαδή δεν θα ξεστρατίσει σε πονηρούς λογισμούς ή
λόγους.” (Φιλοκαλία Α’)
Ο Όσιος Θαλάσσιος ο Λίβυος επίσης μας λέει: “Όταν ο νους χρονίζει (μένει
πολύ καιρό δηλαδή) στην ηδονή ή στη λύπη, πέφτει πολύ γρήγορα στο πάθος
της ακηδίας” (Φιλοκαλία Β’)
Ακηδία έχουν όσοι Χριστιανοί είναι χλιαροί στην πίστη, ασχολούμενοι μόνο
με τις κοσμικές μέριμνες και περιστασιακά θυμούνται το Θεό – συνήθως
- 175 -
για να καλύψουν τις ενοχές τους, μια ή δύο φορές το χρόνο - χωρίς να
γνωρίζουν όμως ότι το αμάρτημα αυτό είναι θανάσιμο, ακριβώς διότι
εμπίπτει στην πρώτη εντολή του Θεού που είναι το να Τον αγαπάμε με όλη
την ψυχή μας και όλη την καρδιά μας. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό, όταν
όλη η καρδιά μας και η δύναμη μας καθημερινά είναι οπουδήποτε αλλού
εκτός από το Χριστό;
Πολλές φορές αισθανόμαστε ότι αν καταπιέσουμε τον απρόθυμο εαυτό μας
για να αγωνιστεί πνευματικά δεν είναι σωστό, διότι εάν γίνεται κάτω από
πίεση δεν έχει αξία. Αυτό όμως είναι λάθος, διότι για να ξεριζωθεί το
οποιοδήποτε πάθος μέσα μας πάντα χρειάζεται κόπο και πόνο, όπως κόπο
χρειάζεται το να ξεριζώσεις ένα δένδρο και όσο πιο μεγάλο είναι τόσο
μεγαλύτερος ο κόπος.
Έτσι και η ακηδία και η ραθυμία (το αντίθετο της προθυμίας) δεν είναι
εύκολο να αποβληθεί, αλλά θα πιέσουμε τον εαυτό μας στην αρχή και
σταδιακά, όταν η καρδιά θα αρχίσει να θερμαίνεται, τότε ο κόπος θα
μετριάζεται με την ευχαρίστηση που θα νοιώθουμε κοντά στο Θεό, έως ότου
πλέον δε θα είναι πια ο κόπος αυτός καθόλου οδυνηρός.
Εξάλλου ο Χριστός μας είπε: "...ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται, καὶ
βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν" (Κατά Ματθαίον Κεφ.11, στ.12) δηλαδή: "η
Βασιλεία των Ουρανών αποκτάται με αγώνα και όσοι αγωνίζονται εναντίον
της αμαρτίας, που υπάρχει μέσα τους και μέσα στον κόσμο, την αρπάζουν και
την κρατούν σφικτά".
Πότε έχουμε ακηδία
Μερικές από τις πολλές μορφές ακηδίας είναι οι εξής:

 όταν χρησιμοποιούμε όλο το χρόνο μας στις μέριμνες της
επιβίωσης, αγνοώντας το ότι εάν με πίστη εναποθέσουμε τα
προβλήματά μας στο Θεό Πατέρα μας, αφού κάνουμε κι εμείς αυτό
που μπορούμε να κάνουμε χωρίς άγχος, τότε και Εκείνος θα
φροντίσει για τις καθημερινές μας πραγματικές ανάγκες, δίνοντας
μας πάντα ευκαιρίες για να τις καλύψουμε.
 όταν αδιαφορούμε για το ότι παραβαίνουμε τις Εντολές του Θεού,
(όπως οι 10 Εντολές) χωρίς να αποφασίζουμε να κοπιάσουμε
προκειμένου να τις τηρήσουμε.
 όταν δεν ενδιαφερόμαστε να γνωρίσουμε την Αλήθεια και το Φως
του Χριστού, αν και βαπτισμένοι Χριστιανοί.
- 176 -
 όταν βαριόμαστε να ξυπνήσουμε για να συμμετέχουμε στον

Εκκλησιασμό, αλλά αντιθέτως πολύ πρόθυμα θα σηκωθούμε νωρίς
για μια κυριακάτικη εκδρομή.
 όταν δεν προσευχόμαστε τουλάχιστον πρωί βράδυ και κατά την ώρα
του φαγητού, ή αμελούμε γενικά την Προσευχή μας, ή
προσευχόμαστε με ατονία, ή νυστάζουμε και την αποφεύγουμε, ή δεν
προσέχουμε το νόημα των λέξεων της προσευχής.
 όταν δεν βρίσκουμε ποτέ το χρόνο μέσα στην ημέρα, ή μέσα στην
εβδομάδα για να μελετήσουμε το Λόγο του Θεού, είτε ανοίγοντας
την Αγία Γραφή και άλλα πατερικά βιβλία, ή συμμετέχοντας σε
ενοριακά κηρύγματα, ή μέσω άλλων χριστιανικών μέσων
ενημέρωσης, ραδιόφωνο, διαδίκτυο κλπ.
 όταν αδιαφορούμε να κάνουμε Ελεημοσύνη, είτε με χρηματικά
ποσά, εφόσον μπορούμε οικονομικά, είτε προσφέροντας με την
παρουσία μας, την βοήθεια και τη συμπαράστασή μας σε ανθρώπους
που την έχουν ανάγκη. Για παράδειγμα, υπάρχουν ομάδες εθελοντών
σε νοσοκομεία που βοηθούν ανθρώπους αρρώστους, όπως π.χ.
καρκινοπαθείς, πολλές φορές και με την πνευματική καθοδήγηση
ιερέων, αλλά δεν παίρνουμε την απόφαση να βοηθήσουμε κι εμείς.
 όταν αναβάλουμε συνεχώς το να προσέλθουμε στο Ιερό Μυστήριο
της Μετάνοιας και Εξομολόγησης και της Θείας Κοινωνίας.
 όταν κάποιος κληρικός δεν τελεί τις Ακολουθίες, ή άλλες Ιεροπραξίες
της Εκκλησίας μας στην ενορία του, ενώ δεν υπάρχει κάποιος
σοβαρός λόγος.
 όταν δεν εκτελούμε τον οποιοδήποτε τακτικό ή έκτακτο κανόνα που
μας έχει ορίσει ο Πνευματικός μας. Το ίδιο συμβαίνει και στο μοναχό
που δεν εκτελεί τον καθημερινό του κανόνα.
Αμαρτήματα σχετιζόμενα με την Ακηδία
 Η απιστία
 Η ασέβεια
 Η λήθη
 Η απόγνωση
- 177 -

Άλλα Αμαρτήματα
 Η απιστία
Χριστιανική πίστη δε σημαίνει, όπως λένε πολλοί Χριστιανοί ότι είναι απλά
το να πιστεύεις στο Θεό. Χριστιανική πίστη σημαίνει ότι πιστεύεις στον
Ιησού Χριστό και στην Αιώνια ζωή που έχει ετοιμάσει ο Θεός για εμάς τα
παιδιά του.
“ὁ πιστεύων εἰς τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ ἔχει τὴν μαρτυρίαν ἐν αὐτῷ· ὁ μὴ
πιστεύων τῷ Θεῷ ψεύστην πεποίηκεν αὐτόν, ὅτι οὐ πεπίστευκεν εἰς
τὴν μαρτυρίαν ἣν μεμαρτύρηκεν ὁ Θεὸς περὶ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ.”
δηλαδή: “εκείνος που πιστεύει αδίστακτα στον Υιό του Θεού, έχει αυτή τη
μαρτυρία μέσα του, επικυρωμένη και από την προσωπική του πείρα ως πιστού
Χριστιανού. Εκείνος όμως που δεν πιστεύει στον Θεό, είναι σαν να έχει κάνει
Αυτόν ψεύτη και ανάξιο εμπιστοσύνης, διότι δεν έχει πιστέψει στην μαρτυρία,
την οποία έχει δώσει ο Θεός περί του Υιού Του. “καὶ αὕτη ἐστὶν ἡ μαρτυρία,
ὅτι ζωὴν αἰώνιον ἔδωκεν ἡμῖν ὁ Θεός, καὶ αὕτη ἡ ζωὴ ἐν τῷ υἱῷ αὐτοῦ
ἐστιν.” δηλαδή: “και αυτή είναι η μεγάλη μαρτυρία του Θεού, ότι αυτός έδωσε
σε εμάς τους πιστούς ζωή αιώνια. Και αυτή η αιώνια και μακαρία ζωή υπάρχει
στον Υιό Του και μεταδίδεται δια του Υιού Του σε όσους πιστεύουν σε Αυτόν.
“ὁ ἔχων τὸν υἱὸν ἔχει τὴν ζωήν· ὁ μὴ ἔχων τὸν υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὴν ζωὴν
οὐκ ἔχει.” δηλαδή: “διότι πράγματι εκείνος που έχει στη καρδιά του τον Υιό
και είναι ενωμένος με Αυτόν δια της πίστεως, έχει τη μαρτυρία και την Αιώνια
ζωή. Εκείνος όμως που δεν έχει μέσα του τον Υιό του Θεού, δεν έχει την Αιώνια
ζωή. “Ταῦτα ἔγραψα ὑμῖν τοῖς πιστεύουσιν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ υἱοῦ τοῦ
Θεοῦ, ἵνα εἰδῆτε ὅτι ζωὴν αἰώνιον ἔχετε, καὶ ἵνα πιστεύητε εἰς τὸ ὄνομα
τοῦ υἱοῦ τοῦ Θεοῦ.” δηλαδή: ”έγραψα αυτά σε σας, που πιστεύετε με όλη σας
την καρδιά στο όνομα του Υιού του Θεού, για να γνωρίσετε καλά, ότι έχετε
Αιώνια ζωή και για να πιστέψετε ακόμη περισσότερο και σταθερότερα στο
όνομα του Υιού του Θεού.”
(A’ Επιστολή Ιωάννου κεφ.5, στ.10-12)
Όταν o Χριστιανός, αν και βαπτισμένος, παραμελεί να θερμάνει την καρδιά

του κοντά στην Εκκλησία και στα Ιερά Μυστήρια και δεν έχει λατρευτική
ζωή στην καθημερινότητά του, είναι φυσικό να οδηγείται ολοένα και
περισσότερο σε απιστία, διότι πίστη σημαίνει εμπιστοσύνη στο Θεό.
Πώς λοιπόν γίνεται ο άνθρωπος που εμπιστεύεται μόνο τον εαυτό του για τη
λύση των προβλημάτων του, αδιαφορώντας και ξεχνώντας το Θεό, πώς
γίνεται αυτός ο άνθρωπος να έχει πραγματική πίστη;
ΑΛΛΑ ΑΜΑΡΤΗΜΑΤΑ
Το να λέει απλά «εγώ πιστεύω στο Θεό», αυτό σύμφωνα με τους Πατέρες της
Εκκλησίας μας πρέπει να αλληλοσυνδέεται με την εμπιστοσύνη στην
αγάπη, στην αγαθοσύνη στη φιλανθρωπία και στην ευσπλαχνία του Θεού.
Επομένως η ζωή του πρέπει να βασίζεται στο Χριστό, τον οποίο πρέπει να
επιζητεί καθημερινά, ως το μόνο ζωοδότη των πάντων, διαφορετικά δεν
υπάρχει εμπιστοσύνη σε Αυτόν, άρα δεν υπάρχει πίστη.
Το να θέλουμε να ζούμε ανέμελα, μέσα στην αμαρτία, μικρή ή μεγάλη, στην
εργασία μας ή στο σπίτι μας, όπως μας βολεύει ο καθένας και παράλληλα να
νομίζουμε ότι Εκκλησία του Χριστού είναι μόνο ό,τι περιέχεται εντός των
τειχών ενός Ιερού Ναού, τότε ζούμε την απόλυτη ψευδαίσθηση ότι είμαστε
σωστοί Χριστιανοί και στην ουσία είμαστε άπιστοι.
Η πίστη φαίνεται από τα έργα μας, διότι όπως είπε ο Χριστός: “…ἀπὸ τῶν
καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς…” (Κατά Ματθαίον κεφ.7, στ.16-18)
δηλαδή: “aπό τους καρπούς τους, δηλαδή από τα έργα τους, θα τους
γνωρίσετε καλά” και συνεχίζει λέγοντας: “οὕτω πᾶν δένδρον ἀγαθὸν
καρποὺς καλοὺς ποιεῖ, τὸ δὲ σαπρὸν δένδρον καρποὺς πονηροὺς ποιεῖ.
οὐ δύναται δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς πονηροὺς ποιεῖν, οὐδὲ δένδρον
σαπρὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖν” δηλαδή: “έτσι και κάθε δένδρο αγαθό και
ήμερο κάνει καλούς καρπούς, ενώ το σάπιο δένδρο κάνει καρπούς επιβλαβείς.
Δεν είναι δε δυνατόν ποτέ δένδρο ήμερο να βγάλει επιβλαβείς καρπούς ούτε
σάπιο δένδρο να βγάλει καλούς. (Ο αγαθός δηλαδή άνθρωπος θα παρουσιάζει
πάντοτε ενάρετες πράξεις, ο δε πονηρός και υποκριτής, εφ' όσον μένει στην
πονηρία του, θα κάνει έργα κακά).
Τα έργα μας λοιπόν δηλώνουν το τι είμαστε. Και εάν τα έργα μας δε
συνάδουν με τη διδασκαλία του Χριστού, αυτό σημαίνει οτι δεν
ασπαζόμαστε τη διδασκαλία αυτή, άρα δεν πιστεύουμε. Διότι εάν πιστεύουμε
στο Χριστό, τότε εκτελούμε το θέλημά Του με εμπιστοσύνη σε Αυτόν. Η μη
εκτέλεση του θελήματος Του σημαίνει τελικά έλλειψη αγάπης στο Θεό
Πατέρα μας και τελικά έλλειψη πίστης, δηλαδή απιστία.
Όμως πίστη σημαίνει ότι εμπιστευόμαστε τις δυνάμεις του Θεού Πατέρα μας
και πιστεύουμε ότι για Αυτόν όλα είναι δυνατά. Μάλιστα για τη δύναμη της
πίστης ο Χριστός μας είπε: “ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε
τῷ ὄρει τούτῳ μετάβηθι ἐντεῦθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται, καὶ οὐδὲν
ἀδυνατήσει ὑμῖν.” (Κατά ματθαίον κεφ.17, στ.20) δηλαδή: “εάν έχετε πίστη
σαν το μικρό σπόρο του σιναπιού, θα πείτε στο βουνό τούτο· πήγαινε από
εδώ εκεί και θα πάει και τίποτε δεν θα είναι για σας αδύνατο.”
- 179 -
Αντιλαμβανόμενοι λοιπόν το μέτρο και το κριτήριο που μας έδειξε ο Χριστός

για το τι σημαίνει πίστη, ας αναλογιστεί ο καθένας μας το βαθμό της πίστης
την οποία έχει και κατά συνέπεια την απιστία στην οποία βρίσκεται, την
επόμενη φορά που θα σκεφθούμε το κατά πόσο πραγματικά πιστεύουμε
στον αληθινό και ζώντα Χριστό.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας μιλάει για την πίστη λέγοντας: “Όπως
ακριβώς το να πιστεύει κανείς απλώς και ως έτυχε είναι γνώρισμα
επιπολαιότητας, έτσι και το να εξετάζει κανείς και να ερευνά πέραν του
μέτρου είναι γνώρισμα χονδροειδούς διάνοιας. “Mακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ
πιστεύσαντες” (Κατά Ιωάννην κεφ.20, στ.29), διότι αυτό είναι το γνώρισμα
της πίστεως, το να αποδέχεται κανείς εκείνα που δεν βλέπονται, διότι η πίστη
κάνει πραγματικά εκείνα που ελπίζουμε και βέβαια εκείνα που δεν βλέπουμε”.
(ΕΠΕ 14, Ομιλία ΠΖ)
“Ἔστι δὲ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ
βλεπομένων.” (Προς Εβραίους κεφ.11, στ.1) δηλαδή: “Είναι δε πίστη, η
αδίστακτη και ακλόνητη πεποίθηση στην πραγματική και βέβαιη ύπαρξη
αγαθών, τα οποία ελπίζουμε· απόδειξη και βεβαιότητα περί πραγμάτων, που
δεν βλέπονται με τα μάτια του σώματος και τα οποία εν τούτοις χάρη σε
αυτήν είναι σαν να τα βλέπουμε με τα μάτια μας και να τα πιάνουμε με τα
χέρια μας”
Ο Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος μας λέει για την απιστία: “Η ψυχή που είναι
ευάλωτη από την ακηδία, είναι φανερό ότι κατέχεται και από την απιστία·
γι’ αυτό αναβάλλει από μέρα σε μέρα και δε δέχεται το λόγο του Θεού. Πολλές
φορές μάλιστα δίνει φτερά στον εαυτό της με όνειρα, και δεν εννοεί τον
πόλεμο που συμβαίνει μέσα της, γιατί την έχει κυριέψει η οίηση, η οποία οίηση
είναι αναπηρία της ψυχής, που δεν την αφήνει καθόλου να δει την αδυναμία
της.” (Φιληδονία Γ’) (Σημείωση: οίηση σημαίνει η μεγάλη ιδέα που έχει κάποιος
για τον εαυτό του, η έπαρση, η αλαζονεία).
Τέλος ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αναφέρει: “Ο φιλήδονος αγαπά τα

χρήματα για να ζει με απολαύσεις. Ο κενόδοξος για να δοξαστεί με αυτά, και ο
άπιστος για να τα κρύψει και να τα φυλάξει, επειδή φοβάται πείνα,
γηρατειά, ασθένεια ή ξενιτεμό, και ελπίζει πιο πολύ στα χρήματα, παρά
στο Θεό, το Δημιουργό όλης της κτίσεως που προνοεί και για τα πιο μικρά
όντα.” (Φιλοκαλία Β’).
- 180 -
 Η απόγνωση
Είναι φυσικό και επόμενο, όταν λόγω της απροθυμίας μας δεν αγωνιζόμαστε
πνευματικά, να μην μπορούμε να αντιληφθούμε τον πραγματικό σκοπό της
ζωής μας, που είναι η ζωή κοντά στο Χριστό.
Βρισκόμενοι λοιπόν μέσα στον κόσμο και στην κοσμική ζωή χωρίς Χριστό, θα
παλεύουμε να επιβιώσουμε χωρίς κανένα σκοπό τελικά, εδικά στις δύσκολες
σημερινές συνθήκες με τα αδιέξοδα που έχουν δημιουργηθεί. Ο
άνθρωπος που δεν έχει το Χριστό μέσα του, αισθάνεται σα χαμένος, διότι
όσο και αν κάποιες στιγμές είναι ευχάριστες, η απόγνωση δε θα αργήσει να
έρθει και είναι εύκολο να τον κυριεύσει.
Ο Όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός λέει: “Αν όμως θελήσει κανείς, βάζει πάλι
αρχή με τη μετάνοια. «Έπεσες;» λέει κάποιος Άγιος· «Σήκω. Έπεσες πάλι;
Και πάλι σήκω, χωρίς να απελπίζεσαι για τη σωτηρία σου ό,τι και να γίνει.
Ούτε να παραδίνεις τον εαυτό σου θεληματικά στον εχθρό· αρκεί η υπομονή
σου αυτή και η αυτομεμψία για να σωθείς». «Είμαστε, λέει ο Απόστολος, και
εμείς κάποτε ανόητοι και βαδίζαμε κατά τις επιθυμίες μας κλπ.» (Τίτ. 3,3). Και
συ λοιπόν μην απελπιστείς καθόλου, αγνοώντας τη βοήθεια του Θεού, γιατί
μπορεί να κάνει όσα θέλει. Αλλά έλπισε σ’ Αυτόν και θα κάνει ένα από τα εξής:
 ή με πειρασμούς και άλλους τρόπους, που γνωρίζει Εκείνος, θα προξενήσει
τη διόρθωσή σου,
 ή θα δεχτεί την υπομονή και την ταπείνωσή σου αντί για άλλη πνευματική
εργασία,
 ή μέσω της ελπίδας θα βρει φιλάνθρωπα κάποιον άλλο τρόπο για να
σώσει την ψυχή σου που δεν έχει παρρησία.
Μονάχα μην αφήσεις το Γιατρό, γιατί τότε θα υποστείς κακώς το διπλό
θάνατο, επειδή δεν γνωρίζεις τον κρυφό σκοπό του Θεού.”
Η απόγνωση αυτή είναι το τελευταίο στάδιο της επιτυχίας του διαβόλου στη
ζωή μας, διότι όταν πλέον κυριευθεί ο άνθρωπος από αυτήν και απελπιστεί
στη ζωή του, τότε εύκολα πλέον ο διάβολος μπορεί να τον ωθήσει και στην
αυτοκτονία, καταστρέφοντάς τον ολοκληρωτικά, διότι φεύγει από τον
κόσμο αυτό διαπράττοντας ένα από τα σοβαρότερα και θανάσιμα
αμαρτήματα, τον φόνο επί του εαυτού του.
- 181 -
 Η ασέβεια
Όταν κάποιος διακόπτει τις σχέσεις του με το Χριστό καθημερινά, αυτό

δηλώνει αμέσως ότι περιφρονεί την παντοδυναμία του Θεού και την
ενέργεια Του σε κάθε τι πάνω στη γη. Δηλώνει ακριβώς ότι δεν αναγνωρίζει
το Μεγαλείο του Θεού, επομένως ισοδυναμεί με ασέβεια στο Πρόσωπό Του.
Η ασέβεια αυτή έναντι του Θεού φέρει ως επόμενο βήμα την ασέβεια και
έναντι των συνανθρώπων του, διότι πώς είναι δυνατόν όταν κάποιος δε
σέβεται το Απόλυτο και το Άπειρο του Θεού, να σεβαστεί το πεπερασμένο
και αδύναμο του συνανθρώπου του; Η ασέβεια βέβαια μπορεί να εκφραστεί
με πολλούς τρόπους.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέει: “Η αναισθησία για τη στέρηση των
αρετών είναι κατήφορος προς την ασέβεια. Γιατί εκείνος που συνήθισε για τις
ηδονές της σάρκας να παρακούει το Θεό, θα φτάσει και να τον αρνηθεί όταν
δοθεί αφορμή, και θα προτιμήσει τη ζωή της σάρκας αντί το Θεό, τις ηδονές
της οποίας θεωρεί καλύτερες από τα θελήματα του Θεού.” (Φιλοκαλία Β’)
 Η ασπλαχνία
Η ασπλαχνία είναι φυσικά θανάσιμο αμάρτημα, διότι είναι ακριβώς

αντίθετη με τη φιλευσπλαχνία του Θεού Πατέρα μας. Η ασπλαχνία
παραβαίνει τη δεύτερη (όμοια της πρώτης) εντολή του Θεού: “δευτέρα δὲ
ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.” (Κατά Ματθαίον
κεφ.22, στ.36) δηλαδή: δεύτερη εντολή όμοια με αυτήν (την πρώτη): να
αγαπάς τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου.”
Ο φιλάργυρος για παράδειγμα άνθρωπος εύκολα μισεί και φθονεί και δεν
συμπονάει τους συνανθρώπους τους, ούτε και φυσικά προβαίνει σε
ελεημοσύνη. Να προσέξουμε όμως εδώ και την ψεύτικη ευσπλαχνία, διότι
υπάρχουν και περιπτώσεις πλούσιων και φιλάργυρων ανθρώπων που
προβαίνουν σε ελεημοσύνες μόνο για λόγους επίδειξης και διαφήμισης.
Όπως όμως μας δίδαξε ο Χριστός η ελεημοσύνη πρέπει να γίνεται εν κρυπτώ:
“Προσέχετε τὴν ἐλεημοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν
ἀνθρώπων πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς·εἰ δὲ μήγε, μισθὸν οὐκ ἔχετε παρὰ
τῷ πατρὶ ὑμῶν τῷ ἐν τοῖς οὐρανοῖς" (Κατά Ματθαίον κεφ.6, στ.1)
Να μην ξεχνάμε επίσης ότι η ευσπλαχνία είναι κριτήριο για τη σωτηρία
μας, δηλαδή δεν έχει αξία να είμαστε ασκητικοί, εγκρατείς, παρθένοι,
νηστευτές κλπ όταν είμαστε άσπλαχνοι, δηλαδή όταν δεν έχουμε αγάπη
και ευσπλαχνία, αλλά είμαστε σκληροί, δεν συμπονούμε, δεν
συγκινούμαστε και δεν νοιώθουμε τον πλησίον μας.
- 182 -
 Η βλασφημία
Η βλασφημία είναι συνδεδεμένη με την οργή και είναι σοβαρότατο

αμάρτημα. Ο φιλεύσπλαχνος Θεός μπορεί να συγχωρήσει πολλά από τα
αμαρτήματά μας όταν προσέλθουμε με μετάνοια σε Αυτόν. Όταν όμως
βλασφημείται το Άγιο Πνεύμα, τότε: “…πᾶσα ἁμαρτία καὶ βλασφημία
ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις, ἡ δὲ τοῦ Πνεύματος βλασφημία οὐκ
ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις” (Κατά Ματθαίον Κεφ. 12, στ.31) δηλαδή:
“…κάθε αμαρτία και βλασφημία θα συγχωρηθεί στους ανθρώπους, εφ' όσον θα
μετανοήσουν· η δε βλασφημία εναντίον του Αγίου Πνεύματος, αυτή η
βλασφημία δεν θα συγχωρηθεί ποτέ στους ανθρώπους αυτούς.”
 Ο δόλος
Δόλος (εξού και δόλωμα) έχει κάποιος ο οποίος προσπαθεί να εξαπατήσει

κάποιον ή κάποιους άλλους με διάφορα μέσα και τεχνάσματα. Είναι το
χαρακτηριστικό γνώρισμα των δαιμόνων, παρασύροντας τον άνθρωπο
στην αμαρτία και στην απώλεια. Επειδή ακριβώς οι δαίμονες δεν μπορούν να
ωθήσουν τον άνθρωπο ευθέως στο κακό, διότι θα αντιδράσει εξαρχής, γι
αυτό προσπαθούν να τον πλανέψουν με χίλιους δύο τρόπους πριν τον
οδηγήσουν τελικά στην παγίδα. Χαρακτηριστική της δολιότητας αυτής των
δαιμόνων είναι η φράση στην προσευχή, στο Απόδειπνο: “…σβέσον τὰ
πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ, τὰ καθ' ἡμῶν δολίως κινούμενα…”.
Για να τονιστεί η σημασία του δόλου και σε ποιά μέγιστα ολέθρια

αποτελέσματα μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο, γίνεται παρακάτω μια
αναφορά στο μεγαλύτερο δόλιο παγκόσμιο σχέδιο, με τα πιο ολέθρια
αποτελέσματα, το οποίο θα οδηγήσει τους ανθρώπους στην απόλυτη
παράδοση της ελευθερίας τους στο διάβολο, μέσω του χαράγματος,
σύμφωνα με την Αποκάλυψη του Αγίου Ιωάννη, ο οποίος μας είπε:
“καὶ ἵνα μή τις δύνηται ἀγοράσαι ἢ πωλῆσαι εἰ μὴ ὁ ἔχων τὸ χάραγμα,
τὸ ὄνομα τοῦ θηρίου ἢ τὸν ἀριθμὸν τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ.” (Αποκάλυψη,
Κεφ.13, στ17) δηλαδή: “και για να θλίψει και ταλαιπωρήσει τους Χριστιανούς,
πειθαναγκάζει, κανείς να μη μπορεί να αγοράσει ή να πωλήσει, εκτός
εκείνων που έχουν το χάραγμα και τη σφραγίδα του θηρίου, η οποία σφραγίδα
είναι το όνομα του θηρίου ή ο αριθμός, που συμβολίζουν τα γράμματα του
ονόματός του.”
- 183 -
Εύκολα μπορεί κάποιος να αντιληφθεί ότι η υλοποίηση του δόλιου αυτού

σχεδίου προετοιμάζεται εδώ και αρκετό καιρό. Στην αρχή με διευκολύνσεις
και προνόμια (αυτά είναι τα δόλια μέσα), οι άνθρωποι σε όλες τις χώρες θα
δεχθούν κάποιου είδους ηλεκτρονική ταυτοποίηση, ως λύση αρχικά σε
πολλά προβλήματα τους, κυρίως οικονομικά, αλλά στο τέλος θα καταλήξουν
μέσω του τελικού σφραγίσματος, να δεχθούν την απόλυτη ηλεκτρονική
παρακολούθηση τους και τον περιορισμό της ανθρώπινης ελευθερίας
τους, χωρίς επιστροφή. Η κορύφωση αυτού του δόλιου σχεδίου θα γίνει με
την τελική ανεξίτηλη, σύγχρονης τεχνολογίας ταυτοποίηση - χάραγμα πάνω
στο χέρι ή στο μέτωπο. Ο Θεός όμως επέτρεψε αυτή την Αποκάλυψη
διαμέσου του Ευαγγελιστή Αγίου Ιωάννη, προκειμένου να γνωρίζουν οι
Χριστιανοί το δόλιο σχέδιο του διαβόλου και το τι θα συμβεί, ώστε να μην
πέσουν στην παγίδα αυτή, αλλά με πίστη και ελπίδα να την υπομείνουν.
Μαρτύριο δουλείας θα είναι σε όσους δεχθούν τότε το χάραγμα, μαρτύριο
επίσης και για όσους δεν θα το δεχθούν, με τη διαφορά ότι το δεύτερο είναι
σωτήριο μαρτύριο, ενώ το πρώτο όχι.
Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Άγ. Ιωάννης: “καὶ ὁ καπνὸς τοῦ βασανισμοῦ
αὐτῶν εἰς αἰῶνας αἰώνων ἀναβαίνει, οὐκ ἔχουσιν ἀνάπαυσιν ἡμέρας
καὶ νυκτὸς οἱ προσκυνοῦντες τὸ θηρίον καὶ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ, καὶ εἴ τις
λαμβάνει τὸ χάραγμα τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ.” (Αποκάλυψη, Κεφ.14, στ11)
δηλαδή: “και ο καπνός από την φωτιά και το θειάφι του ακαταπαύστου
βασανισμού τους θα ανεβαίνει εις αιώνας αιώνων και δεν θα έχουν
καθόλου ανάπαυση ημέρα και νύκτα αυτοί που προσκυνούν το θηρίο και
την εικόνα του, και όποιος άλλος παίρνει το χάραγμα της σφραγίδας του
ονόματος του θηρίου.
O Απόστολος Πέτρος μας είπε για το δόλο: “ὁ γὰρ θέλων ζωὴν ἀγαπᾶν
καὶ ἰδεῖν ἡμέρας ἀγαθὰς παυσάτω τὴν γλῶσσαν αὐτοῦ ἀπὸ κακοῦ καὶ
χείλη αὐτοῦ τοῦ μὴ λαλῆσαι δόλον” (A’ Επιστολή Πέτρου) δηλαδή: “να είστε
άγρυπνοι και να ελέγχετε αυτά που λέτε· διότι η Γραφή λέγει· “αυτός που θέλει
να απολαμβάνει ζωή ειρηνική και άνετη και να δει ημέρες καλές, ας παύσει τη
γλώσσα του από τα κακά λόγια και τα χείλη του να μη λαλήσουν ποτέ
δολιότητα, ψέμα και απάτη.”
O Άγιος Μάρκος ο Ασκητής μας λέει επίσης: “Εκείνος που δολοπλοκεί και
κάνει κακό στα κρυφά είναι φίδι, κατά τη Γραφή, που κάθεται στο δρόμο και
δαγκώνει το άλογο στη φτέρνα (Γεν. 49, 17).” Και συνεχίζει λέγοντας: “Όπως
δεν είναι δυνατό να βόσκουν μαζί πρόβατα και λύκοι, έτσι είναι αδύνατο να
τύχει έλεος εκείνος που δολιεύεται τον πλησίον του.”
- 184 -
 Η έχθρα
Είναι η διακοπή κάθε σχέσεων και φιλίας μεταξύ των ανθρώπων, όταν έχει
προηγηθεί η σχετική λογομαχία, η κακολογία, η συκοφαντία κλπ, ακόμη και
η πρόκληση υλικής ή και σωματικής βλάβης μεταξύ τους.
Ο Χριστός όμως μας τόνισε: “Εγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς
ὑμῶν, εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν
ὑμᾶς καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ διωκόντων
ὑμᾶς" (Κατά Ματθαίον Κεφ.5, στ.44) δηλαδή: "Εγώ όμως σας λέω, αγαπάτε
τους εχθρούς σας, ευλογείτε αυτούς που σας καταριόνται, ευεργετείτε
αυτούς που σας μισούν, και προσεύχεσθε για εκείνους που σας υβρίζουν και
σας συκοφαντούν και σας καταδιώκουν άδικα"
 Η κατάκριση και η καταλαλιά
Η κατάκριση είναι ένα πολύ συνηθισμένο αμάρτημα, το οποίο από μόνο

του μπορεί να μας οδηγήσει σε πλήθος άλλων αμαρτημάτων. Ας ακούσουμε
τι είπε ο ίδιος ο Χριστός για την κατάκριση: (Κατά Ματθαίον Κεφ.5, στ.3-12)
"Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε" δηλαδή: "Μη κατακρίνετε και μη καταδικάζετε
τον πλησίον σας, για να μη κατακριθείτε και σεις από το Θεό"
"ἐν ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε
μετρηθήσεται ὑμῖν" δηλαδή: "διότι με τη σκληρή και αυστηρή κρίση, που
κατακρίνετε, θα κατακριθείτε και με το ίδιο μέτρο, που κρίνετε τις πράξεις του
πλησίον, θα μετρηθεί από το Θεό και θα κριθεί και η δική σας ζωή και
συμπεριφορά"
"τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ ἐν
τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκὸν οὐ κατανοεῖς;" δηλαδή: "γιατί βλέπεις το μικρό
αχυράκι, που υπάρχει στο μάτι του αδελφού σου, και δεν αισθάνεσαι το δοκάρι
που είναι στο δικό σου μάτι; (γιατί επικρίνεις το ελαφρύ σφάλμα του αδελφού
σου και δεν συναισθάνεσαι το βαρύτατο δικό σου παράπτωμα;)"
"ἢ πῶς ἐρεῖς τῷ ἀδελφῷ σου, ἄφες ἐκβάλω τὸ κάρφος ἀπὸ τοῦ
ὀφθαλμοῦ σου, καὶ ἰδοὺ ἡ δοκὸς ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σου;" δηλαδή: "και με τι
δικαίωμα θα πεις στον αδελφό σου, άφησέ με να βγάλω το αχυράκι από το
μάτι σου (να διορθώσω δηλαδή εγώ, σαν καλύτερος τάχα, το δικό σου
σφάλμα), τη στιγμή που υπάρχει στο μάτι σου δοκάρι ολόκληρο (δηλαδή
βαρύνεσαι εσύ από μεγάλα αμαρτήματα);"
"ὑποκριτά, ἔκβαλε πρῶτον τὴν δοκὸν ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ σου, καὶ τότε
διαβλέψεις ἐκβαλεῖν τὸ κάρφος ἐκ τοῦ ὀφθαλμοῦ τοῦ ἀδελφοῦ σου"
- 185 -
δηλαδή: "Υποκριτή, βγάλε πρώτα το δοκάρι από το μάτι σου και τότε θα δεις
καθαρά, ώστε να βγάλεις με προσοχή και αγάπη το αχυράκι από το μάτι του
αδελφού σου".
Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις όπου το να κρίνει κάποιος κάποιον άλλον
για την παραβίαση θείων και ανθρώπινων νόμων είναι καθήκον του, προς
βελτίωση του κρινόμενου και δεν λογίζεται ως κατάκριση, όπως σε
περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν λάβει από το Θεό αυτό το δικαίωμα λόγω
της θέσης τους, όπως οι πνευματικοί πατέρες, οι εξομολόγοι, οι παιδαγωγοί,
οι γονείς κλπ. Φυσικά κάθε αγαθή κριτική πρέπει να γίνεται με την ανάλογη
διάκριση, διότι αντιθέτως επιφέρει το αντίθετο αποτέλεσμα.
Επίσης σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, δεν σχετίζεται με την
κατάκριση ο «δίκαιος και αληθής» χριστιανικός έλεγχος όταν πρόκειται για
θέματα Χριστιανικής πίστης που συνδέονται με αιρετικές απόψεις,
βλασφημίες του Τριαδικού Θεού, σκανδαλισμούς που προξενούν ηθική και
πνευματική βλάβη στο πλήρωμα της Εκκλησίας κλπ. Με την άσκηση τέτοιου
είδους κριτικής, κατάφεραν πολλοί Άγιοι της Εκκλησίας στο παρελθόν να
διαφυλάξουν την Ορθόδοξη πίστη μας από τις αιρέσεις. Κάθε τέτοια κριτική
όμως, όπως τονίστηκε και πριν, πρέπει να γίνεται με την ανάλογη διάκριση,
διότι όπως λέει και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, κανένα καλό δεν
μπορεί να γίνει με κακό τρόπο.
Παρόμοιο προς την κατάκριση είναι και το αμάρτημα της καταλαλιάς, όπου
σύμφωνα με το Μέγα Βασίλειο είναι «το να λέγεις κάτι για κάποιο
συνάνθρωπο που απουσιάζει, έστω και αν αυτά που λέγεις είναι αλήθεια, με
σκοπό να τον δυσφημίσεις, να τον μειώσεις, να συντελέσεις στο να βγάλουν
αυτοί που σε ακούν την καλή ιδέα που έχουν γι αυτόν εναντίον του οποίου
καταλαλείς»
Ο Απόστολος Ιάκωβος μας λέει: “Μὴ καταλαλεῖτε ἀλλήλων, ἀδελφοί. ὁ
καταλαλῶν ἀδελφοῦ καὶ κρίνων τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ καταλαλεῖ νόμου
καὶ κρίνει νόμον· εἰ δὲ νόμον κρίνεις, οὐκ εἶ ποιητὴς νόμου, ἀλλὰ
κριτής.” (Ιακώβου κεφ.4, στ.11) δηλαδή: “Αδελφοί, μη κατηγορείτε και μη
κατακρίνετε ο ένας τον άλλον. Διότι εκείνος που κατηγορεί και κατακρίνει και
καταδικάζει τον αδελφό του, κατηγορεί και καταδικάζει τον θείον Νόμο, το
Νόμο της αγάπης και της καλοσύνης. Εάν δε με την συμπεριφορά σου αυτή
καταδικάζεις τον νόμο της αγάπης, που απαγορεύει την κατάκριση, τότε δεν
είσαι πλέον τηρητής του νόμου, αλλά θρασύς κριτής και επικριτής του νόμου.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας σε κάθε περίπτωση πάντως μας

συμβουλεύουν λέγοντάς μας: «κλείσε το στόμα σου με την προσευχή».
- 186 -
 Η κενοδοξία
Κενόδοξος είναι εκείνος που θέλει να επαινείται και να δοξάζεται από τους
άλλους, αν και δεν το αξίζει. Είναι επίσης όποιος κάνει αγαθά και ωφέλιμα
έργα (π.χ. ελεημοσύνες, ανέγερση εκκλησιών, κοινωνικών ιδρυμάτων κλπ) με
σκοπό να διαφημισθεί και να δοξασθεί, να ακούσει αυτό το “μπράβο”, είτε
μέσω του λόγου, είτε μέσω άλλων ενεργειών όπως τοποθέτηση
αναμνηστικών κατασκευών με το όνομά του δίπλα στις δωρεές που
προσέφερε κλπ.
Ο Απόστολος Παύλος μας λέει: “μὴ γινώμεθα κενόδοξοι, ἀλλήλους

προκαλούμενοι, ἀλλήλοις φθονοῦντες” (Προς Γαλάτας Κεφ.5, στ.26)
δηλαδή: “ας μη γινόμαστε κενόδοξοι, προκαλούντες και ερεθίζοντες ο ένας
τον άλλον σε αντιθέσεις και φιλονικίες και φθονούντες ο ένας τον άλλον”
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μιλώντας για τον κενόδοξο άνθρωπο

αναφέρει: “Η αιτία όλων των κακών είναι η κενοδοξία και το να θέλει να
τοποθετεί το όνομά του στους αγρούς, στα λουτρά, στα σπίτια. Ποιό είναι το
κέρδος σου, άνθρωπε, όταν ύστερα από λίγο, αφού σε καταλάβει πυρετός,
μόλις θα εξαφανισθεί η ψυχή, σε εγκαταλείπει έρημο και γυμνό, στερημένο την
αρετή, περικυκλωμένο όμως από τις αδικίες, τις αρπαγές, τις πλεονεξίες, τους
στεναγμούς, τον οδυρμό, τα δάκρυα των ορφανών, τις επιβουλές, τους δόλους;
Πώς θα μπορέσεις μεταφέροντας πάνω σου αυτά τα μεγάλα φορτία των
αμαρτημάτων, να περάσεις εκείνη τη στενή πύλη, που δεν μπορεί να δεχθεί
τον όγκο τόσου μεγάλου μεγέθους;… ας περιφρονήσουμε την κενοδοξία. Γι
αυτό λέγεται κενή, επειδή είναι εντελώς άδεια από περιεχόμενο και τίποτε
δεν έχει σίγουρο, ούτε μόνιμο, αλλά είναι απάτη των οφθαλμών και
εξαφανίζεται πριν ακόμη εμφανισθεί. Ή δεν βλέπουμε εκείνον, που σήμερα
τιμητικά συνοδεύεται από τους ραβδούχους και περιβάλλεται από
σωματοφύλακες, να βρίσκεται πολλές φορές στη φυλακή αργότερα και να
συναναστρέφεται με τους κακούργους;”
Ο Όσιος Νικήτας ο Στηθάτος μας λέει: “Η εγκατάλειψη των αγωνιστών από

το Θεό συνήθως γίνεται εξαιτίας κενοδοξίας ή κατακρίσεως του πλησίον ή
επάρσεως για τις αρετές τους. Όποιο απ’ αυτά τα τρία πλησιάσει και
κυριαρχήσει στις ψυχές των αγωνιζομένων, προξενεί την εγκατάλειψη του
Θεού. Και δε θα διαφύγουν τη δίκαιη καταδίκη για τις πτώσεις αυτές, μέχρις
ότου διώξουν την αιτία της εγκαταλείψεως και καταφύγουν στο ύψος της
ταπεινοφροσύνης.” (Φιλοκαλία Δ’)
- 187 -
Προς καταπολέμηση της κενοδοξίας και της υπερηφάνειας γενικότερα, οι

Πατέρες της Εκκλησίας μας διδάσκουν ότι είναι ψυχωφελές να κατηγορούμε
τον εαυτό μας διαρκώς για τις αμαρτίες μας, διότι με τον τρόπο αυτό
εξασκούμαστε στην αρετή της ταπείνωσης. Αυτό φυσικά δε σημαίνει ότι θα
φθάσουμε στο άλλο άκρο της απελπισίας, εφόσον υπάρχει η μετάνοια, μέσω
της οποίας μας χαρίζει ο Θεός την άφεση των αμαρτιών μας.
 Η κλοπή
Γνωρίζοντας βέβαια ότι η κλοπή αναφέρεται σε μία από τις 10 Εντολές στην
Παλαιά Διαθήκη, το “οὐ κλέψεις” (Έξοδος 20, 14) εντούτοις παραβλέπεται
από τον φιλάργυρο, όταν μπροστά του βρίσκει το δόλωμα της κλεψιάς,
ιδιαίτερα όταν αυτή γίνεται αφανώς, όπως σε επαγγελματικές
δραστηριότητες, αλλά και εμφανώς σε ληστείες κλπ.
Η κλοπή είναι σοβαρότατο αμάρτημα και κάνει τον άνθρωπο ακάθαρτο,

όπως μας είπε ο Κύριός μας: “…ἐκ γὰρ τῆς καρδίας ἐξέρχονται
διαλογισμοὶ πονηροί, φόνοι, μοιχεῖαι, πορνεῖαι, κλοπαί,
ψευδομαρτυρίαι, βλασφημίαι. ταῦτά ἐστι τὰ κοινοῦντα τὸν ἄνθρωπον·
τὸ δὲ ἀνίπτοις χερσὶ φαγεῖν οὐ κοινοῖ τὸν ἄνθρωπον.” (Κατά Ματθαίον
κεφ.15, στ.19-20) δηλαδή: “…διότι από την καρδιά βγαίνουν αμαρτωλές
σκέψεις και επιθυμίες, φόνοι, μοιχείες, πορνείες, κλοπές, ψευδομαρτυρίες,
βλασφημίες. Αυτά είναι που κάνουν ακάθαρτο ενώπιον του Θεού τον
άνθρωπο· το δε να φάει κανείς με άπλυτα χέρια, δεν μολύνει τον άνθρωπο”.
Κλοπή όμως είναι μεταξύ άλλων, όταν κάποιος:
o οικειοποιείται με κάθε μέσο ακίνητες περιουσίες, χωράφια, σπίτια κλπ,
αλλά και καρπούς δένδρων, ζώα κλπ.
o εξαπατάει τους πελάτες του με επεμβάσεις στις ζυγαριές των
προϊόντων, ή με εμπορεύματα χαμηλής ή κακής ποιότητας, τα οποία
προβάλει ως υψηλής και δυσανάλογα με την τιμή πώλησης τους, ή με
ακατάλληλες, ή και επικίνδυνες πρώτες ύλες κλπ.
o δεν αμείβει τους υπαλλήλους και συνεργάτες της επιχείρησής του
αναλόγως της εργασίας τους, αλλά τους πληρώνει λιγότερο από την αξία
της εργασίας τους, ή τους εξαναγκάζει να δουλέψουν περισσότερο χωρίς
την ανάλογη αμοιβή.
o υπερ-κερδίζει με ποσοστό κέρδους υπερβολικό έως υπέρογκο, το οποίο
ξεφεύγει και από τα πλαίσια που έχουν καθοριστεί από τους νόμους.
- 188 -
o εκμεταλλεύεται την άγνοια και αμάθεια των πελατών του, πωλώντας

τους ακριβότερα από ότι θα έπρεπε ή τους παρέχει υποβαθμισμένα
προϊόντα και υπηρεσίες.
o δεν δίνει καλό λογαριασμό στους συνέταιρους της επιχείρησής του, αλλά
προσπαθεί να τους εκμεταλλευτεί οικονομικά.
o δωροδοκείται (παράνομη προμήθεια) κατά τη σύναψη κάποιας
επαγγελματικής συμφωνίας αγοραπωλησίας κλπ, με σκοπό να ευνοηθεί
οικονομικά κάποιος συμβαλλόμενος εις βάρος των υπολοίπων.
o αγοράζει αγαθά, ενώ γνωρίζει ότι είναι προϊόν κλοπής.
o μεταβάλει τα χωροταξικά σύνορα, προς αύξηση της ακίνητης περιούσιας
του (χωράφια κλπ) εις βάρος των γειτόνων του.
o οικειοποιείται οτιδήποτε βρήκε το οποίο κάποιος άλλος έχασε, αντί να
φροντίσει να παραδοθεί με κάποιο τρόπο σε αυτόν που το έχασε.
o αδικεί τους συνανθρώπους του, για χάριν του χρηματισμού,
λαμβάνοντας άδικες αποφάσεις, ή κάνοντας άδικες κρίσεις.
 Η λήθη
Η λήθη, όπως είπαμε και προηγουμένως, είναι ένας από τους 3 μεγάλους
γίγαντες που χρησιμοποιεί ο διάβολος. Συνδέεται με την ακηδία, διότι ο
άνθρωπος που δεν ασχολείται πνευματικά και δεν επαναλαμβάνει τα όσα
σταδιακά βιώνει μέσα στην Εκκλησία, είναι φυσικό να ξεχνάει.
Η μελέτη της Αγίας Γραφής ξανά και ξανά για παράδειγμα είναι αγώνας μιας
ζωής που δεν τελειώνει ποτέ, διότι ο Λόγος του Θεού είναι αιώνιος. Με το
ίδιο σκεπτικό της επανάληψης, επαναλαμβάνονται κάθε έτος στην
Εκκλησία μας όλες οι εορτές, αναγιγνώσκονται ξανά τα Ευαγγέλια κλπ,
ακριβώς για να μην επέλθει ποτέ η λήθη, αλλά και γιατί κάθε φορά θα
λαμβάνουμε και κάτι περισσότερο πνευματικό, όσο θα μας επιτρέπει ο Θεός,
αναλόγως και της δικής μας προαίρεσης και όπως Αυτός ξέρει.
Επομένως η αποχή μας από την πνευματική ζωή λόγω ακηδίας, μας οδηγεί
αναπόφευκτα και στη λήθη, οπότε γινόμαστε περισσότερο ευάλωτοι στον
πονηρό διάβολο.
Ο Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος μας λέει: “Η λήθη έχει την ιδιότητα να

σβήνει τη φύλαξη του νου όπως το νερό σβήνει τη φωτιά. Η αδιάκοπη ευχή
του Ιησού και η αδιάσπαστη νήψη εξαφανίζει τελείως τη λήθη από την καρδιά.
Γιατί η ευχή έχει ανάγκη της νήψης όπως το λυχνάρι για να φωτίσει έχει
ανάγκη από φυτίλι.” (Φιλοκαλία Α’)
- 189 -
Και ο Άγιος Νείλος ο Ασκητής μας λέει: “Προσευχήσου πρώτα να γίνεις

καθαρός από τα πάθη. Προσευχήσου δεύτερο να απαλλαγείς από την άγνοια
και τη λήθη. Προσευχήσου τρίτο να γλιτώσεις από κάθε πειρασμό και
εγκατάλειψη”
Υπάρχει βέβαια και η καλή λήθη, όταν ξεχνάμε τα επίγεια και σκεφτόμαστε
τα επουράνια, διότι όπως λέει ο Όσιος Θαλάσσιος ο Λίβυος: “Σημάδι ότι ο
νους μένει στα ελπιζόμενα αγαθά είναι να φτάσει σε τέλεια λήθη των εδώ και
να εκτείνεται στη γνώση των μελλόντων.” (Φιλοκαλία Β’)
 Το μίσος
Είναι ο συνδυασμός των συναισθημάτων της έχθρας, τη οργής και του

φθόνου, τα οποία ωθούν τον άνθρωπο στο να επιθυμεί το κακό του
ανθρώπου που μισεί.
Καταρχήν ο Χριστός μίλησε για το μίσος του κόσμου που θα υποστούν οι

μαθητές και Απόστολοί Του, λέγοντάς τους: “Εἰ ὁ κόσμος ὑμᾶς μισεῖ,
γινώσκετε ὅτι ἐμὲ πρῶτον ὑμῶν μεμίσηκεν. εἰ ἐκ τοῦ κόσμου ἦτε, ὁ
κόσμος ἂν τὸ ἴδιον ἐφίλει· ὅτι δὲ ἐκ τοῦ κόσμου οὐκ ἐστέ, ἀλλ᾿ ἐγὼ
ἐξελεξάμην ὑμᾶς ἐκ τοῦ κόσμου, διὰ τοῦτο μισεῖ ὑμᾶς ὁ κόσμος.” (Κατά
Ιωάννην, κεφ.15, στ.18-19) δηλαδή: “Εάν ο πονηρός και κακός κόσμος σας
μισεί, μάθετε ότι εμένα πρώτα από σας έχει μισήσει. Εάν εσείς είσαστε από
τον αμαρτωλό κόσμο και είχατε την αμαρτωλή ζωή του κόσμου, τότε ο κόσμος
θα σας αγαπούσε, διότι θα σας θεωρούσε ως δικούς του. Επειδή όμως δεν
είστε από τον κόσμο, αλλά εγώ σας διάλεξα από τον κόσμο, για τούτο ο
πονηρός και αμετανόητος κόσμος σας μισεί.“
Επίσης τόνισε ότι: “ὁ ἐμὲ μισῶν καὶ τὸν πατέρα μου μισεῖ” (Κατά Ιωάννη,
κεφ.15, στ.22) δηλαδή: “διότι εκείνος που μισεί έμενα, μισεί και τον Πατέρα
μου.”
Τι είπε όμως ο Χριστός για όσους τους μισούν οι άνθρωποι; “μακάριοί ἐστε
ὅταν μισήσωσιν ὑμᾶς οἱ ἄνθρωποι, καὶ ὅταν ἀφορίσωσιν ὑμᾶς καὶ
ὀνειδίσωσι καὶ ἐκβάλωσι τὸ ὄνομα ὑμῶν ὡς πονηρὸν ἕνεκα τοῦ υἱοῦ
τοῦ ἀνθρώπου. (Κατά Λουκάν, κεφ.6, στ.22) δηλαδή: “μακάριοι είστε όταν
σας μισήσουν οι άνθρωποι και όταν διακόψουν κάθε σχέση με σας και σας
απομονώσουν και σας υβρίσουν και διαβάλουν το όνομά σας ως πονηρό και
κακό, κάνουν δε όλα αυτά, διότι είστε πιστοί μαθητές του Υιού του ανθρώπου”
- 190 -
Μας λέει επίσης: “ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τοὺς

καταρωμένους ὑμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς καὶ
προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ διωκόντων ὑμᾶς.”
(Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.44) δηλαδή: “Εγώ όμως σας λέγω, αγαπάτε τους
εχθρούς σας, ευλογείτε αυτούς, οι οποίοι σας καταριόνται, ευεργετείτε αυτούς,
οι οποίοι σας μισούν, και προσεύχεστε για εκείνους, οι οποίοι σας υβρίζουν και
σας συκοφαντούν και σας καταδιώκουν άδικα.”
Μας μίλησε όμως ο Χριστός και για ένα άλλο μίσος: “Οὐδεὶς οἰκέτης
δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν· ἢ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει καὶ τὸν ἕτερον
ἀγαπήσει, ἢ ἑνὸς ἀνθέξεται καὶ τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει. οὐ δύνασθε
Θεῷ δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ.” (Κατά Λουκάν κεφ.15, στ.13) δηλαδή:
“Κανένας υπηρέτης δεν μπορεί να υπηρετεί συγχρόνως δύο κυρίους. Διότι ή θα
μισήσει τον ένα και θα αγαπήσει τον άλλον, η θα προσκολληθεί στον ένα και
θα καταφρονήσει τον άλλον. Δεν είναι δυνατόν να είστε συγχρόνως δούλοι του
Θεού και του μαμωνά.”
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι το μόνο μίσος που πραγματικά δύναται να έχει ο
άνθρωπος είναι ενάντια στα πάθη του, διότι όπως μας λέει και ο Άγιος
Διάδοχος Φωτικής: “Όσοι αγωνίζονται για τη σωτηρία τους, πρέπει να
φροντίζουν τόσο πολύ να μισούν όλες τις παράλογες επιθυμίες, ώστε να
αποκτήσουν τη συνήθεια αυτού του μίσους”. (Φιλοκαλία Α’).
Στην Α΄ Επιστολή του Αποστόλου Ιωάννου διαβάζουμε επίσης: “ὁ δὲ μισῶν

τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ ἐν τῇ σκοτίᾳ ἐστὶ καὶ ἐν τῇ σκοτίᾳ περιπατεῖ, καὶ
οὐκ οἶδε ποῦ ὑπάγει, ὅτι ἡ σκοτία ἐτύφλωσε τοὺς ὀφθαλμοὺς αὐτοῦ.”
(Α’ Ιωάννου, Κεφ.2, στ.11) δηλαδή: “όποιος όμως μισεί τον αδελφό του,
βρίσκεται μέσα στο σκοτάδι, φέρεται δε και ενεργεί κατά τρόπο σκοτεινό και
αμαρτωλό, και δε γνωρίζει που πηγαίνει, αλλά σα τυφλός περιπλανιέται, διότι
το σκοτάδι της αμαρτωλής ζωής έχει τυφλώσει τα μάτια της ψυχής του.
Και συνεχίζοντας ο Απόστολος λέει: “ἐάν τις εἴπῃ ὅτι ἀγαπῶ τὸν Θεόν, καὶ
τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ μισῇ, ψεύστης ἐστίν· ὁ γὰρ μὴ ἀγαπῶν τὸν ἀδελφὸν
ὃν ἐώρακε, τὸν Θεόν ὃν οὐχ ἑώρακε πῶς δύναται ἀγαπᾶν; καὶ ταύτην
τὴν ἐντολὴν ἔχομεν ἀπ᾿ αὐτοῦ, ἵνα ὁ ἀγαπῶν τὸν Θεὸν ἀγαπᾷ καὶ τὸν
ἀδελφὸν αὐτοῦ.” (Α’ Ιωάννου, Κεφ.4, στ.19) δηλαδή: “εάν όμως κανείς πει
ότι αγαπώ το Θεό και συγχρόνως μισεί τον αδελφό του, είναι ψεύτης. Διότι
εκείνος που δεν αγαπά τον αδελφό του, τον οποίον είδε και βλέπει κάθε μέρα,
πώς είναι δυνατόν να αγαπά το Θεό, τον οποίον ποτέ δεν έχει δει; Και αυτή την
εντολή έχουμε πάρει από Αυτόν· εκείνος που αγαπά το Θεό να αγαπά και τον
αδελφό του.”
- 191 -
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέει για το μίσος: “Δεν μπορεί η λογική

ψυχή, όταν έχει μίσος εναντίον κάποιου ανθρώπου, να ειρηνεύει με το Θεό, ο
οποίος έχει δώσει τις εντολές. Γιατί λέει: “Αν δεν συγχωρείτε στους ανθρώπους
τα σφάλματά τους, μήτε ο Πατέρας σας ο ουράνιος θα συγχωρήσει τα δικά σας
σφάλματα” (Ματθ. 6,14-15). Κι αν ο άλλος είναι που δεν θέλει να
ειρηνεύει, εσύ πάντως φύλαξε τον εαυτό σου από το μίσος, και να
προσεύχεσαι γι’ αυτόν ειλικρινά και να μην τον κακολογείς σε
κανέναν.” (Φιλοκαλία Β’)
 Η μνησικακία
Η λέξη μνησικακία είναι σύνθετη (μνήμη + κακό) και σχετίζεται με το μίσος.

Είναι όταν κάποιος θυμάται επίμονα ένα κακό ή περισσότερα που του έχουν
κάνει κάποιοι και σκέπτεται διαρκώς πώς να τους εκδικηθεί.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέει: “Αν εσύ έχεις μνησικακία εναντίον

άλλου, να προσεύχεσαι γι’ αυτόν, και σταματάς την κίνηση του πάθους,
αποχωρίζοντας με την προσευχή τη λύπη από την θύμηση του κακού που σου
έκανε. Όταν αποκτήσεις αγάπη και φιλανθρωπία, θα εξαφανίσεις εντελώς το
πάθος από την ψυχή σου. Αν άλλος μνησικακεί εναντίον σου, γίνε ευεργετικός
και ταπεινός προς αυτόν και να του φέρεσαι με καλούς τρόπους και με αυτά
τον ελευθερώνεις από το πάθος”.
Μας λέει επίσης: “Την ώρα της ειρήνης σου μη θυμάσαι εκείνα που σου είπε ο
αδελφός τον καιρό που σε στενοχώρησε, είτε σε σένα κατά πρόσωπο τα είπε,
είτε σε άλλον και μετά τα άκουσες, για να μην ξαναγυρίσεις στο ολέθριο μίσος
κατά του αδελφού με το να ανέχεσαι τους λογισμούς της μνησικακίας ”
“Καθάρισε το νου σου από την οργή και τη μνησικακία και τους αισχρούς
λογισμούς, και τότε θα μπορέσεις να νιώσεις ότι ο Θεός κατοικεί μέσα σου.
O Όσιος Ηλίας ο Πρεσβύτερος και Έκδικος μας λέει: “Η αλήθεια χωρίς

ταπεινοφροσύνη είναι τυφλή. Γι’ αυτό και μεταχειρίζεται την αντιλογία σαν
χειραγωγό της, για να στηριχθεί πάνω της όταν αγωνίζεται για κάτι.
Δε βρίσκει όμως άλλο από το να οχυρωθεί στην μνησικακία ” (Φιλοκαλία Γ’)
Και ο Όσιος Νείλος ο Ασκητής λέει: “Όσοι σωριάζουν λύπες και μνησικακίες
μέσα τους, μοιάζουν με αυτούς, που βγάζουν νερό από το πηγάδι και το
αδειάζουν σε τρύπιο πιθάρι.” (Φιλοκαλία Α’)
- 192 -
 Η οκνηρία και η ραθυμία
Σε σχέση με τον πνευματικό αγώνα του Χριστιανού, οκνηρία σημαίνει

τεμπελιά και αποφυγή κάθε πνευματικής ενέργειας και εργασίας, η έλλειψη
ζωηρότητας και ενεργητικότητας, ενώ ραθυμία είναι η νωθρότητα, η
απροθυμία προς κάθε τι πνευματικό και η αναβολή του προς ένα πιο
κατάλληλο χρόνο.
Πολλά πράγματα μπορούν να κάνουν τον άνθρωπο οκνηρό και ράθυμο και
να τον οδηγήσουν στην ακηδία τελικά. Για παράδειγμα, το βαρύ στομάχι του
γαστρίμαργου ανθρώπου τον καθιστά δυσκίνητο και απρόθυμο προς κάθε
πνευματική εργασία. Γι αυτό και στον πνευματικό αγώνα η Εκκλησία μας, με
βάση και το παράδειγμα του ίδιου του Χριστού (που νήστεψε 40 ημέρες στην
έρημο) έχει καθιερώσει τη νηστεία, ως προϋπόθεση για να αγωνιστεί
πνευματικά ο άνθρωπος.
Ο Άγιος Αντώνιος ο Μέγας έλεγε: “Αν μεταχειριζόμαστε κάθε φροντίδα και

μέσο για να αποφύγομε το θάνατο του σώματος, πολύ περισσότερο οφείλομε
να φροντίζομε ν’ αποφύγομε το θάνατο της ψυχής. Γιατί σ’ εκείνον που θέλει
να σωθεί, δεν υπάρχει άλλο εμπόδιο εκτός από την αμέλεια και την οκνηρία
της ψυχής.”
Συνδέει δε ο Άγιος το πάθος της κακίας με την αμέλεια και την οκνηρία
λέγοντας: “Τα επουράνια είναι αθάνατα εξαιτίας της αγαθότητάς τους, ενώ τα
επίγεια έγιναν θνητά, γιατί φωλιάζει μέσα τους η κακία που τη διάλεξαν και
που έρχεται στους ανόητους εξαιτίας της οκνηρίας τους και της άγνοιας του
Θεού… …Αυτό που γεννά όλα τα πάθη της κακίας είναι η αμέλεια και η οκνηρία
των ανθρώπων. Ο Θεός δεν φταίει διόλου σ’ αυτό. Από την κακή τους
προαίρεση οι δαίμονες έγιναν πονηροί, όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι.”
(Φιλοκαλία Α’)
Ο Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος συνδέοντας την οκνηρία με την αργία, την

αποφυγή δηλαδή της εργασίας μας λέει: “Τι λοιπόν θα κάνουμε εμείς, που
είμαστε στην εργασία οκνηροί και επιδιώκουμε τη σωματική ανάπαυση;…
…από την αργία γεννιέται η περιέργεια, από την περιέργεια η αταξία και από
την αταξία κάθε κακία. Για την θεραπεία όλων αυτών, συμπληρώνει: «Να
εργάζονται ήσυχα για να κερδίζουν από το ψωμί τους». Και για να τους
επιπλήξει περισσότερο, λέει: «Όποιος δεν θέλει να εργάζεται, ούτε να τρώει».”
(Φιλοκαλία Α’)
- 193 -
 Η πλεονεξία
Ο πλεονέκτης άνθρωπος, όπως είναι για παράδειγμα ο φιλάργυρος, μοιάζει

με τη θάλασσα, η οποία όσο και να της ρίχνουν τα ποτάμια νερό, αυτή ποτέ
δε γεμίζει. Η πλεονεξία γεννάει τη θλίψη του ανικανοποίητου, μιας και όσα
και να έχει αυτός ο άνθρωπος, πάλι θα αισθάνεται δυστυχής, επειδή δεν έχει
περισσότερα.
Ο Χριστός μας είπε: “ὁρᾶτε καὶ φυλάσσεσθε ἀπὸ πάσης πλεονεξίας· ὅτι
οὐκ ἐν τῷ περισσεύειν τινὶ ἡ ζωὴ αὐτοῦ ἐστιν ἐκ τῶν ὑπαρχόντων
αὐτοῦ.” (Κατά Λουκάν κεφ.12, στ.15) δηλαδή: “προσέχετε και προφυλάσσεσθε
από κάθε πλεονεξία, διότι η ζωή του ανθρώπου δεν εξαρτάται και δεν
διατηρείται από τα πολλά πλούτη και τα υπάρχοντα αυτού”.
Και όπως αναφέρθηκε επίσης και πρωτύτερα (Προς Εφεσίους, Κεφ.5, στ.5),
ο πλεονέκτης δεν μπορεί να κληρονομήσει τη Βασιλεία του Θεού.
Η πλεονεξία κάνει τον άνθρωπο δούλο αυτού του πάθους και ποτέ δεν
μπορεί να αισθανθεί ελεύθερος, εν συγκρίσει με τον ολιγαρκή, ο οποίος
αρκείται στα λίγα, σε αυτά που εύκολα μπορεί να αποκτήσει, οπότε και
χαίρεται όταν τα έχει, χωρίς να επιδιώκει περισσότερα.
Πλεονέκτες να είμαστε στην πίστη και στην αγάπη, αλλά και σε όλες τις
αρετές, διότι όπως λέει και ο Απόστολος Παύλος: “Εὐχαριστεῖν ὀφείλομεν
τῷ Θεῷ πάντοτε περὶ ὑμῶν, ἀδελφοί, καθὼς ἄξιόν ἐστιν, ὅτι
ὑπεραυξάνει ἡ πίστις ὑμῶν καὶ πλεονάζει ἡ ἀγάπη ἑνὸς ἑκάστου
πάντων ὑμῶν εἰς ἀλλήλους” (Προς Θεσσαλονικείς Β’ κεφ.1, στ.3) δηλαδή:
“Οφείλομε να ευχαριστούμε το Θεό πάντοτε για σας, αδελφοί, όπως είναι
πρέπον και δίκαιο, διότι αυξάνει πλούσια με το παραπάνω η πίστη σας και
πλεονάζει η αγάπη του καθενός από σας προς όλους τους άλλους.”
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής στην ερμηνεία του στην προσευχή «Πάτερ

ημών» αναφέρει: “ας ζητήσομε χωρίς μέριμνα με την προσευχή τον
καθημερινό άρτο και ας αποδείξουμε ότι, φιλοσοφώντας κατά Χριστόν,
κάνουμε το βίο μας μελέτη θανάτου και προφθάνουμε τη φύση με τη γνώμη
μας, αποχωρίζοντας την ψυχή από τη μέριμνα των σωματικών πριν ακόμη
έρθει ο θάνατος. Έτσι η ψυχή δε θα προσηλωθεί στα φθαρτά, μεταφέροντας
προς την ύλη τη χρήση της κατά φύση επιθυμίας και δε θα μάθει την
πλεονεξία, η οποία στερεί από τον πλούτο των θείων αγαθών. Ας αποφύγομε
- 194 -
λοιπόν με όλη μας τη δύναμη την αγάπη της ύλης και ας πλύνουμε τη σχέση με
αυτή σαν σκόνη από τα νοερά μάτια· και ας αρκεσθούμε μόνο σ’ εκείνα που
συντηρούν την παρούσα ζωή και όχι σ’ εκείνα που την ευχαριστούν. Και γι’
αυτά ας παρακαλέσομε το Θεό όπως διδαχτήκαμε, για να μπορέσομε να
φυλάξουμε αδούλωτη την ψυχή μας, ώστε να μην αιχμαλωτιστεί από κανένα
από όσα είναι αγαπητά για χάρη του σώματος, και να δείξουμε ότι τρώμε για
να ζούμε και όχι ότι ζούμε για να τρώμε.” (Φιλοκαλία Β’)
 Η ύβρις
Η ύβρις, η βρισιά δηλαδή είναι αντίθετη με το θεϊκό νόμο, διότι αντιβαίνει

την αγάπη προς τον πλησίον μας. Η χρήση αισχρών και υποτιμητικών λέξεων
για το συνάνθρωπό μας είναι θανάσιμο αμάρτημα, διότι όπως μας είπε ο
Απόστολος Παύλος: “οὔτε πλεονέκται οὔτε κλέπται οὔτε μέθυσοι, οὐ
λοίδοροι, οὐχ ἅρπαγες βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι” (Προς
Κορινθίους Α’ Κεφ.6, στ.10) δηλαδή: “ούτε πλεονέκτες ούτε κλέφτες ούτε
μέθυσοι ούτε υβριστές, ούτε άρπαγες θα κληρονομήσουν Βασιλεία Θεού.”
Εμείς ακολουθώντας το παράδειγμα του Χριστού δεν θα πρέπει να ενδίδουμε

στις ύβρεις που δεχόμαστε, ανταποδίδοντας με αντίστοιχες ύβρεις, διότι
όπως είπε και ο Απόστολος Πέτρος για το Χριστό: “ὃς
λοιδορούμενος οὐκ ἀντελοιδόρει, πάσχων οὐκ ἠπείλει, παρεδίδου δὲ τῷ
κρίνοντι δικαίως” (A’ Επιστολή Πέτρου κεφ.2, στ.23) δηλαδή: “Αυτός, ενώ
χλευάζονταν και υβρίζονταν από τους βασανιστές Του, δε χλεύαζε και δεν
έβριζε αυτούς. Ενώ έπασχε άδικα, δεν απειλούσε εκδικήσεις, αλλά παρέδιδε
και εμπιστευόταν τον εαυτό Του στο Θεό, που κρίνει πάντοτε με δικαιοσύνη.”
Ο Όσιος Θεόδωρος Εδέσσης μας λέει: ”Σ’ εκείνους που μας κακολογούν και
μας υβρίζουν ή με κάποιο τρόπο μας κακομεταχειρίζονται, έχουμε εντολή να
μην ανταποδίδουμε την κακολογία ή την κακομεταχείριση, αλλά μάλλον να
τους εγκωμιάζουμε και να τους ευλογούμε (Ματθ. 5, 44). Γιατί στο μέτρο που
ειρηνεύουμε με τους ανθρώπους, πολεμούμε τους δαίμονες· ενώ όταν
μνησικακούμε και πολεμούμε τους αδελφούς μας, έχουμε ειρήνη με τους
δαίμονες, με τους οποίους έχουμε διδαχθεί να έχουμε τέλειο μίσος
(Ψαλμ. 138, 22) και ασυμφιλίωτο πόλεμο.” (Φιλοκαλία Β’)
Ο Άγιος Μάρκος ο Ασκητής επίσης μας τονίζει την ευεργεσία που

δεχόμαστε από τους υβριστές μας όταν δε λογαριάσουμε τις ύβρεις τους.
- 195 -
Μας λέει: “Αν ζημιωθείς ή υβριστείς ή εκδιωχτείς από κάποιον, μη

λογαριάσεις το παρόν, αλλά περίμενε το μέλλον και θα βρεις οτι σου
έγινε πρόξενος πολλών καλών, όχι μόνο στον παρόντα, αλλά και στον
μέλλοντα αιώνα.” (Φιλοκαλία Α’)
Ο Άγιος Διάδοχος Φωτικής μιλάει για την αγάπη προς τους υβριστές μας
λέγοντας: “Όρος της αγάπης είναι το να αισθάνεται κανείς ότι μεγαλώνει η
αγάπη του προς εκείνους που τον υβρίζουν.” (Φιλοκαλία Α’)
 Η υποκρισία
Είναι το να εμφανίζεται κάποιος στους άλλους ως δίκαιος, ευσεβής, καλός

άνθρωπος και καλός Χριστιανός αλλά στην πραγματικότητα είναι ασεβής,
φθονερός και ανήθικος. Η υποκρισία μπορεί να εκφραστεί με ποικίλους
τρόπους, όπως με το να παριστάνει κάποιος το φίλο, ενώ ο σκοπός του είναι
η εκμετάλλευση. Η υποκρισία λειτουργεί όπως το προζύμι το οποίο επιδρά
σε όλο το ζυμάρι, δηλαδή είναι ικανή να διαφθείρει όλο τον εσωτερικό
άνθρωπο και να τον γεμίσει με κακία, γι αυτό δεν είναι καθόλου αρεστή στο
Θεό. Ο Χριστός συχνά αναφερόταν στην υποκρισία, ιδιαίτερα των
Φαρισαίων, για τους οποίους είχε πει: “προσέχετε ἑαυτοῖς ἀπὸ τῆς ζύμης
τῶν Φαρισαίων, ἥτις ἐστὶν ὑπόκρισις.” (Κατά Λουκάν κεφ.12, στ.1)
δηλαδή: “προσέχετε τον εαυτό σας από το προζύμι των Φαρισαίων, που είναι η
υποκρισία τους.”
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής μας λέει: “Υποκρισία είναι η προσποίηση

φιλίας· ή το μίσος που καλύπτεται με ψεύτικο σχήμα φιλίας· ή η έχθρα που
εκδηλώνεται με μορφή συμπάθειας· ή ο φθόνος που μιμείται την αγάπη· ή ο
βίος που στολίζεται με πλαστή κι όχι αληθινή αρετή· ή είναι προσποίηση
δικαιοσύνης που διατηρείται μόνο από την ιδέα ότι υπάρχει· ή απάτη που
φαίνεται σαν αλήθεια, την οποία μεταχειρίζονται εκείνοι που μιμούνται την
πανουργία του φιδιού με τους ύπουλους τρόπους τους.” (Φιλοκαλία Β’)
O Άγιος Μάρκος ο Ασκητής επίσης λέει: “Αν κανείς σε επαινεί υποκριτικά,

περίμενε κάποια ώρα και κατηγορία από τον ίδιο.” Και αλλού πάλι λέει:
“Δείγμα αγάπης χωρίς υποκρισία είναι η συγχώρηση των αδικημάτων. Γιατί
και ο Κύριος έτσι αγάπησε τον κόσμο.” (Φιλοκαλία Α’)
- 196 -
 Η φιλαυτία
Είναι η παθολογική αγάπη προς τον εαυτό μας και συνδέεται άμεσα με τον
εγωισμό και την αδιαφορία για τις ανάγκες των άλλων. Για τον φίλαυτο
άνθρωπο δεν υπάρχει αγάπη και σεβασμός προς τον πλησίον του, φυσικά
ούτε και προς το Θεό, παρά μόνο προς τον εαυτό του. Ο φίλαυτος και
εγωιστής ενδιαφέρεται διαρκώς για το δικό του συμφέρον, ανεξάρτητα εάν
αυτό θίγει τα συμφέροντα των άλλων, και αυτό το επιβάλει και το απαιτεί
από αυτούς. Πιστεύει ότι είναι το κέντρο του κόσμου, γι αυτό και απαιτεί να
εργάζονται και να υποτάσσονται οι άλλοι σε αυτόν, χωρίς να αναγνωρίζει
την αξία τους.
Η φιλαυτία μπορεί να είναι είτε εξωτερική και να εκδηλώνεται φανερά,

όπως συμβαίνει συχνά σε άθεους, είτε εσωτερική, η οποία δεν διακρίνεται
εύκολα, διότι καλύπτεται από την τυπική τήρηση των Εντολών του Θεού,
κάτω από μια οφθαλμοφανή μόνο, αλλά ψεύτικη θρησκευτικότητα, μια
καμουφλαρισμένη αγάπη προς τον εαυτό μας.
Ο Απόστολος Παύλος χαρακτηρίζει τη φιλαυτία ως ιδιαίτερο γνώρισμα των

ανθρώπων στους έσχατους καιρούς: “Τοῦτο δὲ γίνωσκε, ὅτι ἐν ἐσχάταις
ἡμέραις ἐνστήσονται καιροὶ χαλεποί· ἔσονται γὰρ οἱ ἄνθρωποι
φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεῦσιν
ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς,
ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι, προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι
μᾶλλον ἢ φιλόθεοι, ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τὴν δὲ δύναμιν αὐτῆς
ἠρνημένοι. καὶ τούτους ἀποτρέπου.” (Προς Τιμόθεον Α’ κεφ.3, στ.1-5)
δηλαδή: “Μάθε δε τούτο· ότι κατά τις τελευταίες ημέρες που θα
επακολουθήσουν, θα παρουσιασθούν στο δρόμο της Εκκλησίας καιροί
δύσκολοι, περιστάσεις επικίνδυνες, διότι οι άνθρωποι θα είναι φίλαυτοι,
φιλάργυροι, αλαζονικοί, υπερήφανοι, φιλοκατήγοροι και υβριστές, απειθείς
στους γονείς, αχάριστοι, χωρίς ιερό και όσιο, γυμνοί και από τη στοιχειώδη
στοργή προς τους οικείους, αδιάλλακτοι και ασυμβίβαστοι, διαβολείς και
συκοφάντες, άγριοι και σκληροί, χωρίς καμία αγάπη προς το αγαθό, προδότες,
παράφοροι και αυθάδεις, φουσκωμένοι και σκοτισμένοι από οίηση, θα
αγαπούν περισσότερο τις ηδονές παρά το Θεό· άνθρωποι που θα έχουν το
εξωτερικό σχήμα και την εμφάνιση της ευσεβείας, θα έχουν όμως αρνηθεί τη
δύναμη της. Φεύγε μακριά από αυτούς.”
- 197 -
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής μας λέει: “Η πολυλογία και η πολυφαγία

είναι αίτια της ακολασίας. Η φιλαργυρία και η κενοδοξία είναι αίτια του μίσους
προς τον πλησίον. Η μητέρα τους η φιλαυτία, είναι αίτια και των δύο… Από
αυτήν γεννιέται μια μεγάλη ομάδα παθών. Γι αυτό χρειάζεται νήψη και
προσοχή… Διαφορετικά, αν αυτή κυριαρχήσει, ζητεί και φροντίζει πώς θα
ικανοποιηθούν οι επιθυμίες της.” (Φιλοκαλία, Β’)
Ο Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος μας μιλάει για αμαρτήματα που

σχετίζονται με τη φιλαυτία λέγοντας: “Παιδιά της φιλαυτίας που κινούνται με
ορμή είναι: ο αυτοέπαινος μέσα στην καρδιά, η αυταρέσκεια, η γαστριμαργία,
η πορνεία, η κενοδοξία, ο φθόνος, και η κορωνίδα όλων, η υπερηφάνεια, η
οποία γνωρίζει όχι μόνο ανθρώπους, αλλά και Αγγέλους να ρίχνει από τον
Ουρανό και να τους ντύνει με σκοτάδι αντί με φως.” (Φιλοκαλία Α’)
Ο Όσιος Θαλάσσιος ο Λίβυος επίσης μας λέει: “Αν θέλεις να απαλλαγείς

ταυτόχρονα από όλες τις κακίες, απαρνήσου την μητέρα των κακών, τη
φιλαυτία.” (Φιλοκαλία Β’)
 Ο φόνος
Είναι ένα από τα σοβαρότερα αμαρτήματα, διότι η αποφυγή του

περιλαμβάνεται σε μία από τις 10 Εντολές του Θεού προς τον άνθρωπο “ού
φονεύσεις” (Έξοδος 20, 15). Υπάρχουν φόνοι εκούσιοι και ακούσιοι.
Εκούσιος φόνος είναι εκείνος που έχει προσχεδιασθεί από το φονιά και
προέρχεται κυρίως από το μίσος του προς τον άλλον άνθρωπο. Εκούσιος
όμως φόνος είναι και η αυτοκτονία, εφόσον οι αυτόχειρες είχαν «σώας τας
φρένας τους», τη λογική τους δηλαδή.
Ακούσιος φόνος είναι αυτός που γίνεται χωρίς προμελέτη και χωρίς τη
θέληση του ανθρώπου, όπως π.χ. το να σκοτώσουμε κάποιον όταν οδηγάμε
το αυτοκίνητό μας, ή όταν ένας γιατρός από κακό χειρισμό των ιατρικών
οργάνων οδηγεί έναν ασθενή στο θάνατο κλπ.
Υπάρχει όμως και ο έμμεσος φόνος, όταν π.χ. ένας πολιτικός άρχοντας
δώσει εντολή να φονευθεί κάποιος, ή όταν κάποιος πληρώνει έναν
επαγγελματία δολοφόνο για να σκοτώσει κάποιον κλπ. Επίσης έμμεσος
φόνος είναι όταν ένας πλούσιος άνθρωπος αφήνει το φτωχό συνάνθρωπό
του να πεθάνει από την πείνα, ενώ μπορούσε να τον βοηθήσει. Στους
έμμεσους φόνους υπάγονται και οι εκτρώσεις, όπου η εγκυμονούσα ή και ο
σύζυγος μαζί, δίνουν την εντολή στον ιατρό να προβεί στο φόνο του
εμβρύου.
- 198 -
Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις πρέπει να προστρέχει κανείς στο Ιερό

Μυστήριο της Εξομολόγησης, για να δεχθεί την κατάλληλη περαιτέρω
καθοδήγηση. Εφόσον όμως υπάρχει μετάνοια, δεν πρέπει να υπάρχει
απελπισία, αλλά να αναλογιζόμαστε το πλήθος των Αγίων της Εκκλησίας, οι
οποίοι, αν και είχαν διαπράξει θανάσιμα αμαρτήματα, ακόμη και όντες
διώκτες των Χριστιανών, η ευσπλαχνία του Θεού τους έσωσε, όπως το ληστή
στο σταυρό, αλλά και τόσους άλλους.
Ας μη ξεχνάμε ότι ο Χριστός μας είπε: “οὐκ ἐλήλυθα καλέσαι δικαίους,
ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν" (Κατά Λουκάν Κεφ.5, στ.32) δηλαδή: "δεν
έχω έλθει να καλέσω δίκαιους, ή εκείνους που θεωρούν τον εαυτό τους δίκαιο,
αλλά αμαρτωλούς σε μετάνοια"
O Χριστιανός έναν μόνο φόνο πρέπει να θέλει να διαπράττει καθημερινά στη
ζωή του και αυτός είναι ο φόνος της αμαρτίας, ο φόνος των αμαρτωλών
παθών που τον κυριεύουν.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέει σχετικά: “Πρέπει να είμαστε όχι μόνο
φονευτές των σωματικών παθών, αλλά και εξολοθρευτές των εμπαθών
λογισμών της ψυχής” (Φιλοκαλία Β’)
 Το ψεύδος
Η σοβαρότητα του αμαρτήματος του ψεύδους είναι γνωστή από την Παλαιά
Διαθήκη στις 10 Εντολές “οὐ ψευδομαρτυρήσεις κατὰ τοῦ πλησίον σου
μαρτυρίαν ψευδῆ” (Έξοδος 20, 16).
Κατά τον Αββά Δωρόθεο υπάρχουν 3 διαφορετικοί τρόποι για να πει κανείς
ψέματα: α)με το νου β)με τα λόγια και γ)με ολόκληρη τη ζωή του (Αββά
Δωρόθεου, Έργα Ασκητικά Θ’ Περί ψεύδους).
Α) Στην πρώτη περίπτωση είναι ο καχύποπτος άνθρωπος. Συγκεκριμένα
λέει ο Άγιος: “είναι αυτός που δέχεται τις υπόνοιες… σε κάθε πράγμα έτσι
υποψιάζεται τον αδελφό του, λέγοντας: «Για μένα το έκανε αυτό, για μένα το
είπε εκείνο, γι αυτό το λόγο έκανε τούτο το πράγμα.» Αυτός είναι που με το νου
του λέει ψέματα… γιατί δεν είναι τίποτε αληθινό, αλλά όλα είναι βασισμένα σε
υποψίες… αυτή η προκατάληψη που δέχεται στην ψυχή του είναι έργο του
πονηρού… δεν υπάρχει τίποτε βαρύτερο από τις υποψίες. Είναι τόσο βλαβερές,
διότι μένουν πολύ καιρό μέσα μας και αρχίζουν να μας πείθουν να νομίζουμε
ότι βλέπουμε καθαρά πράγματα που δεν υπάρχουν, ούτε έχουν γίνει.”
Β) Στη δεύτερη περίπτωση είναι καθαρά αυτός που θέλοντας να
δικαιολογήσει κάποιες καταστάσεις κλπ λέει ψέματα και δικαιολογίες που
δεν υφίστανται. Συγκεκριμένα μας λέει ο Άγιος, γι αυτόν τον άνθρωπο:
- 199 -
“Και λέει δέκα λόγια ψεύτικα, για να μη βάλει μια μετάνοια και να ταπεινωθεί.
Αν όμως κάποιος τον κατηγορήσει για κάτι, προσπαθεί επίμονα με τις
αντιρρήσεις του και τις ψευτοευγένειές του να ανασκευάσει την κατηγορία,
μόνο και μόνο γιατι δεν τη σηκώνει. Παρόμοια συμβαίνει αν τύχει και
λογομαχήσει με τον αδελφό του. Δε σταματάει ποτέ να δικαιολογείται και να
λέει: « Εσύ όμως είπες, εσύ έκανες, εγώ δεν είπα, εκείνος είπε, αυτό, εκείνο».
Κι αυτό το κάνει μόνο και μόνο για να μην ταπεινωθεί. Πάλι αν επιθυμήσει
κάποιο πράγμα, δεν ανέχεται να πει «επιθυμώ αυτό», αλλά γυροφέρνει τα
λόγια του λέγοντας «υποφέρω απ’ αυτό και χρειάζομαι εκείνο» ή «μου είπαν
να κάνω αυτό». Και λέει τόσα ψέματα μέχρι να πραγματοποιήσει την επιθυμία
του. Γιατι κάθε αμαρτία γίνεται ή από τη φιληδονία, ή από τη φιλαργυρία, ή
από φιλοδοξία. Παρόμοια και το ψέμα, γι αυτούς τους τρεις λόγους λέγεται. Ή
για να μην κατηγορηθεί κανείς και ταπεινωθεί, ή για να μην κάνει κάποιο
θέλημα, ή για να κερδίσει κάτι.”
Γ) Στην τρίτη περίπτωση εκείνος που ψεύδεται με την ίδια του τη ζωή είναι
αυτός που ενώ π.χ. είναι πλεονέκτης μιλάει για ελεημοσύνη, ή ενώ κάνει
άσωτη ζωή, προσποιείται οτι έχει εγκράτεια, είναι ο υπερήφανος που μιλάει
με ωραία λόγια για την ταπεινοφροσύνη.
Ο Απόστολος Παύλος μας λέει: “αὐτὸς γὰρ ὁ σατανᾶς μετασχηματίζεται

εἰς ἄγγελον φωτός.” (Προς Κορινθίους Β’ Κεφ.11, στ.14) δηλαδή: “και ο ίδιος
ο διάβολος υποκρίνεται και μεταβάλλεται μερικές φορές κατά την εμφάνιση
και συμπεριφορά σε άγγελο φωτός”.
Το ψέμα λοιπόν προέρχεται από το διάβολο και η αλήθεια από το Θεό.
Βέβαια υπάρχει διαβάθμιση στο ψεύδος, το οποίο μπορεί να ξεκινάει από

θανάσιμο έως συγγνωστό. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου το ψεύδος
καμιά φορά μπορεί να προλάβει ένα μεγαλύτερο κακό, ή να παρηγορήσει
κάποιον άρρωστο, ή να αποτρέψει μια αυτοκτονία από κάποιον που
βρίσκεται σε μεγάλη θλίψη κλπ.
Το συγγνωστό κέρδος (το κάπως συγχωρητό δηλαδή) όμως είναι και
επικίνδυνο, διότι όταν ο άνθρωπος δεν έχει την αρετή της διάκρισης για να
μπορεί να το ξεχωρίσει από το θανάσιμο ψεύδος, τότε υπάρχει μεγάλη
πιθανότητα να αμαρτήσει θανάσιμα.
Ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακας μας λέει: “Κανείς συνετός άνθρωπος ας μη
θεωρεί μικρό το αμάρτημα του ψεύδους, διότι το Πανάγιο Πνεύμα εξέδωσε
εναντίον του την πιο φοβερή απόφαση: «Απολείς πάντας τους λαλούντας το
ψεύδος» (Ψαλμ. ε΄ 7), όπως λέγει ο Δαβίδ προς τον Θεό. Και εάν συμβεί αυτό, τι
- 200 -
πρόκειται να πάθουν εκείνοι πού συρράπτουν επί πλέον το ψεύδος με τους

όρκους;” Σε άλλο σημείο πάλι μας λέει: “Όπως σε όλα τα πάθη, έτσι και στο
ψεύδος παρατηρούμε διαφορά ως προς την πνευματική βλάβη πού προξενεί.
Επί παραδείγματι: Διαφορετική είναι η ενοχή ενός πού ψεύδεται από τον φόβο
της τιμωρίας, και διαφορετική όταν δεν υπάρχει κίνδυνος. Άλλος πάλι είπε
ψεύδος χάριν της τρυφής, άλλος χάριν της φιληδονίας, κάποιος για να κάνει
τους άλλους να γελάσουν και άλλος για να επιβουλευθεί και κακοποιήσει τον
αδελφό του.” (Κλίμαξ, Λόγος 12ος Περί Ψεύδους)
Ο Όσιος Θεόδωρος Εδέσσης συσχετίζοντας το ψεύδος με την πολυλογία

λέει: “Διώχνε μακριά σου το πνεύμα της πολυλογίας. Γιατί σ’ αυτή βρίσκονται
φοβερότατα πάθη, το ψεύδος, η θρασύτητα, οι αστειότητες, η αισχρότητα, η
μωρολογία και γενικώς όπως έχει λεχθεί: «από την πολυλογία δεν θα ξεφύγεις
την αμαρτία» (Παροιμ. 10, 19). Ο σιωπηλός όμως άνθρωπος είναι θρόνος της
επιγνώσεως (Παροιμ. 12, 23). Αλλά και λόγο θα δώσουμε για κάθε λόγο
περιττό και ανωφελή, είπε ο Κύριος (Ματθ. 12, 36). Επομένως η σιωπή είναι
πολύ αναγκαία και ωφέλιμη.” (Φιλοκαλία Β’)
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής τέλος είπε για το ψεύδος: “Εκείνος που

αγαπά το ψεύδος, παραδίνεται σ’ αυτό για να απολεσθεί, ώστε παθαίνοντας ν’
αντιληφθεί τι ήταν εκείνο που θεληματικά περιποιόταν και να μάθει με
προσωπική πείρα ότι χωρίς να το καταλαβαίνει αγκάλιαζε αντί τη ζωή τον
θάνατο.” (Φιλοκαλία Β’)
Συναφή με το ψεύδος είναι και η ψευδομαρτυρία, όταν δηλαδή για

παράδειγμα κάποιος ψευδομαρτυρεί σε μια δικαστική υπόθεση, ή όταν
εκδίδει ψευδείς βεβαιώσεις και πιστοποιητικά, ή οριστεί ως
πραγματογνώμονας σε μια υπόθεση και αποκρύψει την αλήθεια κλπ.
Ψευδομαρτυρεί επίσης κάποιος όταν γνωρίζει την ψευδομαρτυρία κάποιου
άλλου και συναινεί σε αυτήν, π.χ. μεταξύ δικηγόρων και πελατών αυτών.
Η συγγένεια επίσης της ψευδομαρτυρίας με τη φιλαργυρία έγκειται στο
γεγονός ότι πολλές φορές έχει σαν αιτία την παράλογη αγάπη για το χρήμα
και γενικά τα υλικά αγαθά.
- 201 -

(2) Καλλιέργεια Αρετών
Όπως είπαμε και στην προηγούμενη ενότητα ο Χριστιανός διανύει

καθημερινά έναν πόλεμο ενάντια στα Πάθη του, τα αρνητικά εκείνα
γνωρίσματα της ψυχής που οδηγούν τον άνθρωπο στην αμαρτία και στην
απώλεια της σωτηρίας του εν ημέρα κρίσης.
Σκοπός του Χριστιανού στον πόλεμο αυτό είναι η αντικατάσταση αυτών των
Παθών με τις αντίστοιχες Χριστιανικές Αρετές, οι οποίες σώζουν τον
άνθρωπο και τον οδηγούν στη Βασιλεία του Θεού.
Οι Αρετές αυτές βέβαια, πρέπει να γνωρίζουμε, ότι θα είναι αποτέλεσμα της
Χάρης του Θεού στον άνθρωπο, γι αυτό και λέγονται και χαρίσματα. Ο
Χριστιανός δηλαδή θα αγωνίζεται για την εξάλειψη των παθών του και την
καλλιέργεια των αρετών διαρκώς στη ζωή του, αλλά πρέπει να γνωρίζει ότι
το τελικό στεφάνωμα με τις αρετές, το λαμβάνει με τη Χάρη του Θεού ως
δωρεά, ως χάρισμα (εξού και Χάρις).
Γι αυτό και ποτέ δεν πρέπει να κυριευθεί από υπερηφάνεια για το όποιο
χάρισμα του δόθηκε από το Θεό, διότι το αμάρτημα αυτό της υπερηφάνειας
είναι θανάσιμο και ως εκ τούτου απομακρύνει εκ νέου τη Χάρη του Θεού από
τον άνθρωπο και τον επαναφέρει στην προγενέστερη κατάσταση της
αμαρτίας και της εξουσίας του διαβόλου επάνω του.
Και όπως είπε και ο Αββάς Φιλήμων: “Όταν όμως κατορθώσεις αρετή, ας
μην υψωθεί ο λογισμός σου απέναντι του αδελφού σου, ότι εσύ κατόρθωσες
και εκείνος αμέλησε· αυτό είναι αρχή υπερηφάνειας.” (Φιλοκαλία Β’)
Κατάλογος Αρετών όπως αναφέρονται στις θείες Γραφές
Ένας ενδεικτικός κατάλογος 238 αρετών που αναφέρονται στις θείες

Γραφές, μας παραθέτει ο Όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός (Φιλοκαλία τόμος
Γ΄) και όπως ο ίδιος μας λέει, το να γίνει κανείς θέσει Θεός επιτυγχάνεται με
τη Χάρη του Θεού που μας δίνει τη νίκη κατά των παθών.
Στον κατάλογο αυτό, που παρατίθεται παρακάτω, έχει γίνει αλφαβητική
ταξινόμηση των αρετών προς διευκόλυνση του αναγνώστη. Να σημειωθεί
επίσης ότι η κατανόηση των αρετών αυτών από τον ορισμό τους και μόνο,
δεν είναι εύκολη υπόθεση αλλά χρήζει συμβουλών από τον Πνευματικό μας.
Εντούτοις, παραθέτουμε τον κατάλογο αυτό, για να δείξουμε ενδεικτικά το
εύρος του πεδίου του πνευματικού αγώνα του Χριστιανού.
(Α) αίσθηση, αίτηση, αγάπη, αγαθή προαίρεση, αγαθός πόθος θανάτου,
αγαθότητα, αγιασμός, αγιοσύνη, αγρυπνία, αγνότητα της ψυχής, αγώνας,
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΑΡΕΤΩΝ
αδημονία, αιδώς, ακακία, ακατακρισία, ακενοδοξία, ακεραιότητα,

ακτημοσύνη, αλήθεια, αλουσία, αμεριμνία για όλα, ανάγνωση για το Χριστό,
αναζήτηση του Θεού, ανδρεία, ανεξικακία, ανεπαρκές ντύσιμο, ανόρθωση
της ψυχής, ανοχή, αντοχή, αξιέπαινη αλλοίωση, απάθεια, απάρνηση του
διαβόλου, απάρνηση του εαυτού, απάρνηση των βιοτικών, απλότητα,
απλότητα της ψυχής, απουσία αλαζονείας, απουσία εμπαθών κλίσεων,
απουσία περιέργειας, αποφυγή επιδείξεως, αποχή από τα κακά, αρετή,
αρπαγή του νου, άσκηση με μέτρο αλλά και βία, αταραξία, αυτάρκεια,
αφιλαργυρία, αφιλοδοξία, (Β) βουλή, (Γ) γαλήνη, γλυκύτητα, γνήσια
έλλαμψη, γνώση, γονυκλισία, (Δ) δάκρυα της συνέσεως, δέηση, δίψα,
διάκριση, δικαιοσύνη, διόραση, δοξολογία, δραστηριότητα ψυχής και
σώματος, (Ε) εγκράτεια, εγρήγορση, εδραίωση, ειρήνη, έκσταση προς το Θεό,
ελεημοσύνη, έλλειψη σφαλμάτων, ελπίδα, εμπειρία, ενάρετη έξη, ενοίκηση
Θεού, εντροπή, εξαγόρευση, εξομολόγηση, έπαινος από το Θεό, έπαινος του
πλησίον, επίγνωση, επιμονή στην αρετή, επίπονα δάκρυα, επιδεξιότητα,
επιείκεια, επιμέλεια, επιστήμη, επιστροφή στο Θεό, επίτευξη του σκοπού,
επιτηδειότητα, εργασία των καλών, έρευνα των θείων Γραφών, εσωτερική
φιλοσοφία, ευγνωμοσύνη, ευθυμία, ευθύτητα, ευλάβεια, ευπείθεια, ευσέβεια,
ευσπλαχνία, ευταξία, ευταξία των ηθών, ευφυΐα, ευχαριστία, (Ζ) ζήλος,
(Η) ημερότητα, ηπιότητα, ηρεμία, ησυχία, (Θ) θάρρος, θεία βασιλεία, θεία
μέριμνα, θείος έρωτας, θείος πόθος, θεολογία, θέρμη, θεωρία, θλίψη,
θρηνητική κραυγή, θρήνος, (Ι) ικεσία, ισχύς, (Κ) καθαρή προσευχή,
καθαρότητα καρδιάς, καθαρότητα της συνειδήσεως, καθαρότητα του νου,
καθαρότητα του σώματος, καθαρότητα ψυχής, καιόμενη καρδιά, καλοεργία,
καλολογία, καρτερία, κατά Θεόν στοργή, κατά Θεόν συναναστροφή, κατά
Θεόν σχολή, καταφρόνηση του θανάτου, κατάνυξη, καταδεκτικότητα, κλάμα,
κοσμιότητα, κόπος, κόψιμο των θελημάτων, (Λ) λιώσιμο του σώματος από
την άσκηση, λογισμός που δεν αιχμαλωτίζεται, (Μ) μακροθυμία, μεγαλοσύνη,
μεγαλοψυχία, μελέτη, μετάνοια, μεταμέλεια, μίσος της ζωής, μνήμη, μνήμη
θανάτου, μόνωση, μόχθος, μωρία για το Χριστό, (Ν) νηπιότητα εν Χριστώ,
νήψη, νηστεία, νουθεσία και παρακίνηση, (Ξ) ξηροφαγία, (Ο) οδηγία,
οδυρμός, οδύνη, οικονομία, οικτιρμός, ολιγάρκεια, ομολογία, ομόνοια,
οξύνοια, ορθή διδασκαλία, ορθή μεταχείριση των πραγμάτων, οσιότητα,
(Π) πένθος, πίστη, παίδευση, παράκληση, παρθενία, πείνα, περισυλλογή,
περιφρόνηση των χρημάτων, πνευματική διάθεση, πνευματική φλόγα,
πνευματική χαρά, πόνος ψυχής, πραότητα, προαίρεση, προθυμία, προκοπή,
προσευχή, προσιτότητα, προσοχή, προτίμηση του πλησίον, προόραση,
πρόθεση, πόθος,
- 203 -
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΑΡΕΤΩΝ
(Σ) σεμνότητα, σιωπή, σκληραγωγία, σοφία, σταθερότητα, στεναγμός,

στερέωση την αρετή, στήριξη στο Θεό, συγχώρηση των σφαλμάτων των
άλλων, συμβουλή, συμπάθεια, συνομιλία με το Θεό, σύνταξη με το Χριστό,
συντριβή, σωφροσύνη, σύνεση, (Τ) τα κατά φύση έργα, τα υπέρ φύση έργα,
ταπείνωση, τέλεια υγεία της ψυχής, τελειότητα εν Χριστώ, τήρηση των
εντολών, τόλμη, (Υ) υιοθεσία, υμνωδία, υπακοή, ύπνος καταγής, υπομονή,
υποταγή, (Φ) φιλαδελφία, φιλακολουθία, φιλανθρωπία, φιλοθεΐα, φρόνηση,
φροντίδα της ψυχής, φρούρηση της ψυχής, φτώχεια, φωτισμός, φόβος, φυγή
του κόσμου, φύλαξη του νου, (Χ) χάρη, χρηστοήθεια, χρηστότητα,
(Ψ) ψαλμωδία, ψυχικό δάκρυ. Όλες μαζί είναι 238.
Παρακάτω θα αναφερθούμε ενδεικτικά στις Αρετές για τις οποίες πρέπει να

αγωνίζεται να αποκτήσει ο Χριστιανός με τη Χάρη του Θεού, οι οποίες
αντισταθμίζουν τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα, όπως αυτά αναφέρθηκαν
πρωτύτερα, και αυτές είναι οι εξής:
1. Η αρετή της Ταπεινοφροσύνης (αντί του πάθους της Υπερηφάνειας)
2. Η αρετή της Ελεημοσύνης (αντί του πάθους της Φιλαργυρίας)
3. Η αρετή της Σωφροσύνης (αντί του πάθους της Πορνείας)
4. Η αρετή της Αγάπης (αντί του πάθους του Φθόνου)
5. Η αρετή της Μακροθυμίας (αντί του πάθους της Οργής)
6. Η αρετή της Νηστείας (αντί του πάθους της Γαστριμαργίας) *
7. Η αρετή της Προσευχής (αντί του πάθους της Ακηδίας) *
* Σημείωση: Η Προσευχή και η Νηστεία αναλύονται ξεχωριστά, στις

Ενότητες 6 και 7 του Κεφαλαίου Γ’, όπως φαίνονται και στα Περιεχόμενα του
βιβλίου.
Όμως, πριν από όλες τις αρετές υπάρχει μια αρετή η οποία στηρίζει
όλες τις άλλες αρετές, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, για να
είναι τελικά ωφέλιμες για τον πιστό Χριστιανό και αυτή είναι:
Η αρετή της Διάκρισης
"Μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ διάκρισις"
Σε αυτή την αρετή της Διάκρισης, η οποία θα πρέπει να συνυπάρχει με κάθε
άλλη αρετή, θα αναφερθούμε αμέσως παρακάτω πριν προχωρήσουμε στις
υπόλοιπες.
- 204 -

« Μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ διάκρισις »
Ο Άγιος Αντώνιος θεωρούσε τη Διάκριση βασίλισσα όλων των αρετών, διότι

διαφυλάττει τον μοναχό αβλαβή από τα δίχτυα και την απάτη του διαβόλου.
Όσες αρετές και αν έχουμε, αν πρώτα δεν έχουμε την αρετή της διάκρισης,
τότε κινδυνεύουμε να χάσουμε τα πάντα.
Τί είναι η διάκριση
«Διάκριση» είναι η ικανότητα του ανθρώπου να ξεχωρίζει και να διακρίνει

το σωστό από το λάθος, το καλό από το κακό, το θέλημα του Θεού από το
θέλημα του διαβόλου.
Είναι «μείζων αρετή» γιατί στη ζωή του Χριστιανού δεν υπάρχουν πάντα
συγκεκριμένοι κανόνες για κάθε περίπτωση, ή κάποιες φορές η απόλυτη
εφαρμογή ενός ηθικού κανόνα σε μια συγκεκριμένη περίπτωση, μπορεί να
συγκρούεται με κάποιον άλλο κανόνα, επομένως ο Χριστιανός πρέπει να έχει
την ικανότητα να διακρίνει κάθε φορά τί θα πρέπει να πράξει που να είναι
σύμφωνο με το θέλημα του Θεού.
Η τακτική του διαβόλου για να μας αποσπάσει από το θέλημα του Θεού και
το σωστό δρόμο για τη σωτηρία της ψυχής μας, είναι να μας ρίξει είτε εξ'
αριστερών, απευθείας δηλαδή στην αμαρτία, είτε εκ δεξιών, ωθώντας μας
δηλαδή στην υπέρμετρη εφαρμογή, άνευ διάκρισης, κάποιων εντολών του
Θεού σε σημείο όμως που να παραβαίνουμε κάποια άλλη εντολή του Θεού
χωρίς να το καταλαβαίνουμε και κατά συνέπεια να μην εκτελούμε συνολικά
το θέλημα του Θεού και να χάνουμε έτσι τη σωτηρία μας.
Για παράδειγμα ο υπέρμετρος ζήλος για κάποια αρετή στην οποία

εξασκούμαστε, όπως αυτή της νηστείας ή της ελεημοσύνης, όταν γίνεται
χωρίς διάκριση μπορεί να μας οδηγήσει στην υπερηφάνεια, χάνοντας την
αρετή της ταπείνωσης, άρα από τη μία εκτελούμε το θέλημα του Θεού, από
την άλλη όμως το αναιρούμε.
Η νηστεία φυσικά είναι εκ δεξιών, είναι δηλαδή κάτι καλό και θεάρεστο, είναι
αρετή, γι αυτό και ο διάβολος, έχοντας δει οτι δεν μπορεί να μας ρίξει
απευθείας στην αμαρτία εξ’ αριστερών, αφού μας βλέπει οτι αγωνιζόμαστε
πνευματικά, προσπαθεί να μας ρίξει εκ δεξιών. Αρπάζει λοιπόν την αρετή της
ΜΕΙΖΩΝ ΠΑΣΩΝ ΑΡΕΤΩΝ Η ΔΙΑΚΡΙΣΙΣ
νηστείας που βλέπει οτι την εξασκούμε και μας ωθεί όλο και πιο πολύ σε
αυτήν, με πονηριά όμως, προσπαθώντας να μας ξυπνήσει μέσα μας το πάθος
της υπερηφάνειας (κολακεύοντάς μας ψιθυριστά στο αυτί για το μεγάλο
και ωραίο αγώνα της νηστείας που κάνουμε), ώστε εξασκούμενοι στη μια
αρετή να χάσουμε την άλλη την αρετή, αυτή της ταπείνωσης, που είναι
μάλιστα και κορυφαία αρετή, άρα τελικά να μην έχουμε κάνει τίποτα και να
χάσουμε την ψυχή μας.
Αντίστοιχα πάλι, για παράδειγμα, είναι όταν θέλει ένα γονέας να βοηθήσει
πνευματικά το παιδί του, όπου κάνοντάς το αυτό, που είναι καλό και
θεάρεστο μεν και υποχρέωση των γονέων, μπορεί να πέσει όμως στο
αμάρτημα της άδικης κατάκρισης, ή της σκληροκαρδίας και ότι κάνει να
μην το κάνει με αγάπη και φιλευσπλαχνία, όπως είναι ο Θεός Πατέρας μας,
αλλά με αδικαιολόγητη αυστηρότητα, χωρίς συγχωρητικότητα κι έτσι να
χάνεται ότι καλό έγινε. Και όλα αυτά γιατι δεν υπήρχε διάκριση.
Μένοντας λίγο παραπάνω στο παράδειγμα αυτό, να πούμε οτι χάνουμε τα

πάντα, διότι όσα καλά και να κάνει κάποιος στα παιδιά του, ή στον πλησίον
του γενικότερα, αν δεν έχει αγάπη και συγχωρητικότητα όμοια με αυτή του
Θεού Πατέρα μας, τότε πώς θέλουμε εμάς να μας συγχωρήσει ο Θεός, όταν
εμείς δεν συγχωρούμε τους άλλους; Αφού όπως λέμε στο "Πάτερ ημών":
"...καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις
ἡμῶν..." δηλαδή: "Θεέ Πατέρα μας....συγχώρεσε τις αμαρτίες μας όπως και
εμείς συγχωρούμε τις αδικίες που μας κάνουν οι άλλοι..." Δηλαδή ζητάμε από
το Θεό να μας συγχωρέσει, όπως ακριβώς και εμείς (ὡς καὶ ἡμεῖς)
συγχωρούμε τους άλλους".
Να μην ξεχνάμε επίσης τα λόγια του Χριστού μας: "ἐν ᾧ γὰρ κρίματι
κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν"
(Κατά Ματθαίον κεφ.7, στ.2) δηλαδή "με το κριτήριο που κρίνετε θα κριθείτε
και με το μέτρο που μετράτε θα μετρηθείτε"
Η διάκριση λοιπόν προηγείται κάθε άλλης αρετής, διότι μας εξασφαλίζει

την ταυτόχρονη τήρηση όλων των εντολών του Θεού και την
εφαρμογή όλων των άλλων αρετών. Μπορούμε να καταλάβουμε τη
σπουδαιότητα της από τα λόγια του Αδελφόθεου Ιάκωβου στην Καινή
Διαθήκη: "ὅστις γὰρ ὅλον τὸν νόμον τηρήσῃ, πταίσῃ δὲ ἐν ἑνί, γέγονε
πάντων ἔνοχος." (Επιστολή Ιακώβου, κεφ.2, στ.10) δηλαδή "εκείνος που θα
- 206 -
τηρήσει όλες τις διατάξεις του νόμου και παραβεί μία εντολή, είναι ένοχος
παραβάσεως όλων των εντολών".
Άρα δηλαδή όσο και να αγωνιζόμαστε πνευματικά, αν δεν έχουμε διάκριση
και παραβούμε ακόμη και μέσα από αυτόν τον καλό μας αγώνα μια εντολή
του Θεού, έχουμε χάσει όλο τον αγώνα μας.
Και όπως επίσης μας λέει και ο Απόστολος Παύλος, αναφερόμενος στις
αρετές που μπορεί να έχει κάποιος, ο οποίος όμως δεν έχει την μεγάλη αρετή
της αγάπης: "καὶ ἐὰν ψωμίσω πάντα τὰ ὑπάρχοντά μου, καὶ ἐὰν
παραδῶ τὸ σῶμά μου ἵνα καυθήσωμαι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδὲν
ὠφελοῦμαι." (Προς Κορινθίους Ά, κεφ.13, στ.3) δηλαδή: "κι αν ακόμη
μοιράσω στους φτωχούς όλα μου τα υπάρχοντα και αν παραδώσω στη φωτιά
το σώμα μου για να καεί, αλλά δεν έχω αγάπη, σε τίποτε δεν με ωφελεί."
Γι αυτό λοιπόν σε όλα τα καλά χρειάζεται η διάκριση, ώστε κάνοντας το

καλό, ενδύοντας μια αρετή δηλαδή, να μην χάσουμε κάποια άλλη κι έτσι να
χαθούμε ολοκληρωτικά. Πολλοί άνθρωποι, που αγωνίζονται πνευματικά
αλλά δεν έχουν διάκριση πέφτουν σε πλάνη, θεωρώντας τον εαυτό τους οτι
βαδίζει στο δρόμο του Θεού, χωρίς να καταλαβαίνουν όμως τα τραγικά λάθη
που κάνουν.
Η διάκριση λοιπόν είναι το φως, το χάρισμα που πρέπει να έχει στην ψυχή
του ο Χριστιανός για να μπορεί να ερευνά τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις
πράξεις του, ώστε να τις διαχωρίζει και να καταλαβαίνει τί είναι αρεστό από
το Θεό, οπότε και αυτό να πράττει. Με τον τρόπο αυτό κατοχυρώνεται ο
άνθρωπος και απαλλάσσεται από το ενδεχόμενο της πλάνης. Χωρίς λοιπόν
τη διάκριση, καμιά αρετή δεν μπορεί να καλλιεργηθεί σωστά και με
ασφάλεια και αν υπάρχει δεν είναι βέβαιο οτι θα διατηρηθεί.
Η διάκριση λοιπόν είναι η γεννήτρια και ο φύλακας όλων των αρετών, είναι
το χάρισμα που συγκρατεί την ισορροπία στη ζωή του Χριστιανού.
Μερικά γνωρίσματα του ανθρώπου που έχει διάκριση είναι:
 γνωρίζει αν και πότε θα πρέπει να μιλήσει, τί λόγια θα πει και για

ποιό λόγο και πόσο θα μιλήσει
 γνωρίζει καλά τη σιωπή, ως αποτέλεσμα της ησυχίας που αισθάνεται
κανείς κοντά στο Θεό, την οποία και ο ίδιος αισθάνεται και βιώνει
- 207 -
 ενδιαφέρεται για τον αδελφό του και τη σωτηρία της ψυχής του,
χωρίς όμως να τον φορτώνει με δυσβάσταχτο φορτίο
 είναι άνθρωπος σεμνός, χαμογελαστός αλλά με μετρημένη όμως
διάθεση για αστεία
 ο λόγος του, η ματιά του και γενικά το ύφος του εκπέμπουν την
αγάπη, την ειρήνη, την ελπίδα και τη διάθεση επικοινωνίας με τους
συνανθρώπους του
 βιώνει την αλήθεια στη ζωή του, απωθώντας κάθε τι ψεύτικο και
γενικά το ψέμα από τη ζωή του
 δεν είναι υπερήφανος και εγωιστής, οπότε και έλκει τη Χάρη του
Αγίου Πνεύματος στη ζωή του
Αντίθετα αυτός που δεν έχει διάκριση μπορεί να οδηγηθεί σε καταστάσεις

και πάθη που ποικίλλουν ανά περίπτωση, μερικά εκ των οποίων είναι:
 υπερβολή σε όσα πράττει ο ίδιος και ζητάει από τους άλλους

 φανατισμό στα πιστεύω και στις αντιλήψεις του
 εύκολη και άδικη κατάκριση προς τον πλησίον του
 δειλία και απόσυρση με φόβο από το δρόμο του Θεού
 βραδύτητα πνεύματος, έναντι της οξυδέρκειας
 εμμονή σε καταστάσεις και πράξεις
 στείρα ζωή χωρίς καρπούς
 μνησικακία προς τους συνανθρώπους του
Η διάκριση λοιπόν είναι ο οφθαλμός της ψυχής που φωτίζει το Χριστιανό,

σε κάθε θέμα της ζωής του, να διακρίνει τις πράξεις εκείνες που είναι
σύμφωνες πάντα με το θέλημα του Θεού.
Φυσικά είναι δύσκολο, ειδικά όταν πρωτο-εισερχόμαστε στον πνευματικό

αγώνα, να αποκτήσουμε την αρετή της διάκρισης.
- 208 -
Τί μπορούμε να κάνουμε για την απόκτηση της «Διάκρισης»
 Καταρχήν να μην έχουμε εμπιστοσύνη στο θέλημά μας και στη

γνώμη μας, αλλά να συμβουλευόμαστε τον Πνευματικό μας (ως έμπειρος
και διακριτικός που πρέπει να είναι) για ότι καλό θέλουμε να κάνουμε, για
όποιαν αρετή εξασκούμαστε, οπότε να μας συμβουλεύει ανάλογα, ώστε
κάνοντας αυτό το καλό να μπορούμε σιγά σιγά να έχουμε τη διάκριση για να
μην παραβαίνουμε παράλληλα κάποια άλλη εντολή του Θεού.
 Προϋπόθεση για το προηγούμενο όμως και γενικά προϋπόθεση για την

αρετή της διάκρισης είναι να έχουμε ταπείνωση, αυτή την μεγάλη αρετή, η
οποία βοηθάει στην απόκτηση και κάθε άλλης αρετής. Διότι ο εγωιστής
άνθρωπος, αφενός πιστεύει πεισματικά και εγωιστικά στη γνώμη του, οπότε
δύσκολα ζητάει τη γνώμη άλλων και αφετέρου επειδή δύσκολα συγχωρεί
άρα δύσκολα μπορεί και να διακρίνει το καλό από το κακό.
Με την ταπείνωση λοιπόν μπορούμε να λάβουμε και το χάρισμα της
διάκρισης, διότι ας μην ξεχνάμε οτι: "ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται,
ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν" (Επιστολή Ιακώβου κεφ.4, στ.6) δηλαδή "ο Θεός
αντιτάσσεται στους υπερήφανους, ενώ αντίθετα στους ταπεινούς δίδει τη
Χάρη Του"
Η αρετή της διάκρισης λοιπόν, σαν χάρισμα που είναι, πώς μπορεί να δοθεί
από το Θεό στον εγωιστή και στον υπερήφανο, που λόγω του εγωισμού του
δεν θέλει να λάβει καμία συμβουλή από πουθενά; Για να ακούσει κάποιος τον
άλλον άνθρωπο πρέπει μέσα του να είναι καθαρός, να μην έχει εμμονή στη
γνώμη του εγωιστικά, να είναι δηλαδή ταπεινός.
Έχει συμβεί να πληροφορήσει ο Θεός ταπεινό άνθρωπο απλά και μόνο
επειδή ήταν ταπεινός. Αναφέρεται η εξής σχετική ιστορία στο "Γεροντικό",
όπου ένας γέροντας ζητούσε από Θεό να του δώσει πληροφορία για
μια απορία που είχε σε ένα θέμα, οπότε και νήστευε, αγρυπνούσε
προσευχόμενος, μέχρι σωματικής εξαντλήσεως χωρίς όμως να λαμβάνει
καμία απάντηση από το Θεό, οπότε στο τέλος όταν είδε οτι δεν γινόταν
αλλιώς, αποφάσισε να πάει να ρωτήσει το γείτονά του για το θέμα που τον
απασχολούσε και τότε, μόλις ξεκίνησε για να πάει, ο Θεός τον πληροφόρησε
για το θέμα του. Τι ακριβώς έγινε; Όταν ταπεινώθηκε, πηγαίνοντας να
ρωτήσει τον γείτονά του για το θέμα που τον απασχολούσε, αντί να
αγωνίζεται μόνος προσπαθώντας να βρει τη λύση, τότε ακριβώς ελεήθηκε
από το Θεό, τότε ενήργησε η Χάρη του Αγίου Πνεύματος.
- 209 -
 Επίσης θα παρακαλούμε το Θεό να μας χαρίζει τη διάκριση με την

προσευχή μας, όπως και κάθε τι άλλο στη ζωή μας φυσικά. Θα Τον
παρακαλούμε να μας φωτίζει κάθε φορά που έχουμε να πάρουμε μια
απόφαση, προκειμένου να μην παραβούμε το θέλημά Του. Θα πρέπει βέβαια
να γνωρίζουμε οτι θέλημα του Θεού μπορεί να είναι και η δοκιμασία που
τυχόν θα επιτρέψει να περάσουμε, για τη διαπαιδαγώγηση της ψυχής μας, αν
ο Θεός έτσι το έχει ορίσει οτι είναι τελικά συμφέρον για εμάς.
 Πρακτικά τώρα, μπορούμε να καταλάβουμε στην καθημερινή μας ζωή

αν βαδίζουμε σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, από τους "καρπούς" μας.
Διότι όπως είπε και ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, αναφερόμενους στους
ψευδοπροφήτες:
"ἀπὸ τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς. μήτι συλλέγουσιν ἀπὸ
ἀκανθῶν σταφυλὴν ἢ ἀπὸ τριβόλων σῦκα; οὕτω πᾶν δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς
καλοὺς ποιεῖ, τὸ δὲ σαπρὸν δένδρον καρποὺς πονηροὺς ποιεῖ. οὐ δύναται
δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς πονηροὺς ποιεῖν, οὐδὲ δένδρον σαπρὸν καρποὺς
καλοὺς ποιεῖν." (Κατά Ματθαίον κεφ.7, στ.16-18)
δηλαδή: "από τους καρπούς τους θα τους καταλάβετε - μήπως τρυγούν ποτέ
από τα αγκάθια σταφύλια, ή από τα τριβόλια σύκα; Έτσι και κάθε δένδρο
αγαθό και ήμερο κάνει καλούς καρπούς, ενώ το σάπιο δένδρο κάνει καρπούς
επιβλαβείς. Δεν είναι δυνατό ποτέ δένδρο ήμερο να βγάλει επιβλαβείς καρπούς,
ούτε σάπιο να βγάλει καλούς"
Μας λέει δηλαδή ο Χριστός οτι όταν θέλουμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει
μέσα μας, θα το καταλάβουμε από τους καρπούς μας.
Το θέλημα του Θεού λοιπόν, που είναι πάντα το αγαθό και το καλό, γεννά
μέσα στην καρδιά μας αντίστοιχους καρπούς. Εάν μέσα στην ψυχή μας
δηλαδή έχουμε αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, πίστη, εγκράτεια κλπ, όλα
αυτά δηλαδή που είναι καρποί του Αγίου Πνεύματος, τότε υπάρχει μια
εγγύηση οτι βαδίζουμε τη μέση και βασιλική οδό.
Εάν όμως αντίθετα, μέσα στην καρδιά μας υπάρχει σύγχυση, σκοτάδι,
πονηρία, έχθρα, κακία, ιδιοτέλεια και άλλα τέτοια σκοτεινά πάθη, τότε είναι
φανερό οτι οι καρποί αυτοί δεν είναι από το Θεό, επομένως δεν χρειάζεται να
ψάχνουμε άλλο, διότι δεν ακολουθούμε το θέλημα Του. Διότι σε καμία
περίπτωση δεν είναι δυνατόν το Άγιο Πνεύμα να δημιουργήσει σύγχυση και
ταραχή της καρδιάς όταν είναι παρόν.
- 210 -
 Επίσης στον πνευματικό μας αγώνα, να μην ξεχνάμε τα λόγια των

Αγίων Πατέρων μας που λένε οτι: "τά ἄκρα τῶν δαιμόνων εἰσίν", δηλαδή να
μη φτάνουμε στα άκρα, διότι αυτό είναι εκ των δαιμόνων, δεν πρέπει δηλαδή
να έχουμε "ούτε υπερβολή, ούτε έλλειψη". Πρέπει δηλαδή και να
αγωνιζόμαστε, αλλά να μην δοκιμάζουμε πράγματα υπεράνω των δυνάμεων
μας.
Διότι όπως λέει και ο Απόστολος Παύλος προς τους Κορινθίους:
"Καὶ ἐγώ, ἀδελφοί, οὐκ ἠδυνήθην ὑμῖν λαλῆσαι ὡς πνευματικοῖς, ἀλλ᾿
ὡς σαρκικοῖς, ὡς νηπίοις ἐν Χριστῷ. γάλα ὑμᾶς ἐπότισα καὶ οὐ βρῶμα.
οὔπω γὰρ ἠδύνασθε. ἀλλ᾿ οὔτε ἔτι νῦν δύνασθε..."
(Προς Κορινθίους Α', κεφ.3, στ.1-2)
δηλαδή: "κι εγώ αδελφοί, δεν μπόρεσα να σας μιλήσω, να σας διδάξω, σαν σε
ανθρώπους ώριμους πνευματικά, αλλά σαν σε ανθρώπους που έχουν ακόμη το
σαρκικό φρόνημα, σαν σε νήπια στην πίστη του Χριστού. Σας έθρεψα με γάλα,
όχι με στερεή τροφή., γιατι δεν μπορούσατε ακόμα να τη δεχθείτε"
"Γάλα" εννοεί ο Απόστολος τις απλές και εύκολες Χριστιανικές αλήθειες. Δεν
τους έδωσε δηλαδή πνευματική τροφή ισχυρή, γιατί τα πνευματικά τους
μέτρα δεν ήταν κατάλληλα για να τη δεχθούν.
Στον πνευματικό μας αγώνα λοιπόν, που με μεγάλη διάθεση πιθανόν να
ξεκινήσαμε, πρέπει να προσέχουμε να μην φθάνουμε σε υπερβολές, όντας
αρχάριοι, διότι δεν μπορούμε να έχουμε τη διάκριση ώστε να μην βρεθούμε
ακόμη και σε αρρωστημένες καταστάσεις.
Εδώ έχει μεγάλη σημασία η εμπειρία και η διάκριση του Πνευματικού μας
στον οποίο, όπως προείπαμε, θα πρέπει να καταφύγουμε και να
συμβουλευτούμε.
- 211 -

Η αρετή της Ταπεινοφροσύνης
 Ταπεινοφροσύνη (αντί Υπερηφάνεια)

Αγάπη (αντί Φθόνος)
Ελεημοσύνη (αντί Φιλαργυρία)
Μακροθυμία (αντί Οργή)
Νηστεία (αντί Γαστριμαργία)
Προσευχή (αντί Ακηδία)
Σωφροσύνη (αντί Πορνεία)
Ας ακούσουμε αρχικά τι μας είπε ο ίδιος ο Κύριός μας:

“μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν
οὐρανῶν” (Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.3) δηλαδή: “μακάριοι και
τρισευτυχισμένοι είναι εκείνοι, που συναισθάνονται την πνευματική φτώχεια
τους (και εξαρτούν τον εαυτό τους με ταπείνωση και πίστη από το Θεό), διότι
δική τους είναι η Βασιλεία των Ουρανών»
"πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν
ὑψωθήσεται."(Κατά Λουκάν κεφ.18, στ.14) δηλαδή: "κάθε ένας που υψώνει
τον εαυτό του, θα ταπεινωθεί από το Θεό και θα καταδικασθεί, ενώ εξ
αντιθέτου εκείνος που ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί και θα δοξασθεί
από το Θεό."
“ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ᾿ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ
ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν” (Κατά
Ματθαίον κεφ.11, στ.29) δηλαδή: “σηκώσατε επάνω σας το ζυγό της υπακοής
σας σε εμένα και μάθετε από εμένα τον ίδιο ότι είμαι πράος και ταπεινός
κατά την καρδιά και θα βρείτε τότε ανάπαυση και ειρήνη στις ψυχές σας.”
Ταπεινοφροσύνη είναι όταν ο άνθρωπος έχει ταπεινό φρόνημα, δηλαδή
σκέπτεται ταπεινά, ενώ ταπείνωση είναι η πρακτική εκδήλωση και
έκφραση της ταπεινοφροσύνης στην καθημερινή του ζωή. Με την
ταπεινοφροσύνη αντιμετωπίζεται το πάθος της υπερηφάνειας και του
εγωισμού.
Κάθε άνθρωπος είναι αμαρτωλός και αμαρτάνει καθημερινά μέχρι το τέλος
της ζωής του, επομένως αυτή και μόνο η σκέψη είναι ικανή να μας οδηγήσει
στο να αποκτήσουμε το ταπεινό φρόνημα για την αναξιότητά μας. Διότι εάν
ήμασταν ικανοί και δυνατοί και μπορούσαμε να ζήσουμε χωρίς να
αμαρτάνουμε στη ζωή αυτή και να αντιμετωπίζουμε τα πάθη μας χωρίς το
Χριστό, τότε γιατί δεν το κάνουμε; Η απάντηση βρίσκεται στη γνωστή
φράση του Κυρίου μας που τόσο συχνά έχουμε αναφέρει: «χωρὶς ἐμοῦ οὐ
δύνασθε ποιεῖν οὐδέν».
Η επίγνωση της ύπαρξης των παθών στον εαυτό μας δηλαδή είναι ικανή
από μόνη της να μας οδηγήσει στο ταπεινό φρόνημα και στην ταπείνωση
στην καθημερινή μας ζωή, διότι κάθε φορά που θα σκεφτούμε υπερήφανα
Η ΑΡΕΤΗ ΤΗΣ ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗΣ
π.χ. όταν κατακρίνουμε κάποιον, θα θυμόμαστε τα λόγια του Χριστού:

(Κατά Ματθαίον κεφ.7, στ.5) δηλαδή: "υποκριτή, βγάλε πρώτα το δοκάρι από
το μάτι σου και τότε θα δεις καθαρά, ώστε να βγάλεις με προσοχή και αγάπη
το αχυράκι από το μάτι του αδελφού σου"
Αναλογιζόμενοι λοιπόν την αμαρτωλότητά μας την καθημερινή θα έπρεπε να
ρίχναμε τους τόνους της υπερηφάνειας μας ώστε να γίνουμε αρεστοί στο
Χριστό, ο οποίος αν και παντοδύναμος ήλθε στη γη και ταπεινώθηκε με τη
Σταύρωσή Του για τη δική μας σωτηρία.
Αν κοιτάξουμε επίσης γύρω μας, θα αισθανθούμε το ταπεινό φρόνημα του
Θεού όπου, όντας ο δημιουργός και κυρίαρχος των πάντων, παρόλα αυτά
δεν φωνάζει και δεν διαλαλεί παντού σε όλη τη γη για τα δημιουργήματά
Του. Θα ήταν εύκολο με μια δυνατή φωνή να ακουστεί παντού, αλλά ακριβώς
αυτή η σιωπηρή στάση του παντοδύναμου Θεού, την οποία εφάρμοσε και ο
Χριστός στη ζωή του ως άνθρωπος, όπου αν και Βασιλέας των όλων,
γεννήθηκε σε ένα στάβλο και εισήλθε πάνω σε ένα γαϊδουράκι στην πόλη της
Ιερουσαλήμ, αυτή ακριβώς η στάση του είναι για να μας διδάξει να έχουμε κι
εμείς αυτό το ταπεινό φρόνημα στη ζωή μας, την ταπεινοφροσύνη και να
μην υψηλοφρονούμε.
Τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου με ταπεινοφροσύνη
 κάνει διαρκώς αυτοκριτική στον εαυτό του, αναγνωρίζοντας την

αμαρτωλότητά του και τη μηδαμινότητά του.
 δέχεται τα αγαθά της Χάρης του Θεού, ακριβώς διότι το ταπεινό
φρόνημα του ελκύει τη Χάρη αυτή, επομένως ο ταπεινόφρονας άνθρωπος
είναι πράος, έχει καλοσύνη, συγχωρητικότητα, ανεξικακία, αγάπη, σιωπή,
θυσία, ειρήνη.
 δεν «ταπεινολογεί», δεν υποτιμάει υποκριτικά δηλαδή δήθεν τον εαυτό
του, απλά και μόνο για να δεχθεί τον έπαινο των άλλων, αλλά το ταπεινό
φρόνημα είναι χαρακτηριστικό του τρόπου σκέψης του σε κάθε στιγμή της
ζωής του.
 όταν τον επαινούν δεν υπερηφανεύεται και δεν κενοδοξεί, αλλά και σε
αυτή την περίπτωση πάλι αναλογίζεται τις αμαρτίες του.
 ο ταπεινόφρονας άνθρωπος έχει ως μέτρο σύγκρισης πάντα το Χριστό,
αλλά και τους Αγίους της Εκκλησίας μας. Κατά συνέπεια ανεβαίνοντας τα
- 213 -
σκαλοπάτια της κλίμακας των αρετών, δεν κοιτάζει προς τα πίσω για να
δει πόσα σκαλοπάτια έχει ανέβει και να υπερηφανευτεί, αλλά κοιτάζει πάντα
προς την πάνω μεριά της κλίμακας για να δει πόσο πίσω είναι ακόμη,
αναγνωρίζοντας βέβαια το γεγονός ότι όσα σκαλοπάτια ανέβηκε, πάντα με
τη Χάρη του Θεού τα ανέβηκε.
Διότι όπως μας δίδαξε και ο Απόστολος Παύλος: “ἑν δέ, τὰ μὲν ὀπίσω
ἐπιλανθανόμενος τοῖς δὲ ἔμπροσθεν ἐπεκτεινόμενος κατὰ σκοπὸν
διώκω ἐπὶ τὸ βραβεῖον τῆς ἄνω κλήσεως τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ”
(Προς Φιλιππησίους κεφ.3, στ.14) δηλαδή: “αλλά ένα πράγμα σκέπτομαι
πάντοτε και για ένα πράγμα φροντίζω· λησμονώ μεν όσα με τη δύναμη του
Θεού έγιναν στο παρελθόν, απλώνομαι δε συνεχώς προς εκείνα, που
είναι εμπρός μου και πρέπει να εκτελεστούν. Και επιδιώκω έτσι με
σταθερότητα και ζήλο να πραγματοποιήσω το σκοπό της κλήσεώς μου, για να
λάβω το βραβείο, που μας έχει ετοιμάσει ο Θεός, ο οποίος και μας κάλεσε δια
του Ιησού Χριστού πάνω στον Ουρανό.”
Έτσι, ο ταπεινός αυτός άνθρωπος νοιώθει διαρκώς την αμαρτωλότητά του,
χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οδηγείται στην απόγνωση, αλλά αξιοποιεί αυτή
την επίγνωση με σκοπό να μην επαναπαύεται, αλλά να βρίσκεται διαρκώς σε
επαγρύπνηση.
 γνωρίζει καλά τις πνευματικές και ηθικές ατέλειες του, γι αυτό και θεωρεί
τον εαυτό του μηδαμινό με τα πάθη που έχει, σε αντίθεση με το μη
ταπεινόφρονα άνθρωπο που δεν έχει επίγνωση των παθών του και
επομένως έχει υψηλή ιδέα για τον εαυτό του.
 μέσα στην οικογένεια του συμπεριφέρεται ως ταπεινός πατέρας,

εμπιστευόμενος τα θέματα της οικογένειας στο Χριστό με βάση το λόγο του
Αποστόλου Παύλου “παντὸς ἀνδρὸς ἡ κεφαλὴ ὁ Χριστός ἐστι” (Προς
Κορινθίους Α’ κεφ.11, στ.3) δηλαδή: “κάθε Χριστιανού ανδρός η κεφαλή, που
τον διευθύνει και τον κυβερνά προς το καλό, είναι ο Χριστός”.
Σέβεται τις ιδιαιτερότητες των χαρακτήρων των υπολοίπων μελών της
οικογένειας του, τους οποίους διδάσκει και καθοδηγεί πάντα με το
παράδειγμά του, αντί με μεθόδους εξαναγκασμού και βίας.
 στην εργασία του είναι δίκαιος, εξυπηρετικός, εργατικός σε κάθε εργασία

που θα του ανατεθεί χωρίς να θεωρεί υποδεέστερη καμία εργασία για να την
αποφύγει, αλλά αντιθέτως αποφεύγει την περιαυτολογία και δεν επιδιώκει
τους επαίνους. Είναι όμως συνάμα και σταθερός στις αρχές του.
- 214 -
Ο Αββάς Δωρόθεος διαχωρίζει την ταπείνωση σε δύο περιπτώσεις

λέγοντας:
1) η πρώτη ταπείνωση είναι το να θεωρεί κανείς τον αδελφό του πιο συνετό
και σε όλα καλύτερον από αυτόν… να θεωρεί δηλαδή τον εαυτό του
χειρότερο από όλους.
2) η δεύτερη ταπείνωση είναι το να αποδίδει κανείς κάθε επιτυχία του και

κάθε κατόρθωμά του στη Χάρη του Θεού.
Ας θυμηθούμε εδώ και τα λόγια του Αποστόλου Παύλου: “πάντα ἰσχύω ἐν

τῷ ἐνδυναμοῦντί με Χριστῷ” (Προς Φιλιππησίους κεφ.4, στ.13) δηλαδή: “τα
πάντα μπορώ και κατορθώνω με τη δύναμη, που μου δίδει ο Χριστός.” Και
“ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός” (Προς Γαλάτας κεφ.2, στ.20)
δηλαδή: “δεν ζω πλέον εγώ, ο παλαιός φυσικός άνθρωπος, αλλά ζει μέσα μου ο
Χριστός”, που σημαίνει ότι πρέπει να έχουμε επίγνωση ότι κάθε πνευματική
πρόοδο που πετυχαίνουμε, δεν είναι δικό μας κατόρθωμα, αλλά αποτέλεσμα
της θείας Χάρης που δεχόμαστε, έχοντας το Χριστό μέσα μας.
Ο δρόμος που οδηγεί στην ταπείνωση σύμφωνα με τον Αββά Δωρόθεο, είναι
οι σωματικοί κόποι που γίνονται με επίγνωση και το να θεωρεί κανείς τον
εαυτό του κάτω από όλη την κτίση. Και ακόμη το να προσεύχεται
αδιάλειπτα. Μας λέει επίσης ότι “όταν η ψυχή ταπεινώνεται τότε
καρποφορεί και όσο καρποφορεί τόσο ταπεινώνεται. Γιατί όσο
προσεγγίζουν οι Άγιοι το Θεό, τόσο περισσότερο βλέπουν τον εαυτό
τους αμαρτωλό.”
Μας αναφέρει επίσης ο Άγιος ότι: “ο ταπεινός, ο ευλαβής, επειδή ξέρει ότι
κανένα καλό δεν είναι δυνατόν να κατορθώσει η ψυχή χωρίς τη βοήθεια και τη
σκέπη του Θεού, δεν σταματά να παρακαλεί το Θεό να τον ελεήσει. Και αυτός
που προσεύχεται αδιάλειπτα, και αν ακόμα αξιωθεί και κατορθώσει κάτι, ξέρει
με Ποιού τη δύναμη το κατόρθωσε. Γι αυτό και δεν μπορεί να
υπερηφανευτεί, ούτε να το αποδώσει στη δύναμή του, αλλά αποδίδει στο
Θεό κάθε κατόρθωμα και Αυτόν πάντα ευχαριστεί και παρακαλεί,
τρέμοντας, μήπως χάσει αυτή τη βοήθεια και τότε φανερωθεί η ασθενική και
αδύναμη φύση του. Και έτσι, με τη βοήθεια της ταπεινώσεως
προσεύχεται και με την προσευχή ταπεινώνεται”.
(Αββά Δωροθέου – Έργα Ασκητικά)
- 215 -
Στην Παλαιά Διαθήκη επίσης διαβάζουμε: “πάντα γὰρ ταῦτα ἐποίησεν ἡ χείρ
μου, καὶ ἔστιν ἐμὰ πάντα ταῦτα, λέγει Κύριος· καὶ ἐπὶ τίνα ἐπιβλέψω, ἀλλ᾿ ἢ ἐπὶ
τὸν ταπεινὸν καὶ ἡσύχιον καὶ τρέμοντα τοὺς λόγους μου;” (Ησαΐας κεφ.66,
στ.2) δηλαδή: “διότι, όλα αυτά, τον ουρανό και τη γη και όσα υπάρχουν σε
αυτά, δημιούργησε η παντοδύναμος δεξιά μου, ανήκουν όλα σε μένα, λέγει ο
Κύριος. Εγώ όμως προς ποιόν θα ρίψω στοργικό και προστατευτικό το βλέμμα
μου, εκτός από τον άνθρωπο τον ταπεινό, τον ήσυχο, ο οποίος τρέμει με
σεβασμό τα λόγιά μου και αγωνίζεται να τα εφαρμόζει στη ζωή του;”
Ρωτήθηκε κάποτε ο Ιερός Αυγουστίνος:
 ποιο είναι το πρώτο στην πνευματική ζωή; και απάντησε:

 η ταπείνωσις
 και το δεύτερο; ερωτήθηκε ξανά, απαντώντας πάλι:
 η ταπείνωσις
 και το τρίτο;
 η ταπείνωσις…
Η ταπεινοφροσύνη ελκύει τη Χάρη του Θεού και διαλύει το διάβολο
Ο ταπεινόφρονας άνθρωπος αποκομίζει πολλά αγαθά από το Θεό, διότι

ελκύει τη Χάρη του Θεού στη ζωή του, γι αυτό και η ταπεινοφροσύνη είναι
κορυφαία αρετή, διότι όπως έχουμε τονίσει πολλές φορές, σύμφωνα με το
λόγο του Αποστόλου Πέτρου: "ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται,
ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν." (Ά Επιστολή Πέτρου, κεφ. 5, στ.5) δηλαδή: "ο
Θεός αντιτάσσεται στους υπερήφανους, ενώ στους ταπεινούς δίδει τη Χάρη"
Λένε επίσης οι Πατέρες της Εκκλησίας μας ότι: “Ο ταπεινόφρων

ταπεινώνει τους δαίμονες. Ο υπερήφανος περιπαίζεται από αυτούς”
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε λοιπόν ότι η ταπείνωση διαλύει το διάβολο
και είναι το πιο δυνατό σοκ γι αυτόν. Εκεί που βρίσκεται η ταπείνωση ο
διάβολος δεν μπορεί να σταθεί και επομένως δεν υπάρχουν πειρασμοί για
τον άνθρωπο.
Όταν μας ταπεινώνει ο πλησίον μας και εμείς το δεχθούμε, τότε αυτό είναι
πραγματική ταπείνωση στην πράξη και όχι στα λόγια. Εκείνη τη στιγμή
κόβουμε το δικαίωμα στο διάβολο για να συνεχίζει να μας πειράζει.
- 216 -
Ενώ λοιπόν μπορούμε να προφυλαχτούμε από τις επιθέσεις του διαβόλου,

όταν παραμείνουμε ταπεινοί, οπότε θα έχουμε τη βοήθεια και την προστασία
του Θεού που θα κρατήσει τους δαίμονες μακριά από τους ταπεινόφρονες,
αντιθέτως εάν δεν δεχθούμε, αλλά αντιδράσουμε στην ταπείνωση που
δεχθήκαμε με υπερήφανο λογισμό για την αδικία που υποστήκαμε, τότε ο
Θεός επιτρέπει στο διάβολο να αποκτήσει περισσότερη εξουσία επάνω μας
(αφού έτσι το επιλέξαμε εμείς με βάση το αυτεξούσιό μας, γνωρίζοντας ότι “ὁ
Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται”).
Τότε είναι που ο πόλεμος με τους δαίμονες θα γίνει πλέον μεγαλύτερος, που
σημαίνει ότι η πρώτη αντίδραση θα γίνει λογομαχία, διαμάχη, ταραχή και θα
οδηγήσει και σε ακόμη και χειρότερες καταστάσεις ενδεχομένως.
Ο Αββάς Δωρόθεος μας αναφέρει: “περισσότερο από οτιδήποτε άλλο

χρειαζόμαστε την ταπεινοφροσύνη, για να είμαστε έτοιμοι σε κάθε λόγο που
ακούμε να λέμε «συγχώρεσέ με». Γιατι με την ταπεινοφροσύνη όλες οι παγίδες
του εχθρού και αντιπάλου καταστρέφονται.” Μας λέει επίσης σε άλλο σημείο:
“Η ταπείνωση είναι μεγάλη αρετή…κάνει τον άνθρωπο να μην οργίζεται, ούτε
να εξοργίζεται, ούτε να εξοργίζει κανέναν”.
Ο Θεός δηλαδή μας λέει: μείνε ταπεινός κι Εγώ θα σε προστατέψω, θα σου

στείλω τη Χάρη μου (ταπεινοῖς δίδωσι χάριν), αλλά εμείς αντιθέτως
επιλέγουμε την υπερηφάνεια και προσπαθούμε να αποδώσουμε δικαιοσύνη
μόνοι μας στην αδικία που υποστήκαμε, αγνοώντας το Λόγο του Κυρίου μας.
Έτσι αρχίζουμε με τις δικές μας δυνάμεις και τα δικά μας λόγια ένα τοπικό
δικαστήριο, ξεκινώντας από μια λογομαχία π.χ. με τον πλησίον μας που μας
αδίκησε, χωρίς να καταλαβαίνουμε ότι παίζουμε το παιχνίδι των δαιμόνων
εκείνη τη στιγμή. Ο Θεός όμως μας έχει είπε 2 πράγματα:
1ο) τίποτε δεν μπορούμε να καταφέρουμε χωρίς Αυτόν, οπότε

2ο) αν θέλουμε τη Χάρη Του (να μας χαρίσει από τη δύναμή Του
δηλαδή), θα πρέπει να δεχθούμε την αλήθεια της προηγούμενης
συνθήκης (1) και να έχουμε πάντα ταπεινό φρόνημα, οπότε ο Θεός
ως φιλεύσπλαχνος Πατέρας μας θα μας χαρίσει όσα του ζητήσουμε,
αρκεί βέβαια να είναι προς το συμφέρον της σωτηρίας μας.
Όσο όμως δεν δεχόμαστε αυτή την αλήθεια, αλλά εξακολουθούμε να είμαστε
υπερήφανοι, δεν θα καταφέρουμε τίποτε στο τέλος, διότι η πρώτη συνθήκη
(1) είτε τη δεχόμαστε, είτε όχι, ισχύει πάντα, εφόσον το είπε ο Χριστός και
εφόσον έτσι είναι, απλά εμείς δεν αισθανόμαστε την ενέργεια του Θεού στη
ζωή μας σε ότι καταφέρνουμε, όταν το καταφέρνουμε.
- 217 -
Να σημειώσουμε εδώ, ότι για τη δική μας παιδαγωγία, ενδέχεται ο Θεός να

επιτρέψει στον υπερήφανο άνθρωπο κάποια προσωρινή επιτυχία, ακριβώς
για να γίνει περισσότερο αισθητή και περισσότερο παιδαγωγική η μετέπειτα
ταπείνωση που αναγκαστικά θα επέλθει με την τελική αποτυχία.
Αυτό μπορούμε να το δούμε και στη σημερινή κοινωνία, όπου ό Θεός
επιτρέπει ακόμη και επί χρόνια στους ανθρώπους που Τον έχουν ξεχάσει, να
ζουν με ευμάρεια, προσκολλημένοι μόνο στις κοσμικές απολαύσεις (όταν
έτσι το θέλει ο άνθρωπος, ο Θεός από αγάπη δεν μπορεί να του στερήσει
αυτό το αυτεξούσιο).
Ο Θεός λοιπόν το επιτρέπει αυτό, αναμένοντας την επιστροφή του
ανθρώπου, και παρότι δίνει πολλές ευκαιρίες μετάνοιας στον άνθρωπο, δεν
επεμβαίνει, αφενός επειδή τον αφήνει από αγάπη ελεύθερο όπως είπαμε
για να επιστρέψει μόνος του και αφετέρου για να έλθει ο άνθρωπος σε
αναγκαστική έστω ταπείνωση, όταν θα επέλθει η καταστροφή που ο ίδιος ο
άνθρωπος προξένησε, οπότε πλέον για παιδαγωγικούς λόγους να οδηγηθεί
από αυτή την αναγκαστική ταπείνωση στη μετάνοια.
Εάν δεν παραχωρούσε αυτή την αναγκαστική ταπείνωση ο Θεός στους
ανθρώπους (π.χ. αρρώστιες, οικονομικές καταστροφές, πείνα, πόλεμος, κλπ),
τότε οι άνθρωποι δεν θα επέστρεφαν μετανοημένοι με προσευχή προς το
Θεό Πατέρα τους, αλλά θα πέθαιναν μέσα στην αμαρτία τους και θα
χανόντουσαν αιωνίως.
Από την άλλη πάλι δεν μπορεί όπως είπαμε να εξαναγκάσει κανέναν, διότι
απόδειξη της αγάπης Του είναι η ελευθερία του αυτεξούσιου που μας έχει
δώσει, αλλιώς θα ήμασταν δούλοι. Ακόμη και μετά την καταστροφή, δε σε
εξαναγκάζει να μετανοήσεις, απλά σου δίνει μια ευκαιρία, έστω και με τον
οδυνηρό αυτό τρόπο, αφού χωρίς δεινά δεν καταλάβαινες το λάθος δρόμο
που βάδιζες. Να λοιπόν η μεγάλη παιδαγωγική μέριμνα του Θεού σε μας
τα παιδιά Του.
Φυσικά και πάλι αυτή η επιστροφή επαφίεται σε εκείνον τον άνθρωπο που
θα αναγνωρίσει τον εγωισμό του και θα μετανοήσει, διότι εκείνος που θα
παραμείνει εγωιστικά υπερήφανος θα στραφεί ξανά εναντίον του Θεού και
θα τον κατηγορήσει για τις συμφορές αυτές, χωρίς να έχει καταλάβει τίποτε
από την αμαρτωλότητα στην οποία ζούσε τόσο καιρό, αλλά σαν
κακομαθημένο παιδί θα εξακολουθεί να ζητάει από τον Πατέρα του
ευεργεσίες, χωρίς καμία εκτίμηση και σεβασμό.
- 218 -
Άλλη αξία έχει βέβαια η αναγκαστική αυτή ταπείνωση όταν μας έρχονται οι
συμφορές και άλλη η εν γνώση μας, εκ των προτέρων ταπείνωση και
μετάνοια, χωρίς να χρειαστεί να μας βρουν οι συμφορές, αλλά έστω κι έτσι,
με τις συμφορές και τις θλίψεις, ο Θεός περιμένει τα παιδιά Του να
μετανοήσουν και να έλθουν κοντά Του.
Φυσικά υπάρχουν και συμφορές που έρχονται για λόγους που μόνο ο Θεός
γνωρίζει, όπως π.χ. για να στεφανωθεί περισσότερο ο αγωνιστής μέσα από
τον αγώνα που θα δείξει στην αντιμετώπιση αυτών των συμφορών κλπ.
Επειδή λοιπόν ποτέ δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τα σχέδια του Θεού, γι
αυτό όταν δεν έχουμε τη φώτιση να αντιληφθούμε τα παιδαγωγικά σημεία
που μας στέλνει, τότε σκύβουμε πάλι το κεφάλι απέναντί Του, λέγοντας
απλά με ταπείνωση: "γενηθήτω το θέλημά Σου" με εμπιστοσύνη,
γνωρίζοντας ότι ο Θεός ως Πατέρας μας, ενεργεί πάντα για το δικό μας
συμφέρον.
Χωρίς ταπεινοφροσύνη είναι άχρηστη κάθε άλλη αρετή
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας αναφέρει ότι “τίποτα δεν μπορεί να

εξισωθεί με την ταπεινοφροσύνη – αυτή είναι η μητέρα και ρίζα και τροφός
και σύνδεσμος όλων των αγαθών”. Μας λέει επίσης: “οποιαδήποτε αρετή
και αν έχεις, κι αν ακόμη νηστεύεις και προσεύχεσαι και κάνεις
ελεημοσύνη και είσαι ευσεβής, όλα σκορπίζονται και χάνονται αν δε σε
διακρίνει η αρετή της ταπεινοφροσύνης. Αυτό ακριβώς συνέβηκε και στην
περίπτωση του Φαρισαίου (Κατά Λουκάν κεφ.18)”.
Για να μας δείξει ακριβώς ο Ιερός Χρυσόστομος οτι όταν δεν υπάρχει
ταπεινοφροσύνη όλες οι άλλες αρετές είναι άχρηστες μας λέει: “Δεν υπάρχει
τίποτε ίσο με την ταπεινοφροσύνη. Γι αυτό και ο Χριστός από αυτή την αρετή
άρχισε τους μακαρισμούς (Κατά Ματθαίον, Κεφάλαιο 5). Δηλαδή, όπως
ακριβώς όταν αρχίζει κανείς κάποια οικοδομή, πρώτα τοποθετεί το θεμέλιο
λίθο και το κρηπίδωμα, έτσι και ο Χριστός πρώτα τοποθέτησε την
ταπεινοφροσύνη”.
Ο Ιερός Χρυσόστομος μας συμβουλεύει επίσης να θυμόμαστε την εντολή του

Χριστού: “ὅταν ποιήσητε πάντα τὰ διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι δοῦλοι
ἀχρεῖοί ἐσμεν, ὅτι ὃ ὠφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν” (Κατά Λουκάν
κεφ.17, στ.10) δηλαδή: “όταν ακόμα εκτελέσατε όλα όσα σας διέταξε ο Θεός,
πρέπει να λέτε ότι είμαστε άχρηστοι δούλοι, διότι απλά κάναμε ότι είχαμε
χρέος να κάνουμε.”
- 219 -
Επίσης μας συμβουλεύει να θυμόμαστε την ταπεινοφροσύνη του Αποστόλου

Παύλου, ο οποίος είπε: “ἐγὼ ἐμαυτὸν οὔπω λογίζομαι κατειληφέναι”
(Προς Φιλιππησίους κεφ.3, στ.13) δηλαδή: “εγώ δεν νομίζω, ότι έχω πετύχει το
σκοπό, για τον οποίο με κάλεσε και με έστειλε ο Κύριος.”
Μας λέει λοιπόν εδώ σχετικά ο Ιερός Χρυσόστομος: “όποιος έπεισε τον
εαυτό του ότι δεν κατόρθωσε κάποιο μεγάλο πράγμα, όσα κι αν κάνει,
αυτός μπορεί να έχει ταπεινοφροσύνη, αυτός που δεν νομίζει ότι
έφτασε στο τέλος. Πολλοί έδειξαν αλαζονεία από την ταπεινοφροσύνη.
Αλλά εμείς ας μη πάθουμε αυτό.”
Ο συνειδητοποιημένος Χριστιανός θα λέγαμε λοιπόν, ο οποίος προσπαθεί να
μιμηθεί την ταπεινοφροσύνη του Χριστού στην καθημερινότητά του, θα
πρέπει να χαίρεται όταν συναντά μπροστά του καταστάσεις που τον
ταπεινώνουν και να τις θεωρεί ως ευκαιρία, διότι κάθε ευκαιρία
ταπείνωσης είναι ευκαιρία σωτηρίας.
Εξάλλου ο δρόμος προς τη σωτηρία μας δεν είναι εύκολος και στρωμένος με
ροδοπέταλα. Αυτός ο «ανθόσπαρτος βίος» που ευχόμαστε πολλές φορές
είναι μια ουτοπία, διότι ζωή χωρίς σταυρό δεν υπάρχει, απλά είτε θα έχουμε
σταυρό με το Χριστό στη ζωή μας, οπότε θα έχουμε και Ανάσταση είτε θα
έχουμε σταυρό χωρίς Χριστό, οπότε θα είναι σα να προγευόμαστε από τώρα
την κόλαση. Με το σκεπτικό αυτό λοιπόν, ας μη θλιβόμαστε όταν θα πρέπει
να έχουμε ταπεινό φρόνημα, αλλά να έχουμε υπομονή και να χαιρόμαστε,
αναμένοντας τη μέλλουσα Αιώνια ζωή. Διότι ας μη ξεχνάμε τι μας είπε ο
Χριστός: "τί στενὴ ἡ πύλη καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν
ζωήν, καὶ ὀλίγοι εἰσὶν οἱ εὑρίσκοντες αὐτήν" (Κατά Ματθαίον κεφ.7,
στ.14)
Τέλος ο Άγιος Ησύχιος ο Πρεσβύτερος είπε για την ταπεινοφροσύνη:
“Αν με ταπεινό φρόνημα και μνήμη θανάτου και αυτοκατηγορία και αντίρρηση
κατά των πονηρών λογισμών και με επίκληση του Ιησού Χριστού μένεις μέσα
στην καρδιά σου και αν το στενό αλλά χαροποιό και τερπνό δρόμο της
διάνοιας με τα παραπάνω όπλα βαδίζεις καθημερινά έχοντας νήψη*, θα
φτάσεις σε άγιες θεωρίες Αγίων. Και θα φωτιστείς σε βαθιά μυστήρια από το
Χριστό, στον Οποίο βρίσκονται οι θησαυροί οι κρυμμένοι της γνώσεως και της
σοφίας (Κολ. 2, 3)” (Φιλοκαλία Α’)
Σημείωση:
*Νήψη είναι η πνευματική εργασία που έχει στόχο να φυλάει την καρδιά από
άσχημες σκέψεις και να την κρατάει σε ησυχία ώστε να μπορεί να νιώθει την
παρουσία του Θεού και να επικοινωνεί μαζί Του με την προσευχή.
- 220 -

Η αρετή της Ελεημοσύνης
Ταπεινοφροσύνη (αντί Υπερηφάνεια)

 Ελεημοσύνη (αντί Φιλαργυρία)
Η ελεημοσύνη είναι η πρακτική εφαρμογή της δεύτερης, αλλά όμοια της

πρώτης, Εντολής του Θεού προς τον άνθρωπο: “ἀγαπήσεις τὸν πλησίον
σου ὡς σεαυτόν” (Κατά Ματθαίον κεφ. 22, στ. 39) δηλαδή: “να αγαπάς τον
πλησίον σου σαν τον εαυτό σου”.
Η ελεημοσύνη είναι το αντίδοτο της φιλαργυρίας και σημαίνει το να
προσφέρει κάποιος στο συνάνθρωπό του που έχει ανάγκη, υλικά και
πνευματικά αγαθά, αλλά και κάθε άλλη βοήθεια, με κάθε δυνατό και εφικτό
μέσο.
Χρήματα, τρόφιμα, ρούχα και άλλα υλικά, προσωπικές υπηρεσίες φροντίδας
και στήριξης, εξυπηρετήσεις, διευκολύνσεις, ψυχική και πνευματική στήριξη
αλλά και κυρίως προσευχή είναι μερικά από αυτά που η αγάπη μας μπορεί να
δώσει σε συνανθρώπους μας που τα έχουν ανάγκη, σε φτωχούς, ανάπηρους,
ορφανά, χήρες, ηλικιωμένους, αρρώστους, φυλακισμένους, ανθρώπους
καταπονημένους ψυχικά και πνευματικά και γενικά σε όποιον χρειάζεται τη
βοήθειά μας υλική, ή πνευματική, ή τη συμπαράσταση μας γενικότερα.
Ο Χριστιανός δεν έχει καμία δικαιολογία εάν δεν πράττει τίποτε από τα
παραπάνω για τους συνανθρώπους του, διότι εάν τίποτε υλικό δεν έχει να
δώσει, έχει να δώσει όμως έναν καλό λόγο και μια φροντίδα με τον ένα ή με
τον άλλο τρόπο σε όσους την έχουν ανάγκη.
Και αν ακόμη και αυτό είναι δύσκολο, τότε δεν υπάρχει δικαιολογία για το
ευκολότερο που όλοι μπορούμε να προσφέρουμε που είναι η προσευχή μας
για τους συνανθρώπους μας, η οποία όχι μόνο δεν κοστίζει, αλλά μπορεί να
φέρει πολύ περισσότερα αποτελέσματα διότι ακριβώς παρακαλάμε το Θεό
να επέμβει και να δώσει τη λύση σε αυτούς για τους οποίος προσευχόμαστε
και όπως είπε ο Κύριός μας: “τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ
τῷ Θεῷ ἐστιν” (Κατά Λουκάν κεφ.18, στ.27) δηλαδή: “τα αδύνατα για τους
ανθρώπους είναι κατορθωτά και δυνατά στο Θεό”.
Η ΑΡΕΤΗ ΤΗΣ ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗΣ
Aπό την Παλαιά Διαθήκη διδασκόμαστε: “δανείζει Θεῷ ὁ ἐλεῶν πτωχόν,

κατὰ δὲ τὸ δόμα αὐτοῦ ἀνταποδώσει αὐτῷ.” (Παροιμίαι κεφ.19, στ.17)
δηλαδή: “Όποιος ελεεί το φτωχό δανείζει τον Θεό. Ανάλογα δε με την
ελεημοσύνη του θα λάβει και εκ μέρους του Θεού την ανταπόδοση.”
Η ελεημοσύνη είναι πολύ μεγάλη αρετή, διότι όταν γίνεται με τις

προϋποθέσεις που μας είπε ο Χριστός, όπως θα πούμε και παρακάτω και με
το πνεύμα της μετάνοιας που θα πρέπει να μας διακατέχει, τότε είναι ικανή
να αντισταθμίσει τα υπόλοιπα αμαρτήματά μας και να μας οδηγήσει στη
Βασιλεία του Θεού.
Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Κυρίου μας:

“τότε ἐρεῖ ὁ βασιλεὺς τοῖς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ· δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ
πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ
καταβολῆς κόσμου. ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα,
καὶ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καὶ συνηγάγετέ με, γυμνός, καὶ
περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καὶ ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καὶ
ἤλθετε πρός με.” (Κατά Ματθαίον κεφ.25, στ34-36)
δηλαδή: “τότε θα στραφεί ο Βασιλέας σε εκείνους που θα βρίσκονται στα δεξιά
Του και θα πει· “ελάτε εσείς οι ευλογημένοι του Πατέρα μου και
κληρονομήσατε τη Βασιλεία των Ουρανών, η οποία έχει ετοιμασθεί για
σας από τότε που θεμελιωνόταν ο κόσμος. Διότι πείνασα και μου δώσατε να
φάω, δίψασα και με ποτίσατε, ήμουν ξένος που δεν είχα τόπο να μείνω, και με
πήρατε στο σπίτι σας. Ήμουν γυμνός και με ενδύσατε, αρρώστησα και με
επισκεφθήκατε, στη φυλακή ήμουν και ήρθατε να με δείτε.”
“…ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνὶ τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων,
ἐμοὶ ἐποιήσατε.”(Κατά Ματθαίον κεφ.25, στ40) δηλαδή: “…κάθε τι που
κάνατε, για να εξυπηρετήσετε έναν από τους αδελφούς μου, που φαίνονται
άσημοι και ελάχιστοι μέσα στη κοινωνία, το κάνατε σε εμένα.”
Αλλά και στους μακαρισμούς μας λέει ο Κύριος: “μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι
αὐτοὶ ἐλεηθήσονται” (Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ7) δηλαδή: “μακάριοι (και
τρισευτυχισμένοι) οι ευσπλαχνικοί και ελεήμονες, που συμπονούν και ελεούν
τον πάσχοντα, διότι αυτοί θα ελεηθούν πλούσια από το Θεό.”
- 222 -
Το πιο θεάρεστο βέβαια αποτέλεσμα της ελεημοσύνης είναι όταν

βοηθήσουμε για να επιστρέψει μια ψυχή κοντά στο Χριστό και να σωθεί,
διότι όπως έχει πει ο Χριστός: "λέγω ὑμῖν ὅτι οὕτω χαρὰ ἔσται ἐν τῷ
οὐρανῷ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι ἢ ἐπὶ ἐνενήκοντα ἐννέα
δικαίοις, οἵτινες οὐ χρείαν ἔχουσι μετανοίας.” (Κατά Λουκάν κεφ.15, στ.9)
δηλαδή: "σας διαβεβαιώνω, ότι έτσι μεγάλη χαρά θα είναι στον Ουρανό για
έναν αμαρτωλό που μετανοεί, περισσότερο κτυπητή από όσο είναι η χαρά για
τους ενενήντα εννέα δίκαιους, οι οποίοι δεν έχουν ανάγκη από μετάνοια".
Το θεάρεστο αποτέλεσμα αυτού του είδους της ελεημοσύνης που κάναμε

από την αγάπη μας προς τον αδελφό μας φαίνεται και από τα λόγια του
Αποστόλου Ιακώβου: “Ἀδελφοί, ἐάν τις ἐν ὑμῖν πλανηθῇ ἀπὸ τῆς
ἀληθείας, καὶ ἐπιστρέψῃ τις αὐτόν, γινωσκέτω ὅτι ὁ ἐπιστρέψας
ἁμαρτωλὸν ἐκ πλάνης ὁδοῦ αὐτοῦ σώσει ψυχὴν ἐκ θανάτου καὶ
καλύψει πλῆθος ἁμαρτιῶν.” (Ιακώβου κεφ.5, στ.19-20) δηλαδή: “Αδελφοί,
εάν κανείς από σας παραπλανηθεί και φύγει μακριά από τη χριστιανική
αλήθεια και ο αδελφός τον επαναφέρει στο δρόμο του Θεού, ας γνωρίζει, ότι
εκείνος που επαναφέρει έναν αμαρτωλό από το δρόμο της πλάνης του στον
δρόμο της αλήθειας, θα σώσει μία ψυχή από τον αιώνιο θάνατο και θα
εξαλείψει πλήθος αμαρτιών, τις οποίες ο παραπλανηθείς αμαρτωλός είχε
διαπράξει.”
Να σημειωθεί εδώ όμως, μιας και αναφερθήκαμε και σε αυτού του είδους την
πνευματική ελεημοσύνη, ότι απαιτείται να προϋπάρχει αυξημένη η αρετή της
διάκρισης και η σχετική καθοδήγηση και ευλογία από τον Πνευματικό μας
Πατέρα, διότι θέλοντας να κάνουμε ένα καλό στον πλανεμένο, ή άθεο
συνάνθρωπό μας κλπ, ο πονηρός διάβολος είναι ικανός να δημιουργήσει
χειρότερες καταστάσεις εάν δεν είμαστε διακριτικοί.
Πώς γίνεται η ελεημοσύνη
 με μυστικότητα και ταπεινοφροσύνη
Παραθέτουμε τι μας είπε ο Χριστός σχετικά :

(Κατά Ματθαίον κεφ.6, στ.1 έως 4)
"Προσέχετε τὴν ἐλεημοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν
ἀνθρώπων πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς· εἰ δὲ μήγε, μισθὸν οὐκ ἔχετε παρὰ
τῷ πατρὶ ὑμῶν τῷ ἐν τοῖς οὐρανοῖς" δηλαδή: "Προσέχετε να μη κάνετε την
ελεημοσύνη σας μπροστά στα μάτια των ανθρώπων, για να σας δουν και σας
- 223 -
θαυμάσουν και να σας επαινέσουν, διότι έτσι δεν έχετε κανένα μισθό από τον
Πατέρα σας τον Επουράνιο"
"Ὅταν οὖν ποιῇς ἐλεημοσύνην, μὴ σαλπίσῃς ἔμπροσθέν σου, ὥσπερ οἱ
ὑποκριταὶ ποιοῦσιν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ ἐν ταῖς ῥύμαις, ὅπως
δοξασθῶσιν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσι τὸν μισθὸν
αὐτῶν" δηλαδή: "Όταν λοιπόν εσύ κάνεις ελεημοσύνη, μη τη διαλαλείς
παντού διασαλπίζοντάς την, όπως κάνουν οι υποκριτές στις συναγωγές και
τους πλατείς δρόμους, για να δοξασθούν από τους ανθρώπους. Αληθινά σας
λέγω οτι παίρνουν αυτοί ολόκληρο το μισθό τους, (δηλαδή απολαμβάνουν ως
αμοιβή τους τον έπαινο από τους άλλους)"
"σοῦ δὲ ποιοῦντος ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ
δεξιά σου, ὅπως ᾖ σου ἡ ἐλεημοσύνη ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ
βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ" δηλαδή: "Εσύ δε,
όταν κάνεις ελεημοσύνη, να την προσφέρεις με τόση μυστικότητα, ώστε το
αριστερό σου χέρι να μη μάθει το καλό που κάνει το δεξί σου, για να
μείνει έτσι η ελεημοσύνη σου μυστική και άγνωστη και ο Πατέρας σου, που
βλέπει και τα πλέον απόκρυφα έργα, θα σου δώσει την αμοιβή ενώπιον όλου
του κόσμου"
Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι η ελεημοσύνη πρέπει να γίνεται με μυστικό
τρόπο, χωρίς να τη δημοσιοποιούμε για να λαβαίνουμε επαίνους.
Θέλει δηλαδή ακριβώς ο Χριστός να κάνουμε την ελεημοσύνη μας με ταπεινό
φρόνημα, με ταπεινοφροσύνη, για να μην κυριευτούμε από το θανάσιμο
αμάρτημα της υπερηφάνειας το οποίο, όπως είπαμε ακυρώνει το
οποιαδήποτε καλό που κάναμε και μας οδηγεί στην απώλεια.
 με αγάπη, χωρίς εξαναγκασμό
Η ελεημοσύνη πρέπει να γίνεται όχι εξαναγκαστικά, αλλά με κίνητρο την

ουσιαστική και πραγματική αγάπη προς τον πλησίον μας. Πρέπει να
γίνεται μέσα από την καρδιά μας χωρίς τσιγγουνιά, διότι όπως μας λέει και ο
Απόστολος Παύλος: “Τοῦτο δέ, ὁ σπείρων φειδομένως φειδομένως καὶ
θερίσει, καὶ ὁ σπείρων ἐπ᾿ εὐλογίαις ἐπ᾿ εὐλογίαις καὶ θερίσει. ἕκαστος
καθὼς προαιρεῖται τῇ καρδία, μὴ ἐκ λύπης ἢ ἐξ ἀνάγκης· ἱλαρὸν γὰρ
δότην ἀγαπᾷ ὁ Θεός.” (Προς Κορινθίους Β’ κεφ.9, στ.8) δηλαδή: “Ας
γνωρίζετε δε τούτο· ότι εκείνος που στο χωράφι του σπέρνει με τσιγκουνιά
λιγοστό σπόρο, θα θερίσει και λίγο σιτάρι. Και εκείνος που σπέρνει απλόχερα,
θα θερίσει πολύ καρπό. (Ο καθένας δηλαδή θα αμειφθεί από το Θεό ανάλογα
με όσα δίνει, κατά την δύναμή του πάντοτε). Ο καθένας ας δίνει σύμφωνα με
- 224 -
την αγαθή διάθεση της καρδίας του, όχι με λύπη η από ανάγκη. Διότι ο Θεός
“αγαπά εκείνον, που δίδει με καλοσύνη και γλυκύτητα.”
 με επιμέλεια και προσοχή
Δεν πρέπει επίσης να κάνουμε ελεημοσύνη με επιπόλαιο τρόπο, αλλά με

σοβαρότητα, με ενδιαφέρον, με σημασία στη λεπτομέρεια, με σεβασμό προς
αυτόν που ελεούμε και γενικά με διάκριση, ώστε να πράττουμε πλήρως το
θέλημα του Θεού, διότι όπως αναφέρεται και στην Παλαιά Διαθήκη:
“ἐπικατάρατος ὁ ποιῶν τὰ ἔργα Κυρίου ἀμελῶς” (Ιερεμίας κεφ.31, στ.10).
Τέλος, σχετικά με το πότε πρέπει ή δεν πρέπει να δίνουμε ελεημοσύνη σε
κάποιους ανθρώπους, παραθέτουμε το λόγο του Κυρίου μας: “παντὶ δὲ τῷ
αἰτοῦντί σε δίδου, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντος τὰ σὰ μὴ ἀπαίτει.”(Κατά
Λουκάν, κεφ.6, στ.30) δηλαδή: “σε καθένα που σου ζητεί δίνε του με ειλικρινή
αγάπη και διάκριση και από εκείνον που δια της βίας σου αρπάζει τα δικά σου,
μην απαιτείς και μην ανοίγεις δικαστικούς αγώνες για να τα ξαναπάρεις”.
Είναι πάντως καλό είναι να συμβουλευόμαστε τον Πνευματικό μας Πατέρα
για το πώς πρέπει να ενεργούμε την ελεημοσύνη μας σε περιπτώσεις όπου
έχουμε αμφιβολία (π.χ. υποψία επαγγελματιών ζητιάνων κλπ).
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει στη 13η ομιλία του στη Β΄ προς
Κορινθίους, πως η ελεημοσύνη δε συνίσταται μόνο στο να δίνεις χρήματα,
αλλά και στο να τα δίνεις με αίσθημα χριστιανικής συμπάθειας. Πρέπει να
κάνουμε το καλό και να παρέχουμε τη βοήθειά μας θεληματικά, πρόθυμα,
καρδιακά, με σεβασμό και ανυπόκριτη αγάπη προς τους φτωχούς. Δεν
πρέπει να μας κατέχει κανένα αίσθημα περιφρόνησης, αγανάκτησης ή οργής
κι εκνευρισμού. «Έκαστος καθώς προαιρείται τη καρδία, μη εκ λύπης ή εξ
ανάγκης· ιλαρόν γαρ δότην αγαπά ο Θεός» (Β’ Κορ. θ’ 7).
Ο Όσιος Ηλίας ο Πρεσβύτερος και Έκδικος είπε: “Αληθινός ελεήμων είναι

όχι εκείνος που δίνει θεληματικά τα περιττά, αλλά εκείνος που αφήνει ακόμη
και τα αναγκαία σ’ αυτούς που του τα αρπάζουν.” Και αλλού λέει πάλι ο Άγιος:
“Άλλοι, με τον υλικό πλούτο αποκτούν τον άυλο πλούτο μέσω της
ελεημοσύνης. Άλλοι απορρίπτουν τον υλικό πλούτο με τον άυλο, επειδή
κατάλαβαν ότι ο άυλος είναι που δεν χάνεται.” (Φιλοκαλία Γ’)
- 225 -

Η αρετή της Σωφροσύνης

 Σωφροσύνη (αντί Πορνεία)
Σύμφωνα με τον Όσιο Πέτρο το Δαμασκηνό: “Σωφροσύνη είναι το “σώο

φρόνημα”, δηλαδή χωρίς έλλειψη. Και ούτε στην ακολασία αφήνει να πέφτει
εκείνον που την έχει, ούτε στην ηλιθιότητα· αλλά φυλάει τα καλά που συλλέγει
η φρόνηση και αποβάλλει όλα τα χειρότερα και συγκεντρώνει στον εαυτό της
το λογισμό και διά μέσου της τον ανυψώνει στο Θεό… Η σωφροσύνη κυριαρχεί
στις άλογες μορφές της ψυχής και του σώματος και τις κατευθύνει προς το
Θεό” (Φιλοκαλία, Τόμος Γ’)
Σωφροσύνη σημαίνει φρονιμάδα, εγκράτεια και στην εκκλησιαστική γλώσσα
σημαίνει αγνότητα βίου. Ο σώφρων άνθρωπος επιπλέον διακατέχεται από
σοφία και φωτισμό στη ζωή του και οι πράξεις του χαρακτηρίζονται από
σταθερότητα, περισυλλογή, σεβασμό, ωριμότητα και καλή προαίρεση.
Μετά το «Πάτερ ημών», μια σημαντική προσευχή για το Χριστιανό είναι του
Οσίου Εφραίμ του Σύρου (χαρακτηριστική της Μεγάλης Τεσσαρακοστής),
όπου αναφέρεται και η σωφροσύνη: “Κύριε καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου,
πνεῦμα ἀργίας, περιεργείας, φιλαρχίας καὶ ἀργολογίας μή μοι δῶς. Πνεῦμα δὲ
σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης, χάρισαί μοι τῷ σῷ
δούλῳ. Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα, καὶ μὴ
κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητὸς εἶ, εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
Ἀμήν”. Τόσο μικρή, αλλά περιεκτική προσευχή, η οποία μάλιστα συνοδεύεται
και από κινήσεις μετάνοιας, κατά το τυπικό της Εκκλησίας, δηλωτικό της
αξίας της κάθε λέξης της, άρα και της σωφροσύνης.
Ο Άγιος Θεόγνωστος λέει: “Αγάπησε την αγνότητα σαν τα μάτια σου, για να
γίνεις ναός και οίκος του Θεού αγαπητός, γιατί χωρίς σωφροσύνη είναι
αδύνατο να γίνεις οικείος του Θεού” (Φιλοκαλία Β’)
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης μας αναφέρει στην Κλίμακα ότι «τελείως

αγνός» είναι εκείνος που υπέταξε τα σωματικά μέλη στην ψυχή.
(Κλίμαξ, 15ος Λόγος, περί Αγνοίας)
Η ΑΡΕΤΗ ΤΗΣ ΣΩΦΡΟΣΥΝΗΣ
Η σωφροσύνη είναι η αρετή που αντιστέκεται στο πάθος της πορνείας, το

γλυκό εκείνο πειρασμό του διαβόλου που τείνει να εξαπλωθεί σε όλο τον
κόσμο, περισσότερο από κάθε άλλο πάθος, ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή,
μέσω των μαζικών μέσων ενημέρωσης, κυρίως τηλεόραση και διαδίκτυο.
Οι ημέρες μας λοιπόν είναι ημέρες μεγάλων πειρασμών, και κατά συνέπεια η
αξία της αρετής της σωφροσύνης είναι πολύ μεγαλύτερη σήμερα παρά πότε.
Ας σημειωθεί εδώ, ως παρένθεση, οτι η σημερινή ηθική κατάπτωση όλης της
ανθρωπότητας παγκοσμίως δηλώνει ότι προσεγγίζουμε τους έσχατους
χρόνους της Αποκάλυψης, χωρίς βέβαια να γνωρίζουμε επακριβείς χρόνους,
διότι το χρόνο μόνο ο Θεός τον γνωρίζει. Εντούτοις όμως η μετάνοιά μας
είναι πολύ περισσότερο επιβεβλημένη να γίνει το συντομότερο. Εξάλλου ο
χρόνος για το Χριστιανό πρέπει να είναι πάντα το σήμερα που του χαρίζει ο
Θεός Πατέρας, διότι για το αύριο δεν γνωρίζει, παρά μόνο ο Θεός.
Χαρακτηριστικό της σωφροσύνης είναι η καθαρότητα και η αγνότητα του
βίου, η οποία συνδέεται άμεσα με την καθαρότητα της καρδιάς, επομένως η
μεγάλη αξία της αρετής αυτής φαίνεται από αυτό το σημείο ακριβώς, διότι
σύμφωνα με το λόγο του Χριστού: "μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι
αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται" (Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.8) δηλαδή :”δηλαδή:
"μακάριοι όσοι έχουν καθαρή και αμόλυντη την καρδιά, διότι αυτοί θα δουν το
Θεό στη δόξα Του". Εκείνος λοιπόν που έχει καθαρή και αμόλυντη καρδιά
είναι αδύνατο να μη διατηρεί και αγνή όλη του τη ζωή γενικότερα και κατ΄
επέκταση και το σώμα του. Είναι πάντως πολύ δυστυχές το γεγονός να
θεωρείται η αλόγιστη παράδοση του ανθρώπου στα σαρκικά του ένστικτα
(χωρίς καμία προσπάθεια αυτοσυγκράτησης), ως ελευθερία και
μοντερνισμός, ενώ στην ουσία είναι η πλήρης υποδούλωση του ανθρώπου
στα πάθη του. Είναι εύκολο να παραδοθείς στην ηδονή, αλλά πολύ δύσκολο
να απελευθερωθείς από αυτή την εικονική ελευθερία και να μεταβείς στην
πραγματική, στη λυτρωτική εκείνη κατάσταση όπου ελέγχεις εσύ τον εαυτό
σου, το σώμα σου, το νου σου και την ψυχή σου γενικότερα και δεν είσαι
δούλος των παθών και όπως λέει ο Απόστολος Παύλος: “Παρακαλῶ οὖν
ὑμᾶς, ἀδελφοί, διὰ τῶν οἰκτιρμῶν τοῦ Θεοῦ, παραστῆσαι τὰ σώματα
ὑμῶν θυσίαν ζῶσαν, ἁγίαν, εὐάρεστον τῷ Θεῷ, τὴν λογικὴν λατρείαν
ὑμῶν” (Προς Ρωμαίους κεφ.12, στ.1) δηλαδή: “Σας παρακαλώ, λοιπόν,
αδελφοί, και σας εξορκίζω εν ονόματι της στοργής και της ευσπλαχνίας, που
δείχνει σε μας ο Θεός, να καταστήσετε και να παρουσιάσετε, σαν άλλοι Ιερείς
με θυσιαστήριο, τον εαυτό σας, τα σώματά σας, θυσία ζωντανή, αγία,
ευάρεστη στο Θεό, η οποία αποτελεί έτσι την πράγματι ορθή και πνευματική
λατρεία σας, αξία του λογικού σας.”
- 227 -
Τα γνωρίσματα του σώφρονα Χριστιανού
Ο σώφρονας Χριστιανός:
 Έχει θέσει ως πρώτο στόχο στη ζωή του τη σωτηρία της ψυχής του.
 Δεν έχει άγχος και ταραχή στη ζωή του, αλλά βαδίζει με εμπιστοσύνη
στο Θεό και στην πρόνοιά Του, στον οποίο εναποθέτει τη λύση των
μικρών και μεγάλων προβλημάτων του, αφού κάνει πρώτα αυτός ότι
μπορεί για αυτά με τις δυνάμεις που του έχει δώσει ο Θεός.
 προσπαθεί να εφαρμόσει το Λόγο του Χριστού, σύμφωνα με την Αγία
Γραφή στην πράξη, με προσευχή, μετάνοια και συμμετοχή στα Ιερά
Μυστήρια της Εκκλησίας μας (Εξομολόγηση, Θεία Κοινωνία).
 είναι μετριοπαθής, αποφεύγει τις περιττές ασχολίες και γνωρίζει το
χρόνο που θα πρέπει να υποχωρεί για την αποφυγή συγκρούσεων.
 προσπαθεί να δει τον εαυτό του όπως πραγματικά είναι, χωρίς να
προβαίνει σε εκ δεξιών υπερβολές και σε μεγάλη ιδέα για τον εαυτό
του, όπως θα ήθελαν να του υποβάλλουν οι δαίμονες.
 βαδίζει σταθερά στον πνευματικό του αγώνα και δεν αγωνιά για να
δει θαύματα ώστε να αυξήσει την πίστη του, διότι εμπιστεύεται το
Χριστό στη ζωή του.
 ενεργεί με σύνεση όταν πρέπει να ελέγξει κάποιο συνάνθρωπό του
και πάντα με αγάπη.
 αισθάνεται την εξάπλωση του κακού στον κόσμο και της σαρκικής
αμαρτίας και αγωνίζεται να κρατηθεί μακριά από τα σαρκικά πάθη
που φθείρουν τον άνθρωπο, κινούμενος πάντα στα σωστά
φυσιολογικά πλαίσια που δεν οδηγούν τον άνθρωπο σε εκτροπές και
δυσαρεστούν το Θεό Πατέρα μας.
 έχει εγκράτεια:
 στα μάτια (ελέγχει το που θα πέσει το βλέμμα του)
(πᾶς ὁ βλέπων γυναῖκα πρὸς τὸν ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν ἤδη
ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ.” Κατά Ματθ. Κεφ.5 στ.28)
 στα αυτιά (αποφεύγει και δεν ακούει λόγια βρώμικα)
 στην ομιλία (δε βωμολοχεί, δε βλασφημεί, δε συκοφαντεί και δεν
κατακρίνει)
 στα χέρια (δεν κλέβει)
 στο φαγητό (κάνει ορθή χρήση των φαγητών και ποτών)
 σε όλες τις αισθήσεις γενικότερα
- 228 -
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, ο συγγραφέας της Κλίμακος μας αναφέρει ότι:

“Όσο άφθαρτος και ασώματος είναι ο Κύριος, τόσο ευφραίνεται με την
αγνότητα και αφθαρσία του σώματός μας. Αντιθέτως οι δαίμονες, καθώς
ισχυρίζονται μερικοί, με κανένα άλλο δεν χαίρονται τόσο, όσο με τη δυσωδία
της πορνείας και με κανένα άλλο πάθος, όσο με το μολυσμό του σώματος”
(Κλίμαξ, Λόγος 15ος, περί Αγνοίας)
Και συνεχίζει ο Άγιος στον ίδιο Λόγο: “Ισχυρίζονται ορισμένοι πώς είναι
δυνατόν να ονομάζεται κανείς αγνός μετά τη γεύση της αμαρτίας; Εγώ όμως
αντικρούοντας αυτούς αποφαίνομαι: «Είναι δυνατό και εύκολο σε όποιον θέλει
να μετακεντρίσει την αγριελιά σε καλλιέλαιον» Εάν τα κλειδιά της Βασιλείας
των Ουρανών είχαν δοθεί σε ένα παρθένο, ίσως να είχαν οι προαναφερθέντες
δίκιο στη γνώμη τους. Εφόσον όμως δεν συμβαίνει αυτό, ας τους αποστομώσει
εκείνος που και πεθερά απέκτησε και αγνός έγινε και τα κλειδιά της Βασιλείας
κρατάει στα χέρια του.”
Ο Όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός μας αναφέρει για τη σωφροσύνη:

“Η εγκράτεια λοιπόν και η σωφροσύνη έχουν την ίδια δύναμη και είναι διπλές,
όπως είπαμε· αλλά τώρα θα πούμε για τα τελειότερα. Εκείνος λοιπόν που με τη
χάρη του Θεού έχει τη μεγάλη πίστη και τον αγνό και θείο φόβο και θελήσει
έπειτα να έχει την εγκράτεια και τη σωφροσύνη, οφείλει να κυριαρχεί στον
εαυτό του εντελώς, και εσωτερικά και εξωτερικά, και να είναι σαν νεκρός στο
σώμα και στην ψυχή προς αυτόν τον κόσμο και τους ανθρώπους, λέγοντας για
όλα στο λογισμό του: «Ποιός είμαι εγώ; Και τι είμαι στην πραγματικότητα,
παρά ένα σίχαμα; Η αρχή μου είναι από το χώμα (Γεν. 3, 19), το τέλος μου στη
σαπίλα, και το ενδιάμεσο είναι γεμάτο από κάθε θρασύτητα και κάτι
περισσότερο…»
Και συνεχίζει ο Άγιος: “ …όλη λοιπόν η μέριμνα του ανθρώπου ας στρέφεται
στη φύλαξη των αισθήσεων και των λογισμών, για να μην πιστέψει, ή
κάνει τίποτε που δεν είναι κατά το θέλημα του Θεού. Να ετοιμάζει επίσης
τον εαυτό του για να υπομείνει όσα ευχάριστα ή δυσάρεστα του
προξενούν οι δαίμονες ή οι άνθρωποι, ώστε μήτε από αυτά, μήτε από
εκείνα να ταραχθεί ή να δοκιμάσει άλογη χαρά και υπερηφάνεια, ή λύπη και
απελπισία, και να μη δέχεται κανένα θρασύ λογισμό, μέχρις ότου έρθει ο
Κύριος. Σ’ Αυτόν ανήκει η δόξα στους αιώνες. Αμήν.” (Φιλοκαλία Γ’)
Ο Όσιος Θεόδωρος Εδέσσης αναφερόμενος στα λόγια του Αγίου

Γρηγορίου του Θεολόγου, μας αναφέρει τις σχέσεις μεταξύ των αρετών και
της σωφροσύνης λέγοντας: “Από τρία μέρη αποτελείται κάθε λογική ψυχή
- 229 -
κατά τον Θεολόγο Γρηγόριο. Την αρετή του λογιστικού την ονομάζει φρόνηση
και σύνεση και σοφία. Την αρετή του θυμικού, ανδρεία και υπομονή. Και την
αρετή του επιθυμητικού, αγάπη και σωφροσύνη και εγκράτεια. Η δικαιοσύνη
είναι διασκορπισμένη σε όλες αυτές και τις κάνει να ενεργούν ανάλογα και
κατάλληλα. Με τη φρόνηση πολεμά εναντίον των αντιθέτων δυνάμεων και
υπερασπίζεται τις αρετές. Με τη σωφροσύνη βλέπει τα πράγματα απαθώς.
Με την αγάπη τέλος πείθει να αγαπάς όλους τους ανθρώπους όπως τον εαυτό
σου. Με την εγκράτεια περιορίζει κάθε ηδονή. Με την ανδρεία και την υπομονή
οπλίζεται για τους αόρατους πολέμους. Αυτά αποτελούν την αρμονία του
ευήχου οργάνου της ψυχής.” (Φιλοκαλία Β’)
Ο Άγιος Αντώνιος ο Μέγας μας λέει για τη σωφροσύνη: “Εκείνοι που

αγωνίζονται στους ολυμπιακούς αγώνες δεν παίρνουν το στεφάνι όταν
νικήσουν τον πρώτο ή τον δεύτερο ή τον τρίτο, αλλά όταν νικήσουν όλους
τους συναγωνιζόμενους. Έτσι και όποιος θέλει να στεφανωθεί από το Θεό,
πρέπει να γυμνάζει τη ψυχή του στη σωφροσύνη όχι μόνο σε ότι έχει σχέση με
το σώμα, αλλά και στα σχετικά με τα κέρδη και τις αρπαγές και το φθόνο και
τις τροφές και τη ματαιοδοξία και τις κατηγορίες και τους θανάτους και όλα
τα παρόμοια.” (Φιλοκαλία Α’)
Ο Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος μας λέει: “με καμιά άλλη αρετή οι άνθρωποι
με τη σάρκα που φέρουν δεν εξομοιώνονται περισσότερο με τους αγγέλους,
όσο με την αρετή της σωφροσύνης. Με την αρετή αυτή, ενώ βρίσκονται ακόμη
στη γη, έχουν το πολίτευμα στους ουρανούς, κατά τον Απόστολο
(Φιλιπ. 3, 20).” (Φιλοκαλία Α’)
Η σωφροσύνη στο γάμο
Τέλος ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας αναφέρει ότι και μέσα στο
γάμο πρέπει να υπάρχει σωφροσύνη (εγκράτεια δηλαδή), διαφορετικά ο
γάμος δεν είναι τίμιος. Συγκεκριμένα μας λέει: «Πώς τίμιος ο γάμος»; Η
απάντηση: «Ότι εν σωφροσύνη, διατηρεί τον πιστόν» (PG 63, 227). Μιλώντας
για την ασκητική διάσταση μέσα στο γάμο μας λέει ότι ο γάμος δεν έχει γίνει
για να ασελγούμε, ούτε να πορνεύουμε, αλλά για να σωφρονούμε (PG 51,
213). Και μάλιστα αναφέρει ότι δύο είναι αυτά για τα οποία έχει θεσπισθεί ο
γάμος, και για να σωφρονούμε και για να γινόμαστε πατέρες, και από τα δύο
αυτά πρώτη είναι η αιτία της σωφροσύνης.
- 230 -

Η αρετή της Αγάπης

 Αγάπη (αντί Φθόνος)
Η αγάπη συνιστά την πρώτη Εντολή του Θεού στον άνθρωπο, που είναι η
αγάπη προς το Θεό Πατέρα μας, αλλά και τη δεύτερη Εντολή (όμοια της
πρώτης) που είναι η αγάπη προς τον πλησίον μας, η οποία πρέπει να είναι
όπως και στον εαυτό μας. Είναι τα λόγια του ίδιου του Χριστού μας που
έχουμε επαναλάβει τόσες φορές για να μην τα ξεχνάμε ποτέ:
ἐντολή. δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς
σεαυτόν. ἐν ταύταις ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται
κρέμανται..." (Κατά Ματθαίον κεφ. 22, στ. 37-40)
δηλαδή: "...να αγαπάς τον Κύριο και Θεό σου με όλη την καρδιά σου και με όλη
την ψυχή σου και με όλη τη διάνοιά σου. Αυτή είναι η πρώτη και μεγάλη
εντολή. Δεύτερη δε εντολή, όμοια με αυτήν: να αγαπάς τον πλησίον σου σαν
τον εαυτό σου. Επάνω σε αυτές τις δύο εντολές όλος ο νόμος και οι προφήτες
στηρίζονται.”
Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης θέλοντας να προσδιορίσει το Θεό και τη σχέση

μας μαζί Του τονίζει διαρκώς την αγάπη, ως το βασικό χαρακτηριστικό της
σχέσης αυτής, καταλήγοντας στο ότι ο Θεός είναι αγάπη:
“Ἀγαπητοί, ἀγαπῶμεν ἀλλήλους, ὅτι ἡ ἀγάπη ἐκ τοῦ Θεοῦ ἐστι, καὶ πᾶς
ὁ ἀγαπῶν ἐκ τοῦ Θεοῦ γεγέννηται καὶ γινώσκει τὸν Θεόν. ὁ μὴ ἀγαπῶν
οὐκ ἔγνω τὸν Θεόν, ὅτι ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν.” (Ά Ιωάν. κεφ.4, στ.9) δηλαδή:
“Αγαπητοί, ας αγαπάμε ο ένας τον άλλον, διότι η αγάπη προέρχεται εκ του
Θεού, ο οποίος είναι αγάπη. Και καθένας που αγαπά με ειλικρίνεια τους άλλους,
έχει γεννηθεί από το Θεό, ζει εν τω Θεώ και ως εκ τούτου γνωρίζει το Θεό.
Εκείνος όμως που δεν έχει αυτή την αγάπη, δεν γνώρισε ποτέ το Θεό, διότι ο
Θεός είναι αγάπη και η πηγή της αγάπης.“
Και συνεχίζει λέγοντας:
“Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστί, καὶ ὁ μένων ἐν τῇ ἀγάπῃ ἐν τῷ Θεῷ μένει καὶ ὁ
Θεὸς ἐν αὐτῷ.” (Ά Ιωάν. κεφ.4, στ.16) δηλαδή: “O Θεός είναι η αγάπη και η
πηγή της αγάπης και όποιος μένει σε αυτήν την αγάπη και την ασκεί δια των
έργων, μένει εν τω Θεώ και ο Θεός μένει εν αυτώ”.
Η ΑΡΕΤΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Η Χριστιανική αγάπη είναι διαφορετική από την κοσμική και από τη σαρκική
η οποία σχετίζεται συνήθως με το υλικό στοιχείο, γι’ αυτό και τροφοδοτεί το
πάθος της πορνείας. Η Χριστιανική αγάπη είναι καρπός του Αγίου
Πνεύματος: “ὁ δὲ καρπὸς τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά, εἰρήνη,
μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις” (Προς Γαλάτας κεφ.5, στ.22)
Κάθε αγαθό έργο που ο Χριστιανός πράττει στη ζωή του δεν έχει αξία εάν
γίνεται χωρίς αγάπη, όπως μας τονίζει ο Απόστολος Παύλος στην προς
Κορινθίους Ά Επιστολή, στο λεγόμενο «ΥΜΝΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ»:
(Προς Κορινθίους Ά κεφ.13, στ.1 έως 8)
“Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ
μὴ ἔχω, γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον.” δηλαδή: “Εάν
υποτεθεί, ότι έχω τέτοια ικανότητα, ώστε να εννοώ και να μιλώ τις γλώσσες
των ανθρώπων και των αγγέλων, αλλά δεν έχω αγάπη, έχω γίνει χαλκός που
ηχολογάει, ή κύμβαλο που αλαλάζει χωρίς να αναδίδει κανένα μουσικό
φθόγγο.”
“καὶ ἐὰν ἔχω προφητείαν καὶ εἰδῶ τὰ μυστήρια πάντα καὶ πᾶσαν τὴν
γνῶσιν, καὶ ἐὰν ἔχω πᾶσαν τὴν πίστιν, ὥστε ὄρη μεθιστάνειν, ἀγάπην
δὲ μὴ ἔχω, οὐδέν εἰμι.” δηλαδή: “και εάν έχω το χάρισμα της προφητείας και
γνωρίζω όλα τα άγνωστα και απόκρυφα μυστήρια και όλη τη γνώση, που
μπορεί να χωρέσει ποτέ ανθρώπινη διάνοια, και εάν έχω την πίστη σε όλη της
την πληρότητα, ώστε με την δύναμη της να μετακινώ βουνά, δεν έχω όμως
αγάπη, δεν είμαι τίποτε.”
“καὶ ἐὰν ψωμίσω πάντα τὰ ὑπάρχοντά μου, καὶ ἐὰν παραδῶ τὸ σῶμά
μου ἵνα καυθήσωμαι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδὲν ὠφελοῦμαι. δηλαδή: “και
εάν διαθέσω όλα μου τα υπάρχοντα, για να αγοράσω ψωμιά και να θρέψω με
τα ίδια μου τα χέρια αυτούς που πεινάνε και εάν παραδώσω το σώμα μου να
καεί στη φωτιά, αλλά δεν έχω αγάπη, τίποτε δεν ωφελούμαι.”
“Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ, χρηστεύεται, ἡ ἀγάπη οὐ ζηλοῖ, ἡ ἀγάπη οὐ

περπερεύεται, οὐ φυσιοῦται,” δηλαδή: “Η αγάπη δείχνει μεγαλοψυχία και
ανεκτικότητα, είναι ευεργετική και εξυπηρετική. Η αγάπη δεν ζηλεύει και δεν
φθονεί. Η αγάπη δεν φέρεται με αλαζονεία και αυθάδεια, δεν υπερηφανεύεται
και δεν ξιπάζεται.”
- 232 -
“οὐκ ἀσχημονεῖ, οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς, οὐ παροξύνεται, οὐ λογίζεται τὸ

κακόν,” δηλαδή: “δεν κάνει ποτέ τίποτε το απρεπές και άκοσμο, δεν ζητάει
εγωιστικά τα δικά της συμφέροντα, δεν εξερεθίζεται εναντίον του άλλου, δε
βάζει ποτέ κακό στο νου της εναντίον του πλησίον και δεν θέλει να θυμάται το
κακό που της έχει κάνει ο άλλος.”
“οὐ χαίρει ἐπὶ τῇ ἀδικίᾳ, συγχαίρει δὲ τῇ ἀληθείᾳ·” δηλαδή: “δε χαίρεται

όταν βλέπει να γίνεται κάτι το άδικο, και αν ακόμη με αυτό εξυπηρετούνται τα
συμφέροντά της, χαίρεται δε όταν βλέπει να επικρατεί η αλήθεια.”
“πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει.”

δηλαδή: “σκεπάζει και υποφέρει και δικαιολογεί όλα τα μειονεκτήματα και τα
ελαττώματα του πλησίον, διότι δε θέλει ποτέ τον εξευτελισμό του. Πιστεύει
και δέχεται με εμπιστοσύνη κάθε τι καλό για τον πλησίον. Τα πάντα και
πάντοτε ελπίζει για την διόρθωση των παρεκτρεπομένων. Σε όλα δείχνει
υπομονή απέναντι στον πλησίον.”
“ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει” δηλαδή: “η αγάπη δεν ξεπέφτει ποτέ, αλλά

μένει σταθερή και αιώνια.”
Αν και κάθε στίχος του Αποστόλου Παύλου έχει την ίδια αξία, ας τονίσουμε
ξανά το στίχο ότι η αγάπη: πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα
ὑπομένει. Είναι ακριβώς οι τρείς αυτές λέξεις που χαρακτηρίζουν το
Χριστιανό: ΠΙΣΤΗ, ΕΛΠΙΔΑ, ΥΠΟΜΟΝΗ. Και αυτές σύμφωνα με τον
Απόστολο Παύλο είναι γνώρισμα της ΑΓΑΠΗΣ. Ο Χριστιανός πιστεύει στο
Θεό και τον εμπιστεύεται στη ζωή του, κατά συνέπεια ελπίζει στην πρόνοιά
Του, στην ευσπλαχνία Του και στην αιώνια Βασιλεία Του και υπομένει χωρίς
γογγυσμό κάθε θλίψη στην καθημερινότητά του, ακριβώς διότι όλα αυτά τα
κάνει με αγάπη. Κορυφαία αρετή λοιπόν η αγάπη, κορυφαία διότι όλη μας η
ζωή περιστρέφεται από αυτήν, μιας και το θέλημα του Θεού είναι αυτό, όπως
εκφράστηκε στις 2 πρώτες και μεγάλες Εντολές που μας έδωσε.
Η αγάπη είναι ένα από τα βασικά κριτήρια για τη διάκριση, όπως την
αναλύσαμε προηγούμενα, για να διακρίνουμε δηλαδή εάν κάτι που θέλουμε
να κάνουμε είναι σύμφωνο με το θέλημα του Θεού. Εάν δηλαδή
διαπιστώσουμε ότι αυτό που κάνουμε δεν έχει αγάπη, δεν περιστρέφεται
γύρω από την αγάπη, δε δίνει αγάπη προς τον πλησίον μας, δεν είναι αγάπη
προς το Θεό, τότε σίγουρα δεν είναι θεάρεστο.
- 233 -
Κριτήριο κάθε αρετής είναι η αγάπη
Πολλά καλά και αγαθά μπορεί να κάνει κάποιος και πολλές αρετές μπορεί να
έχει. Ας τα ελέγξει όμως όλα με κριτήριο την αγάπη: Υπάρχει αγάπη, ή έγιναν
για να γίνουν; Έγιναν για να ικανοποιήσουμε την υπερηφάνεια μας; Έγιναν
για να μας επαινέσουν; Έγιναν από ανάγκη; Εάν η απάντηση είναι θετική,
τότε ας αναθεωρήσει τα έργα του για να τα κάνει απολύτως θεάρεστα.
Ο Χριστιανός δεν είναι «τύπος», αλλά ουσία. Και ουσία είναι η αγάπη.
Τα είδη της αγάπης
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας ονομάζουν την αγάπη προς το Θεό και το
συνάνθρωπό μας ως πνευματική, ενώ την αγάπη των γονέων προς τα
παιδιά τους και των παιδιών προς τους γονείς τους ως φυσική.
Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η αγάπη εμπλέκεται με ανθρώπινα πάθη,
επομένως είναι προφανές οτι αυτή η αγάπη δεν μπορεί να είναι θεάρεστη.
Είναι όταν γίνεται:
 από υπερηφάνεια και κενοδοξία (αγαπάμε δηλαδή εκείνους που
μας επαινούν, ακριβώς γι αυτό το λόγο)
 από οικονομικό και άλλο συμφέρον (αγαπάμε εκείνους που μας
χρηματοδοτούν, που μας δίνουν δώρα κλπ)
Υπάρχει επίσης και η αγάπη από σαρκική ανάγκη (ο έρωτας δηλαδή με
σκοπό τη σωματική απόλαυση), όπου όμως όταν δεν συνδυάζεται με το
Χριστιανικό γάμο και την τεκνογονία, δεν μπορεί επίσης να είναι θεάρεστη.
Ο Μέγας Βασίλειος διακρίνει την αγάπη σε:

1. αναγκαστική, από φόβο (αγαπάμε το Θεό και το συνάνθρωπο μας από
το φόβο της κολάσεως εάν πράξουμε το αντίθετο)
2. για την αμοιβή (αγαπάμε με σκοπό να λάβουμε μισθό από το Θεό, σαν
να ήμασταν δηλαδή μισθωτοί: δίνω και παίρνω)
3. ως Εντολή Χριστού (όταν πραγματικά αγαπάμε το Χριστό και εξαιτίας
αυτής της αγάπης προσπαθούμε να εκτελούμε τις Εντολές Του. Αυτή
είναι η τέλεια αγάπη).
Η διαβάθμιση αυτή, κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, συναντάται
συχνά στο ξεκίνημα του πνευματικού αγώνα, δηλαδή ξεκινάει κάποιος να
εκτελεί τις εντολές του Θεού από τον φόβο που σχετίζεται όμως με την
τιμωρία, σταδιακά επιδιώκει την εκτέλεση αγαθών έργων με σκοπό την
επιζήτηση ουράνιου μισθού και τέλος καταλήγει όλα να γίνονται εξαιτίας της
τέλειας αγάπης προς τον Κύριό μας Ιησού Χριστό.
- 234 -
Μας λέει ο Μέγας Βασίλειος ότι ο φόβος είναι απαραίτητος για τον αγιασμό
μας - μας οδηγεί και μας εισάγει στην ευσέβεια και κατόπιν η αγάπη, αφού
παραλάβει αυτούς που προετοίμασε ο φόβος, τους οδηγεί στην τελειότητα.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης μας λέει ότι ο φόβος του Θεού είναι η
αρχή των καλών έργων, ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος ότι είναι η αρχή της
αληθινής ζωής του ανθρώπου ενώ ο Αββάς Δωρόθεος λέει ότι υπάρχουν 2
είδη φόβων, ο αρχικός που είναι χαρακτηριστικό των αρχαρίων στην
πνευματική ζωή και ο τέλειος, που είναι χαρακτηριστικό των αγίων που
έχουν τελειωθεί πνευματικά.
Ένας άλλος διαχωρισμός του τρόπου εκδήλωσης της αγάπης, σύμφωνα με
τους Πατέρες της Εκκλησίας μας είναι ο εξωτερικός και ο εσωτερικός.
Εξωτερικός είναι όταν εκδηλώνουμε την αγάπη μας με τις εξωτερικές
κινήσεις μας, όπως με το να εκκλησιαζόμαστε, με το προσφέρουμε τα δώρα
μας στο ναό κλπ.
Εσωτερικός είναι όταν αγαπάμε και σεβόμαστε το Θεό χωρίς να το
εκδηλώνουμε εξωτερικά.
Πότε αγαπάμε πραγματικά το Θεό;
Την απάντηση στο ερώτημα αυτό μας την έδωσε ο Χριστός, λέγοντας:
«...ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με·
ὁ δὲ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπὸ τοῦ πατρός μου, καὶ ἐγὼ ἀγαπήσω
αὐτὸν καὶ ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν" (Κατά Ιωάννη κεφ.15, στ.21) δηλαδή:
"...εκείνος που γνωρίζει και κατέχει τις εντολές μου και τις τηρεί, εκείνος
πράγματι με αγαπά. Όποιος δε, με αγαπά θα αγαπηθεί από τον Πατέρα μου,
και εγώ θα αγαπήσω αυτόν και με ένα τρόπο πνευματικό και πειστικό θα
φανερώσω τον εαυτό μου σε εκείνον"
"Ἐὰν ἀγαπᾶτέ με, τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσατε" (Κατά Ιωάννη κεφ.15,
στ.15) δηλαδή: "Εάν με αγαπάτε, τηρήστε τις εντολές μου, (διότι αυτό είναι
απόδειξη και καρπός της αγάπης σας προς εμένα)"
"...ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τὸν λόγον μου τηρήσει, καὶ ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει
αὐτόν, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ᾿ αὐτῷ ποιήσομεν"
(Κατά Ιωάννη κεφ.15, στ.23) δηλαδή "...εάν κανείς με αγαπά, θα τηρήσει στη
ζωή του τις εντολές μου, και ο Πατέρας μου θα τον αγαπήσει και θα έλθουμε
σε αυτόν και θα μεταβάλλουμε τη καρδιά του σε μόνιμη κατοικία μας, ώστε
αυτός να είναι ο έμψυχος ναός του ζώντος Θεού"
"...ὁ μὴ ἀγαπῶν με τοὺς λόγους μου οὐ τηρεῖ· καὶ ὁ λόγος ὃν ἀκούετε οὐκ
ἔστιν ἐμός, ἀλλὰ τοῦ πέμψαντός με πατρός" (Κατά Ιωάννη κεφ.15, στ.24)
- 235 -
δηλαδή "...εξ αντιθέτου, εκείνος που δεν με αγαπά, δεν τηρεί τους λόγους μου,
μολονότι ο λόγος μου, τον οποίον ακούτε, δεν είναι δικός μου, αλλά του Πατέρα
που με έστειλε".
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, στην Κλίμακα (Λόγος 30ος) αναφέρει: “ Εκείνος

που αγαπά τον Κύριο, έχει προηγουμένως αγαπήσει τον αδελφό του. Το
δεύτερο οπωσδήποτε είναι απόδειξη του πρώτου. Εκείνος που αγαπά τον
πλησίον του, ποτέ δε θα ανεχθεί ανθρώπους που καταλαλούν. Θα φύγει δε
μακριά από αυτούς σαν από φωτιά. Εκείνος που λέγει ότι αγαπά τον Κύριο και
συγχρόνως οργίζεται κατά του αδελφού του, ομοιάζει με εκείνον που τρέχει
στον ύπνο του.” Επίσης σε άλλο σημείο μας λέει ο Άγιος: “Όταν λοιπόν
ολόκληρος ο άνθρωπος συγχωνευθεί κάπως με την αγάπη του Θεού, τότε και
εξωτερικά στο σώμα του σαν σε καθρέπτη δείχνει την εξωτερική λαμπρότητα
της ψυχής … Όσοι κατέκτησαν την ισάγγελη αυτή βαθμίδα, ξεχνούν πολλές
φορές την σωματική τροφή. Και νομίζω ότι δεν την επιθυμούν και τόσο συχνά,
πράγμα όχι απίστευτο, αφού συμβαίνει και ο μή κατά Θεόν πόθος να κόβει
πολλές φορές την επιθυμία του φαγητού. Αυτών που έφθασαν πλέον σε τέτοια
αφθαρσία νομίζω ότι και το σώμα τους δε θα ασθενεί τόσο εύκολα. Διότι κατά
κάποιον τρόπο εξαγνίσθηκε και αφθαρτοποιήθηκε. Η φλόγα δηλαδή της
αγνότητας έσβησε τη φλόγα των σαρκικών παθών και ασθενειών.”
Πως ενεργεί η πραγματική αγάπη
Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος μας λέει:

“Όποιος δίνει το χέρι του να βοηθήσει τον πλησίον του, λαμβάνει τη βοήθειά
του από το χέρι του Θεού. Όποιος κατηγορεί τον αδελφό του κινούμενος από
κακία, βρίσκει το Θεό κατήγορό του. Όποιος διορθώνει τον εαυτό του κρυφά
από τους άλλους, γιατρεύει την κακία του και όποιος κατηγορεί κάποιον
μπροστά σε άλλους, κάνει πιο οδυνηρά τα τραύματά του. Όποιος θεραπεύει
κρυφά από τους άλλους τον αδελφό του, κάνει φανερή τη δύναμη της αγάπης
του, ενώ αυτός που τον ντροπιάζει μπροστά στους φίλους του, αποδεικνύει τη
δύναμη του φθόνου που φωλιάζει μέσα του. Τέλος σε άλλο σημείο μας λέει ο
Άγιος Ισαάκ: “Πολλοί ερημίτες παρέδωσαν τα σώματά τους στα θηρία και στο
ξίφος και στη φωτιά, για να ωφελήσουν τον πλησίον. Κανείς δεν μπορεί να
φτάσει σε αυτά τα μέτρα της αγάπης, αν δεν ζήσει κρυφά μέσα του την ελπίδα
του Θεού. Και δεν μπορούν να αγαπήσουν αληθινά τους ανθρώπους όσοι
δίνουν την καρδιά τους σε αυτόν τον εφήμερο κόσμο.”
- 236 -
Ο Άγιος Αντώνιος ο Μέγας είπε για την αγάπη: “Εκείνοι που είναι αληθινοί
άνθρωποι, ας φροντίζουν με όλη τη δύναμή τους να ζουν με αγάπη Θεού και με
αρετή, ώστε να λάμπει η ενάρετη ζωή τους μεταξύ των άλλων ανθρώπων,
όπως γίνεται με την πορφύρα: ένα μικρό κομμάτι μπαίνει πάνω στα λευκά
φορέματα και τα στολίζει. Έτσι κι αυτοί να λάμπουν και να ξεχωρίζουν, γιατί
έτσι καλλιεργούν ασφαλέστερα τις αρετές της ψυχής” Και είπε επίσης: “Αρχή
της αμαρτίας είναι η επιθυμία, με την οποία χάνεται η λογική ψυχή. Και αρχή
σωτηρίας και Βασιλείας Ουρανών είναι η αγάπη” (Φιλοκαλία Α’)
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, αναφερόμενος στην τεράστια αγάπη του

Θεού προς εμάς τα παιδιά του, μας λέει: “Ας ντραπούμε λοιπόν την αγάπη
Του, ας ντραπούμε την υπερβολική φιλανθρωπία Του. Διότι Εκείνος δε
λυπήθηκε ούτε το Μονογενή Του Υιό για χάρη μας… εμείς όμως ούτε τα
χρήματα περιφρονούμε για χάρη του, αλλά ούτε και για χάρη μας. Και πώς θα
είναι αυτά άξια συγγνώμης; Και αν δούμε κάποιον άνθρωπο να υφίσταται
πολλούς κινδύνους και να είναι έτοιμος να προσφέρει για μας και τον εαυτό
του ακόμη, τον προτιμάμε από όλους και τον κατατάσσουμε μεταξύ των
πρώτων από τους φίλους μας. Και του προσφέρουμε όλα τα δικά μας και τον
βεβαιώνουμε ότι είναι δικά του μάλλον παρά δικά μας… Προκειμένου όμως για
το Χριστό, δε δείχνουμε ούτε αυτό το μέτρο της ευγνωμοσύνης… ενώ Εκείνος
πρόσφερε τη ζωή Του για τη δική μας και έχυσε το τίμιο Αίμα Του για μας…”
(PG 59.159). Μιλώντας πάλι σε άλλο μας λέει: “Επειδή ρίζα όλων των αγαθών
είναι η αγάπη, αφού εξαφανίζει τα πάθη που την βλάπτουν, μας ενώνει μεταξύ
μας από κάθε πλευρά. Διότι δεν υπάρχει κανένας πραγματικά, δεν υπάρχει
κανένας, είτε πατέρας, είτε μητέρα, είτε φίλος, είτε οποιοσδήποτε άλλος, που
να μας αγάπησε τόσο, όσο μας αγάπησε ο δημιουργός μας Θεός. Και η
αγάπη αυτή αποδεικνύεται και από τις ευεργεσίες που μας κάνει καθημερινά
και από τις εντολές που μας δίνει.” (PG 57.283)
Μας λέει πάλι αλλού ο Ιερός Χρυσόστομος: “Τίποτε δεν κάνει τους ανθρώπους
να έχουνε αγάπη, όσο να είναι γεμάτοι από Άγιο Πνεύμα και τίποτε δεν
πείθει το Άγιο Πνεύμα να παραμένει σε μας όσο η δύναμη της αγάπης.”
(PG 61.671)
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, αναφέρει στην Κλίμακα: “Εάν το πρόσωπο πού

αγαπούμε γνήσια, μας μεταβάλλει εξ ολοκλήρου με την παρουσία του και μας
κάνει φαιδρούς και χαρωπούς και χωρίς λύπη, τι δεν θα προξενεί άραγε το
πρόσωπο του Δεσπότη, όταν επισκέπτεται μυστικά την καθαρή ψυχή;”
(Κλίμαξ, Λόγος 30ος, περί Αγάπης, Ελπίδος και Πίστεως)
- 237 -
O Άγιος Διάδοχος Φωτικής είπε: “Από κάθε πνευματική θεωρία, αδελφοί,

πρέπει να προηγείται η πίστη, η ελπίδα και η αγάπη· προπάντων όμως η
αγάπη. Η πίστη και η ελπίδα διδάσκουν τον άνθρωπο να καταφρονεί τα
ορατά υλικά αγαθά. Ενώ η αγάπη ενώνει την ψυχή με τις αρετές του Θεού,
αναζητώντας τον Αόρατο με την νοερή αίσθηση.” (Φιλοκαλία Α’)
O Όσιος Θεόδωρος Εδέσσης είπε επίσης: “Δικαιολογημένα η αγάπη

ονομάστηκε μητρόπολη των αρετών και συγκεφαλαίωση του νόμου και των
προφητών (Ρωμ. 13, 9-10). Ας καταβάλλουμε λοιπόν κάθε κόπο μέχρις ότου
επιτύχουμε την ιερή αγάπη. Με αυτήν ας αποτινάξουμε την τυραννία των
παθών και ας υψωθούμε στους ουρανούς πετώντας με τα φτερά των αρετών
και θα δούμε το Θεό, όσο είναι δυνατόν στην ανθρώπινη φύση.” (Φιλοκαλία Β’)
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής συνδέει την αγάπη με την πίστη λέγοντας:

“Την αγάπη την γεννά η απάθεια· την απάθεια την γεννά η ελπίδα στον Θεό·
την ελπίδα η υπομονή και η μακροθυμία. Αυτές τις γεννά η καθολική
εγκράτεια· την εγκράτεια ο φόβος του Θεού· το φόβο του Θεού τον γεννά η
πίστη.”
Μας λέει επίσης ο Άγιος για την αγάπη: “Όποιος με αγαπά – λέει ο Κύριος – θα
τηρήσει τις εντολές Μου (Ιω. 14,23). Και η δική Μου εντολή είναι να αγαπάτε ο
ένας τον άλλον (Ιω. 15,12). Άρα λοιπόν εκείνος που δεν αγαπά τον πλησίον του,
δεν τηρεί την εντολή του Κυρίου. Εκείνος που δεν τηρεί την εντολή, ούτε τον
Κύριο μπορεί να αγαπήσει.”
“Όποιος αγαπά το Θεό, δεν μπορεί να μην αγαπήσει και κάθε άνθρωπο σαν
τον εαυτό του, αν και τον δυσαρεστούν τα πάθη εκείνων που δεν έχουν
ακόμα καθαριστεί. Γι’ αυτό και χαίρεται με αμέτρητη και ανέκφραστη χαρά
για τη διόρθωσή τους.”
“Εκείνος που αγαπά το Θεό, πάνω από όλα τα κτίσματά Του προτιμά την
γνώση Του κι αδιάλειπτα με πόθο την προσμένει”
“Εκείνος που βλέπει και ίχνος μόνο μίσους μέσα στην καρδιά του, προς
οποιονδήποτε άνθρωπο για οποιοδήποτε φταίξιμό του, είναι εντελώς ξένος
από την αγάπη προς τον Θεό. Γιατί η αγάπη προς το Θεό δεν ανέχεται διόλου
το μίσος κατά του ανθρώπου.”
“Εκείνος που έκανε κτήμα του τη θεία αγάπη, δεν κουράζεται να ακολουθεί
συνέχεια τον Κύριό του (Ιερ. 17,16), όπως λέει ο θείος Ιερεμίας, αλλά υπομένει
με γενναιότητα κάθε κόπο, κακολογία και ύβρη, χωρίς να σκέφτεται το κακό
που του έκανε οποιοσδήποτε.”
- 238 -

Η αρετή της Μακροθυμίας

 Μακροθυμία (αντί Οργή)
Είπεν ο Κύριος: “μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσι τὴν γῆν”

Μακροθυμία είναι η έλλειψη οργής, η επιείκεια, η υπομονή, η ανεκτικότητα
και η αοργησία απέναντι στα σφάλματα και στα ελαττώματα των άλλων.
Είναι η αρετή που αντικαθιστά το πάθος της οργής και του θυμού και
σχετίζεται με την αρετή της πραότητας.
Η μακροθυμία είναι ένδειξη της αγάπης, διότι όπως είπε και ο Απόστολος
Παύλος στον ύμνο της αγάπης: “Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ” (Προς Κορινθίους Α’
κεφ.13, στ.4)
Η μακροθυμία από μόνη της ενισχύει την ομαλή συμβίωση των ανθρώπων
μεταξύ τους, μιας και οι περισσότερες συγκρούσεις που συμβαίνουν σε
ανθρώπους, είτε οικογενειακές, επαγγελματικές, κοινωνικές κλπ, έχουν είτε
ως αιτία το θυμό, είτε ο θυμός έρχεται ως επιστέγασμα των όποιων άλλων
διαφωνιών που προϋπήρχαν για να οδηγήσουν τους ανθρώπους στη
σύγκρουση, στην έχθρα, στο μίσος και σε άλλες δυσάρεστες ίσως και πολύ
χειρότερες καταστάσεις όπως ο φόνος.
Ο μακρόθυμος Θεός Πατέρας μας
Τη μακροθυμία την αισθάνεται ο Χριστιανός στο Πρόσωπο του Θεού Πατέρα

μας, κατά τη διαδικασία της μετάνοιάς του, όπου την ίδια στιγμή που
αντιλαμβάνεται τα σφάλματά του με ειλικρίνεια, την ίδια στιγμή
αναλογίζεται και τη μακροθυμία του Θεού απέναντι σε αυτά.
Είναι πραγματικά τόση η αμαρτωλότητά μας κάποιες φορές που αν
αναλογιστούμε τη θέση του Θεού Πατέρα μας που από ψηλά, ως πανταχού
παρών βλέπει τα πάντα, θα εκτιμούσαμε πολύ περισσότερο τη μακροθυμία
που δείχνει σε μας τα παιδιά του με τις αμαρτίες, τα εγκλήματα και την
αχαριστία τη δικιά μας που εκφράζουμε απέναντί Του.
Εάν εμείς ήμασταν γονείς και τα παιδιά μας μας φερόντουσαν έτσι αχάριστα,
με αδιαφορία, βρισιές, ανυπακοή και αχαριστία, άραγε θα ήμασταν τόσο
μακρόθυμοι όπως είναι ο Θεός Πατέρας μας;
Η ΑΡΕΤΗ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΘΥΜΙΑΣ
Η μακροθυμία του Θεού βέβαια έχει κάποτε και ένα τέλος και αλίμονο σε
εμάς αν δεν υπήρχε αυτό το τέλος. Πότε όμως είναι άραγε αυτό το τέλος για
τον καθένα μας, αλλά και για ολόκληρα τα έθνη;
Όταν πλέον δείχνουμε με τη στάση μας ότι δεν πρόκειται να μετανοήσουμε
και ο χρόνος περνάει βαδίζοντας ολοταχώς προς το σωματικό μας θάνατο με
σχεδόν βέβαιη την απώλεια της ψυχής μας και την παράδοση αυτής στους
κακούς δαίμονες για τα αιώνια βασανιστήρια.
Τότε είναι που η αγάπη του Θεού ξεπερνά πλέον τη μακροθυμία, την οποία
και σταματάει για να επέλθει η παιδαγωγική μας τιμωρία, που στην ουσία
δεν είναι τιμωρία Θεού, αλλά επιλογή δική μας να μας τυραννήσει ο εχθρός
μας ο διάβολος και σε αυτή τη ζωή, αφού αυτόν επιλέξαμε στο χρόνο που
αφήσαμε πίσω μας, ζώντας με τις αμαρτωλές επιθυμίες και επιλογές που
κάναμε, ξεχνώντας το Θεό Πατέρα μας και τη σωτήρια λύτρωση που μας
δώρισε ο Ιησούς Χριστός.
«Με το μέτρο που μετράτε θα μετρηθείτε»

«Συγχωρήστε και θα συγχωρηθείτε»
Αν θέλουμε λοιπόν να διδαχθούμε από αυτή τη μακροθυμία του Θεού που
δείχνει στις αμαρτίες μας με τόση αγάπη, τότε οφείλουμε κι εμείς, με κίνητρο
αυτή την αγάπη που μας δίδαξε ο Χριστός, να πράττουμε το ίδιο στους
συνανθρώπους μας, αλλά και επειδή: ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται
ὑμῖν." (Κατά Ματθαίον κεφ. 7, στ.1,2) δηλαδή: "με το μέτρο που μετράτε θα
μετρηθείτε."
Θέλουμε ο Θεός να μακροθυμεί για τις αμαρτίες μας μέχρι να μετανοήσουμε,

μέχρι να αλλάξουμε ριζικά τον εαυτό μας;
Θέλουμε να κάνει ο Θεός υπομονή σε μας μέχρι να πάψουμε να
επαναλαμβάνουμε τα ίδια αμαρτήματα, όπου παρότι τα εξομολογούμαστε,
εντούτοις πάλι τα επαναλαμβάνουμε;
Θέλουμε την υπομονή και τη μακροθυμία του Θεού απέναντι στα σφάλματά
μας;
Έ, τότε ας κάνουμε κι εμείς το ίδιο στους συνανθρώπους μας, ας τους

μετρήσουμε με το ίδιο μέτρο που θέλουμε να μας μετρήσει ο Θεός, στην
οικογένειά μας, στα παιδιά μας, στη σύζυγο, ή στο σύζυγο, στο γείτονα, στον
πλησίον μας γενικότερα.
- 240 -
Ας μείνουμε πράοι και υπομονετικοί με τα σφάλματά τους, ας μη τους

καταδικάσουμε, τουλάχιστον αμέσως. Ας προσπαθήσουμε να δείξουμε
πρώτα λίγη κατανόηση.
Αλλά και αν ακόμη μας έχουν όντως αδικήσει, τότε ας σκεφτούμε ότι αυτή τη
στιγμή ναι μεν μας αδικούν, αλλά ίσως να ξεχρεώνουμε κι εμείς κάποια άλλη
αδικία που προξενήσαμε στο παρελθόν, ακόμη και εν αγνοία μας ίσως είτε
σε αυτούς, είτε ίσως σε κάποιους άλλους.
Ή ας σκεφτούμε το ότι τώρα, ναι μεν μας αδικούν αυτοί, αλλά αύριο ίσως
τους αδικήσουμε κι εμείς άθελα μας, διότι άνθρωποι είμαστε.
Ας θυμηθούμε τι λέμε στην προσευχή στο «Πάτερ ημών»: "...καὶ ἄφες ἡμῖν
τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν..."
δηλαδή: "Θεέ Πατέρα μας....συγχώρεσε τις αμαρτίες μας όπως και εμείς
συγχωρούμε τις αδικίες που μας κάνουν οι άλλοι..." Ζητάμε δηλαδή από το Θεό
να μας συγχωρέσει, όπως ακριβώς και εμείς (ὡς καὶ ἡμεῖς) συγχωρούμε
τους άλλους". Πώς ακριβώς λοιπόν συγχωρούμε τους άλλους;
Ποιό είναι αυτό το «ὡς καὶ ἡμεῖς» ; Τους συγχωρούμε τελικά;
Ας μακροθυμούμε λοιπόν και ας μην οργιζόμαστε, διότι μόνο τότε σημαίνει

ότι συγχωρούμε. Εάν δεν το κάνουμε αυτό, τότε πώς θα αντικρύσουμε πάλι
το Θεό Πατέρα μας στο επόμενο Πάτερ ημών; αφού θα είμαστε ψεύτες και
μάλιστα ψεύτες όχι απέναντι σε κάποιον άνθρωπο, αλλά στον ίδιο το Θεό
πλέον.
Ο Όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός αναφέρει ότι “σε καιρό οργής, ο πράος

άνθρωπος δεν ταράζεται καθόλου. Μάλλον χαίρεται, γιατί βρήκε καιρό
κέρδους και φιλοσοφίας, σκεπτόμενος ότι δεν έγινε ο πειρασμός χωρίς αιτία,
αλλά θα λύπησε πρωτύτερα συνειδητά ή ασυνείδητα το Θεό ή τον αδελφό ή
κανένα άλλο, και ότι μάλλον βρέθηκε αφορμή για τη συγχώρησή του, ώστε
τουλάχιστον με την υπομονή να λάβει συγχώρηση των πολλών του αμαρτιών.
Σκέφτεται ακόμη ότι αν δεν συγχωρήσει όσα του έφταιξαν οι άλλοι, ούτε ο
Ουράνιος Πατέρας θα συγχωρήσει τα αμαρτήματά του, και ότι δεν υπάρχει
από αυτήν πιο σύντομη αρετή, δηλαδή την εντολή για την συγχώρηση των
άλλων. Γιατί ο Κύριος λέει: «Συγχωρήστε και θα συγχωρηθείτε”.
- 241 -
Ο Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος μας δίνει μια άλλη διάσταση ψευδαίσθησης

μακροθυμίας, η οποία ενδέχεται να γεννηθεί με την απομόνωση μετά από μια
ταραχή: “Επειδή είμαστε υπερήφανοι και δεν θέλουμε να κατηγορούμε τον
εαυτό μας και να αποδίδουμε στη δική μας αμέλεια τις αφορμές της ταραχής,
επιθυμούμε να χωριστούμε από τους αδελφούς μας… Όσο λοιπόν αποδίδουμε
στους άλλους τις αφορμές της ασθένειάς μας, είναι αδύνατο να φτάσουμε την
τελειότητα της μακροθυμίας. Το κυριότερο λοιπόν μέρος της διόρθωσής μας
και της ειρήνης μας δεν κατορθώνεται από τη μακροθυμία των άλλων
απέναντί μας αλλά από τη δική μας ανεξικακία προς τους άλλους. Όταν όμως,
αποφεύγοντας τον αγώνα της μακροθυμίας, επιδιώκουμε την έρημο και την
μόνωση, τότε, όσα πάθη φέρνουμε αθεράπευτα εκεί, είναι κρυμμένα μέσα μας
και δεν χάθηκαν. Επειδή η ερημιά και η αναχώρηση σε όσους δεν έχουν
απαλλαγεί από τα πάθη τους, ξέρει όχι μόνο να τα διατηρεί, αλλά και να τα
σκεπάζει και ούτε επιτρέπει να αισθάνονται σε ποιο πάθος νικιούνται.
Απεναντίας η έρημος υποβάλλει σ’ αυτούς να φαντάζονται ότι απόκτησαν
αρετή και τους πείθει να πιστεύουν ότι κατόρθωσαν τη μακροθυμία και την
ταπείνωση, όσο δεν είναι παρών κάποιος που να τους ερεθίζει και να τους
φέρνει σε δοκιμασία. Και όταν τύχει αφορμή θυμού που τους προκαλεί και
τους δοκιμάζει, αμέσως τα πάθη που βρίσκονται μέσα αποθηκευμένα και
λανθάνοντα, σαν άλογα χωρίς χαλινάρι ξεπηδούν από τον τόπο που ησύχαζαν,
θρεμμένα από την μακρά ησυχία και αργία, και με μεγαλύτερη σφοδρότητα και
αγριότητα σύρουν στον όλεθρο τον άνθρωπο που κάθεται πάνω σ’ αυτά. Γιατί
περισσότερο εξαγριώνονται τα πάθη όταν στερούνται τη δοκιμασία
που προέρχεται από τους ανθρώπους. Και αυτήν ακόμη την σκιά της
υπομονής και μακροθυμίας, την οποία φαινομενικά νομίζουμε, όταν είμαστε
μαζί με τους αδελφούς, ότι είχαμε, τη χάνουμε από την αμέλεια της
εκγυμνάσεως και της απομόνωσης.” (Φιλοκαλία Α’)
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αναφέρει: “Ο άνθρωπος που μακροθυμεί,

έχει πολλή φρόνηση (Παροιμ. 14,29) γιατί όλα όσα του συμβαίνουν, τα
αναφέρει στο τέλος τους, και αυτό περιμένοντας, υπομένει τα λυπηρά. Και το
τέλος του είναι, κατά τον Απόστολο, η Αιώνια ζωή (Ρωμ. 6,22). «Και αυτή
είναι η Αιώνια ζωή, το να γνωρίζουν Εσένα, τον μόνο αληθινό Θεό, και τον
Ιησού Χριστό που μας απέστειλες»(Ιω. 17,3).”
“Αν ιδίωμα της αγάπης είναι η μακροθυμία και η χρηστότητα (Α΄ Κορ. 13,4),
τότε εκείνος που θυμομανιάζει και ενεργεί δόλια, είναι φανερό ότι
αποξενώνεται από την αγάπη. Κι όποιος είναι ξένος από την αγάπη, είναι
ξένος από το Θεό, αφού ο Θεός είναι αγάπη (Α΄ Ιω. 4,8).” (Φιλοκαλία Β’)
- 242 -

Υπομονή το θεμέλιο των αρετών
Κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας μας η υπομονή είναι το θεμέλιο των
αρετών και χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να έχουμε πνευματικούς καρπούς.
Ο ίδιος ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός μας δίδαξε την υπομονή, ο οποίος, αν και
παντοδύναμος Θεός, υπέμεινε τόσα Πάθη για τη δική μας σωτηρία.
Ο πνευματικός αγώνας στη ζωή του Χριστιανού είναι διαρκής, όσο έχουμε
ανοικτά τα μάτια μας, διότι και ο εχθρός μας ο διάβολος είναι άγρυπνος μέρα
νύχτα. Επομένως μπορεί να δίνουμε μάχες, αλλά ο πόλεμος δεν τελειώνει,
άρα η υπομονή είναι απαραίτητο εφόδιο για να αντέχουμε την κάθε μάχη,
αλλά και για να υπομένουμε και την επόμενη που θα έρθει.
Ειδικά όταν η μάχη είναι ενάντια σε πάθη που είναι ριζωμένα καλά μέσα μας,
τότε ο αγώνας θα είναι μακρύτερος χρονικά διότι οι ρίζες του πάθους αυτού
δε φεύγουν εύκολα. Εάν λοιπόν δεν έχουμε υπομονή, τότε ο πονηρός
διάβολος θα μας επιτεθεί αμέσως με το συναίσθημα της απογοήτευσης το
οποίο το συνδέει με την ανυπομονησία και την εγκατάλειψη του αγώνα και
στην έσχατη περίπτωση τείνει να μας οδηγήσει στην αυτοκτονία.
Ο Χριστός όμως είπε: “ἐν τῇ ὑπομονῇ ὑμῶν κτήσασθε τὰς ψυχὰς ὑμῶν.”
(Κατά Λουκάν κεφ.21, στ.18) δηλαδή: “με την υπομονή σας κερδίστε και σώστε
τις ψυχές σας για την Αιώνια ζωή.” και: “ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος, οὗτος
σωθήσεται.” (Κατά Ματθαίον κεφ.24, στ.13) δηλαδή: “ εκείνος όμως, ο οποίος
κατά το διάστημα των δοκιμασιών θα δείξει μέχρι τέλους υπομονή, αυτός θα
σωθεί.
Στην παραβολή του σπορέα, τόνισε επίσης ότι οι καρποί των έργων της
αρετής θα πρέπει να γίνονται με υπομονή: “τὸ δὲ ἐν τῇ καλῇ γῇ, οὗτοί εἰσιν
οἵτινες ἐν καρδίᾳ καλῇ καὶ ἀγαθῇ ἀκούσαντες τὸν λόγον κατέχουσι
καὶ καρποφοροῦσιν ἐν ὑπομονῇ.” (Κατά Λουκάν κεφ.8, στ.15) δηλαδή: “Το
δε μέρος του σπόρου, που σπάρθηκε στη εύφορο γη, συμβολίζει τους
καλοπροαίρετους ανθρώπους, οι οποίοι με καλή και αγαθή καρδιά, αφού
άκουσαν τον λόγο του Θεού, τον κρατούν με προσοχή και ευλάβεια μέσα τους
και έχουν ως καρπούς τα έργα της αρετής μαζί με τη υπομονή, την οποία θα
δείχνουν σε διάφορες θλίψεις και περιπέτειες.”
Σχετικά με την υπομονή ο Απόστολος Παύλος μας λέει: “ὑπομονῆς γὰρ

ἔχετε χρείαν, ἵνα τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ ποιήσαντες κομίσησθε τὴν
ἐπαγγελίαν.” (Προς Εβραίους κεφ.10 στ.36) δηλαδή: “Διότι και σήμερα και
ΥΠΟΜΟΝΗ, ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ
μέχρι τέλους της ζωής σας έχετε ανάγκη υπομονής ώστε, αφού τηρήσετε το
θέλημα του Θεού, να απολαύσετε την αμοιβή που υποσχέθηκε ο Θεός.”
“δι᾿ ὑπομονῆς τρέχωμεν τὸν προκείμενον ἡμῖν ἀγῶνα” (Προς Εβραίους
κεφ.12, στ.1) δηλαδή: “τρέχουμε με επιμονή και υπομονή τον αγώνα, που
βρίσκεται ενώπιον μας.”
Μας θυμίζει δε την υπομονή που έκανε ο ίδιος ο Χριστός για μας
λέγοντας: “ἀφορῶντες εἰς τὸν τῆς πίστεως ἀρχηγὸν καὶ τελειωτὴν
Ἰησοῦν, ὃς ἀντὶ τῆς προκειμένης αὐτῷ χαρᾶς ὑπέμεινε σταυρόν,
αἰσχύνης καταφρονήσας, ἐν δεξιᾷ τε τοῦ θρόνου τοῦ Θεοῦ κεκάθικεν.
ἀναλογίσασθε γὰρ τὸν τοιαύτην ὑπομεμενηκότα ὑπὸ τῶν ἁμαρτωλῶν
εἰς αὐτὸν ἀντιλογίαν, ἵνα μὴ κάμητε ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν ἐκλυόμενοι.”
(Προς Εβραίους κεφ.12, στ2-3) δηλαδή: “για να αντλούμε δε θάρρος και
δύναμη, ας έχουμε προσηλωμένα με πίστη τα βλέμματά μας στον Χριστό, τον
αρχηγό και ιδρυτή της πίστεώς μας, ο οποίος με τη Χάρη Του μας χειραγωγεί
στο δρόμο της τελειότητας. Αυτός, αντί της μακαριότητας, την οποία είχε
πάντοτε εμπρός του ως Θεός και αντί της χαράς την οποία δικαιούταν να
απολαμβάνει και ως άνθρωπος αναμάρτητος για να ευαρεστήσει κατά πάντα
τον Πατέρα, προτίμησε και υπέμεινε το σταυρικό θάνατο και καταφρόνησε
την ντροπή και τον εξευτελισμό για χάρη μας. Και για τούτο έχει καθίσει τώρα
στα δεξιά του θρόνου του Θεού. Σκεφθείτε, λοιπόν, Εκείνον, ο οποίος από τους
αμαρτωλούς και μοχθηρούς βασανιστές και σταυρωτές του υπέμεινε τόσο
μεγάλη μαρτυρική οδύνη και εξουθένωση, για να μην αποκάμετε και
λιποψυχήσετε και παραλύσουν αποθαρρυμένες οι ψυχές σας. ”
“εἰ παιδείαν ὑπομένετε, ὡς υἱοῖς ὑμῖν προσφέρεται ὁ Θεός· τίς γάρ

ἐστιν υἱὸς ὃν οὐ παιδεύει πατήρ;” (Προς Εβραίους κεφ.12, στ.7) δηλαδή:
“εάν δείχνετε υπομονή και δέχεσθε την παιδαγώγηση αυτή του Κυρίου, ας
έχετε υπ' όψη σας, ότι ο Θεός συμπεριφέρεται προς εσάς, σαν προς παιδιά Του.
Διότι, υπάρχει κανένας υιός, τον οποίον δεν παιδαγωγεί με πολλούς τρόπους ο
πατέρας;”
Η υπομονή είναι ένδειξη αγάπης διότι όπως αναφέρει ο Απόστολος Παύλος,

στον ύμνο της αγάπης: “H αγάπη… πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα
ὑπομένει.” (Προς Κορινθίους Α’ κεφ.13, στ.7)
Ο Απόστολος Ιάκωβος μας λέει: “γινώσκοντες ὅτι τὸ δοκίμιον ὑμῶν τῆς

πίστεως κατεργάζεται ὑπομονήν· ἡ δὲ ὑπομονὴ ἔργον τέλειον ἐχέτω,
ἵνα ἦτε τέλειοι καὶ ὁλόκληροι, ἐν μηδενὶ λειπόμενοι” (Ιακώβου κεφ.1,
- 244 -
στ.3-4) δηλαδή: “γνωρίζοντες τούτο, ότι η δια μέσου θλίψεων και

ταλαιπωριών δοκιμασία της πίστης σας προς τον Χριστό επεξεργάζεται και
πραγματοποιεί ως πολύτιμο αγαθό μέσα σας την υπομονή. Η δε υπομονή ας
έχει και αυτή, ως καρπό της, πνευματικό έργο τέλειο στις καρδιές σας, για να
είστε έτσι τέλειοι και ολόκληροι και να μη υστερείτε σε τίποτε.” Και σε άλλο
σημείο μας λέει πάλι ο Απόστολος: “Μακάριος ἀνὴρ ὃς ὑπομένει
πειρασμόν· ὅτι δόκιμος γενόμενος λήψεται τὸν στέφανον τῆς ζωῆς, ὃν
ἐπηγγείλατο ὁ Κύριος τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν.” (Ιακώβου κεφ.1, στ.12)
δηλαδή: “μακάριος και τρισευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος εκείνος, ο οποίος
υπομένει με καρτερία και πίστη στο Θεό τη δοκιμασία των θλίψεων, διότι
έτσι αναδεικνύεται εκλεκτός και δοκιμασμένος άνθρωπος ενώπιον του Θεού
και θα λάβει ως αμοιβή του το ένδοξο στεφάνι της αιώνιας ζωής, το οποίο
υποσχέθηκε ο Κύριος σε εκείνους, που Τον αγαπούν.” Και αλλού είπε: “ἰδοὺ
μακαρίζομεν τοὺς ὑπομένοντας· τὴν ὑπομονὴν Ἰὼβ ἠκούσατε, καὶ τὸ
τέλος Κυρίου εἴδετε, ὅτι πολύσπλαγχνός ἐστιν ὁ Κύριος καὶ οἰκτίρμων.”
(Ιακώβου κεφ.5, στ.11) δηλαδή: “Ιδού, μακαρίζουμε και καλοτυχίζουμε
εκείνους, που δείχνουν υπομονή. Από την Αγ. Γραφή έχετε ακούσει και μάθει
την υπομονή του Ιώβ και είδατε το χαρούμενο και ευτυχισμένο τέλος, που
έδωσε στη δοκιμασία του ο Κύριος. Διότι ο Κύριος είναι πολυεύσπλαχνος και
γεμάτος συμπάθεια και στοργή.”
Η «Ιώβειος υπομονή» είναι ακριβώς αυτή η τεράστια υπομονή που είχε ο
Ιώβ όπως αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη, που ενώ ήταν κάποτε ο πιο
πλούσιος άνθρωπος, κατάντησε ο πιο φτωχός και επιπλέον έχασε και τα
δέκα παιδιά του καθώς και την υγεία του. Επειδή όμως δε δυσανασχέτησε
κατά του Θεού, όπως θα ήθελε ο διάβολος να κάνει, ο Κύριος στο τέλος τον
ευλόγησε και διπλασίασε την περιουσία του και γέννησε άλλα δέκα παιδιά.
Έτσι ο Ιώβ βγήκε νικητής επειδή στηρίχθηκε στο Θεό. Έφθασε να πει: “ἐάν
με χειρώσηται ὁ δυνάστης, ἐπεὶ καὶ ἦρκται, ἦ μὴν λαλήσω καὶ ἐλέγξω
ἐναντίον αὐτοῦ· καὶ τοῦτό μοι ἀποβήσεται εἰς σωτηρίαν, οὐ γὰρ
ἐναντίον αὐτοῦ δόλος εἰσελεύσεται” (Ιώβ κεφ.13, στ.15) δηλαδή: “εάν
πρόκειται να με συλλάβει και να με θανατώσει ο παντοδύναμος Κύριος, διότι
ήδη έχει αρχίσει να με ταλαιπωρεί με τις θλίψεις, σας βεβαιώνω ότι εγώ θα
μιλήσω, θα υπερασπιστώ την αθωότητά μου ενώπιον αυτού. Η παρρησία μου
αυτή θα αποβεί σε ωφέλεια και σωτηρία μου, διότι ενώπιον του Κυρίου δεν
μπορεί να εισχωρήσει και να σταθεί η δολιότητα.”
Η υπομονή λοιπόν είναι θεμελιώδης αρετή, όπως είπαμε για την
καρποφορία κάθε άλλης αρετής και αγαθού έργου, γι αυτό και ο Κύριος μας
μας διαπαιδαγωγεί σε αυτήν με διάφορους τρόπους στη ζωή μας.
- 245 -
Η εγκυμοσύνη για παράδειγμα της μητέρας επί 9 μήνες αυτό ακριβώς

δηλώνει. Δε θα μπορούσε ο Θεός να ορίσει την ολοκλήρωση της γέννησης
πολύ νωρίτερα εάν ήθελε; Το χρονικό αυτό διάστημα όμως που ο πάνσοφος
Θεός επέλεξε, προγυμνάζει τη μητέρα, αλλά και τον πατέρα στην υπομονή
που θα πρέπει να έχουν, ως εφόδιο, για την περαιτέρω ανατροφή του
παιδιού τους μετά τη γέννηση. Και βέβαια, η μητέρα όταν γεννήσει, ξεχνάει
ό,τι πέρασε, λόγω της μεγάλης πλέον χαράς, όπως μας είπε ο Κύριος: “ἡ γυνὴ
ὅταν τίκτῃ, λύπην ἔχει, ὅτι ἦλθεν ἡ ὥρα αὐτῆς· ὅταν δὲ γεννήσῃ τὸ
παιδίον, οὐκέτι μνημονεύει τῆς θλίψεως διὰ τὴν χαρὰν ὅτι ἐγεννήθη
ἄνθρωπος εἰς τὸν κόσμον.” (Κατά Ιωάννην κεφ.16, στ.21) δηλαδή:
“η γυναίκα όταν γεννά, έχει πόνους και λύπη, διότι ήλθε η ώρα της. Όταν όμως
γεννήσει το παιδί, τότε δε θυμάται πλέον τη θλίψη και τους πόνους, ένεκα
της χαράς που δοκιμάζει, διότι γεννήθηκε άνθρωπος στον κόσμο.”
Αλλά και οι θλίψεις και οι αρρώστιες κλπ που επιτρέπει ο Θεός στη ζωή
μας, πέραν της οποιαδήποτε άλλης παιδαγωγίας που μόνο Αυτός γνωρίζει
καλύτερα, έχουν και αυτό το σκοπό, την εκγύμναση στην υπομονή που
πολλές φορές χάνουμε στον αγώνα της ζωής. “ἡ δὲ ὑπομονὴ δοκιμήν, ἡ δὲ
δοκιμὴ ἐλπίδα, ἡ δὲ ἐλπὶς οὐ καταισχύνει” (Προς Ρωμαίους κεφ.5, στ.4)
δηλαδή: “η δε υπομονή έχει ως καρπό της την δοκιμασμένη αρετή, η δε
δοκιμασμένη αρετή φέρει την σταθερή ελπίδα προς το Θεό. Αυτή δε η ελπίδα,
δεν διαψεύδεται ποτέ, δεν ντροπιάζει και δεν απογοητεύει αυτόν που την
έχει”. “τῇ ἐλπίδι χαίροντες, τῇ θλίψει ὑπομένοντες, τῇ προσευχῇ
προσκαρτεροῦντες” (Προς Ρωμαίους κεφ.12, στ.12) δηλαδή: “Έχοντας
ακλόνητη την ελπίδα στα άπειρα αγαθά, που σας έχει ετοιμάσει ο Θεός, να
χαίρεστε και να αγάλλεστε· στη θλίψη να δείχνετε υπομονή και γενναιότητα·
να επιμένετε πάντοτε με προθυμία και ζήλο στην προσευχή.”
Για την υπομονή στις θλίψεις, έχουμε τα λόγια του ίδιου του Χριστού μας
προς τους μαθητές Του, πριν το σταυρικό Του θάνατο, στους οποίους είπε:
“ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι κλαύσετε καὶ θρηνήσετε ὑμεῖς, ὁ δὲ κόσμος
χαρήσεται· ὑμεῖς δὲ λυπηθήσεσθε, ἀλλ᾿ ἡ λύπη ὑμῶν εἰς χαρὰν
γενήσεται·” (Κατά Ιωάννην κεφ.16, στ.20) δηλαδή: “σας πληροφορώ και σας
διαβεβαιώνω, ότι θα κλάψετε και θα θρηνήσετε για τον σταυρικό μου θάνατο,
ο δε αμαρτωλός και αμετανόητος κόσμος θα χαρεί. Εσείς θα λυπηθείτε βέβαια,
αλλά πολύ σύντομα η λύπη σας θα γίνει χαρά.”
“καὶ ὑμεῖς οὖν λύπην μὲν νῦν ἔχετε· πάλιν δὲ ὄψομαι ὑμᾶς καὶ
χαρήσεται ὑμῶν ἡ καρδία, καὶ τὴν χαρὰν ὑμῶν οὐδεὶς αἴρει ἀφ᾿ ὑμῶν.”
(Κατά Ιωάννην κεφ.16, στ.22) δηλαδή: “και σεις, λοιπόν, τώρα μεν έχετε λύπη,
- 246 -
πάλι όμως θα σας δω μετά την Ανάστασή μου και θα γεμίσει η καρδιά σας από
χαρά και τη χαρά σας αυτή κανείς δε μπορεί να σας την αφαιρέσει.”
Είναι τόσα πολλά τα εδάφια μέσα στην Καινή Διαθήκη που αναφέρονται
στην υπομονή, ώστε αυτό ακριβώς δηλώνει τη θεμελιώδη αξία της αρετής
αυτής, την οποία κατέχει και ο ίδιος ο Κύριός μας και μας την έδωσε ως
παράδειγμα προς μίμηση.
Την υπομονή επίσης, την οποία μας διδάσκει ο Θεός Πατέρας μας, τη
βλέπουμε ακριβώς και μέσα από τα ίδια τα έργα Του.
Η ίδια η φύση μιλάει για την υπομονή. Ο σπόρος για να βλαστήσει, να
βγάλει ρίζες, να μεγαλώσει και να γίνει φυτό που θα δώσει καρπούς απαιτεί
υπομονή και χρόνο. Ας παραδειγματιστούμε λοιπόν από τα έργα του Κυρίου.
Ας διδαχθούμε και μεις λοιπόν, οτι με τον ίδιο τρόπο στη ζωή μας θα πρέπει
να μην έχουμε άγχος, αλλά με υπομονή και με επιμονή δε θα εγκαταλείπουμε
τον οποιοδήποτε πνευματικό μας αγώνα, όσα χρόνια και να περάσουν, διότι
οι καρποί μπορεί να αργήσουν να έρθουν, αλλά εάν πιστεύουμε στον Κύριο
μας που ευλογεί κάθε αγαθό έργο που είναι σύμφωνο με το θέλημά Του, τότε
θα έρθει η ημέρα που οι καρποί αυτοί θα εμφανιστούν, είτε στην παρούσα
ζωή, είτε στην αιώνια Βασιλεία του Θεού.
Να μην ξεχνάμε επίσης ότι κάθε άνθρωπος κουβαλάει ένα σταυρό στη ζωή
του, γι αυτό και ο συνειδητοποιημένος Χριστιανός δεν ονειρεύεται έναν «βίο
ανθόσπαρτο» διότι όπως λένε οι Πατέρες, ζωή ασταύρωτη δεν υπάρχει. Το
θέμα λοιπόν είναι αν η ζωή θα είναι σταυρωμένη με το Χριστό στη ζωή
μας, οπότε έχει Ανάσταση, ή θα είναι σταυρωμένη χωρίς Χριστό, οπότε θα
είναι ένα τραγικό αδιέξοδο και μια βίωση της κολάσεως
από αυτή τη ζωή. Να είμαστε επίσης σίγουροι ότι ο
σταυρός που μας έχει δώσει ο Χριστός, ο δικός μας ο
ατομικός σταυρός, είναι κατά παραχώρηση του Θεού,
αυτός ακριβώς που μπορούμε και να αντέξουμε.
Και πάντα μαζί με τον κάθε σταυρό στη ζωή μας, ο
Χριστός μας δίνει και τη λύση. Εμείς αρκεί μόνο υπομονή
να κάνουμε. “καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων διὰ
τὸ ὄνομά μου· ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος, οὗτος σωθήσεται.” (Κατά
Ματθαίον κεφ.10, στ.22) δηλαδή “και θα σας μισούν όλοι οι ασεβείς και
άπιστοι για μόνο το λόγο ότι πιστεύετε και ομολογείτε το Όνομά μου· μη
χάσετε όμως το θάρρος σας, διότι εκείνος, ο οποίος θα υπομείνει μέχρι
τέλους, θα σωθεί και θα γίνει άξιος της Βασιλείας των Ουρανών.”
- 247 -

(3) Εκκλησιασμός
Εκκλησιασμός είναι η κοινή σύναξη των πιστών Χριστιανών στην Εκκλησία

με σκοπό:
 να δοξολογήσουν από κοινού τον Κύριο μας και να προσευχηθούν
μαζί σε κοινή προσευχή
 να λάβουν μέρος στη Θεία Λειτουργία και στο Ιερό Μυστήριο της
Θείας Ευχαριστίας, της Θείας Κοινωνίας δηλαδή του Σώματος και του
Αίματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Η λέξη "Εκκλησία" παράγεται από το ρήμα εκκαλέω που σημαίνει
προσκαλώ, συναθροίζω.
Ο Χριστιανός πρέπει να εκκλησιάζεται σε τακτική βάση, προκειμένου να
παραμένει μέσα στη Χάρη του Θεού και να ενισχύεται πνευματικά στον
καθημερινό του αγώνα.
Ο ίδιος ο Χριστός μας δίδαξε την αξία του Εκκλησιασμού όταν ακόμη και
μικρό παιδί που ήταν προσερχόταν στο Ναό. Η ιερότητα επίσης του χώρου
του Ναού και κατά συνέπεια όλων των ακολουθιών και Μυστηρίων που
τελούνται μέσα σε αυτόν, φαίνεται και από την κίνηση του Χριστού να πάρει
το φραγγέλιο και να διώξει μακριά όλους τους εμπόρους που
εκμεταλλεύονταν το χώρο του Ναού λέγοντας: "...μὴ ποιεῖτε τὸν οἶκον τοῦ
πατρός μου οἶκον ἐμπορίου" (Κατά Ιωάννη, κεφ.2 στ.16).
Αν ο Χριστός δεν ήθελε να υπάρχει ο Ιερός Ναός ως οίκος του Θεού, δε θα
έκρυβε μέσα σε αυτόν το μυστικό της Θείας ενώσεως μας μαζί Του, που
γίνεται με το Μυστήριο της Θείας Κοινωνίας, το οποίο τελείται μόνο στη Θεία
Λειτουργία, στην οποία είναι παρών ο Χριστός: "ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα
καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ" (Κατά Ιωάννην,
κεφ.6, στ.56) δηλαδή "εκείνος που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου
είναι ενωμένος μαζί μου και εγώ με αυτόν."
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΜΟΣ
Η δύναμη της κοινής προσευχής
Η αξία της κοινής σύναξης και της κοινής προσευχής με άλλους

Χριστιανούς στον ίδιο χώρο, φαίνεται από τα λόγια του Κυρίου μας:
"οὗ γάρ εἰσι δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ
αὐτῶν." (Κατά Ματθαίον κεφ.18, στ.20)
δηλαδή: "όπου είναι συναγμένοι δύο ή τρεις στο όνομά μου, εκεί είμαι κι εγώ,
ανάμεσά τους."
Επομένως ο ισχυρισμός οτι μπορεί κάποιος να προσευχηθεί και στο σπίτι
του σαν να ήταν στην Εκκλησία, οπότε και δεν χρειάζεται να μεταβεί σε
αυτήν, δεν μπορεί να σταθεί, διότι εφόσον η κοινή προσευχή έχει
μεγαλύτερη δύναμη, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας, έναντι της
προσωπικής προσευχής, επομένως μας είναι άκρως ωφέλιμο να
εκκλησιαζόμαστε τακτικά.
Δεν εισακούγεται λοιπόν κάποιος τόσο πολύ παρακαλώντας μόνος του τον
Κύριο, όσο όταν τον παρακαλεί μαζί με άλλους αδελφούς του Χριστιανούς.
Ας μην ξεχνάμε οτι όταν ο Απόστολος Πέτρος βρισκόταν αλυσοδεμένος στη
φυλακή, έγινε θερμή προσευχή από τους συναγμένους πιστούς, κι αμέσως
ελευθερώθηκε.
Ο Άγιος Γέροντας Παΐσιος ο Αγιορείτης έλεγε οτι η κατ’ ιδίαν προσευχή
είναι προετοιμασία για την κοινή και ενώ η κοινή προσευχή μπορεί να
φαίνεται κατώτερη από την κατ΄ ιδίαν επειδή στο Ναό δεν μπορείς να
κινηθείς ελεύθερα, από πλευράς ισχύος όμως είναι ανώτερη, γιατι
προσεύχονται πολλοί μαζί.
Αλλά και ο Άγιος Γέροντας Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης έλεγε γενικά
για την κοινή προσευχή οτι: «όταν γίνεται από κοινού η προσευχή, τότε να
δεις πώς γίνεται το θαύμα.!»
- 249 -
Είναι ανάγκη να εκκλησιαζόμαστε
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης αναφέρει τους παρακάτω 5 λόγους και

τρόπους για τον Εκκλησιασμό, οι οποίο αναλύονται παρακάτω:
α) ανάγκη
β) επιθυμία
γ) συνέχεια
δ) καθαρότητα
ε) χρέος
α) από ανάγκη
* όπως αναφέρει ο Άγιος Νικόδημος: "όπως οι πεινασμένοι και οι διψασμένοι

έχουν ανάγκη από αισθητή τράπεζα και βρώση για να ικανοποιήσουν την
πείνα τους και τη δίψα τους από φαγητό και ποτό, έτσι έχουμε ανάγκη να
παρηγορούμε την πνευματική πείνα και δίψα μας με το Ζωοποιό Σώμα και
ζωήρρυτο Αίμα του Κυρίου μας και με τη διδασκαλία των θείων Γραφών που
πηγάζουν μέσα στην Εκκλησία"
* όπως τονίζει ο Απόστολος Παύλος, ο Εκκλησιασμός δυναμώνει τους

δεσμούς αγάπης μεταξύ των πιστών:
"καὶ κατανοῶμεν ἀλλήλους εἰς παροξυσμὸν ἀγάπης καὶ καλῶν ἔργων,
μὴ ἐγκαταλείποντες τὴν ἐπισυναγωγὴν ἑαυτῶν, καθὼς ἔθος τισίν,
ἀλλὰ παρακαλοῦντες..." (Προς Εβραίους, κεφ.10, στ.24-25)
δηλαδή: "ας φροντίζουμε ο ένας τον άλλον παροτρύνοντάς τον στην αγάπη
και στα καλά έργα, ας μην εγκαταλείπουμε τις θρησκευτικές συνάξεις, όπως
συνηθίζουν μερικοί, αλλά ας ενισχύει ο ένας τον άλλον..."
* όπως μας λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: "απατάς τον εαυτό σου
άνθρωπε, αν νομίζεις πως θα εισακούεσαι τόσο πολύ, αν παρακαλείς μόνος
σου τον Κύριο στο σπίτι σου. Στο σπίτι είναι αδύνατο να προσευχηθείς
έτσι που προσεύχεσαι στο Ναό, όπου υπάρχει η ομόνοια, ο σύνδεσμος
της αγάπης, οι ευχές των Ιερέων και προπάντων η Ουράνιος Τροφή
(Ε.Π.Ε. 35102-104)
Η Εκκλησία σύμφωνα με τους Αγίους Πατέρες μας, είναι η κιβωτός που μας
προστατεύει από τους δαίμονες όταν βρισκόμαστε σε αυτήν, αλλά και το
Ιατρείο της ψυχής, διότι μέσα στην Εκκλησία με τη μετάνοια, την
εξομολόγηση και τη Θεία Κοινωνία καθαριζόμαστε από κάθε αμαρτία.
- 250 -
β) από επιθυμία
Να πηγαίνουμε στην Εκκλησία με πολλή προθυμία, αναφέρει ο Άγιος

Νικόδημος ο Αγιορείτης, διότι όπως τα παιδιά τρέχουν κοντά στη σαρκική
τους μητέρα, έτσι και οι Χριστιανοί πρέπει να τρέχουν στην αγκαλιά της
πνευματικής τους μητέρας, με το πρώτο κάλεσμα της καμπάνας.
Η Εκκλησία λένε οι Πατέρες είναι ο πνευματικός Παράδεισος και όπως
τρέχουμε στους κήπους και στα άλση και τα απολαμβάνουμε, έτσι και ο
Χριστιανός τρέχει στην Εκκλησία για να απολαύσει τα άνθη του Παραδείσου
των Θείων Γραφών και των ύμνων της λατρείας.
γ) να είναι συνεχής
Ο Εκκλησιασμός μας ανανεώνει πνευματικά και μας δίνει δύναμη και

κουράγιο να συνεχίζουμε τον αγώνα μας όταν βρισκόμαστε έξω από αυτήν.
Κι επειδή ο αγώνας μας είναι καθημερινός, γι αυτό ακόμη και αν καθημερινά
πηγαίναμε στην Εκκλησία θα νοιώθαμε πραγματικά τη βοήθεια και τη Χάρη
του Κυρίου μας στην υπόλοιπη ζωή μας.
Ο Εκκλησιασμός μας πρέπει καταρχήν να είναι σε εβδομαδιαία βάση, κάθε

Κυριακή πρωί και σταδιακά να προσπαθήσουμε να εκκλησιαζόμαστε ακόμη
και καθημερινά. Μπορούμε να πηγαίνουμε στους Εσπερινούς το απόγευμα
(που διαρκεί περίπου μισή ώρα), αλλά και σε πρωινές Θείες λειτουργίες, σε
όποιους Ναούς αυτές τελούνται. Να αναφέρουμε εδώ οτι η Στ' Οικουμενική
Σύνοδος ορίζει στον 80ο κανόνα της, οτι ο Χριστιανός που αδικαιολόγητα
απουσιάζει από τη Θεία Λατρεία τρεις συνεχόμενες Κυριακές, αν είναι
κληρικός να καθαιρείται και αν είναι λαϊκός (μη κληρικός δηλαδή) να
αφορίζεται.
Ο πιστός Χριστιανός φυσικά δε χρειάζεται κανέναν κανόνα για να τρέχει

στην Εκκλησία, διότι η πίστη του στο Χριστό είναι τέτοια που έχει
συνειδητοποιήσει οτι η Εκκλησία είναι το μέρος όπου ενώνεται περισσότερο
με τον Κύριο, αφενός με τη δύναμη της κοινής προσευχής που είπαμε και
αφετέρου με τα Ιερά Μυστήρια, τόσο της Εξομολόγησης όσο και της Θείας
Κοινωνίας και οτι χωρίς τον Εκκλησιασμό είναι σαν να ζει χωρίς αναπνοή.
Διότι η Προσευχή και τα Ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας βοηθούν τους
πιστούς να αντιμετωπίζουν καλύτερα τους πειρασμούς και το διάβολο στη
ζωή τους.
- 251 -
δ) με καθαρότητα καρδιάς
Η είσοδός μας στην Εκκλησία απαιτεί καθαρότητα όχι μόνο εξωτερική, αλλά
κυρίως ψυχική. Πρέπει να αφήνουμε έξω από την Εκκλησία μνησικακίες και
έχθρες που είχαμε με τους συνανθρώπους μας. Ο Χριστός είπε: "Ἐὰν οὖν
προσφέρῃς τὸ δῶρόν σου ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον κἀκεῖ μνησθῇς ὅτι ὁ
ἀδελφός σου ἔχει τι κατὰ σοῦ, ἄφες ἐκεῖ τὸ δῶρόν σου ἔμπροσθεν τοῦ
θυσιαστηρίου, καὶ ὕπαγε πρῶτον διαλλάγηθι τῷ ἀδελφῷ σου, καὶ τότε
ἐλθὼν πρόσφερε τὸ δῶρόν σου" (Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.23,24) δηλαδή:
"εάν λοιπόν προσφέρεις το δώρο σου στο θυσιαστήριο και εκεί θυμηθείς οτι
ο αδελφός σου έχει κάτι εναντίον σου, τότε άφησε εκεί το δώρο σου
εμπρός στο θυσιαστήριο και πήγαινε πρώτα συμφιλιώσου με τον αδελφό σου
και έπειτα έλα να προσφέρεις το δώρο σου στο Θεό."
Και μάλιστα δεν λέει ο Χριστός εάν εσύ έχεις κάτι με τον αδελφό σου, αλλά
αν ο αδελφός σου έχει κάτι με σένα, που σημαίνει οτι δεν μπορούμε να
εισερχόμαστε στην Εκκλησία χωρίς πρώτα να έχουμε κάνει το βήμα πρώτοι
εμείς για να συμφιλιωθούμε με εκείνους που έχουν κάτι εναντίον μας,
ακόμη και με τους εχθρούς μας δηλαδή. Φυσικά το θέμα αυτό μπορεί να
αναλυθεί εις βάθος, όπως επίσης και μέχρι ποιού σημείου θα μπορούμε να
αισθανθούμε οτι εκτελέσαμε το θέλημα αυτό του Θεού, να ταπεινωθούμε
δηλαδή, όταν για παράδειγμα προσπαθώντας εμείς τη συμφιλίωση, ο
αδελφός μας δεν θέλει να συμφιλιωθεί. Εκεί πλέον ο καθένας συμβουλεύεται
ανάλογα τον Πνευματικό του. Το θέμα πάντως είναι το εξής:
Σύμφωνα με το λόγο του Χριστού, δεν μπορούμε να εκκλησιαζόμαστε αν
προηγουμένως δεν έχουμε κάνει την κίνηση για συμφιλίωση και αγάπη με
όσους υπήρξε κάποιο πρόβλημα στη μεταξύ μας σχέση (συμβουλευόμενοι
τον Πνευματικό μας φυσικά).
Εξάλλου, στο "Πάτερ ημών" λέμε: "καὶ ἅφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς
καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν". Επομένως πώς θέλουμε να μας
συγχωρηθούν οι αμαρτίες από το Θεό Πατέρα μας; λέμε "ως" και ημείς, που
σημαίνει "όπως" και εμείς συγχωρούμε τις αμαρτίες των άλλων.
ε) είναι καθήκον μας
Αφού είμαστε βαπτισμένοι Χριστιανοί οφείλουμε να εκκλησιαζόμαστε κάθε
Κυριακή τουλάχιστον και κάθε εορτή, προκειμένου να συμμετέχουμε στην
Εκκλησία του Χριστού, διότι ο Χριστός μας θέλει ενεργά μέλη στην Εκκλησία
Του. Χωρίς τον Εκκλησιασμό πώς θα ευχαριστήσουμε το Θεό, πώς θα
ζητήσουμε τη βοήθειά Του;.
- 252 -
Προφάσεις για αναβολή του Εκκλησιασμού
 "δεν είναι σε γλώσσα κατανοητή"

Γιατί δεν τα λένε στη γλώσσα που μιλάμε; Η απάντηση εδώ είναι οτι όλα τα
αναγνώσματα της Εκκλησίας και οι ύμνοι είναι έργα που γράφτηκαν δια
μέσου του Αγίου Πνεύματος, μετά από πολλή προσευχή από τους Άγιους
Πατέρες της Εκκλησίας μας και περιέχουν μεγάλη σοφία και θεολογικό
πλούτο, ο οποίος θα αλλοιωθεί εάν αλλάξει η ακριβή γλώσσα στην οποία
γράφτηκαν. Επίσης η αξία του πρωτότυπου είναι πάντα μεγαλύτερη - είναι
όπως θαυμάζουμε και τα αρχαία μνημεία, τις αρχαίες εικόνες κλπ - θα
μπορούσαμε να νοιώθαμε τον ίδιο θαυμασμό όταν αυτά τα αλλοιώσουμε;
Εξάλλου αν θέλουμε να προσεγγίσουμε το Θεό Πατέρα μας, ας κάνουμε και
έναν κόπο να μελετήσουμε μόνοι μας τις αποδόσεις στη νεοελληνική στο
σπίτι μας, (ακόμη και στο διαδίκτυο υπάρχουν δωρεάν, αρκεί να είναι
έγκριτες) όπου εκτός των άλλων θα εμβαθύνουμε στον πλούτο της αρχαίας
ελληνικής αυτής γλώσσας και αφετέρου θα μπορούμε να νοιώσουμε
καλύτερα το μεγαλείο της ψυχής των Αγίων Πατέρων μας όταν τα
διαβάζουμε ή τα ακούμε στην Εκκλησία, όπως ακριβώς εκείνοι τα συνέθεταν
με τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος. Φυσικά να τονίσουμε εδώ οτι οι ύμνοι και
τα αναγνώσματα πρέπει να διαβάζονται με ευκρίνεια και καθαρότητα
λόγου μέσα στην Εκκλησία και πάντα με τη σχετική κατάνυξη, ώστε με το
κλίμα αυτό να βοηθούνται οι πιστοί στην προσευχή, που είναι και ο σκοπός
του Εκκλησιασμού, αλλά και να αποφεύγονται τυχόν σκανδαλισμοί.
 "θέλω να ξεκουραστώ την Κυριακή"

Γιατί να σηκωθώ νωρίς και να μην κοιμηθώ; μια ευκαιρία για ύπνο έχω, τις
άλλες μέρες εργάζομαι, ή έχω σχολείο και φροντιστήρια.
Όλα αυτά δείχνουν την αμέλειά μας ή και την άγνοιά μας στο θέμα της
σωτηρίας της ψυχής μας. Όποιος θέλει να σώσει την ψυχή του δε θα κάνει
στον εαυτό του τέτοια ερωτήματα. Ας κανονίσει άλλη μέρα τη διασκέδαση
του ο καθένας μας και όχι το Σάββατο το βράδυ - αν και αυτή η σημερινή
διασκέδαση δεν είναι διασκέδαση, αλλά είναι όπως το λέει και η λέξη, η
οποία προέρχεται από τη λέξη "σκεδάννυμι" που σημαίνει "διασκορπίζω,
διαλύω" - έτσι διασκορπίζουν σήμερα οι άνθρωποι την ψυχή τους και το
απολαμβάνουν κιόλας, μέχρι την επαύριο όμως που ξαναμπαίνουν στη θλίψη
της καθημερινότητας, η οποία πώς να μην υπάρχει αφού δεν υπάρχει
Χριστός στη ζωή μας; Ο χρόνος της ζωής μας είναι ελάχιστος σε σχέση με την
αιωνιότητα, οπότε ας τον αξιοποιήσουμε σωστά για να σώσουμε την ψυχή
μας αιώνια, πριν να είναι αργά.
- 253 -
 "δεν έχω χρόνο"

Η ίδια περίπτωση όπως και πριν - χρόνος υπάρχει όμως για άλλα ανώφελα
πράγματα, για βόλτες, για γήπεδο, για εκδρομή για την καφετέρια, το
καφενείο τη θάλασσα. Ο καθένας για τον τόπο που θέλει να φθάσει, στο
δρόμο αυτόν θα περπατάει. Αν συνειδητοποιούσαμε όμως το σκοπό της
παρούσας ζωής, όπως αναλύσαμε στη σχετική ενότητα πρωτύτερα, τότε
όλες αυτές οι προφάσεις δε θα περνούσαν καν από το μυαλό μας, αν θέλαμε
να λεγόμασταν και έξυπνοι, αφήνοντας την ψυχή μας έρμαιο του διαβόλου,
όταν θα κλείσουμε τα γήινα μάτια μας.
 "ο παπάς είναι αμαρτωλός"

Είναι ολοφάνερη η επιρροή του διαβόλου στην πρόφαση αυτή, διότι στην
Εκκλησία δεν πάμε για τον άξιο παπά, ούτε για τον ευλαβή ψάλτη, τους
επιτρόπους κλπ, αλλά μόνο για να λατρεύσουμε τον Τριαδικό Θεό. Η
αναξιότητα του παπά και των υπολοίπων συντελεστών του Ναού δεν μας
αφορά. Εμείς θα δώσουμε λόγο για τα δικά μας και αυτοί για τα δικά τους.
 "έχω πένθος"
Είναι μια παράξενη αλλά υπαρκτή δικαιολογία για κάποιους που έχουν
πένθος. Φυσικά είναι εκ του διαβόλου και η πρόφαση αυτή που μηχανεύεται
πάντα το κάθε τι για να μας αποκόψει από την Εκκλησία του Χριστού.
Ακριβώς το αντίθετο έπρεπε να κάναμε, δηλαδή να πηγαίναμε τακτικότερα
στην Εκκλησία όταν έχουμε πένθος:
o αφενός για εμάς τους ίδιους που πενθούμε, ώστε να εναποθέσουμε
το φορτίο της θλίψης μας στο Χριστό, ο οποίος μας υπόσχεται:
"Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ πεφορτισμένοι, κἀγὼ
ἀναπαύσω ὑμᾶς" (Κατά Ματθαίον κεφ.11, στ.28)
δηλαδή: "ελάτε σε μένα όλοι όσοι κοπιάζετε και είστε φορτωμένοι κι
εγώ θα σας ξεκουράσω".
o αφετέρου για να προσευχηθούμε και να ζητήσουμε από το Θεό να
συγχωρήσει την ψυχή του κεκοιμημένου αδελφού μας, μέσω των
μνημόσυνων, που αποδεδειγμένα βοηθούν τις ψυχές - δεν
γνωρίζουμε πως, αλλά είναι σίγουρο οτι βοηθιούνται οι κεκοιμημένοι.
Πώς λοιπόν λέμε οτι αγαπάμε τα πρόσωπα που χάσαμε όταν
αδιαφορούμε για τις ψυχές τους και την ωφέλεια που εμείς μπορούμε
να τους δώσουμε μέσα από την προσευχή μας και τα μνημόσυνα;
- 254 -
 "θα ακούσω τη Λειτουργία από το ραδιόφωνο"

Αυτό μπορεί να ισχύσει μόνο σε άρρωστους, κατάκοιτους, υπέργηρους, ή αν
εργάζεται κανείς σε υποχρεωτική εργασία και δεν μπορεί να πάει στην
Εκκλησία, οπότε κάνει άγια να παρακολουθήσει τη Θεία Λειτουργία από το
ραδιόφωνο, ή την τηλεόραση. Αν όμως μπορούμε να πάμε και δεν
εκκλησιαζόμαστε, τότε σφάλλουμε ενώπιον του Θεού, διότι το Σώμα και το
Αίμα Του Χριστού, που είναι η κορύφωση της Θείας Λειτουργίας και ο κυρίως
σκοπός για τον οποίο αυτή τελείται, δεν μπορούμε να το λάβουμε από το
ραδιόφωνο και την τηλεόραση.
 διάφορες άλλες δικαιολογίες όπως:

o οτι μας ενοχλεί το λιβάνι
o οτι δεν έχουμε πολυτελή ενδυμασία, λες και θα πάμε σε δεξίωση
o οτι δεν θα έχουμε καμία ωφέλεια
o οτι δεν χρειάζεται, αφού περάσαμε από το Ναό και ανάψαμε ένα
κεράκι, ή μια λαμπάδα, λες και το κερί, ή η μεγάλη λαμπάδα θα σε
σώσει από μόνη της.
o για να μη μας κοροϊδεύουν τους νέους ως οπισθοδρομικούς και
θρησκόληπτους, ή να μας αποκαλούν γέρους οι φίλοι μας
Όλα αυτά είναι τακτικές του διαβόλου και άλλες πολλές για να μας
αποτρέψει από την Εκκλησία και κατά συνέπεια, σε βάθος χρόνου, από τη
σωτηρία της ψυχής μας.
 "εργάζομαι την Κυριακή"

Αφήσαμε τελευταίο ένα από τα σπουδαιότερα θέματα. Η εργασία της
Κυριακής δεν έχει την ευλογία του Θεού. Κυριακή λέγεται η ημέρα αυτή
διότι είναι αφιερωμένη στον Κύριο (εξ' ου και η λέξη Κυριακή). "Είμαι
φτωχός σου λέει κάποιος, πρέπει να εργασθώ και την Κυριακή για να
βοηθήσω την οικογένειά μου" - δεν καταλαβαίνει όμως οτι το κέρδος που
προέρχεται από την εργασία της Κυριακής είναι καταραμένο κέρδος και
ακριβώς εάν την ημέρα αυτή την αφιέρωνε στον Κύριο, σε συνδυασμό με την
καθημερινή πνευματική ζωή που θα έκανε και αυτός και η οικογένειά του,
τότε πλέον δεν θα έφτανε ποτέ στο επίπεδο της φτώχιας ώστε να κινδυνεύει
η επιβίωσή του, διότι ακριβώς δεν θα τον άφηνε ποτέ ο Χριστός να
φθάσει. Στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται:
"ἓξ ἡμέρας ἐργᾷ καὶ ποιήσεις πάντα τὰ ἔργα σου· τῇ δὲ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ
σάββατα Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου· οὐ ποιήσεις ἐν αὐτῇ πᾶν ἔργον, σὺ καὶ ὁ υἱός σου
καὶ ἡ θυγάτηρ σου, ὁ παῖς σου καὶ ἡ παιδίσκη σου, ὁβοῦς σου καὶ τὸ ὑποζύγιόν
- 255 -
σου καὶ πᾶν κτῆνός σου καὶ ὁ προσήλυτος ὁ παροικῶν ἐν σοί. ἐν γὰρ ἓξ ἡμέραις
ἐποίησε Κύριος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν
αὐτοῖς καὶ κατέπαυσε τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ· διὰ τοῦτο εὐλόγησε Κύριος τὴν
ἡμέραν τὴν ἑβδόμην καὶ ἡγίασεν αὐτήν." (Έξοδος κεφ.20, στ.9-11) -
(αντίστοιχα και σε Δευτερονόμιον κεφ.5, στ.12-15)
δηλαδή: " έξι ημέρες πρέπει να εργάζεσαι και να κάνεις όλα τα έργα
σου, την δε ημέρα την εβδόμη, ημέρα αναπαύσεως, θα την αφιερώνεις
στον Κύριο και Θεό σου, σε αυτήν δε θα κάνεις κανένα έργο εσύ και ο υιός
σου και η θυγατέρα σου και ο δούλος σου και η δούλη σου, το βόδι σου, το
υποζύγιό σου και κάθε ζώο σου και αυτός ακόμη ο ξένος ο οποίος παραμένει
προσωρινά κοντά σου. Διότι σε έξι ημέρες δημιούργησε ο Κύριος τον ουρανό
και τη γη και τη θάλασσα και όλα όσα υπάρχουν σε αυτά και κατέπαυσε κατά
την έβδομη ημέρα. Δια τούτο ευλόγησε ο Κύριος την εβδόμη ημέρα και την
έκανε για εμάς αγία, αφιερωμένη σε Αυτόν."
Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο μεγάλος αυτός Εθναπόστολος, που αφορμή

για το μαρτύριό του ήταν ο αγώνας του για την κατάργηση των παζαριών
της Κυριακής και η μετάθεσή τους στα Σάββατα, στην Δ' Διδαχή του μας λέει
τα εξής:
"Πρέπει καί ἐμεῖς, ἀδελφοί μου, νά χαιρόμαστε πάντοτε, μά περισσότερο τήν
Κυριακή, ὅπου εἶναι ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ μας. Διότι Κυριακή ἡμέρα ἔγινε ὁ
Εὐαγγελισμός τῆς Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας.
Κυριακή ἡμέρα μέλλει ὁ Κύριος νά ἀναστήσει ὅλο τόν Κόσμο.
Πρέπει καί ἐμεῖς νά ἐργαζόμαστε τίς ἕξι ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος γιά αὐτά τά
μάταια, γήινα καί ψεύτικα πράγματα, καί τήν Κυριακή νά πηγαίνουμε στήν
Ἐκκλησία καί νά στοχαζόμαστε τίς ἁμαρτίες μας, τόν θάνατο, τήν κόλαση,
τόν Παράδεισο, τήν ψυχή μας πού εἶναι τιμιότερη ἀπό ὅλο τόν κόσμο, καί
ὄχι νά πολυτρῶμε καί νά πολυπίνουμε καί νά κάνουμε ἁμαρτίες.
Οὔτε νά ἐργαζόμαστε καί νά πραγματευόμαστε τήν Κυριακή. Ἐκεῖνο τό
κέρδος ὁποῦ γίνεται τήν Κυριακή εἶναι ἀφορισμένο καί καταραμένο, καί
βάζετε φωτιά καί κατάρα στό σπίτι σας καί ὄχι εὐλογία.
Λοιπόν, ἀδελφοί, γιά νά μή πάθετε κανένα κακό, μήτε ψυχικό, μήτε σωματικό,
ἐγώ σᾶς συμβουλεύω νά φυλᾶτε τήν Κυριακή, καθώς εἶναι ἀφιερωμένη
στόν Θεό. ... Ἄν εἶστε Χριστιανοί, νά τήν φιλᾶτε τήν Κυριακή.
Ἔχετε ἐδῶ πρόβατα; Τό γάλα τῆς Κυριακῆς τί τό κάνετε; Ἄκουσε, παιδί μου.
Νά τό σμίγεις ὅλο καί νά τό κάνεις ἑπτά μερίδια. Καί τά ἕξι μερίδια κράτησε
γιά τόν ἑαυτό σου καί τό ἄλλο μερίδιο τῆς Κυριακῆς , ἄν θέλεις, δῶσε το
ἐλεημοσύνη στούς πτωχούς ἤ καί στήν Ἐκκλησία, γιά νά εὐλογήσει ὁ Θεός τά
- 256 -
πράγματά σου. Καί ἄν τύχει ἀνάγκη καί θέλεις νά πωλήσεις πράγματα

φαγώσιμα τήν Κυριακή, ἐκεῖνο τό κέρδος μή τό σμίγεις στήν σακούλα σου,
διότι τήν μαγαρίζει ἀλλά δῶσε τα ἐλεημοσύνη, γιά νά σᾶς φυλάει ὁ
Θεός".
Και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει για την Κυριακή:

"όπως η χήρα του Ευαγγελίου έδωσε δύο οβολούς και απέσπασε μεγάλη χάρη
από το Θεό, έτσι και συ δάνεισε δύο ώρες στο Θεό και θα προσφέρεις στην
οικία σου κέρδος αμέτρητων ημερών. Αν όμως δεν το κάνεις αυτό και
εργάζεσαι την Κυριακή θα χάσεις τους κόπους ολόκληρων ετών. Γιατί όταν
περιφρονείς το Θεό, γνωρίζει να εξαφανίζει τα χρήματα που συγκέντρωσες με
την εργασία της Κυριακής" (Ε.Π.Ε. 35138-140)
Σημείωση: Σύμφωνα με τη διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας μας, από

τη Θεία Λειτουργία της Κυριακής μπορούν να απουσιάζουν μόνο οι
άρρωστοι, οι εργαζόμενοι σε κάποιο κοινωνικό φορέα που δε σταματά να
προσφέρει υπηρεσίες (όπως π.χ. νοσοκόμοι, γιατροί, οδηγοί λεωφορείων,
υπάλληλοι Δήμων - Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας κλπ), καθώς και όσοι δε
βρίσκονται κοντά σε Ορθόδοξο Ναό (π.χ. στο εξωτερικό).
Για όλους τους άλλους όμως δεν υπάρχει δικαιολογία
Επίσης και οι δουλειές του σπιτιού, όπως η καθαριότητα κλπ, ή οι αγροτικές
εργασίες την Κυριακή κατά την ώρα της Θείας Λειτουργίας δεν είναι
ευλογημένες και ό,τι δεν είναι ευλογημένο δε θα φέρει στο τέλος τους
επιθυμητούς καρπούς, όσο και αν στην αρχή διαφαίνεται ότι υπάρχει
όφελος.
Είπε Γέροντας:
- 257 -
Είναι φοβερή πράξη η κατάργηση της αργίας της Κυριακής
Ακόμη και προ Χριστού, στην Παλαιά Διαθήκη

αναφέρεται ξεκάθαρα η Εντολή του Θεού για την αργία της έβδομης
ημέρας, ως ημέρα αναπαύσεως, αφιερωμένη στο Θεό:
“ἓξ ἡμέρας ἐργᾷ καὶ ποιήσεις πάντα τὰ ἔργα σου· τῇ δὲ ἡμέρᾳ τῇ
ἑβδόμῃ σάββατα Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου· οὐ ποιήσεις ἐν αὐτῇ πᾶν ἔργον”
(¨Εξοδος, κεφ.20, στ.9-10) δηλαδή: “Τις έξι ημέρες της εβδομάδας θα εργάζεσαι
και θα κάνεις όλες τις εργασίες σου· αλλά η έβδομη ημέρα είναι ημέρα
αναπαύσεως, αφιερωμένη στον Κύριο το Θεό σου”
Στις 7 Μαρτίου του έτους 321 μ.Χ.

η εντολή του Θεού για την αργία της έβδομης ημέρας έγινε επίσημα Νόμος
του κράτους για πρώτη φορά από τον Άγιο Μέγα Κωνσταντίνο, το
θεμελιωτή του Χριστιανισμού και της Βυζαντινής αυτοκρατορικής εξουσίας,
μετά και το διάταγμα των Μεδιολάνων του 313 μ.Χ., όπου κατοχυρώθηκε το
δικαίωμα της ανεξιθρησκίας και σταμάτησαν οι διώξεις εναντίον των
Χριστιανών.
17 αιώνες πριν
ο Άγιος Μέγας Κωνσταντίνος καθιερώνει την αργία της Κυριακής, ως
ημέρα αναπαύσεως, αγαλλιάσεως, Θείας Λατρείας και αγαθοεργίας, αφού η
Κυριακή, η ημέρα της Αναστάσεως, αντικατέστησε στους μετά Χριστόν
χρόνους το εβραϊκό Σάββατο.
- 258 -
σήμερα και πάντα

οφείλουμε να προστατεύουμε την αργία της Κυριακής στη χώρα μας, στην
οποία βρίσκεται η καρδιά της Ορθοδοξίας παγκοσμίως, με τόσο αίμα Αγίων
να έχει ποτίσει τούτο το χώμα, διότι σε διαφορετική περίπτωση
. . . η ασέβεια είναι φοβερή . . .
o αφενός στην Εντολή του ίδιου του Θεού από την εποχή της Παλαιάς
Διαθήκης,
o και αφετέρου έναντι όλων των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας,
με πρώτο τον Άγιο Μέγα Κωνσταντίνο, αλλά και όλους τους άλλους που,
διαμέσου των αιώνων, σεβάστηκαν και διαφύλαξαν την ημέρα αυτή
μέχρι μαρτυρίου, ως ημέρα αφιερωμένη εις τον Κύριο μας Ιησού Χριστό.
Ας μην εκμεταλλευόμαστε τη μακροθυμία του Θεού

Ας μην Τον προκαλούμε να μας εγκαταλείψει
Έχουμε ευθύνη οι Χριστιανοί
και θα δώσουμε λόγο γι αυτό, εν ημέρα κρίσης
Φυσικά έχει ευθύνη και ο καθένας από εμάς ως Χριστιανός

για τη διαφύλαξη της αργίας της Κυριακής.
 Ο Χριστιανός κρατάει το κατάστημά του κλειστό την Κυριακή

 Ο Χριστιανός εκκλησιάζεται κάθε Κυριακή
 Ο Χριστιανός αποφεύγει κάθε εμπορική συναλλαγή την Κυριακή
 Ο Χριστιανός στηρίζει τους εμπόρους που έχουν κλειστά τα
καταστήματά τους τις Κυριακές, προτιμώντας αυτούς για
τις αγορές του τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδας
- 259 -
Η προετοιμασία μας για τον Εκκλησιασμό
Χωρίς προετοιμασία δεν έχουμε ωφέλεια από τον Εκκλησιασμό.

Η προετοιμασία αυτή έγκειται γενικά στα εξής:
 Κατ' αρχήν θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι πνευματικά, με

μετάνοια, συμφιλίωση με όσους μας έβλαψαν, ή εμείς βλάψαμε,
ελεημοσύνη, καλές πράξεις και γενικά καθαρότητα καρδιάς.
 Επίσης εάν πρόκειται να κοινωνήσουμε θα πρέπει πριν τον

Εκκλησιασμό να διαβάσουμε την Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως και
μάλιστα από το προηγούμενο βράδυ, αλλά και το πρωί πριν ξεκινήσουμε για
την Εκκλησία. Ειδικά όταν προσερχόμαστε στην Εκκλησία για τη Θεία
Κοινωνία, να έχουμε συναίσθηση οτι ανταποκρινόμαστε στην πρόσκληση
του Θεού για το Ουράνιο Τραπέζι της Θείας Λειτουργίας, ώστε να
καταλάβουμε και την ανάλογη προετοιμασία που θα πρέπει να έχουμε.
 Για το ίδιο λόγο, η καθυστέρησή μας και η προσέλευσή μας στο τέλος
των Ιερών Ακολουθιών, ειδικά της Θείας Λειτουργίας δεν αποτελεί ένδειξη
σεβασμού στην Θεία Πρόσκληση. Όπως οι φίλοι ενός θεατρικού έργου
προσέρχονται από την αρχή στο θέατρο, έτσι και στη Θεία Λειτουργία
(λειτουργία σημαίνει έργο του λαού) οι Χριστιανοί πρέπει να προσέρχονται
από την αρχή, κάτι που δυστυχώς δε συμβαίνει στους περισσότερους
Χριστιανούς που εκκλησιάζονται.
 Εκτός από την πνευματική μας προετοιμασία απαιτείται και η σωματική

μας προετοιμασία, καθαρό σώμα δηλαδή και σεμνή ενδυμασία.
Η ενδυμασία μας πρέπει να εμπνέεται από τη σοβαρότητα και την ιερότητα
του χώρου της Εκκλησίας. Άσεμνη και αποκαλυπτική εμφάνιση, ή ακόμη και
ακριβά ενδύματα που προσελκύουν το ανθρώπινο μάτι, δεν συνάδουν με τον
ιερό χώρο του Ναού, διότι αφενός προσβάλουν τον ίδιο το Χριστό και την
Εκκλησία Του και αφετέρου είναι εστία πρόκλησης αμαρτιών στους
υπόλοιπους Χριστιανούς, τους οποίους θα σκανδαλίσει η ενδυμασία μας.
Και ναι μεν ο καθένας είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του, σε ότι έχει σχέση
με τη διάπραξη αμαρτιών, όσοι δηλαδή θα στρέψουν το βλέμμα τους πάνω
μας, αλλά θα χρεωθούμε και εμείς το σκανδαλισμό αυτόν που επιτρέψαμε
στις ψυχές των άλλων ανθρώπων.
- 260 -
Ο Απόστολος Παύλος τονίζει:"...καὶ τὰς γυναῖκας ἐν καταστολῇ κοσμίῳ,

μετὰ αἰδοῦς καὶ σωφροσύνης κοσμεῖν ἑαυτάς, μὴ ἐν πλέγμασιν ἢ
χρυσῷ ἢ μαργαρίταις ἢ ἱματισμῷ πολυτελεῖ, ἀλλ᾿ ὃ πρέπει γυναιξὶν
ἐπαγγελλομέναις θεοσέβειαν, δι᾿ ἔργων ἀγαθῶν"
(Προς Τιμόθεον Α' κεφ.2, στ.9-10)
δηλαδή: "...επίσης και οι γυναίκες να προσέρχονται με κόσμια εμφάνιση, να
στολίζουν τον εαυτό τους με σεμνότητα και σωφροσύνη και όχι με περίτεχνες
κομμώσεις και χρυσά κοσμήματα, ή μαργαριτάρια, ή πολυτελή ενδύματα -
αντίθετα να στολίζονται με ότι ταιριάζει σε γυναίκες που λένε οτι σέβονται το
Θεό, δηλαδή με καλά έργα"
Επίσης και ο Απόστολος Πέτρος:

"...ὧν ἔστω οὐχ ὁ ἔξωθεν ἐμπλοκῆς τριχῶν καὶ περιθέσεως χρυσίων ἢ
ἐνδύσεως ἱματίων κόσμος, ἀλλ᾿ ὁ κρυπτὸς τῆς καρδίας ἄνθρωπος ἐν τῷ
ἀφθάρτῳ τοῦ πραέος καὶ ἡσυχίου πνεύματος, ὅ ἐστιν ἐνώπιον τοῦ
Θεοῦ πολυτελές" (Επιστολή Πέτρου Α' κεφ.3, στ.3-4)
δηλαδή: "...στολίδια σας δεν πρέπει να είναι τα εξωτερικά, όπως η περίτεχνη
κόμμωση, τα χρυσά κοσμήματα και τα εντυπωσιακά φορέματα, αλλά τα
εσωτερικά, όπως η καθαρότητα της καρδιάς, η πραότητα και η ηρεμία που
χορηγεί το Πνεύμα, που ενώπιον του Θεού έχουν μεγάλη αξία και
πολυτέλεια."
Τέλος ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, του οποίου έργο είναι η Θεία

Λειτουργία αναφέρει: "Φόρεσε το Χριστό και όχι το χρυσό... Θέλεις να
φαίνεσαι ευπρεπής; Να ενδύεσαι την ελεημοσύνη, τη φιλανθρωπία, τη
σωφροσύνη, την ταπεινοφροσύνη. Αυτά αξίζουν περισσότερο από όλο το
χρυσάφι." (Ε.Π.Ε. 22,294)
Να στολίζουμε δηλαδή την ψυχή μας με αρετές - έτσι ελκύουμε τη Θεία Χάρη
σε κάθε τι στη ζωή μας.
Πόσο επίκαιρος είναι τελικά πάντα ο Λόγος της Καινής Διαθήκης και των
Αγίων Πατέρων. Τον ακούμε, λες και αυτά που ειπώθηκαν πριν εκατοντάδες
χρόνια, είναι ακριβώς και σημερινά..!!! .
- 261 -
Η συμπεριφορά μας στον Ιερό Ναό
Ο Ιερός Ναός είναι χώρος ιερός και αυτό πρέπει να το πιστεύουμε

εισερχόμενοι σε αυτόν. Μερικά πρακτικά θέματα που καλό είναι να
θυμόμαστε κατά την είσοδο και παραμονή μας στον Ιερό Ναό είναι τα εξής:
 Η εμφάνισή μας (όπως αναφέρθηκε και πριν) γενικά πρέπει να συνάδει
με την ιερότητα του χώρου, που σημαίνει ότι πρέπει να είναι ταπεινή. Αυτό
σημαίνει ότι δεν πρέπει να είναι ούτε αποκαλυπτική (π.χ. εξώπλατα,
ντεκολτέ, μίνι φούστες κλπ για τις γυναίκες, ή κοντά παντελόνια για τους
άνδρες), αλλά ούτε και εξεζητημένη, όπως περίτεχνες κομμώσεις,
φαντασμαγορικά ρούχα κλπ για τις γυναίκες ή/και βαψίματα (μάτια, χείλη
κλπ), σαν να ήταν βραδινή κοσμική έξοδος. Ειδικά η προσκύνηση των
Εικόνων από γυναίκες με βαμμένα χείλη, γεγονός το οποίο επιπλέον λερώνει
και την Εικόνα, είναι μεγάλη ασέβεια, καθώς επίσης αν γίνεται το ίδιο και
κατά τη Θεία Κοινωνία.
Δεν προσερχόμαστε λοιπόν στην Εκκλησία ενδιαφερόμενοι για το τι θα πει ο
κόσμος για την εμφάνισή μας, αλλά αναλογιζόμενοι πώς θέλει να μας δει ο
Χριστός και εξωτερικά και εσωτερικά, γνωρίζοντας ότι αν νοιώθουμε
πραγματικό σεβασμό και ευλάβεια αυτό συγκινεί το Θεό. Συνήθως η
εξωτερική μας εμφάνιση βέβαια εκφράζει και την εσωτερική μας διάθεση.
Επίσης το σωστό είναι οι γυναίκες να αποφεύγουν τα παντελόνια στους
Ιερούς Ναούς, προς ένδειξη σεβασμού και αποφυγή σκανδαλισμών, ιδιαίτερα
δε, εάν εισέρχονται σε Μοναστήρι οπότε, είτε θα φοράνε μακριές φούστες
από πριν, ή θα εφοδιαστούν με επιπρόσθετη φούστα που συνήθως
υπάρχουν στις εισόδους των Μοναστηριών για να τη φορέσουν πάνω από το
παντελόνι, την οποία επιστρέφουν πάλι πίσω κατά την έξοδό τους.
Εάν πάντως έχουμε την οποιαδήποτε αμφιβολία για το ευπρεπές της
ενδυμασίας μας που τυχόν να μην είναι η κατάλληλη, αλλά θέλουμε από
εσωτερική ανάγκη να μπούμε στο Ναό και να προσευχηθούμε, τότε καλό
είναι να συμβουλευόμαστε πρώτα κάποιο κληρικό από το Ναό πριν
εισέλθουμε σε αυτόν, εκφράζοντάς του παράλληλα την ανάγκη μας αυτή.
 Η είσοδος μας στον ιερό Ναό γίνεται ευλαβικά με βάδισμα αργό και
αθόρυβο, χωρίς να κάνουν θόρυβο τα τακούνια των παπουτσιών μας και
διακόπτοντας κάθε συζήτηση που τυχόν κάναμε έξω από το Ναό. Μέσα στο
Ναό δεν συζητάμε με κανέναν, παρά μόνο προσευχόμαστε. Επομένως ότι
θέλουμε να πούμε, ας το κάνουμε λίγο πριν μπούμε στο Ναό. Επίσης αν
δούμε γνωστούς μας μέσα στο Ναό δεν τους ασπαζόμαστε και δεν αρχίζουμε
τους χαιρετισμούς και τις κουβέντες.
- 262 -
Τέλος εάν τύχει κατά την είσοδό μας στο Ναό να διαβάζεται ο Εξάψαλμος
(νωρίς στον Όρθρο πριν τη Θεία Λειτουργία), ή το Ευαγγέλιο, τότε
σταματάμε ακίνητοι έως ότου λάβει τέλος η ανάγνωση. Το ίδιο κάνουμε αν
τύχουμε στη Μικρή Είσοδο (με το Ευαγγέλιο) ή στη Μεγάλη Είσοδο (των
Τιμίων Δώρων).
 Το άναμμα του κεριού: αφού κάνουμε το σταυρό μας μπαίνοντας στο
Ναό με μια μικρή υπόκλιση, κάνοντας μια πρώτη ευχή, κατευθυνόμαστε στο
παγκάρι για να πάρουμε κεριά, αν θέλουμε. Ένα με δύο κεριά είναι αρκετά
(ένα προς τιμήν του Χριστού, της Παναγίας και των Αγίων και ένα για τη
σωτηρία των δικών μας ψυχών, ζώντων και κεκοιμημένων), ή ένα κερί για
όλα. Τα πολλά κεριά συνήθως δημιουργούν και άλλα προβλήματα.
Ανάβοντας το κερί προσευχόμαστε στο Χριστό για να μας φωτίζει τη ζωή
μας με το Φως Του, όπως το ταπεινό φως του κεριού και να λειώνει η ζωή
μας από αγάπη, όπως λιώνει και το κερί.
 Η προσκύνηση των Αγίων Εικόνων: κάνουμε μία ή τρεις μετάνοιες με
σταυρό και ασπαζόμαστε την κάθε εικόνα. Αν έχει κόσμο, τότε δεν
καθυστερούμε, αλλά κάνουμε τις μετάνοιες λίγο πριν έρθει η σειρά μας.
Προσκυνώντας τις Εικόνες προσευχόμαστε λέγοντας «Κύριε Ιησού Χριστέ
ελέησόν με», αν προσκυνάμε Εικόνα Χριστού, ή «Υπεραγία Θεοτόκε σώσον
ημάς» αν είναι της Παναγίας, ή «Άγιε του Θεού (το όνομα του Αγίου της
Εικόνας) πρέσβευε υπέρ ημών» αν είναι Εικόνα Αγίου, ή ότι άλλο θέλουμε.
Στη συνέχεια αποχωρούμε με ευλάβεια από το πλάι, με σεβασμό να μην
έχουμε προς τα πίσω μας την Εικόνα, αλλά και να μην δημιουργούμε
πρόβλημα στους επόμενους. Τις Εικόνες του τέμπλου επίσης δεν τις
προσκυνάμε κατά τη διάρκεια των Ιερών Ακολουθιών, διότι αυτό μοιάζει ως
υπερβολική ένδειξη ευλάβειας, αλλά ταυτόχρονα ενοχλεί τους υπόλοιπους
πιστούς, διασπώντας την προσοχή τους.
 Η παραμονή μας μέσα στο ναό κατά την τέλεση των Ιερών Ακολουθιών
γίνεται με ιδιαίτερη πάντα ησυχία, χωρίς να πηγαινοερχόμαστε άσκοπα πέρα
δώθε. Η θέση κατά προτεραιότητα που επιλέγουμε είναι αριστερά του Ναού
για τις γυναίκες και δεξιά για τους άνδρες. Όσο μπορούμε επίσης και όσο η
υγεία μας το επιτρέπει, παραμένουμε όρθιοι κατά τις Ακολουθίες, και
καθόμαστε κατά διαστήματα, ενθυμούμενοι ότι τα καθίσματα είναι «για να
ξεκουραζόμαστε επειδή στεκόμαστε και όχι για να κουραζόμαστε επειδή
καθόμαστε». Σημαντικότατη στιγμή, εκτός των άλλων είναι κατά τη Θεία
Κοινωνία, όπου είμαστε όλοι όρθιοι, είτε κοινωνάμε είτε όχι, διότι μπροστά
στο Άγιο Βήμα εκείνη τη στιγμή βρίσκεται ο ίδιος ο Χριστός.
- 263 -
 Σε συνάντηση με Ιερέα, (είτε μέσα, είτε έξω από το Ναό) κάνουμε μια
μικρή υπόκλιση, χωρίς να κάνουμε το σταυρό μας και λέμε «Ευλογείτε» ή
«Ευλόγησον Πάτερ», ή «Την ευχή σας Πάτερ (ή Δέσποτα εάν είναι κάποιος
Επίσκοπος) και κατόπιν του φιλάμε το χέρι. Ο Ιερέας τότε απαντάει
λέγοντας συνήθως: «Ευλογία Κυρίου», ή «του Κυρίου», ή «ο Κύριος».
Εάν παραμείνουμε με τον Ιερέα και έχουμε διάλογο, τότε αποχωρώντας στο
τέλος, ξανακάνουμε ότι κάναμε και πριν όταν τον συναντήσαμε.
 Κάνουμε το Σταυρό μας μέσα στο Ναό, σε στιγμές που μας αναπαύει και
μας ευχαριστεί, αλλά κυρίως στις παρακάτω στιγμές:
 κατά την είσοδο και έξοδό μας από το Ναό
 κατά το άναμμα του κεριού
 όταν προσκυνάμε τις Εικόνες και τα Άγια Λείψανα
 στην αρχή και στο τέλος της κάθε Ακολουθίας
 όταν γίνεται εκφώνηση της Αγίας Τριάδος («Δόξα Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ
Ἁγίῳ Πνεύματι», ή «…τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος»)
 όταν γίνεται εκφώνηση της Παναγίας («Τῆς Παναγίας, ἀχράντου,
ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου Δεσποίνης ἡμῶν, Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου
Μαρίας…»), καθώς και στο Μεγαλυνάριο της Παναγίας «Τὴν
Τιμιωτέραν τῶν Χερουβείμ, καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ,
τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκοῦσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, σὲ
μεγαλύνομεν»
 στα Απολυτίκια και Τροπάρια των Αγίων, όπου ακούμε το όνομα του
Αγίου, ή της Αγίας.
 στη Μικρή Είσοδο, όταν περνάει μπροστά μας το Ευαγγέλιο και στη
Μεγάλη Είσοδο όταν περνάνε τα Τίμια Δώρα.
 στον Τρισάγιο Ύμνο «Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος,
ἐλέησον ἡμᾶς…»
 στο «Δεῦτε, προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν τῷ Βασιλεῖ ἡμῶν Θεῷ…»
 στο «Νῦν ἀπολύεις τόν δοῦλον σου Δεσπότα…» πριν το τέλος του
Εσπερινού
 πριν και μετά τη Θεία Κοινωνία
Σύμφωνα τέλος με διάταξη που μας παραδόθηκε από παλαιά, δεν κάνουμε το
Σταυρό μας: α) όταν μας θυμιάζει ο Ιερέας (κάνουμε απλά μια υπόκλιση της
κεφαλής) β) κατά την ανάγνωση του Εξάψαλμου στον Όρθρο γ) όταν φιλάμε
το χέρι του Ιερέα και δ) όταν παίρνουμε το αντίδωρο από τον Ιερέα.
Στο Παράρτημα που υπάρχει στο τέλος του βιβλίου αναφέρεται επίσης πώς
γίνεται σωστά και τι συμβολίζει το σημείο του Σταυρού.
- 264 -
Οι πειρασμοί του διαβόλου κατά τον Εκκλησιασμό

Όταν πλέον ο διάβολος δεν μπορεί να μας αποτρέψει από το να πάμε στην
Εκκλησία, τότε, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση ενεργεί με το ίδιο τρόπο,
προσπαθεί αυτό που κάνουμε να μην είναι καθόλα θεάρεστο. Τί κάνει λοιπόν
στην περίπτωση του εκκλησιασμού; προσπαθεί με κάθε μέσο να αλλοιώσει
την ουσιαστική συμμετοχή μας στις Ιερές Ακολουθίες και να μας αποτρέψει
από την προσευχή μας, μέχρι να μας κάνει να αμαρτήσουμε και μέσα
ακριβώς στην Εκκλησία. Μερικές από τις τακτικές του είναι:
1. να μας αποσπάσει την προσοχή από τη ροή της Ακολουθίας και των
τελουμένων μέσα στον Ιερό Ναό, αλλά και από την προσευχή μας, βάζοντας
μας σκέψεις διάφορες, όπως το να χαζεύουμε τους πολυελαίους και τους
ανθρώπους γύρω μας, το να σκεφτόμαστε αυτά που αφήσαμε σε
εκκρεμότητα πριν έρθουμε να εκκλησιαστούμε και αυτά που μας περιμένουν
στη συνέχεια κλπ, κάθε σκέψη δηλαδή που θα εμποδίσει την ψυχή μας να
αφοσιωθεί στο Θεό και σε όσα λειτουργικά συμβαίνουν μέσα στο ναό.
2. να ταράξει την ηρεμία μας, βάζοντάς μας σκέψεις εκνευρισμού από τη
στάση και τη συμπεριφορά των τριγύρω μας, από τα μικρά παιδιά που
ενδεχομένως προκαλούν μια αναταραχή κλπ, ενώ ο συγκεντρωμένος
πραγματικά στην προσευχή πιστός Χριστιανός ουδόλως ενοχλείται από
τέτοιες καταστάσεις, ακόμη και αν ο κόσμος χαλάει δίπλα του.
3. να μας ξυπνήσει σαρκικά πάθη, κοιτάζοντας άλλους ανθρώπους που
σκανδαλίζουν με την εμφάνισή τους, γυναίκες με κάπως πιο αποκαλυπτική
εμφάνιση, με ιδιαίτερη ομορφιά κλπ. Λέει χαρακτηριστικά ο Άγιος Ιωάννης
ο Χρυσόστομος: "...Τί κάνεις εκεί άνθρωπέ μου; Στην Εκκλησία βρίσκεσαι και
τις γυναικείες ομορφιές περιεργάζεσαι; Πώς βεβηλώνεις μ' έναν τέτοιο τρόπο
το Ναό του Θεού; Νομίζεις πως η Εκκλησία είναι αγορά ή, κάτι χειρότερο,
πορνείο; Μέσα στην αγορά μάλιστα, ντρέπεσαι να κοιτάξεις πονηρά μια
γυναίκα και στο Ναό, την ώρα που ο Θεός ο ίδιος σου μιλάει, αποτρέποντάς σε
από τέτοια αμαρτήματα - γιατί "όποιος βλέπει γυναίκα με πονηρή
επιθυμία, έχει κιόλας διαπράξει μέσα του μοιχεία μαζί της" (Κατά
Ματθαίον κεφ.5, στ.28) - μεταβάλλεις τα μάτια σου σε όργανα ανομίας και την
καρδιά σου σε εργαστήριο ακολασίας; Καλύτερα να ήσουνα τυφλός, παρά να
χρησιμοποιείς έτσι τα μάτια σου. Σκέψου άνθρωπε μου, μπροστά σε Ποιόν
στέκεσαι την ώρα της φρικτής μυσταγωγίας και μαζί με ποιούς - με τα
Χερουβίμ, με τα Σεραφείμ, με όλες τις ουράνιες δυνάμεις. Αναλογίσου μαζί με
ποιούς ψάλλεις και προσεύχεσαι. Είναι αρκετό για να συνέλθεις, όταν θυμηθείς
οτι, ενώ έχεις υλικό σώμα, αξιώθηκες να υμνείς τον Κύριο όλης της κτίσεως
μαζί με τους άυλους Αγγέλους..."
- 265 -
Για το λόγο αυτό η Εκκλησία φρόντισε να υπάρχουν το Ναό ξεχωριστές

θέσεις για τους άνδρες και ξεχωριστές για τις γυναίκες. Αν δεν υπάρχουν οι
σχετικές πινακίδες (Θέσεις Ανδρών - Θέσεις Γυναικών), τότε οφείλουμε να
γνωρίζουμε οτι οι άνδρες προσέρχονται στις δεξιές θέσεις και οι γυναίκες
στις αριστερές. Οι ξεχωριστές αυτές θέσεις δεν είναι για θέμα διάκρισης,
αλλά καθαρά για θέμα πειρασμών. Να σημειώσουμε εδώ οτι στην Εκκλησία
του Χριστού δεν υπάρχουν διακρίσεις - τα ίδια Τίμια Δώρα προσφέρονται
και σε άνδρες και σε γυναίκες και το ίδιο στεφανώνονται Άγιοι και οι άνδρες
και οι γυναίκες. Και όπως και πάλι αναφέρει ο Άγιος Ιωάννης ο
Χρυσόστομος: "...κατά την εποχή των Αποστόλων ήταν μαζί οι άντρες και οι
γυναίκες. Καθ΄ όσον οι άντρες ήταν άντρες και οι γυναίκες ήταν γυναίκες.
Τώρα όμως οι μεν γυναίκες μοιάζουν με πόρνες, οι δε άνδρες μοιάζουν με
μανιασμένους ίππους. Τότε και οι γυναίκες ασκούσαν πολλή ευσέβεια και οι
άνδρες σεμνότητα και σωφροσύνη. Τότε για τις γυναίκες το έργο ήταν πώς θα
αυξηθεί το έργο του κηρύγματος, ενώ τώρα πώς θα φανούν όμορφες και
ευπαρουσίαστες" (Ε.Π.Ε. 11,800-802)
4. να μας εξαντλήσει την υπομονή όταν βρισκόμαστε στην ουρά σε
ένα προσκύνημα Ιερών Εικόνων, Λειψάνων, ακόμη και κατά τη στιγμή της
Θείας Κοινωνίας, ή της λήψης του Αντίδωρου κλπ, έτσι ώστε αντί να
σεβαστούμε την ιερότητα του χώρου και της στιγμής, να αρχίσουμε να
εκνευριζόμαστε, να σπρώχνουμε, με αποτέλεσμα ότι καλό θα λαμβάναμε,
τελικά να το χάνουμε με την ασεβή συμπεριφορά μας.
5. να μας κάνει να εκτελούμε διακονήματα στο Ναό χωρίς
διάκριση, μη αναλογιζόμενοι πάλι την ιερότητα του χώρου και την
υποχρέωσή μας να διαφυλάξουμε την ησυχία στο Ναό. Αυτό συμβαίνει καμιά
φορά σε ανθρώπους που διακονούν στο Ναό, από επιτρόπους, νεωκόρους,
άτομα του φιλόπτωχου κλπ, όπου κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους
τυχαίνει κάποτε να προκαλούν μεγαλύτερο εκνευρισμό στους υπόλοιπους
Χριστιανούς και οχλαγωγία, όταν συμπεριφέρονται χωρίς διάκριση, όπως
π.χ. κατακρίνοντας με υπερβάλλοντα ζήλο (πειρασμός εκ δεξιών) κάποιες
αμέλειες των εκκλησιαζομένων, προκαλώντας περισσότερη ταραχή παρά
ησυχία, την οποία οι ίδιοι θέλουν τυπικά να διαφυλάξουν.
Αυτά συμβαίνουν όταν τα διακονήματα αυτά γίνονται χωρίς διάκριση, διότι
είναι μεν ιερή η ευταξία μέσα στο Ναό και καθήκον για όσους έχουν οριστεί
από τον Προϊστάμενο του Ναού να τη διαφυλάττουν, αλλά όταν αυτό γίνεται
χωρίς διάκριση, τότε το αποτέλεσμα είναι χειρότερο, διότι όπως είπαμε και
στην ενότητα των Αρετών "Μείζων πασῶν ἀρετῶν ἡ διάκρισις".
- 266 -
Οι Ιερές Ακολουθίες της Εκκλησίας μας
Ακολουθία ονομάζεται το σύμπλεγμα προσευχών, ψαλμών, ύμνων και

δεήσεων που τελείται σε συγκεκριμένες ώρες και περιστάσεις και έχει σκοπό
τη δοξολογία του Θεού και τον αγιασμό των πιστών. Οι Ακολουθίες που
τελούνται στις Εκκλησίες μας χωρίζονται σε τακτικές και σε έκτακτες:
Τακτικές είναι οι Ακολουθίες του Νυχθημέρου, όσες δηλαδή τελούνται σε
τακτική βάση μέσα στο 24ώρο και είναι ο Εσπερινός, το Απόδειπνο, το
Μεσονυκτικό, ο Όρθρος και οι Ώρες (Α’ Γ’ ΣΤ’ και Θ’).
Έκτακτες Ακολουθίες είναι οι τελετές των Ιερών Μυστηρίων, ο Μικρός και
Μεγάλος Αγιασμός, οι Παρακλήσεις (προς την Παναγία τους Αγίους, τον
Τίμιο Σταυρό κλπ), οι νεκρώσιμες Ακολουθίες, τα εγκαίνια των ναών κλπ.
Η Θεία Λειτουργία σχετίζεται με τις Ακολουθίες του νυχθημέρου, ως
κεντρικός ήλιος γύρω από τον οποίο περιστρέφονται όλες οι άλλες
ακολουθίες.
Ένα λάθος πολλών Χριστιανών, είναι να ονομάζουν όλες τις Ακολουθίες της
Εκκλησίας μας ως «Λειτουργίες». Θεία Λειτουργία όμως είναι μόνο μία, η
Ακολουθία μέσα στην οποία τελείται το Ιερό Μυστήριο της Θείας
Ευχαριστίας και οι πιστοί μεταλαμβάνουν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού.
 Ο Εσπερινός
Είναι η πρώτη Ακολουθία του νυχθημέρου· τελείται κάθε απόγευμα και
ποικίλει σε χρόνο, ανάλογα την εποχή και τη σπουδαιότητα της εορτής.
Από τον Εσπερινό ξεκινάει τυπικά το εκκλησιαστικό 24ωρο, με βάση τη
διαδοχή που αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη: “καὶ ἐκάλεσεν ὁ Θεὸς τὸ
φῶς ἡμέραν καὶ τὸ σκότος ἐκάλεσε νύκτα. καὶ ἐγένετο ἑσπέρα καὶ
ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα μία.” (Γένεσις, κεφ.1, στ.5) δηλαδή “και ονόμασε ο Θεός
το φως ημέρα και το σκότος ονόμασε νύκτα. Και έγινε εσπέρα και έγινε πρωί
και έκλεισε η πρώτη ημέρα της δημιουργίας».
Ο Εσπερινός διακρίνεται σε Μικρό και Μεγάλο. Μικρός είναι ο Εσπερινός
που τελείται καθημερινά στους Ιερείς Ναούς, ενώ Μέγας Εσπερινός
(μεγαλύτερης διάρκειας) είναι ο Εσπερινός του Σαββάτου, καθώς και της
παραμονής μεγάλων εορτών (Δεσποτικών, Θεομητορικών, μεγάλων Αγίων, ή
τοπικά εορταζομένων Αγίων).
Ο Εσπερινός είναι μια ωραία Ακολουθία γιατί περιέχει αναγνώσματα και

ψαλμωδίες αρμονικά συνδεδεμένα μεταξύ τους, αλλά και τροπάρια για τον
Άγιο της ημέρας.
Ξεκινάει με τον Ιερέα να ευλογεί: «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν…». και αμέσως
μετά διαβάζεται η τριπλή πρόσκληση για προσκύνηση του Χριστού: «Δεῦτε,
προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν τῷ Βασιλεῖ ἡμῶν Θεῷ. …»
Στη συνέχεια γίνεται η ανάγνωση του Προοιμιακού (103ου) Ψαλμού: «Εὐλόγει,
ἡ ψυχή μου, τὸν Κύριον. Κύριε ὁ Θεός μου, ἐμεγαλύνθης σφόδρα, …», ενώ
λίγο πιο μετά ψέλνεται ο γνωστός 140ος Ψαλμός: «Κύριε ἐκέκραξα πρὸς Σέ,
εἰσάκουσόν μου, εἰσάκουσόν μου, Κύριε. Κύριε, ἐκέκραξα πρὸς Σέ,
εἰσάκουσόν μου πρόσχες τῇ φωνῇ τῆς δεήσεώς μου, ἐν τῷ κεκραγέναι με
πρὸς Σὲ εἰσάκουσόν μου, Κύριε. Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου, ὡς
θυμίαμα ἐνώπιόν Σου, ἔπαρσις τῶν χειρῶν μου θυσία ἑσπερινὴ εἰσάκουσόν
μου, Κύριε. …»
Χαρακτηριστικό σημείο επίσης στον Εσπερινό είναι το: «Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας
δόξης, ἀθανάτου Πατρός, οὐρανίου, ἁγίου, μάκαρος, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλθόντες
ἐπὶ τὴν ἡλίου δύσιν, ἰδόντες φῶς ἑσπερινόν, ὑμνοῦμεν Πατέρα, Υἱόν, καὶ Ἅγιον
Πνεῦμα Θεόν. Ἄξιόν Σε ἐν πᾶσι καιροῖς, ὑμνεῖσθαι φωναῖς αἰσίαις, Υἱὲ Θεοῦ,
ζωὴν ὁ διδούς, Διὸ ὁ κόσμος Σὲ δοξάζει».
Λίγο πιο μετά ακούμε το «Καταξίωσον, Κύριε, ἐν τῇ ἑσπέρᾳ ταύτῃ,
ἀναμαρτήτους φυλαχθῆναι ἡμᾶς. Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ Θεὸς τῶν Πατέρων
ἡμῶν, καὶ αἰνετὸν καὶ δεδοξασμένον τὸ ὄνομά Σου εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.
Γένοιτο, Κύριε, τὸ ἔλεός Σου ἐφ' ἡμᾶς, καθάπερ ἠλπίσαμεν ἐπὶ Σέ. Εὐλογητὸς εἶ,
Κύριε. δίδαξόν με τὰ δικαιώματά Σου. Εὐλογητὸς εἶ, Δέσποτα, συνέτισον μὲ τὰ
δικαιώματά Σου. Εὐλογητὸς εἶ, Ἅγιε, φώτισόν με τοῖς δικαιώμασί Σου. Κύριε,
τὸ ἔλεός Σου εἰς τὸν αἰῶνα, τὰ ἔργα τῶν χειρῶν Σου μὴ παρίδῃς. Σοὶ πρέπει
αἶνος, Σοὶ πρέπει ὕμνος, Σοὶ δόξα πρέπει, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ Ἁγίῳ
Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας των αἰώνων. Ἀμήν.».
Προς το τέλος του Εσπερινού ο Ιερέας λέγει το: «Νῦν ἀπολύεις τον δοῦλόν
Σου, Δέσποτα, κατὰ τὸ ῥῆμά Σου, ἐν εἰρήνῃ, ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ
σωτήριόν Σου, ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν, φῶς εἰς
ἀποκάλυψιν ἐθνῶν, καὶ δόξαν λαοῦ Σου Ἰσραήλ»
Και τέλος έχουμε τα Απολυτίκια, την Απόλυση και το «Δι᾿ εὐχῶν».
Κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή ο Εσπερινός τελείται συνήθως το πρωί.
Εσπερινός μπορεί να τελεστεί και το βράδυ σε Ιερή Αγρυπνία. Η καθημερινή
πάντως συμμετοχή του Χριστιανού στον Εσπερινό είναι σημαντική, διότι τον
οδηγεί σε μια ευλογημένη ημέρα.
- 268 -
 Το Απόδειπνο
Είναι η ακολουθία η οποία τελείται μετά το δείπνο (όπως λέει και το όνομα
του) και αποτελεί τη βραδινή προσευχή του Χριστιανού πριν τον ύπνο.
Το Απόδειπνο διακρίνεται σε Μικρό και Μεγάλο.
Το Μικρό Απόδειπνο στην πράξη τελείται επιλεκτικά σε κάποιους Ιερούς
Ναούς, ενώ μπορεί να διαβαστεί και στο σπίτι μας (χωρίς την παρουσία
Ιερέως) ως βραδινή προσευχή, όπως είπαμε. Το Μικρό Απόδειπνο υπάρχει
συνήθως σε όλα τα Προσευχητάρια που κυκλοφορούν, αλλά υπάρχει και στο
τέλος αυτού του βιβλίου στην ενότητα «Μικρό Προσευχητάριο». Συνήθως
μαζί με το Μικρό Απόδειπνο διαβάζουμε και τους Χαιρετισμούς προς την
Υπεραγία Θεοτόκο, ως ένδειξη τιμής προς την Παναγία μας, λαμβάνοντας
ιδιαίτερη Χάρη παράλληλα με τους ύμνους που της απαγγέλουμε.
Εάν πρόκειται να μεταλάβουμε την επόμενη ημέρα, τότε μέσα στο Απόδειπνο
(μετά το Πιστεύω) διαβάζουμε και το πρώτο μέρος της Ακολουθίας της Θείας
Μεταλήψεως (το δεύτερο μέρος της ακολουθίας αυτής το διαβάζουμε το
πρωί πριν τη Θεία Κοινωνία και το τρίτο μέρος είναι η Ευχαριστία που
διαβάζουμε μετά τη Θεία Κοινωνία).
Το Μεγάλο Απόδειπνο τελείται στις Εκκλησίες μας την περίοδο της
Μεγάλης Τεσσαρακοστής, (το απόγευμα, από τη Δευτέρα έως και την
Πέμπτη), καθώς και τη Μεγάλη Δευτέρα, τη Μεγάλη Τρίτη και την παραμονή
των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων.
 Το Μεσονυκτικό
Η Ακολουθία αυτή στην πράξη τελείται σήμερα στην πληρότητά της αργά τα
μεσάνυκτα στα Μοναστήρια, ενώ για τους πιστούς αποτελεί την πρωινή
προσευχή μετά από τον νυκτερινό ύπνο, αν και σε πολλά προσευχητάρια
υπάρχει μικρότερη εκλογή ως πρωινή προσευχή.
 Οι Ακολουθίες των Ωρών

Είναι σύντομες Ακολουθίες που περιλαμβάνουν τρεις ψαλμούς η κάθε μία,
τροπάρια, τρισάγιο κλπ. και αναλόγως της ώρας της ημέρας είναι και η
θεματολογία τους. Η ονομασία των Ακολουθιών αυτών συνδέεται με τις
ώρες του ρωμαϊκού ωρολογίου. Συγκεκριμένα είναι οι εξής:
Η Πρώτη (Ά) Ώρα (6 π.μ.), είναι μια σύντομη πρωινή Ακολουθία που
ευχαριστεί το Θεό για την έλευση του πρωινού φωτός και της νέας ημέρας,
όπως η έλευση του Χριστού τον κόσμο, του μόνου αληθινού Φωτός.
- 269 -
Η Τρίτη (Γ’) Ώρα (9 π.μ.), η οποία ευχαριστεί το Θεό για την έλευση του
Αγίου Πνεύματος, η οποία έγινε την τρίτη αυτή ώρα, όπως είναι γραμμένο
στις Πράξεις των Αποστόλων.
Η Έκτη (ΣΤ΄) Ώρα (12 μ.μ.), αναφέρεται στη Σταύρωση του Κυρίου μας που
έγινε την έκτη αυτή ώρα, σύμφωνα με τη διήγηση των Ευαγγελίων.
Η Ενάτη (Θ’) Ώρα (3 μ.μ.), αναφέρεται στο θάνατο του Χριστού, ο οποίος
σύμφωνα με τη διήγηση των Ευαγγελίων έγινε την ενάτη ώρα.
Μεγάλες Ώρες (μεγαλύτερες σε έκταση και περιεχόμενο) είναι οι
Ακολουθίες των ωρών της Μεγάλης Παρασκευής, της παραμονής των
Χριστουγέννων και της παραμονής των Θεοφανείων.
 Ο Όρθρος
Όρθρος (από το ρήμα όρνυμι = εγείρομαι) ονομάζεται η Ακολουθία που

τελείται κάθε πρωί περί την ανατολή του ήλιου, είτε ανεξάρτητα, είτε σε
συνδυασμό με τη Θεία Λειτουργία (η οποία τελείται αμέσως μετά τον
Όρθρο). Όρθρος τελείται επίσης και σε Ιερές Αγρυπνίες πριν τη νυκτερινή
Θεία Λειτουργία. Είναι η πλουσιότερη ακολουθία του 24ώρου και περιέχει
ύμνους, ψαλμούς και αίνους προς τον Τριαδικό Θεό, την Παναγία και τους
Αγίους που εορτάζουν τη συγκεκριμένη ημέρα. Η διάρκειά του είναι συνήθως
μία με μιάμιση ώρα, ενώ στα Μοναστήρια έχει μεγαλύτερη διάρκεια έως και
4 ώρες.
Χαρακτηριστικό στον Όρθρο είναι ο «Εξάψαλμος» που διαβάζεται στην
αρχή, (δηλαδή οι 6 ψαλμοί: 3ος, 37ος, 62ος, 87ος, 102ος και 142ος), τον οποίο
παρακολουθούμε όρθιοι και ακίνητοι, χωρίς να κάνουμε το σταυρό μας ή
μετάνοιες (μόνο στην αρχή και στο τέλος μπορούμε να κάνουμε το σταυρό),
διότι ο Εξάψαλμος προεικονίζει τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου μας, κατά
την οποία θα αναμένουμε σιωπώντας και με φόβο τη δίκαιη κρίση Του για
μας. Πριν τον πρώτο ψαλμό από τους έξι ακούμε το: «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῶ
καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» (3 φορές) και το «Κύριε, τὰ χείλη
μου ἀνοίξεις καὶ τὸ στόμα μου ἀναγγελεῖ τὴν αἴνεσίν Σου» (2 φορές), ενώ μετά
τον τελευταίο ψαλμό ακούμε το «Εἰσάκουσόν μου, Κύριε, ἐν τῇ δικαιοσύνῃ
σου, καὶ μὴ εἰσέλθῃς εἰς κρίσιν μετὰ τοῦ δούλου Σου» (2 φορές).
Κατά τη διάρκεια του Όρθρου γίνεται και η Ιερά Ακολουθία της
«Προσκομιδής», η οποία προηγείται της Θείας Λειτουργίας, όπως
αναφέρεται παρακάτω.
- 270 -
 Η Θεία Λειτουργία
Η Θεία Λειτουργία είναι το κορυφαίο λατρευτικό γεγονός της Ορθοδόξου

Εκκλησίας μας και κορύφωση αυτής είναι το Ιερό Μυστήριο της Θείας
Ευχαριστίας. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία μας σήμερα τελούνται τέσσερις
τύποι Θείας Λειτουργίας και είναι οι εξής:
 Η Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, που τελείται
κατά κανόνα όλο το χρόνο με εξαίρεση τις ημέρες που τελούνται οι άλλες
Θείες Λειτουργίες.
 Η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου που τελείται 10 φορές το
χρόνο (του Αγίου Βασιλείου, την παραμονή των Χριστουγέννων, των
Θεοφανίων, τις 5 πρώτες Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, τη Μεγάλη
Πέμπτη και το Μεγάλο Σάββατο).
 Η Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιακώβου του Αδελφόθεου, η οποία είναι η
αρχαιότερη Θεία Λειτουργία, πάνω στην οποία βασίστηκαν οι άλλες και
τελείται στις 23 Οκτωβρίου κάθε χρόνο (εορτή του Αγίου Ιακώβου του
Αδελφόθεου) και μια Κυριακή μετά τα Χριστούγεννα.
 Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων, η οποία
τελείται κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (συνήθως κάθε
Τετάρτη και Παρασκευή). Λόγω του πένθιμου χαρακτήρα των ημερών της
Μεγάλης Τεσσαρακοστής, από Δευτέρα έως και Παρασκευή δεν τελείται η
τελεία Θεία Λειτουργία που τελείται τα Σάββατα και τι Κυριακές, η οποία
έχει αναστάσιμο και χαρμόσυνο χαρακτήρα (εξαίρεση υπάρχει μόνο σε
μεγάλες εορτές όπως του Ευαγγελισμού και των Αγίων Τεσσαράκοντα
Μαρτύρων). Για να τηρηθεί όμως ο κανόνας του Μεγάλου Βασιλείου και στη
Μεγάλη Τεσσαρακοστή, σύμφωνα με τον οποίο οι πιστοί κοινωνούσαν 4
φορές την εβδομάδα, καθιερώθηκε η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων
Τιμίων Δώρων, όπου φυλάσσεται το Σώμα και το Αίμα του Χριστού από τη
Θεία Λειτουργία της Κυριακής (ή του Σαββάτου) σε ειδικό Αρτοφόριο για να
μπορούν να μεταλάβουν οι πιστοί και τις υπόλοιπες ημέρες της εβδομάδας,
κατά την ειδική για το σκοπό αυτό Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων
Τιμίων Δώρων (που έχουν δηλαδή ήδη προ-ηγιαστεί). Η Λειτουργία αυτή
κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα τελείται τις τρεις πρώτες ημέρες μόνο. Έτσι
ικανοποιείται η ανάγκη για συχνή Θεία Κοινωνία των πιστών Χριστιανών.
Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων είναι διαφορετική
από τις άλλες Θείες Λειτουργίες με το κατανυκτικό στοιχείο της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής να κυριαρχεί σε αυτή. Σήμερα η Λειτουργία αυτή τελείται
και την εσπέρα, εκτός από τις πρωινές ώρες.
- 271 -
Τα κυριότερα σημεία της Θείας Λειτουργίας
Η Θεία Λειτουργία αποτελείται από δύο μέρη: Το πρώτο μέρος είναι η

Λειτουργία του Λόγου (των Κατηχουμένων) όπου είναι η προπαρασκευή
για το Μυστήριο που θα ακολουθήσει και περιλαμβάνει δεήσεις, ψαλμωδίες
και αναγνώσματα (καθώς και το κήρυγμα που κανονικά γίνεται μετά το
Ευαγγέλιο) και το δεύτερο μέρος που είναι η Λειτουργία του Μυστηρίου
(των Πιστών) που περιλαμβάνει την τέλεση του Μυστηρίου της Θείας
Ευχαριστίας.
Πριν τη Θεία Λειτουργία, (κατά τον Όρθρο, ή και νωρίτερα) τελείται η
Ακολουθία της Προσκομιδής, (από το ρήμα προσκομίζω) που είναι η
προετοιμασία των Τιμίων Δώρων, του άρτου και του οίνου δηλαδή, που
πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για την τέλεση του Ιερού Μυστηρίου της
Θείας Ευχαριστίας. Η Ακολουθία της Προσκομιδής τελείται στην Αγία
Πρόθεση, μια ειδική κόγχη αριστερά του Ιερού
Βήματος, που συμβολίζει τη Βηθλεέμ και το σπήλαιο
όπου γεννήθηκε ο Χριστός. Η Ακολουθία της
Προσκομιδής συμβολίζει τη Γέννηση του Χριστού
μέχρι την έξοδό Του στο κήρυγμα και τη θυσία Του.
Κατά την Ακολουθία αυτή ο Ιερέας προετοιμάζει τα
Τίμια Δώρα, τοποθετώντας (από τον άρτο) τον Αμνό
και τις μερίδες των μελών της Εκκλησίας πάνω στο
Άγιο Δισκάριο και τον οίνο, το κρασί δηλαδή, μέσα στο Άγιο Ποτήριο.
Η παρασκευή του πρόσφορου αλλά και του κρασιού, των προσφερομένων
δώρων δηλαδή, πρέπει να γίνονται από τους πιστούς με πολλή επιμέλεια και
ευλάβεια, χρησιμοποιώντας τα πιο εκλεκτά υλικά και ακολουθώντας ειδική
διαδικασία, διότι τα δώρα αυτά είναι που στη συνέχεια θα γίνουν Σώμα και
Αίμα Χριστού. Το πρόσφορο, το οποίο λαμβάνει την ονομασία του από το ότι
προσφέρεται από τους πιστούς στην Εκκλησία, είναι ένζυμος άρτος, επειδή
ένζυμο άρτο χρησιμοποίησε ο Χριστός στο Μυστικό Δείπνο και
παρασκευάζεται από σταρένιο μόνο αλεύρι πρώτης ποιότητας με τη χρήση
ειδικού προζυμιού. Το πρόσφορο θα χρησιμοποιηθεί στο Ιερό Μυστήριο της
Θείας Ευχαριστίας, γι αυτό και η παρασκευή του είναι κανονικά μέγα και
ιερό έργο και δεν έχει σχέση με το πρόσφορο από το φούρνο της γειτονιάς.
Ευσεβείς και ευλαβείς γυναίκες που ζυμώνουν πρόσφορο, συνηθίζουν να
«πιάνουν» το προζύμι με βασιλικό από τον Τίμιο Σταυρό (14 Σεπτεμβρίου),
αντί για κοινή μαγιά, μια ευλαβική συνήθεια που δηλώνει την ιερότητα της
παρασκευής, αλλά τη φανερή απόδειξη της θαυματουργούσας πίστης μας.
- 272 -
Το ζύμωμα του πρόσφορου γίνεται σε χώρο καθαρό και με σκεύη μόνο για το
σκοπό αυτό, με ευλαβική σιγή και προσευχή, με αναμμένο κερί και θυμίαμα,
ενώ αφού πλασθεί το στρογγυλό σχήμα (σύμβολο του «άναρχου» και
«ατελεύτητου» του Θεού) πατιέται η ειδική ξύλινη σφραγίδα πάνω σε αυτό,
όπως φαίνεται παρακάτω. Στη συνέχεια, αφού το πρόσφορο φουσκώσει,
τοποθετείται στο φούρνο και αφού ψηθεί, τυλίγεται σε καθαρή πετσέτα και
έτσι προσφέρεται στον Ιερέα για τη Θεία Λειτουργία.
Το πρόσφορο συμβολίζει την Παρθένο Μαρία, γιατι από την κοιλία της
γεννήθηκε ο Κύριος
μας, γι αυτό και από το
κέντρο του πρόσφορου
εξάγεται από τον Ιερέα,
κατά την Προσκομιδή,
ο Αμνός, το κεντρικό
τετράγωνο με τα
γράμματα ΙΣ ΧΣ ΝΙ ΚΑ
(Ιησούς Χριστός νικά), όπως φαίνεται στη σφραγίδα του πρόσφορου, ο
οποίος τοποθετείται πάνω στο Άγιο Δισκάριο. Από το πρόσφορο ο Ιερέας θα
εξάγει στη συνέχεια τη μερίδα της Παναγίας (το μεγάλο τριγωνικό τμήμα
αριστερά με τα γράμματα Μ και Θ, δηλαδή Μήτηρ Θεού) και τις μερίδες για
τα εννέα Τάγματα των Αγίων (τα 9 μικρά τρίγωνα δεξιά) δηλαδή των
Αγγέλων, του Τιμίου Προδρόμου και όλων των Προφητών, Αποστόλων,
Ιεραρχών, Μαρτύρων, Οσίων, Αναργύρων, Θεοπατόρων (Αγ. Ιωακείμ και
Άννης) μαζί με τον Άγιο ή Αγίους της ημέρας και τέλος του Αγίου Ιεράρχη της
Εκκλησίας του οποίου τελείται η Θεία
Λειτουργία (δηλαδή του Αγίου Ιωάννου του
Χρυσοστόμου, ή του Αγίου Βασιλείου, ή του
Αγίου Ιακώβου του Αδελφόθεου). Στη συνέχεια
ο Ιερέας εξάγει μερίδα για τον Επίσκοπο της
τοπικής Μητρόπολης, καθώς και μερίδες υπέρ
των ζώντων και υπέρ των κεκοιμημένων
αδελφών μας, μνημονεύοντας τα ονόματα των
προσφερομένων τα δώρα και τα λοιπά ονόματα
από τα σχετικά σημειώματα που άφησαν οι
πιστοί στο Ναό.
Πάνω στο Άγιο Δισκάριο λοιπόν, υπάρχει όλη
η Εκκλησία, η Επίγεια και η Επουράνια και στη
μέση όλων αυτών ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός.
- 273 -
Τελειώνοντας την Προσκομιδή, τα Τίμια Δώρα καλύπτονται με ειδικά

καλύμματα, θυμιάζονται από τον Ιερέα και παραμένουν στην Αγία Πρόθεση
μέχρι τη στιγμή της Μεγάλης Εισόδου κατά τη Θεία λειτουργία.
Τα κυριότερα σημεία της Θείας Λειτουργίας (του Αγίου Ιωάννη του
Χρυσοστόμου) έχουν ως εξής:
Α’ ΜΕΡΟΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ: Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
(τα κυριότερα σημεία)
 Η Θεία Λειτουργία ξεκινάει με τη δοξολογία της Αγίας Τριάδας από τον
Ιερέα: «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.»
 Στη συνέχεια έχουμε τα λεγόμενα «Ειρηνικά», τις αιτήσεις δηλαδή του

Ιερέα που αρχίζουν με το «Ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν…».
 Μετά ακολουθούν τα Αντίφωνα (Α, Β και Γ). Στο Ά Αντίφωνο ψέλνεται

το εφύμνιο: «Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, Σῶτερ, σῶσον ἡμᾶς».
Στο Β’ Αντίφωνο ψέλνεται το «Σῶσον ἡμᾶς, Υἱὲ Θεοῦ, ὁ ἀναστὰς ἐκ νεκρῶν,
(ή «ὁ ἐν Ἁγίοις θαυμαστός» τις καθημερινές), ψάλλοντάς σοι Ἀλληλούϊα»,
καθώς και το “Ὁ μονογενὴς Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἀθάνατος ὑπάρχων,…»
Στο Γ’ Αντίφωνο ψέλνεται το αναστάσιμο Απολυτίκιο τις Κυριακές και το
Απολυτίκιο του Αγίου τις καθημερινές.
 Κατά τη διάρκεια του Γ΄ Αντίφωνου, έχουμε τη Μικρή Είσοδο, ή Είσοδο
μετά του Ευαγγελίου, όπου ο Ιερέας εξέρχεται από το
Ιερό Βήμα με το Ευαγγέλιο, το οποίο καλύπτει το
πρόσωπό του (δείχνοντας τις καθημερινές την πλευρά
του Ευαγγελίου με τη Σταύρωση και τις Κυριακές την
πλευρά με την Ανάσταση). Η Είσοδος αυτή συμβολίζει
την είσοδο του Χριστού στον κόσμο και το κήρυγμά
Του, ενώ η προπορευόμενη λαμπάδα μπροστά από το
Ευαγγέλιο συμβολίζει τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο,
με το λόγο του: “ὀπίσω μου ἔρχεται ἀνὴρ ὃς
ἔμπροσθέν μου γέγονεν” (Κατά Ιωάννη, κεφ.1, στ.30).
Μετά από μια πομπή ο Ιερέας φθάνει μπροστά στο
Άγιο Βήμα υψώνοντας το Ευαγγέλιο και λέγοντας
«Σοφία· Ορθοί!». Το Ευαγγέλιο είναι όντως η μόνη αληθινή σοφία, είναι το
χαρούμενο μήνυμα της νέας ζωής που έφερε ο Χριστός στον κόσμο· είναι ο
λόγος που όταν πέσει σε αγαθή γη γίνεται αφετηρία για μια ολική
μεταμόρφωση των ανθρώπων, από αμαρτωλούς σε Αγίους.
- 274 -
 Τα Απολυτίκια, που ψέλνονται μετά τη Μικρή Είσοδο που είναι σύντομα

τροπάρια για τις εορτές της ημέρας (εορταζόμενα γεγονότα, εορταζόμενοι
Άγιοι, του Αγίου του Ναού, το αναστάσιμο Απολυτίκιο τις Κυριακές κλπ).
 Ο Τρισάγιος ύμνος, που ψέλνεται λίγο πιο μετά («Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος
Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος· ἐλέησον ἡμᾶς…»), όπου υμνούμε το Θεό ως Αγία
Τριάδα και στη συνέχεια ακολουθούν:
 Το ανάγνωσμα του Απόστολου, που γίνεται από τον αναγνώστη, μιας
καθορισμένης Αποστολικής περικοπής από την Καινή Διαθήκη (Επιστολές
Αποστόλων – Πράξεις Αποστόλων).
 Το ανάγνωσμα του Ευαγγελίου, που γίνεται από τον Ιερέα, ή το Διάκονο,
το οποίο είναι μια καθορισμένη Ευαγγελική Περικοπή από τα 4 Ευαγγέλια
της Καινής Διαθήκης, των 4 δηλαδή Ευαγγελιστών: κατά Ματθαίον, κατά
Μάρκον, κατά Λουκάν και κατά Ιωάννη. Μετά το Ευαγγέλιο γίνεται κανονικά
το θείο κήρυγμα.
 Η Εκτενής Ικεσία που ακολουθεί στη συνέχεια: «Εἴπωμεν πάντες ἐξ ὅλης
τῆς ψυχῆς καὶ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας ἡμῶν· εἴπωμεν… » και οι Δεήσεις υπέρ
των Κατηχουμένων, αποτελούν τυπικά το τέλος της Λειτουργίας του
Λόγου, που είναι και το μέρος για τους Κατηχούμενους.
Να αναφέρουμε εδώ, ως παρένθεση, ότι Κατηχούμενοι είναι αυτοί που
κατηχούνται στο Χριστιανισμό προ της τέλεσης του Αγίου Βαπτίσματος, με
το οποίο δέχονται τη δύναμη της Χάριτος του Θεού και εντάσσονται στην
Εκκλησία του Χριστού. Στην Εκκλησία των πρώτων αιώνων, ήταν πολλοί
εκείνοι που δέχονταν το βάπτισμα σε ώριμη ηλικία γι αυτό και περνούσαν
πρώτα από το στάδιο της κατηχήσεως πριν βαπτιστούν. Στη συνέχεια
βέβαια επικράτησε ο νηπιοβαπτισμός, οπότε δεν έχουμε τόσους
κατηχούμενους που είχαμε στα παλαιότερα χρόνια, με εξαιρέσεις στις
ιεραποστολές στο εξωτερικό, όπου εκεί οι Κατηχούμενοι μεγάλης ηλικίας
είναι περισσότεροι. Το ρόλο της κατηχήσεως στην πίστη του Χριστού προς
το νεοφώτιστο, αναλαμβάνει πλέον ο Ανάδοχος (ο Νονός/Νονά δηλαδή), ο
οποίος παρίσταται ως εγγυητής της πίστης του βαπτιζόμενου. Ο ρόλος του
Αναδόχου είναι δηλαδή να αναλάβει να διδάξει το νεοφώτιστο, μαζί με τους
γονείς φυσικά, μόλις έλθει σε κατάλληλη ηλικία, το περιεχόμενο της πίστης
μας. Το πρόσωπο του Αναδόχου είναι ιερό και οφείλει και ο ίδιος να έχει μια
υγιή Πνευματική ζωή, να μελετά το Λόγο του Θεού, να εκκλησιάζεται κλπ,
ώστε πέραν και της δικής του πνευματικής ωφέλειας, να είναι ικανός να
τελεί και το ρόλο του Αναδόχου που ανέλαβε ενώπιον του Θεού.
- 275 -
Β’ ΜΕΡΟΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ: Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ

(τα κυριότερα σημεία)
 Οι Ευχές των Πιστών. Μετά την αποχώρηση των Κατηχουμένων και τη
λήξη του πρώτου μέρους, έχουμε τη Λειτουργία των Πιστών, που
περιλαμβάνει την τέλεση του Ιερού Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, όπου
ο Ιερέας συνεχίζει με τις δεήσεις για τους πιστούς «Ὅσοι πιστοί, ἔτι καὶ ἔτι ἐν
εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν…». Οι ευχές των πιστών (Α’ και Β’) λέγονται από
πολλούς Ιερείς «μυστικώς» μέσα στο Άγιο Βήμα.
 Ο Χερουβικός ύμνος, ή απλά «Χερουβικό», που αναφέρεται στις τάξεις
των Αγγέλων ψέλνεται στη συνέχεια, σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος του
ύμνου ψέλνεται αργά πριν τη Μεγάλη Είσοδο, κατά τη διάρκεια του οποίου ο
Ιερέας θυμιάζει το Άγιο Βήμα, τις Δεσποτικές εικόνες και το λαό και έχει ως
εξής: «Οἱ τὰ Χερουβεὶμ μυστικῶς εἰκονίζοντες, καὶ τῇ ζωοποιῷ Τριάδι τὸν
τρισάγιον ὕμνον προσᾴδοντες, πᾶσαν τὴν βιωτικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν,
ὡς τὸν Βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόμενοι». Ο ύμνος αυτός προτρέπει τους
πιστούς να αποθέσουν κάθε βιοτική μέριμνα, για να υποδεχθούν το
Βασιλέα Χριστό. Αμέσως μετά τη Μεγάλη Είσοδο συνεχίζεται ο Χερουβικός
ύμνος με το εξής: «ταῖς ἀγγελικαῖς ἀοράτως δορυφορούμενον τάξεσιν.
Ἀλληλούϊα».
 Η Μεγάλη Είσοδος, κατά την οποία γίνεται η μεταφορά από τον Ιερέα
με κάθε επισημότητα των προσφερομένων Τιμίων
Δώρων, από την Αγία Πρόθεση στο θυσιαστήριο, την
Αγία Τράπεζα, για την αναίμακτη θυσία. Η Μεγάλη
Είσοδος (η οποία στη γλώσσα του λαού λέγεται τα
«Άγια») συμβολίζει την είσοδο του Χριστού στην
Ιερουσαλήμ για να θυσιαστεί για τη σωτηρία όλων
μας και την πορεία Του από το Γολγοθά προς στον
Τάφο (την Αγία Τράπεζα). Ο Ιερέας κατά τη
μεταφορά των Τιμίων Δώρων απαγγέλει τη δέηση:
«Πάντων ἡμῶν μνησθείη Κύριος ὁ Θεὸς ἐν τῇ βασιλείᾳ
αὐτοῦ, πάντοτε, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν
αἰώνων».
Το θυμίαμα που προπορεύεται του Ιερέα συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα, ενώ
μετά την απόθεση των Τιμίων Δώρων πάνω στην Αγία Τράπεζα, υποδηλώνει
τα αρώματα των Μυροφόρων. Να σημειωθεί εδώ ότι τα Τίμια Δώρα που
εισέρχονται κατά τη Μεγάλη Είσοδο προς την Αγία Τράπεζα δεν έχουν ακόμη
καθαγιαστεί (παραμένουν άρτος και οίνος), δεν έχουν δηλαδή ακόμη γίνει
- 276 -
Σώμα και Αίμα Χριστού - αυτό θα πραγματοποιηθεί λίγο αργότερα σε

συγκεκριμένη χρονική στιγμή μέσα στη Θεία Λειτουργία, όπως αναφέρεται
παρακάτω, σε αντίθεση με την αντίστοιχη Είσοδο κατά την Θεία Λειτουργία
των Προηγιασμένων Δώρων, όπου εκεί ο Ιερέας μεταφέρει το Σώμα και το
Αίμα Χριστού, τον ίδιο το Χριστό δηλαδή (διότι τα Τίμια Δώρα έχουν ήδη
«προηγιαστεί» από προηγούμενη Θεία Λειτουργία), γι αυτό και τη στιγμή
αυτή οι πιστοί γονατίζουν λατρευτικώς (πέφτουν στο δάπεδο).
 Τα Πληρωτικά, όπου είναι αιτήσεις του Ιερέα (ή του Διακόνου) που
ονομάζονται έτσι, διότι αρχίζουν λέγοντας: «Πληρώσωμεν τὴν δέησιν ἡμῶν
τῷ Κυρίῳ… », δηλαδή «ας συμπληρώσουμε τη δέησή μας προς τον Κύριο…»
Οι τελευταίες έξι αιτήσεις τελειώνουν με το: «παρὰ τοῦ Κυρίου αἰτησώμεθα»
και στα οποία οι ψάλτες απαντούν με το «Παράσχου, Κύριε», δηλαδή
«Χάρισέ μας το ζητούμενο, Κύριε» Αυτές οι τελευταίες αιτήσεις είναι οι εξής:
- «Τὴν ἡμέραν πᾶσαν τελείαν, ἁγίαν, εἰρηνικὴν καὶ ἀναμάρτητον, παρὰ τοῦ
Κυρίου αἰτησώμεθα»
- «Ἄγγελον εἰρήνης, πιστὸν ὁδηγόν, φύλακα τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων
ἡμῶν, παρὰ τοῦ Κυρίου αἰτησώμεθα»
- «Συγγνώμην καὶ ἄφεσιν τῶν ἁμαρτιῶν καὶ τῶν πλημμελημάτων ἡμῶν,
παρὰ τοῦ Κυρίου αἰτησώμεθα»
- «Τὰ καλὰ καὶ συμφέροντα ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν καὶ εἰρήνην τῷ κόσμῳ, παρὰ
τοῦ Κυρίου αἰτησώμεθα»
- «Τὸν ὑπόλοιπον χρόνον τῆς ζωῆς ἡμῶν ἐν εἰρήνῃ καὶ μετανοίᾳ ἐκτελέσαι
παρὰ τοῦ Κυρίου αἰτησώμεθα»
- «Χριστιανὰ τὰ τέλη τῆς ζωῆς ἡμῶν, ἀνώδυνα, ἀνεπαίσχυντα, εἰρηνικὰ καὶ
καλὴν ἀπολογίαν, τὴν ἐπὶ τοῦ φοβεροῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, αἰτησώμεθα»
Μετά από τις άνω αιτήσεις, ακολουθεί η παρακάτω επίκληση, την οποία
ακούμε αρκετές φορές στη Θεία Λειτουργία, καθώς και σε άλλες Ακολουθίες:
«Τῆς Παναγίας, Ἀχράντου, Ὑπερευλογημένης, Ἐνδόξου, Δεσποίνης ἡμῶν,
Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας μετὰ πάντων τῶν Ἁγίων μνημονεύσαντες,
ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους καὶ πᾶσαν τὴν ζωὴν ἡμῶν Χριστῷ τῷ Θεῷ
παραθώμεθα.»
Χαρακτηριστική είναι η τελευταία φράση «καὶ πᾶσαν τὴν ζωὴν ἡμῶν
Χριστῷ τῷ Θεῷ παραθώμεθα», όπου καλούμαστε να αφήσουμε όλη μας τη
ζωή στα χέρια του Χριστού. Αυτό ακριβώς δηλώνει την πίστη μας και την
εμπιστοσύνη μας στην πρόνοια και στην αγάπη του Κύριου μας, ο οποίος
μας καλεί λέγοντας: “Δεῦτε πρός με πάντες οἱ κοπιῶντες καὶ
πεφορτισμένοι, κἀγὼ ἀναπαύσω ὑμᾶς” (Κατά Ματθαίον κεφ.11, στ.28).
- 277 -
 Η απαγγελία του Συμβόλου της Πίστεως, όπου λίγο πριν ο Ιερέας

εκφωνεί: «Τὰς θύρας, τὰς θύρας! Ἐν σοφίᾳ πρόσχωμεν.», εννοώντας να
φυλάγουμε τις θύρες του Ναού, διότι η Αγία Αναφορά είναι έργο μόνο των
βαπτισμένων πιστών Χριστιανών και να προσέξουμε καλά, κλείνοντας τις
αισθήσεις μας από γήινους λογισμούς για να δεχθούμε την αληθινή σοφία.
Το Σύμβολο της Πίστεως έχει ως εξής:
«Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς,
ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων.
Καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ
Πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων.
Φῶς ἐκ φωτός, Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ γεννηθέντα, οὐ ποιηθέντα,
ὁμοούσιον τῷ Πατρί, δι᾿ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο.
Τὸν δι᾿ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ
τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου
καὶ ἐνανθρωπήσαντα.
Σταυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου καὶ παθόντα καὶ ταφέντα.
Καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς Γραφάς.
Καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανοὺς καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός.
Καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς, οὗ τῆς Βασιλείας
οὐκ ἔσται τέλος.
Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, τὸ Κύριον, τὸ Ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς
ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ
συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν Προφητῶν.
Εἰς μίαν, Ἁγίαν, Καθολικὴν καὶ Ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν.
Ὁμολογῶ ἓν βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.
Προσδοκῶ Ἀνάστασιν νεκρῶν.
Καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος.
Ἀμήν.»
Μετά το Σύμβολο της Πίστεως ξεκινάει η Αγία Αναφορά, η αρχή της
αναίμακτης θυσίας, το κυρίως δηλαδή Μυστήριο.
 Η Αγία Αναφορά η προσφορά και ανύψωση των δώρων από το γήινο
στο Υπερουράνιο θυσιαστήριο, η οποία ξεκινάει με τα λόγια του Ιερέα:
«Στῶμεν καλῶς· στῶμεν μετὰ φόβου· Πρόσχωμεν τὴν Ἁγίαν Ἀναφορὰν ἐν
εἰρήνῃ προσφέρειν.», δηλαδή να σταθούμε με τρόμο και γρηγορούσα ψυχή
όρθιοι για να συμμετέχουμε στα τελούμενα.
- 278 -
Στην ευχή της Αναφοράς, που είναι η σπουδαιότερη σε όλη τη Θεία

Λειτουργία, διακρίνουμε:
 Τον πρόλογο «Ἄξιον καὶ δίκαιον Σὲ ὑμνεῖν, Σὲ εὐλογεῖν, Σὲ αἰνεῖν, Σοὶ
εὐχαριστεῖν…. »
 Τον επινίκιο ύμνο: «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σαβαώθ· πλήρης ὁ
οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ τῆς δόξης Σου. Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις· εὐλογημένος ὁ
ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου. Ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις.»
 Την ανάμνηση, όπου ο Ιερέας επεύχεται: «Μετὰ τούτων καὶ ἡμεῖς τῶν
μακαρίων δυνάμεων, Δέσποτα φιλάνθρωπε, βοῶμεν καὶ λέγομεν· Ἅγιος εἶ καὶ
πανάγιος, Σὺ καὶ ὁ μονογενής σου Υἱὸς καὶ τὸ Πνεῦμά Σου τὸ Ἅγιον… »
και λίγο πιο μετά αναφωνεί «Λάβετε, φάγετε· τοῦτό μού ἐστι τὸ σῶμα, τὸ
ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.» και αμέσως μετά «Πίετε ἐξ
αὐτοῦ πάντες· τοῦτό ἐστι τὸ αἷμά μου, τὸ τῆς καινῆς Διαθήκης, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν
καὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.»
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας διδάσκει σχετικά: “Πιστέψτε με, ότι και
τώρα είναι εκείνο το Δείπνο στο οποίο παρακαθόταν και ο Κύριος. Γιατί σε
τίποτε δεν διαφέρει εκείνο το Μυστικό Δείπνο από τούτο το Μυστήριο. Επειδή
δεν το κάνει αυτό ο άνθρωπος, και κείνο ο Χριστός, αλλά και τούτο και εκείνο ο
Αυτός Κύριος το προσφέρει”.
Στη συνέχεια ο Ιερέας, σηκώνοντας το Άγιο Δισκάριο με τον άρτο και το Άγιο
Ποτήριο με τον οίνο, λέγει: «Τὰ Σὰ ἐκ τῶν Σῶν Σοὶ προσφέρομεν κατὰ πάντα
καὶ διὰ πάντα.», δηλαδή «τα δικά Σου από τα δικά Σου προσφέρουμε σ’ Εσένα
σε κάθε καιρό και για όλες τις ευεργεσίες». Προσφέρουμε στο Θεό δηλαδή το
δώρο που ο Ίδιος μας πρόσφερε, βάζοντας επάνω την ευγνωμοσύνη μας.
Και ο λαός (οι ψάλτες) ψέλνει: «Σὲ ὑμνοῦμεν, Σὲ εὐλογοῦμεν, Σοὶ
εὐχαριστοῦμεν, Κύριε, καὶ δεόμεθά Σου, ὁ Θεὸς ἡμῶν.»
 Την επίκληση του Αγίου Πνεύματος, όπου ο Ιερέας λέγει
χαμηλοφώνως: «Ἔτι προσφέρομέν Σοι τὴν λογικὴν ταύτην καὶ ἀναίμακτον
λατρείαν, καὶ παρακαλοῦμέν Σε καὶ δεόμεθα καὶ ἱκετεύομεν· κατάπεμψον τὸ
Πνεῦμά Σου τὸ Ἅγιον ἐφ᾿ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ προκείμενα δῶρα ταῦτα. Καὶ
ποίησον τὸν μὲν ἄρτον τοῦτον τίμιον σῶμα τοῦ Χριστοῦ Σου. Ἀμήν· τὸ
δὲ ἐν τῷ ποτηρίῳ τούτῳ τίμιον αἷμα τοῦ Χριστοῦ Σου. Ἀμήν·
μεταβαλὼν τῷ Πνεύματί Σου τῷ Ἁγίῳ. Ἀμήν, ἀμήν, ἀμήν.»
Αυτή είναι κορυφαία στιγμή στο Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας,
διότι αυτή τη στιγμή γίνεται το θαύμα και κατεβαίνει το Άγιο Πνεύμα,
μεταβάλλονται μυστικώς τον άρτο και τον οίνο σε πραγματικό Σώμα και
Αίμα Χριστού.
- 279 -
Τη ίδια στιγμή οι πιστοί, μαζί με τις ικεσίες του Ιερέα, προσεύχονται θερμά
και εκφράζουν την ανάλογη ευλάβειά τους προς την ιερότητα του
Μυστηρίου. Η στιγμή αυτή είναι ιερή, διότι, όπως το Άγιο Πνεύμα κατήλθε
κατά την Πεντηκοστή, έτσι και τώρα κατήλθε «ἐφ᾿ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ
προκείμενα δῶρα ταῦτα» και μετέβαλε τον άρτο και τον οίνο σε Σώμα και
Αίμα Χριστού, διατηρώντας όμως τα συστατικά του άρτου και του οίνου, για
να μπορέσουμε εμείς οι πιστοί να τα μεταλάβουμε.
Στη συνέχεια γίνεται από τον Ιερέα ανάμνηση και μνημόνευση όλων των
Αγίων και εξαιρέτως όμως γίνεται ανάμνηση στην Παναγία μας λέγοντας:
«Ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας, Ἀχράντου, Ὑπερευλογημένης, Ἐνδόξου, Δεσποίνης
ἡμῶν, Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας.»
Η Υπεραγία Θεοτόκος είναι το σύνορο της κτιστής και άκτιστης φύσης, διότι
από τα σπλάχνα της με τη δύναμη του Παναγίου Πνεύματος πλάστηκε το
Πανάγιο Σώμα και Αίμα του Κυρίου μας, το οποίο μεταλαμβάνουμε στο Ιερό
Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Γι αυτό η Υπεραγία Θεοτόκος
μνημονεύεται πριν και πάνω από όλους τους Αγίους.
Αμέσως μετά ψέλνεται για την Παναγία το: «Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς,
μακαρίζειν Σε τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον καὶ μητέρα
τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως
τῶν Σεραφείμ, τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκοῦσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, Σὲ
μεγαλύνομεν».
Στη συνέχεια ο Ιερέας μνημονεύει τους Αγίους, καθώς και τους
κεκοιμημένους και τους ζώντες, αρχίζοντας από τον τοπικό Μητροπολίτη.
 Το «Πάτερ ἡμῶν», το οποίο ακολουθεί μετά τις δεήσεις του Ιερέα:
«Πάτερ ἡμῶν, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά Σου· ἐλθέτω ἡ Βασιλεία
Σου· γενηθήτω τὸ θέλημά Σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς. Τὸν ἄρτον ἡμῶν
τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον· καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ
ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν· καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν,
ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ.»
 Η ευχή της Υψώσεως, όπου ο Ιερέας υψώνει τον Αμνό με τα χέρια του
(δηλώνοντας την ύψωση του Χριστού στο Σταυρό) και με μεγάλη φωνή
εκφωνεί: «Πρόσχωμεν»! Τὰ Ἅγια τοῖς Ἁγίοις», δηλαδή: «Ας προσέξουμε!
Τα Άγια είναι για τους Αγίους». Αν δεν είναι κανείς δηλαδή Άγιος να μην
προσέλθει, Δεν αρκεί δηλαδή η καθαρότητα από αμαρτήματα αλλά πρέπει να
είμαστε Άγιοι. Άγιους εννοεί όχι μόνο εκείνους που έχουν φτάσει σε
τελειότητα αρετών, αλλά και εκείνους που αισθάνονται την αμαρτωλότητα
και την αναξιότητά τους και επιδιώκουν να φθάσουν στην τελειότητα.
- 280 -
 Ο Μελισμός του Αγίου Άρτου, όπου αμέσως μετά την ύψωση του Αμνού,
ο Ιερέας με ιδιαίτερη ευλάβεια και προσοχή μελίζει (τεμαχίζει) τον Αμνό σε
τέσσερα τεμάχια και τα τοποθετεί σταυροειδώς στο Άγιο Δισκάριο. Αυτό
δεν το βλέπουν οι πιστοί έξω από το Άγιο Βήμα. Και ο Ιερέας λέγει:
«Μελίζεται καὶ διαμερίζεται ὁ Ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ μελιζόμενος καὶ μὴ
διαιρούμενος, ὁ πάντοτε ἐσθιόμενος καὶ μηδέποτε δαπανώμενος, ἀλλὰ τοὺς
μετέχοντας ἁγιάζων» δηλαδή: «Τεμαχίζεται και διαμοιράζεται ο Αμνός του
Θεού, εκείνος που τεμαχίζεται και δεν διαιρείται, που πάντα τρώγεται και
ποτέ δεν σώνεται, αλλά αγιάζει εκείνους που τον κοινωνούν.»
Αυτό σημαίνει ότι κάθε μικρό κομμάτι, κάθε ψίχουλο από τον Άγιον Άρτο
είναι ολόκληρο το Σώμα του Χριστού (μελιζόμενος, αλλά μη διαιρούμενος) –
είναι ο ίδιος ολόκληρος ο Χριστός ακόμη και στον πιο μικρό μαργαρίτη, στο
πιο μικρό κομμάτι. Και αυτό γίνεται κάθε μέρα σε κάθε Θεία Λειτουργία,
χωρίς να δαπανάται ποτέ ο Χριστός. Είτε μεγάλο κομμάτι λάβουμε λοιπόν
κατά τη Θεία Μετάληψη, είτε ένα ψίχουλο του Αγίου Άρτου είναι ολόκληρος
ο Χριστός. Αυτό σημαίνουν τα ανωτέρω λόγια του Ιερέα.
 Η Πλήρωση του Αγίου Ποτηρίου, όπου ενώνεται το Σώμα με το Τίμιο
Αίμα του Χριστού μέσα στο Άγιο Ποτήριο. Ο Ιερέας τοποθετεί το ένα από τα
τέσσερα τεμάχια του Αμνού μέσα στο Άγιο Ποτήριο, λέγοντας: «Πλήρωμα
ποτηρίου πίστεως Πνεύματος Ἁγίου. Ἀμήν.»
 Το Ζέον, το πολύ ζεστό νερό το οποίο φέρεται σε μικρό βραστήρα και το
οποίο ο Ιερέας ευλογεί λέγοντας: «Εὐλογημένη ἡ ζέσις τῶν Ἁγίων Σου,
πάντοτε νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.» δηλαδή:
«Ευλογημένη η ζεστή πίστη των Αγίων Σου Κύριε, τώρα και
πάντα και στους ατελεύτητους αιώνες, Αμήν». Στη συνέχεια
ο Ιερέας χύνει το Ζέον μέσα στο Άγιο Ποτήριο με τα Τίμια
Δώρα, συμβολίζοντας την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος μέσα
στο Σώμα και στο Αίμα του Χριστού, αλλά και το Αίμα και το
νερό που εξήλθε από την πλευρά του Κυρίου μας όπου τον
λόγχισαν.
 Η Θεία Κοινωνία των Ιερέων αρχικά, όπως πρώτα οι Μαθητές στο
Μυστικό Δείπνο, όπου οι Ιερείς κοινωνούν πρώτα του Σώματος του Χριστού
(όπως οι Μαθητές του Κυρίου) και κατόπιν του Τιμίου Αίματος απευθείας
από το Άγιο Ποτήριο (τρεις φορές).
- 281 -
 Η μεταφορά όλου του Τίμιου Σώματος του Χριστού μέσα στο Άγιο
Ποτήριο, όπου ο Ιερέας συλλέγει προσεκτικά κάθε μικρό μαργαρίτη πάνω
από το Δισκάριο και κάθε ψίχουλο που έπεσε που αντιστοιχεί σε μερίδα είτε
ζώντων, είτε κεκοιμημένων που έχει μνημονέψει στην Προσκομιδή.
Τη στιγμή αυτή, οι μερίδες με τα ονόματά μας βάφονται στο Τίμιο Αίμα του
Χριστού, ζητώντας Του υγεία και πνευματική προκοπή για τους ζώντες και
συγχώρηση για τους κεκοιμημένους αδελφούς μας. Κατόπιν ο Ιερέας
τεμαχίζει τον Αμνό σε μικρά τεμάχια, ώστε να τον μεταλάβουν οι πιστοί.
 Η Θεία Κοινωνία των πιστών, όπου ο Ιερέας εξέρχεται του Αγίου
Βήματος κρατώντας το Άγιο Ποτήριο με το
Σώμα και το Αίμα του Σταυρωθέντος και
Αναστάντος Χριστού, για να μας μεταδώσει
ολόκληρο το Θεό, λέγοντας: «Μετὰ φόβου
Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε.».
Η ιερότερη στιγμή της Θείας Μετάληψης
έφθασε για εμάς τους πιστούς. Αναγνωρίζοντας την αναξιότητα μας
προχωράμε με φόβο, πίστη, αγάπη και ελπίδα, έχοντας γνώση οτι στο
πρόσωπό μας θα ενωθεί η ανθρώπινη αδυναμία μας με το Θεό, ποτίζοντας
την ψυχή μας, για να της δώσει μεγάλη δύναμη για να συνεχίζει τον
πνευματικό της αγώνα.
 Το πέρας της Θείας Κοινωνίας, όπου ο Ιερέας αναφωνεί: «Σῶσον, ὁ
Θεός, τὸν λαόν Σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν Σου» και τοποθετεί το
Άγιο Ποτήριο την Αγία Τράπεζα, το οποίο και θυμιάζει.
 Το «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν
πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες· αὕτη γὰρ ἡμᾶς ἔσωσεν».
 Το «πάντοτε νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων», που εκφωνεί
ο Ιερέας ενώ υψώνει και δεικνύει στους πιστούς για τελευταία φορά το
Χριστό (η ύψωση αυτή συμβολίζει την Ανάληψη του Κυρίου και την
πλήρωση της γης με τη δόξα Του).
 Η οπισθάμβωνος ευχή, την οποία διαβάζει ο Ιερέας (λέγεται έτσι γιατί
παλιά διαβαζόταν πίσω από τον άμβωνα που ήταν τοποθετημένος στη μέση
του Ναού) και η οποία ξεκινάει: «Ὁ εὐλογῶν τοὺς εὐλογοῦντάς Σε, Κύριε,
καὶ ἁγιάζων τοὺς ἐπὶ Σοὶ πεποιθότας, σῶσον τὸν λαόν Σου καὶ εὐλόγησον τὴν
κληρονομίαν Σου… »
 Το «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος.»
 Η Απόλυση, όπου ο Ιερέας απολύει το λαό με την ευχή να μας ελεήσει ο
Χριστός δια πρεσβειών της Παναγίας και πάντων των Αγίων.
- 282 -
 Η διανομή του Αντίδωρου, το οποίο είναι ευλογημένος άρτος που βγαίνει

από τα πρόσφορα που έφεραν οι πιστοί στη Θεία
Λειτουργία, από τα υπόλοιπα όσων προσκο- μίστηκαν
δηλαδή στην Αγία Πρόθεση. Το Αντίδωρο προορίζεται
κανονικά, όπως λέει και η λέξη, αντί του Δώρου, που
είναι ο Ίδιος ο Χριστός, σε όσους δεν μετέλαβαν των
Αχράντων Μυστηρίων και οι οποίοι, σύμφωνα με τον Άγιο Συμεών
Αρχιεπίσκοπο Θεσ/νίκης: «πάντες εκείνου (εννοεί του Σώματος και Αίματος
Χριστού, δηλαδή του Δώρου) ικανοί μεταχείν τούτο (δηλαδή το αντίδωρο)
δίδονται αντ’ εκείνου» (Άγιος Συμεών Θεσ/νίκης, P.G. 155, 301D), που είναι και
το κύριο Δώρο της Εκκλησίας. Και μπορεί μεν το Αντίδωρο να μην είναι το
ίδιο το Σώμα του Χριστού, είναι όμως αγιασμένος άρτος, διότι ολόκληρος ο
άρτος σφραγίστηκε με την Αγία Λόγχη από τον Ιερέα, λέγοντας τα άγια
λόγια, όπως μας λέει ο Άγιος Συμεών Θεσ/νίκης: «’Επεί και ηγιασμένος εστί
και ούτος άρτος, σφραγιζόμενός τε τη λόγχη, και ιερά δεχόμενος ρήματα»
(Συμεών Θεσ/νίκης P.G. 155, 304Α). Το Αντίδωρο το παίρνουμε από το χέρι
του Ιερέα, ο οποίος λέει στους πιστούς την ευχή: «Εὐλογία Κυρίου καὶ
ἔλεος ἔλθοι ἐπί σε». Να σημειωθεί επίσης ότι πρέπει να είμαστε εντελώς
νηστικοί, για να φάμε το Αντίδωρο. Επίσης η κατανάλωση του Αντίδωρου
αμέσως μετά τη Θεία Κοινωνία βοηθάει την κατάποση υπολειμμάτων της
Θείας Μετάληψης που απέμειναν στο στόμα.
<><><><><><><><><><><><><><><><>
Η Θεία Λειτουργία δεν είναι ένα θέαμα που απλά το παρακολουθούμε, αλλά
είναι η κορωνίδα όλης της λατρευτικής ζωής του Χριστιανού, διότι μέσα
στη Θεία Λειτουργία τελείται το Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
Για το συνειδητοποιημένο Χριστιανό, η συμμετοχή στη Θεία Λειτουργία
σημαίνει συμμετοχή στη Θεία Κοινωνία. Είναι λοιπόν κρίμα να
προσερχόμαστε στη Θεία Λειτουργία, χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία
για να μπορέσουμε (με την ευλογία του Πνευματικού μας πάντα) να
μετέχουμε του Τιμίου Σώματος και Αίματος του Χριστού, ο οποίος θυσιάζεται
κάθε φορά πάνω στην Αγία Τράπεζα για να τον δεχθούμε εμείς οι πιστοί για
ενδυνάμωση στον πνευματικό μας αγώνα «εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καὶ εἰς
ζωὴν αἰώνιον». Διότι όπως είπε και ο Ίδιος ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός:
"ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ
αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς. ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων
μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον, καὶ ἐγὼ ἀναστήσω αὐτὸν ἐν τῇ ἐσχάτῃ
ἡμέρᾳ. ἡ γὰρ σάρξ μου ἀληθῶς ἐστι βρῶσις, καὶ τὸ αἷμά μου ἀληθῶς
ἐστι πόσις." (Κατά Ιωάννην, κεφ.6, στ.53-55).
- 283 -
Τα 7 Ιερά Μυστήρια
Στον Ιερό Ναό επίσης τελούνται τα 7 Ιερά Μυστήρια της Εκκλησίας μας, τα
οποία είναι απαραίτητα για τον αγιασμό των μελών της Εκκλησίας.
Τα Μυστήρια αυτά είναι Ιερές τελετές, με τις οποίες μεταδίδεται η Χάρη του
Θεού προς τον άνθρωπο και είναι τα εξής:
 Το Βάπτισμα, με το οποίο πραγματώνεται η είσοδος του ανθρώπου
στην Εκκλησία του Χριστού, με την εμβάπτιση του μέσα στο αγιασμένο νερό
3 φορές, στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.
 Το Χρίσμα, το οποίο τελείται την ίδια ώρα με το Βάπτισμα, όπου ο
νεοφώτιστος χρίεται με Άγιο Μύρο στα κύρια μέλη του σώματος, για να
δεχθεί με τον τρόπο αυτό τα χαρίσματα και τις δωρεές του Αγίου Πνεύματος.
 Η Μετάνοια και Εξομολόγηση, το οποίο αποκαθιστά την πνευματική
υγεία της ψυχής Χριστιανού, όταν ο μετανοημένος για τις αμαρτίες του
πιστός λαμβάνει την άφεση αυτών κατά την εξομολόγησή του στον
Πνευματικό του.
 Η Θεία Ευχαριστία (ή Θεία Κοινωνία, ή Θεία Μετάληψη), το οποίο
θεωρείται το Μυστήριο των Μυστηρίων και στο οποίο ο πιστός ενώνεται με
το Χριστό και γίνεται μέτοχος της αιώνιας ζωής, μεταλαμβάνοντας το Σώμα
και το Αίμα Του, όπως ο Κύριός μας το καθιέρωσε κατά το Μυστικό Δείπνο
στους μαθητές Του.
 Ο Γάμος, κατά τον οποίο ο άνδρας και η γυναίκα δέχονται την ευλογία
του Κυρίου μας για να αγωνιστούν από κοινού στον πνευματικό αγώνα της
ζωής τους με τελικό σκοπό την κληρονομία της Βασιλείας του Θεού, αλλά και
τη δημιουργία μιας χριστιανικής οικογένειας «εν Κυρίω».
 Το Ιερό Ευχέλαιο, κατά το οποίο, μέσω του ευλογημένου και
αγιασμένου ελαίου το οποίο χριόμαστε, επικαλούμαστε τη Χάρη του Αγίου
Πνεύματος για τη θεραπεία των ψυχικών και σωματικών ασθενειών μας.
Το Μυστήριο αυτό τελείται και στα σπίτια όταν υπάρχουν λόγοι υγείας και
μετά από προσευχή και εξομολόγηση όλης της οικογένειας.
 Η Ιερωσύνη, κατά το οποίο ένας Χριστιανός αναλαμβάνει τη διακονία
της σωτηρίας του λαού του Θεού, λαμβάνοντας τη δωρεά του Αγίου
Πνεύματος για να συνεχίζει την Ιερωσύνη του Χριστού στην Εκκλησία.
Τα τέσσερα πρώτα Ιερά Μυστήρια (Βάπτισμα, Χρίσμα, Μετάνοια-
Εξομολόγηση και Θεία Ευχαριστία) είναι υποχρεωτικά, απαραίτητα δηλαδή
για τη σωτηρία μας, ενώ τα άλλα τρία (Γάμος, Ιερό Ευχέλαιο και Ιερωσύνη)
είναι προαιρετικά.
- 284 -
Όταν πανηγυρίζει ένας Ιερός Ναός
Η Πανήγυρις ενός Ιερού Ναού (όταν τιμάται δηλαδή το τιμώμενο Πρόσωπο

στον οποίο είναι αφιερωμένος ο Ναός), ξεκινάει από την προηγούμενη το
απόγευμα (που είναι και η τυπική έναρξη της εκκλησιαστικής ημέρας) και
περιλαμβάνει οπωσδήποτε:
- Τον Μέγα Πανηγυρικό Εσπερινό, (μεγαλύτερης διάρκειας από τον
κανονικό), το απόγευμα της προηγούμενης ημέρας.
- Τον Όρθρο και την Πανηγυρική Θεία Λειτουργία, το πρωί της ημέρας
της εορτής.
Συνήθως:
- Γίνονται Αρτοκλασίες κατά τη διάρκεια των Ιερών Ακολουθιών
(συνήθως και την προηγούμενη, αλλά και ανήμερα της εορτής)
- Ψέλνεται η Παράκληση (Παρακλητικός κανόνας) του τιμώμενου Αγίου
(είτε την παραμονή, είτε ανήμερα)
- Γίνεται Λιτάνευση της Ιεράς Εικόνος (ή και Ιερών Λειψάνων) του
εορταζομένου Προσώπου, σε δρόμους της Ενορίας γύρω από τον Ιερό
Ναό. Μπορεί να γίνει είτε την παραμονή, είτε την ημέρα της εορτής.
Προαιρετικά μπορεί να τελεστούν:
- Οι Χαιρετισμοί προς το τιμώμενο Πρόσωπο (ή και Εγκώμια σε
κάποιες περιπτώσεις)
- Ιερά Αγρυπνία, το βράδυ της προηγούμενης ημέρας (μετά τον
Εσπερινό), στο τέλος της οποία τελείται και Θεία Λειτουργία.
Οι Αγρυπνίες γενικά στις Ενορίες ξεκινούν συνήθως στις 8 με 9 το βράδυ
και τελειώνουν λίγο μετά τα μεσάνυχτα, ή μπορεί να διαρκέσουν πολύ
περισσότερο, ενώ στα Μοναστήρια μπορεί να διαρκέσουν όλη νύχτα.
- Μεθεόρτιος Εσπερινός, (μικρότερης διάρκειας) το απόγευμα της
ημέρας της εορτής, όπου τυπικά λήγει και η εορτή.
- Άλλες εορταστικές εκδηλώσεις, με το πέρας των Ιερών Ακολουθιών (είτε
την παραμονή, είτε την ημέρα της εορτής).
Σύνηθες είναι επίσης η προσκύνηση Ιερών Λειψάνων του εορταζόμενου
Αγίου, ή και άλλων Αγίων. Το πρόγραμμα της Πανηγύρεως αναρτάται στον
Ιερό Ναό, ή διανέμεται σε φυλλάδια, ή αναρτάται και στο διαδίκτυο.
Στις Ιερές Ακολουθίες της Πανήγυρης και αναλόγως τον Ιερό Ναό, συνήθως
παρευρίσκεται ο εκάστοτε Μητροπολίτης, ή ο Βοηθός Μητροπολίτη.
- 285 -

(4) Μετάνοια - Εξομολόγηση
Εάν βρεθούμε σε ένα επίγειο δικαστήριο για κάποια αδικήματα που κάναμε,
όσο μετανοημένοι και να είμαστε, όσο και να κλάψουμε, θα πρέπει να
υποστούμε κάποια τιμωρία, μικρή η μεγάλη, θα υπάρχει όμως τιμωρία.
Στο δικαστήριο του Θεού όμως, όσο ακόμη είμαστε εν ζωή, δε συμβαίνει
κάτι τέτοιο. Εάν μετανοήσουμε πραγματικά και προσέλθουμε με συντριβή
καρδίας στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, τότε ο Θεός Πατέρας μας,
εξαιτίας της μεγάλης Του αγάπης προς εμάς, μας χαρίζει τη διαγραφή των
αμαρτημάτων μας και μας δίδει ξανά την ευκαιρία, μετα-νοημένοι, έχοντας
μεταβάλλει το νου μας δηλαδή, να ζήσουμε πλέον μια νέα ζωή χωρίς τα πάθη
που μας οδηγούν στην αμαρτία.
Και μάλιστα η ευσπλαχνία του Θεού είναι τόσο μεγάλη, που αν η προσπάθειά
μας αυτή για αλλαγή ζωής και ο αγώνας μας είναι πραγματικά ειλικρινής και
τον επιζητούμε με θέρμη, να μπορεί να μας συγχωρέσει ξανά ακόμη και αν
πέσουμε πάλι στην ίδια αμαρτία, μέχρι να καταφέρουμε να λυτρωθούμε
πραγματικά από τα πάθη μας, αρκεί αυτό να μην γίνεται με πονηριά, γιατί
τότε παροργίζουμε το Θεό.
Η μετάνοια αυτή όμως, είναι φάρμακο με ημερομηνία λήξεως και λήγει την
ημέρα που θα κλείσουμε τα γήινα μάτια μας, διότι μετά δεν υπάρχει η
ευκαιρία αυτή. Κι επειδή ποτέ δεν είναι κανείς σίγουρος αν θα ζει αύριο, διότι
το τώρα είναι δικό μας, γι αυτό η μετάνοια μας πρέπει να ξεκινήσει σήμερα,
τώρα.
ΜΕΤΑΝΟΙΑ - ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ
Τι είναι η Μετάνοια;
Θα μπορούσε να πει κάποιος που βρίσκεται εκτός της Ορθοδοξίας, ότι η

Εκκλησία του Χριστού είναι μια κοινωνία αγίων ανθρώπων, μια ελίτ τελείων
προσωπικοτήτων. Αυτό όμως δεν είναι η πραγματικότητα, διότι ναι μεν η
Εκκλησία δεν αποδέχεται την αμαρτία, αλλά αποδέχεται τον μετανοούντα
αμαρτωλό άνθρωπο. Η Εκκλησία του Χριστού δεν μάχεται τους αμαρτωλούς,
αλλά την αμαρτία και επομένως είναι μια κοινωνία μετανοημένων
αμαρτωλών.
Η αμαρτία εισήλθε στον κόσμο μετά την παράβαση των πρωτοπλάστων και
όλοι εμείς οι απόγονοι του Αδάμ και της Εύας έχουμε κληρονομήσει τις
συνέπειες του προπατορικού αυτού αμαρτήματος των προγόνων μας, ως
κληρονομιά των παιδιών από τους γονείς τους.
Τη ροπή μας αυτή προς την αμαρτία, η οποία μας οδηγεί στο να
διαπράττουμε αμαρτίες καθημερινά, καλούμαστε τώρα, ο καθένας
προσωπικά, να τη σταματήσουμε και να την αποτινάξουμε από πάνω μας,
έχοντας τη διαβεβαίωση πλέον του Κυρίου μας Ιησού Χριστού για τη
λύτρωσή μας και την αιώνια Βασιλεία που μας χαρίζει, αρκεί να
επιστρέψουμε μετανοημένοι σε Αυτόν για όσα κακά πράξαμε και
αποφασισμένοι να προσπαθήσουμε να ενδυθούμε τον καλό μας πλέον εαυτό.
Ακριβώς, όπως όταν το σώμα μας ασθενήσει τρέχουμε στο γιατρό,
αποφασισμένοι να λάβουμε τη θεραπεία που θα μας υποδείξει, έτσι λοιπόν
και όταν η ψυχή ασθενήσει με τη διάπραξη της αμαρτίας, τρέχουμε στο
Σωτήρα μας Ιησού Χριστό για να μας ελεήσει, να μας δώσει την άφεση των
αμαρτιών μας και να συνεχίσουμε με ελπίδα και πίστη το βίο μας για τον
κάθαρση της ψυχής μας από τα πάθη και την σταδιακή άνοδό μας στα
επόμενα σκαλοπάτια της κλίμακας των αρετών που οδηγεί στην Ουράνια
Βασιλεία που έχει ετοιμάσει ο Θεός Πατέρας μας για μάς τα παιδιά του.
Ο ίδιος ο Χριστός μας έχει πει: “οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ,
ἀλλ᾿ οἱ κακῶς ἔχοντες· οὐκ ἦλθον καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς
εἰς μετάνοιαν.“ (Κατά Ματθαίον κεφ.2, στ.17) δηλαδή: “δεν έχουν ανάγκη
από ιατρό οι υγιείς, αλλά οι ασθενείς· δεν ήρθα στον κόσμο, για να καλέσω
εκείνους που φαντάζονται ότι είναι δίκαιοι, αλλά ήρθα να καλέσω σε μετάνοια
τους αμαρτωλούς”.
Τη διαβεβαίωση αυτή της μεγάλης αξίας της μετάνοιας, για την οποία ο
Χριστός, ως Υιός του Θεού ήλθε στον κόσμο και σταυρώθηκε για χάρη μας,
- 287 -
προκειμένου εμείς να μετανοήσουμε, μας την τονίζει και σε άλλο σημείο ο

Χριστός λέγοντας: “λέγω ὑμῖν ὅτι οὕτω χαρὰ ἔσται ἐν τῷ οὐρανῷ ἐπὶ ἑνὶ
ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι ἢ ἐπὶ ἐνενήκοντα ἐννέα δικαίοις, οἵτινες οὐ
χρείαν ἔχουσι μετανοίας.” (Κατά Λουκάν κεφ.15, στ.7) δηλαδή: “σας
διαβεβαιώνω, ότι έτσι μεγάλη χαρά θα είναι στον ουρανό για έναν
αμαρτωλό που μετανοεί, περισσότερο κτυπητή από όσο είναι η χαρά για
τους ενενήντα εννέα δικαίους, οι οποίοι δεν έχουν ανάγκη από μετάνοια.”
Και συνεχίζει ο Χριστός επαναλαμβάνοντας: “οὕτω, λέγω ὑμῖν, χαρὰ
γίνεται ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων τοῦ Θεοῦ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ
μετανοοῦντι.” (Κατά Λουκάν κεφ.15, στ.10)
Χαίρει ο Πανάγαθος Θεός. Χαίρουν τα αγγελικά τάγματα τα οποία όχι μόνο
κατ' εντολή του Θεού, αλλά και από την αγάπη που μας έχουν, ποθούν και
εργάζονται ως λειτουργικά πνεύματα να μας οδηγήσουν σε μετάνοια και
σωτηρία.
Η μετάνοια μας λοιπόν είναι ο στόχος της προσέγγισής μας στην Εκκλησία
του Χριστού. Γι αυτήν ήρθε ο Χριστός στον κόσμο, για να μετανοήσουμε και ο
χρόνος μας είναι λίγος. Ήρθαμε και θα φύγουμε σε λίγο.
Μας λέει ο Χριστός: “…πεπλήρωται ὁ καιρὸς καὶ ἤγγικεν ἡ βασιλεία τοῦ
Θεοῦ· μετανοεῖτε καὶ πιστεύετε ἐν τῷ εὐαγγελίῳ.” (Κατά Μάρκον κεφ.1,
στ.15) δηλαδή: “συμπληρώθηκε ο ορισμένος χρόνος και η Βασιλεία του Θεού,
που θα ιδρυθεί από το Μεσσία, έχει πλησιάσει. Μετανοείτε, λοιπόν, και
πιστεύετε στο Ευαγγέλιο, το οποίο εγώ σας κηρύττω”.
“μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.” (Κατά Ματθaίον
κεφ.4, στ.17) δηλαδή: “μετανοείτε, διότι έχει πλησιάσει πλέον η Βασιλεία των
Ουρανών, η πνευματική και αγία ζωή της λυτρώσεως και της μακαριότητας”.
Ο παντοδύναμος Θεός μας έστειλε το Μονογενή Του Υιό στη γη, ο οποίος
έκανε τόσα θαύματα και σταυρώθηκε για μας για να μας δείξει με την
Ανάστασή Του τον πραγματικό δρόμο της ζωής μας και μεις ακόμη
δυσπιστούμε και αμφιβάλλουμε και θέλουμε και καλοπιάσματα για να τον
ακολουθήσουμε;
Εάν όντως ενεργούμε με αυτόν τον τρόπο, τότε είμαστε κυριολεκτικά για
κλάματα και μας αξίζει πραγματικά η αιώνια δυστυχία.
- 288 -
Ο Θεός Πατέρας μας όμως, ως φιλάνθρωπος που είναι μακροθυμεί και

μακροθυμεί και μπορεί να κρατάει και χρόνια πολλά αυτή η μακροθυμία,
αλλά υπάρχει και ένα τέλος και αλλοίμονο εάν το τέλος αυτό είναι να μας
βρει ο θάνατος του σώματός μας χωρίς μετάνοια. Διότι ναι μεν δεν
είμαστε αθάνατοι στο σώμα αυτό, αλλά μόνο μέσω αυτού του σώματος
μπορούμε να μετανοήσουμε διασφαλίζοντας την αιωνιότητα της ευτυχίας ή
αν δεν μετανοήσουμε την αιωνιότητα της δυστυχίας.
Εάν λοιπόν περνάει ο καιρός και εμείς μένουμε αμετανόητοι, μακριά από το
Χριστό, την Εκκλησία του και τα Ιερά Μυστήρια, ιδίως αυτού της Μετάνοιας
και Εξομολόγησης, τότε θα λέγαμε ότι όντως εκμεταλλευόμαστε αυτή τη
μακροθυμία του Θεού απέναντι στις αμαρτίες μας. Γιατί λοιπόν να
περιμένουμε πότε θα πάψει αυτή η μακροθυμία του Θεού σε αυτή την
τωρινή αχάριστη ζωή μας, (όταν ο Θεός βέβαια το κρίνει) και να γευθούμε
τότε τη θλίψη, ως αποτέλεσμα της απομάκρυνσή μας από το Θεό;
Βέβαια ακόμη κι έτσι είναι προτιμότερο να γευθούμε τη θλίψη σε αυτή
τη ζωή, παρά να γευθούμε μια και καλή την αφόρητη αιώνια κόλαση,
χωρίς επιστροφή. Διότι ίσως έτσι, με τον τρόπο αυτό, να συνετιστούμε και
να έλθουμε σε μετάνοια.
Βέβαια η μετάνοια που έρχεται μετά από τις θλίψεις που επιτρέπει ο Θεός
προκειμένου να μετανοήσουμε ενδέχεται να έχει μικρότερο στεφάνι από την
μετάνοια που δεν χρειάζεται να περάσει διαμέσου τέτοιων θλίψεων.
Να διαχωρίσουμε εδώ όμως τις θλίψεις αυτές που γίνονται για τη μετάνοιά
μας από τις θλίψεις που επιτρέπει ο Θεός για να λάβουμε μεγαλύτερο
στεφάνι, λόγω του αγωνιστικού μας φρονήματος. Τέτοιες θλίψεις είναι και
αυτές που επιτρέπει ο Θεός στους Αγίους Μάρτυρες της Εκκλησίας μας.
Οι θλίψεις βέβαια ενδέχεται, κατά τη βούληση του Θεού, να είναι και πολύ
οδυνηρές, είτε προσωπικές π.χ. σοβαρές αρρώστιες ή απώλειες προσώπων,
είτε συλλογικές όπως εθνικές καταστροφές, επιδρομές εχθρών, μαζική πείνα,
επιδημίες κλπ.
Να χαιρόμαστε όμως ότι ακόμη και με τις θλίψεις αυτές είναι καλύτερα,
μήπως και μετανοήσουμε, από το να μην μετανοούσαμε ποτέ. Διότι αν
κλείσουμε τα μάτια χωρίς μετάνοια, θα καούμε στο αιώνιο πυρ της
κολάσεως χωρίς επιστροφή και τότε ίσως μεν τα μνημόσυνα κάποιων
Χριστιανών συγγενών μας να ανακουφίσουν για λίγο τα βάσανα που θα
νοιώθει η ψυχή μας εκεί που θα βρίσκεται, αλλά η επιστροφή μας στην
αιώνια ευτυχία πλέον χρειάζεται τεράστιες θυσίες και προσευχές από τους
ανθρώπους που αφήσαμε πίσω μας, γιατί μόνο αυτοί πλέον, δια των
- 289 -
πρεσβειών της Παναγίας και των Αγίων μας, τους οποίους αυτοί θα
επικαλούνται, ίσως να μπορέσουν να κάνουν κάτι ευεργετικό για την ψυχή
μας, μιας και εμείς πλέον θα έχουμε χάσει τότε τη δυνατότητα αυτή.
Να μην εφησυχαζόμαστε λοιπόν, διότι ο λόγος του Χριστού είναι

ξεκάθαρος, όταν μιλώντας προς τον κόσμο τους είπε τα εξής, σχετικά με τους
Γαλιλαίους των οποίων το αίμα ο Πιλάτος, όταν με τους στρατιώτες του τους
έσφαξε μέσα στην αυλή του ναού, το ανάμειξε με τις θυσίες που εκείνοι
προσέφεραν την ώρα αυτή: “…δοκεῖτε ὅτι οἱ Γαλιλαῖοι οὗτοι ἁμαρτωλοὶ
παρὰ πάντας τοὺς Γαλιλαίους ἐγένοντο, ὅτι τοιαῦτα πεπόνθασιν; οὐχί,
λέγω ὑμῖν, ἀλλ᾿ ἐὰν μὴ μετανοῆτε, πάντες ὡσαύτως ἀπολεῖσθε.” (Κατά
Λουκάν κεφ.13, στ.2-3) δηλαδή: “…εκ του γεγονότος ότι έπαθαν αυτά, βγάζετε
το συμπέρασμα ότι οι Γαλιλαίοι αυτοί υπήρξαν αμαρτωλοί περισσότερο από
όλους τους Γαλιλαίους; Όχι σας λέω· διότι και οι άλλοι Γαλιλαίοι είναι επίσης
αμαρτωλοί. Εάν δε δεν μετανοήσετε και σεις όλοι, κατά τον ίδιο τρόπον
θα χαθείτε. (Τα ρωμαϊκά στρατεύματα είναι έτοιμα να ορμήσουν και να σας
κατασφάξουν).
Και συνεχίζει λέγοντας: “ἢ ἐκεῖνοι οἱ δέκα καὶ ὀκτώ, ἐφ᾿ οὓς ἔπεσεν ὁ
πύργος ἐν τῷ Σιλωὰμ καὶ ἀπέκτεινεν αὐτούς, δοκεῖτε ὅτι οὗτοι
ὀφειλέται ἐγένοντο παρὰ πάντας τοὺς ἀνθρώπους τοὺς κατοικοῦντας
ἐν Ἱερουσαλήμ; οὐχί, λέγω ὑμῖν, ἀλλ᾿ ἐὰν μὴ μετανοήσητε, πάντες
ὁμοίως ἀπολεῖσθε.” (Κατά Λουκάν κεφ.13, στ.4-5) δηλαδή: “ή νομίζετε ότι οι
δεκαοκτώ, επάνω στους οποίους έπεσε ο πύργος του Σιλωάμ και τους
θανάτωσε, αυτοί υπήρξαν ενώπιον του Θεού αμαρτωλοί και χρεώστες
περισσότερο από όλους τους ανθρώπους, που κατοικούν στην Ιερουσαλήμ;
Όχι σας λέω· αλλά έπαθαν εκείνοι, για να συνέλθετε εσείς. Εάν όμως δεν
μετανοήσετε, όλοι κατά τον ίδιο τρόπο θα χαθείτε, διότι θα ταφείτε κάτω από
τα ερείπια των πόλεών σας”.
Και όπως μας λέει και ο Απόστολος Παύλος: “ἡ γὰρ κατὰ Θεὸν λύπη
μετάνοιαν εἰς σωτηρίαν ἀμεταμέλητον κατεργάζεται· ἡ δὲ τοῦ κόσμου
λύπη θάνατον κατεργάζεται.” (Προς Κορινθίους Β’ κεφ.7, στ.10) δηλαδή:
“Ωφέλεια πνευματική σας έφερε η λύπη αυτή. Διότι η κατά Θεόν λύπη
κατεργάζεται την ειλικρινή μετάνοια, για την οποία ποτέ δεν θα
μεταμεληθεί ο λυπούμενος και η οποία φέρει ως καρπό τη σωτηρία. Η λύπη
όμως, την οποία δια της αμαρτίας του προκαλεί ο κόσμος, έχει ως καρπό και
αποτέλεσμά της το θάνατο τον πνευματικό.”
- 290 -
Και μιλώντας στους Αθηναίους, στον Άρειο Πάγο, ο Απόστολος Παύλος λέει:
“τοὺς μὲν οὖν χρόνους τῆς ἀγνοίας ὑπεριδὼν ὁ Θεὸς τανῦν παραγγέλλει
τοῖς ἀνθρώποις πᾶσι πανταχοῦ μετανοεῖν, διότι ἔστησεν ἡμέραν ἐν ᾗ
μέλλει κρίνειν τὴν οἰκουμένην ἐν δικαιοσύνῃ, ἐν ἀνδρὶ ᾧ ὥρισε, πίστιν
παρασχὼν πᾶσιν ἀναστήσας αὐτὸν ἐκ νεκρῶν.” (Πράξεις των Αποστόλων
κεφ.17, στ.30-31) δηλαδή: “τώρα λοιπόν ο Θεός, μακρόθυμος καθώς είναι,
άφησε τους χρόνους αυτούς της άγνοιας και ειδωλολατρίας των ανθρώπων
και παραγγέλνει σε όλους τους ανθρώπους πανταχού της γης να μετανοήσουν.
Διότι όρισε ημέρα, κατά την οποία μέλλει να κρίνει όλη την οικουμένη με
δικαιοσύνη δια μέσου ενός ανδρός, τον οποίον ο Ίδιος όρισε κριτή και τον
πρόβαλε σε όλους με αδιαφιλονίκητη απόδειξη και κύρος, ανασταίνοντας
Αυτόν από τους νεκρούς”.
Ας μην κάνουμε όμως κι εμείς σήμερα ό,τι έκαναν οι Αθηναίοι τότε στον
Απόστολο Παύλο: “ἀκούσαντες δὲ ἀνάστασιν νεκρῶν οἱ μὲν ἐχλεύαζον, οἱ δὲ
εἶπον· ἀκουσόμεθά σου πάλιν περὶ τούτου.” (Πράξεις των Αποστόλων κεφ.17,
στ.30-31) δηλαδή: “όταν όμως άκουσαν για ανάσταση νεκρών, άλλοι μεν τον
ενέπαιζαν, άλλοι δε του είπαν· «θα σε ακούσουμε και πάλι για το ζήτημα
αυτό»”. Και αν δεχθούμε έστω ότι οι τότε Αθηναίοι είχαν μια δυσκολία να
ασπαστούν το λόγο του Αποστόλου των Εθνών Παύλου, όταν για πρώτη
φορά άκουγαν το λόγο του Θεού, τότε εμείς σήμερα:
 με τόσα εκατομμύρια Αγίων δύο χιλιετηρίδες τώρα, που ακόμη και στις
μέρες μας συνεχίζουν να αναδεικνύονται και να θαυματουργούν,
 με τόσα καταγεγραμμένα θαύματα σε τόσα βιβλία, αλλά και τόσα άλλα
που ακούμε και βλέπουμε καθημερινά,
 με τόσες ερμηνείες της Καινής Διαθήκης από Αγίους Πατέρες,
 με τόσα ορθόδοξα πνευματικά συγγράμματα ανά τους αιώνες,
 με τόσους κληρικούς, που δεν έχουμε δικαιολογία ότι δεν μπορούμε να
βρούμε τον κατάλληλο ιατρό της ψυχής μας,
 με τόσους ιερούς ναούς δίπλα μας και τόσες Ιερές Ακολουθίες,
 με τόσα μοναστήρια κοντά και μακριά μας, αλλά και με τη μεγάλη
ευλογία της ύπαρξης του Αγίου Όρους ειδικά στην πατρίδα μας,
 με τόσες άλλες πνευματικές ευκαιρίες, βιβλία, ομιλίες, χριστιανικά
ραδιόφωνα, χριστιανικές ιστοσελίδες στο διαδίκτυο κλπ
με τόσες πολλές λοιπόν ευκαιρίες δίπλα μας για να γνωρίσουμε το
Χριστό, εάν δεν έχουμε ακόμη αποφασίσει να μετανοήσουμε και να
έλθουμε κοντά Του, τότε είναι να αναλογιστούμε:
τι μας περιμένει άραγε;
τι δικαιολογίες θα έχουμε εν ημέρα κρίσης;
- 291 -
Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα;

Μας το είπε ο Απόστολος Παύλος πάλι: “ὦ ἄνθρωπε, ὁ κρίνων τοὺς τὰ
τοιαῦτα πράσσοντας καὶ ποιῶν αὐτά, ὅτι σὺ ἐκφεύξῃ τὸ κρῖμα τοῦ
Θεοῦ; ἢ τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος αὐτοῦ καὶ τῆς ἀνοχῆς καὶ τῆς
μακροθυμίας καταφρονεῖς, ἀγνοῶν ὅτι τὸ χρηστὸν τοῦ Θεοῦ εἰς
μετάνοιάν σε ἄγει;” δηλαδή: “ω άνθρωπε μου, εσύ που κατακρίνεις εκείνους
που κάνουν τέτοια απρεπή έργα, ενώ και συ κάνεις τα ίδια, νομίζεις ότι θα
αποφύγεις την καταδίκη σου εκ μέρους του Θεού; ή δείχνεις περιφρόνηση και
αχαριστία προς τον πλούτο της αγαθότητας του Θεού και της ανεκτικότητάς
και μακροθυμίας Του απέναντί σου, αγνοώντας ότι η στοργή και η
αγαθότητα αυτή του Θεού σε οδηγεί σε μετάνοια και διόρθωση;
“κατὰ δὲ τὴν σκληρότητά σου καὶ ἀμετανόητον καρδίαν θησαυρίζεις
σεαυτῷ ὀργὴν ἐν ἡμέρᾳ ὀργῆς καὶ ἀποκαλύψεως καὶ δικαιοκρισίας τοῦ
Θεοῦ,” δηλαδή: “σύμφωνα δε με την σκληρότητά σου, με την αμετανόητη και
αναίσθητη καρδιά σου, που δεν μαλάσσεται από την τόση στοργή του Θεού,
συσσωρεύεις εναντίον του εαυτού σου θησαυρούς οργής, που θα
εξαπολυθούν εναντίον σου κατά την ημέρα, κατά την οποία θα εκδηλωθεί η
οργή του Θεού και θα φανερωθεί η δίκαιη κρίση αυτού,
“ὃς ἀποδώσει ἑκάστῳ κατὰ ἔργα αὐτοῦ, τοῖς μὲν καθ᾿ ὑπομονὴν ἔργου
ἀγαθοῦ δόξαν καὶ τιμὴν καὶ ἀφθαρσίαν ζητοῦσι ζωὴν αἰώνιον, τοῖς δὲ
ἐξ ἐριθείας, καὶ ἀπειθοῦσι μὲν τῇ ἀληθείᾳ, πειθομένοις δὲ τῇ ἀδικίᾳ,
θυμὸς καὶ ὀργή·” δηλαδή: “ο οποίος και θα αποδώσει στον καθένα κατά τα
έργα του· σε εκείνους μεν, οι οποίοι με υπομονή και επιμονή πράττουν τα
αγαθά και ενάρετα έργα, ζητούν δε από το Θεό τη δόξα του ουρανού και την
αφθαρσία και την αθανασία, θα δώσει ο Θεός ζωή αιώνια πλησίον Του.
Εναντίον δε εκείνων, οι οποίοι από πνεύμα αντιλογίας και φιλονικίας δεν
πείθονται μεν και δεν υποτάσσονται στην αλήθεια, πείθονται δε και
υποδουλώνονται στην αδικία, θα πέσει θυμός και οργή πάνω τους.”
(Προς Ρωμαίους κεφ.2, στ.3-6).
Γι αυτό και ο Απόστολος Πέτρος μας προτρέπει: “μετανοήσατε οὖν καὶ
ἐπιστρέψατε εἰς τὸ ἐξαλειφθῆναι ὑμῶν τὰς ἁμαρτίας” (Πράξεις των
Αποστόλων κεφ.3, στ.19) δηλαδή: “μετανοήστε λοιπόν και γυρίστε πίσω κοντά
στο Θεό· πιστέψτε στο Χριστό, για να εξαλειφθούν οι αμαρτίες σας.”
“μετανόησον οὖν ἀπὸ τῆς κακίας σου ταύτης, καὶ δεήθητι τοῦ Θεοῦ εἰ
ἄρα ἀφεθήσεταί σοι ἡ ἐπίνοια τῆς καρδίας σου” (Πράξεις των Αποστόλων
κεφ.8, στ.22) δηλαδή: “μετανόησε λοιπόν από αυτή την κακία σου και
παρεκάλεσε το Θεό, μήπως τυχόν και σου συγχωρηθεί η πονηρή αυτή
επινόηση της καρδίας σου.”
- 292 -
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας μιλάει για τη μετάνοια,

αναφερόμενος στη μεταστροφή του Αποστόλου Παύλου, που από φοβερός
διώκτης των Χριστιανών έγινε ο κορυφαίος Απόστολος των Εθνών.
Μας λέει λοιπόν ο Ιερός Χρυσόστομος: “Ας μην απελπιζόμαστε, αλλά και αν
ακόμη είσαι φιλοκατήγορος ή πλεονέκτης, ή οτιδήποτε, σκέψου ότι ο
(Απόστολος) Παύλος ήταν βλάσφημος και διώκτης και υβριστής και πρώτος
από τους αμαρτωλούς και ξαφνικά ανέβηκε σ΄αυτή την κορυφή της αρετής και
τίποτε από τα προηγούμενα δεν του έγινε εμπόδιο… …Και όταν εισερχόταν
στις οικίες των Χριστιανών, σα θηρίο έμπαινε μέσα σε αυτές και έσυρε,
εσπάρασσε άνδρες και γυναίκες, γεμίζοντας τα πάντα με θόρυβο και πόλεμο
και ταραχές. Τόσο φοβερός λοιπόν ήταν, ώστε οι Απόστολοι και μετά από αυτή
την άριστη μεταστροφή του να μην τολμούν να τον συναναστρέφονται. Αλλά
όμως μετά από όλα εκείνα έγινε τέτοιος που έγινε. Τίποτε περισσότερο
δεν χρειάζεται να πούμε.” (Εις Α’ προς Κορινθίους, ΚΒ’ ΕΠΕ 18 A, 26-28. PG 61,
186-187)
Μας λέει επίσης σε άλλο σημείο ο Ιερός Χρυσόστομος: “Κανείς λοιπόν να

μην απελπίζεται από αυτούς που ζουν μέσα στην αμαρτία και κανείς από
τους ενάρετους να μη μένει αδρανής· και αυτός ακόμη ας μη παίρνει θάρρος,
διότι πολλές φορές η πόρνη θα τον υποσκελίσει· ούτε και ο άλλος όμως να
καταλαμβάνεται από απόγνωση, διότι είναι δυνατόν αυτός να ξεπεράσει και
τους πρώτους… …Όταν επιστρέψουμε στην θερμή αγάπη προς το Θεό, δε
θυμάται τα προηγούμενα. Δεν είναι ο Θεός όπως οι άνθρωποι· διότι δεν
επιτιμά τις προηγούμενες πράξεις μας, ούτε λέγει εάν μετανοήσουμε: «γιατί
άφησες να περάσει τόσος χρόνος;» αλλά μας αγαπά, όταν επιστρέψουμε κοντά
Του, αρκεί μόνο να επιστρέψουμε όπως πρέπει.” (Εις το κατά Ματθαίον
ΞΖ’, ΕΠΕ 11, 632, PG 57, 637)
Ο Όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός μας λέει για τη μετάνοια: “Αν θέλαμε από
την αρχή να τηρούμε τις εντολές και να μένουμε καθαροί όπως βαπτιστήκαμε,
δε θα φτάναμε σε τόσα αμαρτήματα και δε θα είχαμε ανάγκη από τους κόπους
και τους πόνους της μετάνοιας. Όμως και πάλι, αν θέλουμε, η δεύτερη χάρη
του Θεού, δηλαδή η μετάνοια, μπορεί να μας ανεβάσει στο αρχικό κάλλος.
Αν όμως ούτε για τη μετάνοια δε φροντίζουμε, τότε αναγκαστικά, ως
αμετανόητοι σαν τους δαίμονες, πηγαίνουμε μαζί τους στην αιώνια κόλαση,
μάλλον με τη θέλησή μας, παρά χωρίς αυτή.” (Φιλοκαλία Γ’)
- 293 -
Τέλος ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος μας λέει: “Να μην λυπηθούμε όταν
γλιστρήσουμε σε κάτι, αλλά όταν επιμείνουμε σε αυτό. Γιατι το ολίσθημα
συμβαίνει πολλές φορές και στους τέλειους. Το να επιμείνει όμως κανείς σε
αυτό είναι τέλεια νέκρωση. Τη λύπη για τα ολισθήματά μας η Θεία Χάρη μας τη
μετρά σαν καθαρή εργασία. Όποιος ξαναπέφτει σε ολίσθημα, ελπίζοντας
στη μετάνοια, αυτός βαδίζει απέναντι του Θεού με πανουργία. Σε
αυτόν έρχεται αιφνίδια ο θάνατος και δεν προφταίνει να ολοκληρώσει τα
έργα της αρετής, όπως ήλπιζε… …Πρέπει διαρκώς να γνωρίζουμε ότι και στις
24 ώρες της νύχτας και της ημέρας έχουμε ανάγκη από μετάνοια. Η
έννοια της μετάνοιας είναι αδιάκοπη δέηση προς το Θεό με προσευχή γεμάτη
κατάνυξη για την άφεση των προηγούμενων αμαρτημάτων και λύπης για να
προφυλαχθούμε από τα μελλοντικά… …Τη βρωμερή θάλασσα των παθών, που
είναι ανάμεσα σ’ εμάς και το νοητό Παράδεισο, μόνο με το πλοίο της μετάνοιας
μπορούμε να την περάσουμε. Η μετάνοια είναι το πλοίο. Ο φόβος είναι ο
κυβερνήτης του. Και η αγάπη είναι το θεϊκό λιμάνι που είναι η αγάπη
όπου φθάνουν όλοι όσοι κοπιάζουν και είναι φορτωμένοι (Ματθ. ια, 28)
με τη μετάνοια. Κι όταν φθάσουμε στην αγάπη, φθάσαμε στο Θεό. Έτσι
ολοκληρώθηκε ο δρόμος μας και περάσαμε στη νήσο που βρίσκεται απέναντι
από τον κόσμο και όπου είναι τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος”
(Φιλοκαλία Δ’)
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, ο συγγραφέας της Κλίμακος, μας αναφέρει για

τη μετάνοια: “Μη τρομάξεις όταν πέφτεις κάθε μέρα, και μη εγκαταλείψεις τον
αγώνα. Αντιθέτως να ίστασαι ανδρείως και οπωσδήποτε θα ευλαβηθεί την
υπομονή σου ο φύλακας άγγελός σου. Όσο είναι ακόμη πρόσφατο και
ζεστό το τραύμα, τόσο και ευκολότερα θεραπεύεται. Ενώ τα τραύματα
πού χρόνισαν, σαν παραμελημένα και αποσκληρυμένα, δύσκολα θεραπεύονται,
και χρειάζονται για να ιατρευθούν πολύ κόπο και νυστέρι και ξυράφι και το
εδώ πυρ των καυτηριασμών, (δηλαδή το πυρ των εδώ θλίψεων, εν’ αντιθέσει
με το μελλοντικό πυρ της κολάσεως).
Και σε άλλο σημείο πάλι λέει: “Σημείο της πραγματικής και επιμελούς
μετανοίας είναι το να θεωρούμε τον εαυτό μας άξιο για όλες τις θλίψεις
πού μας συμβαίνουν - τις ορατές (που προέρχονται από τα πράγματα και
από τους ανθρώπους) και τις αόρατες (πού προέρχονται από τους δαίμονες) -
και για πολύ περισσότερες.”
(Κλίμαξ, Λόγος 5ος περί Μετάνοιας)
- 294 -
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης
Το πρώτο βήμα λοιπόν που περιμένει ο Χριστός από εμάς είναι η μετάνοια.
Γι αυτή τη μετάνοια ήλθε στον κόσμο και σταυρώθηκε και αναστήθηκε.
Το αμέσως επόμενο, αλλά και παράλληλο, βήμα είναι η προσέλευσή μας στο
Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, στο «λουτρό της ψυχής» όπως λέγεται,
για να εξομολογηθούμε τις αμαρτίες μας, προκειμένου να συγχωρηθούν από
το Θεό, ώστε να συνεχίσουμε κατόπιν καθαροί τον πνευματικό μας αγώνα.
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης το παρέδωσε ο Κύριός μας Ιησούς

Χριστός στους μαθητές Του λέγοντας:
"Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅσα ἐὰν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τῷ
οὐρανῷ, καὶ ὅσα ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ"
δηλαδή: "Σας διαβεβαιώνω ότι όσα αμαρτήματα αφήσετε δεμένα και
ασυγχώρητα στη γη, θα μείνουν δεμένα και ασυγχώρητα στον Ουρανό. Και
όσα συγχωρήσετε στη γη, θα είναι συγχωρημένα και λυμένα στον Ουρανό.
"...λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται

αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται"
(Κατά Ἰωάννην κεφ.20, στ.23)
δηλαδή: "...λάβετε Πνεύμα Άγιον· σε όποιους συγχωρείτε τις αμαρτίες, θα είναι
συγχωρημένες και από το Θεό. Σε όποιους όμως τις κρατείτε άλυτες και
ασυγχώρητες, θα μείνουν αιώνια ασυγχώρητες"
"Ὁ ἀκούων ὑμῶν ἐμοῦ ἀκούει, καὶ ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς ἐμὲ ἀθετεῖ· ὁ δὲ ἐμὲ
ἀθετῶν ἀθετεῖ τὸν ἀποστείλαντά με"
(Κατά Λουκάν κεφ.10, στ.16) δηλαδή: "Εκείνος που υπακούει σε σας, υπακούει
σε μένα και εκείνος που παρακούει εσάς, παρακούει εμένα· εκείνος δε που
παρακούει εμένα, παρακούει το Θεό, που με έστειλε Σωτήρα στον κόσμο"
Τί είναι η Εξομολόγηση;
Εξομολόγηση, κατά τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, είναι μια θεληματική
φανέρωση των πονηρών:
 έργων
 λόγων
 και λογισμών
- 295 -
που γίνεται με το στόμα και είναι:

 κατανυκτική,
 κατηγορητική,
 ευθεία,
 χωρίς ντροπή,
 αποφασιστική,
και που γίνεται μπροστά σε νόμιμο Πνευματικό Πατέρα.
 Θεληματική, είναι η εξομολόγηση (πάντα σύμφωνα με τον Άγιο

Νικόδημο) διότι γίνεται με το στόμα, χωρίς βία ή ανάγκη, αλλά από μόνος
του ο άνθρωπος φανερώνει, με δική του θέληση, όλα τα αμαρτήματά του,
χωρίς να περιμένει να τον ρωτήσει ο Πνευματικός.
 Κατανυκτική, διότι πρέπει να γίνεται με ταπείνωση, ακόμη και όταν

δεχόμαστε τον έλεγχο του Πνευματικού, όχι μόνο να μην θυμώνουμε, αλλά
να χαιρόμαστε - να σκύβουμε το κεφάλι και τα δάκρυά μας να βρέχουν τα
πόδια μας και η καρδιά μας να είναι συντετριμμένη, διότι όπως λέει ο
Προφήτης και Βασιλέας Δαυίδ: "καρδίαν συντετριμμένην και
τεταπεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει" (Ψαλμός 50) δηλαδή "καρδιά
που έχει συντριβεί και ταπεινωθεί, ο Θεός ποτέ δεν θα την εξουθενώσει".
 Κατηγορητική, διότι πρέπει να κατηγορούμε τον εαυτό μας και μόνο

ως υπεύθυνο για τα αμαρτήματά μας και κανέναν άλλον να μην
κατηγορούμε προφασιζόμενοι δήθεν οτι άλλοι έγιναν η αιτία για τα δικά μας
αμαρτήματα, όπως δηλαδή έκανε ο Αδάμ ρίχνοντας την ευθύνη στην Εύα και
η Εύα ρίχνοντας την ευθύνη στο φίδι. Η δική μας προαίρεση, η δική μας
αδιαφορία ήταν που μας οδήγησε στην αμαρτία και μόνο.
 Ευθεία, πρέπει να είναι η εξομολόγηση, διότι η αλήθεια για την αμαρτία

μας πρέπει να λέγεται ακριβώς όπως τη διαπράξαμε, με όλα τα περιστατικά
τόπου, χρόνου, προσώπων, αριθμού, τρόπου, χωρίς να αφαιρέσουμε και
χωρίς να προσθέσουμε τίποτε, όπως κάνουν κάποιοι πονηροί οι οποίοι
περιγράφουν την αμαρτία με λόγια τεχνικά, ώστε και να κρύπτεται και να
φανερώνεται η αμαρτία, λιγοστεύοντας έτσι την ντροπή. Οι αμαρτίες πρέπει
να λέγονται με λόγια απλά, αληθινά, χωρίς δόλο και όχι επιφανειακά, χωρίς
να μακρηγορούμε με περιττά λόγια, αλλά και χωρίς να αποκρύπτουμε τίποτε.
- 296 -
 Χωρίς ντροπή, (πάντα σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο) διότι ο Θεός

δεν σου έδωσε Πνευματικό κάποιον Άγγελο, ή Αρχάγγελο, όπου ενώπιων
αυτών που είναι αναμάρτητοι, να ντραπείς, αλλά σου έδωσε άνθρωπο, έναν
ομοιοπαθή όπως εσένα για να μην ντραπείς. Η ντροπή, οφείλουμε να
ξέρουμε, είναι τέχνασμα του διαβόλου που χρησιμοποιεί κατά την
εξομολόγηση. Ακόμη και αν σκεφτείς οτι ο Πνευματικός σου θα φανερώσει
σε άλλους τις αμαρτίες σου, λέει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, να μην σε
εμποδίσει αυτό στην εξομολόγηση, διότι είναι πλάνη του διαβόλου, με την
οποία θέλει να καταστρέψει την ψυχή σου. Αλλά και εάν μεν τις φανερώσει
(κάτι πολύ δύσκολο έως αδύνατο), εκείνος θα απολογηθεί στο Θεό για το
κακό αυτό, ενώ εσύ που εξομολογήθηκες είσαι αθώος και συγχωρημένος για
τις αμαρτίες σου.
Πρέπει να γνωρίζουμε επίσης τα εξής:
* οι αμαρτίες μας πρέπει να φανερωθούν, είτε εδώ, είτε εκεί, είτε
δηλαδή εδώ στον Πνευματικό μας και μόνο, είτε στον φοβερό Κριτή εν΄ώρα
κρίσης, όπου εκεί θα τις παρουσιάσει, σαν σε θέατρο, μπροστά σε όλους τους
Αγγέλους και σε όλους τους ανθρώπους. Γι αυτό και ο Άγιος Ιωάννης ο
Χρυσόστομος συμβουλεύει να πάμε στην Εκκλησία και να κλάψουμε για τα
αμαρτήματά μας εδώ, για να μην ελεγχθούμε τότε από μυριάδες Αγγέλους
και ανθρώπους, καταντροπιασμένοι. Τι είναι προτιμότερο λοιπόν λέει; εδώ
στην Εκκλησία του Θεού, στον Πνευματικό μόνο, ή δημόσια μπροστά σε
τόσες χιλιάδες;
* αν μείνει ανεξομολόγητη μία μόνη αμαρτία, μένουν ασυγχώρητες και
οι υπόλοιπες, δηλαδή εάν εξομολογηθούμε όλες τις αμαρτίες μας και
κρύψουμε μία από ντροπή, πρέπει να γνωρίζουμε οτι όχι μόνο και οι
αμαρτίες που εξομολογηθήκαμε μένουν ασυγχώρητες, αλλά προσθέτουμε
ακόμη επάνω μας και άλλη μία, αυτή της ιεροσυλίας για το κρύψιμο αυτό,
όπως λέει στο Εξομολογητάριο ο Ιεροσολύμων Χρύσανθος. Γι αυτό, όπως
είχε πει κάποτε ένας Διδάσκαλος, εάν θέλεις να νικήσεις το διάβολο, που σου
φέρνει την ντροπή, λέγε πρώτη από όλες εκείνη την αμαρτία που ντρέπεσαι
περισσότερο.
 Αποφασιστική, δηλαδή σταθερά και αποφασιστικά να πηγαίνουμε

στον Πνευματικό προτιμώντας χίλιες φορές να πεθάνουμε, παρά να
αμαρτήσουμε πλέον με τη θέλησή μας, διότι εάν δεν έχουμε τέτοια απόφαση,
λέει ο Άγιος Νικόδημος, λίγο θα μας ωφελήσει η εξομολόγηση, γιατί είναι σαν
να έχουμε το ένα πόδι στον Πνευματικό και το άλλο στην αμαρτία και ενώ
μεν με το στόμα εξομολογούμαστε, με την καρδιά μελετάμε πάλι να κάνουμε
- 297 -
την αμαρτία ξανά. Τότε, όπως αναφέρεται στην Β΄ Επιστολή Πέτρου (κεφ.2,
στ.22) μοιάζουμε σαν "κύων ἐπιστρέψας ἐπὶ τὸ ἴδιον ἐξέραμα, καί, ὗς
λουσαμένη εἰς κύλισμα βορβόρου", δηλαδή όπως το σκύλο που αφού
ξεράσει, επιστρέφει πάλι στο ξέρασμά του και όπως το χοίρο, ο οποίος αφού
πλυθεί και καθαρισθεί, κυλιέται πάλι μέσα στο βούρκο.
Δεν πρέπει από συνήθεια λοιπόν να εξομολογούμαστε, αλλά να είμαστε
αποφασισμένοι να κόψουμε την αμαρτία, να αλλάξουμε ζωή και όχι να
αναβάλλουμε την αμαρτία μας σε άλλο καιρό. Αποφασίζω να διορθωθώ, να
μην αμαρτήσω πλέον - με τέτοια αποφασιστικότητα λέει ο Άγιος να
προσερχόμαστε στην εξομολόγηση.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας εξηγεί πώς κρίνονται τα αμαρτήματα

κατά την εξομολόγηση λέγοντας: “Αμάρτησαν όλοι οι Ιουδαίοι και λάτρευσαν
τα είδωλα, όμως δεν τιμωρήθηκαν όλοι με την ίδια τιμωρία, αλλά άλλοι
οδηγήθηκαν στην απώλεια, ενώ άλλοι έλαβαν συγχώρηση. Διότι κατά τη
διάπραξη των αμαρτημάτων δεν εξετάζεται μόνο η φύση του
αμαρτήματος που έγινε, αλλά και η διάθεση και η περίσταση και η
στάση που τηρείται μετά την αμαρτία· εάν δηλαδή παρέμειναν
αμετανόητοι, εάν μετανόησαν ή εάν αμάρτησαν εκ προμελέτης. Και πολλά
είναι αυτά που πρέπει να εξετασθούν· και η διαφορά των εποχών και οι
πολιτικές καταστάσεις. Με αυτά που λέω εννοώ το εξής: Αμάρτησαν οι
άνθρωποι της παλαιάς Διαθήκης, αμαρτάνουν και της Καινής Διαθήκης· δεν
τιμωρούνται όμως με την ίδια τιμωρία, αλλά αυτοί τιμωρούνται φοβερότερα.”
(Εις τον ΣΤ’ Ψαλμόν, ΕΠΕ 5,248, PG 55,72)
Μας λέει επίσης ο Ιερός Χρυσόστομος: “Αλλά ντρέπεσαι και κοκκινίζεις να

ομολογήσεις τα αμαρτήματά σου; Και αν ακόμα έπρεπε να ομολογείς τα
αμαρτήματά σου μπροστά στους ανθρώπους και να εξευτελίζεσαι, ούτε τότε
έπρεπε να ντρέπεσαι· γιατι ντροπή είναι το να αμαρτάνεις και όχι το να
ομολογείς τα αμαρτήματά σου… …Ντρέπεσαι να ομολογήσεις τα
αμαρτήματα; Να ντραπείς και να τα διαπράξεις. Εμείς όμως, όταν τα
διαπράττουμε, τολμάμε να τα διαπράττουμε με τρόπο αναίσχυντο και
προκλητικό· όταν όμως πρόκειται να τα ομολογήσουμε, τότε ντρεπόμαστε και
αποφεύγουμε, ενώ έπρεπε να το κάνουμε με μεγάλη προθυμία. Γιατι δεν είναι
ντροπή το να κατηγορείς τα αμαρτήματα, αλλά δικαιοσύνη και αρετή· εάν
δεν ήταν δικαιοσύνη και αρετή, δεν θα έδινε αμοιβή γι αυτήν ο Θεός”
(PG 50,658)
- 298 -
Αυτοεξέταση – ενδεικτικό ερωτηματολόγιο
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι θα πούμε στην Εξομολόγηση από πριν και

όχι να περιμένουμε να μας ρωτήσει ο Πνευματικός μας, διότι σύμφωνα και με
τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη: «στα μεν άλλα κριτήρια, όποιος
φανερώσει τον εαυτό του φταίχτη, τιμωρείται· ενώ σε αυτό το κριτήριο της
εξομολογήσεως, όποιος φανερώσει πρώτος και από μόνος του την αμαρτία
συγχωρείται. Γι αυτό δεν είναι υποχρεωμένος ο Πνευματικός να ρωτά τον
εξομολογούμενο τι και τι έκανε, διότι έτσι ο μετανοών ελέγχεται και δεν
εξομολογείται· αλλά ο ίδιος ο εξομολογούμενος πρέπει από μόνος του να
ομολογεί τις αμαρτίες του, για να λάβει και τη συγχώρηση τους· διότι έτσι
παραγγέλλει ο Θεός.» Και αναφέρεται στη συνέχεια ο Άγιος Νικόδημος στα
εξής χωρία της Παλαιάς Διαθήκης: “δίκαιος ἑαυτοῦ κατήγορος ἐν
πρωτολογίᾳ, ὡς δ᾿ ἂν ἐπιβάλῃ ὁ ἀντίδικος ἐλέγχεται” (Παροιμίαι κεφ.18,
στ.17) δηλαδή: “Ο δίκαιος πρώτος θα κατηγορήσει τον εαυτό του, διότι αν τον
προλάβει ο κατήγορός του θα επιβαρυνθεί” και “λέγε σὺ τὰς ἀνομίας σου
πρῶτος, ἵνα δικαιωθῇς” (Ησαΐας κεφ.43,στ.26) (Εξομολογητάριον σελ. 140)
Να ξέρουμε επίσης ότι οι αμαρτίες μας θα φανερωθούν ή εδώ ή εκεί, διότι

όπως είπε πάλι ο Άγιος: «Ένα από τα δύο· ή εδώ κάτω στον Πνευματικό
μόνο πρέπει να φανερώσεις τις αμαρτίες σου, αδελφέ, ή εκεί στον
φοβερό Κριτή. Αν εδώ τις κρύψεις, γνώριζε ότι εκεί θα τις παρουσιάσει σαν
σε θέατρο οπωσδήποτε μπροστά σε όλους τους Αγγέλους και τους ανθρώπους
ο φοβερός Κριτής σε μεγάλο σου έλεγχο» (Εξομολογητάριον σελ. 265)
Για τους λόγους αυτούς λοιπόν, σεβόμενοι την Ιερότητα του Μυστηρίου της
Εξομολόγησης, γίνεται κατανοητό επομένως οτι αυτά που θα
εξομολογηθούμε στον Πνευματικό μας δεν πρέπει να είναι αποτέλεσμα μιας
πρόχειρης κίνησης, αλλά μιας προσεκτικής διερεύνησης του εαυτού μας
πολύ καλά και σε βάθος, μιας αυτοεξέτασης δηλαδή, σε χρόνο ήρεμο και
επαρκές για να συγκεντρωθεί ο νους μας, ώστε να εντοπίσουμε με ακρίβεια
τα αμαρτήματα που διαπράξαμε.
Ένας τρόπος για την αυτοεξέταση του εαυτού μας είναι όταν κλεινόμαστε
στο «ταμιείον» μας, στο τέλος της ημέρας, για την προσευχή μας, οπότε
εξετάζουμε και τον εαυτό μας. Ας θυμηθούμε εδώ το Λόγο του Κυρίου μας:
“εἴσελθε εἰς τὸν ταμιεῖόν σου, καὶ κλείσας τὴν θύραν σου πρόσευξαι τῷ
πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ
ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ.” (Κατά Ματθαίον κεφ.6, στ.6).
- 299 -
Ένα σημαντικό θέμα στο σημείο αυτό όμως είναι το κατά πόσο γνωρίζει
ο Χριστιανός που προσέρχεται στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης,
τί θεωρείται αμαρτία. Εάν δεν υπάρχει προηγούμενη γνώση, τότε
καταρχήν η απάντηση στο θέμα αυτό έρχεται με την καθοδήγηση του
Πνευματικού του Πατέρα και με τη συνεχή εντρύφησή του πιστού στον
πνευματικό αγώνα. Εάν ο Πνευματικός το υποδείξει, ενδεχομένως ο πιστός
να χρειαστεί να διαβάσει σχετικά φυλλάδια και βιβλία περί το θέμα αυτό.
Μπορούμε να πούμε όμως εδώ γενικά και συνοπτικά οτι πρακτικά τη σωστή
εξομολόγηση βοηθάει η γνώση μερικών κειμένων της Εκκλησίας μας όπως:
- Η γνώση των 10 Εντολών της Παλαιάς Διαθήκης
- Η επί του Όρους Ομιλία του Κυρίου
(Οι «Μακαρισμοί» - Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο κεφ.5)
- Η ευχή της Θείας Μεταλήψεως
αλλά και γενικότερα βοηθάει:
- Η γνώση των Παθών, τα οποία αγωνιζόμαστε να ξεριζώσουμε και
- Η γνώση των Αρετών, τις οποίες αγωνιζόμαστε να καλλιεργήσουμε
Η εξέταση του εαυτού μας, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας μας,
μπορεί να γίνεται με βάση τους παρακάτω τρεις βασικούς τομείς:
- στη σχέση μας με το Θεό
- στη σχέση μας με τους συνανθρώπους μας
- στη σχέση μας με τον εαυτό μας
 Αυτοεξέταση στη σχέση μας με το Θεό: Εδώ περιλαμβάνεται η

πρώτη εντολή του Θεού στον άνθρωπο, όπως μας είπε ο Χριστός στην Καινή
Διαθήκη: “ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν
ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου”(Κατά Ματθ. κεφ. 22, στ. 37).
Μεγάλο αμάρτημα είναι επίσης η έλλειψη εμπιστοσύνης προς το Θεό που
οφείλει να έχει ο πιστός Χριστιανός. Αυτό σημαίνει ότι δεν αμφιβάλει για την
Αγάπη και την Πρόνοια του Θεού, δεν διαμαρτύρεται για τις διάφορες
δοκιμασίες και ασθένειες στη ζωή του, δεν έχει άγχος, γογγυσμό γκρίνια κλπ.
Μεγάλο αμάρτημα επιπλέον είναι η αχαριστία για τις ευεργεσίες του Θεού
στη ζωή μας. Αυτό εκδηλώνεται με το να ξεχνάμε, να μην ευχαριστούμε και
να μην δοξολογούμε καθημερινά το Θεό Πατέρα μας για όσα μας προσφέρει,
με το να μην μετέχουμε στις λατρευτικές συνάξεις της Εκκλησίας μας, και με
την περιφρόνηση του Θεού γενικότερα.
- 300 -
 Αυτοεξέταση στη σχέση μας με τους συνανθρώπους μας: Αφορά

κυρίως τη δεύτερη εντολή, όπως είπε ο Χριστός, η οποία είναι όμοια της
πρώτης, δηλαδή : “δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου
ὡς σεαυτόν.” (Κατά Ματθ. κεφ.22, στ.39). Δηλαδή ό,τι δεν θέλουμε να μας
κάνουμε, να μην το κάνουμε κι εμείς στους άλλους. Και όπως προσέχουμε και
φροντίζουμε τον εαυτό μας, έτσι να φροντίζουμε και για τους
συνανθρώπους μας, κυρίως μέσω της ελεημοσύνης, υλικής και πνευματικής
(συμπεριλαμβανομένης και της προσευχής μας για τους άλλους). Δηλαδή και
το κακό δεν πράττουμε, αλλά και το καλό πράττουμε στους άλλους. Ο
Χριστιανός δεν αμαρτάνει μόνο κάνοντας το κακό, αλλά και αποφεύγοντας
το καλό και για να γίνει αυτό πρέπει να αποβάλουμε τη φιλαυτία και τον
εγωισμό μας και να ενδυθούμε την αγάπη που μας δίδαξε ο Κύριος μας.
 Αυτοεξέταση στη σχέση μας με τον εαυτό μας: Επικεντρώνεται
κυρίως γύρω από τη φιλαυτία μας, όταν ασχολούμαστε διαρκώς με τον
εαυτό μας, την περιποίησή του, την καλοπέρασή του και γύρω από την
αμετανοησία μας και τη συμμαχία μας με το διάβολο, ασχολούμενοι από το
πρωί έως το βράδυ με έργα και συνήθειες που είναι αιτίες που γεννούν
ποικίλες αμαρτίες. Αυτό συμβαίνει διότι αγαπάμε το χρήμα αντί για το Θεό, ή
αγαπάμε ταυτόχρονα και το Θεό και το χρήμα, παραβαίνοντας την εντολή
του Χριστού που μας είπε: “οὐ δύνασθε Θεῷ δουλεύειν καὶ
μαμωνᾷ." (Κατά Ματθαίον Κεφ.6, στ.24) δηλαδή: “δεν είναι δυνατόν να
υπηρετείτε το Θεό και τον πλούτο". Επίσης διαπράττουμε αμαρτήματα λόγω
της άγνοιας μας σε θέματα της πίστης μας και της αλήθειας του Χριστού,
αλλά και λόγω της αδιαφορίας, της ραθυμίας και οκνηρίας μας.
Τέλος κάτι που πρέπει να γνωρίζουμε είναι οι περιστάσεις της αμαρτίας,

όπου σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη είναι οι εξής:
1. Ποιός είναι αυτός που διέπραξε την αμαρτία;
2. Ποιά αμαρτία διέπραξε;
3. Γιατί τη διέπραξε;
4. Με ποιό τρόπο τη διέπραξε;
5. Πότε τη διέπραξε;
6. Σε ποιό τόπο;
7. Πόσες φορές τη διέπραξε;
Και όπως λέει ο Άγιος: « Διότι σε αυτά τα επτά εξεταζόμενο κάθε αμάρτημα,
γίνεται ή μεγαλύτερο, ή μικρότερο» και συνεχίζει λέγοντας: «Κοντά λοιπόν σε
αυτά τα επτά απαριθμούνται και τα προ της αμαρτίας και τα μετά την
αμαρτία».
- 301 -
Παρακάτω υπάρχει ένα ενδεικτικό ερωτηματολόγιο αυτοεξέτασης

σύμφωνα με τις τρεις ανωτέρω κατηγορίες. Το ερωτηματολόγιο αυτό
βασίστηκε μεταξύ άλλων στο Εξομολογητάριο του Αγίου Νικοδήμου του
Αγιορείτη, αλλά και στη γενικότερη Βιβλιογραφία, όπως αναφέρεται στο
τέλος του βιβλίου.
ΠΡΟΣΟΧΗ: το παρακάτω ερωτηματολόγιο είναι εντελώς ενδεικτικό,

προς περαιτέρω διερεύνηση από τον αναγνώστη και δεν αποτελεί
σε καμία περίπτωση ένα συνολικό βοήθημα εξομολόγησης.
Σημείωση:
1. Η επιμέρους κατηγοριοποίηση στην κάθε μια από τις τρεις κατηγορίες
(σχέση με το Θεό - σχέση με τους συνανθρώπους μας - σχέση με τον
εαυτό μας) έγινε ειδικά στην ενότητα αυτή, προς διευκόλυνση του
αναγνώστη. Πολλά θέματα αλληλοσυνδέονται μεταξύ τους και
αποτελούν στην ουσία μια ενιαία αυτοεξέταση.
2. Οι ερωτήσεις που ξεκινάνε με τη λέξη «Μήπως» είναι ενέργειες που
πρέπει να αποφεύγονται, δηλαδή αμαρτήματα.
Ενδεικτικό Ερωτηματολόγιο Αυτοεξέτασης
Α. Η σχέση μας με το Θεό
Πίστη και Εμπιστοσύνη στο Θεό

 Πιστεύουμε, χωρίς καμία αμφιβολία, σε όλα τα δόγματα της Εκκλησίας
μας, τα οποία περιέχονται στο Σύμβολο της Πίστεως, όπως το δόγμα
της Αγίας Τριάδας (τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα); Δεχόμαστε
μαζί και όλες τις Αποστολικές και Πατερικές Παραδόσεις της Εκκλησίας
μας, χωρίς καμία προσθήκη ή αφαίρεση;
 Πιστεύουμε στη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου από το Θεό,
στην αθανασία τη ψυχής, στην ανάσταση των νεκρών, στη μετά θάνατο
ζωή, στη σωτηρία του ανθρώπου, στην ύπαρξη του Παραδείσου και της
Κολάσεως, στην ύπαρξη του αόρατου κόσμου (αγγέλων αλλά και
δαιμόνων) στο πρόσωπο της Παναγίας και των Αγίων μας;
 Αισθανόμαστε παντού στη ζωή μας την παρουσία του Θεού, ως
πανταχού παρών και τα πάντα πληρών;
 Αγαπάμε το Θεό ουσιαστικά και με θέρμη, ή πιστεύουμε τυπικά;
 Εμπιστευόμαστε απόλυτα το Θεό, την Πρόνοια Του και την Αγάπη Του;
- 302 -
 Μήπως κάποιες φορές ολιγοπιστούμε προς το Θεό, γογγύζουμε και Τον

κατηγορούμε ως άδικο, όταν έχουμε δυσκολίες και θλίψεις στη ζωή μας,
αντί να Τον ευχαριστούμε; γνωρίζουμε πως ό,τι επιτρέπει ο Θεός είναι
τελικά για το δικό μας συμφέρον, που είναι η σωτηρία της ψυχής μας;
 Μήπως απελπιστήκαμε από την ευσπλαχνία του Θεού;
 Πιστεύουμε ότι στην Εξομολόγηση συγχωρούνται όλες οι αμαρτίες μας;
 Πιστεύουμε ότι μέσα στο Άγιο Ποτήριο, στη Θεία Κοινωνία, είναι ο ίδιος
ο Χριστός, τον οποίο μετά φόβου Θεού και Πίστεως μεταλαμβάνουμε;
 Πιστεύουμε ότι το σώμα μας είναι η κατοικία του Αγίου Πνεύματος, γι
αυτό λέμε και στην προσευχή μας: «ἐλθὲ καὶ σκήνωσον ἐν ἡμῖν»; ή το
λέμε έτσι απλά τυπολατρικά;
 Εμπιστευόμαστε στον Πνευματικό μας κάθε αμαρτωλή και άσχημη
σκέψη, συναίσθημα, λόγο, ή πράξη μας;
 Πιστεύουμε στα θαύματα και στη θαυματουργική δύναμη των Αγίων;
 Σκεπτόμαστε καθημερινά την τελική Κρίση του Θεού, όπου θα
δικαστούν όλοι οι άνθρωποι της γης για τις πράξεις τους;
 Σκεπτόμαστε καθημερινά τη Βασιλεία του Θεού και επιζητάμε να
είμαστε κληρονόμοι αυτής και της αιώνιας ζωής;
 Αισθανόμαστε ότι κατοικούμε προσωρινά σε αυτή τη γη και ότι η μόνιμη
κατοικία μας είναι στον Ουρανό;
Το Όνομα Κυρίου
 Προφέρουμε το Όνομα του Θεού πάντα με σεβασμό και αγάπη;
 Μήπως χρησιμοποιούμε το Όνομα του Θεού καταχρηστικά, για μάταιο
λόγο και μήπως χλευάζεται με τη δική μας στάση;
 Μήπως βάλαμε θεληματικά στο νου μας λογισμούς βλασφημίας ή
απιστίας, ή περιγελάσαμε, ή βλασφημήσαμε επάνω στο Όνομα του
Θεού, της Παναγίας, των Αγίων, ή σε άλλο Ιερό της Πίστης μας;
 Μήπως γίναμε εμείς η αφορμή σε κάποιον ώστε να προσβάλει, να
περιγελάσει ή να βλασφημήσει το Όνομα του Θεού, της Παναγίας, των
Αγίων μας ή άλλο Ιερό της Πίστης μας;
 Μήπως αδιαφορούμε όταν άλλοι προσβάλλουν, περιγελούν,
ή βλασφημούν το Άγιο Όνομα του Θεού, της Παναγίας, των Αγίων μας
ή άλλο Ιερό της Πίστης μας;
 Μήπως χρησιμοποιήσαμε τα λόγια της Αγίας Γραφής σε μάταιους
πονηρούς λογισμούς, ή για αστεία και γέλια;
 Μήπως ορκιζόμαστε χωρίς λόγο στο Θεό και στην Πίστη σε κάθε
υπόθεση, ή αθετήσαμε τυχόν όρκο στο Θεό;
- 303 -
Ευγνωμοσύνη - Δοξολογία - Προσευχή – Νηστεία – Θεία Κοινωνία

 Ευχαριστούμε και ευγνωμονούμε το Θεό καθημερινά για όλα τα καλά
που μας προσφέρει στη ζωή μας;
 Αναγνωρίζουμε ότι κάθε καλό στη ζωή μας οφείλεται στο Θεό;
 Προσευχόμαστε καθημερινά στο Θεό, πρωί, βράδυ, πριν και μετά τα
γεύματα;
 Δοξάζουμε το Άγιο Όνομά Του στις προσευχές μας, αλλά και μέσα στον
κόσμο, στην καθημερινότητά μας;
 Εκκλησιαζόμαστε τακτικά;
 Τιμάμε την Κυριακή ως ημέρα αφιερωμένη στον Κύριο, καθώς και τις
αργίες όλου του έτους με το να εκκλησιαζόμαστε;
 Μήπως όταν εκκλησιαζόμαστε συνομιλούμε με τον έναν και τον άλλο, ή
αστειευόμαστε, ή γελάμε, ή στεκόμαστε με ανευλάβεια, ή δεν
προσέχουμε στα θεία λόγια που λέγονται στην Εκκλησία, ή αφήνουμε το
νου μας να τρέχει στα κοσμικά πράγματα;
 Τηρούμε τη Νηστεία της Τετάρτης και Παρασκευής και τις άλλες
περιόδους των Νηστειών (εκτός αν υπάρχουν σοβαροί λόγοι υγείας);
 Κοινωνάμε τακτικά (με την ευλογία πάντα του Πνευματικού μας)
ή αποφεύγουμε χωρίς λόγο τη Θεία Κοινωνία;
 Κοινωνάμε επάξια του Τιμίου Σώματος και Αίματος του Χριστού; μήπως
μας ελέγχει σε τίποτε η συνείδησή μας; έχουμε εξομολογηθεί και έχουμε
προβεί σε κάθε άλλη ενέργεια συμφιλίωσης με τους συνανθρώπους μας;
 Τιμάμε τους Αγίους και τα Ιερά Λείψανα αυτών;
 Τιμάμε τις Άγιες Εικόνες και τις διατηρούμε με ευλάβεια;
 Μελετάμε καθημερινά το Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή; μελετάμε
άλλα πνευματικά και ψυχωφελή βιβλία;
 Μήπως κάναμε κάποιο τάμα, ή δώσαμε άλλη υπόσχεση στο Θεό, την
οποία δεν υλοποιήσαμε;
 Ζητάμε ευλογία από τον Πνευματικό μας πριν από μια σοβαρή απόφαση
στη ζωή μας (π.χ. αλλαγή εργασίας, γάμος, ή άλλα σημαντικά θέματα;)
 Κάνουμε υπακοή στον Πνευματικό μας;
 Μήπως αμαρτάνουμε θαρρώντας ότι ο Θεός ως εύσπλαχνος μας
συγχωρεί;
 Μήπως αμαρτάνουμε όταν μπορούμε και όταν δεν μπορούμε, τότε
μετανοούμε;
 Μήπως είμαστε υποκριτές και όχι αληθινοί Χριστιανοί και στα μεν
εξωτερικά φαινόμαστε ευλαβείς και πιστοί στο Θεό, ενώ στα εσωτερικά
είμαστε άπιστοι και ανευλαβείς;
- 304 -
Ομολογία ή άρνηση;
 Ομολογούμε με παρρησία την πίστη μας όταν χρειάζεται;
 Μήπως ντρεπόμαστε να κάνουμε κάποιες φορές το Σταυρό μας
(π.χ. όταν περνάμε έξω από ένα Ναό;)
 Μήπως αρνηθήκαμε καμιά φορά το Θεό, ή την Πίστη μας, ή σκεφτήκαμε
να τον αρνηθούμε;
 Μήπως έχουμε υποπέσει στο αμάρτημα της ιεροσυλίας;
 Μήπως έχουμε πείσμα και εναντιωνόμαστε στη φανερή αλήθεια;
 Μήπως λέμε ότι η Αγία Γραφή και τα λόγια του Θεού περιέχουν
σφάλματα και αντιθέσεις;
Πίστη και προσκόλληση εκτός Θεού
 Μήπως καταφεύγουμε στα μάγια και σε άλλα παρόμοια όταν έχουμε
κάποια δυσκολία στη ζωή μας, αντί για την Εκκλησία και την αγιαστική
δύναμη που μπορούμε να λάβουμε μέσα από αυτήν;
 Μήπως αναμιχθήκαμε ποτέ, έστω και από περιέργεια, με ομάδες
παραθρησκευτικές, όπως σχολές γιόγκα και διαλογισμού, γνωστικές και
άλλες θεοσοφικές σχολές, το βουδισμό, τον ινδουισμό κλπ;
 Μήπως ασχοληθήκαμε ποτέ με τον αποκρυφισμό, με τη μαγεία, με
υπερφυσικά στοιχεία, με μέντιουμ, αστρολόγους, χαρτορίχτρες,
καφετζούδες, υπνωτιστές, πνευματιστές κλπ για διάφορους λόγους,
όπως η βοήθεια σε κάποια ασθένεια, η φανέρωση αντικειμένων ή
προσώπων που χάσαμε, ή πρόβλεψη του μέλλοντος κλπ;
 Μήπως πιστεύουμε στην εξέλιξη των ειδών (π.χ. ότι ο άνθρωπος
προήλθε από τον πίθηκο);
 Μήπως παρασυρόμαστε σε αιρετικές πράξεις που είναι αντίθετες με την
Ορθόδοξη πίστη και παράδοσή μας;
 Μήπως πιστεύουμε στην τύχη, στα όνειρα, στο ξεμάτιασμα και σε άλλες
προλήψεις και δεισιδαιμονίες (όπως π.χ. ότι το νούμερο 13 είναι
γρουσουζιά, ή ότι κάποια αντικείμενα φέρνουν γούρι κλπ.);
 Μήπως επικαλεστήκαμε το όνομα του διαβόλου για οποιαδήποτε αιτία;
 Μήπως έχουμε θεοποιήσει άλλα πράγματα, ή ανθρώπους στη ζωή μας,
υποτιμώντας και παραμερίζοντας το Θεό;
 Μήπως έχουμε τόση αγάπη στην πλεονεξία και στο χρήμα, ώστε ο
λογισμός μας και η καρδιά μας να είναι προσκολλημένη σε αυτά;
 Μήπως είμαστε υποδουλωμένοι στην κοιλιά μας τόσο πολύ, ώστε να
συλλογιζόμαστε με το νου μας φαγητά και ποτά και η καρδιά μας να
είναι προσκολλημένη σε αυτά;
- 305 -
Β. Η σχέση μας με τους συνανθρώπους μας
Στην οικογένεια
 Συμπεριφερόμαστε στο σπίτι με πνεύμα αγάπης, θυσίας, καλοσύνης,
συγχωρητικότητας, αλληλοκατανόησης, υποχωρητικότητας, γαλήνης
και υπομονής;
 Μήπως αντί για τα παραπάνω, έχουμε εγωισμό, πείσμα, αυταρχικότητα
και παράλογες απαιτήσεις, έτσι ώστε να δημιουργούνται φασαρίες που
διαταράσσουν την οικογενειακή ηρεμία και γαλήνη;
Ως τέκνα
 Δείχνουμε σεβασμό, αγάπη και τιμή προς τους γονείς μας (τηρώντας την
5η από τις 10 Εντολές «τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου»); μήπως
συμπεριφερόμαστε με αυθάδεια, σκληρότητα και περιφρόνηση προς
τους γονείς μας;
 Μήπως δε δεχόμαστε τις καλές συμβουλές και εμμένουμε στις δικές μας
εγωιστικές αποφάσεις;
 Μήπως έχουμε βρίσει ή κτυπήσει τον Πατέρα μας, ή τη Μητέρα μας, ή
δεν υπακούμε στο θέλημά τους, ή όταν είναι ασθενείς και έχουν ανάγκη
από βοήθεια, μήπως δεν τους φροντίζουμε και δεν τους βοηθάμε;
 Μήπως απελπιζόμαστε επειδή οι δικοί μας δε μας βοηθούν στις
δύσκολες στιγμές της ζωής μας;
 Μήπως η προσκόλλησή μας προς τους γονείς μας παραμένει και μετά το
γάμο μας, δημιουργώντας έτσι προβλήματα στο σπίτι μας;
 Μήπως εγκαταλείπουμε τους ηλικιωμένους γονείς μας, ή τους βάζουμε
σε κάποιο γηροκομείο;
Ως γονείς
 Προσευχόμαστε συχνά και θερμά για τα παιδιά μας;
 Αποτελεί η ζωή μας καλό παράδειγμα προς τα παιδιά μας;
 Μήπως αμελούμε και δεν στέλνουμε τα παιδιά μας στο σχολείο;
 Μήπως ενδιαφερόμαστε μόνο για την κοσμική πρόοδο των παιδιών μας
(επαγγελματική αποκατάσταση κλπ), αδιαφορώντας για την
πνευματική τους πρόοδο ως Χριστιανοί;
 Μήπως δε συμβουλεύουμε τα παιδιά μας να έχουν φόβο Θεού, καλά και
χριστιανικά ήθη; μήπως δε νοιαζόμαστε για τον εκκλησιασμό τους;
 Μήπως κάνουμε διακρίσεις ανάμεσα στα παιδιά μας, ή μήπως δεν
είμαστε δίκαιοι στις γονικές μας παροχές;
- 306 -
 Μήπως πιέζουμε τα παιδιά μας να παντρευτούν με τη βία και χωρίς να

θέλουν; ή μήπως τα εμποδίζουμε να γίνουν μοναχοί αν το θέλουν; ή αν
αυτά θέλουν να παντρευτούν μήπως εμείς ζητάμε και τα πιέζουμε να
γίνουν μοναχοί;
 Αφιερώνουμε τον ανάλογο χρόνο στα παιδιά μας, συμβουλεύοντας και
συζητώντας μαζί τους; τα εμπνέουμε στη χριστιανική πνευματική ζωή;
έχουμε επίγνωση για τα αναγνώσματά τους, τους τρόπους ψυχαγωγίας
τους και τις παρέες τους;
 Μήπως επεμβαίνουμε πιεστικά, αδικαιολόγητα και άκαιρα στις
αποφάσεις των παιδιών μας, ή στις οικογένειες που δημιούργησαν;
Ως σύζυγοι
 Θεωρούμε ότι ο γάμος είναι ευλογία του Θεού και αγωνιζόμαστε
καθημερινά για την τελείωση της αγάπης μεταξύ των συζύγων;
 Τιμάμε, σεβόμαστε και αγαπάμε ο κάθε ένας τους γονείς και συγγενείς
του άλλου;
 Έχουμε αμοιβαία πίστη και αφοσίωση, την οποία και διαφυλάσσουμε;
 Μήπως βρίζουμε, στενοχωρούμε, κτυπάμε, δεν αγαπάμε και δεν
φροντίζουμε για την ψυχή και τη ζωή της (ή του) συζύγου μας;
 Μήπως προσπαθούμε με διάφορα μέσα και προφυλάξεις να
αποφύγουμε την τεκνογονία, την απόκτηση παιδιών δηλαδή;
 Μήπως κάναμε έκτρωση, ή γίναμε εμείς οι ηθικοί αυτουργοί για τη
διάπραξη τέτοιου φόνου;
 Μήπως υπήρχαν προγαμιαίες σχέσεις;
 Μήπως υπήρχαν, ή υπάρχουν εξωγαμιαίες σχέσεις (μοιχεία);
Στην εργασία
 Μήπως έχουμε υποπέσει ποτέ σε κάποια απάτη, αισχροκέρδεια, κλοπή,
νοθεία, κατάχρηση, τοκογλυφία, δωροδοκία, διαρροή εμπιστευτικών
πληροφοριών και άλλες παράνομες και ανήθικες γενικά
δραστηριότητες; μήπως η συνείδησή μας μας ελέγχει για κάτι από αυτά;
 Μήπως δεν είμαστε ειλικρινείς στις συναλλαγές μας, αλλά ανέντιμοι και
δόλιοι, σκεφτόμενοι μόνο το προσωπικό μας συμφέρον;
 Μήπως υπονομεύουμε και συκοφαντούμε τους συναδέλφους μας στην
εργασία μας για προσωπικό μας όφελος και επαγγελματική προαγωγή;
 Μήπως εκμεταλλευόμαστε την οικονομική ανάγκη των υπαλλήλων μας
ή και των συνεργατών μας, απομυζώντας τον κόπο τους, χωρίς να τους
ανταμείβουμε για το αποτέλεσμα των όσων μας προσφέρουν;
- 307 -
 Μήπως κρατήσαμε την αμοιβή όσων εργάστηκαν για εμάς και δεν τους
ευχαριστήσαμε, αλλά εκμεταλλευτήκαμε τους καρπούς της εργασίας
που μας πρόσφεραν, αφήνοντάς τους δυσαρεστημένους;
 Μήπως κακομεταχειριζόμαστε τους υπαλλήλους ή υφισταμένους μας,
στερώντας τους τις αξιοπρεπείς και κατάλληλες συνθήκες εργασίας,
υγιεινής και ασφάλειας, θέτοντας ίσως και σε κίνδυνο τη ζωή τους;
 Μήπως είμαστε εκμεταλλευτές, άμεσα ή έμμεσα, τυχόν παιδικής ή άλλης
παράνομης εργασίας;
 Μήπως δεχόμαστε προϊόντα ή πρώτες ύλες που προέρχονται από κλοπή,
ή άλλες παράνομες δραστηριότητες;
 Μήπως παράγουμε, ή διανέμουμε εν γνώσει μας προϊόντα ακατάλληλα
και επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, ή δεν εφαρμόζουμε
τους απαραίτητους προληπτικούς ελέγχους για να αποτρέψουμε τυχόν
έκθεση σε κίνδυνο των τελικών καταναλωτών και χρηστών;
 Μήπως παραπλανάμε τους πελάτες μας προωθώντας τους με πονηρία,
προϊόντα και υπηρεσίες εκτός των συμφωνηθέντων απαιτήσεων
προδιαγραφών και ποσοτήτων, ή που ενέχουν τυχόν άλλους κινδύνους;
 Μήπως οι δραστηριότητες της εργασίας μας βλάπτουν τη φύση και το
περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, συγκεκριμένες κοινωνικές
ομάδες, ή την κοινωνία γενικότερα, χωρίς να λαμβάνουμε τα
απαραίτητα προληπτικά μέτρα;
Ενώπιον των συνανθρώπων μας
 Δεχόμαστε εύκολα τον οποιοδήποτε έλεγχο από τον πλησίον μας,
(βλέποντάς τον έλεγχο αυτό ως τυχόν ευκαιρία βελτίωσης),
ή μήπως αντιδράμε απότομα και τον απορρίπτουμε;
 Μήπως δεν παραδεχόμαστε και δεν ομολογούμε τα λάθη μας μπροστά
στους συνανθρώπους μας;
 Μήπως δεν ζητάμε συγγνώμη όταν κάναμε λάθος, λόγω υπερηφάνειας;
 Όταν εντοπίζουμε τα λάθη της συμπεριφοράς μας έναντι των άλλων,
προσπαθούμε να τα διορθώσουμε;
 Μήπως οδηγούμαστε σε αμαρτίες από ντροπή ενώπιον των άλλων;
(π.χ. δεν κάνουμε το Σταυρό μας όταν περνάμε έξω από Ναό)
 Μήπως είμαστε ισχυρογνώμονες στις σχέσεις μας με τους άλλους;
 Μήπως τα λόγια και οι απαιτήσεις μας εξουθενώνουν τον πλησίον μας;
 Μήπως ρίχνουμε διαρκώς τις ευθύνες στους άλλους, οπότε τελικά
είμαστε εμείς υπεύθυνοι για το γεγονός ότι μας φέρονται άσχημα;
 Μήπως θέλουμε να εκδικηθούμε όσους μας έβλαψαν;
- 308 -
Όταν μας προσβάλουν

 Υπομένουμε τις προσβολές, ή τις ειρωνείες των ανθρώπων,
προκειμένου να μην αμαρτήσουμε ενώπιον του Θεού;
 Μήπως είμαστε επιθετικοί σε τυχόν προσβολές που δεχόμαστε;
 Συγχωρούμε αυτόν που μας πρόσβαλε;
 Μπορούμε να δεχθούμε την ταπείνωση και την αδικία από τους
συνανθρώπους μας;
Όταν προσβάλλουμε
 Όταν εντοπίζουμε ένα ελάττωμα του διπλανού μας, προσπαθούμε να
τον συμβουλέψουμε με καλό τρόπο για να διορθωθεί;
 Μήπως όταν εντοπίσουμε ένα αμάρτημα που έπραξε ο διπλανός μας, τον
κατακρίνουμε στους υπόλοιπους;
 Μήπως ειρωνευόμαστε το διπλανό μας για τα σωματικά ή άλλα
ελαττώματά του;
 Μήπως περιφρονούμε και ταπεινώνουμε το διπλανό μας για τα λάθη
που έκανε; μήπως το κάνουμε αυτό μπροστά και στους υπόλοιπους;
 Μήπως είμαστε τόσο αναιδείς ώστε να φερόμαστε στους άλλους χωρίς
ντροπή, προσβάλλοντάς τους, ζητώντας τους πράγματα εκτός ηθικής;
 Μήπως δεν είμαστε ευγενικοί απέναντι στους άλλους, αλλά φερόμαστε
μα αναίδεια στο πρόσωπό τους;
 Μήπως θυμώνουμε και διώχνουμε τους φτωχούς με προσβλητικά λόγια;
Οι αδυναμίες του πλησίον μας
 Υπομένουμε τις αδυναμίες των συνανθρώπων μας με αγάπη;
 Ανεχόμαστε τις ιδιοτροπίες των διπλανών μας;
 Δείχνουμε κατανόηση στα προβλήματα των άλλων;
 Μήπως είμαστε σκληρόκαρδοι έναντι των συνανθρώπων μας; μήπως
είμαστε άσπλαχνοι στον πόνο και στο πρόβλημα του διπλανού μας;
 Μήπως δεν δείχνουμε έμπρακτα την αγάπη μας στον πλησίον μας, δεν
συμπαραστεκόμαστε, αλλά αδιαφορούμε για τις αδυναμίες του;
 Αναζητάμε την αλήθεια προκειμένου να μην καταδικαστεί άδικα ο
συνάνθρωπός μας για τις αδυναμίες και τα λάθη του;
 Κάνουμε ελεημοσύνη τακτικά, υλική και πνευματική σε όσους
συνανθρώπους μας τη χρειάζονται; είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε
ελεημοσύνη ακόμα και από το υστέρημά μας;
 Προσευχόμαστε καθημερινά για τους συνανθρώπους μας, για όλο τον
κόσμο και ιδιαίτερα για τους πάσχοντες;
- 309 -
Ο θυμός και οι καυγάδες

 Μήπως προκαλέσαμε, ή παρασύραμε τους άλλους, με τη συμπεριφορά
μας και τα λόγια μας, εν γνώσει, ή εν αγνοία μας, στο να θυμώσουν και
να φιλονικήσουν;
 Μήπως δημιουργήσαμε φασαρίες και καυγάδες χωρίς λόγο; μήπως
διαταράξαμε την ηρεμία του σπιτιού μας για ασήμαντα πράγματα;
 Αγωνιζόμαστε με κάθε τρόπο να διαφυλάξουμε την ειρήνη στην
οικογένεια μας, στην εργασία μας και όπου αλλού βρισκόμαστε;
 Μήπως εκμεταλλευόμενοι τη θέση μας, θυμώνουμε και γινόμαστε
επιθετικοί στους υφισταμένους μας;
 Μήπως όταν θυμώνουμε πέφτουμε και σε άλλα αμαρτήματα όπως της
κατάκρισης και της προσβολής του πλησίον μας;
 Μήπως ο κακός λόγος που θα εκστομίσουμε κατά του διπλανού μας
κρύβει κακία, αντιπάθεια και μίσος που έχουμε μέσα μας;
 Συγκρατούμε το θυμό μας όταν μας εξοργίζουν οι άλλοι;
 Δείχνουμε υπομονή στον νευρικό και με κακούς τρόπους άνθρωπο;
 Υποχωρούμε όταν γίνονται έντονοι καυγάδες, προκειμένου να υπάρξει
ειρήνη ανάμεσα στους εμπλεκόμενους;
 Προσέχουμε ώστε να βρισκόμαστε μακριά από νευρικούς και
φιλόνικους ανθρώπους που διαταράσσουν την ειρήνη και την ηρεμία;
 Μήπως δεν συγκρατούμε την οργή μας, οπότε να φθάνουμε σε σημείο
να κάνουμε ίσως και κακό στους άλλους;
Γενικά
 Εφαρμόζουμε τις 10 Εντολές του Θεού στην καθημερινότητά μας;
 Δείχνουμε έμπρακτα την αγάπη μας στο συνάνθρωπό μας, κυρίως σε
όσους έχουν ανάγκη και υποφέρουν, όπως φτωχοί, ηλικιωμένοι,
ασθενείς, ορφανά παιδιά, άστεγοι, άνεργοι, φυλακισμένοι, κλπ;
 Συγχωρούμε όσους μας έβλαψαν, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας:
"καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς
ὀφειλέταις ἡμῶν" (Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.12) δηλαδή:
"και συγχώρησε τα βαρύτατα χρέη μας, δηλαδή τις αναρίθμητες αμαρτίες
μας, όπως (ὡς) και εμείς συγχωρούμε εκείνους, οι οποίοι είναι οφειλέτες
απέναντί μας εξ αιτίας των αδικημάτων που μας έκαναν";
 Ζητάμε συγγνώμη από όσους στενοχωρήσαμε ή βλάψαμε;
 Αποκαταστήσαμε τη βλάβη που προκαλέσαμε στον πλησίον μας, από
τον οποίο ζητήσαμε συγγνώμη ή μήπως είπαμε συγγνώμη απλά τυπικά;
(π.χ. αποκαταστήσαμε τη συκοφαντία που κάναμε σε κάποιον;)
- 310 -
 Μήπως ενώ συγχωρήσαμε όσους μας έβλαψαν, κρατάμε ακόμη κακία;

 Μήπως γενικά υποπέσαμε σε κάποιο από τα παρακάτω αμαρτήματα;
o να κατακρίνουμε o να φθονούμε, ή να ζηλεύουμε
o να λέμε ψέματα την ευτυχία του άλλου
o να υποκρινόμαστε o να χαιρόμαστε στη δυστυχία
o να συκοφαντούμε του άλλου
o να καταριόμαστε o να έχουμε μίσος και να θέλουμε
o να οργιζόμαστε το κακό των άλλων
o να χειροδικούμε o να έχουμε μνησικακία με το
o να βρίζουμε θυμόμαστε το κακό που μας
o να βλασφημούμε έκαναν, επιζητώντας εκδίκηση
o να αισχρολογούμε o να διακόπτουμε κάθε σχέση και
o να ειρωνευόμαστε φιλία με άλλους, λόγω έχθρας
o να κολακεύουμε που αισθανόμαστε για αυτούς
o να κουτσομπολεύουμε o να μη δείχνουμε σεβασμό στους
o να είμαστε καχύποπτοι ευεργέτες μας
o να ασχολούμαστε με την o να είμαστε άσπλαχνοι στη
προσωπική, οικογενειακή ή δυστυχία του άλλου
επαγγελματική ζωή των o να εξαπατάμε τους άλλους με
άλλων, και να επεμβαίνουμε, δόλια μέσα
δημιουργώντας προβλήματα o να κλέβουμε ή να συμμετέχουμε
o να έχουμε γενικά την κακή έμμεσα σε διάφορες κλοπές,
συνήθεια της περιέργειας ή να δεχόμαστε κλοπιμαία;
 Μήπως διαπράξαμε φόνο θεληματικά ή άθελά μας, ή βοηθήσαμε με τη
συμπεριφορά μας στη διάπραξή του; (περιλαμβάνεται και η έκτρωση)
 Μήπως έχουμε απειλήσει τη ζωή άλλου ανθρώπου;
 Μήπως αδιαφορούμε και δε λαμβάνουμε μέτρα προστασίας για να μην
μεταδώσουμε την όποια αρρώστια, ή το νόσημά που έχουμε, σε άλλους;
 Μήπως προσπαθήσαμε να χωρίσουμε ανθρώπους, από ζήλεια και φθόνο
(ανδρόγυνα, αδέλφια, οικογένειες, κλπ);
 Μήπως σκανδαλίσαμε τους άλλους με τη συμπεριφορά μας, ή την
ενδυμασία μας, ή τους ωθήσαμε με τον τρόπο μας στην αμαρτία;
 Μήπως μας αρέσει να μας επαινούν και να μας κολακεύουν οι άλλοι;
 Μήπως ασχολούμαστε με τις αμαρτίες των άλλων, αντί με τις δικές μας;
 Μήπως αποκαλύπτουμε μυστικά που μας εμπιστεύτηκαν οι άλλοι;
 Μήπως δείχνουμε εμπιστοσύνη σε άτομα αναξιόπιστα που μας
βλάπτουν ψυχικά;
- 311 -
Γ. Η σχέση μας με τον εαυτό μας
Η γνώση του εαυτού μας - Πάθη - Αρετές

 Ελέγχουμε το εαυτό μας καθημερινά (πράξεις, λόγια, σκέψεις και
επιθυμίες) εάν ενεργούμε σύμφωνα με το θέλημα του Θεού;
 Μήπως μας ελέγχει η συνείδησή μας για κάτι που κάναμε, ή που είπαμε;
 Φροντίζουμε καθημερινά, σε όλες μας τις δραστηριότητες να
περιφρουρούμε τον εαυτό μας με Πίστη, Υπομονή και Ελπίδα;
 Συναισθανόμαστε την αμαρτωλότητά μας;
 Γνωρίζουμε ποιά είναι τα Πάθη μας επακριβώς και πόσο βαθιά είναι
ριζωμένο το κάθε ένα από αυτά μέσα μας;
 Γνωρίζουμε πώς να αγωνιζόμαστε και να πολεμάμε την αμαρτία και το
κάθε ένα από τα πάθη μας ξεχωριστά, συμβουλευόμενοι βέβαια τον
Πνευματικό μας;
 Μήπως έχουμε αδύνατη θέληση για να αγωνιστούμε για κάποιο πάθος;
 Συμβουλευόμαστε τον Πνευματικό μας πώς μπορούμε να αυξήσουμε τη
θέλησή μας στον πνευματικό μας αγώνα;
 Γνωρίζουμε ποιές είναι οι Αρετές που
πρέπει να καλλιεργήσουμε ως
Χριστιανοί; γνωρίζουμε ποια αρετή
αντισταθμίζει ποιό πάθος μας;
 Γνωρίζουμε ότι ο αγώνας εξάλειψης των
παθών είναι μακροχρόνιος και
σταδιακός, (σκαλί - σκαλί) και ότι αν
ανέβουμε απότομα τη σκάλα των
αρετών, κινδυνεύουμε να πέσουμε και
να επιστρέψουμε στην αρχή; (Η κλίμακα των αρετών)
 Γνωρίζουμε ότι η μεγαλύτερη παγίδα για να χάσουμε όλους τους
καρπούς του πνευματικού μας αγώνα είναι η υπερηφάνεια γι’ αυτά
που καταφέραμε, αντί για την ταπείνωση που πρέπει πάντα να έχουμε
μέχρι το τέλος της ζωής μας;
 Γνωρίζουμε ότι οι καρποί του πνευματικού μας αγώνα είναι αποτέλεσμα
της Χάρης του Θεού, την οποία πρέπει να ζητάμε στην προσευχή μας;
 Γνωρίζουμε τις παγίδες και πειρασμούς που έχουμε στη ζωή μας και οτι
αυτές είναι προϊόν του διαβόλου για να καταστρέψει την ψυχή μας;
 Είμαστε διαρκώς σε επαγρύπνηση, ελέγχοντας τον εαυτό μας ξανά και
ξανά, ώστε να μην εφησυχαστούμε στο ότι τον γνωρίζουμε καλά, για να
μην αιφνιδιαστούμε και σε μία απότομη επίθεση του πονηρού διαβόλου;
- 312 -
 Μήπως, στον έλεγχο που κάναμε στον εαυτό μας διαπιστώσαμε κάποια
πάθη, όπως ενδεικτικά αναφέρονται μερικά από αυτά;
Τα 7 θανάσιμα Άλλα ενδεικτικά πάθη

Πάθη o εγωισμός o κενοδοξία o περιέργεια
o Υπερηφάνεια o φιλαυτία o φιλαρχία o αργολογία
o Φιλαργυρία o κακία o πονηρία o φλυαρία
o Γαστριμαργία o μίσος o πλεονεξία o οκνηρία
o Πορνεία o μνησικακία o αδικία o ραθυμία
o Φθόνος o χαιρεκακία o απροσεξία o λήθη
o Οργή o υποκρισία o ανυπομονησία o μέθη
o Ακηδία o ζήλεια o αναισθησία o φιληδονία
 Μήπως έχουμε πέσει στα λεγόμενα αμαρτήματα της γλώσσας

(κατάκριση, υποκρισία, ψέμα, συκοφαντία, κολακεία, ύβρις, βλασφημία,
ειρωνεία, χλευασμός, κουτσομπολιό, περιαυτολογία, κλπ);
 Γνωρίζουμε όλες τις επεκτάσεις του θανάσιμου σαρκικού αμαρτήματος
της πορνείας και ότι μπορεί να αμαρτάνουμε ακόμη και μέσα στο γάμο;
 Κατά το έλεγχο που κάναμε στον εαυτό μας διαπιστώσαμε πρόοδο σε
κάποια αρετή, όπως ενδεικτικά αναφέρονται μερικές από αυτές
παρακάτω; Η έλλειψη προόδου πρέπει να μας απασχολεί σοβαρά, γιατί
θα δώσουμε λόγο στο Θεό, επομένως και τα καλά που μπορούσαμε να
κάνουμε και δεν κάναμε, αναφέρονται στην Εξομολόγηση.

Αντίστοιχες Αρετές των Άλλες αρετές ενδεικτικά

7 θανάσιμων παθών o Διάκριση o φιλία o σιωπή
o Ταπεινοφροσύνη o Υπομονή o επιείκεια o ειρήνη
o Ελεημοσύνη o Ελπίδα o πραότητα o ηρεμία
o Νηστεία o Ευσπλαχνία o ανεξικακία o γαλήνη
o Σωφροσύνη o απλότητα o εγκράτεια o μόχθος
o Αγάπη o ευγένεια o ολιγάρκεια o μελέτη
o Μακροθυμία o ευλάβεια o αγνότητα o ανδρεία
o Προσευχή o ευσέβεια o νήψη o υπακοή
 Παραμείναμε ταπεινοί για τις αρετές που καλλιεργούμε, έχοντας στο

νου ότι είναι δώρο Θεού και ότι είμαστε ακόμη μακράν της τελειότητας;
ή μήπως αντίθετα αισθανθήκαμε ή εκδηλώσαμε υπερηφάνεια;
- 313 -
Λογισμοί
 Γνωρίζουμε οτι τα περισσότερα αμαρτήματα ξεκινούν από κάποιες
σκέψεις στο μυαλό μας, τους λεγόμενους λογισμούς και ότι ελέγχοντας
τους λογισμούς μας ελέγχουμε και τη διάπραξη των αμαρτημάτων μας;
κάνουμε προσπάθεια για να ελέγχουμε τους λογισμούς μας;
 Γνωρίζουμε ότι οι λογισμοί προέρχονται από τρεις πηγές (είτε από το
Θεό, είτε από τον εαυτό μας, είτε από το διάβολο) και ότι ενώ ο Θεός μας
φέρνει μόνο καλούς λογισμούς, ο διάβολος μας πολεμάει με κακούς
(πονηρούς) λογισμούς αλλά μας εξαπατάει και με καλούς (π.χ. μας ωθεί
σε αρετές για να μας ρίξει στην υπερηφάνεια, ώστε να τα χάσουμε όλα);
 Έχουμε καταστρώσει ένα σχέδιο άμυνας απέναντι στους πονηρούς
λογισμούς του διαβόλου; συμβουλευόμαστε τον Πνευματικό μας για
τους πονηρούς, αλλά και καλούς λογισμούς μας, ώστε να μην
εξαπατηθούμε;
 Μήπως η καρδιά μας έχει γίνει ακάθαρτη λόγω των πονηρών λογισμών;
 Μήπως δεν εναντιωνόμαστε και δεν πολεμάμε τους αισχρούς και
πονηρούς λογισμούς που μας βάζει ο διάβολος, αλλά γλυκαινόμαστε σε
αυτούς και κάνουμε συνδυασμούς και συγκαταθέσεις με την καρδιά μας,
για να τους κάνουμε έργο;
 Μήπως βλέπουμε τα πρόσωπα των γυναικών (ή αντρών ανάλογα) και
νέων με περιέργεια και επιθυμία της καρδιάς μας; διότι όποιος τα βλέπει
αυτά περίεργα, πορνεύει και μοιχεύει με την καρδιά του, όπως είπε ο
Κύριος. “πᾶς ὁ βλέπων γυναῖκα πρὸς τὸν ἐπιθυμῆσαι αὐτὴν ἤδη
ἐμοίχευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ” (Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.28).
 Μήπως παρασυρόμαστε σε φαντασιώσεις και πονηρούς λογισμούς που
μας εξεγείρουν σε σωματική ηδονή; μήπως εκθέτουμε τον εαυτό μας σε
σαρκικούς πειρασμούς όπως άσεμνα θεάματα και διασκεδάσεις και
διαφόρων τύπων πορνογραφήματα (περιοδικά, ταινίες, διαδίκτυο κλπ);
 Προσέχουμε γενικά όλες τις εισόδους των σωματικών αισθήσεων μας
(τι βλέπουμε, τι ακούμε, τι τρώμε, τι αγγίζουμε, τι οσφραινόμαστε),
ώστε να περιορίζουμε τους πονηρούς λογισμούς που θα εμφανιστούν
στο μυαλό μας για να μας οδηγήσουν στην αμαρτία;
 Προσέχουμε να μην έχουμε λογισμούς φιλαργυρίας, κακίας και φθόνου;
 Μήπως μας βασανίζουν σκέψεις απαισιοδοξίας και απελπισίας;
γνωρίζουμε ότι αυτό δηλώνει ολιγοπιστία και έλλειψη εμπιστοσύνης
στο Θεό και βλάπτουμε την ψυχή μας έχοντας τέτοιους λογισμούς;
συμβουλευόμαστε τον Πνευματικό μας πώς μπορούμε να αποφύγουμε
τέτοια συναισθήματα;
- 314 -
 Μήπως επιθυμήσαμε ποτέ να μη ζούσε κάποιος, ή σκεφθήκαμε να του

κάνουμε κακό, ή να του αφαιρέσουμε τη ζωή; μήπως κάναμε πράξη
τέτοιους κακούς λογισμούς μας;
 Μήπως υπήρξαν ποτέ σκέψεις αυτοκτονίας;
Ο στόχος της αιώνιας ζωής
 Ατενίζουμε και επιζητούμε τη Βασιλεία του Θεού, ως πρώτο στόχο στη
ζωή μας, σύμφωνα με την παρακάτω αντίστοιχη Εντολή του Χριστού;
(διότι αν αυτό επιζητούμε, θα αμαρτάνουμε λιγότερο)
"Mὴ οὖν μεριμνήσητε λέγοντες, τί φάγωμεν ἢ τί πίωμεν
ἢ τί περιβαλώμεθα; πάντα γὰρ ταῦτα τὰ ἔθνη ἐπιζητεῖ·
οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος ὅτι χρῄζετε τούτων
ἁπάντων. ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ
Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα
προστεθήσεται ὑμῖν." (Κατά Ματθαίον κεφ.6, στ.31-33)
 Είμαστε αμέριμνοι για τα πράγματα του κόσμου, δείχνοντας πίστη και
εμπιστοσύνη με τον τρόπο αυτό, στα ανωτέρω λόγια του Κυρίου μας;
 Μήπως είμαστε προσκολλημένοι περισσότερο στις βιοτικές μέριμνες και
φροντίδες για τα κοσμικά αγαθά που είναι εφήμερα, αντί για τη
σωτηρία της αθάνατης ψυχή μας;
 Μήπως μας ελκύουν τα πολλά υλικά αγαθά, αντί των αναγκαίων και
έχουμε αναλωθεί σε ένα διαρκή καταναλωτισμό;
 Μήπως θέλουμε και επιζητούμε να ζούμε πλούσια, έχοντας πολυτελή
σπίτια, ακριβά αυτοκίνητα και ρούχα, να έχουμε πολυτελείς διακοπές,
υπηρετικό προσωπικό, υψηλή κοσμική ζωή γενικά;
 Μήπως ξοδεύουμε χρήματα σε τυχερά παιχνίδια, χαρτοπαιξία κλπ;
 Μήπως επιθυμούμε και αγαπάμε τη δόξα, τη δύναμη και τα αξιώματα;
μήπως μας αρέσει να μας κολακεύουν και να μιλάνε για μας οι άλλοι;
 Μήπως η ζωή μας έχει γίνει ένας αγώνας αναζήτησης κοσμικών ηδονών
και απολαύσεων, κυρίως σαρκικών;
 Μήπως συγκεντρώνουμε χρήματα εξαιτίας της φιλαργυρίας και
πλεονεξίας μας;
 Μήπως αγνοούμε το θάνατο μπροστά σε όλα τα πρόσκαιρα υλικά αγαθά
που έχουμε αποκτήσει στη ζωή αυτή;
 Σκεφτόμαστε συχνά το τέλος αυτής της ζωής μας και την ημέρα της
κρίσεώς μας ενώπιον του Θεού; (διότι αν το σκεφτόμαστε, θα
αμαρτάνουμε λιγότερο)
- 315 -
Γενικά
 Σεβόμαστε το σώμα μας, όπως απαιτείται, για να είναι κατοικία και
Ναός του Αγίου Πνεύματος; “τὸ σῶμα ὑμῶν ναὸς τοῦ ἐν ὑμῖν Ἁγίου
Πνεύματός ἐστιν” (Ά Κορινθίους κεφ.6, στ.19). Μήπως έχουμε πέσει σε
διάφορα σαρκικά αμαρτήματα σεξουαλικής φύσεως που συνιστούν
ασέβεια στο Άγιο Πνεύμα, σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο;
 Μήπως βλάπτουμε την υγεία του σώματός μας, που είναι δώρο Θεού, με
κάποιες κακές μας συνήθειες (π.χ. κάπνισμα, αλκοόλ, άλλες ουσίες κλπ;)
 Προσπαθούμε καθημερινά στη ζωή μας να αρέσουμε στο Θεό; μήπως
μας ενδιαφέρει περισσότερο να αρέσουμε σε ανθρώπους;
 Τηρούμε τις υποσχέσεις που δίνουμε, είτε στο Θεό, είστε σε ανθρώπους;
 Μήπως σπαταλάμε άσκοπα το χρόνο μας σε άχρηστες ενασχολήσεις,
όπως στην τηλεόραση, ανώφελες περιπλανήσεις στο διαδίκτυο, κλπ;
 Μήπως μας διακατέχει υπερηφάνεια, η οποία είναι η αρχή όλων των
κακών στη ζωή μας; αυτό φαίνεται από κινήσεις όπως:
o επιδιώκουμε δόξα, τιμές και επαίνους.
o μιλάμε με καύχηση για τον εαυτό μας, τις ικανότητές μας, την καλή
μας την οικογένεια, το επάγγελμά μας, τα κατορθώματά μας κλπ.
o επιδιώκουμε να γινόμαστε αρεστοί στους ανθρώπους.
o επιμένουμε πεισματικά στη δική μας άποψη και κρίση.
o δεν δεχόμαστε τις συμβουλές των άλλων.
o αντιδράμε στις υποδείξεις των άλλων σχετικά με τα σφάλματά μας.
o ζητάμε την εξυπηρέτηση από τους άλλους απαιτητικά και γενικά
πάντα επιδιώκουμε την ικανοποίησή μας.
 Μήπως το ντύσιμό μας και η εμφάνιση μας γενικότερα είναι προκλητική,
ή ανάρμοστη για το φύλο μας;
 Μήπως είμαστε λαίμαργοι ή/και γαστρίμαργοι, επιδιώκοντας πέραν του
φυσιολογικού την ηδονή της γεύσης και νοστιμάδας στο λαιμό ή το
υπέρ-χορτασμό του στομάχου;
 Μελετάμε βιβλία που μας βοηθάνε στον πνευματικό μας αγώνα;
συμβουλευόμαστε τον Πνευματικό μας ποιά βιβλία να μελετήσουμε;
 Παρακολουθούμε τον εαυτό μας εάν έχουμε κατάνυξη στην ατομική
προσευχή μας, αλλά και κατά τον Εκκλησιασμό; γνωρίζουμε ότι η
κατάνυξη είναι βασικό συναίσθημα προσέγγισης προς το Θεό;
 Έχουμε υπομονή στη ζωή μας είτε για τις θλίψεις που δεχόμαστε, είτε
για τους καρπούς του αγώνα μας;
 Καταφεύγουμε πάντα στο Θεό Πατέρα μας σε κάθε θλίψη που θα μας
έλθει στη ζωή μας, εμπιστευόμενοι την ευσπλαχνία και την αγάπη Του;
- 316 -
Οι 10 Εντολές
Σε συνέχεια του προηγούμενου θέματος περί της γνώσεως του τι είναι

αμαρτία, που όπως είπαμε αποκτάται με την καθοδήγηση του Πνευματικού
μας, και με τη μελέτη και τη γνώση των Παθών και των Αρετών (όπως
αναφέρθηκαν τα κυριότερα από αυτά συνοπτικά σε προηγούμενη ενότητα),
αναφέρουμε εδώ και τις 10 Εντολές του Θεού από την Παλαιά Διαθήκη.
Η κάθε μία εντολή βέβαια αποτελεί αντικείμενο ευρύτερης πνευματικής
ανάλυσης, η οποία έχει γίνει από τους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Εντούτοις,
όπως έχουμε τονίσει και στην αρχή αυτής της εργασίας, ο σκοπός στο παρόν
βιβλίο δεν είναι να αποτελέσει έναν πλήρη οδηγό για το Χριστιανό, αλλά να
δώσει το έναυσμα για περαιτέρω μελέτη και προσπάθεια. Οι 10 Εντολές
αναφέρονται στην Παλαιά Διαθήκη στο βιβλίο της Εξόδου (κεφάλαιο 20) και
είναι οι εξής:
1. “ἐγώ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου,. ὅστις ἐξήγαγόν σε ἐκ γῆς Αἰγύπτου, ἐξ

οἴκου δουλείας. οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ” δηλαδή:
“εγώ είμαι o Κύριος ο Θεός σου, ο οποίος σε ελευθέρωσα από τη γη της
Αιγύπτου και από τον τόπο της σκλαβιάς. Δεν θα υπάρχουν σε σένα άλλοι
Θεοί εκτός από μένα”
2. “οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον, οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ

οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω καὶ ὅσα ἐν τοῖς ὕδασιν
ὑποκάτω τῆς γῆς. οὐ προσκυνήσεις αὐτοῖς, οὐδὲ μὴ λατρεύσεις
αὐτοῖς· ἐγὼ γάρ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου” δηλαδή:
“δεν θα κατασκευάσεις ποτέ για τον εαυτό σου είδωλο και κανενός είδους
ομοίωμα που να αντιπροσωπεύει οτιδήποτε βρίσκεται ψηλά στον ουρανό,
ή εδώ κάτω στη γη, ή μέσα στα νερά, κάτω από τη γη, ούτε θα
προσκυνήσεις αυτά, ούτε θα τα λατρέψεις· διότι εγώ είμαι Κύριος ο Θεός
σου”
3. “οὐ λήψει τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου ἐπί ματαίῳ· οὐ γὰρ μὴ
καθαρίσῃ Κύριος ὁ Θεός σου τὸν λαμβάνοντα τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐπὶ
ματαίῳ.” δηλαδή:
“δεν θα αναφέρεις το όνομα του Κυρίου του Θεού σου για μάταιο λόγο (δε
θα προφέρεις καταχρηστικά το όνομα του Κυρίου)· διότι δε θα
συγχωρήσει ο Κύριος εκείνο τον άνθρωπο που αναφέρει το όνομά Του για
μάταιο λόγο”
- 317 -
4. “ἓξ ἡμέρας ἐργᾷ καὶ ποιήσεις πάντα τὰ ἔργα σου· τῇ δὲ ἡμέρᾳ τῇ

ἑβδόμῃ σάββατα Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου· οὐ ποιήσεις ἐν αὐτῇ πᾶν
ἔργον” δηλαδή:
“Τις έξι ημέρες της εβδομάδας θα εργάζεσαι και θα κάνεις όλες τις
εργασίες σου· αλλά η έβδομη ημέρα είναι ημέρα αναπαύσεως, αφιερωμένη
στον Κύριο το Θεό σου”
Και στη συνέχεια αναφέρει: “ἐν γὰρ ἓξ ἡμέραις ἐποίησε Κύριος τὸν
οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς καὶ
κατέπαυσε τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ· διὰ τοῦτο εὐλόγησε Κύριος τὴν
ἡμέραν τὴν ἑβδόμην καὶ ἡγίασεν αὐτήν”
5. “τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα σου, ἵνα εὖ σοι γένηται, καὶ
ἵνα μακροχρόνιος γένῃ ἐπὶ τῆς γῆς τῆς ἀγαθῆς, ἧς Κύριος ὁ Θεός
σου δίδωσί σοι” δηλαδή:
“να τιμάς τον πατέρα σου και τη μητέρα σου, για να ευημερήσεις και
ζήσεις πολλά χρόνια στη χώρα που εγώ ο Κύριος, ο Θεός σου, θα σου
δώσω”
6. “οὐ φονεύσεις” δηλαδή: “δε θα φονεύσεις”
7. “οὐ μοιχεύσεις” δηλαδή: “δε θα μοιχεύσεις”
8. “οὐ κλέψεις” δηλαδή: “δε θα κλέψεις”
9. “οὐ ψευδομαρτυρήσεις κατὰ τοῦ πλησίον σου μαρτυρίαν ψευδῆ”

δηλαδή: “δε θα καταθέσεις ποτέ μαρτυρία ψευδή εναντίον του πλησίον
σου”
10. “οὐκ ἐπιθυμήσεις τὴν γυναῖκα τοῦ πλησίον σου. οὐκ ἐπιθυμήσεις
τὴν οἰκίαν τοῦ πλησίον σου οὔτε τὸν ἀγρὸν αὐτοῦ οὔτε τὸν παῖδα
αὐτοῦ οὔτε τὴν παιδίσκην αὐτοῦ οὔτε τοῦ βοὸς αὐτοῦ οὔτε τοῦ
ὑποζυγίου αὐτοῦ οὔτε παντὸς κτήνους αὐτοῦ οὔτε ὅσα τῷ πλησίον
σου ἐστί” δηλαδή:
Δεν θα επιθυμήσεις τη γυναίκα του πλησίον σου. Δεν θα επιθυμήσεις
την οικία του πλησίον σου, ούτε το χωράφι του, ούτε το δούλο του, ούτε
τη δούλη του, ούτε το βόδι του, ούτε το υποζύγιό του, ούτε κανένα άλλο
από τα κτήνη του και γενικώς τίποτε από όσα ανήκουν στον πλησίον
σου”
- 318 -
Πρακτικά θέματα για τη Μετάνοια και την Εξομολόγηση
Καταρχήν πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η Μετάνοια και η Εξομολόγηση

είναι δύο ενέργειες που πρέπει να είναι αλληλένδετες και απαραίτητες να
συνυπάρχουν και οι δύο, για να έχει ισχύ το Ιερό Μυστήριο στο οποίο θα
προσέλθουμε. Δυστυχώς όμως καμιά φορά παρατηρείται το φαινόμενο:
- κάποιοι να μετανοούν, αλλά να μην εξομολογούνται και
- κάποιοι να εξομολογούνται, χωρίς να μετανοούν
 Αφού έχουμε κάνει την αυτοεξέτασή μας, όπως αναφέρθηκε

προηγούμενα και έχουμε εντοπίσει τα αμαρτήματά μας, τότε ένα πρακτικό
θέμα είναι το πώς θα είμαστε σίγουροι ότι δεν ξεχνάμε τα αμαρτήματα
που διαπράξαμε τα οποία οφείλουμε να εξομολογηθούμε. Ένας πρακτικός
τρόπος είναι να τα σημειώνουμε κάπου προσωπικά, σε ένα χαρτί, αφότου
τα διαπράξουμε και το οποίο θα έχουμε και κατά την Εξομολόγηση για να τα
θυμηθούμε (θεωρείται καλή πρακτική και συστήνεται από πολλούς
Πνευματικούς). Εκεί θα γράφουμε και τα αμαρτήματα, αλλά και το πόσες
φορές διαπράξαμε το κάθε ένα από αυτά, χωρίς να αποκρύπτουμε τίποτε.
 Εάν πρόκειται για την πρώτη μας εξομολόγηση, αφού κάνουμε τη

αυτοεξέτασή μας, μπορούμε να καταγράψουμε σε ένα χαρτί ό,τι θυμόμαστε
από το παρελθόν μας, το οποίο θεωρούμε ότι ήταν αμάρτημα, όπως μας το
υποδεικνύει η συνείδηση μας και κατόπιν με τη σταδιακή καθοδήγηση του
Πνευματικού μας, θα εντοπίζουμε αμαρτήματα που διαπράξαμε στο
παρελθόν και δεν εξομολογηθήκαμε, οπότε μόλις γίνεται αυτό, θα τα
σημειώνουμε για να τα αναφέρουμε στην επόμενη Εξομολόγηση.
Σημαντική βέβαια είναι και η προσευχή, τόσο η δική μας, όσο και του
Πνευματικού μας για να μας θυμίσει ο Θεός αμαρτήματα του παρελθόντος
που έχουν ξεχαστεί, ιδιαίτερα αν είναι σοβαρά, ώστε να τα εξομολογηθούμε.
 Πρέπει επίσης να έχουμε επίγνωση της μετάνοιάς μας, που σημαίνει

καταρχήν επίγνωση της αμαρτωλότητάς μας, την οποία αισθανόμαστε
και βιώνουμε πραγματικά με ταπείνωση, με συντριβή καρδιάς, με ταπεινό
φρόνημα και έχοντας αποφασίσει να μην επαναλάβουμε το ίδιο λάθος.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχουμε αποφασίσει να ξεκινήσουμε τη
θεραπεία του εαυτού μας για να μην επαναλάβουμε την ίδια αμαρτία.
Δηλαδή σημαίνει ότι είμαστε ουσιαστικά έτοιμοι να υπακούσουμε και να
εκτελέσουμε τον κανόνα που θα μας θέσει ο Πνευματικός μας.
- 319 -
Είναι όπως ο σωματικά ασθενής που έχοντας επίγνωση της ασθένειάς του,
αποφασίζει να ξεκινήσει την όποια φαρμακευτική και άλλη θεραπεία θα του
προτείνει ο γιατρός που τον παρακολουθεί, την αλλαγή στις συνήθειές του,
στη διατροφή του κλπ για να αποβάλει εντελώς από μέσα του το κακό της
ασθένειας. Αντίστοιχα λοιπόν στη μετάνοια αυτό σημαίνει μεταστροφή του
νου για τη θεραπεία των πνευματικών ασθενειών που μας οδηγούν στην
αμαρτία.
Για να γίνει αυτό, πρέπει να θυμόμαστε ότι το ποιοί είμαστε πραγματικά
φαίνεται πρακτικά από τα έργα μας, διότι όπως είπε και ο Χριστός: “…ἀπὸ
τῶν καρπῶν αὐτῶν ἐπιγνώσεσθε αὐτούς…” (Κατά Ματθαίον κεφ.7, στ.16-
18) δηλαδή: “από τους καρπούς τους, δηλαδή από τα έργα τους, θα τους
γνωρίσετε καλά” και συνεχίζει λέγοντας: “οὕτω πᾶν δένδρον ἀγαθὸν
καρποὺς καλοὺς ποιεῖ, τὸ δὲ σαπρὸν δένδρον καρποὺς πονηροὺς ποιεῖ.
οὐ δύναται δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς πονηροὺς ποιεῖν, οὐδὲ δένδρον
σαπρὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖν” δηλαδή: “έτσι και κάθε δένδρο αγαθό και
ήμερο κάνει καλούς καρπούς, ενώ το σάπιο δένδρο κάνει καρπούς επιβλαβείς.
Δεν είναι δε δυνατόν ποτέ δένδρο ήμερο να βγάλει επιβλαβείς καρπούς ούτε
σάπιο δένδρο να βγάλει καλούς. (Ο αγαθός δηλαδή άνθρωπος θα παρουσιάζει
πάντοτε ενάρετες πράξεις, ο δε πονηρός και υποκριτής, εφ' όσον μένει στην
πονηρία του, θα κάνει έργα κακά).
Τα έργα μας λοιπόν δηλώνουν το τι είμαστε. Επομένως εάν έχουμε
μετανοήσει, αυτό πρακτικά θα φανεί από τις πράξεις μας. Φυσικά
μπορεί να ξαναπέσουμε πάλι κάποια στιγμή στο ίδιο αμάρτημα, αλλά αυτός
που μετανόησε αγωνίστηκε τουλάχιστον για ένα διάστημα. Ίσως στην
πορεία να μην τα κατάφερε μέχρι τέλους διότι το πάθος έχει ακόμη δυνατές
ρίζες μέσα του. Ο αγώνας επίσης αυτός (εφόσον μετανοήσαμε) θα πρέπει να
ξεκινάει άμεσα - δε σημαίνει δηλαδή ότι θα περιμένουμε την Εξομολόγηση
για να διακόψουμε την αμαρτία, αλλά τη διακόπτουμε αμέσως.
 Καρπός μετανοίας είναι καταρχήν η αποκατάσταση των επιπτώσεων

που είχε η διάπραξη της αμαρτίας για την οποία μετανοήσαμε, σύμφωνα
πάντα με την καθοδήγηση του Πνευματικού μας. Εάν είναι εφικτή η
πλήρη αποκατάσταση των επιπτώσεων αυτών, τότε θα προβούμε στην
πλήρη αποκατάσταση. Εάν όμως αυτό δεν είναι εφικτό (διότι κάποια
πράγματα δεν αποκαθίστανται όταν χαλάσουν π.χ. ένας φόνος δεν φέρνει
πίσω στη ζωή τον άνθρωπο), τότε φροντίζουμε να λάβουμε τουλάχιστον
κάποια άλλα αντισταθμιστικά μέτρα για να απαλύνουμε όσο το δυνατόν το
κακό που προξενήσαμε.
- 320 -
Όλα αυτά γίνονται πάντα, όπως είπαμε, σύμφωνα με τις υποδείξεις του
Πνευματικού μας, ο οποίος είναι και που θα κρίνει εάν και πότε θα πρέπει να
προβούμε σε τέτοιες ενέργειες αποκατάστασης του προβλήματος που
δημιουργήσαμε με την αμαρτία μας. Σταδιακά με τη γνώση και τη διάκριση
που θα αποκτάμε, θα γνωρίζουμε πώς να ενεργούμε ανάλογα κάθε φορά.
Η αποκατάσταση των επιπτώσεων της αμαρτίας μας πρακτικά σημαίνει ότι:
α) αν στεναχωρήσαμε και ζημιώσαμε κάποιους, εάν δημιουργήσαμε το όποιο
πρόβλημα, θα πρέπει (εφόσον έχουμε μετανοήσει ειλικρινά), να ζητήσουμε
καταρχήν συγγνώμη και να προσπαθήσουμε να συμφιλιωθούμε με τα
άτομα τα οποία πικράναμε και αδικήσαμε με τη διάπραξη των αμαρτημάτων
μας. Να μην ξεχνάμε εδώ ότι όπως εμείς ζητάμε συγγνώμη και θέλουμε να
μας συγχωρήσουν οι άλλοι που βλάψαμε και πρωτίστως ο Θεός για τις
αμαρτίες μας, έτσι και εμείς θα πρέπει να συγχωρούμε τις αμαρτίες των
άλλων, όταν αυτοί μας βλάπτουν. Διότι στο «Πάτερ ημών», λέμε: "καὶ ἄφες
ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν"
(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.12) δηλαδή: "και συγχώρησε τα
βαρύτατα χρέη μας, δηλαδή τις αναρίθμητες αμαρτίες μας, όπως (ὡς) και
εμείς συγχωρούμε εκείνους, οι οποίοι είναι οφειλέτες απέναντί μας εξ αιτίας
των αδικημάτων που μας έκαναν". Σχετικά τώρα με το πόσες φορές
οφείλουμε να συγχωρούμε εμείς τους άλλους που μας έβλαψαν, ας
θυμόμαστε το λόγο του Κυρίου μας, όταν τον ρώτησε ο Απόστολος Πέτρος:
"Τότε προσελθὼν αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, ποσάκις ἁμαρτήσει εἰς
ἐμὲ ὁ ἀδελφός μου καὶ ἀφήσω αὐτῷ; ἕως ἑπτάκις; λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς·
οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ᾿ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά" (Κατά
Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.18, στ.21-22) δηλαδή: "τότε πλησίασε προς Αυτόν ο
Πέτρος και είπε: “Κύριε, πόσες φορές θα φταίξει σε μένα ο αδελφός μου και θα
τον συγχωρήσω; έως επτά φορές; είπε σε αυτόν ο Ιησούς: δεν σου λέω έως
επτά φορές, αλλά έως εβδομήντα φορές επτά, πάντοτε δηλαδή θα
συγχωρείς"
β) Ταυτόχρονα με τη συγγνώμη μας φροντίζουμε για την αποκατάσταση
της βλάβης που προξενήσαμε. Πρακτικά αυτό μπορεί να σημαίνει τα εξής:
- α) να επανορθώσουμε την αδικία που κάναμε
- β) να αποκαταστήσουμε την τιμή σε αυτούς που συκοφαντήσαμε
- γ) να επιστρέψουμε ότι τυχόν έχουμε κλέψει
Ό,τι κάνουμε βέβαια δε θα το κάνουμε όπως εμείς νομίζουμε, αλλά όπως
είναι καλύτερα για εκείνους τους οποίους εμείς στενοχωρήσαμε και
βλάψαμε. Αυτό το τελευταίο είναι σημαντικό να γίνει έτσι, διότι πολλές
- 321 -
φορές, για να καλύψουμε τις τύψεις ενοχής που μας βαραίνουν, προβαίνουμε
σε κάποιες τυπικές κινήσεις αποκατάστασης του λάθους, απλά και μόνο για
να έχουμε το «άλλοθι» ότι κάτι κάναμε, χωρίς να ερχόμαστε ουσιαστικά στη
θέση του συνανθρώπου μας, τον οποίο στεναχωρήσαμε, ώστε να δούμε αν
αυτό που κάναμε προς αποκατάσταση, τον ωφέλησε πραγματικά. Αυτό
φυσικά εξαρτάται και από το πόσο θα δεχθεί εκείνος που στενοχωρήσαμε
τις κινήσεις μετάνοιάς μας, γι αυτό πρέπει πάντα να συμβουλευόμαστε
πρώτα τον Πνευματικό μας για τις κινήσεις που προτιθέμεθα να προβούμε
προς τους συνανθρώπους μας, καθώς και για το τι κάνουμε σε περιπτώσεις
που δεν γίνουν αυτές αποδεκτές.
 Καρπός μετανοίας επίσης, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας: ”πᾶν
δένδρον ἀγαθὸν καρποὺς καλοὺς ποιεῖ” είναι η προσπάθεια για να μην
ξαναπέσουμε στην ίδια αμαρτία, αλλά αντιθέτως να πράττουμε τα
αντίθετα έργα από αυτά της αμαρτίας.
Δηλαδή εάν πρόκειται για σαρκικά αμαρτήματα, όπως πορνεία ή
γαστριμαργία, τότε καρπός μετανοίας είναι η εγκράτεια που θα κάνουμε από
εδώ και στο εξής. Εάν είμαστε υπερήφανοι, τότε καρπός μετανοίας δεν είναι
απλά η μη εκδήλωση της υπερηφάνειας, αλλά η εκδήλωση και η έμπρακτη
εφαρμογή της ταπεινοφροσύνης. Πρέπει δηλαδή να αρχίσουμε να φέρνουμε
πλέον «καλούς» καρπούς. Είμαστε π.χ. πλεονέκτες και ζητάμε όλο και
περισσότερα; Οι πράξεις μας στο να αρκούμαστε στα άκρως απαραίτητα,
είναι που θα δείξει ότι όντως μετανιώσαμε για την πλεονεξία μας.
 Είναι πολύ σημαντικό επίσης να μην ξεχνάμε ποτέ ότι αυτή η
μεταστροφή μας και η ουσιαστική μετάνοιά μας θα έρθει με το έλεος του
Θεού επάνω μας, όταν το επιζητούμε στην προσευχή μας και όταν ζούμε
πλέον σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, το οποίο μας οδηγεί στη σωτηρία
μας και όχι με το δικό μας θέλημα. Όταν αυτά συνδυαστούν με τη Χάρη του
Αγίου Πνεύματος που δεχόμαστε με το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης,
τότε το έλεος του Θεού έρχεται στη ζωή μας και ο εαυτός μας
μετασχηματίζεται πλέον σε καινούργιο άνθρωπο.
 Όταν εξομολογούμαστε επίσης δεν καλύπτουμε τα αμαρτήματά μας
με ωραία λόγια, για να τα κάνουμε να φαίνονται ελαφρύτερα, ούτε
προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε αυτά που διαπράξαμε. Ας θυμόμαστε ότι
οι λέξεις «αλλά», «επειδή», «εξαιτίας» κλπ είναι εύκολη παγίδα του πονηρού
διαβόλου για να μας κάνει να αισθανθούμε λιγότερο αμαρτωλοί και ίσως -
γιατί όχι – να αποκρύψουμε κάποια αμαρτήματα που δεν τα θεωρούμε τόσο
σημαντικά.
- 322 -
 Κατά την εξομολόγηση των αμαρτημάτων μας δεν μακρηγορούμε,

αλλά αναφέρουμε το κάθε αμάρτημα με συντομία. Επίσης δεν χρειάζεται να
μπαίνουμε σε λεπτομέρειες που ενδέχεται να σκανδαλίσουν τον Πνευματικό
μας, εκτός εάν αυτός μας το ζητήσει, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα
αποκρύψουμε την πραγματική κατάσταση της αμαρτίας. Στην αρχή βέβαια
του πνευματικού μας αγώνα και μέχρι να μας γνωρίσει καλύτερα και ο
Πνευματικός μας, θα χρειαστεί να αναλύουμε περισσότερο τα αμαρτήματα
μας, προκειμένου να καταλάβουμε τις πραγματικές τους αιτίες, κατόπιν και
της καθοδήγησής του Πνευματικού μας, ώστε να δεχόμαστε και τις
κατάλληλες συμβουλές και κανόνες. Όπως όμως έχουμε ξαναπεί, η
πνευματική καθοδήγηση κανονικά δεν αποτελεί το καθαυτό μέρος του Ιερού
Μυστηρίου, αλλά συνηθίζεται πλέον να γίνεται ταυτόχρονα με την
Εξομολόγηση, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις όπου η επικοινωνία μας με τον
Πνευματικό μας δεν είναι εφικτή σε συχνή βάση.
 Στην Εξομολόγηση επίσης να θυμόμαστε ότι κατηγορούμε μόνο τον
εαυτό μας και δεν δικαιολογούμαστε, επιρρίπτοντας ευθύνες σε άλλους,
ούτε κατακρίνουμε άλλα άτομα που εμπλέκονται στη διάπραξη των
αμαρτημάτων μας. Για τα αμαρτήματά μας είμαστε υπεύθυνοι 100% εμείς.
Δε μας φταίει π.χ. ο γείτονάς μας τον οποίο κατακρίναμε, εφόσον η
κατάκριση είναι αμάρτημα από μόνη της, επομένως δεν δικαιολογούμε το
γιατί το κάναμε, περιγράφοντας π.χ. τον κακό χαρακτήρα του γείτονα.
Χαρακτηριστική εδώ είναι η ιστορία ενός εξομολογούμενου, όπου από την
αρχή έως το τέλος περιέγραφε στον Πνευματικό του τα αμαρτήματα του
αδελφού του, ο οποίος εμπλεκόταν και στις δικές του αμαρτίες, αλλά χωρίς
να δίνει έμφαση στις δικές του, παρά μόνο στου αδελφού του, σαν να ήθελε
διαρκώς να αποδώσει την ευθύνη των δικών του πράξεων στον αδελφό του.
Όταν λοιπόν τελείωσε ότι είχε να πει, του λέει και ο Πνευματικός του:
«πήγαινε να πεις στον αδελφό σου τώρα, για τον οποίο εξομολογήθηκες τα
αμαρτήματά του, ότι μπορεί να κοινωνήσει αυτή την Κυριακή και όσο για
σένα, έλα μια άλλη φορά να εξομολογηθείς…!!!»
 Είναι σημαντικό επίσης να αναφέρουμε ότι οφείλουμε να κάνουμε
υπακοή στον Πνευματικό μας, στις συμβουλές και στον κανόνα που θα
μας θέσει. «Κανόνα» εννοούμε κάποιες ενέργειες, πράξεις, ή περιορισμούς
που μας θέτει ο Πνευματικός μας για να κάνουμε, οι οποίες μπορεί να
σχετίζονται π.χ. με την προσευχή, με τη νηστεία, τη Θεία Κοινωνία (πότε
επιτρέπεται να κοινωνήσουμε), ή π.χ. πράξεις και κινήσεις συγχώρησης με
τους αδελφούς μας τους οποίους αδικήσαμε.
- 323 -
Ιδιαίτερη εξαίρεση στην ανωτέρω υπακοή είναι στη σπάνια περίπτωση να

τύχει ο Πνευματικός μας να σφάλει τόσο πολύ και να μας συμβουλέψει με
δογματικά λάθος απόψεις ή αιρετικές κινήσεις. Επειδή όμως αυτό είναι
μάλλον δύσκολο για να το διακρίνουμε, γι αυτό λένε οι Πατέρες, ότι αν και σε
αυτή την περίπτωση εμείς κάνουμε υπακοή, ο Θεός που θα δει την υπακοή
μας αυτή, θα την οδηγήσει προς το συμφέρον μας τελικά.
 Αν τώρα τύχει, μετά και την Εξομολόγηση, κατά τον αγώνα μας για τη
μη επανάληψη της αμαρτίας, να πέσουμε ξανά σε αυτήν, τότε πρέπει πάλι
να σηκωθούμε και να μετανοήσουμε, να εξομολογηθούμε και να
συνεχίσουμε ξανά τον αγώνα. Ο Θεός περιμένει από εμάς να
αγωνιζόμαστε διαρκώς, μας θέλει να προσπαθούμε, έστω και λίγο, αλλά να
προσπαθούμε και να θυμόμαστε, όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας,
ότι οι δυσκολίες και ο σταυρός που επιτρέπει ο Θεός στη ζωή μας είναι
τέτοιος που μπορούμε να τον αντέξουμε, ανάλογα με τις δυνάμεις μας.
Επομένως να μην απελπιζόμαστε, αλλά να αγωνιζόμαστε με υπομονή και
επιμονή. Και όπως λένε πάλι οι Πατέρες, αν πέφτουμε να σηκωνόμαστε το
γρηγορότερο, αρκεί όταν θα κλείσουμε τα μάτια σε αυτή τη ζωή να είμαστε
όρθιοι. Μετανοημένοι λοιπόν, θα πηγαίνουμε ξανά στην Εξομολόγηση χωρίς
ντροπή - διότι ντροπή είναι η διάπραξη της αμαρτίας και όχι η εξομολόγησή
της - και θα συνεχίζουμε πάλι τον αγώνα μας (αρκεί να μην ενεργούμε
πονηρά, αμαρτάνοντας, με τον εφησυχασμό της εξομολόγησης μετά, διότι
όπως πάλι λένε οι Πατέρες, ο Θεός μπορεί τότε να επιτρέψει το θάνατό μας).
 Τέλος, όταν εξερχόμαστε από την Εξομολόγηση, ναι μεν τα αμαρτήματά
μας έχουν διαγραφεί εφόσον εξομολογηθήκαμε σωστά, αλλά η μνήμη τους
δε θα πρέπει να σβήσει παντελώς, διότι αυτό ενδέχεται να μας οδηγήσει πάλι
στο ίδιο αμάρτημα. Φυσικά δεν είναι καλό να θυμόμαστε λεπτομέρειες της
αμαρτίας, αλλά είναι καλό να θυμόμαστε γενικά τις αμαρτίες στις οποίες
κινδυνεύουμε να ξαναπέσουμε αν δεν προσέξουμε. Και όπως λέει και ο
Προφήτης Δαυίδ “ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μου ἐστὶ διὰ παντός” (Ψαλμός
50, στ.5). Η μνήμη λοιπόν της αμαρτίας αφενός, αλλά και η μνήμη του
θανάτου και της ημέρας της κρίσεως ενώπιον του Θεού, καθώς και η μνήμη
του Παραδείσου, αλλά και της κολάσεως, πρέπει να έρχονται στο νου μας
για να είμαστε διαρκώς σε εγρήγορση και επαγρύπνηση. Σχετικά με αυτό,
διαβάζουμε στην Παλαιά Διαθήκη: “ἐν πᾶσι τοῖς λόγοις σου μιμνήσκου τὰ
ἔσχατά σου, καὶ εἰς τὸν αἰῶνα οὐχ ἁμαρτήσεις. (Σοφία Σειράχ, κεφ.7,
στ.36) δηλαδή: “σε όλα τα έργα και τα λόγια σου να θυμάσαι πάντοτε το
τέλος της ζωής σου και έτσι ποτέ δεν θα παρασυρθείς σε αμαρτίες.”
- 324 -
Συχνότητα της Εξομολόγησης
Κανένας άνθρωπος δεν είναι αναμάρτητος και μέχρι να ζει στη ζωή αυτή θα
αμαρτάνει, είτε με μικρά είτε με μεγάλα παραπτώματα. Επομένως η τακτική
και συχνή προσέλευσή μας στο Ιερό Μυστήριο της Μετάνοιας και
Εξομολόγησης επιβάλλεται για τον Χριστιανό που θέλει να αγωνίζεται
πνευματικά για τη σωτηρία της ψυχής του. Διότι όπως κάνουμε μπάνιο
συχνά στο σώμα μας, έτσι και η ψυχή μας που λερώνεται με τις αμαρτίες, θα
πρέπει να καθαρίζεται συχνά.
Φυσικά η συχνότητα της Εξομολόγησης εξαρτάται και από τη διαθεσιμότητα

του Πνευματικού μας Πατέρα, αλλά αυτό είναι ένα από τα κριτήρια της
αρχικής επιλογής του Πνευματικού μας. Αν επιλέξουμε δηλαδή ένα
Πνευματικό που είναι χιλιόμετρα μακριά μας, οφείλουμε να γνωρίζουμε την
αδυναμία της Εξομολόγησης σε τακτική βάση, με ό,τι αυτό σημαίνει για τη
καθαρότητα και την υγεία της ψυχής μας, διότι εκτός των άλλων, όσο και να
έχουμε μετανοήσει για τα αμαρτήματα μας, μόνο κάτω από πετραχήλι
αυτά διαγράφονται. Και μάλιστα με την Εξομολόγηση, λαμβάνουμε και τη
Χάρη του Θεού με την ευλογία του Πνευματικού μας, για να συνεχίσουμε
τον πνευματικό μας αγώνα με περισσότερη δύναμη και αυτό πρέπει πάντα
να το θυμόμαστε. Τη συχνότητα βέβαια μπορεί να την αντιληφθεί ο καθένας
μας προσωπικά, αλλά εφόσον καθημερινά αμαρτάνουμε, θα μπορούσαμε
γενικά να πούμε ότι εντός του μηνός είναι καλό να εξομολογούμαστε μία με
δύο φορές τουλάχιστον, για να είναι ο αγώνας μας συνεχής, χωρίς
διαλλείματα.
Η συνεχής Εξομολόγηση έχει θετικά πλεονεκτήματα στο Χριστιανό, για
τους εξής λόγους:
 Δεν προλαβαίνουν να ριζώσουν οι αμαρτίες και οι κακές συνήθειες

μέσα μας, αφού συχνά αντιμαχόμαστε σε αυτές, διαγράφοντάς τις με την
Εξομολόγηση.
 Με την Εξομολόγηση εξετάζουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια και προσοχή

τον εαυτό μας συχνά πυκνά, ώστε να είμαστε έτοιμοι να αποκαλύψουμε τις
αμαρτίες μας στον Πνευματικό μας. Αυτό μας οδηγεί σε έναν συχνό
αυτοέλεγχο, τον οποίο χωρίς την Εξομολόγηση το πιο πιθανό είναι να μην
τον κάναμε. Επίσης όταν περάσει ο χρόνος ασθενεί και η μνήμη και δεν
μπορούμε να θυμηθούμε τα αμαρτήματά μας πλέον για να τα
εξομολογηθούμε.
- 325 -
 Ο εξομολογούμενος λαμβάνει τη Χάρη του Θεού με το Ιερό Μυστήριο,

που σημαίνει ότι όποια αγαθά και καλά έργα πράξει στη συνέχεια θα είναι
άξια μισθού, διότι έγιναν με τη Χάρη του Θεού. Αντιθέτως ο Χριστιανός που
διέπραξε π.χ. ένα θανάσιμο αμάρτημα και έχει μείνει ανεξομολόγητος, με το
βάρος της θανάσιμης αμαρτίας στην πλάτη του, στερείται της Χάρης του
Θεού στη ζωή του, οπότε ο, τι καλό έργο να κάνει, ελεημοσύνη, νηστεία κλπ
δεν γίνονται άξια μισθού και αιώνιας ζωής, εάν αποφεύγει την Εξομολόγηση.
 Ο συχνά εξομολογούμενος αισθάνεται «έσο έτοιμος», είναι δηλαδή

βέβαιος ότι εάν τον βρει ο ξαφνικός θάνατος, η ψυχή του θα είναι καθαρή
από αμαρτίες, ενώ αντίθετα ο μη εξομολογούμενος έχει μεγάλη πιθανότητα
να απολεστεί εντελώς με έναν ξαφνικό θάνατο.
 Με την εξομολόγηση και τον καθαρισμό της ψυχής μας από τις αμαρτίες,
μπορούμε ευκολότερα να λαμβάνουμε την ευχή και ευλογία από τον
Πνευματικό μας για να κοινωνάμε συχνά, να μετέχουμε δηλαδή στο Μέγα
αυτό Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, που μας χαρίζει την Αιώνια ζωή,
σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας, όπως αναφέρεται και παρακάτω: "ὁ
τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον."
(Κατά Ιωάννην, κεφ.6, στ.54)
 Τέλος η συχνή Εξομολόγηση αποτελεί εμπόδιο για τον άνθρωπο στο να

διαπράξει την αμαρτία, διότι εάν ο Χριστιανός αισθάνεται ότι σύντομα θα
επανέλθει στον Πνευματικό του πάλι για εξομολόγηση, θα προσέξει
περισσότερο, διότι αισθάνεται ότι θα ελεγχθεί ξανά και σύντομα. Έτσι η
συνείδησή του τον αποτρέπει περισσότερο από την επανάληψη των
αμαρτιών. Για το θέμα αυτό ο Άγιος Ιωάννης ο συγγραφέας της Κλίμακας
μας λέει: “Την ψυχή που συνηθίζει να εξομολογείται, η σκέψη της
εξομολογήσεως την συγκρατεί σαν χαλινάρι και δεν την αφήνει να
αμαρτήσει. Αντιθέτως τις αμαρτίες που δεν σκέπτεται κανείς να
τις εξομολογηθεί, συνεχώς σαν σε σκοτάδι τις διαπράττει άφοβα.”
(Κλίμαξ, Λόγος 4ος, περί Υπακοής).
- 326 -

(5) Θεία Κοινωνία
Ο Αδάμ και η Εύα ζούσαν στον Παράδεισο σε κοινωνία με το Θεό, η οποία

έκανε τη ζωή τους και την ευτυχία τους απερίγραπτη. Όταν όμως ήρθε η
αμαρτία των πρωτοπλάστων τότε ο άνθρωπος έπαψε πια να βρίσκεται σε
κοινωνία με το Θεό, χωρίστηκε από Αυτόν, με κορύφωση την έξωσή του από
τον Παράδεισο.
Η κοινωνία του ανθρώπου με το Θεό αποκαταστάθηκε πάλι με την
ενανθρώπιση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.
Το Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας (ή Θείας Κοινωνίας, ή Θείας
Μετάληψης) είναι το επαναλαμβανόμενο θαύμα της μετοχής του ανθρώπου
στις λυτρωτικές συνέπειες του έργου του Χριστού.
Η Θεία Ευχαριστία είναι η ζωντανή παρουσία του Χριστού στην Εκκλησία και
μέσα από την τέλεση της Θείας Λειτουργίας ο Χριστός παρατείνεται εις τους
αιώνες.
Το Ιερό αυτό Μυστήριο μας παραδόθηκε από τον ίδιο το Χριστό μας κατά το
Μυστικό Δείπνο, όπου λαμβάνοντας τον άρτο, τον τεμάχισε και αφού
ευχαρίστησε τον έδωσε στους μαθητές Του λέγοντας:
"λάβετε φάγετε· τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου"
(Κατά Ματθαίον, κεφ.26, στ.26)
και στη συνέχεια αφού πήρε το ποτήριο με το κρασί και ευχαρίστησε, το
έδωσε πάλι στους μαθητές Του λέγοντας:
"πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ αἷμά μου τὸ τῆς καινῆς
διαθήκης τὸ περὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν"
(Κατά Ματθαίον, κεφ.26, στ.27-28)
ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Ο Ίδιος ο Χριστός δηλαδή μας παρέδωσε αυτό το Ιερό Μυστήριο της Θείας
Ευχαριστίας, λέγοντάς μας:
"Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν "
(Κατά Λουκάν, κεφ.22, στ.19)
Η Θεία Ευχαριστία λοιπόν είναι καταρχήν ανάμνηση του Χριστού, αλλά δεν
είναι μια απλή ανάμνηση - ο ίδιος ο Χριστός είναι παρών διότι, όπως μας έχει
διαβεβαιώσει, με τη Θεία Κοινωνία ενωνόμαστε μαζί Του, ερχόμαστε δηλαδή
σε Κοινωνία με το Θεό και έχουμε την Αιώνια ζωή, σύμφωνα με τα λόγια Του:
"ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ
ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς."
δηλαδή "ειλικρινά και αληθινά σας λέγω, εάν δεν φάγετε τη σάρκα του Υιού
του ανθρώπου (δια του Μυστηρίου της θείας Ευχαριστίας) και πίετε το Αίμα
Του, δεν έχετε ζωή μέσα σας"
Και συνεχίζει λέγοντας:
"ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον,
καὶ ἐγὼ ἀναστήσω αὐτὸν ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ. ἡ γὰρ σάρξ μου ἀληθῶς
ἐστι βρῶσις, καὶ τὸ αἷμά μου ἀληθῶς ἐστι πόσις."
(Κατά Ιωάννην, κεφ.6, στ.54-55)
δηλαδή "εκείνος που τρώει τη σάρκα μου (διά του Μυστηρίου της Θείας
Ευχαριστίας) και πίνει το αίμα μου, έχει ζωή αιώνια κι εγώ θα τον αναστήσω
ένδοξο κατά τη μεγάλη ημέρα της κρίσης. Διότι η σάρκα μου είναι αληθινή
τροφή και το αίμα μου αληθινό ποτό"
>> Να σημειωθεί εδώ οτι ο Χριστός χρησιμοποίησε χρόνο ενεστώτα
διαρκείας (τρώγων...πίνων) και δεν είπε π.χ. όποιος έφαγε ή ήπιε, θέλοντας
να δείξει τη συνεχή μετοχή μας στη Θεία Κοινωνία
Και τέλος είπε:
"ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει,
κἀγὼ ἐν αὐτῷ"
δηλαδή "εκείνος που τρώει τη σάρκα μου και πίνει το αίμα μου είναι ενωμένος
μαζί μου και εγώ με αυτόν"
Τροφή ουράνια λοιπόν είναι η Θεία Κοινωνία. Κι όμως για πολλούς είναι
στερημένη τροφή, ενώ θα έπρεπε να είναι τροφή καθημερινή, διότι είτε την
αγνοούν, είτε την περιφρονούν.
Πραγματικά είναι δυστυχείς οι Χριστιανοί που στερούνται τη Θεία Κοινωνία,
λιμοκτονούν εκούσια, ενώ έχουν αυτή την πλούσια τροφή δίπλα τους.
- 328 -
Ο Χριστιανός οφείλει να προσέρχεται τακτικά στη Θεία Λειτουργία και να

κοινωνάει, προετοιμασμένος βέβαια κάθε φορά κατάλληλα (όπως θα
εξηγήσουμε παρακάτω), με πρωταρχική προϋπόθεση οπωσδήποτε τη
Μετάνοιά του και τη συμμετοχή του στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης,
αλλά και άλλων προϋποθέσεων κατά την κρίση πάντα και τις συμβουλές του
Πνευματικού του Πατέρα ο καθένας, ο οποίος είναι και ο αρμόδιος για να
δώσει την ευλογία για να προσέλθει ο πιστός στη Θεία Κοινωνία και κάτω
από ποιές προϋποθέσεις μπορεί να κοινωνάει συχνά, ακόμη και καθημερινά.
Η συχνή πάντως Θεία Κοινωνία είναι μεγάλη ευλογία και βοήθεια για το
Χριστιανό που αγωνίζεται πνευματικά για να απαλλαγεί από τα σφάλματα
και τις αδυναμίες του και να παίρνει δύναμη, διότι παίρνει το Χριστό μέσα
του, βοηθώντας και την ψυχή και το σώμα του και δεν βρίσκει τόπο να μπει
ο διάβολος.
Γι αυτό ο κάθε πιστός πρέπει να επιδιώκει να συμμορφώνει τη ζωή του
ανάλογα, ώστε να πληροί τις προϋποθέσεις που θα του θέσει ο Πνευματικός
του, προκειμένου να μπορεί να προσέρχεται συχνά στο Ιερό αυτό Μυστήριο.
Το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας τελείται μέσα στην Ακολουθία της
Θείας Λειτουργίας, η οποία είναι η σπουδαιότερη και τελειότερη
λατρευτική εκδήλωση των Χριστιανών.
Η Θεία Λειτουργία ξεκινάει αμέσως μετά την Ακολουθία του Όρθρου με την
ευχή του Ιερέα "Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων", ενώ η διάρκειά της
είναι περίπου από μία έως μιάμιση ώρα, ενδιάμεσα της οποίας μπορεί να
υπάρχει και κήρυγμα και η κορύφωσή της είναι η Θεία Κοινωνία.
Στη Θεία Λειτουργία έχουμε αναπαράσταση όλης της ζωής του Χριστού, από
τη Γέννησή Του, το Κήρυγμά Του, τη Σταυρική Του θυσία και την Ανάστασή
Του.
Η θυσία αυτή του Κυρίου μας δεν είναι εικονική, ή συμβολική, όπως ίσως
νομίζουν πολλοί, αλλά αληθινή - ο άρτος μεταβάλλεται σε πραγματικό
Σώμα του Χριστού και ο οίνος σε πραγματικό Αίμα του Χριστού.
Η μεταβολή αυτή του ψωμιού και του κρασιού σε Σώμα και Αίμα Χριστού,
γίνεται ακριβώς τη στιγμή όπου ο Ιερέας έχοντας πάνω στην Αγία Τράπεζα
τον άρτο και τον οίνο και αφού έχει αναφέρει τους λόγους του Κυρίου
"λάβετε φάγετε· τοῦτό ἐστι τὸ σῶμά μου..." και "πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες·
τοῦτο ἐστι τὸ αἷμά μου..." καθώς και στη συνέχεια την ευχή "Τὰ Σὰ ἐκ τῶν
Σῶν Σοὶ προσφέρομεν κατὰ πάντα καὶ διὰ πάντα..." προσεύχεται στη
συνέχεια λέγοντας:
- 329 -
"Ἔτι προσφέρομέν σοι τὴν λογικὴν ταύτην καὶ ἀναίμακτον λατρείαν, καὶ
παρακαλοῦμέν σε καὶ δεόμεθα καὶ ἱκετεύομεν· κατάπεμψον τὸ Πνεῦμά σου τὸ
Ἅγιον ἐφ᾿ ἡμᾶς καὶ ἐπὶ τὰ προκείμενα δῶρα ταῦτα. Καὶ ποίησον τὸν μὲν
ἄρτον τοῦτον τίμιον σῶμα τοῦ Χριστοῦ σου. Ἀμήν· τὸ δὲ ἐν τῷ ποτηρίῳ
τούτῳ τίμιον αἷμα τοῦ Χριστοῦ σου. Ἀμήν· μεταβαλὼν τῷ Πνεύματί σου
τῷ Ἁγίῳ. Ἀμήν, ἀμήν, ἀμήν."
Ακριβώς αυτή τη στιγμή κατέρχεται το Άγιο Πνεύμα και μεταβάλλει τον άρτο
και τον οίνο σε Σώμα και Αίμα Χριστού - τότε πλέον έχουμε ολόσωμη και
αισθητή την παρουσία του Θεανθρώπου Σωτήρα μας και όσοι είναι έτοιμοι
να κοινωνήσουν κοινωνούν λαμβάνοντας πραγματικό Σώμα και Αίμα
Κυρίου.
Για όσους άπιστους εξακολουθούν να βλέπουν μόνο ψωμί και κρασί μέσα
στο Άγιο Ποτήριο, απλά να θυμίσουμε οτι δεν είναι όλα ορατά πάντα με τα
μάτια του προσώπου μας, όπως αναφέραμε με το παράδειγμά μας στην
αρχική ενότητα του Σκοπού της Ζωής, όπου δείξαμε οτι η ίδια η ανθρώπινη
λογική είναι σε θέση να αντικρούσει τον ίδιο της τον εαυτό και κατά
συνέπεια να ερμηνεύσει τα ανερμήνευτα, αρκεί μαζί με τη λογική να έχουμε
και το Φως και την καθαρότητα του νου, όπως είπαμε, το οποίο μας δίδει ο
Κύριός μας, όταν το επιζητήσουμε.
Η Θεία Κοινωνία, ως Ιερό Μυστήριο που είναι (ένα εκ των επτά), κατά
μυστικό και μυστηριώδη τρόπο (όπως το λέει και η λέξη «Μυστήριο»),
ανερμήνευτο για τον κοινό νου, βοηθάει τον άνθρωπο στον πνευματικό του
αγώνα αλλά και στη σωματική του υγεία - είναι δηλαδή τροφή πνευματική
αλλά και σωματική.
Ο τρόπος πραγματικά δεν μπορεί να εξηγηθεί ανθρώπινα, αλλά είναι
φανερός από τα αποτελέσματα που λαμβάνει ο πιστός, ιδιαίτερα όταν
προσέρχεται συχνά στο Μυστήριο της Θείας Κοινωνίας, με την ευλογία του
Πνευματικού του φυσικά.
Ο Χριστός ενεργεί μέσα μας με τέτοιο τρόπο, ώστε ενισχύει την πνευματική
μας προσπάθεια που κάνουμε για τη βελτίωση του εαυτού μας, την εξάλειψη
των παθών μας και την απόκτηση των αρετών, όταν φυσικά έχουμε την
κατάλληλη προαίρεση.
Κι έτσι, μαζί με το Χριστό που μας εμπνέει και μας καθοδηγεί όταν είναι μέσα
μας, πορευόμαστε με σιγουριά στο δρόμο της πνευματικής μας ανάτασης.
Οφείλουμε επίσης να γνωρίζουμε οτι εάν κοινωνάμε αναξίως, χωρίς την
προαίρεση της πνευματικής μας ανύψωσης για την ένωση μας με το Χριστό
μας, και απροετοίμαστοι (χωρίς μετάνοια και εξομολόγηση, χωρίς τη
νηστεία, ή τον κανόνα ενδεχομένως που μας έχει ορίσει ο Πνευματικός μας
- 330 -
κλπ) τότε η Θεία Κοινωνία ενεργεί ακριβώς αντίθετα ως φωτιά εξ ουρανού

(όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω).
Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε οτι όταν κοινωνούμε είναι φυσικό να
γινόμαστε ακόμη πιο μισητοί από το διάβολο (εκτός της περίπτωσης όπου
αναξίως κοινωνήσαμε, οπότε μας έχει ήδη νικήσει αυτός) και κατά συνέπεια
πρέπει να είμαστε άγρυπνοι για τυχόν επιθέσεις του (είτε απευθείας σε εμάς,
είτε μέσω άλλων ανθρώπων και περιστάσεων, σύμφωνα με τις τακτικές που
ο διάβολος χρησιμοποιεί, όπως αναφέρονται στη σχετική ενότητα), αλλά
ποτέ να μην απελπιστούμε, αφού μέσα μας κατοικεί πλέον ο Χριστός, τον
οποίο ο διάβολος φοβάται και τρέμει. Αυτός είναι και ένας ακόμη λόγος για
τη συχνή Θεία Μετάληψη, εάν θέλουμε να νοιώθουμε την προστασία και
σιγουριά που μας χαρίζει η ένωσή μας με τον Κύριός μας Ιησού Χριστό.
Να τονίσουμε ακόμη εδώ ότι, όπως θα εξηγήσουμε και παρακάτω,
ο διάβολος σπέρνει πολλές σκέψεις (λογισμούς) στο Χριστιανό για να τον
αποτρέπει από Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, πολλές εξ΄αυτών έχουν το
φαινομενικό κίνητρο της δήθεν "ευλάβειας" προς το Θεό, το οποίο όμως είναι
απάτη και πλάνη του σατανά.
Έτσι για παράδειγμα μας αποτρέπει από το να κοινωνούμε, βάζοντας μας τη
σκέψη στο μυαλό, ανάμεσα στις πολλές άλλες, οτι δεν είμαστε άξιοι να
κοινωνήσουμε διότι είμαστε αμαρτωλοί.
Όμως εμείς, θα πρέπει να αγνοήσουμε αυτή τη σκέψη του πονηρού διαβόλου
και να καταφύγουμε στον Πνευματικό μας, ο οποίος θα μας οδηγήσει στη
Θεία Κοινωνία, διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε τα λόγια του Χριστού μας που
είπε:
"οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ὑγιαίνοντες ἰατροῦ, ἀλλ᾿ οἱ κακῶς ἔχοντες· οὐκ
ἐλήλυθα καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν"
(Κατά Λουκάν, κεφ.5, στ.31-32)
δηλαδή "δεν έχουν ανάγκη από ιατρό οι υγιείς, αλλά οι πάσχοντες από
ασθένεια. Δεν έχω έλθει για να καλέσω δικαίους, αλλά αμαρτωλούς σε
μετάνοια"
Όποιος πιστεύει στη σταυρική θυσία του Χριστού, αυτός πιστεύει και στη
Θεία Κοινωνία και στην τιμή που μας κάνει ο Κύριος να μας προσφέρεται ο
Ίδιος διαμέσου των αιώνων, δύο χιλιετηρίδες μέχρι σήμερα, κάθε μέρα.
- 331 -
Η τακτική του διαβόλου απέναντι στη Θεία Κοινωνία
Ο διάβολος, ως αιώνιος εχθρός της Δημιουργίας του Θεού, μάχεται μέρα και
νύχτα για να οδηγήσει τον άνθρωπο στην αμαρτία και να τον απομακρύνει
από το Θεό.
Κατά συνέπεια, η Θεία Κοινωνία στην οποία προσέρχεται ο Χριστιανός και
που είναι το κατεξοχήν Ιερό Μυστήριο που μας ενώνει ψυχή και σώματι με
το Θεό Πατέρα μας, είναι η πιο μισητή πράξη για το διάβολο που μπορεί να
κάνει ο άνθρωπος, όταν φυσικά αυτή γίνεται κατά το θέλημα του Θεού,
δηλαδή όταν αξίως μεταλαμβάνουμε, έχοντας τηρήσει τις προϋποθέσεις που
αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ενότητα.
Για το λόγο αυτό ο σατανάς και οι δαίμονες του έχουν επινοήσει αιώνες
τώρα διάφορες τακτικές για να απομακρύνουν τον άνθρωπο από τη Θεία
Κοινωνία, ή εάν τελικά ο άνθρωπος οδηγηθεί στη Θεία Μετάληψη να
οδηγηθεί αναξίως, όπως είπαμε και θα αναλύσουμε περισσότερο παρακάτω
και κατά συνέπεια να μη λάβει ο άνθρωπος αυτή την ευεργεσία της ένωσής
του με το Θεό Πατέρα μας.
Ο διάβολος έχει πετύχει να δημιουργήσει σύγχυση γύρω από το Ιερό
Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, ώστε να μην έχουν πολλοί τη σωστή
αντίληψη και να μην γνωρίζουν τον τρόπο συμμετοχής σε αυτό.
Έχει καταφέρει να κάνει τους ανθρώπους:
1. να μην πιστεύουν στη Θεία Κοινωνία, ή
2. σε όσους πιστεύουν στο Μυστήριο, να το αποφεύγουν όσο το
δυνατόν περισσότερο
Όσοι δεν πιστεύουν στη Θεία Κοινωνία είναι όντως σε λυπηρή κατάσταση,
διότι δεν έχουν συνειδητοποιήσει την ασθένειά τους και τα Πάθη που τους
βασανίζουν μια ζωή και από που ακριβώς προέρχονται, ώστε να
επιζητήσουν και το κατάλληλο φάρμακο για την ασθένειά τους.
Διότι, όταν ένας ασθενής βρίσκεται στο νοσοκομείο για περίθαλψη, με
επίγνωση φυσικά της ασθένειάς του, τότε έχει απόλυτη εμπιστοσύνη στα
φάρμακα που του δίδει η νοσηλεύτρια και στην ώρα που θα πρέπει να τα
λάβει. Ή εάν βρίσκεται κανείς σε κρίσιμη κατάσταση και απαιτείται
μετάγγιση αίματος, ο ασθενής με απόλυτη πάλι εμπιστοσύνη λαμβάνει τη
φιάλη του αίματος.
Όταν λοιπόν δείχνουμε εμπιστοσύνη σε ανθρώπους που πολλές φορές
αποδεικνύεται οτι κάνουν λάθη, πώς τολμάμε και δεν έχουμε εμπιστοσύνη
και δεν πιστεύουμε στο Θεό Πατέρα μας όταν μας είπε:
- 332 -
"ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ
αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς." (Κατά Ιωάννην, κεφ.6, στ.53)
Μας λέει δηλαδή ο Μέγας Ιατρός των σωμάτων και των ψυχών ημών τί
ακριβώς πρέπει να κάνουμε για να ζήσουμε κι εμείς αδιαφορούμε παντελώς;
Η στάση μας αυτή εξηγείται μάλλον από τον υπέρμετρο ανθρώπινο εγωισμό
μας, όπου νομίζουμε οτι όλα τα ξέρουμε εμείς, οτι το μυαλό μας τα χωράει
όλα, οτι μπορεί να ερμηνεύσει τα ανερμήνευτα.
Σαν αποτέλεσμα λοιπόν αυτού του εγωισμού μας είναι να μην μπορούμε να
συνειδητοποιήσουμε με ταπείνωση τις αμαρτίες μας και την αδυναμία μας
να τα καταφέρουμε μόνοι μας χωρίς την επέμβαση του Θεού Πατέρα μας,
Αυτού που μας χτυπάει κάθε επόμενο χτύπο της καρδιά μας με τη δική Του
βούληση και όχι με τη δική μας. Διότι λέει ο Χριστός:
"τίς δὲ ἐξ ὑμῶν μεριμνῶν δύναται προσθεῖναι ἐπὶ τὴν ἡλικίαν αὐτοῦ
πῆχυν ἕνα;" (Κατά Ματθαίον, κεφ.6, στ.27) δηλαδή "ποιός από εσάς, όσες
πολλές και μεγάλες φροντίδες και αν καταβάλει, μπορεί να προσθέσει στο
ανάστημά του ένα πήχη;"
Ο Ιησούς Χριστός λοιπόν που μας αγάπησε, μας διαβεβαιώνει οτι στη Θεία
Κοινωνία προσφέρεται αληθινά το Σώμα και το Αίμα Του κι εμείς τολμάμε να
το αμφισβητούμε αυτό σε Αυτόν που μας δίδει τη Ζωή;
Ο Χριστός στο Γολγοθά δε σταυρώθηκε συμβολικά, αλλά αληθινά, έχυσε
πραγματικό αίμα και αυτό έγινε για όλους τους ανθρώπους. Το ίδιο γίνεται
και στη Θεία Ευχαριστία κάθε φορά αιώνες τώρα, αληθινά, όχι συμβολικά.
Προετοιμασία για τη Θεία Κοινωνία
Αν επιθυμούμε να φθάσουμε σε αυτή την αγάπη του Θεού και στην ένωσή
μαζί Του, πρέπει να φροντίζουμε να είμαστε σε θέση να κοινωνούμε, αν είναι
δυνατόν σε κάθε Θεία Λειτουργία, διότι η Θεία Λειτουργία γίνεται για το
σκοπό αυτό. Αυτό σημαίνει οτι πρέπει να φροντίζουμε να τηρούμε τις
προϋποθέσεις εκείνες που θα μας ορίσει ο Πνευματικός μας για να
κοινωνούμε συχνά, εφόσον φυσικά το επιθυμούμε αρχικά εμείς πρώτα και
του το ζητήσουμε.
Ο Χριστός μας θυσιάζεται σε κάθε Θεία Λειτουργία πάνω στην Αγία Τράπεζα
για εμάς και είναι λυπηρό εμείς οι πιστοί που έχουμε προσέλθει στην
Εκκλησία να τον παραβλέπουμε, αγνοώντας αυτή την υπέρτατη προσφορά
Του.
Ακόμη πιο λυπηρό βέβαια είναι να θυσιάζεται ο Χριστός, στη γειτονική
Εκκλησία της ενορίας μας, πάνω στην Αγία Τράπεζα και να μετουσιώνεται ο
- 333 -
άρτος και ο οίνος σε Σώμα και Αίμα Χριστού για τη δική μας σωτηρία και
εμείς είτε να κοιμόμαστε στο κρεβάτι μας, ή να προβαίνουμε σε άλλες
εξορμήσεις και διασκεδάσεις, όπως π.χ. πρωινές κυριακάτικες εκδρομές.
Είναι φοβερή και τραγική όντως (θα λέγαμε επίσης και καθόλου έξυπνη)
αυτή η αδιαφορία που δείχνουμε εμείς οι άνθρωποι - οι έξυπνοι κατά τα
άλλα - που ενώ ζούμε στην εποχή της πληροφόρησης και της γνώσης και
μάλιστα μιας γνώσης που τρέχει με τεράστια ταχύτητα και μεταδίδεται από
το ένα άκρο της γης έως το άλλο μέσω του διαδικτύου και των
τηλεπικοινωνιών, ενώ ζούμε σε μία τέτοια εποχή πληθώρας γνώσεων και
επιστημών, εντούτοις τη μεγαλύτερη και βασικότερη Αλήθεια που είναι ο
τρόπος σωτηρίας της ψυχής μας που μας έδειξε ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός,
είτε την αγνοούμε, είτε την περιφρονούμε και δεν της δίνουμε την αξία που
θα έπρεπε, αδιαφορώντας για το δικό μας συμφέρον τελικά.
Έτσι χάνουμε τη μεγαλύτερη ευκαιρία στη ζωή μας για τη συμμετοχή στην
αιώνια ευτυχία και αυτή μας την αποτυχία θα τη διαπιστώσουμε δυστυχώς
στο επόμενο δευτερόλεπτο μόλις κλείσουμε τα μάτια μας την ώρα του
θανάτου μας, αλλά χωρίς πλέον να έχουμε τη δυνατότητα της μετάνοιας και
της επιστροφής από την πορεία μας προς στην αιώνια καταδίκη.
Είναι λυπηρό λοιπόν να τελειώνει η Θεία Λειτουργία, χωρίς να έχουμε
κοινωνήσει, χωρίς να έχουμε ενωθεί με το Θεό Πατέρα μας, επειδή για
διάφορους λόγους δεν είχαμε προετοιμαστεί κατάλληλα για τη συμμετοχή
στη Θεία Μετάληψη, βάση των συμβουλών του Πνευματικού μας, χάνοντας
τελικά αυτό το Δώρο του Θεού.
Όπως επίσης είναι λυπηρό να περνάνε τόσες ώρες της ζωής μας
ασχολούμενοι με τόσες άλλες μέριμνες και κάθε άλλος αγώνας να βρίσκεται
στην πρώτη γραμμή των προτεραιοτήτων μας, αντί του πρώτου και
κυριοτέρου αγώνα που θα έπρεπε να κάναμε καθημερινά, του Πνευματικού
αγώνα.
Η πρόσκληση του Ιερέα "Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε"
όμως είναι για όλους τους πιστούς.
Βέβαια χρειάζονται προϋποθέσεις και σχετική προετοιμασία για να
μπορούμε να προσερχόμαστε στη Θεία Κοινωνία, εφόσον φυσικά είμαστε
βαπτισμένοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί.
"...δοκιμαζέτω δὲ ἄνθρωπος ἑαυτόν, καὶ οὕτως ἐκ τοῦ ἄρτου ἐσθιέτω
καὶ ἐκ τοῦ ποτηρίου πινέτω..." (Προς Κορινθίους Ά κεφ.11, στ.28)
είπε ο Απόστολος Παύλος, δηλαδή: "...ας εξετάζει δε κάθε άνθρωπος τον
εαυτό του με πολλή προσοχή και έτσι προετοιμασμένος ας τρώγει από τον
- 334 -
καθαγιασμένο άρτο και από το καθαγιασμένο ποτήριο.." και συνεχίζει

λέγοντας:
"...ὁ γὰρ ἐσθίων καὶ πίνων ἀναξίως κρῖμα ἑαυτῷ ἐσθίει καὶ πίνει, μὴ
διακρίνων τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου..." (Προς Κορινθίους Ά κεφ.11, στ.29)
δηλαδή: "...διότι εκείνος ο οποίος τρώγει και πίνει αναξίως τα πάντιμα αυτά
δώρα τρώγει και πίνει κρίμα και καταδίκη γιa τον εαυτό του, επειδή δεν κάνει
καμία διάκριση του σώματος και του αίματος του Κυρίου από τις συνήθεις και
κοινές τροφές του σώματος..."
Οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας έχουν μιλήσει για τις προϋποθέσεις της
Θείας Μετάληψης και τις βασικές εξ' αυτών αναφέρουμε παρακάτω (μαζί και
με κάποια πρακτικά θέματα σχετικά με τη Θεία Κοινωνία).
Η αναφορά μας αυτή δε σημαίνει οτι με τις προϋποθέσεις αυτές μπορούμε
άνετα να προσέλθουμε στο Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, διότι
μπορεί να υπάρχουν και οι ειδικές προϋποθέσεις που μόνο ο Πνευματικός
του κάθε Χριστιανού μπορεί να ορίσει, διότι αυτός γνωρίζει καλύτερα τον
κάθε πιστό και τον πνευματικό αγώνα που αυτός κάνει, όπως τονίσαμε και
προηγουμένως.
Ο Χριστιανός για να κοινωνήσει πρέπει προηγουμένως να έχει λάβει την
άδεια και την ευλογία από τον Πνευματικό του, ο οποίος θα κρίνει και θα
τον συμβουλέψει ανάλογα. Γενικά πρέπει πάντα να συμβουλευόμαστε
τον Πνευματικό μας, τον οποίο φυσικά θα πρέπει να έχουμε επιλέξει όπως
επιλέγουμε και τον καλό γιατρό, διότι δεν είναι όλοι οι γιατροί το ίδιο.
Τα κριτήρια μας αυτά θα είναι καθαρά πνευματικά, μετά και από
διασταύρωση απόψεων από άτομα που έχουν προχωρήσει αρκετά στον
πνευματικό αγώνα. Διότι ποιός είναι πιο κατάλληλος να εκφέρει σωστή
γνώμη για τις ικανότητες ενός γιατρού, παρά από έναν ασθενή που αυτός ο
γιατρός θεράπευσε;
Ο Πνευματικός μας πάντως θα μας καθοδηγεί σε κάθε πνευματικό βήμα που
κάνουμε, διότι αυτός, με τη φώτιση πάντα του Θεού και την πνευματική του
εμπειρία είναι σε θέσει να κρίνει καλύτερα από εμάς για την κάθε κίνηση που
θα κάνουμε, άρα και για τη μετοχή μας στη Θεία Κοινωνία και τη συχνότητα
αυτής. Αυτό λοιπόν, εμείς πιθανόν να μην έχουμε την ταπείνωση να το
διακρίνουμε στον εαυτό μας, αλλά ένας σωστός και διακριτικός Πνευματικός
θα μπορεί να μας συμβουλέψει και να μας καθοδηγήσει καλύτερα, διότι κάθε
μας κίνηση πρέπει να γίνεται με πρώτη αρετή την ταπείνωση και
γνωρίζοντας οτι τίποτε δεν το καταφέρνουμε μόνοι μας αλλά με τη "Χάρη"
του Θεού, η οποία λέξη είναι από το ρήμα "χαρίζω", δηλαδή κάθε πνευματικό
- 335 -
μας στεφάνι μας το χαρίζει ο Θεός, διότι εμείς είμαστε ανάξιοι και όπως ο
ίδιος ο Χριστός μας είπε:
"ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τὰ κλήματα. ὁ μένων ἐν ἐμοὶ κἀγὼ ἐν αὐτῷ,
οὗτος φέρει καρπὸν πολύν, ὅτι χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν"
(Κατά Ιωάννη κεφ.15, στ.5) δηλαδή "εγώ είμαι η κληματαριά και εσείς τα
κλήματα. Εκείνος που μένει ενσωματωμένος σε μένα και εγώ σε αυτόν, αυτός
και μόνο φέρει πολύ καρπό. Διότι χωρίς εμένα (χωρίς τη σωτήρια Χάρη μου)
δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε (το αγαθό)"
και όπως λέει και ο Απόστολος Παύλος: "πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί
με Χριστῷ" (Προς Φιλιππησίους κεφ.4, στ.13) δηλαδή "τα πάντα μπορώ και
κατορθώνω, με τη δύναμη που μου δίνει ο Χριστός"
Αυτό το αναφέρουμε, διότι για παράδειγμα, εάν ξεκινήσουμε με υπερβάλλον
ζήλο στον πνευματικό μας αγώνα, θέλοντας να κάνουμε πράγματα πέραν
των δυνατοτήτων μας, όντας όμως αρχάριοι πνευματικά στη μάχη με το
διάβολο, τότε σαν τον άπειρο πολεμιστή που ορμάει προς τον εχθρό θα
κατασπαραχθούμε από το σατανά και τους δαίμονές του.
Βέβαια ποτέ δε θα πρέπει να εφησυχαζόμαστε πνευματικά, ακόμα και αν
έχουμε δεκαετίες εμπειρία στον πνευματικό αγώνα, ακόμη κι αν φτάσουμε
τα 100 χρόνια ζωής, αλλά αντί αυτού θα πρέπει να ακολουθούμε το
παράδειγμα του Αγίου Μέγα Αντωνίου που μέχρι και την τελευταία στιγμή
της ζωής του που κοιμήθηκε σε ηλικία 105 ετών, ποτέ δεν παραδέχθηκε οτι
νίκησε το διάβολο, παρά μόνο όταν η ψυχή του ανέβηκε ψηλά στον Ουράνιο
Πατέρα μας, οπότε και είπε στο διάβολο "τώρα σε νίκησα".
Κάναμε αυτή την αναφορά στην ταπείνωση που θα πρέπει να έχει ο κάθε
χριστιανός σε όλη του τη ζωή, διότι ακριβώς αυτή είναι και η πρώτη
προϋπόθεση για την προσέλευση μας στη Θεία Κοινωνία, η ταπείνωση και η
συναίσθηση της αναξιότητάς μας.
Δεν προερχόμαστε στη Θεία Κοινωνία επειδή είμαστε άξιοι λόγω των
υψηλών πνευματικών μας έργων, αλλά μας αξιώνει ο Χριστός να δεχθούμε
τα Τίμια Δώρα Του, όταν με ταπείνωση έχουμε επίγνωση της
αμαρτωλότητάς μας και έχουμε μετανοήσει για τις αμαρτίες που
διαπράξαμε. Αυτό ζητάει ο Χριστός από εμάς - να ξέρουμε δηλαδή τις
αμαρτίες μας και πόσο αμαρτωλοί είμαστε.
- 336 -
Πρώτη προϋπόθεση λοιπόν για τη Θεία Κοινωνία είναι:

1. Έχουμε συναίσθηση της αναξιότητάς μας. Ομολογούμε με
ταπείνωση οτι κανείς μας δεν είναι άξιος για να προσέρχεται στη
Θεία Κοινωνία, αφού όλοι μας έχουμε το μόλυσμα της αμαρτίας.
Προσερχόμαστε όμως με συντριβή καρδίας, για να λάβουμε το
Χριστό μέσα μας, εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον.
Αυτή η αναξιότητά που πρέπει να αισθανόμαστε, μας οδηγεί στο να
επιζητούμε να ενωθούμε με τον Κύριό μας Ιησού Χριστό και Ζωοδότη μας,
για να λαμβάνουμε τη δύναμη στη ζωή μας, αφού είμαστε ανάξιοι για
οτιδήποτε χωρίς Αυτόν, σύμφωνα και με το λόγο Του: "χωρὶς ἐμοῦ οὐ
δύνασθε ποιεῖν οὐδέν" (Κατά Ιωάννη κεφ.15, στ.5) και "ὁ τρώγων μου τὴν
σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ" (Κατά
Ιωάννη, κεφ.6, στ.56)
Είναι αυτό ακριβώς που μας λέει ο Άγιος Μέγας Βασίλειος στην ευχή που
διαβάζουμε στην Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως κάθε φορά πριν από τη
Θεία Κοινωνία, όπως θα αναφέρουμε και παρακάτω:
"Οἶδα, Κύριε, ὅτι ἀναξίως μεταλαμβάνω τοῦ ἀχράντου Σου Σώματος καὶ τοῦ
τιμίου Σου Αἵματος καὶ ἔνοχὸς εἰμι καὶ κρῖμα ἐμαυτῷ ἐσθίω καὶ πίνω, μὴ
διακρίνων τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ μου· ἀλλὰ τοῖς οἰκτιρμοῖς
Σου θαῤῥῶν, προσέρχομαί σοι τῷ εἰπόντι. Ὁ τρώγων μου τὴν Σάρκα καὶ
πίνων μου τὸ Αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ. Σπλαγχνίσθητι οὖν, Κύριε,
καὶ μὴ παραδειγματίσῃς με τὸν ἁμαρτωλόν, ἀλλὰ ποίησον μετ᾿ ἐμοῦ κατὰ τὸ
ἔλεός Σου· καὶ γενέσθω μοι τὰ ἅγια ταῦτα εἰς ἴασιν καὶ κάθαρσιν καὶ
φωτισμὸν καὶ φυλακτήριον καὶ σωτηρίαν καὶ ἁγιασμὸν ψυχῆς τε καὶ
σώματος·..."
δηλαδή: "Γνωρίζω, Κύριε, οτι κοινωνώ το άχραντο Σώμα Σου και το τίμιο Αίμα
Σου χωρίς να είμαι άξιος και οτι είμαι ένοχος και γι᾿ αυτό τρώγω και πίνω
την καταδίκη μου, αφού κοινωνώ χωρίς να έχω συνειδητοποιήσει πλήρως οτι
τα Μυστήρια αυτά είναι το Σώμα και το Αίμα Σου, Χριστέ μου, που είσαι ο Θεός
μου. Όμως προσβλέποντας με θάρρος στην καλοσύνη Σου, πλησιάζω σ᾿ Εσένα
που είπες· όποιος τρώει τη Σάρκα Μου και πίνει το Αίμα Μου, μένει μέσα Μου
κι εγώ μαζί του. Λυπήσου με, Κύριε, και μη με τιμωρήσεις παραδειγματικά,
τον αμαρτωλό, αλλά δείξε και σε μένα το έλεός Σου. και ας συντελέσουν τούτα
τα Άγια Δώρα στη θεραπεία μου και στον καθαρισμό και το φωτισμό και την
προφύλαξη και τη σωτηρία και τον αγιασμό της ψυχής και του σώματός
μου·..."
Με την αρετή λοιπόν της ταπείνωσης και με τη συναίσθηση της
αναξιότητάς μας, την επίγνωση της αμαρτωλότητάς μας δηλαδή, που η
- 337 -
αρετή αυτή γεννάει, αλλά και με τη μετάνοιά μας, ξεκινάμε για να πάμε προς
τον Πνευματικό μας, για να εξομολογηθούμε, μετανοημένοι για τις αμαρτίες
μας και κατόπιν, αφού έχουμε καθαρισθεί πνευματικά, αλλά και σωματικά
με την εγκράτεια και τη νηστεία, καθ' υπόδειξη του Πνευματικού μας, να
λάβουμε τη Θεία Δύναμη μέσα μας με την ένωσή μας με το Χριστό, μέσω της
Θείας Κοινωνίας και να συνεχίσουμε την πορεία μας στον κόσμο αυτό.
Στην προετοιμασία μας για τη Θεία Κοινωνία καθοριστικό ρόλο, όπως ήδη
αναφέρθηκε, έχει ο Πνευματικός μας Πατέρας, όπως είπαμε και πριν.
Εκείνος έχει την ευθύνη ολόκληρης της πνευματικής πορείας του πιστού και
άρα εκείνος θα ρυθμίζει και τη συχνότητα της Θείας Κοινωνίας. Σκοπός
βέβαια κάθε Χριστιανού θα πρέπει να είναι να μπορεί κάποια στιγμή,
σύμφωνα με την καθοδήγησή του Πνευματικού του, να κοινωνάει τακτικά,
κάθε Κυριακή, ή και συχνότερα, αλλά αυτό προϋποθέτει καθημερινό εν
Χριστώ πνευματικό αγώνα, που ο πιστός θα πρέπει να αποφασίσει και ο
Πνευματικός θα κρίνει. Επομένως:
2. Συμβουλευόμαστε πάντα τον Πνευματικό μας Πατέρα για το

πόσο συχνά θα κοινωνούμε και κάτω από ποιές προϋποθέσεις.
Επίσης απαραίτητη προϋπόθεση για τη Θεία Κοινωνία είναι η προηγούμενη

προσέλευση μας στο Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης, εκτός και αν ο
Πνευματικός μας ορίσει αλλιώς. Θεωρούμαστε ανάξιοι για τη Θεία Κοινωνία
εάν προσερχόμαστε χωρίς Μετάνοια και χωρίς Εξομολόγηση. Λόγω της
φύσης μας είναι δύσκολο να προσέλθουμε αναμάρτητοι στη Θεία Κοινωνία -
οφείλουμε όμως να προσέλθουμε μετανοημένοι. Ο Χριστός είπε: "...οὐκ
ἦλθον καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν..." (κατά Μάρκον
κεφ.2, στ.17). Εάν δεν είμαστε λοιπόν μετανοημένοι - που σημαίνει και
εξομολογημένοι - δε μας επιτρέπει ο Χριστός να κοινωνήσουμε και μάλιστα
όπως θα δούμε και παρακάτω, στην περίπτωση αυτή η Θεία Κοινωνία
μετατρέπεται ως πυρ εξ΄ Ουρανού και μας κατακαίει.
Ο Χριστός δε θέλει να εισέρχεται σε ακάθαρτες ψυχές και αυτές είναι οι
ψυχές χωρίς Μετάνοια και Εξομολόγηση, διότι υπάρχει μία μόνο αμαρτία
που δεν μπορεί να συγχωρηθεί ποτέ από το Θεό και αυτή είναι η
αμετανοησία. Εάν λοιπόν δε έχουμε εξομολογηθεί και μάλιστα όχι απλά να
εξομολογηθούμε τυπικά, υποκρινόμενοι μπροστά στον Πνευματικό, ή
αποκρύπτοντας εν γνώση μας έστω και μία αμαρτία, αλλά να αποκαλύψουμε
με ειλικρίνεια όλες τις αμαρτίες μας, με συντριβή καρδιάς, με κλάμα και
- 338 -
ακολουθώντας τις συμβουλές του Πνευματικού μας, εάν λοιπόν δεν

μετανοήσαμε με τον τρόπο αυτό κάτω από το πετραχήλι του παπά, τότε
είμαστε όντως ανάξιοι για τη Θεία Κοινωνία και μάλιστα όπως συνεχίζει
στην ανωτέρω του Επιστολή και λέει ο Απόστολος Παύλος, αυτή η
αναξιότητά μας είναι αιτία πολλών ασθενειών, ακόμη και θανάτων:
"διὰ τοῦτο ἐν ὑμῖν πολλοὶ ἀσθενεῖς καὶ ἄρρωστοι καὶ κοιμῶνται ἱκανοί.
εἰ γὰρ ἑαυτοὺς διεκρίνομεν, οὐκ ἂν ἐκρινόμεθα· κρινόμενοι δὲ ὑπὸ τοῦ
Κυρίου παιδευόμεθα, ἵνα μὴ σὺν τῷ κόσμῳ κατακριθῶμεν"
(Προς Κορινθίους Ά κεφ.11, στ.30-32) δηλαδή: "ακριβώς δε, διότι αναξίως
κοινωνείτε από τα Τίμια Δώρα, υπάρχουν μεταξύ σας πολλοί ασθενείς και
πολύ βαριά άρρωστοι, αρκετοί δε και πεθαίνουν. Διότι εάν εξετάζαμε τον
εαυτό μας με προσοχή και μετανοούσαμε ειλικρινώς δια τα αμαρτήματά μας
και έτσι προετοιμασμένοι προσερχόμασταν στο μέγα Μυστήριο, δε θα
καταδικαζόμασταν και δε θα τιμωρούμασταν έτσι από το Θεό. Τιμωρούμενοι
δε τώρα υπό του Κυρίου κατά τη δικαία αυτού κρίση, παιδαγωγούμεθα προς
μετάνοια και διόρθωση, για να μη καταδικαστούμε οριστικώς σε απώλεια μαζί
με τον κόσμο της αμαρτίας"
Θα εξετάζουμε λοιπόν τον εαυτό μας μπροστά στον Πνευματικό μας και
αυτός έχει την ευθύνη να μας ορίσει κάτω από ποιές προϋποθέσεις
μπορούμε να κοινωνούμε.
Υπάρχουν περιπτώσεις, όπου ο Πνευματικός, για συγκεκριμένα "ελαφριά"
αμαρτήματα που θα μας τονίσει και ανάλογα και με τις υπόλοιπες
προϋποθέσεις που τηρούμε στη ζωή μας (νηστεία, εγκράτεια κλπ) που
αυτός θα κρίνει, να μας δίνει την άδεια και ευλογία να κοινωνούμε και
χωρίς εξομολόγηση κάποιες φορές όταν έχουμε διαπράξει μόνο τα
συγκεκριμένα "ελαφριά" αμαρτήματα όμως και όχι κάτι "βαρύτερο"
(σύμφωνα με τις οδηγίες του Πνευματικού) και φυσικά εφόσον συντρέχουν
οι σχετικοί λόγοι αδυναμίας προσέλευσης στο Μυστήριο της Εξομολόγησης.
Αυτό ενδέχεται να το ορίσει ο Πνευματικός, ειδικά σε περιπτώσεις όπου δεν
έχουμε πρακτικά τη δυνατότητα της άμεσης προσέλευσης στο Ιερό
Μυστήριο της Εξομολόγησης (λόγω απόστασης, χρόνου κλπ), οπότε μπορεί
να μας ορίσει να εξομολογηθούμε τέτοιας φύσης αμαρτήματα στην επόμενη
Εξομολόγηση, η οποία ούτως ή άλλως θα πρέπει να γίνεται σε τακτική βάση
για κάθε Χριστιανό.
Αλλά αυτά όμως είναι πάντα σχετικά και εξαρτώνται από την κάθε
περίπτωση που μόνο ο κάθε Πνευματικός κρίνει και όχι εμείς, στον
οποίο οφείλουμε να κάνουμε υπακοή και ο οποίος αναλαμβάνει και την
ευθύνη έναντι του Θεού. Εμείς λοιπόν γενικά πρέπει να γνωρίζουμε οτι:
- 339 -
3. Η Εξομολόγηση είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη Θεία

Κοινωνία, εκτός αν ο Πνευματικός ορίσει αλλιώς.
Επίσης πριν κοινωνήσουμε επιδιώκουμε να συγχωρηθούμε τουλάχιστον με

τα μέλη της οικογένειάς μας και με τους συγγενείς μας, αλλά και με άλλα
άτομα, βάση και των υποδείξεων του Πνευματικού μας. Φυσικά με τα
προσφιλή μας πρόσωπα είναι σαφώς πιο εύκολο να συμφιλιωνόμαστε παρά
με τα πιο μακρινά και ξένα σε εμάς, γι αυτό και ας το επιδιώκουμε το
συντομότερο και μάλιστα λένε οι Πατέρες της Εκκλησία μας να φροντίζουμε
να συμφιλιωνόμαστε πριν να έρθει το βράδυ της ίδια ημέρας. Η Θεία
Κοινωνία είναι Μυστήριο αγάπης και ενότητας των πιστών εν Χριστό.
Ο Άγιος Γέροντας Παΐσιος έλεγε "Ο Χριστός ζητά από μας τη συντριβή και την
ταπείνωση. Όταν υπάρχει κάτι που ενοχλεί τη συνείδησή μας, πρέπει να το
τακτοποιούμε. Αν π.χ. μαλώσαμε με κάποιον, πρέπει να συμφιλιωθούμε μαζί
του και ύστερα να κοινωνήσουμε."
Ο Χριστός είπε: "Ἐὰν οὖν προσφέρῃς τὸ δῶρόν σου ἐπὶ τὸ θυσιαστήριον
κἀκεῖ μνησθῇς ὅτι ὁ ἀδελφός σου ἔχει τι κατὰ σοῦ, ἄφες ἐκεῖ τὸ δῶρόν
σου ἔμπροσθεν τοῦ θυσιαστηρίου, καὶ ὕπαγε πρῶτον διαλλάγηθι τῷ
ἀδελφῷ σου, καὶ τότε ἐλθὼν πρόσφερε τὸ δῶρόν σου"
(Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.23,24) δηλαδή: "εάν λοιπόν προσφέρεις το δώρο
σου στο θυσιαστήριο και εκεί θυμηθείς οτι ο αδελφός σου έχει κάτι
εναντίον σου, τότε άφησε εκεί το δώρο σου εμπρός στο θυσιαστήριο και
πήγαινε πρώτα συμφιλιώσου με τον αδελφό σου και έπειτα έλα να προσφέρεις
το δώρο σου στο Θεό."
Και μάλιστα δε λέει ο Χριστός εάν εσύ έχεις κάτι με τον αδελφό σου, αλλά αν
ο αδελφός σου έχει κάτι με σένα, που σημαίνει οτι δεν μπορούμε να
κοινωνούμε χωρίς πρώτα να έχουμε κάνει το βήμα πρώτοι εμείς για να
συμφιλιωθούμε με εκείνους που έχουν κάτι εναντίον μας. Επομένως
ερχόμαστε στην επόμενη κίνηση, απαραίτητη πριν τη Θεία Κοινωνία:
4. Επιδιώκουμε να συγχωρηθούμε και να συμφιλιωθούμε με

τουλάχιστον με τα μέλη της οικογένειας μας και με τους συγγενείς
μας, πριν τη Θεία Κοινωνία και γενικά με όσους έχουν διαταραχτεί
οι σχέσεις μας, καθ' υπόδειξη του Πνευματικού μας.
Πέραν από την πνευματική νηστεία των παθών μας γενικότερα, η οποία θα
πρέπει να διαρκεί συνεχώς φυσικά, απαραίτητη επίσης πριν τη Θεία
- 340 -
Κοινωνία είναι η σωματική νηστεία, δηλαδή η τήρηση της νηστείας των

τροφών και η κατά το δυνατόν σωματική εγκράτεια.
Το θέμα της νηστείας των τροφών το κανονίζει προσωπικά για κάθε πιστό
μόνο ο Πνευματικός του, ανάλογα με την ηλικία του, την υγεία του κλπ. Σε
αρρώστους, για παράδειγμα, που βρίσκονται σε φαρμακευτική αγωγή κλπ, ο
Πνευματικός, με τη διάκριση την οποία οφείλει να έχει, θα ορίσει και
ανάλογα τη νηστεία των τροφών, λαμβάνοντας υπόψη και τις ιατρικές
συμβουλές.
Βέβαια εμείς ως πιστοί Χριστιανοί, παρότι ο Πνευματικός μας, για λόγους
υγείας θα μας ορίσει να καταλύουμε διάφορες τροφές αντί της κανονικής
νηστείας (π.χ. γάλα, γαλακτοκομικά, ή ακόμη και κρέας κλπ) μπορούμε σε
αντιστάθμισμα αυτής της οικονομίας που κάνει ο Πνευματικός μας για εμάς,
να αυξήσουμε εκείνες τις ημέρες κάτι άλλο, όπως την προσευχή μας, ή την
ανάγνωση των Θείων Γραφών κλπ.
Επίσης, το θέμα της συζυγικής εγκράτειας είναι σημαντική προϋπόθεση
πριν τη Θεία Κοινωνία και τις απαραίτητες ημέρες αποχής τις καθορίζει και
πάλι ο Πνευματικός, ο οποίος καλό είναι για το ζευγάρι να είναι κοινός, υπό
την έννοια οτι μπορεί να γνωρίζει καλύτερα και τους δύο συζύγους.
Να σημειώσουμε εδώ, οτι σε περιπτώσεις κοινού Πνευματικού Πατέρα στο
ζευγάρι, μπορούν κάποιες φορές να προσέρχεται ο κάθε σύζυγος ξεχωριστά
στον Πνευματικό, αλλά και από κοινού, ιδιαιτέρως αν τα θέματα
εξομολόγησης είναι κοινά, ή αν ο Πνευματικός το θελήσει έτσι. Επομένως:
5. Η νηστεία των τροφών και η κατά το δυνατόν εγκράτεια είναι

αναγκαία και τα κανονίζει προσωπικά για κάθε πιστό μόνο ο
Πνευματικός του.
Επίσης μια βασική προετοιμασία για τη Θεία Κοινωνία είναι να διαβάζουμε

το βράδυ, αλλά και το πρωί, πριν την προσέλευσή μας στο Ιερό Μυστήριο της
Θείας Ευχαριστίας, την Ακολουθία της Θείας Μεταλήψεως, με την οποία
προσευχόμαστε και παρακαλάμε τον Κύριό μας να μας αξιώσει να
μεταλάβουμε των Τιμίων Δώρων Του με επίγνωση της αναξιότητας και
αμαρτωλότητάς μας. Η Ακολουθία αυτή συνεχίζεται και μετά τη Θεία
Κοινωνία, όπου διαβάζουμε το τελευταίο της μέρος, μετά το πέρας της Θείας
Λειτουργίας (πολλές φορές αναγιγνώσκεται και από τους ψάλτες του Ναού)
και το οποίο αποτελεί την Ευχαριστία μας προς τον Κύριό μας που μας
αξίωσε να μεταλάβουμε του Σώματος και του Αίματός Του. Άρα λοιπόν:
- 341 -
6. Πριν τη Θεία Κοινωνία διαβάζουμε την Ακολουθία της Θείας

Μεταλήψεως, από το προηγούμενο βράδυ, αλλά και το πρωί.
Κάποια άλλα θέματα που πρέπει να γνωρίζουμε και να φροντίζουμε επίσης

πριν τη Θεία Κοινωνία είναι:
7. Κοιμόμαστε σχετικά νωρίς το βράδυ για να ξυπνάμε πρωί, διότι

όσο πιο νωρίς προσερχόμαστε το πρωί στη Θεία Λατρεία, τόσο πιο
πολύ βιώνουμε εσωτερικά το Σωτηριώδες Μυστήριο.
8. Οι γυναίκες δεν κοινωνάνε όταν βρίσκονται στην περίοδο της

εμμήνου ρύσεως.
Επίσης και για τους άνδρες, εάν το πρωί ξυπνώντας δεν είναι "καθαροί",
διότι κάτι συνέβη τη νύχτα, θα πρέπει να συμβουλευτούν τον Πνευματικό
τους πριν μεταλάβουν.
9. Δεν παίρνουμε ποτέ πρωινό ή ροφήματα, εκτός εάν ο

Πνευματικός το επιτρέψει για λόγους υγείας (λήψη φαρμάκων
κλπ).
Φυσικά ούτε και θα καπνίσουμε το πρωί, ούτε πριν, αλλά ούτε και μετά τη
Θεία Κοινωνία, διότι είναι προφανές οτι είναι μεγάλη ασέβεια να
τοποθετήσουμε το Χριστό δίπλα στο δηλητήριο του καπνίσματος. Φυσικά
και η ίδια η συνήθεια του καπνίσματος είναι ασέβεια έναντι στην υγεία του
σώματός μας που μας έχει δωρίσει ο Θεός, άρα και έναντι του ίδιου του Θεού.
Σχετικά με την προετοιμασία μας στην εμφάνισή μας, πρέπει να φροντίζουμε
το ντύσιμό μας να συνάδει με την ευσέβεια που οφείλουμε να έχουμε μέσα
στον Ιερό Ναό. Οι γυναίκες οφείλουν να αποφεύγουν το αποκαλυπτικό και
προκλητικό ντύσιμο, τις περίτεχνες κομμώσεις, τα βαμμένα χείλη κλπ. Ειδικά
δεν πρέπει ποτέ οι γυναίκες να προσέρχονται να μεταλάβουν με βαμμένα
χείλη, διότι τι πιο ασεβές να μεταφέρεται το χρώμα από τα βαμμένα χείλη
- 342 -
των γυναικών πάνω στη Αγία Λαβίδα και στο Άγιο Ποτήριο, δηλαδή μέσα
στο Σώμα και στο Αίμα του Χριστού μας, αλλά και στο Άγιο Μανδήλιο;
Επομένως:
10. Προσέχουμε ιδιαίτερα την εμφάνισή μας, το ντύσιμό μας,
ώστε να συνάδει με την ευσέβεια που οφείλουμε να έχουμε μέσα
στον Ιερό Ναό. Οι γυναίκες αποφεύγουν το αποκαλυπτικό και
προκλητικό ντύσιμο, τις περίτεχνες κομμώσεις, τα βαμμένα χείλη
κλπ.
Επίσης:
11. Μετά το "Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε"

που εκφωνεί ο Ιερέας, προσερχόμαστε με ευλάβεια, ησυχία, χωρίς
να σπρώχνουμε και αναμένοντας με υπομονή να έρθει η σειρά μας
για να κοινωνήσουμε.
Τέλος:
12. Προσέχουμε τις κινήσεις μας γενικά τη στιγμή ακριβώς της

Θείας Μετάληψης, από σεβασμό να μην πέσει Σώμα και Αίμα
Χριστού στο δάπεδο ή αλλού.
Σχετικά με το θέμα αυτό, αλλά και γενικά με τις κινήσεις μας μπροστά στο
Άγιο Ποτήριο, αναφέρουμε παρακάτω κάποια καθαρά πρακτικά θέματα τα
οποία όμως, αν και σε κάποιους ίσως να είναι πασιφανή, εντούτοις πρέπει να
αναφερθούν γιατί είναι σημαντικά.
Μπροστά στο Άγιο Ποτήριο
Όταν έχουμε φθάσει λοιπόν μπροστά στο Άγιο Ποτήριο, πιστεύοντας

ακλόνητα πως εκεί είναι παρών ο Χριστός, ο Βασιλιάς των όλων, και
προσευχόμενοι εσωτερικά με την ευχή που αναφέρεται στην Ακολουθία της
Θείας Μεταλήψεως:
"Τοῦ Δείπνου Σου τοῦ μυστικοῦ σήμερον, Υἱὲ Θεοῦ, κοινωνόν με παράλαβε· οὐ
μὴ γὰρ τοῖς ἐχθροῖς Σου τὸ Μυστήριον εἴπω· οὐ φίλημά Σοι δώσω, καθάπερ ὁ
Ἰούδας· ἀλλ᾿ ὡς ὁ Λῃστὴς ὁμολογῶ Σοι· Μνήσθητί μου, Κύριε, ἐν τῇ Β
ασιλείᾳ Σου."
ενεργούμε ως εξής:
- 343 -
 κάνουμε ευλαβικά το Σταυρό μας

 κατόπιν προσέχουμε, το Άγιο Μανδήλιο να βρίσκεται κάτω από το
στόμα μας, να μην κρύβει το στόμα μας δηλαδή, ώστε να διευκολύνουμε
τον Ιερέα, ενώ εάν υπάρχει άτομο που κρατάει το Μανδήλιο δίπλα στον
Ιερέα, τότε δεν ακουμπάμε καθόλου εμείς το Μανδήλιο, αλλά το
αφήνουμε σε αυτόν, διότι πάνω στο Άγιο Μανδήλιο, μπορεί να υπάρχουν
μαργαρίτες, ίχνη δηλαδή από Σώμα και Αίμα του Χριστού από τον
προηγούμενο που μετάλαβε, τα οποία θα μεταφερθούν στα χέρια μας,
ενώ το άτομο που διακονεί τον Ιερέα θα έχει τη δυνατότητα να πλύνει
τα χέρια του στο τέλος, στο ειδικό χωνευτήριο που υπάρχει για το
σκοπό αυτό μέσα στο Ιερό Βήμα.
 ανοίγουμε καλά το στόμα μας με ακίνητο το κεφάλι μας για να
διευκολύνουμε τον Ιερέα να μας μεταλάβει χωρίς να υπάρξει ατύχημα με
το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. Μόλις νοιώσουμε την Αγία Λαβίδα
στη γλώσσα μας κλείνουμε απαλά το στόμα μας και ο Ιερέας αποσύρει
αργά τη Αγία Λαβίδα.
 ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει επίσης να έχουμε για να μην πέσει Σώμα
και Αίμα Χριστού εκτός της Λαβίδας, διότι εάν πέσει και εκτός του Αγίου
Μανδηλίου, τότε αλλοίμονό μας - υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο Ιερέας
γλύφει ακόμη και το πάτωμα για να μη μείνει κάτω το Σώμα και το Αίμα
του Χριστού. Εάν πέσει δε πάνω στα ρούχα μας, λαμβάνουμε ειδικές
οδηγίες από τον Ιερέα για το πώς πρέπει να ενεργήσουμε με τα ρούχα
αυτά. Πρακτικά θέματα μεν αυτά, αλλά πρέπει να τα αναφέρουμε εδώ,
ως μέρος του συνολικού σεβασμού και προσοχής που οφείλουμε να
έχουμε κατά το Ιερό αυτό Μυστήριο.
 εάν πρόκειται για μωρό ή μικρό παιδί που κοινωνάει το οποίο κρατάμε
στην αγκαλιά μας, θα πρέπει να κρατήσουμε με διακριτική προσοχή το
κεφάλι του ακίνητο, αλλά και τα χέρια και τα πόδια του ακίνητα, χωρίς
- 344 -
να εκνευρίζουμε όμως το παιδί, ώστε να μην κάνει απότομες κινήσεις

χτυπώντας τη Αγία Λαβίδα, ή ακόμη και το Άγιο Ποτήριο και προκληθεί
ατύχημα με το Σώμα και Αίμα του Χριστού να πέσει στο πάτωμα ή
αλλού. Γι αυτό, στις περιπτώσεις αυτές πρέπει να προσερχόμαστε με
κάποιο άτομο που θα μας βοηθήσει για το σκοπό αυτό.
 στη συνέχεια αφού κοινωνήσουμε, σκουπίζουμε ελαφριά τα χείλη μας
ακουμπώντας πάνω τους απαλά (όχι με βίαιες κινήσεις) το Άγιο
Μανδήλιο, για να μην στάξει το Αίμα του Χριστού μας στο δάπεδο ή
αλλού.
 επίσης να γνωρίζουμε οτι η αντίληψη του να μη μασάμε τη Θεία
Κοινωνία, αλλά να την καταπίνουμε απλά είναι λανθασμένη. Ο Χριστός
είπε "ο τρώγων μου τη σάρκα". Επομένως μασάμε κανονικά το Σώμα
του Χριστού και το καταπίνουμε στη συνέχεια.
 τέλος αποχωρούμε πάλι με τη σχετική ευλάβεια, φροντίζοντας ώστε
από σεβασμό να μην έχουμε προς τα όπισθεν μας το Χριστό που
βρίσκεται εκείνη τη στιγμή μπροστά στην Ωραία Πύλη του Ιερού
Βήματος.
 Δεν καθόμαστε μετά τη Θεία Κοινωνία, όσο ακόμη ο Χριστός βρίσκεται
μπροστά στο Ιερό Βήμα - να αναφέρουμε εδώ οτι από τη στιγμή που ο
Ιερέας θα εξέλθει του Ιερού Βήματος με το Άγιο Ποτήριο για τη Θεία
Μετάληψη των πιστών, πρέπει όλοι οι πιστοί να βρισκόμαστε όρθιοι,
ως ένδειξη σεβασμού στην πίστη μας οτι εκείνη τη στιγμή ο Ίδιος ο
Χριστός βρίσκεται μπροστά μας μέσα στο Άγιο Ποτήριο, επομένως
πώς μπορούμε να τον υποδεχόμαστε καθιστοί; Αυτά φυσικά μπορεί να
μην ισχύουν για έναν άνθρωπο με κινητικά προβλήματα υγείας,
υπέργηρο κλπ, αλλά για τους υπόλοιπους είναι όντως ασέβεια, εάν
πιστεύουμε στο Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
Ανεξάρτητα λοιπόν από το αν θα κοινωνήσουμε ή όχι, παραμένουμε
διαρκώς όλοι όρθιοι από τη στιγμή που ο Ιερέας εξέρχεται για τη Θεία
Μετάληψη των πιστών μέχρι και τη στιγμή τουλάχιστον που θα
τελειώσει η Θεία Κοινωνία και θα εισέλθει ο Ιερέας ξανά μέσα στο Ιερό
Βήμα.
 Τέλος, αμέσως μετά τη Θεία Μετάληψη δεν προσκυνάμε τις Εικόνες,
ούτε βγαίνουμε έξω να καπνίσουμε και γενικά αποφεύγουμε να
αγγίξουμε τα χείλη μας κάπου, μιας και ακόμη υπάρχει πάνω σε αυτά το
Αίμα του Κυρίου μας. Για το λόγο αυτό, όπως συνηθίζεται και στο Άγιον
Όρος, μπορούμε να προσκυνήσουμε τις Εικόνες πριν από τη Θεία
Κοινωνία.
- 345 -
Συχνότητα της Θείας Κοινωνίας
Τη συχνότητα της Θείας Κοινωνίας την κανονίζει αποκλειστικά ο

Πνευματικός του κάθε Χριστιανού, όπως είπαμε και στην προηγούμενη
ενότητα. Οι Άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας βέβαια μας έχουν μιλήσει για την
αξία της συχνής Θείας Μετάληψης και αυτό πρέπει να είναι το κίνητρο για
εμάς για να ζητήσουμε κι εμείς με θέρμη από τον Πνευματικό μας να μας
καθοδηγήσει κατάλληλα στο πνευματικό μας αγώνα, ώστε μια μέρα να
μπορούμε να κοινωνούμε συχνά του Σώματος και του Αίματος του Κυρίου
μας Ιησού Χριστού και να ενωνόμαστε μαζί Του. Διότι αν πρώτοι εμείς δεν το
θελήσουμε, αν πρώτοι εμείς δεν δείξουμε οτι επιζητούμε με θέρμη να
λαμβάνουμε συχνά το Χριστό μέσα μας, πώς είναι δυνατόν να μας το ορίσει ο
Πνευματικός μας; διότι ο Χριστός είπε: "...ὅστις θέλει ὀπίσω μου
ἀκολουθεῖν..." (Κατά Μάρκον κεφ.8, στ.34)
Ο κανόνας του Μεγάλου Βασιλείου

Ο Μέγας Βασίλειος, προέτρεπε τους Χριστιανούς να μεταλαμβάνουν
τέσσερις (4) φορές την εβδομάδα. Εξ' αιτίας μάλιστα αυτού του κανόνα,
κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής όπου δεν τελείται κανονική
Θεία Λειτουργία από Δευτέρα έως Παρασκευή, λόγω του πένθιμου
χαρακτήρα των ημερών (μιας και η Θεία Λειτουργία είναι αναστάσιμη
ακολουθία), επικράτησε η Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, με το Σώμα και
Αίμα του Χριστού να φυλάσσεται από τη Θεία Λειτουργία του Σαββάτου ή
της Κυριακής. Οι Χριστιανοί μπορούσαν λοιπόν να μεταλάβουν ξανά τα προ-
ηγιασμένα αυτά Τίμια Δώρα άλλες δύο φορές μέσα στην εβδομάδα (Τετάρτη
και Παρασκευή, στις Προηγιασμένες Θείες Λειτουργίες), ώστε τελικά να
μπορούν να κοινωνούν 4 φορές την εβδομάδα και στη Μεγάλη
Τεσσαρακοστή για να τηρηθεί ο κανόνας αυτός του Μεγάλου Βασιλείου.
Ωφέλιμη και σωτήρια η συχνή Θεία Μετάληψη
Συνεχίζοντας ο Άγιος Νικόδημος στο έργο του "Περί της Συνεχούς

Μετάληψης των Αχράντων του Χριστού Μυστηρίων" αναφέρει οτι η συχνή
Μετάληψη των Αγίων Μυστηρίων είναι ωφέλιμη και σωτήρια, λέγοντας:
"Και πριν μεταλάβει ο Χριστιανός και τη στιγμή που μεταλαμβάνει αλλά και
ύστερα ωφελείται πολύ από τα θεία Μυστήρια και στην ψυχή και στο σώμα.
Προτού κάποιος κοινωνήσει είναι αναγκαίο να προετοιμάζεται ανάλογα,
δηλαδή πρέπει να εξομολογείται στον πνευματικό του, να συντρίβεται, να
διορθώνεται, να κατανύσσεται, να αποκτά προσοχή ως προς τον εαυτό του και
- 346 -
να φυλάγεται όσο το δυνατόν περισσότερο από τους εμπαθείς λογισμούς και

από κάθε άλλη κακία. Όταν εγκρατεύεται, προσεύχεται, αγρυπνεί, γίνεται
περισσότερο ευλαβής και κάνει κάθε αγαθοεργία στοχαζόμενος ποιό φοβερό
Βασιλέα θα λάβει μέσα του. Αυτό συμβαίνει ακόμα περισσότερο, όταν
συλλογιστεί οτι σύμφωνα με την προετοιμασία που θα κάνει, θα λάβει και την
ανάλογη χάρη από τη Θεία Κοινωνία. Όσο συχνότερα προετοιμάζεται κάποιος,
είναι φανερό οτι λαμβάνει και περισσότερο ωφέλεια. Την ώρα που ο
Χριστιανός κοινωνεί, ποιός μπορεί να κατανοήσει τις δωρεές και τα χαρίσματα
που λαμβάνει από τη Θεία Μετάληψη..." (σελ. 99-100).
Και συνεχίζει ο Άγιος Νικόδημος στο ίδιο έργο λέγοντας:
"Η σπάνια Θεία Μετάληψη προξενεί στους Χριστιανούς όλα τα αντίθετα -
όποιος καθυστερεί στο να κοινωνεί δεν κάνει καμία προετοιμασία. Δε γίνεται
προσεκτικός και δεν είναι σε επιφυλακή όσον αφορά τους πονηρούς
λογισμούς. Η βραδύτητά του τον κάνει να πέφτει σε αμέλεια και να
ψυχραίνεται η θέρμη της ευλάβειας και της θεϊκής αγάπης. Το μεγάλο χρονικό
διάστημα του δίνει την άδεια να περπατά στη ζωή του με άνεση και
αδιαφορία. Δεν έχει φόβο στην ψυχή του και συστολή στις αισθήσεις του, δεν
περιφρουρεί τις κινήσεις της ψυχής του. Κάνει τέλεια κατάλυση στα φαγητά
και στα λόγια και σε άπρεπες θεωρίες και ακούσματα. Έτσι γίνεται σαν άλογο
που επειδή δεν έχει χαλινάρι εξολισθαίνει σε κάθε γκρεμό αμαρτίας. Είναι
αληθινό το οτι όλα αυτά ακολουθούν όσους αργοπορούν να μεταλάβουν,
καθώς και το οτι τα παθαίνουμε και εμείς οι ίδιοι με την καθημερινή δοκιμή
και πράξη." (σελ. 123)
Αναφέρει επίσης ο Άγιος: "Όλοι οι ορθόδοξοι Χριστιανοί διατάσσονται από τις
δεσποτικές προσταγές του Κυρίου μας Ιησού Χριστού να μεταλαμβάνουν
συχνά. Το ίδιο ορίζουν οι Πράξεις και οι Κανόνες των Αγίων Αποστόλων και
των ιερών Συνόδων, καθώς και οι μαρτυρίες των θείων Πατέρων" (σελ. 73)
Για το χρόνο προσέλευσης στη Θεία Κοινωνία μας μιλάει και ο Άγιος
Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγοντας: “χρόνος προσελεύσεως ας είναι για
μας η καθαρή συνείδηση. Δεν έχει τίποτε παραπάνω το Μυστήριο που
γίνεται το Πάσχα από αυτό που γίνεται τώρα· είναι ένα και το αυτό, η ίδια
Χάρις του Αγίου Πνεύματος· πάντοτε Πάσχα είναι.”
Η συχνή Θεία Κοινωνία λοιπόν, που γίνεται φυσικά με την ευλογία του
Πνευματικού μας, είναι ωφέλιμη και σωτήρια, αρκεί να γίνεται με τις
ανάλογες προϋποθέσεις, διαφορετικά, όπως μας λέει πάλι ο Άγιος Ιωάννης ο
Χρυσόστομος: “αν προσέλθεις με καθαρότητα, προσέρχεσαι σε σωτηρία, αν
όμως προσέρχεσαι με πονηρή συνείδηση, για κόλαση και τιμωρία”.
- 347 -
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης τέλος, καταρρίπτει με επιχειρήματα τις

ενστάσεις διαφόρων Χριστιανών που αντιτίθενται στη συχνή Θεία Κοινωνία.
Επειδή το θέμα είναι πολύ μεγάλο, αναφέρουμε μόνο εν συντομία τις
ενστάσεις αυτές, από το έργο του «Περί της Συνεχούς Μετάληψης των
Αχράντων του Χριστού Μυστηρίων», όπου καταρρίπτονται όλες από τον
Άγιο Νικόδημο με πειστικότατα επιχειρήματα, τα οποία ο αναγνώστης
μπορεί να μελετήσει περισσότερο από το συγκεκριμένο έργο του Αγίου:
1. Η συχνή Θεία Κοινωνία είναι μόνο για τους Ιερείς
2. Δεν πρέπει να κοινωνούμε σε διάστημα λιγότερο των 40 ημερών
3. Αν κάποιοι κοινωνούν αργά και με περισσότερη ευλάβεια τότε
μεταλαμβάνουν επάξια
4. Η Οσία Μαρία η Αιγυπτία κοινώνησε μόνο μία φορά σε όλη της τη ζωή
5. Χρειάζεται ζωή άγια, τέλεια και αγγελική
6. Το ρητό των Παροιμιών: « όταν βρεις μέλι, να φας το απαραίτητο, μήπως
τρώγοντας περισσότερο θα ξεράσεις»
7. Η συχνή Θεία Μετάληψη είναι αίρεση
8. Πώς κοινωνάνε συχνά κάποιοι, αφού κι αυτοί ενοχλούνται από πάθη, όπως
η γαστριμαργία, η κενοδοξία, το γέλιο, η αργολογία κλπ;
9. Εφόσον οι Πατέρες θέτουν πάντα κανόνες για τους λιγότερους για να μη
σκανδαλίζονται οι περισσότεροι (όπως κάποτε που ήταν λιγότεροι όσοι δεν
κοινωνούσαν), έτσι και τώρα πρέπει να μην κοινωνούν οι λίγοι (που είναι
αυτοί που κοινωνούν) για να μη σκανδαλίζονται οι πολλοί και για να μη
γίνεται αταξία στην Εκκλησία
10. Ο Τόμος της Ένωσης είναι κανόνας μέσα στο Ωρολόγιο που ορίζει οι
Χριστιανοί να μεταλαμβάνουν τρεις φορές το χρόνο.
11. Η Θεία Μετάληψη είναι δόγμα και πρέπει να φυλάσσεται
12. Για όσους δεν υπακούουν στην απαγόρευση της συχνής Θείας Κοινωνίας
λένε τα εξής: α)ότι οι Κανόνες και οι εντολές είναι υπό την εξουσία των
αρχιερέων β)δεν εξετάζουμε τους αρχιερείς, διδασκάλους και πνευματικούς σε
όσα μας λένε, αλλά υπακούμε με απλότητα γ) το αποστολικό ρητό: «πείθεσθε
τοῖς ἡγουμένοις ὑμῶν καὶ ὑπείκετε»
13. Εφαρμόζουμε την εντολή του Κυρίου και κοινωνούμε δύο με τρεις φορές
το χρόνο – αρκετό για την απολογία μας
Όλα τα ανωτέρω καταρρίπτονται από τον Άγιο Νικόδημο, ο οποίος
καταλήγει λέγοντας: “Αποδείχθηκε φανερά από τις μαρτυρίες και της Αγίας
Γραφής και των διαφόρων Αγίων, ότι η συνεχής Κοινωνία των Αχράντων
Μυστηρίων είναι αναγκαία και ψυχωφελέσταστη και πως χωρίς αυτήν
είναι αδύνατο να ανέβουμε στην αγάπη του Κυρίου μας που μας έπλασε εκ
του μη όντως και πάλι αφού είχαμε συντριβεί μας ανέπλασε.”
- 348 -

(6) Προσευχή
Ποιό παιδί που έχει τον πατέρα του δίπλα του θα συμπεριφέρεται σα να
μην έχει πατέρα, χωρίς να επικοινωνεί μαζί του και μάλιστα χωρίς να του
ζητάει τη βοήθεια του ως παιδί που είναι;
Πώς λοιπόν μπορούμε κι εμείς να ζούμε χωρίς να επικοινωνούμε καθημερινά
με το Θεό Πατέρα μας, αδιαφορώντας για τις δωρεές Του, χωρίς μια
ευγνωμοσύνη γι αυτά που μας δίδει και χωρίς να επιζητούμε τη βοήθειά του;
Μάλλον γιατι δεν έχουμε καταλάβει οτι Αυτός είναι ο πραγματικός μας
Πατέρας που μας δίνει τη Ζωή κάθε ώρα και στιγμή. Αλλά κι αν το έχουμε
καταλάβει, τότε πάλι θεωρούμε τους εαυτούς μας οτι δεν είμαστε και παιδιά
(εμείς οι δήθεν μεγάλοι) για να ζητάμε βοήθεια, αφού μπορούμε και μόνοι
μας να τα καταφέρουμε!!
Τελικά είμαστε πολύ εγωιστές εμείς οι άνθρωποι, νομίζοντας οτι τα
καταφέρνουμε πάντα μόνοι μας σε κάθε δυσκολία της ζωής μας, χωρίς το
Θεό Πατέρα μας. Μα κι αυτή την ευκολία μας, όταν την έχουμε, πάλι ο Θεός
Πατέρας μας μας τη δίνει, απλά εμείς δε το καταλαβαίνουμε για να Τον
ευχαριστήσουμε και Τον θυμόμαστε μόνο στις πολύ δύσκολες στιγμές, σε μια
αποτυχία, σε μια ασθένεια - και αν Τον θυμηθούμε - λέγοντας τότε "Θεέ μου
βοήθησε με". Ο Χριστός όμως (όπως τόσο συχνά έχει αναφερθεί στην
εργασία αυτή), είτε θέλουμε να το αγνοούμε είτε όχι, το είπε ξεκάθαρα:
"χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν" (Ιωάν. κεφ.15, στ.5).
Κάθε αναπνοή μας, κάθε χτύπο της καρδιάς μας, Αυτός μας τη δίδει, δεν
μπορεί άραγε να μας δώσει και τόσα άλλα;
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Εμείς είμαστε όμως οι άπιστοι εγωιστές τελικά που με αχαριστία αγνοούμε

τον Πατέρα μας, Αυτόν που μας δημιούργησε, γνωρίζει τα πάντα για εμάς και
που μπορεί να μας προσφέρει ό,τι του ζητήσουμε, προσευχόμενοι με πίστη,
σεβασμό και αγάπη προς Αυτόν. Μας λείπει λοιπόν η πίστη και η
ταπείνωση, γιατι εάν πιστεύαμε όπως έπρεπε και εάν νιώθαμε την
αναξιότητά μας σε ότι κάνουμε στη ζωή μας, τότε πραγματικά δε θα
σταματούσαμε να προσευχόμαστε αδιαλείπτως, όπως και θα έπρεπε,
σύμφωνα και με την προτροπή του Αποστόλου Παύλου: "ἀδιαλείπτως
προσεύχεσθε" (Προς Θεσσαλονικείς Α', κεφ.5, στ.17)
Πάτερ ημών
Ο Χριστός μας δίδαξε ο Ίδιος την πασίγνωστη προσευχή “Πάτερ ημών”, τη

λεγόμενη Κυριακή Προσευχή ως εξής (Κατά Ματθαίον, κεφ.6, στ.9-13):
Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς·

ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου·
Πατέρα μας, που είσαι παντού, αλλά εξαιρετικά στους Ουρανούς κάνεις
αισθητή την παρουσία σου, ας αναγνωρισθεί η αγιότητά Σου και ας δοξασθεί
και ας λατρευτεί άξια το Όνομά Σου.
ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου·

γενηθήτω τὸ θέλημά σου,
ὡς ἐν οὐρανῷ, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς·
Ας έλθει η Βασιλεία Σου στις καρδιές όλων των ανθρώπων, ώστε όλοι να
υποτάσσονται με προθυμία και με αφοσίωση σε Σένα. Δώσε να εκτελείται το
θέλημά Σου και στη γη από τους ανθρώπους, με όση προθυμία και ακρίβεια
εκτελείται τούτο στον Ουρανό από τους Αγγέλους και Αγίους.
τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον·

Δώσε μας σήμερα τον άρτο τον καθημερινό και απαραίτητο για τη συντήρησή
μας.
- 350 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν,

ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν·
Και συγχώρησε τα βαρύτατα χρέη μας, δηλαδή τις αναρίθμητες αμαρτίες μας,
όπως και εμείς συγχωρούμε εκείνους, οι οποίοι είναι οφειλέτες απέναντί μας εξ
αιτίας των αδικημάτων που μας έκαμαν.
καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν,

ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ.
Και μη επιτρέψεις να περιπέσουμε σε πειρασμό, αλλά γλύτωσέ μας από τον
πονηρό (που μας πολεμά).
Τι μας δίδαξε ο Κύριός μας για την Προσευχή
Καταρχήν ο Χριστός μας δίδαξε με το παράδειγμά του, προσευχόμενος ο

ίδιος διαρκώς, όπου παρότι όντας Θεός, προσευχόταν προς το Θεό Πατέρα
μας. Επίσης εκτός από την Κυριακή προσευχή το «Πάτερ ημών» που μας
παρέδωσε, ο Χριστός μας μίλησε επίσης και για τη δύναμη της προσευχής
λέγοντας: "ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν ὅτι ὃς ἂν εἴπῃ τῷ ὄρει τούτῳ, ἄρθητι καὶ
βλήθητι εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ μὴ διακριθῇ ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ, ἀλλὰ
πιστεύσει ὅτι ἃ λέγει γίνεται, ἔσται αὐτῷ ὃ ἐὰν εἴπῃ διὰ τοῦτο λέγων
ὑμῖν, πάντα ὅσα ἂν προσευχόμενοι αἰτεῖσθε, πιστεύετε ὅτι λαμβάνετε,
καὶ ἔσται ὑμῖν" (Κατά Μάρκον, κεφ.11, στ.23,24) δηλαδή: "σας διαβεβαιώνω,
οτι όποιος πει στο βουνό τούτο, σήκω και πέσε στη θάλασσα, χωρίς να
αμφιβάλλει στην καρδιά του, αλλά με πίστη πως ότι λέει γίνεται, τότε θα γίνει
αυτό που ζητάει. Γι αυτό σας λέω: όλα όσα ζητάτε όταν προσεύχεσθε, να
πιστεύετε οτι θα τα λάβετε και θα σας δοθούν".
Βέβαια ο Χριστός συνέχισε αμέσως παρακάτω, βάζοντας τον εξής όρο στην
προσευχή: "καὶ ὅταν στήκητε προσευχόμενοι, ἀφίετε εἴ τι ἔχετε κατά
τινος, ἵνα καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἀφῇ ὑμῖν τὰ
παραπτώματα ὑμῶν. εἰ δὲ ὑμεῖς οὐκ ἀφίετε, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει
τὰ παραπτώματα ὑμῶν" (Κατά Μάρκον, κεφ.11, στ.25,26) δηλαδή: "κι όταν
στέκεστε να προσευχηθείτε, να συγχωρείτε αν έχετε κάτι εναντίον
οποιουδήποτε, ώστε κι ο Ουράνιος Πατέρας σας να συγχωρήσει τα
παραπτώματά σας. Εάν όμως δεν συγχωρείτε, ούτε κι ο Ουράνιος Πατέρας σας
θα συγχωρήσει τα δικά σας παραπτώματα."
- 351 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Σε άλλα πάλι σημεία ο Κύριος μας μας λέει: "καὶ ὅ,τι ἂν αἰτήσητε ἐν τῷ
ὀνόματί μου, τοῦτο ποιήσω, ἵνα δοξασθῇ ὁ πατὴρ ἐν τῷ υἱῷ" (Κατά
Ἰωάννην Κεφ.14, στ.13) δηλαδή: "και κάθε τι που με πίστη θα ζητήσετε στο
Όνομά μου, θα το κάνω, για να δοξασθεί έτσι ο Πατέρας δια του Υιού"
"γρηγορεῖτε καὶ προσεύχεσθε, ἵνα μὴ εἰσέλθητε εἰς πειρασμόν· τὸ μὲν
πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σάρξ ἀσθενής"(Κατά Μάρκον κεφ.14, στ.38)
δηλαδή: "αγρυπνείτε, προσέχετε και προσεύχεστε, για να μη πέσετε σε
πειρασμό - το μεν πνεύμα είναι πρόθυμο να υποτάσσεται στο Θείο θέλημα,
αλλά η σάρκα, η ανθρώπινη φύση, είναι ασθενής"
Για τον τρόπο της ατομικής προσευχής μας ο Χριστός μας είπε: “σὺ δὲ
ὅταν προσεύχῃ, εἴσελθε εἰς τὸν ταμιεῖόν σου, καὶ κλείσας τὴν θύραν
σου πρόσευξαι τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ
βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ" (Κατά Ματθαίον
Κεφ.6, στ.6) δηλαδή: "Εσύ όμως, όταν θέλεις να προσευχηθείς, προτίμησε το
ιδιαίτερο δωμάτιό σου, κλείσε την πόρτα και κάνε την προσευχή σου στον
Πατέρα σου, που είναι αόρατος και σαν κρυμμένος. Και ο Πατέρας σου, που
βλέπει και τα πλέον απόκρυφα, θα σου αποδώσει στα φανερά την αμοιβή σου"
"Προσευχόμενοι δὲ μὴ βαττολογήσητε ὥσπερ οἱ ἐθνικοί· δοκοῦσι γὰρ
ὅτι ἐν τῇ πολυλογίᾳ αὐτῶν εἰσακουσθήσονται. μὴ οὖν ὁμοιωθῆτε
αὐτοῖς· οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὧν χρείαν ἔχετε πρὸ τοῦ ὑμᾶς αἰτῆσαι
αὐτόν" (Κατά Ματθαίον Κεφ.6, στ.7-8) δηλαδή: "Όταν προσεύχεστε, μη
πολυλογείτε και φλυαρείτε, χωρίς να παρακολουθείτε και να
καταλαβαίνετε αυτά που λέτε, όπως κάνουν οι εθνικοί, διότι αυτοί
φαντάζονται ότι θα εισακουσθούν με ένα τρόπο μαγικό χάρη στην πολυλογία
τους. Μη μοιάσετε λοιπόν με αυτούς, διότι ο Πατέρας σας γνωρίζει από ποιά
πράγματα έχετε ανάγκη, πριν του τα ζητήσετε"
Για τη μεγάλη δύναμη της κοινής προσευχής, έναντι της ατομικής (όπως
οι προσευχές που γίνονται μέσα στους ιερούς ναούς – γι αυτό έχει μεγάλη
αξία να εκκλησιαζόμαστε τακτικά) ο Χριστός μας είπε: "Πάλιν ἀμὴν λέγω
ὑμῖν ὅτι ἐὰν δύο ὑμῶν συμφωνήσωσιν ἐπὶ τῆς γῆς περὶ παντὸς
πράγματος οὗ ἐὰν αἰτήσωνται, γενήσεται αὐτοῖς παρὰ τοῦ πατρός μου
τοῦ ἐν οὐρανοῖς" (Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.18, στ.19) δηλαδή: "Πάλι
σας διαβεβαιώνω ότι, εάν δύο από σας συμφωνήσουν στη γη για κάθε καλό
πράγμα, που θα ζητήσουν με την προσευχή τους, θα το λάβουν από τον
Ουράνιο Πατέρα μου"
- 352 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
"οὗ γάρ εἰσι δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα , ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ
αὐτῶν" (Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.18, στ.20) δηλαδή: "διότι όπου δύο ή
τρεις είναι συγκεντρωμένοι στο Όνομά μου και για σκοπό σύμφωνο με το
θέλημά μου, εκεί είμαι και εγώ εν μέσω αυτών, για να τους φωτίζω, να τους
ευλογώ και να τους ενισχύω”
Τί είναι όμως η προσευχή;
Η προσευχή είναι το μέσο επικοινωνίας του ανθρώπου με το Θεό.
Με την προσευχή α) ευχαριστούμε, β) δοξολογούμε και γ) παρακαλούμε
και ικετεύουμε το Δημιουργό μας. Με τον τρόπο αυτό ενωνόμαστε με το Θεό
και η καθημερινή μας ζωή εξαγιάζεται.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο ενδοξότερος και πολυγραφότατος
Άγιος των πρώτων χρόνων της Χριστιανικής Εκκλησίας μας, κορυφαίος
μεταξύ των θεωρητικών Πατέρων, ο Άγιος που μας παρέδωσε τη Θεία
Λειτουργία που τελούμε σήμερα στις Εκκλησίες μας, αναφέρει για την
προσευχή: "Μεγάλο αγαθό η προσευχή. Διότι εάν ωφελείται πολύ, κάποιος που
συζητεί με έναν ενάρετο άνθρωπο, αυτός που αξιώνεται να συζητά με τον Θεό,
πόσα αγαθά δεν θα κερδίσει; Διότι η προσευχή είναι συνομιλία με τον Θεό.
Και για να μάθεις ότι έτσι έχει το πράγμα, άκουσε τον προφήτη (Δαυίδ) που
λέει: «ἡδυνθείη αὐτῷ ἡ διαλογή μου» (Ψαλμός 103, στ.34), δηλαδή η συνομιλία
ας φανεί ευχάριστη στο Θεό”
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, ο συγγραφέας της Κλίμακας, μας λέει:
“Η προσευχή, ως προς την ποιότητά της, είναι συνουσία και ένωση του
ανθρώπου με το Θεό και ως προς την ενέργειά της, σύσταση και διατήρηση
του κόσμου, συμφιλίωση με το Θεό, μητέρα των δακρύων, καθώς επίσης και
θυγατέρα, συγχώρηση των αμαρτημάτων, γέφυρα που σώζει από τους
πειρασμούς, τοίχος που μας προστατεύει από τις θλίψεις, συντριβή των
πολέμων, έργο των Αγγέλων, τροφή όλων των ασωμάτων, η μελλοντική
ευφροσύνη, εργασία που δεν τελειώνει, πηγή των αρετών, πρόξενος των
χαρισμάτων, αφανής πρόοδος, τροφή της ψυχής, φωτισμός του νου, πέλεκυς
πού κτυπά την απόγνωση, απόδειξη της ελπίδας, διάλυση της λύπης, πλούτος
των μοναχών, θησαυρός των ησυχαστών, μείωση του θυμού, καθρέπτης της
πνευματικής προόδου, φανέρωση των μέτρων, δήλωση της πνευματικής
καταστάσεως, αποκάλυψη των μελλοντικών πραγμάτων, σημάδι της
πνευματικής δόξης που έχει κανείς. Η προσευχή είναι γι΄ αυτόν που
προσεύχεται πραγματικά δικαστήριο και κριτήριο και βήμα του Κυρίου, πριν
από το μελλοντικό βήμα.” (Κλίμαξ, Λόγος 28ος περί Προσευχής).
- 353 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ο Όσιος Νείλος ο Ασκητής μας λέει για την προσευχή: “Η κατάσταση της
προσευχής είναι μια περισυλλογή του νου ενωμένη με ευλάβεια, με
κατάνυξη, με πόνο ψυχής που συνοδεύει την εξομολόγηση των αμαρτιών και
με στεναγμούς αφανείς, όχι επιδεικτικούς” (Φιλοκαλία Α’)
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής μας αναφέρει: “Η κορυφαία κατάσταση της
προσευχής είναι, όπως λένε, το να αποξενωθεί ο νους από τη σάρκα και τον
κόσμο και να γίνει άυλος τελείως και ασχημάτιστος την ώρα της προσευχής.
Εκείνος λοιπόν που διατηρεί ακέραιη αυτή την κατάσταση, αυτός πράγματι
προσεύχεται αδιαλείπτως (Α΄ Θεσ. 5, 17). (Φιλοκαλία Β’)
O Όσιος Νικήτας ο Στηθάτος επίσης μας λέει: “Το μυστήριο της προσευχής
δεν τελείται σε ορισμένο καιρό και τόπο. Αν περιορίζεις την προσευχή σε ώρες
και καιρούς και τόπους, άρα ο υπόλοιπος χρόνος δαπανάται σε έργα
ματαιότητας. Γιατί η τελειότητα της προσευχής είναι η αεικινησία του νου
γύρω από το Θεό. Έργο της, να στρέφεται η ψυχή γύρω από τα θεία
πράγματα. Και τέλος της, να προσκολληθεί στο Θεό η διάνοια και να γίνει μαζί
Του ένα πνεύμα (Α΄ Κορ. 6, 17), σύμφωνα με το λόγο και τον όρο που θέτει ο
Απόστολος.” (Φιλοκαλία Δ’)
Θα αναρωτηθεί κανείς σχετικά με την αναγκαιότητα της προσευχής το εξής:

"μα γιατί να είναι τόσο αναγκαία η προσευχή; αφού ο Θεός γνωρίζει τι
χρειαζόμαστε, οπότε θα μπορούσε από αγάπη να μας χαρίσει αυτά που
θέλουμε πριν να Του τα ζητήσουμε με την προσευχή μας.
Μας απαντάει εδώ ο Ιερός Χρυσόστομος λέγοντας: "περιμένει να του τα
ζητήσουμε για τον εξής λόγο: για να πάρει αφορμή από εμάς, ώστε δίκαια να
αξιωθούμε την πρόνοιά Του. Είτε πετύχουμε λοιπόν αυτά που ζητάμε, είτε δεν
επιτύχουμε, ας παραμείνουμε στην προσευχή. Και ας ευχαριστήσουμε το Θεό,
όχι μόνο όταν πετυχαίνουμε αυτά που ζητάμε, αλλά και όταν δεν
πετυχαίνουμε. Διότι και η αποτυχία, όταν θέλει ο Θεός, δεν είναι μικρότερη
από την επιτυχία."
Προϋποθέσεις και τρόπος της προσευχής
Όπως αναφέραμε και νωρίτερα, ξεκινώντας με την πίστη μας στον Κύριό
μας Ιησού Χριστό και συνάμα μαζί με την ταπείνωση που εκ των
πραγμάτων, λογικά σκεπτόμενοι, πρέπει να νοιώθουμε, αισθανόμενοι την
αναξιότητά μας στον κόσμο αυτό τουλάχιστον για το ότι ακόμη ζούμε (όταν
ούτε για ένα κτύπο της καρδιάς μας δεν μπορούμε να δώσουμε εντολή, παρά
- 354 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
μόνο ο Θεός Πατέρας μας), ξεκινώντας λοιπόν από αυτές τις δύο
καταστάσεις τις οποίες ως πιστοί Χριστιανοί θα έπρεπε να ζούμε και να
αισθανόμαστε καθημερινά, πώς μπορούμε αναπόφευκτα να μην
οδηγούμαστε στη θερμή προσευχή μας προς το Θεό Πατέρα μας;
Όταν νιώθεις δηλαδή οτι κάθε τι καλό και θετικό που έχεις στη ζωή αυτή
είναι δώρο Θεού και όχι δικό σου κατόρθωμα, αλλά και όταν ακόμη
βρίσκεσαι σε καταστάσεις πόνου και θλίψης γνωρίζοντας οτι αυτό το
επιτρέπει ο Θεός βάση του δικού Του σχεδίου για τη σωτηρία της ψυχής των
ανθρώπων, όταν βρίσκεσαι δηλαδή σε αυτή τη διπλή κατάσταση πίστης και
ταπείνωσης, όπου και πιστεύεις οτι ο Θεός, ως Παντοδύναμος Πατέρας σου
δίνει, από αγάπη, όλα όσα είναι προς το συμφέρον σου, (ακόμη και τις
θλίψεις κάποιες φορές) αλλά και παράλληλα ποτέ δεν υπερηφανεύεσαι
εγωιστικά για ό,τι έχεις κατορθώσει, διότι θεωρείς οτι πάλι με τη βοήθεια
του Θεού το έκανες, μιας και αυτό το μυαλό σου και τα χέρια σου είναι και
αυτά δώρα του Θεού και όχι δικά σου δημιουργήματα, όταν λοιπόν νιώθεις
έτσι, πώς είναι δυνατόν να μη στρέφεσαι προς Αυτόν το Θεό Πατέρα μας
αφενός για να τον ευχαριστήσεις και αφετέρου για να του ζητήσεις να σε
ελεήσει και να σου δώσει κάθε χρήσιμο και ωφέλιμο αγαθό στη ζωή σου για
τη σωτηρία της ψυχής σου;
Γιατι ας μη ξεχνάμε εδώ οτι ο Θεός Πατέρας μας από αγάπη προς εμάς μας
έδωσε το αυτεξούσιο, δηλαδή την ελευθερία να επιλέγουμε εμείς ακόμη και
αν θέλουμε να τον αγαπήσουμε ή όχι. Αν δεν μας το έδινε αυτό δε θα ήταν
αγάπη αλλά εξαναγκασμός, διότι αγάπη σημαίνει και ελευθερία.
Επομένως ο Θεός, παρότι γνωρίζει ο Ίδιος τις ανάγκες μας, και πολλά
πράγματα μας τα δίνει βέβαια ως αγαθά και δώρα ζωής ακόμη και χωρίς να
του το ζητήσουμε, όπως την υγεία για παράδειγμα και τόσα άλλα, εντούτοις
περιμένει από εμάς να στραφούμε σε Αυτόν, αφενός για να δηλώσουμε την
πίστη μας στην αλήθεια της ζωής μας, την πίστη μας και την ευγνωμοσύνη
μας οτι πράγματι όλα αυτά τα αγαθά "Εσύ μας τα δωρίζεις Θεέ Πατέρα μας"
και αφετέρου να ζητήσουμε με δική μας θέληση προσευχόμενοι, τη Χάρη του
Θεού Πατέρα μας στη ζωή μας για να μας ελεήσει και να σώσει την ψυχή μας,
ώστε να είμαστε κοντά Του εν ώρα κρίσης, όπως μας αποκάλυψε ο Χριστός,
ο Υιός του Θεού, με τη θυσία της ενανθρωπίσεώς Του.
- 355 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Δεν είναι ο Θεός λοιπόν που έχει ανάγκη την προσευχή μας, αλλά εμείς που
έχουμε ανάγκη το Θεό, γι αυτό και όπως είπαμε αν δεν προηγείται η πίστη
και η ταπείνωση δεν μπορούμε να προσευχηθούμε πραγματικά και
Χριστιανός που δεν προσεύχεται αληθινά και σωστά δεν μπορεί να νιώσει τις
δωρεές της Χάρης του Αγίου Πνεύματος στη ζωή του.
Ο Χριστιανός που πιστεύει και ταπεινά ζητάει από το Θεό, δείχνει και
επιμονή και υπομονή στην προσευχή του, διότι έχουμε να διδαχθούμε από
τον ίδιο το Χριστό μας, όπως θα μας καθοδηγήσει παρακάτω ο Ιερός
Χρυσόστομος.
Αναφερόμενος ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στην επιμονή μας στην
προσευχή λέει: "το μέλημά μας λοιπόν πρέπει να είναι ένα, να επιμένουμε
πάντοτε στην προσευχή και να μην στενοχωριόμαστε για τη βραδυπορία της
απαντήσεως, αλλά να δείχνουμε πολλή υπομονή. Διότι δεν βραδύνει για να
απορρίψει τις αιτήσεις μας, αλλά αργοπορεί διότι σκέπτεται να μας κάνει να
παραμένουμε περισσότερο στην προσευχή και επειδή επιθυμεί να είμαστε
περισσότερό Του."
Συνεχίζοντας ο Ιερός Χρυσόστομος αναφέρει οτι ο Θεός μπορεί να αργεί να
εκπληρώσει το αίτημα της προσευχής, για να δοξάσει τον αιτούντα, όπως
έκανε στη Χαναναία, όπου όταν εκείνη πλησίασε το Χριστό, παρακαλώντας
Τον να την ελεήσει για το δαιμόνιο της κόρης της, στην αρχή ο Χριστός δεν
καταδέχθηκε να της απαντήσει, ενώ αργότερα όταν η γυναίκα επέμενε με
πίστη και συνέχιζε να τον παρακαλάει τότε της απαντάει: "ὦ γύναι, μεγάλη
σου ἡ πίστις! γενηθήτω σοι ὡς θέλεις." (Κατά Ματθαίον, κεφ.15, στ.28).
Ήταν πραγματικά μεγάλη η πίστη αυτής της γυναίκας, διότι ενώ έβλεπε και
μια και δυο και πολλές φορές τον Κύριο να αδιαφορεί μαζί της, λέγοντάς της
μάλιστα οτι "δεν είναι σωστό να πάρω το ψωμί από τα παιδιά και να το δώσω
στα σκυλάκια", εκείνη επέμενε και απάντησε οτι "και τα σκυλάκια τρώνε από
τα ψίχουλα που πέφτουν κάτω από το τραπέζι των κυρίων τους", δηλαδή
δέχθηκε το λόγο του Χριστού και ομολογεί οτι είναι σκυλάκι. Η σκληρότητα
των λόγων του Χριστού δηλαδή, όχι μόνο δεν την αποθάρρυνε, αλλά με
περισσότερη προθυμία συνέχισε να παρακαλάει. Και ο Κύριος, όχι μόνο της
ικανοποίησε το αίτημα της θεραπεύοντας την κόρη της, αλλά και τη
στεφάνωσε κιόλας, μπροστά στους μαθητές Του, μιλώντας για τη "μεγάλη
της πίστη" που είχε.
Και λέει ο Ιερός Χρυσόστομος: "Είδατε την αποφασιστικότητα της γυναίκας;
Είδατε την αιτία της μακροθυμίας του Θεού και οτι καθυστέρησε, επειδή ήθελε
να τη δοξάσει περισσότερο;"
- 356 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Πότε δεν εισακούγεται η προσευχή μας
Ας ακούσουμε όμως πάλι τον κορυφαίο Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο να

μας εξηγεί γιατί δεν εισακούγονται οι προσευχές μας:
 Πρέπει να έχουμε μαζί μας λέει ο Άγιος εκείνο που πείθει το Θεό και αυτό
είναι η δικαιοσύνη στη ζωή μας. Συγκεκριμένα μας λέει οτι ο Θεός "επειδή
αγαπά πολύ τη δικαιοσύνη, όποιος Τον πλησιάσει με τη δικαιοσύνη δε θα
φύγει με αδειανά τα χέρια, ενώ όποιος Τον πλησιάσει χωρίς αυτήν, και αν
ακόμη είναι φορτωμένος με αντίθετα πράγματα και αν ακόμη του απευθύνει
αμέτρητες παρακλήσεις, δεν θα κερδίσει τίποτε περισσότερο, επειδή δεν έχει
μαζί του εκείνο που πείθει τον Θεό. Ώστε, αν θέλεις να κερδίσεις κάτι από τον
Θεό, πάρε μαζί σου τη δικαιοσύνη και πήγαινε. Μάλιστα εδώ μη νομίζεις οτι η
δικαιοσύνη είναι ένα μέρος της αρετής, αλλά ολόκληρη στο σύνολό της" (Εις
τον Δ' Ψαλμόν, ΕΠΕ 5,118-120, PG 55, 39-40).
 Σε άλλο σημείο μας λέει ο Άγιος οτι οι προσευχές μας δεν εισακούγονται
γιατι ζητάμε ασύμφορα πράγματα, ή ζητάμε με αδιαφορία, οπότε είναι
καλύτερο να μην εισακουσθούν, παρά να εισακουσθούν. Μας λέει: "διότι δεν
εισακουόμαστε, ή επειδή ζητάμε ασύμφορα και ωφελούμαστε με το να μην
πάρουμε αυτά που ζητάμε, ή ζητάμε με αδιαφορία και καθυστερώντας να μας
τα δώσει ο Θεός εκείνα που ζητάμε, βοηθά στην αύξηση της επιμονής μας στο
αίτημά μας και αυτό δεν είναι μικρό κέρδος. Διότι "εάν εσείς", λέγει, "γνωρίζετε
να δίνετε ωφέλιμα πράγματα στα παιδιά σας" (Κατά Ματθαίον, κεφ.7, στ.11),
πολύ περισσότερο ο Θεός μας γνωρίζει να δίνει, πότε να δίνει και τί να
δίνει." (Εις τον Δ' Ψαλμόν, ΕΠΕ 5,156-158, PG 55, 49-50)
Μας παραπέμπει λοιπόν εδώ ο Ιερός Χρυσόστομος στα ίδια τα λόγια του
Χριστού μας και συνεχίζει λέγοντας: "Και ο Παύλος ζήτησε και δεν έλαβε,
διότι ζητούσε ασύμφορο πράγμα. Και ο Μωυσής ζήτησε και ούτε σ' εκείνον
έδωσε την έγκριση ο Θεός."
Και μας θυμίζει ο Άγιος σε άλλο σημείο, αυτόν ακριβώς το λόγο του
Αποστόλου Παύλου να ομολογεί ο ίδιος: "ὑπὲρ τούτου τρὶς τὸν Κύριον
παρεκάλεσα ἵνα ἀποστῇ ἀπ᾿ ἐμοῦ·καὶ εἴρηκέ μοι· ἀρκεῖ σοι ἡ χάρις μου"
(Προς Κορινθίους Β', κεφ.12, στ.8,9) δηλαδή "γι αυτό το πράγμα (τη θλίψη, τη
δοκιμασία), τρεις φορές παρεκάλεσα τον Κύριο να το διώξει από επάνω μου
και ο Κύριος μου είπε 'σου είναι αρκετή η Χάρις μου' "
- 357 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Αλλά και ο τόσο δίκαιος Μωυσής, σημειώνει ο Άγιος: "ούτε και αυτός
ακουγόταν, αλλά άκουγε από το Θεό να του λέει 'σου είναι αρκετά αυτά'
(Δευτερ. 3,26). Επειδή δηλαδή ζητούσε να εισέλθει στη γη της επαγγελίας και
αυτό δεν ωφελούσε, δεν το επέτρεψε ο Θεός." (σελ 81,82 - Εις τον Ζ' Ψαλμόν,
ΕΠΕ 5,296-298, PG 55, 84-85)
Εκφράζοντας εδώ μια προσωπική άποψη, θα λέγαμε οτι εάν
προσερχόμασταν με ταπείνωση στην προσευχή μας, όπως είπαμε και
πρωτύτερα, τότε θα είχαμε διαίσθηση της αναξιότητάς μας, οτι δηλαδή
είμαστε ανάξιοι ακόμη και να γνωρίζουμε εάν αυτό που ζητάμε είναι για το
συμφέρον μας, για το καλό μας τελικά ή όχι.
Γι αυτό, ναι μεν θα προσευχόμαστε, αλλά με την επίγνωση πάντα του
"γενηθήτω το θέλημά Σου" και θα πρέπει αυτό να το λέμε καταρχήν από
αγάπη προς το Θεό Πατέρας μας, και κατά δεύτερον έχοντας επίγνωση οτι το
θέλημά Του τελικά είναι η δική μας σωτηρία. Άρα για ότι προσευχόμαστε, θα
το ζητάμε με το σκεπτικό: "στο ζητάω Θεέ μου, αλλά ας γίνει όμως όπως
θέλεις Εσύ, διότι Εσύ ξέρεις καλύτερα τι είναι καλό για μένα".
Έτσι λοιπόν, εάν ο Θεός δεν μπορεί από αγάπη να πραγματοποιήσει το

ζητούμενο της προσευχής μας, τότε εμείς σκύβουμε το κεφάλι και πάλι και
Τον ευχαριστούμε, διότι μόνο Εκείνος ξέρει τί είναι συμφέρον για εμάς
τελικά - εμείς οι ανάξιοι πώς μπορούμε να ξέρουμε;
Γι αυτό και στην απλούστερη και δυνατότερη όλων των ευχών: "Κύριε
Ιησού Χριστέ ελέησόν με" όπως λένε και οι λέξεις, δεν ζητάμε κάτι
συγκεκριμένο, αλλά το έλεος απλά του Θεού σε εμάς, δηλαδή αφήνουμε το
Θεό Πατέρας μας να μας ελεήσει όπως μόνο Εκείνος γνωρίζει καλύτερα.
Και μάλιστα εάν προσθέσουμε και στο τέλος και τη λέξη "τον αμαρτωλό",
τονίζουμε με ταπείνωση ακόμη περισσότερο την αναξιότητά μας. "Κύριε
Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλό".
Να γιατι τελικά η πίστη και η ταπείνωση, μαζί με την αγάπη φυσικά, είναι ότι
πιο δυνατό μπορεί να έχει ένας Χριστιανός.
 Ένας άλλος λόγος που δεν εισακουγόμαστε κατά τον Ιερό Χρυσόστομο
είναι διότι προσευχόμαστε επιμένοντας στην αμαρτία. Μας λέει λοιπόν ο
Άγιος: "Αυτό έλεγε και ο Θεός στον Ιερεμία για τους Ιουδαίους: 'μή
προσεύχεσαι γι αυτό το λαό... ή μήπως δεν βλέπεις τι κάνουν αυτοί;' (Ιερ. 7, 16-
17). Δεν απομακρύνθηκαν λέγει, από την ασέβεια και συ προσεύχεσαι γι
αυτούς; Αλλά δεν θα ακούσω την προσευχή σου." (Εις τον Ζ' Ψαλμόν, ΕΠΕ
5,296-298, PG 55, 84-85) Και αλλού μας παραπέμπει στην Παλαιά Διαθήκη,
- 358 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
στον Ησαΐα, όπου αναφέρεται: "ὅταν ἐκτείνητε τὰς χεῖρας ὑμῶν πρός με,
ἀποστρέψω τοὺς ὀφθαλμούς μου ἀφ᾿ ὑμῶν, καὶ ἐὰν πληθύνητε τὴν δέησιν, οὐκ
εἰσακούσομαι ὑμῶν· αἱ γὰρ χεῖρες ὑμῶν αἵματος πλήρεις" δηλαδή: "όταν θα
απλώνετε τα χέρια σας προς εμένα, εγώ θα στρέφω αλλού τα μάτια μου από
εσάς. Και αν αυξήσετε την προσευχή σας δε θα σας ακούσω. διότι τα χέρια σας
είναι γεμάτα από αίματα. Και καταλήγει ο Ιερός Χρυσόστομος λέγοντας:
"επομένως γίνεται φανερό οτι δεν υπάρχει καμία ωφέλεια από την
προσευχή και αν ακόμη αυτή είναι μεγάλης διάρκειας, όταν αυτός που
προσέρχεται επιμένει στα αμαρτήματά του. Διότι τίποτε δεν μπορεί να
εξισωθεί με την αρετή και με τη φωνή που βγαίνει από τα έργα" (Εις τον
Ησαΐαν, κεφ. 1 ΕΠΕ 8, 224 PG 56, 20)
 Η προσευχή μας επίσης δεν εισακούγεται, κατά τον Ιερό Χρυσόστομο,
διότι δεν παρακαλούμε όπως πρέπει και συγκεκριμένα αναφέρει:
"Εμείς είμαστε οι αίτιοι της καταστροφής μας, διότι:
- ούτε σε Αυτόν καταφεύγουμε,
- ούτε Τον συναναστρεφόμαστε,
- ούτε Τον παρακαλούμε όπως πρέπει,
αλλά και αν καταφύγουμε κοντά Του, το κάνουμε:
- όχι σαν εκείνους που έχουν να λάβουν
- ούτε με την πίστη που πρέπει
- ούτε ζητώντας με επιμονή, αλλά πάντοτε
- με νωθρότητα
- και αδιαφορία.
Ο Θεός βέβαια θέλει με επιμονή να ζητάμε από Αυτόν και ευχαριστιέται
πάρα πολύ με αυτό. Διότι είναι ο μοναδικός χρεωφειλέτης που ευχαριστιέται
όταν του ζητάμε και μας δίνει αυτά που δεν Του δανείσαμε." και συνεχίζει
παρακάτω μιλώντας για το παράδειγμα της Χαναναίας όπου έλαβε αυτό που
ζήτησε με την επιμονή της και αναφέρει: "τόσο μεγάλο αγαθό είναι η επιμονή.
Με αυτήν και αν ακόμη είσαι σκυλί, θα προτιμηθείς από το τέκνο που είναι
οκνηρό, γιατί όσα δεν κατόρθωσε η φιλία, τόσα κατόρθωσε η επίμονη αίτηση."
 Αλλά και όταν η προσευχή είναι εναντίον των εχθρών μας, δεν μπορεί
να εισακουστεί, διότι όπως λέει ο Άγιος: "όταν πάλι ζητάμε κάτι εναντίον των
εχθρών μας, όχι μόνο δεν εισακουόμαστε, αλλά και παροργίζουμε το Θεό. Διότι
η προσευχή είναι φάρμακο, αν όμως δε γνωρίζουμε πώς να χρησιμοποιήσουμε
το φάρμακο, δεν κερδίζουμε τίποτε από την ωφέλειά του (Εις τον Ζ' Ψαλμόν,
ΕΠΕ 5,296-298, PG 55, 84-85)
- 359 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Σχολιάζοντας εδώ, να αναφέρουμε οτι ο Χριστός μας δίδαξε να

προσευχόμαστε για το καλό του εχθρού μας - πώς λοιπόν είναι δυνατόν
κάποιος να προσεύχεται εναντίον του εχθρού του και να θέλει να λέγεται
Χριστιανός; Είναι πραγματικά απορίας άξιο πως κάποιοι πιστεύουν ειλικρινά
οτι μια τέτοια προσευχή θα μπορούσε ποτέ να εισακουστεί από το Θεό.
Παρόμοιο είναι και αυτό που εύχονται μερικοί λέγοντας "να το βρεις από το
Θεό". Ας μη ξεχνάμε τί μας προτρέπει να κάνουμε για τους εχθρούς μας ο
Χριστός, όπως είπε στην επί του όρους ομιλία: "Ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ἀγαπᾶτε
τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς
μισοῦσιν ὑμᾶς καὶ προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ
διωκόντων ὑμᾶς." (Κατά Ματθαίον, κεφ.5, στ.44) δηλαδή: “Εγώ όμως σας
λέγω, αγαπάτε τους εχθρούς σας, ευλογείτε αυτούς, οι οποίοι σας
καταριούνται, ευεργετείτε αυτούς, οι οποίοι σας μισούν, και προσεύχεσθε για
εκείνους, οι οποίοι σας υβρίζουν και σας συκοφαντούν και σας καταδιώκουν
αδίκως”
Ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης, μας μιλάει στην «Κλίμακα» στον 28ο Λόγο περί
Προσευχής: “Όσοι πηγαίνουμε να παρασταθούμε ενώπιον του Βασιλέως και
Θεού και να συνομιλήσουμε μαζί Του, ας μη προχωρούμε χωρίς την
κατάλληλη προετοιμασία. Διότι υπάρχει φόβος, εάν μας δει από μακριά να
μην έχουμε τα όπλα και την στολή που αρμόζουν για την παρουσίαση ενώπιον
του Βασιλέως, να διατάξει τους υπηρέτες και λειτουργούς Του να μας δέσουν
και να μας εξορίσουν μακριά από το πρόσωπό Του, και τις δεήσεις μας να τις
σχίσουν και να τις πετούν στο πρόσωπό μας.
Και συνεχίζει ο Άγιος λέγοντας: “Όταν ξεκινάς να σταθείς ενώπιον του
Κυρίου, ας είναι ο χιτώνας της ψυχής σου υφασμένος εξ ολοκλήρου με το νήμα
ή μάλλον με το λήμμα της αμνησικακίας. Ειδεμή τίποτε δεν πρόκειται να
ωφεληθείς από την προσευχή. Όλο το ύφος και το λεκτικό της προσευχής σου
ας είναι ανεπιτήδευτο, διότι ο τελώνης και ο άσωτος με ένα μόνο λόγο
συμφιλιώθηκαν με το Θεό.”
Σε άλλο πάλι σημείο μας λέει: “Μην επιτηδεύεσαι τα λόγια της προσευχής
σου, διότι πολλές φορές τα απλά και ανεπιτήδευτα ψελλίσματα των μικρών
παιδιών ευχαρίστησαν και ικανοποίησαν τον Ουράνιο Πατέρα τους.
Μη ζητάς να λες πολλά στην προσευχή σου, για να μη διασκορπιστεί ο νους
σου, αναζητώντας λόγια. Ένας λόγος πίστεως έσωσε τον ληστή. Η πολυλογία
στην προσευχή πολλές φορές δημιούργησε στο νου φαντασίες και διάχυση,
ενώ αντιθέτως η μονολογία συγκεντρώνει τον νου.”
- 360 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ας αναφέρουμε σχετικά το Λόγο του Κυρίου μας, ο οποίος μας είπε: “Οὐ πᾶς
ὁ λέγων μοι Κύριε Κύριε, εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν,
ἀλλ᾿ ὁ ποιῶν τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς.” (Κατά
Ματθαίον κεφ.7, στ.21) δηλαδή: “Πρέπει δε να ξέρετε, ότι στη Βασιλεία των
Ουρανών δε θα εισέλθει καθένας, που απλά με επικαλείται και με προσφωνεί,
Κύριε, Κύριε, αλλά εκείνος που εφαρμόζει το θέλημα του Ουράνιου Πατέρα
μου”.
Και αλλού πάλι λέει ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης: “Μη προσεύχεσαι με
παρρησία, έστω και αν διαθέτεις καθαρότητα. Αντιθέτως πλησίασε με πολλή
ταπεινοφροσύνη, και έτσι θα αποκτήσεις περισσότερη παρρησία. Και αν
ακόμη έχεις ανέβει όλη την κλίμακα των αρετών, και τότε πάλι να προσεύχεσαι
υπέρ αφέσεως των αμαρτιών σου, ακούγοντας τον Παύλο να βοά:
«Αμαρτωλών πρώτος ειμί εγώ» (Α΄ Τιμοθ. α΄ 15).”
Τέλος ο Άγιος Ιωάννης ο Σιναΐτης μας αναφέρει κάτι πολύ ενθαρρυντικό για
να μη σταματάμε την προσευχή μας όταν δεν εισακουγόμαστε: “Να μη λες
οτι, αν και προσευχήθηκες πολύ καιρό, δεν κατόρθωσες τίποτε, διότι ήδη κάτι
σπουδαίο κατόρθωσες. Τι, αλήθεια, υπάρχει ανώτερο από την
προσκόλληση στον Κύριο και από την συνεχή παραμονή σ΄αυτή την ένωση;”
Γενικά συνοψίζοντας, μπορούμε να αναφέρουμε, εκτός των άλλων, ότι για

μια πιο αποτελεσματική προσευχή είναι απαραίτητο:
 Να αισθανόμαστε την αγάπη προς το Θεό.

 Να έχουμε προηγουμένως συγχωρήσει όλους όσους μας αδίκησαν και
μας στενοχώρησαν και να έχουμε φροντίσει για την αποκατάσταση
της στεναχώριας που προκαλέσαμε εμείς σε άλλους.
 Να αγαπάμε την προσευχή και να έχουμε γενικά ταπεινό φρόνημα.
 Να προσευχόμαστε αργά, καθαρά, χωρίς βιασύνη, με κατάνυξη και
ευλάβεια, κατανοώντας έτσι τα λόγια της προσευχής.
 Να συμμετέχουμε τακτικά στα Μυστήρια της Εκκλησίας μας,
ιδιαίτερα στο Ιερό Μυστήριο της Μετάνοιας και Εξομολόγησης,
καθώς και στη Θεία Κοινωνία, για να είμαστε περισσότερο ευάρεστοι
στο Θεό Πατέρα μας.
- 361 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Όταν προσευχόμαστε για τους άλλους
Όπως αναφέρθηκε και πριν, η προσευχή δεν είναι μόνο για τον εαυτό μας,
για να εκπληρώσει ο Θεός αυτά που ζητάμε (εφόσον φυσικά αυτά είναι για
το συμφέρον μας και τη σωτηρία της ψυχής μας, όπως ο Θεός μόνο κρίνει),
αλλά προσευχή οφείλουμε να κάνουμε και για τους συνανθρώπους μας, ως
φιλάνθρωποι που πρέπει να είμαστε, μιας και ο Θεός Πατέρας μας είναι και ο
ίδιος φιλάνθρωπος. Προσευχή λοιπόν κάνουμε και:
 για όποιον μας ζητήσει να προσευχηθούμε ειδικά για αυτόν

Ας αναφέρουμε εδώ ένα σχετικό κείμενο του Αγίου Ιωάννη του Σιναΐτη: “Μην
αρνείσαι να προσεύχεσαι για κάποια ψυχή (που σου το ζήτησε), έστω και αν
δεν διαθέτεις καρποφόρο προσευχή. Διότι η πίστη εκείνου που ζήτησε την
προσευχή, έσωσε πολλές φορές κι εκείνον που προσευχήθηκε και μάλιστα με
συντριβή καρδίας. Μην υπερηφανεύεσαι, εάν προσεύχεσαι για άλλους και
εισακούγεσαι, διότι η πίστη αυτών ενέργησε, ώστε να εισακουστεί η προσευχή
σου” (Κλίμαξ, Λόγος 28ος περί Προσευχής)
 για τους κεκοιμημένους αδελφούς μας, τους νεκρούς μας δηλαδή, για
να αναπαύσει ο Θεός τις ψυχές τους. Για το λόγο αυτό υπάρχουν και τα
μνημόσυνα, όπου όπως λένε οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, δεν γνωρίζουμε
μεν επακριβώς τον τρόπο που ωφελούνται οι ψυχές των νεκρών από τα
μνημόσυνα, αλλά γνωρίζουμε όμως ότι όντως ωφελούνται και υπάρχουν
πάρα πολλές αποδείξεις για αυτό.
Μία σύντομη προσευχή πάντως που μπορούμε να λέμε για τους
κεκοιμημένους αδελφούς μας είναι με το κομποσχοίνι, (όπως αναφέρουμε
και παρακάτω) λέγοντας: «Κύριε Ιησού Χριστέ μνήσθητι της ψυχής του
δούλου σου ….(λέμε το όνομα του κεκοιμημένου)».
Λέμε μια φορά το όνομα και μετά σε κάθε κόμπο στο κομποσχοίνι λέμε:
«μνήσθητι, μνήσθητι, μνήσθητι … κ.ο.κ.»
 για τους εχθρούς μας, όπου σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας,
όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα, οφείλουμε να προσευχόμαστε και να
αγαπάμε: προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ διωκόντων
ὑμᾶς." (Κατά Ματθαίον, κεφ.5, στ.44).
- 362 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
 για όλο τον κόσμο. Χαρακτηριστική είναι η δέηση του Ιερέα που
ακούμε στην Εκκλησία:
Εὐξώμεθα ὑπὲρ εἰρήνης τοῦ κόσμου.
Ὑπερ τῶν εὐσεβῶν καὶ ὀρθοδόξων Χριστιανῶν.
Ὑπὲρ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου ἡμῶν (..) καὶ πάσης τῆς ἐν Χριστῷ ἡμῶν ἀδελφότητος.
Ὑπὲρ τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν ἔθνους.
Ὑπὲρ εὐοδώσεως καὶ ἐνισχύσεως τοῦ φιλοχρίστου στρατοῦ.
Ὑπερ τῶν ἀπολειφθέντων πατέρων, καὶ ἀδελφῶν ἡμῶν.
Ὑπερ τῶν διακονούντων καὶ διακονησάντων ἡμῖν.
Ὑπὲρ τῶν μισούντων καὶ ἀγαπώντων ἡμᾶς.
Ὑπερ τῶν ἐντειλαμένων ἡμῖν τοῖς ἀναξίοις εὔχεσθαι ὑπὲρ αὐτῶν.
Ὑπὲρ ἀναρρύσεως τῶν αἰχμαλώτων.
Ὑπερ τῶν ἐν θαλάσσῃ καλῶς πλεόντων.
Ὑπὲρ τῶν ἐν ἀσθενείαις κατακειμένων.
Εὐξώμεθα καὶ ὑπὲρ εὐφορίας τῶν καρπῶν τῆς γῆς.
Καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν προαναπαυσαμένων πατέρων καὶ ἀδελφῶν ἡμῶν, τῶν
ἐνθάδε εὐσεβῶς κειμένων, καὶ ἁπανταχοῦ Ὀρθοδόξων.
Εἴπωμεν καὶ ὑπὲρ ἑαυτῶν, τὸ Κύριε, ἐλέησον, Κύριε, ἐλέησον Κύριε, ἐλέησον
Επίσης αντίστοιχη είναι και η δέηση: Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ ἐλέους, ζωῆς, εἰρήνης,
ὑγείας, σωτηρίας, ἐπισκέψεως, συγχωρήσεως καὶ ἀφέσεως τῶν ἁμαρτιῶν τῶν
δούλων τοῦ Θεοῦ, πάντων τῶν εὐσεβῶν καὶ ὀρθοδόξων χριστιανῶν, τῶν
κατοικούντων καὶ παρεπιδημούντων ἐν τῇ πόλει ταύτῃ, ἐπιτρόπων,
συνδρομητῶν καὶ ἀφιερωτῶν τοῦ ἁγίου ναοῦ τούτου. Κύριε, ἐλέησον. (3)
Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ τοῦ διαφυλαχθῆναι τὴν ἁγίαν Ἐκκλησίαν καὶ τὴν πόλιν
ταύτην, καὶ πᾶσαν πόλιν καὶ χώραν ἀπὸ ὀργῆς, λοιμοῦ, λιμοῦ, σεισμοῦ,
καταποντισμοῦ, πυρός, μαχαίρας, ἐπιδρομῆς ἀλλοφύλων, ἐμφυλίου πολέμου,
καὶ αἰφνιδίου θανάτου, ὑπὲρ τὸν ἵλεων, εὐμενῆ καὶ εὐδιάλακτον, γενέσθαι τὸν
ἀγαθὸν καὶ φιλάνθρωπον Θεὸν ἡμῶν, τοῦ ἀποστρέψαι καί, διασκεδάσαι πᾶσαν
ὀργὴν καὶ νόσον, τὴν καθ' ἡμῶν κινουμένην, καὶ ῥύσασθαι ἡμᾶς ἐκ τῆς
ἐπικειμένης δικαίας αὐτοῦ ἀπειλῆς, καὶ ἐλεήσαι ἡμᾶς. Κύριε, ἐλέησον. (3)
Ἔτι δεόμεθα καὶ ὑπὲρ τοῦ εἰσακοῦσαι Κύριον τὸν Θεὸν φωνῆς τῆς δεήσεως
ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν, καὶ ἐλεήσαι ἡμᾶς. Κύριε, ἐλέησον. (3)
Ἐπάκουσον ἡμῶν, ὁ Θεός, ὁ Σωτὴρ ἡμῶν, ἡ ἐλπὶς πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς
καὶ τῶν ἐν θαλάσσῃ μακράν, καὶ ἵλεως, ἵλεως γενοῦ ἡμῖν, Δέσποτα ἐπὶ ταῖς
ἁμαρτίαις ἡμῶν, καὶ ἐλέησον ἡμᾶς. Ἐλεήμων γὰρ καὶ φιλάνθρωπος Θεὸς
ὑπάρχεις, καὶ σοὶ τὴν δόξαν ἀναπέμπομεν, τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ τῷ Ἁγίῳ
Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
- 363 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Οι καθημερινές προσευχές
Στην αρχή ιδιαίτερα του Πνευματικού μας αγώνα, καλό είναι να

συμβουλευόμαστε τον Πνευματικό μας για το τι προσευχές θα λέμε, καθώς
και για τη συχνότητα και διάρκεια των προσευχών αυτών, διότι ένα
απότομο ξεκίνημα προς τα εμπρός ενδέχεται να οδηγήσει και σε ένα απότομο
σταμάτημα και εγκατάλειψη του αγώνα. Σε ότι ξεκινάμε θα φροντίζουμε να
είμαστε σταθεροί, λίγο αλλά σταθερά, 5 λεπτά προσευχή στην αρχή; ας είναι
μόνο 5, αλλά να είναι σε τακτική βάση σταθερά. Έτσι η καρδιά μας θα
συνηθίζει σιγά σιγά να ζεσταίνεται και στη συνέχεια, με την ευλογία του
Πνευματικού μας θα αυξάνουμε σταδιακά τη διάρκεια της προσευχής μας.
Καταρχήν έχουμε την κοινή προσευχή που γίνεται στους ιερούς ναούς,
οπότε συμμετέχουμε όσο συχνά μπορούμε στις ακολουθίες της Εκκλησίας
μας (το πρωί στον Όρθρο και στη Θεία Λειτουργία, τα απογεύματα στους
Εσπερινούς κλπ.). Η σημαντικότητα του Εκκλησιασμού μας έγκειται εκτός
των άλλων (τέλεση Ιερών Μυστηρίων), στο λόγο του Κυρίου μας για τη
δύναμη της κοινής προσευχής, η οποία είναι μεγαλύτερη της ατομικής
προσευχής, γι αυτό και ο εκκλησιασμός μας, η συμμετοχή μας δηλαδή στην
κοινή θεία λατρεία είναι απαραίτητο να γίνεται συχνά για να προχωράμε
σωστά στον πνευματικό μας αγώνα.
Εκτός από την κοινή προσευχή μας στην Εκκλησία, προσευχόμαστε ατομικά
ο καθένας όποτε και όσο μπορεί. Οι καθιερωμένες όμως προσευχές είναι:
α) το πρωί που ξυπνάμε με την πρωινή προσευχή. Και μάλιστα το πρωί, με
το που ανοίγουμε τα μάτια μας, πριν ακόμη διαβάσουμε την καθιερωμένη
προσευχή, η πρώτη κίνησή μας είναι να κάνουμε το σταυρό μας
ευχαριστώντας τον Κύριο που μας αξίωσε να ξυπνήσουμε άλλη μια μέρα.
β) η προσευχή πριν και μετά το φαγητό (είναι πολύ σύντομες οι
προσευχές αυτές και δεν έχουμε λόγο να μην τις λέμε, όπου και να είμαστε).
δ) η βραδινή προσευχή που είναι το Μικρό Απόδειπνο, η οποία είναι
εκτενέστερη προσευχή, όπου μάλιστα καλό είναι να διαβάζουμε μαζί και
τους Χαιρετισμούς της Παναγίας μας. Το Απόδειπνο αναμεταδίδεται και
από ορθόδοξους εκκλησιαστικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς το βράδυ (όπως
στις 10μμ από την «Πειραϊκή Εκκλησία» (91,2FM) το ραδιόφωνο δηλαδή της
Μητρόπολης Πειραιώς και μέσω διαδικτύου σε όλο τον κόσμο
www.peradio.com).
- 364 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Οι Χαιρετισμοί της Παναγίας μας που διαβάζουμε μαζί με το Απόδειπνο είναι

πολύ ανώτερη προσευχή από άλλες, υπό την έννοια ότι δοξάζουμε και
τιμούμε την Παναγία μας με τα λόγια που της απευθύνουμε.
Όταν διαβάζουμε καθημερινά τους Χαιρετισμούς της Παναγίας μας,
δεχόμαστε μεγάλη τη βοήθειά Της και την προστασία Της σε όλη τη ζωή μας.
Υπάρχουν πολλές ιστορίες στο Άγιος Όρος για τη βοήθεια της Παναγίας σε
ευλαβείς πιστούς που διάβαζαν καθημερινά τους Χαιρετισμούς προς την
Υπεραγία Θεοτόκο.
ε) όταν πρόκειται να μετέχουμε το επόμενο πρωί στη Θεία Κοινωνία,
διαβάζουμε από πριν την προσευχή της Θείας Μετάληψης.
Η προσευχή αυτή (Ακολουθία Θείας Μεταλήψεως) αποτελείται από 3 μέρη:
Το πρώτο μέρος διαβάζεται το προηγούμενο βράδυ, πριν τη Θεία Κοινωνία,
κατά την ακολουθία του Μικρού Απόδειπνου (μετά το Πιστεύω).
Το δεύτερο μέρος διαβάζεται το πρωί πριν τη Θεία Μετάληψη (σε κάποιους
ναούς διαβάζεται μέρος, ή όλο αυτού, πριν την έξοδο του Ιερέα για τη Θεία
Κοινωνία). Και τέλος το τρίτο μέρος αποτελεί την Ευχαριστία της Θείας
Μετάληψης, που διαβάζεται μετά από αυτήν και στην οποία ευχαριστούμε
το Θεό που μας αξίωσε να μεταλάβουμε το Τίμιο Σώμα και Αίμα Του. Σε
κάποιους ναούς η Ευχαριστία αυτή διαβάζεται μετά την απόλυση του Ιερέα.
Γενικά για την προσευχή
 Όλος ο πνευματικός μας αγώνας κρίνεται κυρίως από την

προσευχή μας, από τη συχνότητά της, από τη θέρμη της και από τη
συντριβή καρδιάς με την οποία αυτή πραγματοποιείται.
Ας θυμηθούμε την Οσία Μαρία την Αιγυπτία, η οποία από
πόρνη που ήταν, μετανόησε και έζησε μόνη της στην έρημο
επί 47 έτη, φθάνοντας σε ύψη αγιότητας μόνο με την
προσευχή και την άσκηση, κοινωνώντας μάλιστα μόνο μία
φορά πριν το τέλος της ζωής της, από τον Άγιο Ζωσιμά.
 Είναι σημαντικό να διαβάζουμε τις καθιερωμένες προσευχές της

Εκκλησίας μας, ως έχουν στο αρχαίο κείμενο, από κάποιο προσευχητάριο,
διότι τα κείμενα αυτά είναι θεόπνευστα, γράφτηκαν δηλαδή από
υμνογράφους Αγίους με τη φώτιση του Αγίου Πνεύματος, επομένως η
ανάγνωση των προσευχών στο πρωτότυπο έχει άλλη αξία και μεταδίδει
άλλη Χάρη στον πιστό.
- 365 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Μπορούμε να προμηθευτούμε και να έχουμε ένα ορθόδοξο προσευχητάριο,

στο οποίο υπάρχουν όλες οι προσευχές της ημέρας. Επίσης κυκλοφορούν και
αποδόσεις στην απλή ελληνική με αντιπαραβολή στο πρωτότυπο κείμενο,
έτσι ώστε η ανάγνωση του αρχαίου κειμένου να γίνεται πιο κατανοητή.
Στο «Μικρό Προσευχητάριο», στο τέλος του βιβλίου, υπάρχουν
Σημείωση:
κάποιες από τις συνήθεις καθημερινές προσευχές.
 Φροντίζουμε ώστε όταν διαβάζουμε την προσευχή από βιβλίο, να τη

διαβάζουμε αργά και να καταλαβαίνουμε τι λέμε και όχι γρήγορα, απλά
για να πούμε ότι τη διαβάσαμε.
 Με βάση το σκεπτικό της δύναμης της κοινής προσευχής, είναι μεγάλη

ευλογία για όλη την οικογένεια, εάν διαβάζονται από κοινού κάποιες
προσευχές, ιδίως το Απόδειπνο το βράδυ, όπου συνήθως είναι όλοι στο σπίτι.
 Ένας εύκολος τρόπος για να προσευχόμαστε συχνά και παντού, εάν δεν
έχουμε αρκετό χρόνο, ακόμη και στη δουλειά μας, στις μετακινήσεις μας κλπ,
είναι να επαναλαμβάνουμε διαρκώς την ευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν
με», την οποία μπορούμε να λέμε ακόμη και νοερά, χωρίς να μας
καταλαβαίνουν οι γύρω μας. Η προσευχή αυτή είναι πολύ γνωστή στη
μοναστηριακή ζωή ιδιαίτερα και έχει πολύ μεγάλη δύναμη.
 Μπορούμε επίσης στην προσευχή μας να χρησιμοποιούμε το

κομποσχοίνι, το οποίο εξυπηρετεί να συγκρατεί το νου στην προσευχή,
περνώντας κόμπο κόμπο ανάμεσα από τα δάκτυλά μας και λέγοντας σε κάθε
κόμπο την ευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με», ή
«Υπεραγία Θεοτόκε σώσον ημάς», ή «Άγιε του Θεού…
πρέσβευε υπέρ ημών». Το κομποσχοίνι είναι μια
κληρονομιά από τους Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας,
το οποίο έχουν όλοι οι Ορθόδοξοι μοναχοί, αλλά το
χρησιμοποιούν και πολλοί ορθόδοξοι λαϊκοί (δηλαδή οι
πιστοί στον κόσμο). Είναι συνήθως μάλλινο μαύρου
χρώματος σε διάφορα μεγέθη. Το 33άρι κομποσχοίνι συμβολίζει τα 33
χρόνια του Χριστού. Υπάρχουν κομποσχοίνια 50άρια, 100άρια, 300άρια κλπ,
ανάλογα με τον αριθμό των κόμπων που είναι πλεγμένοι σε αυτό. Ο κάθε
κόμπος αποτελείται από 9 πλεγμένους σταυρούς, συμβολικός αριθμός των 9
αγγελικών ταγμάτων. Το μαλλί από το οποίο είναι πλεγμένο θυμίζει ότι οι
πιστοί είναι τα λογικά πρόβατα του Χριστού. Το μαύρο χρώμα συμβολίζει το
- 366 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
πένθος των αμαρτιών μας. Ο Σταυρός θυμίζει τη σταύρωση του Χριστού μας
και η φούντα στην άκρη του είναι για το σκούπισμα των δακρύων της
προσευχής.
Η κανονική χρήση του κομποσχοινιού είναι για προσευχή και όχι ως
διακοσμητικό. Σύμφωνα με μια παράδοση το κομποσχοίνι εφευρέθηκε ως
ένα μέσο που θα βοηθούσε τους μοναχούς να αυτοσυγκεντρώνονται στην
προσευχή και στην αρίθμηση των ευχών.
Σύμφωνα με την παράδοση πάντα ο τρόπος κατασκευής του έγινε μετά από
υπόδειξη του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, προς τον Όσιο Παχώμιο, τον οποίο
επισκέφθηκε στον ύπνο του.
Η προσευχή της μετανοίας του Αγίου Εφραίμ του Σύρου
Μια σύντομη αλλά πολύ δυνατή προσευχή είναι η ευχή του Αγίου Εφραίμ
του Σύρου, η προσευχή της μετανοίας όπως λέγεται, η οποία κυριαρχεί στην
περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και είναι η εξής:
“Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας,

φιλαρχίας, καί ἀργολογίας μή μοι δῷς. Πνεῦμα δέ
σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονής καί ἀγάπης
χάρισαί μοι τῷ σῷ δούλῳ. Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί
μοι τοῦ ὁράν τά ἐμά πταίσματα, καί μή κατακρίνειν
τόν ἀδελφόν μου, ὅτι εὐλογητός εἶ εἰς τούς αἰῶνας τῶν
αἰώνων. Αμήν”
Κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά στην προσευχή αυτή, διότι αν

και μικρή σε μέγεθος, είναι τόσο περιεκτική και έχει μεγάλη πνευματική
δύναμη.
Με βάση το τυπικό μάλιστα της Εκκλησίας μας η προσευχή αυτή δεν

απαγγέλλεται απλά, αλλά συνοδεύεται από κινήσεις μετάνοιας – στα
μοναστήρια τηρείται επακριβώς το τυπικό αυτό.
Με την προσευχή αυτή ζητάμε από το Θεό να μας φυλάει από τα τέσσερα
συγκεκριμένα κακά πνεύματα και να μας δωρίσει τα τέσσερα καλά
πνεύματα, αρετές.
Στην αρχή της προσευχής προσφωνούμε τον Κύριο «Δέσποτα της ζωή μου»,
ομολογώντας ότι Αυτός μας κυβερνά, δεσπόζει σε όλη τη ζωή μας και μας
κατευθύνει.
- 367 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Στη συνέχεια παρακαλάμε τον Κύριο να μας απαλλάξει από:
 Πνεύμα Αργίας: την πνευματική τεμπελιά, την ακηδία, τη ραθυμία, την

παθητικότητα και την αδιαφορία για την εκτέλεση των εντολών του
Θεού, την απροθυμία για προσευχή και εκκλησιασμό, τη συνεχή αναβολή.
 Πνεύμα Περιεργίας: τη θέληση του να μαθαίνουμε τα πάντα, να
χωνόμαστε παντού, κουτσομπολιά, σκανδαλιστικές ιστορίες κλπ, μια
διάσπαση και ενασχόληση με σκουπίδια, αντί για τον αληθινό θησαυρό.
 Πνεύμα Φιλαρχίας: τη θέληση του να είμαστε οι πρώτοι και μάλιστα με
διαφορά και να δεχόμαστε τις καλύτερες τιμές - διαβολική υπερηφάνεια.
 Πνεύμα Αργολογίας: την αχρηστολογία, το κουτσομπολιό, την
πολυλογία, την περιαυτολογία, την καύχηση για τον εαυτό μας, το να λέμε
πολλά και άχρηστα και να μην αφήνουμε να μιλήσει ο άλλος.
Και παρακαλάμε τον Κύριο να μας χαρίσει:
 Πνεύμα Σωφροσύνης: εγκράτεια, αγνότητα, καθαρότητα σε σώμα και

ψυχή, πνευματική ισορροπία, σαφήνεια λογισμών, γενική ακεραιότητα.
 Πνεύμα Ταπεινοφροσύνης: απουσία υπερηφάνειας, εγωισμού, ελέγχου
και κατάκρισης των άλλων, συναίσθηση της αναξιότητας μας έναντι του
παντοδύναμου Θεού, ειρήνη και γαλήνη στην ψυχή.
 Πνεύμα Υπομονής: απουσία άγχους και βιασύνης, αντοχή σε δοκιμασίες
και θλίψεις χωρίς γογγυσμό, ήρεμη αναμονή και ελπίδα.
 Πνεύμα Αγάπης: το χαρακτηριστικό γνώρισμα του Θεού, η θυσία μας για
το Θεό και τον πλησίον, κατανόηση, συγχώρηση, σεβασμός, συμπόνια,
ανεξικακία, φιλευσπλαχνία.
Τέλος ζητάμε από τον Κύριο να μας δωρίσει την ικανότητα “τοῦ ὁράν τά
ἐμά πταίσματα”, να βλέπουμε δηλαδή τα δικά μας λάθη, να έχουμε
αυτογνωσία, να γνωρίζουμε τις αμαρτίες και τα πάθη μας, αντί να
κατακρίνουμε τον αδελφό μας με τα δικά του πάθη και αδυναμίες.
- 368 -

(7) Νηστεία
Η νηστεία ήταν η πρώτη εντολή του Θεού στον Αδάμ και την Εύα στον
Παράδεισο, όταν ο Θεός τους έδωσε εντολή να μην φάνε το συγκεκριμένο
καρπό του δένδρου. Σε πολλά άλλα σημεία επίσης στην Παλαιά Διαθήκη
αναφέρεται η νηστεία, αλλά μας τη δίδαξε και ο ίδιος ο Χριστός με το
παράδειγμά του όταν νήστεψε 40 ημέρες στην έρημο “καὶ νηστεύσας
ἡμέρας τεσσαράκοντα καὶ νύκτας τεσσαράκοντα” (Κατά Ματθαίον
κεφ.4, στ.2). Και μάλιστα ο Ευαγγελιστής Λουκάς αναφέρει: “οὐκ ἔφαγεν
οὐδὲν ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις” (Κατά Λουκάν κεφ.4 στ.2)
Η ετυμολογία της λέξης «νηστεία» είναι από το αρνητικό μόριο νη και το

ρήμα εσθίω που σημαίνει τρώγω. Αρχικά η λέξη σήμαινε ότι και η
ετυμολογία της, πλήρη αποχή από τις τροφές και ποτά, δηλαδή ασιτία,
ατροφία. Αργότερα με την αύξηση της χρονικής διάρκειας της νηστείας δε
σήμαινε μόνο την πλήρη αποχή από την τροφή αλλά και τη μερική.
Η νηστεία έχει σκοπό να τιμήσει συγκεκριμένες εκκλησιαστικές εορτές και
περιόδους και να ασκήσει τον άνθρωπο προς την εξάλειψη των παθών του
και την απόκτηση αρετών.
Τι μας είπε όμως ο Χριστός για τη νηστεία;
"Όταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί·
ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις
νηστεύοντες· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν" (Κατά
Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.16) δηλαδή: "Όταν νηστεύετε, μη γίνεστε
όπως οι υποκριτές, σκυθρωποί και κατηφείς, διότι αυτοί αλλοιώνουν και
μαραίνουν το πρόσωπό τους, παίρνουν την εμφάνιση αδυνατισμένου
ανθρώπου, για να φανούν στους άλλους ότι νηστεύουν· αληθινά σας λέω ότι
απολαμβάνουν ολόκληρο το μισθό τους, δηλαδή τους επαίνους των
ανθρώπων".
"σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι,
ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων, ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ
κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ
φανερῷ" (Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.17-18) δηλαδή: "εσύ όμως,
όταν νηστεύεις, περιποιήσου την κόμη σου και νίψε το πρόσωπό σου, όπως
συνηθίζεις, για να μη φανείς στους ανθρώπους ότι νηστεύεις, αλλά στον
Πατέρα σου τον Επουράνιο, ο οποίος βρίσκεται αόρατος παντού και στα
πλέον απόκρυφα μέρη. Και ο Πατέρας σου, που βλέπει και τα κρυπτά, θα σου
αποδώσει στα φανερά την αμοιβή"
ΝΗΣΤΕΙΑ
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος μας μιλάει για τη νηστεία ως εντολή που

μας δόθηκε στον Παράδεισο: “Μας δόθηκε ο Παράδεισος, για
να ευτυχήσουμε. Λάβαμε εντολή, για να ευδοκιμήσουμε με τη
διαφύλαξή της, όχι γιατί ο Θεός αγνοούσε αυτό που θα
γινόταν, αλλά γιατί νομοθετούσε το αυτεξούσιο.
Απατηθήκαμε, γιατί μας φθόνησαν. Ξεπέσαμε, γιατί
παραβήκαμε την εντολή. Είμαστε αναγκασμένοι σε νηστεία,
γιατί δε νηστέψαμε, καθώς εξουσιαστήκαμε απ' το δένδρο
της γνώσης. Γιατί ήταν παλιά η εντολή και σύγχρονη με μας,
σαν κάποια διαπαιδαγώγηση της ψυχής και σωφρονισμό από τις απολαύσεις.
Τη λάβαμε εύλογα, για να απολαύσουμε με την τήρησή της αυτό που χάσαμε
με τη μη διαφύλαξή της” (Αγ. Γρηγορίου, Λόγος με’ εις το Πάσχα).
Και ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας αναφέρει: “Αν η νηστεία ήταν

αναγκαία στον παράδεισο, είναι πολύ περισσότερο αναγκαία έξω από τον
παράδεισο. Αν ήταν χρήσιμο το φάρμακο πριν από τον τραυματισμό, είναι
πολύ περισσότερο χρήσιμο μετά από τον τραυματισμό» (Αγ. Ιωάννη.
Χρυσοστόμου, Περί Νηστείας, PG 49.307).
Και ο Άγιος Αθανάσιος ο Μέγας στο λόγο του «περί παρθενίας ήτοι περί
ασκήσεως» μας αναφέρει: “Ἀγαπήσωμεν σφόδρα τὴν
νηστείαν· μέγα γὰρ φυλακτήριόν ἐστιν ἡ νηστεία καὶ ἡ
προσευχὴ καὶ ἡ ἐλεημοσύνη”.
Και συνεχίζει λέγοντας: “Βλέπεις τί κατoρθώνει η νηστεία;
και αρρώστιες θεραπεύει και ρεύματα σωματικά ξηραίνει και
δαιμόνια εκβάλλει και τoυς πoνηρoύς λoγισμoὺς απoδιώχνει
και καθιστά το νoυ λαμπρότερo, την καρδιά καθαρή, το σώμα
το εξαγιάζει, και τον άνθρωπo τον οδηγεί μπρoστά στο θρόνo
τoυ Θεoύ. Και για να μη νoμίσεις οτι αυτά λέγoνται έτσι απλά, ιδoύ, έχεις και τη
μαρτυρία τoυ Σωτήρα μας στο Ιερό Ευαγγέλιo· όταν λoιπόν τον ρώτησαν oι
μαθητές λέγoντας, ''Κύριε δείξε μας με πoιό τρόπo εκδιώκoνται τα ακάθαρτα
πνεύματα'', ο Κύριoς απάντησε: ''αυτό το γένoς δε βγαίνει από τον άνθρωπo
παρά μόνo με πρoσευχή και νηστεία». Όπoιoς ενoχλείται λoιπόν από την
επήρεια κάπoιoυ ακάθαρτoυ πνεύματoς, εάν νοήσει και
χρησιμoπoιήσει το φάρμακo αυτό, εννοώ της νηστείας, αμέσως το
πνεύμα το πoνηρό στενοχωρούμενο φεύγει, επειδή φοβάται τη
νηστεία. Γιατί oι δαίμoνες ευχαριστιούνται πάρα πολύ με την κραιπάλη και
την ανάπαυση τoυ σώματoς. Μεγάλη δύναμη η νηστεία, και μεγάλα
- 370 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
κατoρθώματα γίνονται διά μέσoυ αυτής. Γιατί, από πoύ αλλoύ παίρνoυν
δύναμη oι άνθρωπoι και επιτελoύν μεγάλα κατoρθώματα και θαύματα και
θεραπείες στους πάσχοντες δωρίζει ο Θεός δια μέσου αυτών, παρά δια της
ασκήσεως και της ταπεινoφρoσύνης και της ενάρετης ζωής; Η νηστεία είναι η
ζωή των Αγγέλων, και εκείνoς πoυ τη χρησιμoπoιεί βρίσκεται σε τάξη
Αγγελική. Και μη νομίσεις αγαπητέ, ότι έτσι απλά είναι η νηστεία· δεν επιτελεί
κατορθώματα εκείνος που νηστεύει μόνο από τις τροφές, αλλά αυτός που
απέχει από κάθε πονηρό πνεύμα, έτσι λογίζεται η νηστεία· διότι εάν νηστεύεις
και δε φροντίσεις το στόμα σου να μην πει λόγο πονηρό, ή οξύχολο, ή ψεύδος, ή
επιορκία, ή καταλαλήσεις κατά του πλησίον σου· εάν αυτά εξέλθουν από το
στόμα εκείνου που νηστεύει, σε τίποτα δεν ωφέλησε και όλο τον κόπο αυτού
έχασε.” (Αγίου Αθανασίου, του Μεγάλου, Λόγος περί παρθενίας ήτοι περί
ασκήσεως)
Τι επιδιώκουμε με τη νηστεία
Η νηστεία δεν είναι μόνο μια ένδειξη θυσίας προς τον Τριαδικό Θεό και τους
Αγίους. Ο σκοπός της νηστείας είναι πνευματικός και συνδέεται άμεσα με
τον πνευματικό αγώνα που κάνει ο πιστός Χριστιανός. Επομένως όποιος δεν
βρίσκεται μέσα στον αγώνα αυτό, δεν μπορεί και να δεχθεί τα ευεργετικά
αποτελέσματα της νηστείας όπως αυτά αναφέρονται παρακάτω, αλλά
ενδεχομένως να θεωρεί τη νηστεία ως καταναγκασμό, τον οποίο ενδόμυχα
θα ήθελε να αποφύγει. Η νηστεία προϋποθέτει αποδοχή, πίστη και αγάπη
στο Χριστό και επομένως τήρηση των εντολών Του, όπως είναι
καταγεγραμμένες στο Ευαγγέλιο και ερμηνευμένες από τους Αγίους Πατέρες
της Εκκλησίας μας. Και μάλιστα οι εντολές αυτές δεν μπορούν να τηρηθούν
επιλεκτικά κατά το συμφέρον και την αρέσκεια του καθενός, διαλέγοντας
όποιες μας βολεύουν και απορρίπτοντας όσες μας περιορίζουν, διότι το
Ευαγγέλιο το δεχόμαστε ολόκληρο, ως έχει και όχι αποσπασματικά, διότι
σύμφωνα με το λόγο του Αποστόλου Ιακώβου: “ὅστις γὰρ ὅλον τὸν νόμον
τηρήσῃ, πταίσῃ δὲ ἐν ἑνί, γέγονε πάντων ἔνοχος.” (Επιστολή Ιακώβου,
κεφ.2, στ.10) δηλαδή: “εκείνος που θα τηρήσει όλο το Νόμο, παραβεί όμως μία
εντολή, έγινε ένοχος παραβάσεως όλων των εντολών”.
Δηλαδή όλα τα θεία παραγγέλματα είναι αλληλοεξαρτούμενα και αποτελούν
ένα ενιαίο σύνολο. Επομένως τηρούμε όλες τις εντολές με συστηματική
προσπάθεια, σήμερα λίγο, αύριο περισσότερο, αλλά πάντα αγωνιστικά,
χωρίς να απομονώνουμε κάποιες από αυτές λέγοντας για παράδειγμα ότι θα
προσευχόμαστε αλλά δε θα νηστεύουμε, ή το αντίθετο, διότι η μια αρετή
είναι συνδεδεμένη με την άλλη αρετή και δεν μπορούν να αποκοπούν.
- 371 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
Η νηστεία, σύμφωνα με τους Αγίους της Εκκλησίας μας, όταν γίνεται σωστά
και με τις ανάλογες προϋποθέσεις, επιφέρει τα εξής αποτελέσματα στο
Χριστιανό:
 οδηγεί στην κάθαρση της ψυχής και του σώματός του.
Ο Μέγας Βασίλειος ονομάζει τη νηστεία “φάρμακο αμαρτίας
αναιρετικό”. Η νηστεία καθαρίζει καταρχήν τις αισθήσεις του σώματος
και θανατώνει τη φιληδονία. Η γαστριμαργία, όπως αναλύσαμε σε
προηγούμενη ενότητα, εξάπτει το σαρκικό φρόνημα και διεγείρει τις
ορμές και άλλα σαρκικά πάθη, όπως αυτό της πορνείας. Η νηστεία
αντίθετα μαραίνει τις σαρκικές επιθυμίες και κοιμίζει τις επαναστάσεις
του σώματος.
 καταστέλλει τα πάθη της ψυχής. Κατά τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο
“η μέθη και η αδηφαγία μας υποδουλώνουν στην τυραννία των παθών,
ενώ η νηστεία μας απαλλάσσει από την τυραννία και μας επιστρέφει στην
προγενέστερη ελευθερία μας”.
Για το λόγο αυτό λοιπόν η νηστεία ονομάζεται παθοκτόνος.
 διώχνει τους ρυπαρούς λογισμούς. Κατά τον Ιερό Χρυσόστομο η
νηστεία “…πολλήν ἐν τοῖς λογισμοῖς ποιεῖται τήν γαλήνην…” Και ο Άγιος
Κασσιανός ο Ρωμαίος λέει: “H νηστεία δεν έχει διαταχθεί μόνον για
κακοπάθεια του σώματος, αλλά και για την προσοχή και νηφαλιότητα του
νου, για να μη σκοτιστεί ο νους από τη πολυφαγία και γίνει αδύνατος
στην επιτήρηση των λογισμών”. (Φιλοκαλία Β’)
 αντιμάχεται το διάβολο και αποκρούει τις εφόδους των πονηρών
πνευμάτων. Ο Μέγας Βασίλειος αναφέρει ότι η νηστεία “ὅπλον ἐστὶ πρὸς
τὴν κατὰ τῶν δαιμόνων στρατείαν”
 ενισχύει την προσπάθεια του Χριστιανού για την απόκτηση των
χριστιανικών αρετών. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης μας λέει: “νηστεία
θεμέλιος αρετής” και ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος “υπερασπισμός πάσης
αρετής”
 μας φέρνει σε κοινωνία με το Θεό, μέσω της πνευματικής
καθαρότητας που αποκτάμε νηστεύοντας και επικεντρώνοντας όλο μας
το νου στο Θεό. Πολλές αναφορές έχουμε σχετικά από τους Αγίους
Πατέρες μας, οι οποίοι μπόρεσαν με τη νηστεία να λάβουν Θείες
επεμβάσεις, όπως για παράδειγμα ο Μωυσής ο οποίος, όπως μας
αναφέρει ο Ιερός Χρυσόστομος, προετοίμασε τον εαυτό του με τη
νηστεία των 40 ημερών για να ανέβει στο όρος Σινά και μπόρεσε με τον
τρόπο αυτό να λάβει τις πλάκες της νομοθεσίας.
- 372 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
Η δύναμη της νηστείας
Η νηστεία ταπεινώνει το σώμα και περιορίζει τα σαρκικά πάθη, ενώ

ανυψώνει και ενδυναμώνει πνευματικά παράλληλα τον άνθρωπο.
Η αξία της νηστείας είναι όσο και της προσευχής και αυτό μας το
αποκαλύπτει ο λόγος του Κυρίου μας όταν τον ρώτησαν οι μαθητές Του
γιατί δεν μπόρεσαν να εκβάλλουν τα δαιμόνια από εκείνον το νέο και ο
Χριστός είπε: “τοῦτο τὸ γένος ἐν οὐδενὶ δύναται ἐξελθεῖν εἰ μὴ ἐν προσευχῇ
καὶ νηστείᾳ” (Κατά Λουκάν κε.9, στ.29) δηλαδή: “ αυτό το γένος των
δαιμονίων με τίποτε άλλο δεν διώχνεται, παρά μόνον με προσευχή και
νηστεία”.
Η νηστεία δηλαδή απωθεί το διάβολο και έχει δύναμη ακόμη και δαιμόνια να
εκβάλει.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρει ότι: “H νηστεία είναι φάρμακο.

Αλλά το φάρμακο κι αν μύριες φορές είναι ωφέλιμο, συχνά γίνεται άχρηστο,
εξαιτίας της απειρίας αυτού που το χρησιμοποιεί. Διότι πρέπει να γνωρίζουμε
και τον καιρό κατά τον οποίο επιβάλλεται να το χρησιμοποιήσουμε και την
ποσότητα του ίδιου του φαρμάκου και την ιδιοσυγκρασία του σώματος αυτών
που θα το δεχθούν και τη φύση του τόπου και την εποχή του έτους και την
κατάλληλη δίαιτα και πολλά άλλα, από τα οποία αν κάποιο παραβλέψουμε,
αυτό βλάπτει και όλα τα άλλα που αναφέραμε.” (PG 49, 51-52)
Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέει: «Η νηστεία προστατεύει κάθε αρετή. Είναι η

αρχή του πνευματικού αγώνα, το στεφάνι αυτών που εγκρατεύονται, το
κάλλος της παρθενίας και του αγιασμού, η λαμπρότητα της σωφροσύνης, η
αρχή της χριστιανικής ζωής, η μητέρα της προσευχής, η πηγή της σωφροσύνης
και της φρόνησης. Αυτή διδάσκει την ησυχία και προηγείται όλων των καλών
έργων.” Μας λέει επίσης: “Όταν το σώμα εξασθενήσει με τη νηστεία και την
ταπείνωση της ταλαιπωρίας, τότε η ψυχή δυναμώνει με την προσευχή” Και
αλλού πάλι λέει για το τραπέζι όσων νηστεύουν και αγωνίζονται
πνευματικά: “Από το τραπέζι των νηστευόντων και αγρυπνούντων, που
κοπιάζουν εν Κυρίω, να πάρεις τη χάρη του Θεού, που είναι σαν το φάρμακο
που δίνει αληθινή ζωή και με αυτό, ανάστησε την πεθαμένη ψυχή σου. Διότι
ανάμεσα στους συνδαιτυμόνες κάθεται ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, που τους
αγιάζει, και μεταβάλλει τις πικρές κακουχίες και ταλαιπωρίες στη δική του
ανεκδιήγητη γλυκύτητα.”
- 373 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αναφέρει: “Να καταπονείς το σώμα σου με

νηστεία και αγρυπνία και ν’ ασχολείσαι ακούραστα με την ψαλμωδία και την
προσευχή και θα έρθει σ’ εσένα ο αγιασμός της σωφροσύνης και θα φέρει την
αγάπη” (Φιλοκαλία Β’)
Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι όπως δεν ενδείκνυται στο Χριστιανό, κατά
τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, η μη τήρηση της νηστείας χωρίς λόγω
ασθένειας και ευλογίας από τον Πνευματικό, έτσι και το αντίθετο άκρο η
υπέρμετρη δηλαδή νηστεία ενδέχεται να έχει στο τέλος μη επιθυμητά
αποτελέσματα.
Διότι όπως μας λέει ο Άγιος Κασσιανός ο Ρωμαίος: “Εκείνοι λοιπόν, δεν
έχουν παραδώσει ένα κανόνα νηστείας, ούτε ένα τρόπο της διατροφής, ούτε το
ίδιο μέτρο, γιατί δεν έχουν όλοι την ίδια δύναμη, είτε λόγω ηλικίας, είτε
ασθένειας, είτε καλύτερης συνήθειας του σώματος. Έχουν όμως παραδώσει σε
όλους ένα σκοπό, να αποφεύγομε την αφθονία και να αποστρεφόμαστε
τον χορτασμό της κοιλιάς. Έχουν δει στην πράξη ότι είναι ωφελιμότερο και
βοηθά στην καθαρότητα το να τρώει κανείς μία φορά την ημέρα από το να
τρώει κάθε τρεις ή τέσσερις ή εφτά ημέρες. Γιατί λένε, εκείνος που
επεκτείνεται υπέρμετρα στη νηστεία, υπέρμετρα κατόπιν τρώει. Και από
αυτό, άλλοτε εξαιτίας της υπερβολής της αποχής από την τροφή ατονεί το
σώμα και γίνεται πιο απρόθυμο για τις πνευματικές εργασίες, και άλλοτε
όταν γεμίσει από το βάρος των τροφών προκαλεί αμέλεια και εξασθένηση της
ψυχής” (Φιλοκαλία Β’)
Φυσικά ο σεβασμός και η τιμή για τις ημέρες των νηστειών δεν περιορίζεται
μόνο στη σωματική νηστεία, αλλά αποκτάει μεγαλύτερη πνευματική αξία
εάν απέχουμε και από άλλα αμαρτήματα σαρκικά και πνευματικά, εάν
προσευχόμαστε περισσότερο και θερμότερα, εάν μελετάμε την Αγία Γραφή,
καθώς και εάν εκτελούμε έργα καλά και αγαθά.
Ας μη ξεχνάμε επίσης ποτέ τους πειρασμούς του διαβόλου, οι οποίοι
ενδέχεται να είναι εντονότερες τις ημέρες αυτές της νηστείας, για να μας
αποσπάσουν από τον πνευματικό μας αγώνα.
Η «οικονομία» στη νηστεία
Εάν τώρα κάποιος Χριστιανός είναι ασθενής (αλλά στην πραγματικότητα

ασθενής, όχι να δηλώνει ασθένεια λόγω φαντασίας ή οκνηρίας), τότε εφόσον
λάβει την ευλογία από τον Πνευματικό του, έχει κατά την Εκκλησία μας,
- 374 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
την άδεια να μην τηρήσει τη νηστεία όπως αυτή έχει οριστεί, αλλά όπως θα
την ορίσει ο Πνευματικός, ο οποίος θα λάβει υπόψη του φυσικά τις
απαιτήσεις της ασθένειας στην οποία ο Χριστιανός βρίσκεται. Βέβαια να
σημειωθεί εδώ ότι υπάρχουν και ασθένειες όπου η νηστεία βοηθάει γενικά.
Εάν όντως λοιπόν δεν μπορεί ιατρικά να τηρηθεί η κανονική νηστεία, αλλά
επιβάλλεται η λήψη κάποιων τροφών από τον ασθενή, με την ευλογία και
του Πνευματικού του (π.χ. εάν ιατρικά επιβάλλεται ένας ασθενής να πίνει
γάλα), τότε πρέπει να τονιστεί εδώ ότι αυτό δε σημαίνει οτι αφού
επιτρέπεται το γάλα ο ασθενής θα καταλύσει εντελώς τη νηστεία και θα
τρώει και θα πίνει από όλες τις τροφές και τα ποτά. Ο ασθενής Χριστιανός
για παράδειγμα στην περίπτωση αυτή μπορεί να πίνει το γάλα αλλά να
νηστέψει το κρέας. Γι αυτό όλα αυτά ο Χριστιανός τα συζητάει με τον
Πνευματικό του, ώστε να λάβει και τη σχετική ευλογία που είναι πολύ
σημαντική, για να μην αυθαιρετεί μόνος του, αλλά να έχει πάντα τη
συγκατάθεση του Πνευματικού του Πατέρα.
Γενικά βέβαια η ασθένεια από μόνη της ταπεινώνει το σώμα και κατεβάζει
την έπαρσή του και εφόσον το σώμα είναι ασθενές, δε χρειάζεται να του
επιβάλλουμε μεγαλύτερη επιπόνηση, διότι όπως είπε και ο Αββάς Ποιμήν:
«εμείς δεν μάθαμε να είμαστε σωματοκτόνοι, αλλά παθοκτόνοι».
Η νηστεία έχει να κάνει επίσης και με την ποσότητα των φαγητών που
καταναλώνουμε, που σημαίνει ότι στόχος είναι η εγκράτεια στην
κατανάλωση των φαγητών. Δεν έχει δηλαδή νόημα να νηστεύουμε κάποιες
τροφές και να γεμίζουμε μέχρι απόλυτου χορτασμού το στομάχι μας με
νηστίσιμες τροφές.
Επίσης η ποσότητα αυτή εξαρτάται από τον σωματότυπο του κάθε

Χριστιανού. Ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, όπως αναφέρεται στο βίο του,
δίδασκε στους μαθητές του την εγκράτεια και τη νηστεία, αλλά ο ίδιος
έτρωγε δύο πιάτα φαγητό αντί ένα που έτρωγαν οι άλλοι μοναχοί. Όταν
λοιπόν σκανδαλισμένος ένας μοναχός του ανέφερε το θέμα αυτό, τότε ο
Άγιος, κατανοώντας το λογισμό του, τον προέτρεψε να φάει, νηστικός όντας,
όσο μπορεί μέχρι να χορτάσει και με πολύ δυσκολία ο μοναχός έφαγε δύο
πιάτα. Αντίστοιχα έκανε στη συνέχεια και ο Άγιος και με πολλή άνεση έφαγε
πέντε πιάτα ως ψηλός και μεγαλόσωμος που ήταν. Του λέει λοιπόν στη
συνέχεια ο Άγιος ότι: εγώ μπορώ πέντε πιάτα και τρώω δύο, ενώ εσύ μπορείς
δύο και τρως ένα, ποιος κάνει μεγαλύτερη άσκηση;
- 375 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
Αλλά και η οικονομία που κάνει ο Πνευματικός στο πνευματικό του τέκνο,
επιτρέποντας δηλαδή διάφορες τροφές στη νηστεία, δεν πρέπει να γίνεται με
πνεύμα απαίτησης από το Χριστιανό, αλλά με πνεύμα ταπείνωσης και
έχοντας πάντα υπόψη ότι η οικονομία αυτή είναι προσωπική, αλλά και
προσωρινή, διότι εάν για παράδειγμα η ασθένεια θεραπευθεί, τότε δεν έχει
πλέον νόημα η οικονομία αυτή.
Η νηστεία σε σχέση με τις τροφές που νηστεύονται
Ο Χριστός, όπως αναφέραμε και πριν όταν νήστεψε επί 40 ημέρες στην
έρημο δεν έφαγε τίποτε: “οὐκ ἔφαγεν οὐδὲν ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις”
(Κατά Λουκάν κεφ.4 στ.2).
Η νηστεία αρχικά σήμαινε την πλήρη αποχή από τις τροφές και τα ποτά,
δηλαδή ασιτία. Αργότερα όμως με τη διεύρυνση του χρονικού διαστήματος
της, η νηστεία δεν ήταν μόνο η απόλυτη αποχή από τις τροφές, αλλά και η
μερική αποχή σε κάποιες από αυτές, με αποτέλεσμα να υπάρχουν οι
νηστίσιμες και αρτύσιμες τροφές (τροφές δηλαδή μαγειρευμένες με
καρυκεύματα: άρτυση σημαίνει μαγείρεμα).
Σύμφωνα με το διαχωρισμό αυτό λοιπόν έχουμε:
Νηστήσιμα φαγητά: ψωμί, λαχανικά, φρούτα, ξηροί καρποί κλπ.
Αρτύσιμα φαγητά: μαγειρεμένα με λάδι, βούτυρο και καρυκεύματα.
Με τη διάκριση των τροφών σε νηστίσιμες και αρτύσιμες είναι σχετικός και
ο όρος ξηροφαγία, που σημαίνει κατανάλωση ωμών αμαγείρευτων τροφών
(χωρίς λάδι και οίνο).
Όμως, σύμφωνα με τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ξηροφαγία είναι να
τρώμε μία φορά την ημέρα χωρίς λάδι και οίνο. Συγκεκριμένα μας αναφέρει:
“Ξηροφαγία εἶναι τό νά τρώγη τινάς ἄπαξ τῆς ἡμέρας εἰς τήν ἐννάτην ὥραν,
(3 το μεσημέρι) χωρίς νά ἐσθίη ἔλαιον, ἤ νά πίνη οἶνον” (Πηδάλιον, σελ.85)
Κατάλυση νηστείας επίσης σημαίνει οτι διακόπτουμε την κανονική νηστεία
και τρώμε επιπλέον τις συγκεκριμένες τροφές που επιτρέπονται, ανάλογα με
το είδος της κατάλυσης (όπως λάδι, οίνο, ψάρι, αυγά και γαλακτοκομικά).
Υπάρχει επίσης και η λεγόμενη «κατάλυση εις πάντα», όπου επιτρέπονται
όλες οι τροφές. Καταλύσεις νηστείας γίνονται, όπως ορίζει η Εκκλησία μας,
κατά τη διάρκεια του χρόνου, σε συγκεκριμένες μόνο Δεσποτικές εορτές (του
Χριστού και του Αγίου Πνεύματος), Θεομητορικές εορτές (της Παναγίας), του
Τιμίου Προδρόμου και σε εορτές συγκεκριμένων Αγίων.
Επίσης ένας άλλος διαχωρισμός της Νηστείας είναι ο εξής:
- 376 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
 η Ευχαριστιακή Νηστεία, δηλαδή η προπαρασκευαστική νηστεία για

τη Θεία Κοινωνία, η οποία περιλαμβάνει την απόλυτη αποχή από κάθε τροφή
από τα μεσάνυκτα μέχρι και τη Θεία Μετάληψη, όπου καμία τροφή, ούτε
νερό περνάει από το στόμα μας.
 η Ασκητική Νηστεία, που περιλαμβάνει κανόνες σύμφωνα με την
ημέρα και τη νηστεία που τηρούμε.
Στην πράξη σήμερα έχουμε τις εξής περιπτώσεις:
 Απόλυτη νηστεία, δηλαδή απόλυτη αποχή από τις τροφές. Αυτό
συνήθως γίνεται στην έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, κυρίως στα
μοναστήρια, την Καθαρά Δευτέρα, ή ακόμη και όλο το πρώτο τριήμερο.
 Νηστεία, όπου απέχουμε από κρέας, αυγά, γαλακτοκομικά προϊόντα,
ψάρια, οίνο και λάδι. Επιτρέπονται δηλαδή όσπρια, λαχανικά, ζυμαρικά,
πατάτες (μαγειρεμένα χωρίς λάδι), φρούτα, χυμοί, ελιές, ψωμί, μέλι, ξηροί
καρποί, κλπ.
 Κατάλυση Οίνου και Eλαίου, όπου απέχουμε δηλαδή από κρέας, αυγά,
γαλακτοκομικά προϊόντα, ψάρια, αλλά επιτρέπεται οίνος και λάδι. Όταν
επιτρέπεται κρασί και λάδι, επιτρέπονται επίσης και τα θαλασσινά χωρίς
αίμα, δηλαδή χταπόδια, καλαμάρια, οστρακοειδή.
 Κατάλυση Ιχθύος, όπου απέχουμε από κρέας, αυγά, γαλακτοκομικά
προϊόντα, αλλά επιτρέπεται οίνος, λάδι και τα ψάρια.
 Κατάλυση Αυγών και Γαλακτοκομικών (Τυρινή), όπου απέχουμε
μόνο από το κρέας, αλλά τρώμε όλες τις άλλες τροφές όπως αυγά, τυριά,
γαλακτοκομικά προϊόντα, ψάρια, λάδι, κρασί κλπ. (Η νηστεία αυτή γίνεται
την εβδομάδα πριν τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, της Τυρινής όπως λέγεται.)
 Κατάλυση εις πάντα, όπου τρώμε από όλες τις τροφές, δηλαδή δεν
έχουμε καμία νηστεία.
Επίσης να σημειωθεί ότι για όλες τις ημέρες της εβδομάδας μπορεί να
υπάρξει νηστεία δηλαδή και από λάδι και οίνο, ποτέ όμως το Σάββατο και
την Κυριακή, εκτός από το Μεγάλο Σάββατο, διότι οι ημέρες αυτές έχουν
χαρμόσυνο χαρακτήρα, το μεν Σάββατο για την κατάπαυση του έργου της
δημιουργίας του Θεού (Γένεσις κεφ.2, στ.2-3) και η Κυριακή για την
Ανάσταση του Κυρίου μας. Τα Σάββατα και τις Κυριακές δηλαδή έχουμε
πάντα καταλύσεις νηστείας, είτε εις πάντα, είτε ιχθύος, είτε οίνου και ελαίου
κλπ. Εξαίρεση αποτελεί το Μεγάλο Σάββατο που είναι το μοναδικό που
έχουμε αυστηρότατη νηστεία (χωρίς λάδι και οίνο), μέχρι το μεσονύκτιο,
όπου μετά την Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία έχουμε κατάλυση εις πάντα.
- 377 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
Οι νηστείες της Εκκλησίας μας χρονικά
 Η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής
Η Τετάρτη και κυρίως η Παρασκευή, από την εποχή των Αποστόλων

θεωρήθηκαν ημέρες ιδιαίτερης σημασίας μέσα στην εβδομάδα, επειδή είναι
συνδεδεμένες με τα Άγια Πάθη του Χριστού μας, έχουν δηλαδή πένθιμο
χαρακτήρα, γι αυτό και ορίστηκαν ως ημέρες νηστείας και προσευχής.
Η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής είναι η αρχαιότερη από όλες
τις άλλες νηστείες.
Η νηστεία της Τετάρτης καθιερώθηκε σε ανάμνηση της Προδοσίας του
Χριστού. Την ημέρα αυτή έγινε το συμβούλιο που είχε ως σκοπό τη θανατική
καταδίκη Του. “τότε συνήχθησαν οἱ ἀρχιερεῖς καὶ οἱ γραμματεῖς καὶ οἱ
πρεσβύτεροι τοῦ λαοῦ, εἰς τὴν αὐλὴν τοῦ ἀρχιερέως τοῦ λεγομένου
Καϊάφα, καὶ συνεβουλεύσαντο ἵνα τὸν Ἰησοῦν δόλῳ κρατήσωσι καὶ
ἀποκτείνωσιν.” (Κατά Ματθαίον κεφ.26, στ.3-4)
Την ημέρα αυτή ένας φίλος του Κυρίου μας τον πρόδωσε, οπότε ας
συνειδητοποιήσουμε και εμείς ότι παρότι είμαστε φίλοι Του, είναι δυνατό να
Τον προδώσουμε, εάν δεν προσέξουμε και δεν αγωνιζόμαστε.
Η νηστεία της Παρασκευής καθιερώθηκε για να θυμόμαστε τα Άγια Πάθη
του Κυρίου μας, τη Σταύρωση και το Θάνατό του, που έγινε για τη δική μας
Σωτηρία, οπότε σταυρώνουμε κι εμείς, με τη νηστεία μας τον κακό μας εαυτό
για να μας ελεήσει, ως ανάξιοι που είμαστε, ο Χριστός, όπως ελέησε και το
ληστή πάνω στο σταυρό.
Η νηστεία της Τετάρτης και Παρασκευής είναι υποχρεωτική για τους
Χριστιανούς, βάση και του 69ου Αποστολικού Κανόνα.
Στη νηστεία της Τετάρτης και Παρασκευής νηστεύουμε και το λάδι,
δηλαδή δεν τρώμε κρέας, αυγά γαλακτοκομικά, ψάρια, λάδι και οίνο.
Στα μοναστήρια παρόμοια νηστεία καθιερώθηκε και για τη Δευτέρα.
Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις σε Τετάρτες και Παρασκευές όπου
επιτρέπεται είτε η κατάλυση οίνου και ελαίου (όπως σε εορτές μεγάλων
Αγίων της Εκκλησίας μας), ή και η κατάλυση εις πάντα (όπως στο 12ήμερο
μετά τα Χριστούγεννα – εκτός στις 5 Ιανουαρίου, αλλά και την πρώτη
εβδομάδα του Τριωδίου, την εβδομάδα μετά το Πάσχα και την εβδομάδα
μετά την Πεντηκοστή).
- 378 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
 Η νηστεία της περιόδου της Μεγάλης Τεσσαρακοστής

και της Μεγάλης Εβδομάδας
Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή και η Μεγάλη Εβδομάδα μέχρι και το Μεγάλο

Σάββατο, θεωρείται η πιο αυστηρή περίοδος νηστείας όλου του έτους και
γίνεται προς τιμήν του Χριστού μας και των Παθών Του για τη δική μας
σωτηρία.
Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή αρχίζει από τη Δευτέρα της Α΄ Εβδομάδας των
Νηστειών (Καθαρά Δευτέρα) και λήγει την Παρασκευή της ΣΤ΄ Εβδομάδας
των Νηστειών (προ της Κυριακής των Βαΐων).
Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή περιλαμβάνεται μέσα στην μακρά περίοδο του
Τριωδίου της Εκκλησίας μας, το οποίο αρχίζει την Κυριακή του Τελώνου και
του Φαρισαίου (3 εβδομάδες πριν τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, δηλαδή πριν
την Καθαρά Δευτέρα) και τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο. Το Τριώδιο είναι η
πιο σημαντική εορτολογική περίοδος της Εκκλησίας μας, διότι αποτελεί
περίοδο μετάνοιας και επανακαθορισμού της ζωής μας και της στάσης μας
απέναντι στο Θεό και τους συνανθρώπους μας.
Στη διευρυμένη αυτή περίοδο του Τριωδίου, μέσα στην οποία

περιλαμβάνεται η Μεγάλη Τεσσαρακοστή και η Μεγάλη Εβδομάδα έχουμε τα
εξής σε σχέση με τις νηστείες:
 Την 1η Εβδομάδα του Τριωδίου (από την Κυριακή του Τελώνου και
του Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή του Ασώτου) έχουμε κατάλυση εις πάντα,
όλη την εβδομάδα.
 Την 2η Εβδομάδα του Τριωδίου (από την Κυριακή του Ασώτου μέχρι
την Κυριακή της Απόκρεω) έχουμε κατάλυση εις πάντα εκτός την Τετάρτη
και την Παρασκευή, όπου έχουμε κανονική Νηστεία. Η Κυριακή της Απόκρεω
είναι η τελευταία ημέρα που τρώμε κρέας.
 Την 3η Εβδομάδα του Τριωδίου (Τυροφάγο, ή Τυρινή: από τη

Δευτέρα μετά την Κυριακή της Απόκρεω μέχρι και την Κυριακή της
Τυροφάγου, πριν την Καθαρά Δευτέρα) έχουμε κατάλυση αυγών και
γαλακτοκομικών, καταλύουμε δηλαδή τα πάντα εκτός από το ίδιο το κρέας.
Η εβδομάδα αυτή μας προετοιμάζει για τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, γι αυτό
και ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης την αποκαλεί "προνήστιμον" και η
υμνογραφία μας "προκαθάρσιον".
- 379 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
 Τη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (6 εβδομάδες, από την

Καθαρά Δευτέρα μέχρι το Σάββατο του Λαζάρου πριν την Κυριακή των
Βαΐων), όπου από Δευτέρα έως Παρασκευή έχουμε κανονική αυστηρή
νηστεία (χωρίς λάδι και οίνο), λόγω του πένθιμου χαρακτήρα τους, ενώ τα
Σάββατα και τις Κυριακές έχουμε κατάλυση οίνου και ελαίου (ως λύση της
νηστείας, λόγω του χαρμόσυνου χαρακτήρα τους, όπως αναφέρθηκε και
πρωτύτερα). Υπάρχουν όμως και κάποιες εξαιρέσεις, όπως μεταξύ άλλων ο
Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (25 Μαρτίου) όπου έχουμε κατάλυση ιχθύος.
Κατά τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη βέβαια η νηστεία της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής είναι όμοια με αυτή της Τετάρτης και Παρασκευής δηλαδή
ξηροφαγία που σημαίνει, όπως αναφέρθηκε και πριν: “τό νά τρώγη τινάς
ἄπαξ τῆς ἡμέρας εἰς τήν ἐννάτην ὥραν, (3 το μεσημέρι) χωρίς νά ἐσθίη ἔλαιον,
ἤ νά πίνη οἶνον” (Πηδάλιον, σελ.85).
Όπως αναφέρθηκε και πριν επίσης, στην έναρξη της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής και κυρίως στα μοναστήρια, την Καθαρά Δευτέρα, ή ακόμη
και όλο το πρώτο τριήμερο μέχρι την Τετάρτη, τηρείται απόλυτη νηστεία,
δηλαδή απόλυτη αποχή από τις τροφές.
Την Κυριακή των Βαΐων έχουμε κατάλυση ιχθύος. Για την Κυριακή των
Βαΐων υπάρχουν διαφορετικές απόψεις, όπως η άποψη του Αγ. Θεοδώρου
Στουδίτου οτι είναι ημέρα ιχθυοφαγίας αλλά και η αντίθετη άποψη του Αγ.
Νικοδήμου του Αγιορείτη, επικαλούμενος τα τυπικά του Αγίου Όρους.
 Τη νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας, όπου έχουμε αυστηρή κανονική

νηστεία.
Για τη Μεγάλη Πέμπτη επίσης, (όπως αναφέρεται στην Αποστολική Διακονία
της Ελλάδος), σύμφωνα με το Τυπικό της Μονής του Αγίου Σάββα, που έχει
καταγραφεί και στο «Τριώδιο», άλλα Τυπικά Εκκλησιών και Μονών, τη
γνώμη του Οσιωτάτου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Νικολάου, καθώς
και την ευρύτατα διαδεδομένη παράδοση του λαού μας και τη συνήθεια των
Χριστιανών, μπορούμε να καταλύουμε λάδι, μετά τη Θεία Μετάληψη, προς
τιμήν της ημέρας του Μυστικού Δείπνου, κατά το οποίο μας παρέδωσε ο
Κύριος μας το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
Το Μεγάλο Σάββατο έχουμε αυστηρή κανονική νηστεία (δηλαδή χωρίς λάδι
και οίνο) και είναι το μοναδικό Σάββατο σε όλο το έτος στο οποίο
έχουμε αυτή τη νηστεία, η οποία παρατείνεται μέχρι και του μεσονυκτίου,
όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα.
- 380 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
Μετά το Πάσχα (την περίοδο του Πεντηκοστάριου) έχουμε τις εξής

καταλύσεις νηστείας:
 Την εβδομάδα της Διακαινησίμου, που είναι η 1η εβδομάδα αμέσως

μετά τη Μεγάλη Εβδομάδα (από Κυριακή του Πάσχα έως την επόμενη
Κυριακή, που είναι η Κυριακή του Θωμά) έχουμε όλες τις ημέρες κατάλυση
εις πάντα.
 Μετά τη Διακαινήσιμο Εβδομάδα και μέχρι την Πεντηκοστή

(δηλαδή από τη 2η έως και 7η εβδομάδα μετά το Πάσχα) έχουμε κατάλυση
εις πάντα, εκτός τις Τετάρτες και Παρασκευές όπου έχουμε κατάλυση οίνου
και ελαίου (με εξαίρεση την Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής και της
Τετάρτης της Αποδόσεως του Πάσχα, όπου έχουμε κατάλυση ιχθύος).
 Την εβδομάδα του Αγίου Πνεύματος, που είναι η εβδομάδα μετά την
Πεντηκοστή, έχουμε όλες τις ημέρες κατάλυση εις πάντα.
 Η νηστεία της περιόδου των Αγίων Αποστόλων
Η περίοδος αυτή διαφέρει κάθε χρόνο ως προς τη διάρκειά της. Αρχίζει 8

εβδομάδες μετά το Πάσχα, τη Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων
(επόμενη Κυριακή της Πεντηκοστής) και τελειώνει στις 28 Ιουνίου, την
παραμονή της εορτής των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Είναι η
λεγόμενη νηστεία των Αγίων Αποστόλων, διότι προηγείται των δύο
Αποστολικών εορτών: της εορτής των Αγίων πρωτοκορυφαίων Αποστόλων
Πέτρου και Παύλου (29 Ιουνίου) και της "Συνάξεως των Αγίων Αποστόλων"
(30 Ιουνίου).
Η Κυριακή των Αγίων Πάντων είναι κινητή εορτή και είναι πάντα η επόμενη
Κυριακή μετά την Κυριακή της Πεντηκοστής (η οποία είναι 7 εβδομάδες μετά
το Πάσχα). Με την Κυριακή των Αγίων Πάντων τελειώνει ο κινητός κύκλος
των εορτών που άρχισε από την Α΄ Κυριακή του Τριωδίου (Τελώνου και
Φαρισαίου).
Αν το Πάσχα είναι αρχές Απριλίου, τότε η νηστεία των Αγίων Αποστόλων
διαρκεί έως 4 εβδομάδες, ενώ αν το Πάσχα είναι αρχές Μαΐου, η νηστεία
μπορεί να είναι 2 ή 3 ημέρες και κάποτε ούτε και αυτό.
Στη νηστεία αυτή των Αγίων Αποστόλων έχουμε κατάλυση Ιχθύος, εκτός τις
Τετάρτες και Παρασκευές, όπου έχουμε κανονική νηστεία.
- 381 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
 Η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου (της Παναγίας)
Η νηστεία της περιόδου αυτής, από 1 έως 14 Αυγούστου γίνεται προς τιμήν
της εορτής της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου, της μεγαλύτερης
Θεομητορικής εορτής του ορθόδοξου εορτολογίου.
Την περίοδο αυτή έχουμε αυστηρή κανονική νηστεία (χωρίς λάδι και οίνο)
όλες τις ημέρες, εκτός τα Σάββατα και τις Κυριακές όπου έχουμε κατάλυση
οίνου και ελαίου.
Εξαίρεση σε αυτή την περίοδο είναι η εορτή της Μεταμορφώσεως του
Σωτήρος (6 Αυγούστου), στην οποία έχουμε κατάλυση ιχθύος.
Στις 15 Αυγούστου, εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έχουμε κατάλυση
εις πάντα, εκτός εάν συμπέσει σε Τετάρτη, ή Παρασκευή, οπότε έχουμε
κατάλυση ιχθύος.
 Η νηστεία της περιόδου των Χριστουγέννων
Η περίοδος αυτή είναι από τις 15 Νοεμβρίου έως και τις 24 Δεκεμβρίου. Είναι
μια Τεσσαρακοστή, λιγότερο αυστηρής νηστείας από αυτήν της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής. Είναι ημέρες κατάλυσης οίνου και ελαίου (επιτρέπεται
δηλαδή λάδι και κρασί) εκτός από Τετάρτες και Παρασκευές όπου είναι
ημέρες κανονικής νηστείας (χωρίς λάδι και οίνο).
Επίσης από 21 Νοεμβρίου (Εισόδια της Θεοτόκου) έως και 17 Δεκεμβρίου
έχουμε και κατάλυση ιχθύος. Αυτό είναι το σύνηθες στην Ελλάδα, αλλά
υπάρχουν και άλλες παραδόσεις, όπου η ψαροφαγία μεταβάλλεται (π.χ. στην
Κύπρο σταματάει στις 12 Δεκεμβρίου, ημέρα εορτής του Αγ. Σπυρίδωνα).
Επίσης την πρώτη ημέρα της περιόδου, στις 15 Νοεμβρίου, καθώς και την
παραμονή των Χριστουγέννων, έχουμε αυστηρή νηστεία ξηροφαγία, εκτός
εάν πέσει Σάββατο ή Κυριακή.
Μετά την περίοδο της νηστείας των Χριστουγέννων έχουμε:
Κατάλυση εις πάντα το Δωδεκαήμερο από 25 Δεκεμβρίου μέχρι 6

Ιανουαρίου, με εξαίρεση στις 5 Ιανουαρίου, παραμονή Θεοφανείων, όπου
έχουμε αυστηρή νηστεία, ενώ εάν αυτή συμπίπτει με Σάββατο ή Κυριακή
έχουμε κατάλυση οίνου & ελαίου.
- 382 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
 Ημερήσιες νηστείες του έτους
Πέραν της Τετάρτης και Παρασκευής που αναφέρθηκαν πρωτύτερα ως

μεμονωμένες ημέρες νηστείες γενικά (εκτός των καταλύσεων αυτών)
υπάρχουν και οι εξής άλλες «διατεταγμένες» νηστείες της Εκκλησίας μας,
όπου νηστεύουμε αυστηρά με ξηροφαγία, εκτός αν πέσουν Σάββατο ή
Κυριακή, οπότε καταλύουμε λάδι:
 της Παραμονής των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου)
 της Αποτομής της Τιμίας Κεφαλής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου
(29 Αυγούστου)
 της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου)
Τέλος υπάρχουν αρκετές άλλες ημέρες μέσα στο εκκλησιαστικό έτος όπου
έχουμε διάφορες καταλύσεις νηστείας, μεταβαίνουμε δηλαδή από την
«κατάλυση εις πάντα» στη νηστεία διαφόρων τροφών, αντί της κανονικής
νηστεία.
Για τις νηστείες πάντως ο Χριστιανός καλό είναι να συμβουλεύεται

εκκλησιαστικά ορθόδοξα ημερολόγια για κάθε έτος, τα οποία περιέχουν και
τις ακριβείς ημερομηνίες με τις νηστείες και τις καταλύσεις νηστείας.
Επίσης, όπως πάντα λέμε, ο Χριστιανός οφείλει να λαμβάνει την ευλογία από
τον Πνευματικό του Πατέρα είτε για τη νηστεία που θέλει να τηρήσει, είτε
για τη νηστεία που θεωρεί ότι η κατάσταση της υγείας του του επιβάλλει να
καταλύσει.
Τέλος η τήρηση της νηστείας θα πρέπει να γίνεται μέσα σε ένα γενικότερο

πλαίσιο πνευματικού αγώνα για να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στη ζωή
και στην ψυχή του Χριστιανού.
- 383 -

(8) Μελέτη Θείου Λόγου
“Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος, καὶ ὁ Λόγος ἦν πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος”
(Κατά Ιωάννην κεφ.1, στ.1) δηλαδή: “Στην αρχή της πνευματικής και υλικής
δημιουργίας, άναρχος και προαιώνιος, υπήρχε ο Υιός και Λόγος του Θεού. Και ο
Λόγος ήταν πάντοτε αχώριστος από το Θεό και πλησιέστατα προς Αυτόν, και ο
Λόγος ήταν Θεός απειροτέλειος, όπως ο Πατέρας και το Άγιο Πνεύμα.”
Είπε κάποτε ο Αββάς Φιλήμων: “αν γίνεται αδιάλειπτα η προσευχή σου και η
μελέτη των Γραφών, τότε ανοίγουν τα νοερά μάτια της ψυχής και έρχεται σ’
αυτήν χαρά μεγάλη και ένας πόθος ανέκφραστος και πολύ δυνατός, σε σημείο
που να καίγεται και η σάρκα από το Πνεύμα, ώστε να γίνεται ολόκληρος ο
άνθρωπος πνευματικός” (Φιλοκαλία Β’)
Είναι σημαντικό στον πνευματικό μας αγώνα λοιπόν να διαβάζουμε, να

ακούμε και να μελετάμε το Λόγο του Θεού. Η τακτική μελέτη του Λόγου του
Θεού, μας βοηθάει να είμαστε συνειδητοποιημένοι Χριστιανοί και μας
φωτίζει πνευματικά με το Φως του Χριστού στη ζωή μας.
“Ἦν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν

κόσμον.” (Κατά Ιωάννην κεφ.1, στ.1) δηλαδή: “Ο Υιός και Λόγος του Θεού ήταν
πάντοτε το αληθινό Φως, το οποίο φωτίζει κάθε άνθρωπο, που έρχεται στον
κόσμο.”
Ποτέ στην ιστορία ο διάβολος δεν είχε τόσα όπλα στη διάθεσή του για να
κυριαρχήσει πάνω στον άνθρωπο και να τον παρασύρει στην αμαρτία, όσο
έχει σήμερα, όπου η αμαρτία εξαπλώνεται πλέον αστραπιαία από τη μια
άκρη της γης στην άλλη :
Βιβλία, περιοδικά, τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο, cd/dvd, κλπ
Αλλά και ποτέ στην ιστορία και ο άνθρωπος δεν είχε τόσα όπλα στη διάθεσή
του για να πολεμήσει το διάβολο:
ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΑ ΙΔΙΑ
Βιβλία, περιοδικά, τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο, cd/dvd, κλπ

ΜΕΛΕΤΗ ΘΕΙΟΥ ΛΟΓΟΥ
Ο Λόγος του Θεού στην καθημερινή μας ζωή
Πέραν από την καθοδήγηση και την προσωπική διδασκαλία του κάθε
Χριστιανού από τον Πνευματικό του Πατέρα (όσο ο τελευταίος έχει το
χρόνο), ο Χριστιανός της σύγχρονης εποχής όπως αναφέρθηκε και πριν, έχει
διάφορα και ποικίλα μέσα για να διαβάσει, να ακούσει και να μελετήσει το
Λόγο του Θεού:
 Πρωταρχικό βιβλίο που κάθε Ορθόδοξος Χριστιανός πρέπει να διαβάζει

τακτικά είναι η Αγία Γραφή, δηλαδή η Καινή Διαθήκη και η Παλαιά Διαθήκη.
Η μελέτη της Καινής Διαθήκης ιδιαίτερα, που όχι μόνο απλά πρέπει να τη
διαβάζουμε (αν θέλουμε να φωτίζεται ο νους μας), αλλά να τη μελετάμε σε
βάθος, θα πρέπει να είναι ο πρώτος μας στόχος, ακόμη και αν διαβάζουμε
έστω και μία σελίδα καθημερινά.
Αν πάντως δεν έχουμε διαβάσει και δεν διαβάζουμε τακτικά την Καινή
Διαθήκη, τότε ας μην αναζητήσουμε άλλα βιβλία για ανάγνωση. Βέβαια,
πολλές φορές τυχαίνει μέσα από κάποιο έγκριτο ορθόδοξο χριστιανικό
βιβλίο που θα διαβάσουμε, ή κάποια ομιλία που ακούσαμε, να γίνει το αρχικό
ζέσταμα της καρδιάς μας για να προχωρήσουμε καλύτερα στη συνέχεια στη
μελέτη του Λόγου του Θεού και τελικά να οδηγηθούμε στο να μελετήσουμε
και την Αγία Γραφή. Πάντως είναι γεγονός οτι δεν υπάρχει Άγιος στην
ιστορία του Χριστιανισμού που να μην γνώριζε πολύ καλά την Καινή
Διαθήκη.
 Επίσης απαραίτητο είναι να διαβάζουμε βιβλία με Βίους Αγίων

(Συναξαριστές, ή Συναξάρια, όπως λέγονται) για να μπορούμε να
αναγνωρίζουμε στα Πρόσωπά τους το Πρότυπο όπου θα θέλαμε και εμείς να
καταφέρουμε να φθάσουμε κάποια ημέρα της ζωής μας.
 Στη συνέχεια καλό είναι να μπουν στο πρόγραμμά της μελέτης μας και
άλλα πνευματικά ορθόδοξα βιβλία των Πατέρων της Εκκλησίας μας,
ορθόδοξα περιοδικά κλπ, για να ενδυναμωνόμαστε ακόμη περισσότερο
πνευματικά. Βέβαια δεν είναι όλα τα βιβλία για όλους, για το βαθμό του
πνευματικού αγώνα στον οποίο ο κάθε Χριστιανός βρίσκεται. Γι αυτό ο
Πνευματικός μας - που καλό είναι κατά την αρχική επιλογή του από εμάς να
λάβουμε και ως κριτήριο τις θεολογικές του γνώσεις - μπορεί να μας
βοηθήσει και να μας δώσει την ευλογία για τα βιβλία που μπορούμε να
διαβάζουμε, πέραν της Αγίας Γραφής και τους Βίους των Αγίων.
- 385 -
 Τέλος, το άκουσμα χριστιανικών ομιλιών από ανθρώπους που

βρίσκονται μέσα στο χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, είτε κληρικούς,
είτε καταξιωμένους θεολόγους κλπ, μας βοηθάει πνευματικά, γι αυτό και θα
το επιδιώκουμε όταν και όπου μπορούμε. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με
απευθείας συμμετοχή σε κηρύγματα που λαμβάνουν χώρα κατά τον
Εκκλησιασμό, ή σε ειδικές συνάξεις στις Ενορίες και σε Πνευματικά κέντρα
αυτών, είτε μέσω ραδιοφώνου, διαδικτύου, ή άλλων μέσων, CD, DVD κλπ.
Η Αγία Γραφή και πώς τη μελετάμε
Η Αγία Γραφή είναι το κατ’ εξοχήν θρησκευτικό βιβλίο της ανθρωπότητας,

διότι περιέχει την αποκάλυψη της αλήθειας από το Θεό στον άνθρωπο.
Αποτελείται από την Παλαιά Διαθήκη που περιλαμβάνει 49 βιβλία που
γράφτηκαν προ Χριστού και από την Καινή Διαθήκη που περιλαμβάνει 27
βιβλία που γράφτηκαν από τους Αποστόλους του Χριστού.
Τα κείμενα της Αγίας Γραφής είναι θεόπνευστα, διότι γράφτηκαν από
ευσεβείς άνδρες διά του φωτισμού του Αγίου Πνεύματος, άρα το
περιεχόμενό της είναι αλάθητο και αδιαμφισβήτητα αληθινό,
ανταποκρινόμενο στην πραγματικότητα, διότι όπως λέει και ο Απόστολος
Πέτρος “ὑπὸ Πνεύματος Ἁγίου φερόμενοι ἐλάλησαν ἅγιοι Θεοῦ
ἄνθρωποι” (Α΄ Πέτρου κεφ.1, στ.21), δηλαδή εμπνευσμένοι και οδηγούμενοι
από το Άγιο Πνεύμα αξιώθηκαν άγιοι άνθρωποι να μιλήσουν από μέρους του
Θεού. Το Άγιο Πνεύμα δηλαδή τους φώτισε και καθοδήγησε το νου και τη
σκέψη τους στα μονοπάτια του λόγου που αποδίδουν επακριβώς το νόημα
που πρέπει να αποδοθεί στο θεόπνευστο αυτό Λόγο, αλλά και τους
προφύλαξε από τυχόν πλάνες, ώστε να γράψουν μόνο το Λόγο του Θεού, όσα
θέλησε να αποκαλύψει στους ανθρώπους.
Αρχικά, καλό είναι να ξεκινήσουμε τη μελέτη από την Καινή Διαθήκη και
αργότερα προχωράμε και στην Παλαιά Διαθήκη, αν και πολλά κείμενα,
ύμνους και ψαλμούς από την Παλαιά Διαθήκη τα ακούμε πολύ συχνά στις
καθημερινές Ιερές Ακολουθίες της Εκκλησίας μας.
Στην Καινή Διαθήκη μας μιλάει ο ενσαρκωμένος πλέον Θεός, ο Κύριός μας
Ιησούς Χριστός, είτε ο ίδιος (στα 4 Ευαγγέλια), είτε διαμέσου των
Αποστόλων με τις αναλύσεις του Λόγου Του Κυρίου και τα κηρύγματα τους.
- 386 -
Βέβαια να τονίσουμε εδώ ότι η Καινή Διαθήκη και η Αγία Γραφή

γενικότερα, δεν είναι ένα βιβλίο που θα το διαβάσουμε απλά και θα το
αφήσουμε στο πλάι. Η μελέτη της Αγίας Γραφής είναι μια μακροχρόνια
διαδικασία που θα γίνεται όσο ζούμε στη ζωή αυτή, είτε απευθείας μέσα
από το ίδιο το κείμενο, είτε μέσα από άλλες έγκριτες ερμηνευτικές αναλύσεις.
Εξάλλου αυτός είναι και ο λόγος που διαβάζονται οι ίδιες περικοπές από τα
Ευαγγέλια και τις Επιστολές και Πράξεις των Αποστόλων ξανά και ξανά στις
Ιερές Ακολουθίες της Εκκλησίας μας. Και διαπιστώνει ο Χριστιανός
σταδιακά, ότι αν και γνωρίζει το Ευαγγέλιο που θα ακουστεί στο Ναό,
εντούτοις κάθε φορά κάτι επιπρόσθετο θα καταλάβει όταν το ακούσει ξανά,
ή το ξαναδιαβάσει.
Αυτός είναι ο φωτισμός του Αγίου Πνεύματος, όπου όσο προχωράει κανείς
στην πνευματική ζωή, τόσο ο ίδιος Λόγος του Κυρίου μας θα γίνεται κάθε
φορά ακόμη πιο πλούσιος σε νόημα και φως. Αυτό συμβαίνει διότι σταδιακά,
με τον πνευματικό του αγώνα, ο Χριστιανός λαμβάνει όλο και περισσότερο
τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος, βλέπει με περισσότερο Φως και καταλαβαίνει
καλύτερα την Αλήθεια του Θεού.
Είναι σημαντικό λοιπόν πριν ξεκινήσουμε να διαβάζουμε, να
επικαλούμαστε και να ζητάμε στην προσευχή μας το φωτισμό του Θεού, για
να μας φωτίσει να κατανοήσουμε και να δούμε το φως το αληθινό σε όσα
πρόκειται να διαβάσουμε, διότι αν και η Καινή Διαθήκη είναι πιο κατανοητή
σε νοήματα σε σχέση με την Παλαιά, εντούτοις μόνο με το φωτισμό του
Αγίου Πνεύματος θα την κατανοήσουμε καλύτερα.
Επομένως, αν κάτι μας παραξενεύει, καλό είναι να μην βιαζόμαστε να
βγάζουμε συμπεράσματα στα όσα διαβάζουμε, ιδίως στην Παλαιά Διαθήκη
(που είναι πιο δύσκολη, συγκριτικά, η κατανόησή της), διότι το δικό μας το
μυαλό είναι περιορισμένο σε σχέση με τους Φωστήρες Αγίους Πατέρες που
έγραψαν εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες για να ερμηνεύσουν σε βάθος τα
νοήματα της Αγίας Γραφής.
Προσοχή: δεν μιλάμε για κείμενα «γρίφους», αλλά για κείμενα θεόπνευστα,
όπου αναλόγως το πνευματικό επίπεδο και το φωτισμό του, ο κάθε ένας θα
καταλάβει και τα ανάλογα. Ένας Πατέρας της Εκκλησίας μας μπορεί να
γράψει αναλύσεις σελίδων για μόνο μια φράση με τρείς λέξεις του κειμένου
για παράδειγμα, που όταν ακούσεις τι έγραψε ο Άγιος αυτός, τότε
πραγματικά καταλαβαίνεις ότι αυτό όντως εννοούσαν αυτές οι τρεις λέξεις.
- 387 -
Η γνώση του Θεού εξάλλου είναι μια ατελεύτητη διαδικασία, όπως λένε και
οι Πατέρες της Εκκλησίας, όπου ακόμη και στη Βασιλεία του Θεού όσοι θα
εισέλθουν, διαρκώς θα αποκτούν όλο και περισσότερο αυτή τη γνώση και
αυτή θα είναι και η ευτυχία που δεν θα έχει τέλος.
Να τονίσουμε εδώ ότι πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να ελέγχουμε

πριν διαβάσουμε ένα βιβλίο της Καινής ή Παλαιάς Διαθήκης που έχει και
μετάφραση - απόδοση στη νεοελληνική, να έχει οπωσδήποτε την έγκριση
(εκτός των άλλων) της ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Πολλά βιβλία, ιδίως της Καινής Διαθήκης κυκλοφορούν από αιρέσεις και
μάλιστα δίδονται δωρεάν πολλές φορές, τα οποία έχουν αλλοιωμένα
κείμενα σκοπίμως σε διάφορα σημεία. Αυτά δεν τα ανοίγουμε καθόλου.
Προς διευκόλυνση των αναγνωστών και μόνο, αναφέρουμε τις ευρέως

γνωστές εγκεκριμένες (όπως αναφέρθηκε πριν) μεταφράσεις της Καινής
Διαθήκης στην νεοελληνική υπό των καθηγητών:
α) Π. Βασιλειάδη, Ι. Γαλάνη, Γ. Γαλίτη, Ι. Καραβιδόπουλου
β) Παν. Τρεμπέλα (περιλαμβάνει σύντομη ερμηνεία)
γ) Ιωάν. Θ. Κολιτσάρα (περιλαμβάνει ερμηνευτική απόδοση)
Πρέπει να τονιστεί εδώ ότι οι μεταφράσεις του Λόγου του Θεού δεν
μπορούν να υποκαταστήσουν σε καμία περίπτωση το πρωτότυπο
κείμενο, αλλά απλά βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του.
Δεν είναι πάντα δυνατό η κάθε μία λέξη στο πρωτότυπο κείμενο να αποδοθεί
με μία ακριβώς λέξη στη νεοελληνική ώστε να αποδοθεί επακριβώς αυτό που
έγραψε ο συγγραφέας διαμέσου του φωτισμού του Αγίου Πνεύματος, το
οποίο καθοδηγεί την πένα στο να γράφει αυτά που συνειρμικά αισθάνεται
εκείνη τη στιγμή ο συγγραφέας, με τις λέξεις εκείνες του πρωτότυπου
κειμένου που αποδίδουν 100% το νόημα.
Για τον ίδιο λόγο έχουν μεγάλη αξία τα πρωτότυπα κείμενα που
διαβάζονται ή ψέλνονται και στις Ιερές Ακολουθίες της Εκκλησίας μας,
διότι ακούμε και διαβάζουμε ό,τι ακριβώς φώτισε το Άγιο Πνεύμα τους
συγγραφείς. Αν ακούγαμε τη μετάφραση στη νεοελληνική, δεν θα ήταν το
ίδιο. Πρέπει να ανέβουμε εμείς λοιπόν στο ύψος του κειμένου και όχι να
κατέβει το κείμενο σε εμάς.
- 388 -
Είμαστε βέβαια πολλοί τυχεροί που είμαστε Έλληνες και τα Ευαγγέλια τα

έχουμε στο πρωτότυπο αρχαίο ελληνικό κείμενο, διότι με λίγη προσπάθεια
(σε σχέση με άλλες γλώσσες), μπορούμε να καταλαβαίνουμε τις λέξεις
επακριβώς όπως είναι στο πρωτότυπο, διότι ακόμη και μια μικρή λέξη του
κειμένου, έχει το λόγο της που χρησιμοποιήθηκε από το συγγραφέα στο
συγκεκριμένο σημείο.
Η σημασία πάντως του αυτούσιου κειμένου, ώστε να μην αλλάζει το
παραμικρό από τις Εντολές του Θεού, φαίνεται και από τη φράση του
Κυρίου: “ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, ἰῶτα
ἓν ἢ μία κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου ἕως ἂν πάντα γένηται.”
(Κατά Ματθαίον κεφ.5, στ.18) δηλαδή: “διότι σας διαβεβαιώνω με κάθε
επισημότητα, ότι έως ότου υπάρχει ο ουρανός και η γη, ούτε ένα γιώτα η ένα
κόμμα, δεν θα παραπέσει από το νόμο, μέχρι τη στιγμή που όλα θα
επαληθεύσουν και θα πραγματοποιηθούν στη ζωή και το έργο μου.”
Ας φανταστούμε λοιπόν τι σημαίνει εάν παραλείψουμε αυτό το «κόμμα» (,)
πόσο μπορεί να αλλοιώσει το βάθος του νοήματος του πρωτότυπου.
Γι αυτό όταν διαβάζουμε την ερμηνευτική απόδοση στη νεοελληνική
(της Καινής Διαθήκης ιδιαίτερα), καλό είναι να διαβάζουμε ταυτόχρονα
και το πρωτότυπο αρχαίο κείμενο.
Επίσης, λένε λοιπόν οι Πατέρες της Εκκλησίας ότι η σωστή μελέτη της
Καινής Διαθήκης (και της Αγίας Γραφής γενικότερα) γίνεται με τη βοήθεια
παράλληλων βιβλίων - ερμηνευτικών αναλύσεων των κειμένων από
τους Αγίους Πατέρες, αλλά και άλλων έγκριτων Θεολόγων. Πολλοί Άγιοι
ασχολήθηκαν με ερμηνευτικά κείμενα της Αγίας Γραφής, ιδιαίτερα δε ο Άγιος
Ιωάννης ο Χρυσόστομος με δεκάδες εκατοντάδες ομιλίες του πάνω στα
κείμενα αυτά.
Όπως και να συμβεί πάντως, σημασία έχει οτι πρέπει να μελετάμε το

Λόγο του Θεού συχνά στην καθημερινότητά μας, βρίσκοντας τον χρόνο
έστω και λίγο. Γι αυτό λένε πολλές φορές οι Πνευματικοί μας Πατέρες οτι και
αν δεν μπορέσουμε να μελετήσουμε σχολαστικά το Λόγο του Θεού, τότε
έστω και μία σελίδα από την Καινή Διαθήκη αν μπορούμε να διαβάζουμε
κάθε ημέρα, κάθε βράδυ έστω πριν κοιμηθούμε, είναι σίγουρα ωφέλιμο για
την ψυχή μας.
- 389 -
ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Τα 4 Ευαγγέλια:
 Κατά Ματθαίον
 Κατά Μάρκον
 Κατά Λουκάν
 Κατά Ιωάννην
Πράξεις των Αποστόλων
Επιστολές Αποστόλου Παύλου:
 Προς Ρωμαίους
 Προς Κορινθίους Α΄
 Προς Κορινθίους Β’
 Προς Γαλατάς
 Προς Εφεσίους
 Προς Φιλιππησίους
 Προς Κολοσσαείς
 Προς Θεσσαλονικείς Α’
 Προς Θεσσαλονικείς Β’
 Προς Τιμόθεον Α’
 Προς Τιμόθεον Β’
 Προς Τίτον
 Προς Φιλήμονα
 Προς Εβραίους
Οι Καθολικές Επιστολές:
 Επιστολή Ιακώβου
 Επιστολή Πέτρου Α’
 Επιστολή Πέτρου Β’
 Επιστολή Ιωάννου Α’
 Επιστολή Ιωάννου Β’
 Επιστολή Ιωάννου Γ’
 Επιστολή Ιούδα
Η Αποκάλυψη του Ιωάννη
- 390 -
ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ
Ιστορικά βιβλία Ποιητικά - Διδακτικά βιβλία

(τα 5 πρώτα αποτελούν την Πεντάτευχο) 24. Ψαλμοί
1. Γένεσις 25. Ιώβ
2. Έξοδος 26. Παροιμίαι
3. Λευιτικόν 27. Εκκλησιαστής
4. Αριθμοί 28. Άσμα ασμάτων
5. Δευτερονόμιον 29. Σοφία Σολομώντος
6. Ιησούς του Ναυή 30. Σοφία Σειράχ
7. Κριταί
8. Ρουθ Προφητικά βιβλία
9. Βασιλειών Α΄ 31. Ωσηέ
10. Βασιλειών Β΄ 32. Αμώς
11. Βασιλειών Γ΄ 33. Μιχαίας
12. Βασιλειών Δ΄ 34. Ιωήλ
13. Παραλειπομένων Α΄ 35. Οβδιού
14. Παραλειπομένων Β΄ 36. Ιωνάς
15. Έσδρας Α΄ 37. Ναούμ
16. Έσδρας Β΄ 38. Αββακούμ
17. Νεεμίας 39. Σοφονίας
18. Τωβίτ 40. Αγγαίος
19. Ιουδίθ 41. Ζαχαρίας
20. Εσθήρ 42. Μαλαχίας
21. Μακκαβαίων Α΄ 43. Ησαΐας
22. Μακκαβαίων Β΄ 44. Ιερεμίας
23. Μακκαβαίων Γ΄ 45. Βαρούχ
46. Θρήνοι Ιερεμίου
47. Επιστολή Ιερεμίου
48. Ιεζεκιήλ
49. Δανιήλ
- 391 -
Το Ψαλτήρι
Σημαντικό επίσης τμήμα της Αγίας Γραφής θεωρούνται οι Ψαλμοί ή το

«Ψαλτήρι» όπως λέγεται, το οποίο είναι ένα Ιερό βιβλίο, που ανήκει στην
κατηγορία των Ποιητικών - Διδακτικών βιβλίων της
Παλαιάς Διαθήκης και το οποίο γράφτηκε από τον
Προφήτη και Βασιλέα Δαυίδ. Περιέχει συνολικά 150
Ψαλμούς, μια συλλογή θρησκευτικών ύμνων του αρχαίου
Ισραήλ, οι οποίοι συγκροτούν 20 ομάδες που ονομάζονται
«Καθίσματα». Λόγω του πνευματικού τους πλούτου, η
Εκκλησία μας δέχθηκε τους Ψαλμούς από πολύ νωρίς στη
λατρεία της χωρίς καμία αλλαγή, έτσι πολλοί από αυτούς
περιλαμβάνονται στις Ιερές Ακολουθίες, που είτε απλά αναγιγνώσκονται,
είτε ψέλνονται μελωδικά. Το Ψαλτήρι εκτός της ποιητικής του μορφής
εμπεριέχει και αποκαλύψεις προφητικές, κυρίως για τον Μεσσία, τον
αναμενόμενο δηλαδή Ιησού Χριστό.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης
συμβουλεύουν όλους τους Χριστιανούς κάθε ηλικίας, παιδιά, ηλικιωμένους,
εργαζομένους, ασθενείς κλπ να ψάλλουν τους ψαλμούς ως διδασκαλία και
παρηγοριά.
Με οποιοδήποτε τρόπο κι αν το διαβάζουμε, από όπου και να ξεκινήσουμε,
το Ψαλτήρι είναι πάντα χρήσιμο.
Ως προσευχή επίσης, το Ψαλτήρι έχει αποδειχθεί ότι είναι ένα
φοβερό όπλο ενάντια στο διάβολο, γι αυτό και προτείνεται από πολλούς
Πνευματικούς να διαβάζεται από τα πνευματικά τους παιδιά.
Ο Άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης επίσης προτείνει τον κάθε Ψαλμό για
διαφορετικές καταστάσεις στη ζωή του Χριστιανού, όπου ενδείκνυται να
διαβάζεται.
Ένα από τους πιο γνωστούς ψαλμούς είναι ο Ψαλμός 140, ο οποίος ψέλνεται
στον Εσπερινό και έχει ως εξής:
«Κύριε, ἐκέκραξα πρὸς Σέ, εἰσάκουσόν μου· πρόσχες τῇ φωνῇ τῆς δεήσεώς
μου ἐν τῷ κεκραγέναι με πρὸς Σέ. - Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου ὡς
θυμίαμα ἐνώπιόν Σου, ἔπαρσις τῶν χειρῶν μου θυσία ἑσπερινή. -
Θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόματί μου καὶ θύραν περιοχῆς περὶ τὰ χείλη μου. -
Μὴ ἐκκλίνῃς τὴν καρδίαν μου εἰς λόγους πονηρίας τοῦ προφασίζεσθαι
προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις σὺν ἀνθρώποις ἐργαζομένοις τὴν ἀνομίαν, καὶ οὐ μὴ
- 392 -
συνδυάσω μετὰ τῶν ἐκλεκτῶν αὐτῶν. - Παιδεύσει με δίκαιος ἐν ἐλέει καὶ

ἐλέγξει με, ἔλαιον δὲ ἁμαρτωλοῦ μὴ λιπανάτω τὴν κεφαλήν μου· ὅτι ἔτι καὶ ἡ
προσευχή μου ἐν ταῖς εὐδοκίαις αὐτῶν· - Κατεπόθησαν ἐχόμενα πέτρας οἱ
κριταὶ αὐτῶν· ἀκούσονται τὰ ρήματά μου ὅτι ἡδύνθησαν. - Ὡσεὶ πάχος γῆς
ἐρράγη ἐπὶ τῆς γῆς, διεσκορπίσθη τὰ ὀστᾶ αὐτῶν παρὰ τὸν ᾅδην. - Ὅτι πρὸς
Σέ, Κύριε, Κύριε, οἱ ὀφθαλμοί μου· ἐπὶ σοὶ ἤλπισα, μὴ ἀντανέλῃς τὴν
ψυχήν μου. - Φύλαξόν με ἀπὸ παγίδος, ἧς συνεστήσαντό μοι, καὶ ἀπὸ
σκανδάλων τῶν ἐργαζομένων τὴν ἀνομίαν. - Πεσοῦνται ἐν ἀμφιβλήστρῳ
αὐτῶν οἱ ἁμαρτωλοί· κατὰ μόνας εἰμὶ ἐγὼ ἕως ἂν παρέλθω.»
Επίσης πολύ γνωστός Ψαλμός, ο οποίος διαβάζεται στις Ιερές Ακολουθίες

της Εκκλησίας μας είναι ο 50ος Ψαλμός και έχει ως εξής:
«Ἐλέησόν με, ὁ Θεός, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός Σου καὶ κατὰ τὸ πλῆθος τῶν
οἰκτιρμῶν Σου ἐξάλειψον τὸ ἀνόμημά μου· - ἐπὶ πλεῖον πλῦνόν με ἀπὸ τῆς
ἀνομίας μου καὶ ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας μου καθάρισόν με. - ὅτι τὴν ἀνομίαν μου
ἐγὼ γινώσκω, καὶ ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μού ἐστι διαπαντός. - Σοὶ μόνῳ
ἥμαρτον καὶ τὸ πονηρὸν ἐνώπιόν Σου ἐποίησα, ὅπως ἂν δικαιωθῇς ἐν τοῖς
λόγοις Σου, καὶ νικήσῃς ἐν τῷ κρίνεσθαί Σε. - ἰδοὺ γὰρ ἐν ἀνομίαις συνελήφθην,
καὶ ἐν ἁμαρτίαις ἐκίσσησέ με ἡ μήτηρ μου. - ἰδοὺ γὰρ ἀλήθειαν ἠγάπησας, τὰ
ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια τῆς σοφίας Σου ἐδήλωσάς μοι. - ραντιεῖς με ὑσσώπῳ, καὶ
καθαρισθήσομαι, πλυνεῖς με, καὶ ὑπὲρ χιόνα λευκανθήσομαι. - ἀκουτιεῖς μοι
ἀγαλλίασιν καὶ εὐφροσύνην, ἀγαλλιάσονται ὀστέα τεταπεινωμένα. -
ἀπόστρεψον τὸ πρόσωπόν Σου ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν μου καὶ πάσας τὰς ἀνομίας
μου ἐξάλειψον. - καρδίαν καθαρὰν κτίσον ἐν ἐμοί, ὁ Θεός, καὶ πνεῦμα
εὐθὲς ἐγκαίνισον ἐν τοῖς ἐγκάτοις μου. - μὴ ἀποῤῥίψῃς με ἀπὸ τοῦ
προσώπου Σου καὶ τὸ Πνεῦμά Σου τὸ Ἅγιον μὴ ἀντανέλῃς ἀπ᾿ ἐμοῦ. - ἀπόδος
μοι τὴν ἀγαλλίασιν τοῦ σωτηρίου Σου καὶ πνεύματι ἡγεμονικῷ στήριξόν με. -
διδάξω ἀνόμους τὰς ὁδούς Σου, καὶ ἀσεβεῖς ἐπὶ Σὲ ἐπιστρέψουσι. - ρῦσαί με ἐξ
αἱμάτων, ὁ Θεὸς ὁ Θεὸς τῆς σωτηρίας μου· ἀγαλλιάσεται ἡ γλῶσσά μου τὴν
δικαιοσύνην σου. - Κύριε, τὰ χείλη μου ἀνοίξεις, καὶ τὸ στόμα μου
ἀναγγελεῖ τὴν αἴνεσίν Σου. - ὅτι εἰ ἠθέλησας θυσίαν, ἔδωκα ἄν·
ὁλοκαυτώματα οὐκ εὐδοκήσεις. - θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον,
καρδίαν συντετριμμένην καὶ τεταπεινωμένην ὁ Θεὸς οὐκ ἐξουδενώσει. -
ἀγάθυνον, Κύριε, ἐν τῇ εὐδοκίᾳ Σου τὴν Σιών, καὶ οἰκοδομηθήτω τὰ τείχη
῾Ιερουσαλήμ· - τότε εὐδοκήσεις θυσίαν δικαιοσύνης, ἀναφορὰν καὶ
ὁλοκαυτώματα· τότε ἀνοίσουσιν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριόν Σου μόσχους.»
- 393 -
Βίοι Αγίων
Η μελέτη των Βίων των Αγίων της Εκκλησίας μας αποτελεί ένα από τα
βασικότερα μέσα για την έμπρακτη κατανόηση της διδασκαλίας της
Ορθόδοξης Πίστης μας.
Τα Συναξάρια, όπως ονομάζονται οι βιογραφίες των Αγίων, μεταδίδουν

στους πιστούς Χριστιανούς έμπρακτα παραδείγματα της χριστιανικής
πίστης και της αφοσίωσης στον Κύριο μας Ιησού Χριστό, την έμπρακτη
αγάπη προς το Θεό Πατέρα μας και την πίστη και αναμονή της μέλλουσας
Βασιλείας των Ουρανών.
Αυτή η πίστη οδήγησε τους Αγίους της Εκκλησίας μας είτε να αφιερώσουν
ολοκληρωτικά τη ζωή τους στο Χριστό και να κοιμηθούν, είτε ειρηνικά, είτε
μαρτυρώντας για την πίστη τους αυτή. Πολλοί δε άλλοι Άγιοι με τη φώτιση
του Αγίου Πνεύματος πίστεψαν και ασπάστηκαν το Χριστό, παρά την
αμαρτωλή ζωή που ζούσαν έως τη στιγμή εκείνη και έσωσαν την ψυχή τους
με την πίστη τους αυτή, για την οποία δε δίστασαν ακόμη να θυσιάσουν και
το σώμα τους στο μαρτύριο των βασανιστηρίων για την αγάπη του
Χριστού.
Παράλληλα δε, μέσα στα Συναξάρια διαβάζουμε για τα αμέτρητα θαύματα

που οι Άγιοί μας διετέλεσαν με την προσευχή τους και τις πρεσβείες τους
ακόμη και ενόσω ζούσαν στη ζωή αυτή, κάτι που αποτελούσε πάντα το
κίνητρο και για πολλούς άλλους να πιστέψουν και να έρθουν κοντά το
Χριστό και την Εκκλησία Του.
Είναι χρήσιμο λοιπόν να διαβάζουμε τους Βίους των Αγίων.
Ένας καλός τρόπος είναι να διαβάζουμε καθημερινά το Βίο του

Αγίου, ή των Αγίων που εορτάζουν την ημέρα αυτή. Έτσι διαβάζοντας
σταδιακά και από λίγους βίους, με την ολοκλήρωση μιας εκκλησιαστικής
χρονιάς θα έχουμε μια πλήρη εικόνα των κυριοτέρων Αγίων της Εκκλησίας
μας (όσους η Εκκλησία έχει καταγράψει, διότι οι Άγιοι συνολικά είναι
εκατομμύρια ανά τους αιώνες).
- 394 -
Ομιλίες – Κηρύγματα
Ο προφορικός λόγος έχει άλλη μεταδοτικότητα σε σχέση με το γραπτό,

ανάλογα βέβαια και με τον ομιλητή, διότι ενεργούν περισσότερες αισθήσεις
και άρα η μετάδοση του νοήματος είναι ευκολότερη στις περισσότερες των
περιπτώσεων. Η όραση διευρύνεται πέρα από την ανάγνωση απλού
κειμένου, και ενεργεί επίσης και η ακοή. Επίσης σε πολλές περιπτώσεις
μπορούμε να έχουμε και τη διεξαγωγή συζήτησης και ανταλλαγή απόψεων.
Μπορούμε να ακούμε ομιλίες και κηρύγματα από ανθρώπους που
βρίσκονται μέσα στο χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας, είτε κληρικούς,
είτε καταξιωμένους θεολόγους κλπ (με τη συμβουλή και ευλογία του
Πνευματικού μας) με τους εξής τρόπους:
o συμμετέχοντας απευθείας (ζωντανά) στις ομιλίες αυτές, όπου αυτές
γίνονται (σε ενορίες, πνευματικά κέντρα κλπ), οπότε παρακολουθούμε τον
ομιλητή και μάλιστα, πολλές φορές (αναλόγως την ομιλία και τον
προγραμματισμό), μας δίδεται η δυνατότητα να απευθύνουμε ερωτήσεις
στον ομιλητή σχετικές με το θέμα της ομιλίας, ή να ακούσουμε τις ερωτήσεις
άλλων συμμετεχόντων και τις απαντήσεις που δόθηκαν.
Ενημέρωση για τα μέρη και τις ημερομηνίες που διεξάγονται τέτοιες ομιλίες
μπορεί κάποιος να έχει ρωτώντας αρχικά στην ενορία του, ή σε άλλες
ενορίες, ή μέσω ανακοινώσεων σε εκκλησιαστικά ραδιόφωνα, είτε μέσω
διαδικτύου σε συγκεκριμένες σελίδες "Εκκλησιαστικών Ανακοινώσεων".
o μέσω ραδιοφώνων Ορθόδοξων Εκκλησιαστικών σταθμών και
σπανιότερα στην τηλεόραση.
o μέσω διαδικτύου σε επιλεγμένες σελίδες, από τις οποίες πολλές φορές
μπορούμε να ακούσουμε ή/και να αποθηκεύσουμε τις ομιλίες αυτές σε
μορφή mp3 ή σε αρχεία βίντεο. Επίσης στην ιστοσελίδα “youtube” και σε
άλλες παρόμοιες ιστοσελίδες έχουν αναρτηθεί πλήθος ομιλιών με ήχο ή/και
εικόνα, από ευρέως γνωστούς ομιλητές - ιεροκήρυκες της Εκκλησίας μας.
Πρέπει πάντα όμως να είμαστε προσεκτικοί, διότι υπάρχουν πολλές
αιρετικές και άλλες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο με παραπλανητικό,
συκοφαντικό, ή ακόμη και υβριστικό περιεχόμενο.
o μέσω cd/dvd ή άλλης μορφής ηλεκτρονικά αρχεία, που προμηθευόμαστε,
είτε από τους ίδιους τους ομιλητές, είτε από χριστιανικά βιβλιοπωλεία, ή
ανταλλάσσονται μεταξύ των Χριστιανών για αλληλοβοήθεια.
- 395 -
Διαδίκτυο - Ραδιόφωνο
Η χρησιμότητα του διαδικτύου αναφέρθηκε και πριν στην ανεύρεση

ομιλιών του Λόγου Του Θεού μέσα από ορθόδοξες ιστοσελίδες, σελίδες
αναρτήσεων αρχείων ήχου και βίντεο κλπ.
Υπάρχουν επίσης πολλές ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, όπου μπορεί πλέον
κάποιος να αναζητήσεις πλήθος πληροφοριών που αφορούν την Ορθόδοξη
Πίστη και Λατρεία μας.
Ιδιαίτερη προσοχή όμως θα πρέπει να δοθεί, ώστε οι ιστοσελίδες να
προέρχονται από αξιόπιστες πηγές που ασπάζονται την Ορθοδοξία και δεν
παρεκκλίνουν προς άλλες σχισματικές καταστάσεις και αιρέσεις, όπου
πολλές φορές δεν αποκαλύπτουν απευθείας και ξεκάθαρα τις προθέσεις
τους, ακριβώς για να πλανήσουν και να ελκύσουν τον αναγνώστη προς το
μέρος τους (αυτή είναι μια κλασσική τακτική του διαβόλου για να ξεγελάει
τους πιστούς Ορθοδόξους Χριστιανούς οδηγώντας τους στην πλάνη, που
είναι ό,τι χειρότερο για να χάσουμε τη σωτηρία της ψυχής μας, μέσα από
έναν πλανεμένο δρόμο πίστης και λατρείας).
Εάν πρώτη φορά προσπαθούμε να ενημερωθούμε για θέματα της Ορθόδοξης
πίστης μας μέσα από διαδίκτυο και δεν είμαστε σίγουροι, τότε, αφού πάλι
συμβουλευτούμε τον Πνευματικό μας, ένας ασφαλής δρόμος και μια καλή
αρχή είναι η αναζήτηση επίσημων εκκλησιαστικών ιστοσελίδων (Ιερών
Μητροπόλεων της Εκκλησίας μας, Ιερών Ναών κλπ). Ενδεικτικά αναφέρουμε
κάποιες βασικές από αυτές:
o Ιστοσελίδα της Εκκλησίας της Ελλάδος (όπου υπάρχουν σύνδεσμοι προς
τις ιστοσελίδες των Ιερών Μητροπόλεων): www.ecclesia.gr
o Ιστοσελίδα Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης: www.iak.gr
o Ιστοσελίδα Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου: www.churchofcyprus.org.cy
o Ιστοσελίδα Οικουμενικού Πατριαρχείου: www.ec-patr.org
o Ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη της Εκκλησίας της Ελλάδος (στην οποία
υπάρχουν πλήθος εκκλησιαστικών κειμένων, καθώς και η Αγία Γραφή
στο πρωτότυπο): www.myriobiblos.gr
o Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος (υπεύθυνος οργανισμός
για το ιεραποστολικό και μορφωτικό έργο της Εκκλησίας. Στην
ιστοσελίδα υπάρχουν εκτός των άλλων και πολλά εκκλησιαστικά κείμενα,
καθώς και η Αγία Γραφή στο πρωτότυπο): www.apostoliki-diakonia.gr
o Γραφείο Νεότητας Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών: www.neotita.gr
- 396 -
Η χρήση του χριστιανικού ραδιοφώνου μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο

για το ξεκίνημα της πνευματικής μας ζωής.
Επειδή οι βιοτικές μέριμνες μας αφαιρούν πολύτιμο χρόνο από τη ζωή μας
και κατά συνέπεια περιορίζουν το χρόνο της πνευματικής μας μελέτης,
γι' αυτό είναι άκρως ωφέλιμο, όταν αδυνατούμε να ανοίξουμε ένα
πνευματικό βιβλίο λόγω άλλων ενασχολήσεων, να ακούμε ομιλίες
πνευματικές (πέραν του διαδικτύου και άλλων μέσων) μέσω κάποιου
εκκλησιαστικού ραδιοφώνου.
Υπάρχουν πολλά εκκλησιαστικά ραδιόφωνα Μητροπόλεων στα FM και στο

διαδίκτυο, όπου μπορεί κάποιος να ακούσει, πέραν των εκκλησιαστικών
Ιερών Ακολουθιών και άλλες πολύ ενδιαφέρουσες εκπομπές θεολογικού
περιεχομένου, όλες τις ώρες της ημέρας και της νύχτας.
Έτσι, κάνοντας την εργασία μας, ιδιαίτερα αν έχουμε πρόσβαση στο

διαδίκτυο (στο υπολογιστή, στο γραφείο, στο κινητό), ή όταν είμαστε στο
αυτοκίνητο ή αλλού, μπορούμε να ακούμε εκκλησιαστικές εκπομπές, ειδικά
τώρα που μέσω διαδικτύου, η πρόσβαση είναι πανεύκολη, ώστε να
ωφελούμαστε εκμεταλλευόμενοι καλύτερα το χρόνο μας.
Παράλληλα λοιπόν με τα πολλά παράθυρα στην οθόνη του υπολογιστή μας,

ας ανοίξουμε και άλλο ένα παράθυρο στο Λόγο του Θεού. Είναι πανεύκολο
και την ωφέλεια θα την καταλάβουμε σταδιακά, όταν θα κάνουμε τον
πνευματικό μας αυτοέλεγχο, ακόμη και αν νομίζουμε οτι λίγα
καταλαβαίνουμε τελικά από όσα ακούμε, λόγω εργασίας.
Με την πάροδο του χρόνου θα εντοπίσουμε τις ιδιαίτερες ραδιοφωνικές

εκπομπές που μας αγγίζουν περισσότερο, ώστε σταδιακά, να
προσαρμόζουμε το είδος της εργασίας μας για να είναι ανάλογο με τις ώρες
των εκπομπών αυτών, ώστε να μπορούμε να ακούμε με περισσότερη
προσήλωση τις εκπομπές αυτές. Στις ιστοσελίδες των ραδιοφώνων συνήθως
υπάρχουν τα προγράμματα αυτών, όπου μπορούμε να εντοπίσουμε τις
εκπομπές που μας ενδιαφέρουν.
Υπάρχουν όντως υπέροχοι ομιλητές, συνήθως κληρικοί και όχι μόνο, που
μπορεί να μας αλλάξουν όλη την πορεία της ζωής μας από τους λόγους τους
στις ραδιοφωνικές εκπομπές τους.
- 397 -
Επίσης, σε εξαιρετικές περιπτώσεις που αδυνατούμε να παρευρεθούμε σε

Ακολουθίες της Εκκλησίας μας μπορούμε να συμμετέχουμε νοερά,
ακούγοντάς τις ζωντανά (π.χ. τον Εσπερινό το απόγευμα). Τα βράδια επίσης
είναι οι καλύτερες ώρες για να ακούμε εκκλησιαστικό ραδιόφωνο ιδιαίτερα
εκπομπές αφηγήσεων πνευματικού λόγου, κάτι που αφενός μας χαλαρώνει
και αφετέρου ενισχύει τη διάνοιά μας ώστε να κατανοούμε καλύτερα τα όσα
ακούμε. Μπορούμε επίσης να ακούμε, σε τακτική βάση κάθε βράδυ στις 10
το Απόδειπνο με τους Χαιρετισμούς της Παναγίας μας από το ραδιόφωνο της
Πειραϊκής Εκκλησίας, όπως αναφέρεται παρακάτω.
Αναφέρουμε εδώ κάποια από τα γνωστά εκκλησιαστικά ραδιόφωνα που
υπάρχουν (και στο διαδίκτυο):
Πειραϊκή Εκκλησία
Το ραδιόφωνο της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς,
ένα από τα δημοφιλέστερα εκκλησιαστικά ραδιόφωνα
91,2 FM - Αθήνα και στο διαδίκτυο www.peradio.com
Ραδιοφωνικός σταθμός της Εκκλησίας της Ελλάδος
89,5 FM - Αθήνα
και στο διαδίκτυο μέσω της ιστοσελίδας www.ecclesia.gr
Ραδιοφωνικός σταθμός Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης
99,7 FM - Ηράκλειο Κρήτης
και στο διαδίκτυο μέσω της ιστοσελίδας www.iak.gr
Ραδιοφωνικός σταθμός Ιεράς Μητροπόλεως Λεμεσού Κύπρου
94,5 FM - Λεμεσός, 107,9 FM σε επαρχία
και στο διαδίκτυο μέσω της ιστοσελίδας www.imlemesou.org
Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε ραδιοφωνικούς χριστιανικούς
σταθμούς (και στο διαδίκτυο) που δεν αντιπροσωπεύουν την Ορθόδοξη
Εκκλησία, οπότε καλό είναι να ελέγχουμε τι ακούμε, ανατρέχοντας
ενδεχομένως στην ιστοσελίδα του σταθμού για να κάνουμε τη σχετική
έρευνα, σχετικά με το ποιόν εκπροσωπούν (εάν το δηλώνουν ξεκάθαρα).
Τέλος υπάρχουν και ορθόδοξοι τηλεοπτικοί σταθμοί που εκπέμπουν και
στο διαδίκτυο, όπως:
o Τηλεοπτικός Σταθμός «Λύχνος» της Ιεράς Μητροπόλεως Πατρών (μέσα
από την ιστοσελίδας της Ι. Μητροπόλεως Πατρών): www.i-m-patron.gr
o Ορθόδοξος Εκκλησιαστικός Τηλεοπτικός Σταθμός 4Ε: www.tv4e.gr
- 398 -

(9) Όλη η ζωή κατά Χριστόν
Όλη μας η ζωή πρέπει να είναι σύμφωνα με το θέλημα του Θεού.
Δεν αρκεί μόνο να είναι κανείς καλός άνθρωπος, αλλά να είναι καλός
Χριστιανός και ο καλός Χριστιανός δεν αρκεί μόνο να συμμετέχει απλώς στη
εκκλησιαστική ζωή (εκκλησιασμός, Θεία Κοινωνία κλπ), αλλά να δείχνει
έμπρακτα στη ζωή του την εφαρμογή του Λόγου του Χριστού.
Άρα ο καλός ο Χριστιανός είναι και καλός άνθρωπος, αλλιώς δεν είναι καλός
Χριστιανός και όπως γνωρίζουμε, για τους βαπτισμένους Χριστιανούς
τουλάχιστον, στην αιώνια Βασιλεία του Θεού δεν θα συμμετέχουν αυτοί που
είναι απλά καλοί άνθρωποι, αλλά αυτοί που είναι καλοί Χριστιανοί.
Επομένως αρετές όπως η ταπείνωση, η απουσία του εγωισμού, η

μακροθυμία, η ελεημοσύνη, η αγάπη γενικότερα προς το συνάνθρωπό μας, η
απουσία από τη ζωή μας της κλοπής, του φθόνου, της μοιχείας κλπ, όλα
αυτά, για τον καλό Χριστιανό, πρέπει να εφαρμόζονται έμπρακτα στην
καθημερινή του ζωή, στην οικογένειά του, στην εργασία του, στις
επαγγελματικές του σχέσεις και γενικά στις σχέσεις του με τους άλλους
ανθρώπους.
Οι καλοί απλά άνθρωποι πάνω στη γη, που δεν έτυχε ποτέ να γνωρίσουν το
Χριστό στη ζωή τους και να βαπτιστούν Χριστιανοί (π.χ. σε άλλες
ανατολικές, ασιατικές χώρες), αυτοί θα κριθούν με βάση τη συνείδησή τους,
όπως μόνο ο Θεός μπορεί να γνωρίζει.
Για μας όμως τους βαπτισμένους Χριστιανούς, όλη μας η ζωή είναι πλέον
αφιερωμένη στον Κύριό μας Ιησού Χριστό, άσχετα αν ζούμε σε αυτή την
κοσμική ζωή (άσχετα δηλαδή αν δεν είμαστε μοναχοί ή μοναχές) και όπως
λέμε στην προσευχή στο Πάτερ Ημών, που είναι προσευχή που ο ίδιος ο
Κύριος μας είπε: "γενηθήτω το θέλημά Σου".
Και αυτό το κάνουμε με κίνητρο την αγάπη προς τον Κύριό μας, κάθε ώρα,
κάθε μέρα, μέχρι το τέλος της παρούσας πρόσκαιρης ζωής μας, έως ότου
εισέλθουμε στη μέλλουσα Αιώνια ζωή.

(10) Διαρκής επαγρύπνηση και Μνήμη
Όλοι οι άνθρωποι βρισκόμαστε καθημερινά σε έναν αόρατο πόλεμο με το

διάβολο και τους δαίμονες που είναι υπαρκτά αόρατα πνεύματα, όπου ο
Θεός επιτρέπει να υπάρχουν και να δρουν, βάση του αυτεξούσιου που
τους έχει δώσει, όπως και σε μας (αν θέλουμε δηλαδή να Τον
ακολουθούμε, ή όχι).
Οι δαίμονες εναντιώνονται σε κάθε τι καλό που ο άνθρωπος δημιουργεί,

περισσότερο δε στον αγωνιστή Χριστιανό, παρά στον αδιάφορο, με σκοπό
να χάσει τη σωτηρία της ψυχής του.
Το αποτέλεσμα της μάχης αυτής κρίνεται στο τέλος αυτής της ζωής μας,
για να οδηγηθεί η ψυχή μας στη συνέχεια, είτε κοντά στο Θεό και στην
αιώνια ευτυχία, είτε μακριά Του, στην αιώνια δυστυχία.
Ποτέ να μην εφησυχαζόμαστε λοιπόν στον πνευματικό μας αγώνα, διότι ο

εχθρός μας ο διάβολος δεν εφησυχάζεται ποτέ και επειδή δεν γνωρίζουμε
ποιά είναι η τελευταία ημέρα αυτής της ζωής μας, γι αυτό θα
αγωνιζόμαστε κάθε μέρα σαν να ήταν η τελευταία.
Όπως αναφερθήκαμε και στην ενότητα για τις τακτικές του διαβόλου, ο
διάβολος θέλει να μας συνηθίζει στην αμαρτία, έστω και λίγο-λίγο, σιγά-
σιγά, ώστε κάποια στιγμή στο τέλος να χάσουμε την ψυχή μας.
Μας ακολουθεί βήμα-βήμα, όπως ο γονιός το παιδί όταν μαθαίνει να
περπατάει, "στράτα-στράτα". Αλλά όταν το παιδί πάρει θάρρος και τρέξει
«τρώει τα μούτρα του».
Να μην ξεχνάμε οτι ο διάβολος έχει τεράστια υπομονή και τεράστια

επιμονή. Έτσι μπορεί να περιμένει και να επιμένει πολλά χρόνια,
δεκαετίες ολόκληρες από τη ζωή μας, 1 χρόνο, 2 χρόνια, 5, 10, 30, 70
χρόνια, αρκεί να μην κληρονομήσουμε τη Βασιλεία του Θεού.
προσοχή λοιπόν να μην κάνουμε το πρώτο βήμα - την πρώτη

δοκιμή να προσέχουμε.
επίσης πάντοτε να είμαστε άγρυπνοι, μέχρι την τελευταία

στιγμή της ζωής μας.
ΔΙΑΡΚΗΣ ΕΠΑΓΡΥΠΝΗΣΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ
Αυτό σημαίνει ότι ο Πνευματικός μας Αγώνας δεν σταματάει ποτέ.

Επίσης, όπως αναφέρθηκε και πρωτύτερα, σημαντικό επίσης στον
πνευματικό μας αγώνα είναι η συνεχής μνήμη του Θεού στη ζωή μας, αλλά
και η μνήμη του θανάτου μας, της τελευταίας στιγμής της ζωής μας, καθώς
επίσης η μνήμη του Παραδείσου που θέλουμε να κληρονομήσουμε, αλλά και
της φοβερής κολάσεως που πρέπει να αποφύγουμε.
Ο Όσιος Θεόδωρος Εδέσσης μας λέει σχετικά: “μάζεψε το νου σου, έχε
μπροστά στα μάτια σου πάντοτε την τελευταία ώρα του θανάτου, θυμήσου τη
ματαιότητα του κόσμου πόσο απατηλή είναι, πόσο αδύνατη, πόσο τιποτένια·
έχε στο νου σου τη δοκιμασία του φρικτού δικαστηρίου, όπου τα πικρά
τελώνια θα παρουσιάσουν μία-μία τις πράξεις μας, τα λόγια, τις σκέψεις τις
οποίες αυτοί τις υπέβαλαν στο νου μας, και εμείς τις δεχόμαστε. Να θυμάσαι
και τις κολάσεις του άδη και να σκέφτεσαι πώς άραγε θα είναι οι ψυχές που
κλείστηκαν εκεί. Να θυμάσαι και τη μεγάλη και φοβερή εκείνη ημέρα της
κοινής αναστάσεως και παραστάσεώς μας εμπρός στο Θεό και την τελευταία
απόφαση του Κριτή που δεν εξαπατάται με σοφίσματα. Να
συλλογίζεσαι την τιμωρία των αμαρτωλών, την ντροπή, τον έλεγχο της
συνειδήσεως, την απομάκρυνση από το Θεό, το ρίξιμο στο αιώνιο πυρ, στο
ασταμάτητο σκουλήκι, στο απόλυτο σκοτάδι, όπου υπάρχει κλάμα και τρίξιμο
των δοντιών (Μαρκ. 9, 44. Ματθ. 8, 22). Να αναλογίζεσαι και τα άλλα είδη
τιμωριών και να μην παύεις να καταβρέχεις με δάκρυα το πρόσωπό σου, το
ρούχο σου, τον τόπο που κάθεσαι. Γιατί έχω δει πολλούς, οι οποίοι μ’ αυτές τις
σκέψεις απόκτησαν πάρα πολλά δάκρυα και καθάρισαν με θαυμαστό τρόπο
τις ψυχικές τους δυνάμεις.”
“Αλλά, να σκέφτεσαι και τα αγαθά που είναι ετοιμασμένα για τους δικαίους,
την παράστασή τους στα δεξιά του Χριστού, την ευλογημένη φωνή του
Κυρίου, την κληρονομιά της Ουράνιας Βασιλείας, τις δωρεές που δεν μπορεί
ανθρώπινος νους να εννοήσει, το γλυκύτατο εκείνο φως, την ατέλειωτη χαρά
που δεν διακόπτεται από λύπη, τις ουράνιες εκείνες μονές, την συναναστροφή
με τους αγγέλους, όλα τα άλλα που έχει υποσχεθεί ο Κύριος σ’ εκείνους που
Τον φοβούνται.”
“Όλοι αυτοί οι λογισμοί να σε συντροφεύουν, να κοιμούνται και να ξυπνούν
μαζί σου. Κοίταξε να μην τους λησμονήσεις ποτέ, αλλά όπου και αν είσαι, μην
τους βγάλεις από το νου σου, για να φύγουν και οι πονηροί λογισμοί και για να
είσαι γεμάτος από θεία παρηγοριά. Η ψυχή που δεν είναι περιτειχισμένη με
τέτοιες σκέψεις, δεν μπορεί να κατορθώσει την ησυχία. Γιατί η πηγή που δεν
έχει νερό, ματαίως λέγεται πηγή. (Φιλοκαλία Β’)
- 401 -

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Πώς κάνουμε το Σταυρό μας
Είναι σύνηθες πολλοί Χριστιανοί να κάνουν το Σταυρό τους με λάθος

τρόπο, ενώ το σημείο του Σταυρού έχει ιδιαίτερη σημασιολογική σημασία
για μας τους Χριστιανούς και γίνεται με συγκεκριμένο τρόπο, δηλώνοντας
ότι διαισθανόμαστε εκείνη τη στιγμή ακριβώς τι κάνουμε. Συγκεκριμένα
λοιπόν κάνουμε το σημείο του Σταυρού γίνεται ως εξής:
 Ενώνουμε τα 3 πρώτα δάκτυλα του δεξιού μας χεριού, δηλώνοντας

έτσι ότι ομολογούμε την πίστη μας στον Τριαδικό Θεό,
τα 3 Πρόσωπα δηλαδή της Αγίας Τριάδας: Πατέρας,
Υιός και Άγιο Πνεύμα, τα οποία είναι ομοούσια,
ενωμένα μεταξύ τους «αχωρίστως» και «αδιαιρέτως».
 Τα άλλα 2 δάκτυλα του δεξιού μας χεριού
ακουμπούν στην παλάμη και συμβολίζουν τις 2 φύσεις
του Κυρίου μας, τη Θεία και την ανθρώπινη.
Τα ανωτέρω είναι μια συμβολική ομολογία της Ορθόδοξης Πίστης μας, της
οποίας θεμέλια είναι το Τριαδολογικό και το Χριστολογικό δόγμα.
 Στη συνέχεια φέρνουμε

το δεξί μας χέρι στο μέτωπο,
στο οποίο το ακουμπάμε
(εικόνα-1), δηλώνοντας έτσι
ότι αγαπάμε το Θεό με όλη
τη διάνοιά μας.
 Κατόπιν φέρνουμε το
χέρι στην κοιλιά (εικόνα-2),
δηλώνοντας έτσι ότι
προσφέρουμε στον Κύριό
μας όλες τις επιθυμίες μας
και κάθε συναίσθημά μας.
 Στη συνέχεια φέρνουμε
το χέρι μας στους ώμους μας, πρώτα στο δεξί και μετά στον αριστερό,
δηλώνοντας έτσι ότι κάθε σωματική μας δραστηριότητα ανήκει στον
Κύριό μας.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Για το σημείο του Σταυρού μας μιλάει και ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός
(1714-1779), ο φωτοφόρος αυτός Άγιος της Εκκλησίας
μας, Ιερομάρτυρας, Ισαπόστολος και Εθνομάρτυρας στα
μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς, ο οποίος απ΄ όπου
περνούσε έκτιζε σχολεία και εκκλησίες και αξιώθηκε να
λάβει πολλά θεόσδωτα χαρίσματα όπως αυτό της
προφητείας.
Συγκεκριμένα μας αναφέρει για το σημείο του Σταυρού
στην 5η Διδαχή του:
«Ἀκούσατε, χριστιανοί μου, πώς πρέπει νά γίνεται ὁ σταυρός καί τί σημαίνει.
Μᾶς λέγει τό ἅγιον Εὐαγγέλιον πώς ἡ ἁγία Τριάς, ὁ Θεός, δοξάζεται εἰς τόν
οὐρανόν περισσότερον ἀπό τούς ἀγγέλους. Τί πρέπει νά κάμεις ἐσύ;
Σμίγεις τά τρία σου δάκτυλα μέ τό δεξιόν σου χέρι καί μήν ἠμπορώντας νά
ἀνέβεις εἰς τόν οὐρανόν νά προσκυνήσεις, βάνεις τό χέρι σου εἰς τό κεφάλι
σου, διατί τό κεφάλι σου εἶναι στρογγυλό καί φανερώνει τόν οὐρανόν καί
λέγεις μέ τό στόμα: Καθώς ἐσεῖς οἱ ἄγγελοι δοξάζετε τήν ἁγίαν Τριάδα εἰς τόν
οὐρανόν ἔτσι καί ἐγώ ὡς δοῦλος ἀνάξιος δοξάζω καί προσκυνῶ τήν ἁγίαν
Τριάδα. Καί καθώς αὐτά εἶναι τρία, εἶναι ξεχωριστά, εἶναι καί μαζί, ἔτσι εἶναι
καί ἡ ἁγία Τριάς, ὁ Θεός, τρία πρόσωπα καί ἕνας μόνος Θεός.
Κατεβάζεις τό χέρι σου ἀπό τό κεφάλι σου καί τό βάνεις εἰς τήν κοιλιάν σου
καί λέγεις: Σέ προσκυνῶ καί σέ λατρεύω, Κύριέ μου, ὅτι κατεδέχθης καί
ἐσαρκώθης εἰς τήν κοιλίαν τῆς Θεοτόκου διά τάς ἁμαρτίας μας.
Τό βάζεις πάλιν εἰς τόν δεξιόν σου ὦμον καί λέγεις: Σέ παρακαλῶ, Θεέ μου,
νά μέ συγχωρήσεις καί νά μέ βάλεις εἰς τά δεξιά σου μέ τούς δικαίους.
Βάνοντάς το πάλιν εἰς τό ἀριστερόν ὦμον λέγεις: Σέ παρακαλῶ, Κύριέ μου,
μή μέ βάλεις εἰς τά ἀριστερά μέ τούς ἁμαρτωλούς.
Ἔπειτα κύπτοντας κάτω εἰς τήν γῆν: Σέ δοξάζω, Θεέ μου, σέ προσκυνῶ καί σέ
λατρεύω, ὅτι καθώς ἐβάλθηκες εἰς τόν τάφον, ἔτσι θά βαλθῶ καί ἐγώ.
Καί ὅταν σηκώνεσαι ὀρθός φανερώνεις τήν Ἀνάστασιν καί λέγεις: Σέ δοξάζω,
Κύριέ μου, σέ προσκυνῶ καί σέ λατρεύω, πώς ἀναστήθηκες, ἀπό τούς νεκρούς
διά νά μᾶς χαρίσεις τήν ζωήν τήν αἰώνιον.
Αὐτό σημαίνει ὁ πανάγιος σταυρός»
- 403 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Καντήλι και Εικονοστάσι
Ορθόδοξη Πνευματική ζωή σημαίνει και κάτι ακόμη μέσα στο σπίτι του
Χριστιανού: εικονοστάσι και καντήλι, το οποίο θα ανάβει μέρα-νύχτα, όπως
κι η καρδιά μας θα πρέπει να φλέγεται διαρκώς για το Χριστό
και να φωτίζεται ο νους μας από το Φως και την αλήθεια που
μόνο Εκείνος μας δίδει: “ἐγώ εἰμι τὸ φῶς τοῦ κόσμου· ὁ
ἀκολουθῶν ἐμοὶ οὐ μὴ περιπατήσῃ ἐν τῇ σκοτίᾳ, ἀλλ᾿ ἕξει
τὸ φῶς τῆς ζωῆς.” (Κατά Ιωάννη, κεφ.8, στ.12). Το φως του
καντηλιού, συμβολίζει το Φως του Χριστού που έλαμψε με το
Λόγο Του, αλλά συμβολίζει ακόμη και το άπειρο Έλεος Του. Αν μπορούμε,
καλό είναι το φώς του καντηλιού μας να είναι το Άγιος Φως που θα λάβουμε
από την Εκκλησία το βράδυ της Ανάστασης, το οποίο προσπαθούμε να
διατηρήσουμε άσβηστο όλο το έτος. Ο Θεός βέβαια δεν έχει ανάγκη από
φωτιστικά μέσα - ο άνθρωπος έχει ανάγκη από το Φως του Θεού – έτσι η
καύση αυτή του ελαίου είναι προσφορά και θυσία του ανθρώπου προς το
Θεό. Το καντήλι τοποθετείται συνήθως μπροστά από ένα Εικονοστάσι, ένα
μέρος δηλαδή όπου έχουμε συγκεντρωμένες Άγιες Εικόνες. Το σημείο αυτό
καλό είναι να βρίσκεται κάπου που να το βλέπουμε συχνά, για να θυμόμαστε
συχνά την ανάγκη μας για το Φως, αλλά και το έλεος του Χριστού στη ζωή
μας. Το λάδι του καντηλιού μας θα πρέπει να είναι ελαιόλαδο και μάλιστα
της καλύτερης ποιότητας. Από την Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε
για τη σημασία του καθαρού και καλύτερου ελαιολάδου για την
άσβηστη αυτή λυχνία, όταν ο Θεός δίνει εντολή στο Μωυσή και
διαμέσου αυτού στο λαό, λέγοντας: “Καὶ σὺ σύνταξον τοῖς υἱοῖς Ἰσραὴλ
καὶ λαβέτωσάν σοι ἔλαιον ἐξ ἐλαιῶν ἄτρυγον καθαρὸν κεκομμένον εἰς
φῶς καῦσαι, ἵνα καίηται λύχνος διαπαντός.” (Έξοδος κεφ.27, στ.20)
δηλαδή: “Δώσε εντολή στους Ισραηλίτες να λάβουν και να σου φέρουν
ελαιόλαδο χωρίς κατακάθι, καθαρό, από κοπανισμένες ελιές, προς φωτισμό,
για να καίεται με το λάδι αυτό δια παντός η ακοίμητος λυχνία”. “ἐν τῇ σκηνῇ
τοῦ μαρτυρίου ἔξωθεν τοῦ καταπετάσματος τοῦ ἐπὶ τῆς διαθήκης
καύσει αὐτὸ Ἀαρὼν καὶ οἱ υἱοὶ αὐτοῦ ἀφ᾿ ἑσπέρας ἕως πρωΐ ἐναντίον
Κυρίου· νόμιμον αἰώνιον εἰς τὰς γενεὰς ὑμῶν παρὰ τῶν υἱῶν Ἰσραήλ.
(Έξοδος κεφ.27, στ.21) δηλαδή: “Εντός της σκηνής του Μαρτυρίου, έξω από το
παραπέτασμα, το οποίο κρύπτει από τα μάτια σας την Κιβωτό του Μαρτυρίου,
ο Ααρών και οι απόγονοί του θα καίνε το λάδι τούτο από το βράδυ έως το
πρωί ενώπιον του Κυρίου. Αυτό θα είναι νόμος παντοτινός σε όλες τις γενεές
των Ισραηλιτών.”
- 404 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Λιβάνι και θυμίαμα
Ορθόδοξη Πνευματική ζωή σημαίνει επίσης λιβάνι και θυμίαμα, όχι μόνο στο
ναό, αλλά και στο σπίτι του Χριστιανού. Για το θυμίαμα στη λατρεία του
Θεού, έχουμε αναφορά ήδη από την Παλαιά Διαθήκη σχετικά με την
περιγραφή του και το μείγμα του (Έξοδος, κεφ.30, στ.34-38). Το λιβάνι
επίσης ήταν ένα από τα δώρα των Μάγων της Ανατολής στο νεογέννητο
Χριστό. Οι συμβολισμοί του θυμιάματος στη χριστιανική λατρευτική ζωή
είναι οι εξής:
 Το θυμίαμα καταρχήν συμβολίζει την προσευχή που ανεβαίνει προς
το Θεό, όπως μας λέει και ο Προφήτης Δαυίδ “κατευθυνθήτω ἡ προσευχή
μου ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν σου, ἔπαρσις τῶν χειρῶν μου
θυσία ἑσπερινή.” (Ψαλμός 140, στ.2). Όπως το λιβάνι
πάνω στο αναμμένο κάρβουνο δεν μένει εκεί αλλά
ανέρχεται προς τα πάνω ευωδιάζοντας, έτσι και η ψυχή
μας με την προσευχή δεν προσκολλάται στα υλικά αγαθά,
αλλά ανεβαίνει προς το Θεό: «Άνω σχώμεν τας καρδίας».
 Το θυμίαμα επίσης συμβολίζει τις πύρινες γλώσσες της Αγίας
Πεντηκοστής όταν έστειλε ο Κύριος το Άγιο Πνεύμα στους μαθητές Του. Γι
αυτό και όταν θυμιάζουμε ζητάμε από τον Κύριο να μας στείλει τη Χάρη Του.
Στην ευχή συγκεκριμένα που λέει ο Ιερέας όταν ευλογεί το θυμίαμα
αναφέρει: “Θυμίαμά Σοι προσφέρομεν Χριστέ ὁ Θεός εἰς ὀσμήν εὐωδίας
πνευματικῆς, ὁ προσδεξάμενος εἰς τό ὑπερουράνιόν Σου θυσιαστήριον,
ἀντικατάπεμψον ἡμῖν τήν χάριν τοῦ Παναγίου Σου Πνεύματος.”
 Τα αναμμένα κάρβουνα συμβολίζουν το πυρ της Θεότητας, η φωτιά
συμβολίζει τη Θεία αγάπη που καίει την καρδιά του πιστού και ο ευώδης
καπνός σημαίνει την ευωδία του Αγίου Πνεύματος.
 Tο θυμιατήρι υποδεικνύει την ανθρώπινη φύση του Χριστού και
συμβολίζει την κοιλία της Θεοτόκου που δέχθηκε στα σπλάχνα της το πυρ
της Θεότητας, χωρίς να υποστεί καμία φθορά. Μας λέει συγκεκριμένα ο
Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός: “Τό θυμιατό σημαίνει τήν Δέσποινα, τήν Θεοτόκο.
Ὅπως τά κάρβουνα εἶναι μέσα στό θυμιατό καί δέν καίεται, ἔτσι καί ἡ
Δέσποινα ἡ Θεοτόκος ἐδέχθηκε τόν Χριστόν καί δέν ἐκάηκε, ἀλλά μάλιστα
ἐφωτίσθηκε.”
Να σημειώσουμε εδώ ότι όταν ο Χριστιανός θυμιάζεται, δεν κάνει το σταυρό
του, αλλά κάνει μια υπόκλιση ευχαριστίας, γιατι ο Ιερέας, αφού έχει θυμιάσει
τις Άγιες Εικόνες, θυμιάζει και τους πιστούς, ως ζωντανές εικόνες του Θεού
που είναι.
- 405 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Η Ιεραρχία της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας
Για την Εκκλησιαστική Ιεραρχία της Ορθοδοξίας σε όλο τον κόσμο, μπορεί
κάποιος να ενημερωθεί μέσω της ιστοσελίδας του Οικουμενικού
Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως (www.ec-patr.org).
Για την Εκκλησιαστική Ιεραρχία στην Ελλάδα και την Κύπρο ιδιαίτερα,
έχουμε εν συντομία τα εξής:
 Την Εκκλησία της Ελλάδος η οποία είναι καρπός της Αποστολικής
δράσεως, ιδίως του Αποστόλου των Εθνών Παύλου (Πραξ. ιζ', 15-16, Θεσ,
γ΄1). Διοικείται σύμφωνα με τον ισχύοντα Καταστατικό Χάρτη (Ν.590/1977)
υπό της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας και της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου, υπό
την προεδρία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος.
Εκτός της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών υπάρχουν επιπλέον 81 Ιερές
Μητροπόλεις συνολικά, εκ των οποίων οι 45 είναι της Αυτοκέφαλης
Εκκλησίας της Ελλάδος και οι 36 είναι Ιερές Μητροπόλεις του Πατριαρχικού
Οικουμενικού Θρόνου (ονομαζόμενων Νέων Χωρών). Η διοίκηση αυτών των
36 Ιερών Μητροπόλεων (οι οποίες θεωρούνται Επαρχία του Οικουμενικού
Θρόνου) έχει ανατεθεί επιτροπικώς στην Εκκλησία της Ελλάδος από το
1928.
 Την Εκκλησία της Κρήτης, η οποία είναι Ημιαυτόνομη, έχοντας την
κανονική εξάρτηση από το Οικουμενικό Πατριαρχείο (θεωρείται Επαρχία
του Οικουμενικού Θρόνου) και απαρτίζεται από την Ιερά Αρχιεπισκοπή
Κρήτης και 8 Ιερές Μητροπόλεις.
 Τις Μητροπόλεις Δωδεκανήσου, 5 συνολικά, οι οποίες θεωρούνται
Επαρχία του Οικουμενικού Θρόνου.
Άρα συνολικά οι Ιερές Μητροπόλεις σε όλη την Ελλάδα (μαζί με τις Ιερές
Αρχιεπισκοπές) είναι: 82 Ιερές Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος,
9 Ιερές Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Κρήτης και 5 Ιερές Μητροπόλεις
Δωδεκανήσου.
 Το Άγιον Όρος καθώς και η Πατριαρχική Εξαρχία Πάτμου

θεωρούνται ως Πατριαρχικές Μονές του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
 Σε ότι αφορά την Κύπρο, η Εκκλησία της Κύπρου ιδρύθηκε από τον
Απόστολο Βαρνάβα, Παύλο και Μάρκο το 45 μ.Χ. (Πράξ. 13, 4-12) και είναι
μια από τις αρχαιότερες αυτοκέφαλες Εκκλησίες. Η Εκκλησία της Κύπρου
απαρτίζεται από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου και από 9 Ιερές
Μητροπόλεις.
- 406 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ένα θέμα που πρέπει να αναφερθεί εδώ προς γενική ενημέρωση του
αναγνώστη είναι το θέμα του «νέου» (Γρηγοριανού) και «παλαιού»
(Ιουλιανού) ημερολογίου. Το νέο ημερολόγιο εισήχθη στην Εκκλησία της
Ελλάδος, στις 16/2/1924 όπου τότε η 16/2/1924 έγινε 1/3/1924
προκειμένου να συμβαδίζει η Εκκλησία με τα πολιτικά θέσμια.
Πολλές Εκκλησίες, εκτός Ελλάδος, κράτησαν το παλαιό (Ιουλιανό)
ημερολόγιο, διατηρώντας παρά ταύτα την κοινωνία τους με την Μία, Αγία,
Καθολική και Αποστολική Εκκλησία του Χριστού, όπως η Εκκλησία των
Ιεροσολύμων, Σλαβικές Εκκλησίες, η Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης στο Σινά,
καθώς και το Άγιον Όρος. Στο Άγιον Όρος δηλαδή σήμερα τηρείται το
Ιουλιανό ημερολόγιο.
Η βασική διαφορά στα δύο ημερολόγια είναι οι ακίνητες εορτές
(Χριστούγεννα, Θεοφάνεια, Ευαγγελισμός, εορτές Αγίων κλπ) όπου
εορτάζονται κατά το νέο ημερολόγιο 13 ημέρες πριν από το παλαιό (πάτριο)
ημερολόγιο, ενώ το Πάσχα και οι εορτές που εξαρτώνται από αυτό, είναι
κοινές και στα δύο ημερολόγια.
Υπάρχουν όμως και οι Γνήσιοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί (Γ.Ο.Χ.) (ή
παλαιοημερολογίτες) όπου αποκαλούνται εκείνοι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί
που εξακολουθούν μεν να τηρούν το παλαιό εκκλησιαστικό ημερολόγιο –
εορτολόγιο, αλλά αποσχίστηκαν σε διαφορετική Εκκλησία (πολύ μικρότερου
μεγέθους και πέραν της προαναφερθέντας Ιεραρχίας στην προηγούμενη
σελίδα), η οποία υφίσταται αυτοτελώς, με άλλες Μητροπόλεις, Ενορίες και
Μοναστήρια, που σημαίνει ότι υπάρχουν ναοί και ιερείς που λειτουργούν
υπό άλλη ιεραρχία. Έτσι ενώ η Εκκλησία στην Ελλάδα που τηρεί το νέο
ημερολόγιο, είναι ενωμένη με Εκκλησίες ανά τον κόσμο, που εξακολουθούν
να τηρούν το παλαιό Ιουλιανό ημερολόγιο, όπως αναφέρθηκαν πρωτύτερα,
όπως και με το Άγιον Όρος, εντούτοις δεν αναγνωρίζει την Εκκλησία των
Γ.Ο.Χ. με το παλαιό ημερολόγιο και αντίστροφα.
Ένα βασικό θέμα που τίθεται εδώ για το Χριστιανό είναι η διασφάλιση της
συνέχειας του Ιερού Μυστηρίου της Ιεροσύνης, διαχρονικά στην ιστορία της
Εκκλησίας του Χριστού, που ξεκινάει από τους Αγίους Αποστόλους του
Χριστού και διαμέσου των διαδοχικών χειροτονιών, μέχρι τον Ιερέα ο οποίος
θα τελέσει το Ιερό Μυστήριο στο οποίο θα συμμετέχουμε και εμείς.
Ας θυμηθούμε επίσης εδώ ότι κατά το πρότυπο της αγάπης και ενότητας που
μας δίδαξε ο Κύριος μας, το επιθυμητό είναι τα λόγια της προσευχής που
λέγονται κατά τη Θεία Λειτουργία εδώ και αιώνες: «Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης τοῦ
σύμπαντος κόσμου, εὐσταθείας τῶν ἁγίων τοῦ Θεοῦ Ἐκκλησιῶν καὶ τῆς τῶν
πάντων ἑνώσεως, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.»
- 407 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Οι κατηγορίες των Εορτών της Εκκλησίας μας
Η Εκκλησιαστική ημέρα αρχίζει από τον Εσπερινό της προηγούμενης

ημέρας και τελειώνει με την Απόλυση της Ακολουθίας της 9ης Ώρας (που
γίνεται πριν τον Εσπερινό, κανονικά στις 3μ.μ. της ημέρας αυτής).
Για το λόγο αυτό κάθε εκκλησιαστική εορτή ξεκινάει χρονολογικά από το
απόγευμα της προηγούμενης ημέρας με τον εορταστικό Εσπερινό.
Το Εκκλησιαστικό έτος αρχίζει τυπικά την 1η Σεπτεμβρίου, η οποία
λέγεται «Αρχή της Ινδίκτου» και περιλαμβάνει ακίνητες & κινητές εορτές.
Οι κινητές εορτές εξαρτώνται από το Άγιο Πάσχα το οποίο (βάση της Α’
Οικουμενικής Συνόδου που έγινε το 325 μ.Χ στη Νίκαια της Βιθυνίας)
εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας
(21 Μαρτίου). Επειδή λοιπόν η πανσέληνος δεν είναι σταθερή, γι αυτό και το
Πάσχα είναι κινητό, καθώς και οι εορτές που εξαρτώνται από αυτό, όπως η
περίοδος του Τριωδίου που αρχίζει και τελειώνει πριν το Πάσχα και η
Πεντηκοστή μετά το Πάσχα.
Οι ακίνητες εορτές είναι αυτές που εορτάζονται σε συγκεκριμένη
ημερομηνία μέσα στο έτος, όπως είναι τα Χριστούγεννα (25 Δεκεμβρίου), η
Εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου) και άλλες εορτές Αγίων.
Επίσης έχουμε διαχωρισμό εορτών σε Δεσποτικές (που αναφέρονται στον
Κύριο), Θεομητορικές (που αναφέρονται στην Παναγία), του Τιμίου Σταυρού
(θεωρούνται ως Δεσποτικές), του Τιμίου Προδρόμου, των Αγίων Αποστόλων,
των λοιπών Αγίων και άλλων Ιερών Στιγμών της Εκκλησίας μας.
 Δεσποτικές Εορτές (του Κυρίου) είναι:
o Η Γέννηση του Χριστού (25 Δεκεμβρίου)
o Η Περιτομή Του Χριστού (1 Ιανουαρίου)
o Τα Άγια Θεοφάνεια (6 Ιανουαρίου)
o Η Υπαπαντή του Χριστού (2 Φεβρουαρίου- Δεσποτοθεομητορική εορτή)
o Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (25 Μαρτίου - Δεσποτοθεομητορική εορτή)
o Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος (6 Αυγούστου)
(Κινητές Εορτές)
o Η Ανάσταση του Λαζάρου
o Η Κυριακή των Βαΐων
o Τα Πάθη και ο Σταυρός του Χριστού
o Η Ανάσταση του Χριστού
o Η Μεσοπεντηκοστή
o Η Ανάληψη του Κυρίου
o Η Πεντηκοστή
- 408 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ως Δεσποτικές θεωρούνται και οι εορτές του Τιμίου Σταυρού που είναι:

o Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου – εορτάζεται η
Ύψωση του Τιμίου Σταυρού από την Αγία Ελένη κατά το 326 και η
Ύψωση του ιδίου Τιμίου Σταυρού όταν ο αυτοκράτορας Ηράκλειος τον
επανέφερε, από τους Πέρσες που τον είχαν αρπάξει, στα Ιεροσόλυμα
το 628)
o Η Εύρεση του Τιμίου Σταυρού (κανονικά 6 Μαρτίου, αλλά λόγω
συμπτώσεως με τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή μετατίθεται την Κυριακή
της Σταυροπροσκυνήσεως (Γ’ Κυριακή Νηστειών).
o Η Ανάμνηση του εν ουρανού φανέντος σημείου του Τιμίου Σταυρού
που έγινε στην Ιερουσαλήμ, κατά την Πεντηκοστή το 351 και
εορτάζεται στις 7 Μαΐου.
o Η Πρόοδος του Τιμίου Σταυρού (της περιφοράς του δηλαδή στους
Ιερούς Ναούς της Πόλεως και της προσκυνήσεως του, που εορταζόταν
στην Κωνσταντινούπολη από 1 έως τις 13 Αυγούστου).
 Θεομητορικές Εορτές (της Παναγίας) είναι:

o Το Γενέθλιον της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου)
o Της Σκέπης της Θεοτόκου (1 Οκτωβρίου – η οποία από το 1952
εορτάζεται με την Εθνική Επέτειο της 28ης Οκτωβρίου.)
o Τα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου)
o Η Σύλληψη της Αγίας Άννης (9 Δεκεμβρίου - όταν η μητέρα της
Παναγίας, Αγία Άννα, συνέλαβε την Θεοτόκο)
o Η Σύναξη της Υπεραγίας Θεοτόκου (26 Δεκεμβρίου)
o Η Υπαπαντή του Χριστού (2 Φεβρουαρίου- Δεσποτοθεομητορική
εορτή)
o Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (25 Μαρτίου - Δεσποτοθεομητορική
εορτή)
o Η Κατάθεση της Τιμίας Εσθήτος της Θεοτόκου (που έγινε στο Ναό
των Βλαχερνών το 473. - εορτάζεται στις 2 Ιουλίου)
o Η Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου)
o Η Κατάθεση της Τιμίας Ζώνης της Θεοτόκου (που έγινε στον Ιερό Ναό
των Χαλκοπρατείων το 530 – εορτάζεται την 31η Αυγούστου)
- 409 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
 Εορτές Αγίων έχουμε στις εξής περιπτώσεις:

o Επέτειος της Κοίμησής τους, που μπορεί να συμπίπτει με το
Μαρτύριό τους (για τους Μάρτυρες). Η ημέρα αυτή είναι γενέθλιος
ημέρα για τον Άγιο, διότι εισήλθε στην Αιώνια ζωή.
o Συνάξεις: τελούνται την επόμενη ημέρα μιας Δεσποτικής η
Θεομητορικής εορτής, όπου τιμάται το πρόσωπο που συμμετείχε
στην Δεσποτική η Θεομητορική εορτή αυτή. Έτσι π.χ. στις 26
Δεκεμβρίου έχουμε τη Σύναξη της Θεοτόκου (ως μητέρα του
Χριστού), στις 7 Ιανουαρίου έχουμε τη Σύναξη του Τιμίου Προδρόμου
(ο οποίος βάπτισε το Χριστό), στις 26 Μαρτίου έχουμε τη Σύναξη του
Αρχαγγέλου Γαβριήλ (ο οποίος τέλεσε τον Ευαγγελισμό) κλπ.
o Ευρέσεις και Ανακομιδές Λειψάνων των Αγίων
o Επέτειοι θαυμάτων και άλλων σπουδαίων γεγονότων των Αγίων
o Τέλος έχουμε και την εορτή των Αγίων Πάντων, (όπου τιμώνται όλοι
οι Άγιοι, γνωστοί και άγνωστοι (εορτάζονται την πρώτη Κυριακή μετά
την Πεντηκοστή)
Τέλος αναφέρουμε τις Ημέρες της Εβδομάδας οι οποίες είναι αφιερωμένες
ξεχωριστά η κάθε μία και σε ένα Άγιο, ή κάποιο γεγονός και έχουν ως εξής:
o Η Κυριακή είναι αφιερωμένη στην Ανάσταση του Κυρίου μας.
o Η Δευτέρα είναι αφιερωμένη στους Αγίους Αγγέλους και Ταξιάρχες.
o Η Τρίτη είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και
Βαπτιστή.
o Η Τετάρτη είναι αφιερωμένη στο Πάθος του Κυρίου (συμφωνία
Ιούδα με τους Αρχιερείς) και στην Υπεραγία Θεοτόκο.
o Η Πέμπτη είναι αφιερωμένη στους Αγίους Αποστόλους και Ιεράρχες
και ιδιαιτέρως στον Άγιο Νικόλαο.
o Η Παρασκευή είναι αφιερωμένη στην Σταύρωση του Κυρίου και
o Το Σάββατο είναι αφιερωμένο στους Αγίους Μάρτυρες και στους
κεκοιμημένους από τους οποίος δε μας χωρίζει ο θάνατος, αφού με
τη Θεία Ευχαριστία γινόμαστε όλοι ένα σώμα (ημέρα μνημοσύνων).
Παρακάτω (στο παρόν παράρτημα του βιβλίου) υπάρχει Ημερολόγιο των
κυριοτέρων ακίνητων Εορτών, όπου αναφέρονται ανά μήνα οι Εορτές
των δημοφιλέστερων Αγίων, καθώς και των ακινήτων Δεσποτικών και
Θεομητορικών Εορτών, αλλά και άλλων Αγίων που δεν είναι τόσο γνωστοί,
ως ένδειξη τιμής και σεβασμού προς τα εκατομμύρια των Αγίων της
Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, είτε γνωστοί, είτε άγνωστοι. Να σημειωθεί εδώ
οτι υπάρχουν πολλοί Άγιοι που έχουν το ίδιο όνομα αλλά εορτάζουν σε
διαφορετικές ημερομηνίες.
- 410 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Οι τάξεις των Αγίων της Εκκλησίας μας
Η Αγιοκατάταξη των Αγίων από την Ορθόδοξη Εκκλησία μας δεν συνιστά
την αγιοποίησή τους, αλλά είναι η αναγνώριση την αγιότητας τους που ήδη
προϋπάρχει και μαρτυρείται από την ίδια την Εκκλησία. Η Εκκλησία δηλαδή
αγιοκατατάσσει τυπικά τον κάθε Άγιο, ο οποίος έχει ήδη αγιοποιηθεί στη
συνείδηση των πιστών, κυρίως με τις θαυματουργικές επεμβάσεις του.
Οι Άγιοι της Εκκλησίας μας εντάσσονται σε διάφορες τάξεις, ανάλογα με την
ιδιότητά τους:
 Η Υπεραγία Θεοτόκος, καταρχήν είναι πάνω από όλους, διότι όπως

λέει και το όνομά της είναι η Παν-Αγία, η Πλατυτέρα των
Ουρανών, υπεράνω όλων των Αγίων και των Αγγέλων, την
οποία όλοι τιμούμε και εμείς, αλλά και οι Άγγελοι ως
«τιμιωτέραν τῶν Χερουβὶμ καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν
Σεραφίμ» και ως «ὑψηλοτέραν τῶν οὐρανῶν καὶ καθαρωτέραν
λαμπηδόνων ἡλιακῶν», όπως λέμε στους ύμνους της Εκκλησίας μας.
 Οι Άγιοι Άγγελοι αναρίθμητοι σε αριθμό, δημιουργήθηκαν πριν από τη

δημιουργία του ανθρώπου, είναι «λειτουργικά πνεύματα» και διακρίνονται
σε 9 Αγγελικά Τάγματα, τα οποία ταξινομούνται σε τρεις τρίχορες ιεραρχίες
ή ταξιαρχίες ως εξής:
o Σεραφείμ, Χερουβείμ, Θρόνοι
o Κυριότητες, Δυνάμεις, Εξουσίες και
o Αρχές, Αρχάγγελοι, Άγγελοι.
Σύμφωνα με τη χριστιανική μας πίστη, για κάθε άνθρωπο υπάρχει ένας
Άγγελος φύλακας και προστάτης του.
 Ο Άγιος Ιωάννης ο Τίμιος Πρόδρομος, ο Βαπτιστής του Κυρίου

(ακολουθεί την Παναγία η οποία βρίσκεται μετά τον Κύριο) o οποίος,
σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου μας: “οὐκ ἐγήγερται ἐν γεννητοῖς
γυναικῶν μείζων Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ” (Κατά Ματθαίον κεφ.11,
στ.11). Ο Τίμιος Πρόδρομος τιμάται 6 φορές το χρόνο:
- 7 Ιανουαρίου (η Σύναξη του Τιμίου Προδρόμου) –
- 24 Φεβρουαρίου (Α΄ και Β’ εύρεση της Τιμίας Κεφαλής του)
- 25 Μαΐου (Γ’ εύρεση της Τιμίας Κεφαλής του)
- 24 Ιουνίου (το Γενέθλιον του)
- 29 Αυγούστου (Αποτομή της Τιμίας Κεφαλής του)
- 23 Σεπτεμβρίου (η Σύλληψή του)
- 411 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
 Οι Άγιοι Απόστολοι: οι 12 ως ο στενός κύκλος των Μαθητών του

Χριστού και οι 70 που επέλεξε ο Χριστός οι οποίοι συμπλήρωναν το έργο των
12. Οι 12 Απόστολοι τιμώνται ο καθένας σε άλλη ημερομηνία και οι 12
Απόστολοι μαζί στη Σύναξη των Αγίων Αποστόλων στις 30 Ιουνίου, ενώ οι 70
Απόστολοι στις 4 Ιανουαρίου. Οι 12 Απόστολοι είναι οι εξής:
1. Απόστολος Πέτρος, ο κορυφαίος των Αποστόλων, ο οποίος ονομάζονταν
πριν Σίμων και ήταν έγγαμος και ψαράς (εορτή 29/6)
2. Απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος (αδελφός του Αποστόλου Πέτρου),
ο οποίος υπήρξε πιο πριν μαθητής του Τιμίου Προδρόμου (εορτή 30/11)
3. Απόστολος Ιάκωβος του Ζεβεδαίου, αδελφός του Αγίου Ιωάννου του
Θεολόγου και Ευαγγελιστή (εορτή 30/4)
4. Απόστολος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής και Θεολόγος, αδελφός του
Ιακώβου, ο οποίος έγραψε το ένα από τα 4 Ευαγγέλια, 3 Καθολικές
Επιστολές και την Αποκάλυψη και ο οποίος μετέστη στην Αιώνια ζωή,
όπως και η Παναγία, δηλαδή όταν οι μαθητές του επισκέφθηκαν τον
τάφο, τον βρήκαν κενό (η κοίμησή του εορτάζεται στις 8/5 και η
μετάστασή του στις 26/9)
5. Απόστολος Φίλιππος, από τη Βηθσαϊδά της Γαλιλαίας ((εορτή 14/11)
6. Απόστολος Βαρθολομαίος, ή Ναθαναήλ, στον οποίο είχε μιλήσει ο
Απόστολος Φίλιππος για το Χριστό (εορτή 11/6)
7. Απόστολος Θωμάς, που ονομαζόταν και Δίδυμος και είναι ο μαθητής που
θέλησε να ψηλαφήσει τον Κύριο για να πιστέψει (εορτή 6/10)
8. Απόστολος Ματθαίος, ο Ευαγγελιστής, ήταν αδελφός του Ιακώβου του
Αλφαίου, πρώην τελώνης και έγραψε το ένα από τα 4 Ευαγγέλια, οκτώ
χρόνια μετά την Πεντηκοστή (εορτή 16/11)
9. Απόστολος Ιάκωβος, υιός του Αλφαίου, αδελφός του Απ. Ματθαίου και
λέγεται και «Ιάκωβος ο μικρός» σε διάκριση με τον Ιάκωβο το μεγάλο
του Ζεβεδαίου, αδελφός του Απ. Ιωάννου (εορτή 9/10)
10. Απόστολος Σίμων ο Κανανίτης, δηλαδή ο Ζηλωτής, από την Κανά της
Γαλιλαίας (εορτή 10/5)
11. Απόστολος Ιούδας του Ιακώβου, ο οποίος ονομάζεται από τον Απόστολο
Ματθαίο (κεφ.10, στ.3) Λεββαίος ή Θαδδαίος. Δεν πρόκειται για τον
Ιούδα τον Ισκαριώτη τον προδότη, αλλά είναι αδελφός του Ιακώβου του
Αδελφοθέου, υιός του Ιωσήφ του Μνήστορος και συγγραφέας της
Καθολικής Επιστολής του Ιούδα (εορτή 19/6)
12. Απόστολος Ματθίας, ο οποίος έλαβε τη θέση του προδότη Ιούδα μετά
την Ανάληψη του Κυρίου, μετά από κλήρο που έβαλαν οι Απόστολοι
αφού επέλεξαν δύο από τους 70 Αποστόλους (εορτή 9/8)
- 412 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Οι 4 Ευαγγελιστές, οι οποίοι έγραψαν τα 4 Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης

ήταν οι Ευαγγελιστές Ματθαίος και Ιωάννης, οι οποίοι ήσαν εκ των 12
Αποστόλων, ενώ οι άλλοι δύο ήταν ο Ευαγγελιστής Μάρκος (μαθητής του
Αποστόλου Πέτρου και τιμάται στις 25 Απριλίου) και ο Ευαγγελιστής
Λουκάς (μαθητής του Αποστόλου Παύλου – του Μεγάλου Αποστόλου των
Εθνών - και τιμάται στις 18 Οκτωβρίου) .
Συνεχίζοντας την κατάταξη των Αγίων της Εκκλησίας μας έχουμε:
 Οι Αποστολικοί Πατέρες: η πρώτη μεταποστολική γενιά, μαθητές των
Αποστόλων, όπως ο Άγιος Κλήμης επίσκοπος Ρώμης, ο Άγιος Ιγνάτιος
επίσκοπος Αντιόχειας και ο Άγιος Πολύκαρπος επίσκοπος Σμύρνης
 Οι Ισαπόστολοι: όσοι αφιέρωσαν τη ζωή τους στη διάδοση του
Χριστιανισμού, όπως η Αγία Φωτεινή η Σαμαρείτιδα (26 Φεβρουαρίου
και Ε’ Κυριακή μετά το Πάσχα), η Αγία Μαγδαληνή η Μυροφόρα
(22 Ιουλίου), Οι Άγιοι Βασιλείς Κωνσταντίνος και Ελένη (21 Μαΐου),
ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (24 Αυγούστου), οι Άγιοι Κύριλλος και
Μεθόδιος, Φωτιστές των Σλάβων (11 Μαΐου) κλπ
 Οι Ιεράρχες - Πατέρες της Εκκλησίας: όσοι από τους κληρικούς
διακρίθηκαν για την αγιότητα του βίου τους και τη διδασκαλία και ορθή
ερμηνεία της Αγίας Γραφής που επέδειξαν στο πλήρωμα των πιστών.
 Οι Άγιοι Μάρτυρες: όσοι μαρτύρησαν διωκόμενοι για το Όνομα του
Κυρίου μας και οι οποίοι διακρίνονται σε Μεγαλομάρτυρες (λόγω
μεγάλων βασανιστηρίων), Ιερομάρτυρες (όσοι ήταν ιερωμένοι),
Οσιομάρτυρες και Οσιοπαρθενομάρτυρες (άνδρες, ή γυναίκες μοναχοί ή
ασκητές), Μάρτυρες (λαϊκοί, που ζούσαν στον κόσμο δηλαδή),
Παρθενομάρτυρες (νέες που ζούσαν στον κόσμο), Νεομάρτυρες (οι
νεώτεροι μάρτυρες, ιδίως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και μετά).
 Οι Ομολογητές: όσοι ομολόγησαν το Χριστό, αλλά δεν μαρτύρησαν, είτε
γιατι τα βασανιστήριά τους δεν τους οδήγησαν στο θάνατο, είτε γιατί
διεκόπη η δίωξή τους και κοιμήθηκαν στη συνέχεια με φυσικό θάνατο.
Όλοι αυτοί τιμώνται βάση του λόγου του Κυρίου μας: “Πᾶς οὖν ὅστις
ὁμολογήσει ἐν ἐμοὶ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων, ὁμολογήσω κἀγὼ ἐν
αὐτῷ ἔμπροσθεν τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς.” (Κατά Ματθαίον
κεφ.10, στ32) δηλαδή: “Καθένας, λοιπόν, που με πίστη και θάρρος και
χωρίς να φοβάται τους διωγμούς, θα με ομολογήσει Σωτήρα του και Θεό
του μπροστά στους ανθρώπους, θα τον ομολογήσω και εγώ μπροστά στον
Ουράνιο Πατέρα μου ως δικό μου.”
- 413 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
 Οι Απολογητές: όσοι υπερασπίστηκαν θεωρητικά το Χριστιανισμό και

προέβαλαν την αλήθεια μπροστά σε πολιτικές εξουσίες, αυτοκράτορες
κλπ. Απολογητές έχουμε τους πρώτους αιώνες, αλλά και μετά, κατά την
περίοδο του Μωαμεθανισμού και σε νεώτερα χρόνια για την απόκρουση
του αθεϊσμού. Μεταξύ των Απολογητών ήταν ο Άγιος Αθηναγόρας ο
Αθηναίος ο Απολογητής και ο Άγιος Ιουστίνος ο Απολογητής και
φιλόσοφος.
 Οι Όσιοι: είναι οι μοναχοί, οι ασκητές και οι αναχωρητές που έζησαν σε
μοναστήρια, ή σπηλιές, μια οσιακή ζωή, μακριά από τον κόσμο, αλλά με
τις προσευχές τους, το φωτισμό τους, τις συγγραφές τους, αλλά και τα
θαύματά τους μετέδωσαν και πρόσφεραν μεγάλη και ανεκτίμητη
πνευματική βοήθεια στον κόσμο. Όσιοι είναι, μεταξύ των αναρίθμητων
άλλων, ο Άγιος Μέγας Αντώνιος, ο Άγιος Σάββας ο ηγιασμένος, ο Άγιος
Θεοδόσιος ο Κοινοβιάρχης, ο Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης κλπ.
 Οι Δίκαιοι: όσοι έζησαν πριν από το Χριστό, σύμφωνα με το Νόμο του
Θεού και με την ελπίδα του ερχομού του Μεσσία, όπως οι Προπάτορες,
οι Θεοπάτορες, οι Προφήτες, οι Πατριάρχες, οι Βασιλείς κλπ.
Επίσης στην Εκκλησία μας υπάρχουν οι Άγιοι «Ανάργυροι», όσοι δηλαδή
προσέφεραν τη θεραπεία σωματικών και πνευματικών ασθενειών προς τους
συνανθρώπους τους, χωρίς κανένα οικονομικό όφελος (εξού και η ονομασία
«Ανάργυροι»). Μεταξύ των Αγίων Αναργύρων είναι οι Άγιοι Κοσμάς και
Δαμιανός (που μαρτύρησαν το 284 μ.Χ) και εορτάζουν την 1η Ιουλίου, οι
Άγιοι Ανάργυροι Κοσμάς και Δαμιανός οι Ασιάτες που εορτάζουν την 1 η
Νοεμβρίου και οι Άγιοι Κύρος και Ιωάννης που εορτάζουν 31 Ιανουαρίου.
«Ἅγιοι Ἀνάργυροι καὶ θαυματουργοί, ἐπισκέψασθε τὰς ἀσθενείας ἡμῶν,
δωρεὰν ἐλάβετε, δωρεὰν δότε ἡμῖν.»
Μια άλλη τάξη τέλος Αγίων της Εκκλησίας μας είναι οι «Δια Χριστόν
Σαλοί», αυτοί που είχαν τη χαρισματική αυτή κατάσταση όπου ενώ η ζωή
τους είναι γεμάτη παραξενιές, μοιάζοντας με ανθρώπους που έχουν
πρόβλημα με τη διανοητική τους κατάσταση, ώστε να τους ονομάζουν
«σαλούς», τρελούς δηλαδή, εντούτοις η ζωή τους ήταν γεμάτη διδασκαλίες
και θαυματουργίες που βοηθούν πολλούς ανθρώπους στην ορθότητα της
χριστιανικής ζωής. Τέτοιοι ήταν μεταξύ άλλων, ο Άγιος Ανδρέας ο δια
Χριστόν Σαλός (28 Μαΐου), η Οσία Ξένη η δια Χριστόν Σαλή (24 Ιανουαρίου)
και ο Άγιος Συμεών ο δια Χριστόν Σαλός (21 Ιουλίου).
- 414 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Οι περίοδοι του Εκκλησιαστικού έτους
Η περίοδος του Τριωδίου και του Πεντηκοσταρίου
Η περίοδος του Τριωδίου είναι η εκκλησιαστική περίοδος των 10

εβδομάδων που ξεκινάει την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου (3
εβδομάδες πριν τη μεγάλη Τεσσαρακοστή) και τελειώνει το Μεγάλο
Σάββατο. Το όνομα της περιόδου αυτής οφείλεται στο Τριώδιο, το
λειτουργικό βιβλίο που περιέχει ύμνους (πολλοί από τους οποίους περιέχουν
τρεις ωδές) που χρησιμοποιούνται στην ανωτέρω περίοδο στις Ακολουθίες
της Εκκλησίας μας.
Κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, από Δευτέρα έως και
Παρασκευή τελείται (συνήθως κάθε Τετάρτη και Παρασκευή) η Θεία
Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων, λόγω του πένθιμου
χαρακτήρα των ημερών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ενώ η τελεία Θεία
Λειτουργία τελείται τα Σάββατα και τις Κυριακές, (με εξαίρεση μεγάλες
εορτές όπως του Ευαγγελισμού και των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων).
Τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή επίσης από Δευτέρα έως Πέμπτη το απόγευμα

τελείται στις Εκκλησίες το Μέγα Απόδειπνο, ενώ την Παρασκευή τελούνται
και οι Χαιρετισμοί της Παναγίας (από μία στάση τις πρώτες τέσσερεις
εβδομάδες και ολόκληροι οι Χαιρετισμοί την 5η εβδομάδα.)
Η περίοδος αυτή του Τριωδίου είναι η πιο σημαντική εκκλησιαστική

εορτολογική περίοδος, διότι δίδεται η ευκαιρία στους πιστούς Χριστιανούς
να επανακαθορίζουν την πορεία στη ζωή τους από το λαθεμένο δρόμο στον
οποίο βρίσκονται, μέσα από έναν αγώνα μετάνοιας, συγχωρητικότητας και
νηστείας, ώστε να οδηγηθούν στην κάθαρση των παθών μέχρι το Άγιο
Πάσχα “ὥστε ἑορτάζωμεν μὴ ἐν ζύμῃ παλαιᾷ, μηδὲ ἐν ζύμῃ κακίας καὶ
πονηρίας, ἀλλ᾿ ἐν ἀζύμοις εἰλικρινείας καὶ ἀληθείας” (Προς Κορινθίους Α’
κεφ.5, στ.8) δηλαδή “ώστε να εορτάζουμε συνεχώς και σε όλη τη ζωή μας το
Πάσχα, όχι με το παλιό προζύμι των ιουδαϊκών τύπων, ούτε με το προζύμι της
κακίας και πονηρίας του κόσμου, αλλά με τα άζυμα της χριστιανικής αλήθειας
και ειλικρίνειας, με βίο δηλαδή ευθύτητας και αγνότητας”.
- 415 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ

Ξεκινάει την Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου
και περιλαμβάνει:
- την Κυριακή του Ασώτου
Οι 3 πρώτες - το Ψυχοσάββατο (είναι το Σάββατο πριν από
εβδομάδες την Κυριακή της Απόκρεω, το οποίο είναι
πριν τη Μεγάλη αφιερωμένο στους κεκοιμημένους, για τους
Τεσσαρακοστή οποίους γίνεται μνημόσυνο)
(σύνολο 22 ημέρες) - την Κυριακή της Απόκρεω
- την Κυριακή της Τυρινής (μετά την 3η
εβδομάδα, η οποία αποκαλείται της Τυροφάγου, ή
Τυρινής) πριν την Καθαρά Δευτέρα
Ξεκινάει από την Καθαρά Δευτέρα και
περιλαμβάνει τις 5 Κυριακές των Νηστειών (5
πρώτες εβδομάδες):
Α’ Κυριακή Νηστειών (Ορθοδοξίας)
Η Μεγάλη Β’ Κυριακή Νηστειών (Αγ. Γρηγορίου του
Τεσσαρακοστή Παλαμά)
(40 ημέρες) Γ’ Κυριακή Νηστειών (Σταυροπροσκυνήσεως)
Δ’ Κυριακή Νηστειών (Αγ. Ιωάννη της Κλίμακος)
Ε’ Κυριακή Νηστειών (Οσίας Μαρίας Αιγυπτίας)
και τελειώνει την Παρασκευή της 6ης εβδομάδας
πριν από το Σάββατο του Λαζάρου
Οι 2 ημέρες
Σάββατο του Λαζάρου Συνδετικές ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και
και της Μεγάλης Εβδομάδας
Κυριακή των Βαΐων
Η Μεγάλη Εβδομάδα 6 ημέρες από Μεγ. Δευτέρα έως Μεγάλο Σάββατο
Κυριακή του Πάσχα Από την Κυριακή του Πάσχα ξεκινάει η περίοδος του
Πεντηκοσταρίου, όπως φαίνεται παρακάτω
Μετά τον πνευματικό αγώνα του Τριωδίου φθάνουμε στο Πάσχα.

Το Εβραϊκό Πάσχα (η λέξη σημαίνει διάβαση, πέρασμα) ήταν η ημέρα εξόδου
από την Αίγυπτο και της αποτίναξης του ζυγού της δουλείας.
Το Χριστιανικό Πάσχα είναι η ημέρα της εξόδου από το θάνατο και την
τυραννία του διαβόλου και της αποτίναξης του ζυγού της αμαρτίας.
- 416 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Η περίοδος του Πεντηκοσταρίου είναι η περίοδος που ξεκινάει από την

Κυριακή του Πάσχα και περιλαμβάνει το διάστημα των επτά εβδομάδων
μέχρι την Κυριακή της Πεντηκοστής, καθώς και την επόμενη εβδομάδα μετά
την Πεντηκοστή (εβδομάδα του Αγίου Πνεύματος) μέχρι την Κυριακή των
Αγίων Πάντων.
Ενώ η περίοδος του Τριωδίου ήταν περίοδος νηστείας και κατάνυξης, η

περίοδος του Πεντηκοσταρίου είναι περίοδος αναστάσιμη και χαρμόσυνη και
κατάλυσης νηστείας. Ιδιαίτερα την 1η εβδομάδα μετά το Πάσχα, τη λεγόμενη
Διακαινήσιμο Εβδομάδα έχουμε κατάλυση εις πάντα, ακόμη και την
Τετάρτη και Παρασκευή.
Σύμφωνα με την Εκκλησία μας, όσοι νήστεψαν κανονικά την περίοδο της
Μεγάλης Τεσσαρακοστής μπορούν να κοινωνούν καθημερινά τη
Διακαινήσιμο εβδομάδα, παρότι είναι κατάλυση εις πάντα (δηλαδή
τρώγοντας και κρέας), αρκεί το προηγούμενοι βράδυ πριν τη Θεία Κοινωνία
να φάνε κάτι ελαφρύ και εφόσον φυσικά δεν έχουν άλλους λόγους που να
τους βαραίνουν για να μην κοινωνήσουν, πάντα με τη σύμφωνη γνώμη του
Πνευματικού του κάθε πιστού.
Η Εβραϊκή Πεντηκοστή ήταν η ημέρα (50 ημέρες μετά την έξοδο) όπου ο
Θεός παρέδωσε στο Μωυσή τις πλάκες με τις 10 Εντολές του Μωσαϊκού
Νόμου στο όρος Σινά.
Η Χριστιανική Πεντηκοστή είναι η ημέρα όπου το Άγιο Πνεύμα κατήλθε και
έγινε η επιφοίτηση των Αγίων Αποστόλων (50 ημέρες μετά το Πάσχα), υπό
τη μορφή πύρινων γλωσσών πάνω από τα κεφάλια τους και τους φώτισε.
«Εὐλογητὸς εἶ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὁ πανσόφους τοὺς ἁλιεῖς ἀναδείξας,

καταπέμψας αὐτοῖς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, καὶ δι' αὐτῶν τὴν οἰκουμένην
σαγηνεύσας, φιλάνθρωπε, δόξα σοι.»
Πεντηκοστάριο ονομάζεται επίσης το λειτουργικό βιβλίο το οποίο περιέχει

ύμνους που χρησιμοποιούνται στις Ιερές Ακολουθίες από την Κυριακή του
Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων (μία εβδομάδα δηλαδή μετά
την Κυριακή της Πεντηκοστής).
- 417 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Εβδομάδα
μετά το Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟΥ
Πάσχα
Ξεκινάει από την Κυριακή του Πάσχα και περιλαμβάνει:
 την Διακαινήσιμο Εβδομάδα (από την Κυριακή του Πάσχα έως
το επόμενο Σάββατο προ της Κυριακής του Θωμά - η εβδομάδα αυτή
1η θεωρείται εκκλησιαστικά ολόκληρη ως μία ημέρα)
την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής (μέσα στη Διακαινήσιμο
Εβδομάδα, όπου εορτάζονται τα εγκαίνια του μεγαλοπρεπούς Ιερού
Ναού της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής στην Κωνσταντινούπολη τον
5ο αιώνα, πλησίον του οποίου βρέθηκε αγίασμα της Παναγίας)
2η  Κυριακή του Θωμά
3η  Κυριακή των Μυροφόρων
4η  Κυριακή του Παραλύτου
 Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής
5η  Κυριακή της Σαμαρείτιδος
 Κυριακή του Τυφλού
Τετάρτη παραμονή της Αναλήψεως (Απόδοση του Πάσχα)
Πέμπτη της Αναλήψεως (εορτάζουμε την Ανάληψη του Χριστού
6η - ως Θεανθρώπου - στους ουρανούς, μπροστά στα μάτια των
Μαθητών Του και της Παναγίας μας, 40 ημέρες μετά το Πάσχα, μια
περίοδο όπου εμφανιζόταν, συνομιλούσε και συνέτρωγε με τους
Μαθητές Του για να τους κάνει βεβαιότερη την Ανάστασή Του)
 Κυριακή των Αγίων Πατέρων (των 318 θεοφόρων Πατέρων
της Α’ Οικουμενικής Συνόδου την οποία συγκάλεσε ο πρώτος
Χριστιανός Αυτοκράτορας Άγιος Κωνσταντίνος το 325 μ.Χ. στη
Νίκαια της Βιθυνίας, με αφορμή τη διδασκαλία του Άρειου ο οποίος
υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν είναι Θεός, αλλά κτίσμα του Πατρός.
7η
Στη Σύνοδο αυτή συντάχθηκαν και τα 7 πρώτα άρθρα του
Συμβόλου της Πίστεως. Μεταξύ των Πατέρων αυτών ήταν ο Μέγας
Αθανάσιος, ο Άγιος Σπυρίδων και ο Άγιος Νικόλαος).
Ψυχοσάββατο, (το Σάββατο πριν από την Κυριακή της
Πεντηκοστής, όπου γίνεται μνημόσυνο για τους κεκοιμημένους)
Κυριακή της Πεντηκοστής (θεωρείται η γενέθλια ημέρα της
8η Εκκλησίας μας με τη σημερινή της μορφή)
μετά την (5 0 Η Μ Ε Ρ Ε Σ Α Π Ο Τ Η Ν Κ Υ Ρ Ι Α Κ Η Τ Ο Υ Π Α Σ Χ Α)
Κυριακή της  Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, όπου εορτάζουμε το Πανάγιο
Πεντηκοστής
Πνεύμα το ένα από τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδας
Τι ακολουθεί μετά του Αγίου Πνεύματος:
9η Κυριακή των Αγίων Πάντων, 1η Κυριακή μετά την Πεντηκοστή
10η Κυριακή Αγιορειτών Πατέρων, 2η Κυριακή μετά την Πεντηκοστή
- 418 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Υπάρχουν και άλλες εκκλησιαστικοί περίοδοι, όπως περιγράφονται και στην

ενότητα της Νηστείας, οι οποίες είναι πνευματικές ευκαιρίες για μεγαλύτερο
πνευματικό αγώνα, εκκλησιασμό και κάθαρση από τα πάθη. Τέτοιες είναι:
 Η περίοδος των Αγίων Αποστόλων (είναι περίοδος νηστείας από τη
Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων έως τις 28 Ιουνίου.
Η περίοδος αυτή διαρκεί από 4 εβδομάδες έως 2 με 3 ημέρες ή και καμία,
αναλόγως της ημέρας του Πάσχα). Στις 29 Ιουνίου είναι η εορτή των Αγίων
πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και στις 30 Ιουνίου η
Σύναξη των Αποστόλων.
 Η περίοδος του Δεκαπενταύγουστου (της Παναγίας), που είναι
περίοδος νηστείας από 1 έως 14 Αυγούστου (παραμονή της εορτή της
κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου). Στις Εκκλησίες
ψέλνονται οι Παρακλήσεις προς την Παναγία καθημερινά (Μέγας και Μικρός
Παρακλητικός Κανόνας εναλλάξ) από 1 έως και τις 13 Αυγούστου (εκτός
Σαββάτων και στις 5 Αυγούστου, παραμονή της Μεταμορφώσεως του
Σωτήρος)
 Η περίοδος των Χριστουγέννων, όπου είναι μια περίοδος νηστείας η
οποία ξεκινάει από τις 15 Νοεμβρίου έως και τις 24 Δεκεμβρίου, αλλά και μια
περίοδος έντονης πνευματικής εργασίας και ψυχοσωματικής προετοιμασίας
για τον εορτασμό της Μεγάλης Εορτής της Γεννήσεως του Χριστού. Την
περίοδο αυτή έχουμε στις Εκκλησίες το λεγόμενο Ιερό Σαρανταλείτουργο,
40 δηλαδή συνεχόμενες Θείες Λειτουργίες, αρχής γενομένης από τις 15
Νοεμβρίου. Η συμμετοχή του Χριστιανού στο 40λείτουργο αποτελεί μεγάλη
ευλογία και μια θαυμάσια ευκαιρία για βίωση της Μυστηριακής και
Λατρευτικής ζωής, για συχνότερη Θεία Κοινωνία και για συγκρότηση της
Εκκλησιαστικής κοινότητας. Το Ιερό 40λείτουργο γίνεται υπέρ υγείας των
ζώντων και υπέρ αναπαύσεως των κεκοιμημένων, των οποίων τα ονόματα
μνημονεύονται και στις 40 Θείες Λειτουργίες, αποτελώντας μεγάλη
ευεργεσία για αυτούς. Στη συνέχεια, το 12ήμερο από τα Χριστούγεννα
μέχρι τα Θεοφάνεια, (με εξαίρεση την παραμονή των Θεοφανείων που είναι
νηστεία), έχουμε κατάλυση εις πάντα και όπως και στη Διακαινήσιμο
Εβδομάδα μετά το Πάσχα, όσοι νήστεψαν στη Σαρακοστή των
Χριστουγέννων, μπορούν να κοινωνάνε καθημερινά τις ημέρες αυτές, παρότι
έχουμε κατάλυση εις πάντα, αρκεί το προηγούμενοι βράδυ πριν τη Θεία
Κοινωνία να φάνε κάτι ελαφρύ και εφόσον φυσικά δεν έχουν άλλους λόγους
που να τους βαραίνουν για να μην κοινωνήσουν, πάντα με τη σύμφωνη
γνώμη του Πνευματικού του κάθε πιστού
- 419 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Η Παναγία, οι εικόνες και τα προσωνύμια Της
Το πρόσωπο της Παναγίας μας και Μητέρας του Κυρίου και Θεού μας
προτυπώνεται ήδη από την Παλαιά Διαθήκη, πολύ πριν τη Γέννηση του
Χριστού, σε πάρα πολλά σημεία. Μερικές από τις πολλές αυτές αναφορές και
προτυπώσεις του προσώπου της Παναγίας στην Παλιά Διαθήκη είναι:
από τον Προφήτη Ησαΐα στο σημείο που λέει: «ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν
γαστρὶ ἕξει, καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ»
(Ησαΐας κεφ.7, στ.14) δηλαδή: «ιδού η παρθένος θα συλλάβει υπερφυσικά και
θα γεννήσει υιό και το όνομα του υιού της αυτού θα είναι Εμμανουήλ (που
σημαίνει: ο Θεός μαζί μας)».
στην προφητεία του Ιεζεκιήλ, για την «κατά ανατολάς κεκλεισμένη
πύλη» (Ιεζεκιήλ κεφ.44, στ.2) που προτυπώνει την παρθενική μήτρα
από την οποία θα διέλθει μόνο ο Χριστός και έκτοτε θα παραμείνει για πάντα
κλεισμένη (εννοώντας το αειπάρθενο της Υπεραγίας Θεοτόκου).
στην «κλίμακα», τη σκάλα δηλαδή, του Ιακώβ που επεκτεινόταν από
τη γη ως τον ουρανό (Γένεσις, κεφ.28, στ.10-22), η οποία είναι η
Θεοτόκος που ένωσε τα επίγεια με τα επουράνια μέσω της γεννήσεως του
Χριστού, όπως ακριβώς υμνείται η Παναγία μας στον Ακάθιστο ύμνο: «Χαῖρε,
κλῖμαξ ἐπουράνιε, δι’ ἧς κατέβη ὁ Θεός˙ χαῖρε, γέφυρα μετάγουσα τοὺς ἐκ γῆς
πρὸς οὐρανόν».
Η Παναγία βρίσκεται υπεράνω όλων των επουρανίων Αγγελικών δυνάμεων
και Αγίων και η μεγάλη και ανυπέρβλητη θέση της έγκειται στο γεγονός ότι
λειτούργησε ως η γέφυρα για την ενανθρώπιση του Δευτέρου Προσώπου
της Αγίας Τριάδος, του Χριστού, για τη σωτηρία των ανθρώπων όταν, αφού
την επέλεξε ο Θεός για το σκοπό αυτό και της το ανήγγειλε μέσω του
Αρχαγγέλου Γαβριήλ, εκείνη με μεγάλη ταπείνωση και όντας άσπιλη και
αμόλυντη σε όλη της ζωή, δέχθηκε το θέλημα του Θεού λέγοντας: «ἰδοὺ ἡ
δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμά σου» (Κατά Λουκάν κεφ.1, στ.38),
έτοιμη δηλαδή να υποταχθεί στο Λόγο και τη βούληση του Θεού.
Έτσι ενώ μέσω της πρώτης Εύας ο άνθρωπος οδηγήθηκε εκτός Παραδείσου
και κοινωνίας με το Θεό, τώρα μέσω της Παναγίας, ως δεύτερης Εύας, ο
άνθρωπος έχει τη δυνατότητα επιστροφής και πάλι στον Παράδεισο, τον
οποία μας χαρίζει ο Λυτρωτής Χριστός, ο οποίος αν και προϋπήρχε ανέκαθεν,
ενσαρκώθηκε διαμέσου της Υπεραγίας Θεοτόκου για να δεχθούμε εμείς οι
αμαρτωλοί και ξεπεσμένοι του Παραδείσου άνθρωποι, την επιστροφή μας
στην αιώνια ευτυχία και Βασιλεία του Θεού και τη σωτηρία των ψυχών μας.
- 420 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Η Παναγία μας έχει απεικονιστεί με διάφορες μορφές σε εικόνες και φέρει

πολλά τιμητικά προσωνύμια, τα οποία έχουν δογματικό και πνευματικό
περιεχόμενο. Ήδη μέσα στην Καινή Διαθήκη ονομάζεται «Κεχαριτωμένη»,
ενώ οι Πατέρες της Εκκλησίας μας, θεολόγοι, υμνογράφοι και ο ορθόδοξος
λαός γενικότερα της έχουν αποδώσει πάμπολλα ονόματα εκδηλώνοντας με
τον τρόπο αυτό την αγάπη και εμπιστοσύνη τους στο πρόσωπο Της ως
Μητέρα του Χριστού και κατ΄ επέκταση Μητέρα όλων των ανθρώπων.
Τα προσωνύμια αυτά της Παναγίας εκτιμούνται σε αρκετές εκατοντάδες και
το καθένα από αυτά κρύβει πίσω του μια ολόκληρη ιστορία για την
παρουσία της Παναγίας στη ζωή των ανθρώπων, εκατομμύρια προσευχές
και ατελείωτα δάκρυα αγάπης και σεβασμού προς το πρόσωπο Της, καθώς
και αναρίθμητα θαύματα που η ίδια επιτέλεσε πρεσβεύοντας στον Υιό Της
για τους ανθρώπους που Της το ζήτησαν με αγάπη, πίστη και εμπιστοσύνη.
Τα προσωνύμια αυτά σχετίζονται με τις αντίστοιχες εικόνες της Υπεραγίας
Θεοτόκου. Ενδεικτικά αναφέρουμε παρακάτω μερικές από τις κυριότερες
εικόνες της Παναγίας μας με τα αντίστοιχα θαυμαστά γεγονότα που
συνδέονται με κάθε μία από αυτές, που για να τα δεχθεί βέβαια κανείς
πρέπει να αφήσει κατά μέρος την ανθρώπινη λογική και να έχει αληθινή
χριστιανική πίστη:
Παναγία Άξιον Εστί: η εικόνα αυτή της Παναγίας είναι ένα από τα
πιο σημαντικά κειμήλια του Αγίου Όρους, η οποία βρίσκεται στο Ναό
του Πρωτάτου στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους. Ονομάζεται
«Άξιον Εστίν» διότι μπροστά στην εικόνα αυτή ο ίδιος ο Αρχάγγελος
Γαβριήλ έψαλλε πρώτος το γνωστό ύμνο του Άξιον Εστίν προς την Παναγία.
Η ιστορία έχει ως εξής: Κοντά στις Καρυές του Αγίου Όρους, στα τέλη του
10ου αιώνα, ασκήτευε ένας ιερομόναχος με τον υποτακτικό του σε ένα κελί
που σήμερα λέγεται «Άξιον Εστίν». Κάποιο Σάββατο βράδυ, ο Γέροντας
έφυγε να πάει σε αγρυπνία στο Ναό του Πρωτάτου και ο μαθητής του έμεινε
στο κελί να τελέσει μόνος του την καθιερωμένη ακολουθία, όπου δέχθηκε
την επίσκεψη προς φιλοξενία ενός άγνωστου μοναχού. Όταν στον Όρθρο
ξεκίνησαν μαζί να ψάλλουν και έφτασαν στο σημείο του ύμνου προς την
Παναγία «την Τιμιωτέραν των Χερουβείμ…», τότε ο άγνωστος μοναχός πριν
τον ύμνο αυτό άρχισε να ψάλλει: «Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν Σε
τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον καὶ Μητέρα τοῦ
Θεοῦ ἡμῶν» και αμέσως μετά συνέχισε με το «την Τιμιωτέραν…». Ο ύμνος
αυτός άρεσε πολύ στο μοναχό του κελιού που ζήτησε από το φιλοξενούμενο
να τον γράψει κάπου, αλλά ενώ δεν υπήρχε χαρτί και μελάνι, ο άγνωστος
μοναχός άρχισε να γράφει τον ύμνο, χαράζοντάς τον πάνω σε μια πλάκα
- 421 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
απλά με το δάκτυλό του. Όταν τελείωσε, είπε στο μοναχό του κελιού να
ψέλνουν όλοι οι Ορθόδοξοι αυτό τον ύμνο και εξαφανίστηκε. Οπότε
κατάλαβε τότε ο μοναχός ότι αυτός ήταν Άγγελος Κυρίου, ο Αρχάγγελος
Γαβριήλ και έτσι από τότε, αυτός ο ύμνος, που είναι αγγελικός, ψέλνεται
στην Εκκλησία μας για την Παναγία, ενώ η εικόνα, μπροστά στην οποία
πρωτοψάλθηκε ο ύμνος, βρίσκεται μέχρι και σήμερα στο Άγιον Όρος.
Παναγία Ιεροσολυμίτισσα: η εικόνα αυτή είναι αχειροποίητη,
δηλαδή δεν δημιουργήθηκε από ανθρώπινο χέρι αγιογράφου, αλλά
είναι κατασκεύασμα πνευματικό, ως εκ θαύματος και σύμφωνα με το
Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, το γεγονός αυτό έγινε το 1870 ως εξής:
Στους πρόποδες του όρους των Ελαιών, στο οποίο προσευχήθηκε ο Χριστός
πριν τον συλλάβουν, απέναντι από την παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ, υπάρχει
ένα γυναικείο ρώσικο μοναστήρι της Αγίας Μυροφόρου Μαρίας
Μαγδαληνής. Εκεί μόναζε η μοναχή Τατιανή, η οποία ήταν αγιογράφος. Σε
ένα όνειρο–όραμα που είχε, την επισκέφθηκε μια άγνωστη Μοναχή λέγοντάς
της: «αδελφή Τατιανή ήρθα νε με ζωγραφίσεις» και η Τατιανή απαντάει:
«Ευλόγησον αδελφή, αλλά εγώ είμαι αγιογράφος και όχι ζωγράφος» και τότε
η επισκέπτρια Μοναχή της λέει: «τότε να με αγιογραφήσεις». Όταν η Τατιανή
αποκρίθηκε ότι δεν έχει ξύλο για τη ζωγραφίσει, τότε η Μοναχή της έδωσε
ένα ειδικό σανίδι λέγοντάς της «ζωγράφισε». Όταν λοιπόν η Τατιανή την
ζωγράφιζε, έβλεπε τα φορέματά της Μοναχής να γίνονται σα χρυσά και το
πρόσωπό της να λάμπει και να της λέει: « Ώ μακαρία Τατιανή, μετά τον
Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά θα με ζωγραφίσεις πάλι εσύ» και τότε η
Τατιανή κατάλαβε ότι αγιογραφούσε την Παναγία, οπότε και ξύπνησε
ξαφνικά. Αφού διηγήθηκε στην ηγουμένη του μοναστηριού το γεγονός, η
ηγουμένη δυσπιστώντας στην αρχή, της πρότεινε να πάει να κοιμηθεί. Όταν
όμως η Τατιανή επέστρεψε στο κελί της είδε να εξέρχεται από αυτό ένα φως
και μια έντονη ευωδία. Έτρεξε και πάλι στην ηγουμένη και ερχόμενες και οι
δυο στο κελί βρήκαν την αχειροποίητο αυτή εικόνα της Παναγίας, στην
οποία απεικονίζεται η Παναγία με τόση ζωντάνια όπως ακριβώς είναι ακόμη
και σήμερα στην εικόνα. Αργότερα εμφανίστηκε πάλι η Παναγία στην
Τατιανή και της ζήτησε να κατεβάσουν την εικόνα στο σπίτι της στη
Γεσθημανή. Όντως ο Τάφος της Παναγίας στη Γεσθημανή ήταν πιο κάτω
από το μοναστήρι και εκεί βρίσκεται μέχρι και σήμερα το Ιερό Προσκύνημα
της αχειροποίητης αυτής εικόνας της Παναγίας της Ιεροσολυμίτισσας.
Σύμφωνα επίσης με διηγήσεις Αγίων Γερόντων, όπως του Αγίου Παϊσίου, οι
οποίοι είδαν σε όραμα την Υπεραγία Θεοτόκο, η εικόνα αυτή της Παναγίας
απεικονίζει ακριβέστερα τη μορφή της από οποιαδήποτε άλλη εικόνα.
- 422 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Παναγία η Παραμυθία: η εικόνα αυτή βρίσκεται στην Ιερά Μονή

Βατοπαιδίου στο Άγιον Όρος και διαμορφώθηκε με τη μορφή που
έχει έως σήμερα ως εκ θαύματος. Η ιστορία έχει ως εξής: Για αρκετούς
αιώνες οι Μονές του Αγίου Όρους μαστίζονταν από επιδρομές πειρατών που
ορμούσαν και τις κατέστρεφαν. Για το σκοπό αυτό οι Μονές περιβάλλονταν
από ψηλά τείχη και μεγάλες θωρακισμένες πόρτες. ‘Έτσι λοιπόν ένα πρωινό
είχαν κρυφτεί έξω από τη Μονή Βατοπαιδίου πειρατές έτοιμοι να
εισβάλλουν μόλις θα άνοιγε η κεντρική πύλη το πρωί. Μετά την ακολουθία
του πρωινού Όρθρου όμως ο ηγούμενος της Μονής, όντας μόνος του στο
Ναό, ακούει μέσα από την εικόνα, την Παναγία να του λέει να μην ανοίξουν
σήμερα τις πύλες της Μονής, αλλά να ανέβουν στα τείχη για να διώξουν τους
πειρατές. Έκπληκτος ο ηγούμενος βλέπει το πρόσωπο της Παναγίας στην
εικόνα ζωντανό, όπως και του μικρού Ιησού που είχε στην αγκαλιά της, ο
οποίος σήκωσε το δεξί του χέρι για να καλύψει το στόμα της Μητέρας Του
και στρεφόμενος προς Αυτήν της είπε να μην το πει αυτό, αλλά να τους
αφήσει να τιμωρηθούν όπως πρέπει. Όμως η Υπεραγία Θεοτόκος κράτησε με
το δεξί Της χέρι το χέρι του Υιού και Θεού Της και αφού έκλινε το πρόσωπό
Της προς τα δεξιά είπε και πάλι «Μην ανοίξετε σήμερα τας πύλας της
Μονής». Καλώντας στη συνέχεια ο ηγούμενος τους μοναχούς της Μονής και
αναφέροντάς τους το γεγονός, είδαν όλοι έκπληκτοι ότι η εικόνα της
Παναγίας είχε αλλάξει μορφή από αυτή που είχε πριν και παρέμεινε σε αυτή
την τελευταία στάση (όπως είναι και σήμερα) με την Παναγία να αποφεύγει
το δεξί χέρι του Χριστού κρατώντας το μακριά από το στόμα της,
προκειμένου να ειδοποιήσει τη Μονή για τον επερχόμενο κίνδυνο, όπου και
φυσικά το κατάφερε. Οι μοναχοί ανέβηκαν στα τείχη και οι πειρατές όταν
διαπίστωσαν ότι έγιναν αντιληπτοί από τους μοναχούς, αποχώρησαν προς
τη θάλασσα κι έτσι η Μονή σώθηκε. Βλέπουμε εδώ δηλαδή μια πρωτοφανή
αλλά ιερή διαφωνία μεταξύ της Παναγίας Μητέρας και του Υιού της Ιησού
Χριστού. Το πρόσωπο της Παναγίας στην εικόνα αυτή της «Παραμυθίας»
είναι σεμνό, επιεικές, εμπνέοντας πραότητα και ευσπλαχνία, ενώ το βλέμμα
του μικρού Χριστού εκφράζει αυστηρότητα. Ασφαλώς βέβαια ο Κύριός μας
είναι μεν φιλεύσπλαχνος, αλλά είναι και διαπαιδαγωγός, οπότε ίσως με την
παρέμβασή Του αυτή να ήθελε να αφυπνίσει κάποιους μοναχούς που δεν
ήταν αφοσιωμένοι στα καθήκοντά τους ως μοναχοί, όπως θα επιθυμούσε ο
Κύριός μας. Το γεγονός όμως είναι ότι υποχώρησε μπροστά στη θέληση της
Μητέρας Του, για χάρη Της, αυτό ακριβώς εκφράζει τη μεγάλη θέση της
Υπεραγίας Θεοτόκου έναντι του Θεού, τις πρεσβείες της Οποίας ας
ευχηθούμε να έχουμε όλοι.
- 423 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Παναγία η Πορταΐτισσα: η εικόνα αυτή βρίσκεται στην Ιερά Μονή

Ιβήρων στο Άγιον Όρος και η ιστορία της έχει ως εξής: Κατά την
Εικονομαχία στον 9ο αιώνα, όσοι είχαν εικόνες συλλαμβάνονταν και
τιμωρούνταν, ενώ οι εικόνες καταστρέφονταν. Τότε λοιπόν στη Νίκαια της
Μ. Ασίας ζούσε μια ευσεβής γυναίκα με το γιό της, η οποία είχε την εικόνα
αυτή της Παναγίας. Όταν ήρθαν όργανα της εξουσίας στο σπίτι της βρήκαν
την εικόνα και απείλησαν να εφαρμόσουν τις διαταγές, αλλά η γυναίκα τους
παρακάλεσε να έρθουν αύριο για να τους δώσει κάτι. Τη νύκτα όμως η
γυναίκα μαζί με το γιό της πήραν την εικόνα και πήγαν στη θάλασσα, όπου
παρακαλώντας την Παναγία να τους λυτρώσει και να διαφυλάξει την εικόνα,
την άφησαν στη θάλασσα και ως εκ θαύματος, η εικόνα, αφού στάθηκε
όρθια πάνω στο νερό, κινήθηκε μαζί με τα κύματα προς τη δύση. Η γυναίκα
παρηγορήθηκε από το γεγονός και είπε στο γιό της να πάει στην Ελλάδα για
να μην πάθει κακό, όπως θα πάθαινε αυτή. Ο γιός της ήρθε στο Άγιον Όρος
και έγινε μοναχός, εκεί που αργότερα οικοδομήθηκε η Ιερά Μονή Ιβήρων
όπου και διηγήθηκε την ιστορία του σε άλλους μοναχούς. Μετά από 170
χρόνια από την κοίμηση του, αφού είχε κτιστεί η Μονή Ιβήρων, οι μοναχοί
είδαν στο βάθος της θάλασσας μία πύρινη στήλη που έφθανε στον ουρανό,
το οποίο συνεχίστηκε επί νύκτες, όπου και διαπίστωσαν ότι στη βάση της
πύρινης στήλης ήταν μια εικόνα της Παναγίας. Όταν όμως θέλησαν να την
πλησιάσουν με βάρκα, η εικόνα απομακρυνόταν. Μετά από θερμές
προσευχές των μοναχών, η Παναγία εμφανίστηκε σε έναν ευλαβή ασκητή με
το όνομα Γαβριήλ, λέγοντάς του να ενημερώσει τον ηγούμενο ότι θα δώσει
την εικόνα της στη Μονή. Όταν ήλθαν στην παραλία, τότε ο Γέροντας
Γαβριήλ περπάτησε πάνω στη θάλασσα και παρέλαβε την τεράστια εικόνα
στα χέρια του. Στο σημείο της παραλίας που την ακούμπησαν ανέβλυσε
αγίασμα που υπάρχει μέχρι και σήμερα. Οι μοναχοί μετέφεραν την εικόνα
στο Ναό, αλλά την άλλη μέρα βρέθηκε στο τείχος της Μονής πάνω από την
κεντρική πόρτα (εξού και Πορταΐτισσα). Το γεγονός αυτό έγινε πολλές
φορές, ώσπου η Παναγία εμφανίστηκε στον ηγούμενο, λέγοντάς του ότι δεν
επιθυμεί να φυλάσσεται αλλά να φυλάσσει τους ευλαβείς μοναχούς του
Αγίου Όρους, οι οποίοι να ελπίζουν στην ευσπλαχνία και τη Χάρη του Υιού
Της όσο θα βλέπουν την εικόνα Της αυτή. Έτσι οι μοναχοί έκτισαν ειδικό
παρεκκλήσιο δίπλα στην πύλη της Μονής στο οποίο τοποθέτησαν την εικόνα
αυτή της Παναγίας, όπου και βρίσκεται έως και σήμερα. Κάποτε η εικόνα
μαχαιρώθηκε από κάποιο τούρκο πολεμιστή και έτρεξε αίμα το οποίο
διακρίνεται έως σήμερα. Λέγεται επίσης ότι αν χαθεί η εικόνα από τη θέση
της θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου.
- 424 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Παναγία η Μεγαλοσπηλαιώτισσα: η εικόνα αυτή της Παναγίας

βρίσκεται στην Ιερά Μονή Μεγάλου Σπηλαίου που απέχει 10 χλμ, από
τα Καλάβρυτα της Πελοποννήσου. Η Μονή αυτή είναι κτισμένη κάτω από
ένα τεράστιο κάθετο βράχο που προκαλεί δέος και η ίδρυσή της συνδέεται με
την εύρεση της εικόνας της Παναγίας, η οποία έγινε με θαυμαστό γεγονός ως
εξής: Τον 4ο αιώνα δύο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη, ο Συμεών και ο
Θεόδωρος, διακρινόμενοι για τη μόρφωση και την ευσέβειά τους, αφού
ασκήθηκαν σε διάφορα μέρη και στο Άγιον Όρος, αποφασίζουν και
μεταβαίνουν στους Αγίους Τόπους. Εκεί χειροτονήθηκαν Ιερείς και δέχθηκαν
και οι δύο το ίδιο όραμα της Παναγίας, που τους προέτρεπε να μεταβούν
στην Αχαΐα εκεί που καλλιέργησαν τον πνευματικό αμπελώνα ο Απόστολος
Παύλος, Ανδρέας και Λουκάς, λέγοντάς τους επίσης ότι θα εύρισκαν εικόνα
της Παναγίας του Ευαγγελιστή Λουκά. Αφού μετέβησαν στην Αχαΐα και
χωρίς να γνωρίζουν το ακριβές σημείο, βλέπουν σε όνειρο τους τρεις
Αποστόλους Παύλο, Ανδρέα και Λουκά οι οποίοι τους κατεύθυναν στο να
βρουν μια κόρη παρθένο την Ευφροσύνη που θα τους υπεδείκνυε το σημείο
της ευρέσεως που τους υποσχέθηκε η Παναγία. Έτσι και έγινε και στην
περιοχή της Ζαχλωρούς συνάντησαν τη βοσκοπούλα Ευφροσύνη, η οποία
είχε λάβει και αυτή θείο μήνυμα ότι θα τους συναντούσε, οπότε και τους
οδήγησε στο σπήλαιο που βρισκόταν η εικόνα που αναζητούσαν, την οποία
η Ευφροσύνη είχε ανακαλύψει με την οδηγία ενός τράγου. Με πολλή
ευλάβεια οι μοναχοί Συμεών και Θεόδωρος έβγαλαν την εικόνα έξω και
καθάρισαν το σπήλαιο από τη βλάστηση και όταν έκαψαν τα κλαδιά,
τινάχθηκε βίαια ένας δράκος όπου δια κεραυνού φονεύθηκε. Κατά τον
καθαρισμό του σπηλαίου αποκαλύφθηκε Αγία Τράπεζα ενός υποτυπώδους
ναού εντός κόγχης. Εκεί έκτισαν κατόπιν οι μοναχοί μικρό ναό καθώς και
μερικά κελιά, όπου και παρέμειναν δια βίου. Η Παναγία απεικονίζεται
βρεφοκρατούσα στην εικόνα αυτή, η οποία είναι ανάγλυφη και μαυρισμένη
από τις πυρκαγιές. Σύμφωνα με την παράδοση και με βάση τα όσα άκουσαν
οι αδελφοί Συμεών και Θεόδωρος από την Παναγία, η εικόνα είναι έργο του
Ευαγγελιστή Λουκά (μία εκ των τριών που υπάρχουν) ο οποίος είχε σχέση με
την Αχαΐα, αφού το Ευαγγέλιο και τις Πράξεις των Αποστόλων τις απευθύνει
προς το πνευματικό του τέκνο, τον τότε ηγεμόνα της Αχαΐας Θεόφιλο, όπου
πιστεύεται ότι του χάρισε τότε μαζί και την εικόνα αυτή.
Όλα αυτά τα θαυμαστά γεγονότα φυσικά δεν είναι δυνατόν να τα δεχθούμε
κινούμενοι με τη λογική και τα ανθρώπινα δεδομένα, αλλά με οδηγό την
πίστη, όπου πλέον τα θεωρούμε όχι ως παράλογα, αλλά ως υπέρλογα.
- 425 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ενδεικτικά αναφερθήκαμε σε κάποιες από τις πάμπολλες θαυματουργές

εικόνες της Παναγίας μας. Ένας κατάλογος από γνωστές θαυματουργές
εικόνες και προσωνύμια της Παναγίας, από τα εκατοντάδες που υπάρχουν
αναφέρεται παρακάτω. Τα προσωνύμια γενικά αποδίδονται στην Παναγία
για λόγους όπως η παράσταση της εικόνας, η τοποθεσία, η τεχνοτροπία ή ο
κτήτορας του Ναού, ο μήνας εορτής, τα θαύματα της Παναγίας, η αγάπη των
πιστών και τέλος ονόματα που της έδωσαν υμνογράφοι της Εκκλησίας μας.
Στο Άγιον Όρος Αγιάσου (Λέσβος)
(Το Περιβόλι της Παναγίας) Βλαχερνών (Κωνσταντινούπολη)
 Άξιον Εστί - Πρωτάτο Καρυές (*) Βουλκάνου (Μεσσηνία)
 Κουκουζέλισα - Ι.Μ.Μεγίστης Λαύρας Γαλακτοτροφούσα (Μέγαρα Αττικής)
 Οικονόμισσα - Ι.Μ.Μεγίστης Λαύρας Γοργοεπήκοος (Μάνδρα Αττικής)
 Παραμυθία - Ι.Μ.Βατοπαιδιου (*) Γρηγορούσα (Αθήνα - Μοναστηράκι)
 Κτιτόρισσα ή Βηματάρισσα – Εικοσιφοίνισσα (Δράμα)
(Ι.Μ.Βατοπεδίου ) Εκατονταπυλιανή (Πάρος)
Εσφαγμένη - Ι.Μ.Βατοπαιδίου Ελεούσα (Ι.Μ. Κύκκου Κύπρου)
Πυροβοληθείσα - Ι.Μ.Βατοπαιδίου Ζωοδόχος Πηγή (Μπαλουκλή - Κων/πολη)
Ελαιοβρύτισσα - Ι.Μ.Βατοπαιδίου Καλυβιανή (Μοίρες Ηρακλείου Κρήτης)
Πορταϊτισσα - Ι.Μ.Ιβήρων (*) Κυρά Ψηλή (Κάλυμνος)
Τριχερούσα - Ι.Μ.Χιλανδαρίου Λιμνιά (Ευβοίας)
Γαλακτοτροφούσα - Ι.Μ.Χιλανδαριου Μακελλαριά (Καλάβρυτα)
Των Χαιρετισμών ή Μυροβλύτισσα – Μακελλαρίτισσα (Ι.Μ.Αμπελακίων Μεγαλουπ.)
(Ι.Μ.Διονυσίου) Μαλεβή ή Μυροβλύτισσα (Κυνουρία Πελ/σου)
Φοβερά Προστασία – Μαχαιριώτισσα (Κύπρος)
(Ι.Μ.Κουτλουμουσίου) Μεγαλόχαρη (Τήνος) (Έργο Ευαγγελ. Λουκά)
Γερόντισσα - Ι.Μ.Παντοκράτορος Μυροβλύτισσα (Άνδρος)
Επακούουσα - Ι.Μ.Ζωγράφου Μυρτιδιώτισσα (Κύθηρα)
Προαναγγελομένη - Ι.Μ.Ζωγράφου Νεαμονίτισσα (Χίος)
Γοργοεπήκοος - Ι.Μ.Δοχειαρίου Ξενιά (Αλμυρός Βόλου)
Γλυκοφιλούσα - Ι.Μ.ΦΙλοθέου Προυσιώτισσα (Ευρυτανία)
Μυροβλύτισσα - Ι.Μ.Αγίου Παύλου Σηλυβριανή (Καβάλα)
Οδηγήτρια - Ι.Μ.Ξενοφωντος Σκριπού (Ορχομενός Βοιωτίας)
Παλαιολογίνα - Ι.Μ.Γρηγορίου Σουμελά (Βέρμιο Βέροιας)
Αντιφωνήτρια - Ι.Μ.Κωσταμονίτου Τρυπητή (Αίγιο)
Προδρομίτισσα - Σκήτη Τιμ. Προδρόμου Φανερωμένη (Ι.Μ. Χιλιομοδίου Κορινθίας)
Χρυσολεόντισσα (Αίγινα)
(*) έγινε πρωτύτερα σύντομη αναφορά
Άλλα Προσωνύμια της Παναγίας μας
Μήτηρ Θεού Ατταλειώτισσα Ευαγγελίστρια Πανάχραντος
Μήτηρ Χριστού Βοήθεια Ηγουμένισσα Παντάνασσα
Η Υπέρμαχος Στρατηγός Βρεφοκρατούσα Θαλασσινή Πελαγονίτισσα
Ο Γλυκασμός των Αγγέλων Γαλατιανή Καπνικαρέα Σπηλιανή
Η Κυρία των Αγγέλων Γιάτρισσα Καρδιώτισσα Του Κάστρου
Η Πάντων Χαρά Γλυκολαλούσα Καταφυγή Τσαμπίκα
Η Πάντων Προστασία Διαζώζουσα Κρεμαστή Φανερωμένη
Η Ελπίς των Χριστιανών Δροσιανή Κυρά Χοζοβιώτισσα
Ρόδον το Αμάραντον Ελευθερώτρια Νερατζιώτισσα Χρυσοπηγή
- 426 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Παναγία Ιεροσολυμίτισσα
- 427 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Ημερολόγιο κυριότερων ακίνητων Εορτών

περιλαμβάνονται Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές,
καθώς και εορτές ευρέως γνωστών ή λιγότερο γνωστών Αγίων,
όπως εμφανίζονται και στο Αγιολόγιο παρακάτω μετά το Ημερολόγιο ακίνητων Εορτών
1. Η Περιτομή του Χριστού 18. Αγ. Κύριλλος Πατριάρχης Αλεξανδρείας

1. Άγ. Βασίλειος ο Μέγας (τιμάται και 9 Ιουν.)
(τιμάται και 30 Ιαν.) 19. Άγ. Μακάριος ο Αιγύπτιος
2. Άγ. Σεραφείμ του Σάρωφ (Ρώσος) 19. Άγ. Μάρκος ο Ευγενικός
3. Άγ. Εφραίμ ο Μεγαλομάρτυρας 20. Άγ. Ευθύμιος ο Μέγας
(Νέας Μάκρης - εύρεση λειψάνων) 21. Άγ. Μάξιμος ο Ομολογητής
(τιμάται και 5 Μαΐου) 22. Άγ. Τιμόθεος ο Απόστολος
4. Άγ. 70 Απόστολοι Μαθητές του 23. Άγ. Αγαθάγγελος
Χριστού (Η Σύναξη) 23. Άγ. Διονύσιος ο εν Ολύμπω
4. Άγ. Νικηφόρος ο Λεπρός 24. Αγ. Ξένη
6. Τα Άγια Θεοφάνεια 25. Άγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος
Αρχιεπ. Κων/λεως (τιμάται και 30 Ιαν.)
7. Άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος 26. Άγ. Κλήμης εν Σαγματά
(Σύναξη) 27. Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος
(τιμάται 7/1, 24/2, 25/5, 24/6, 29/8, 23/9) Αρχιεπ. Κων/λεως (Ανακομ. Λειψάνων)
10. Άγ. Γρηγόριος Επίσκοπος Νύσσης (τιμάται και 13 Νοεμ. και 30 Ιαν.)
11. Άγ. Θεοδόσιος ο Κοινοβιάρχης 28. Άγ. Εφραίμ ο Σύρος
15. Άγ. Ιωάννης ο Καλυβίτης 28. Άγ. Ισαάκ ο Σύρος
16. Προσκύνηση Τιμίας Αλυσίδας 29. Άγ. Ιγνάτιος ο Θεοφόρος (Ανακομ.Λειψ.)
Αποστόλου Πέτρου (τιμάται και 20 Δεκ.)
17. Άγ. Αντώνιος ο Μέγας 30. Άγ. Τρεις Ιεράρχες
17. Άγ. Αντώνιος ο Νέος εν Βεροία Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο
17. Άγ. Γεώργιος εξ Ιωαννίνων Θεολόγος & Ιωάννης ο Χρυσόστομος
18. Άγ. Αθανάσιος ο Μέγας 30. Ανάμνηση Εύρεσης εν Τήνω εικόνας
Πατριάρχης Αλεξανδρείας Ευαγγελίστριας (1823)
(τιμάται και 2 Μαίου Ανακομ. Λειψάνων) 30. Αγ. Χρυσή
1. Άγ. Τρύφων 17. Άγ. Θεόδωρος ο Βυζαντινός

2. Η Υπαπαντή του Χριστού 19. Άγ. Κόνων ο Βαπτιστής
19. Αγ. Φιλοθέη η Αθηναία
3. Άγ. Συμεών ο Θεοδόχος 23. Άγ. Πολύκαρπος Σμύρνης
6. Άγ. Φώτιος ο Μέγας Πατρ. Κων/λεως
7. Άγ. Παρθένιος Επίσκοπος Λαμψάκου 24. Άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος
8. Άγ. Θεόδωρος ο Στρατηλάτης Α’&Β’ Εύρεση Τιμίας Κεφαλής του
(τιμάται & 8 Ιουν. Ανακομ. Λειψάνων) (τιμάται 7/1, 24/2, 25/5, 24/6, 29/8, 23/9)
9. Άγ. Πέτρος ο Δαμασκηνός 25. Άγ. Ταράσιος Αρχ. Κων/λεως
10. Άγ. Χαράλαμπος 26. Άγ. Θεόκλητος ο Φαρμακός
11. Άγ. Βλάσιος εξ Ακαρνανίας 26. Αγ. Φωτεινή η Σαμαρείτιδα
11. Αγ. Θεοδώρα η Βασίλισσα (†867) η Μεγαλομάρτυς
15. Άγ. Άνθιμος ο Βαγιάνος εν Χίω (τιμάται και Κυριακή της Σαμαρείτιδος)
17. Άγ. Θεόδωρος ο Τήρων (τιμάται και 29. Άγ. Κασσιανός ο Ρωμαίος
(ή 28 Φεβ. σε μη δίσεκτο έτος)
43 ημ. προ Πάσχα- Ανάμν. Θαύμ. κολλύβων)
- 428 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Άγ. Χαρίσιος 19. Άγιοι Χρύσανθος και Δαρεία

2. Άγ. Νικόλαος ο Πλανάς 25. Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου
5. Άγ. Μάρκος ο Ασκητής
7. Άγ. Λαυρέντιος Μεγαρέως 26. Αρχάγγελος Γαβριήλ (Η Σύναξη)
(Κτήτωρ Ι.Μ. Φανερωμένης Σαλαμίνος)
28. Άγ. Ησύχιος
8. Άγ. Θεοφύλακτος
Επίσκοπος Νικομηδείας 29. Άγ. Διάδοχος Επίσκοπος Φωτικής
9. Άγ. 40 Μάρτυρες εν Σεβαστεία 30. Άγ. Ιωάννης ο Συγγραφέας της
11. Αγ. Θεοδώρα η Βασίλισσα Άρτας Κλίμακος (ο Σιναΐτης)
16. Άγ. Χριστόδουλος ο εν Πάτμω (Τιμάται και την Δ' Κυριακή των
17. Άγ. Αλέξιος ο άνθρωπος του Θεού Νηστειών της Μ. Τεσσαρακοστής)
1. Αγ. Μαρία Αιγυπτία 23. Άγ. Γεώργιος ο Μεγαλομάρτυρας

(τιμάται και την Ε’ Κυριακή των και Τροπαιοφόρος
Νηστειών της Μ. Τεσσαρακοστής) (εάν το Πάσχα είναι μετά τις 23 Απριλίου,
4. Άγ. Ζωσιμάς εορτάζεται την επόμενη ημέρα του Πάσχα)
6. Άγ. Ευτύχιος Πατριάρχης Κων/λεως 25. Άγ. Μάρκος ο Απόστολος
10. Άγ. Γρηγόριος ο Ε΄ Πατρ. Κων/λεως και Ευαγγελιστής
11. Άγ. Αντίπας Επίσκοπος Περγάμου 29. Άγ. Ιωάννης ο Καλοκτένης
12. Άγ. Νεόφυτος ο Έγκλειστος Μητροπολίτης Θηβών
(τιμάται και στις 28 Σεπ. Εύρεση Λειψάνων ) 30. Απόστολος Ιάκωβος του
Ζεβεδαίου (εκ των 12)
1. Προφήτης Ιερεμίας 11. Αγ. Ολυμπία

2. Άγ. Αθανάσιος ο Μέγας (Ανακ.Λειψ.) 12. Άγ. Γερμανός Πατριάρχης Κων/λεως
Πατρ. Αλεξανδρείας (τιμάται και 18 Ιαν.)
12. Άγ. Επιφάνιος Επίσκοπος Κύπρου
2. Αγ. Ματρώνα εκ Ρωσίας η αόμματος
13. Αγ. Γλυκερία
5. Αγ. Ειρήνη η Μεγαλομάρτυς
14. Άγ. Θεράπων Επίσκοπος Κύπρου
5. Άγ. Εφραίμ ο Μεγαλομάρτυρας
15. Άγ. Αχίλλιος Επίσκοπος Λαρίσης
(Νέας Μάκρης - τιμάται και 3/1)
15. Άγ. Παχώμιος ο Μέγας
7. Του εν ουρανώ φανέντος
σημείου του Τιμίου Σταυρού 18. Άγ. Ηράκλειος
8. Άγ. Ιωάννης ο Θεολόγος 20. Άγ. Θαλάσσιος
Απόστολος και Ευαγγελιστής 21. Άγ. Κωνσταντίνος και Αγ. Ελένη
(εκ των 12 -τιμάται & 26 Σεπ. Μετάσταση) οι Ισαπόστολοι
9. Προφήτης Ησαΐας 25. Άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος
9. Άγ. Χριστοφόρος ο Μεγαλομάρτυρας Γ’ Εύρεση Τιμίας Κεφαλής του
10. Απόστολος Σίμων ο Ζηλωτής (τιμάται 7/1, 24/2, 25/5, 24/6, 29/8, 23/9)
(εκ των 12) 27. Άγ. Ιωάννης ο Ρώσος
11. Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος 28. Άγ. Ανδρέας ο διά Χριστόν σαλός
οι Ισαπόστολοι Φωτιστές των Σλάβων
29. Αγ. Υπομονή
- 429 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Άγ. Ιουστίνος ο Απολογητής 14. Άγ. Νήφων ο Αθωνίτης

5. Άγ. Δωρόθεος Επίσκοπος Τύρου 15. Άγ. Αυγουστίνος Επίσκοπος Ιππώνος
7. Άγ. Παναγής Μπασιάς (Παΐσιος) 15. Άγ. Ιερώνυμος
8. Άγ. Θεόδωρος ο Στρατηλάτης 18. Άγ. Λεόντιος ο Αθωνίτης ο Μυροβλύτης
(Ανακ. Λειψάνων - τιμάται & 8 Φεβρ.) 19. Απόστολος Ιούδας ο Θαδδαίος
9. Άγ. Κύριλλος Αρχιεπ. Αλεξανδρείας (εκ των 12)
(τιμάται και 18 Ιαν.) 22. Άγ. Ευσέβιος Επίσκοπος Σαμοσάτων
11. Άγ. Απόστ. Βαρθολομαίος(εκ των 12) 24. Άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος
(τιμάται και 25/8) και Βαρνάβας Το Γενέθλιον
(τιμάται 7/1, 24/2, 25/5, 24/6, 29/8, 23/9)
11. Παναγία «Άξιον Εστίν»
29. Άγ. Ένδοξοι Απόστολοι Πέτρος
11. Άγ. Λουκάς ο Ιατρός (εκ των 12) και Παύλος
Αρχιεπ. Συμφερουπόλεως & Κριμαίας
30. Άγ. Ένδοξοι 12 Απόστολοι (Σύναξη)
12. Άγιοι Πέτρος ο Αθωνίτης
και Ονούφριος ο Αιγύπτιος
1. Άγ. Ανάργυροι Κοσμάς 14. Άγ. Νικόδημος ο Αγιορείτης

και Δαμιανός (εκ της Ρώμης) 17. Αγ. Μαρίνα η Μεγαλομάρτυς
2. Κατάθεση Εσθήτος Υπεραγίας 19. Άγ. Θεόδωρος ο Σαββαΐτης
Θεοτόκου (Παναγία Βλαχερνών) Επίσκοπος Εδέσσης Συρίας
4. Άγ. Ανδρέας Αρχιεπίσκοπος Κρήτης 19. Αγ. Μακρίνα (αδελφή Μεγ. Βασιλείου)
5. Άγ. Αθανάσιος ο Αθωνίτης 20. Προφήτης Ηλίας
7. Αγ. Κυριακή η Μεγαλομάρτυς 22. Αγ. Μαρία η Μαγδαληνή η Μυροφόρος
8. Άγ. Προκόπιος ο Μεγαλομάρτυρας 22. Αγ. Μαρκέλλα η Παρθενομάρτυς
8. Άγ. Θεόφιλος ο Αγιορείτης 23. Προφήτης Ιεζεκιήλ
10. Άγ. Παρθένιος και Ευμένιος 24. Άγ. Αθηναγόρας
εν Κουδουμά Κρήτης 24. Άγ. Χριστίνα η Μεγαλομάρτυς
11. Αγ. Όλγα η Ισαπόστολος 25. Άγ. Άννα (η Κοίμηση)
11. Αγ. Ευφημία η Μεγαλομάρτυς 26. Αγ. Παρασκευή
(Ανάμν. Θαύματος) (τιμάται και 16 Σεπ.) 27. Άγ. Παντελεήμων
12. Άγ. Παΐσιος ο Αγιορείτης ο Μεγαλομάρτυρας και Ιαματικός
13. Αρχάγγελος Γαβριήλ (Σύναξη) 28. Αγ. Ειρήνη η Χρυσοβαλάντου
29. Άγ. Καλλίνικος
- 430 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Πρόοδος Τιμίου Σταυρού

23. Απόδοση Κοιμήσεως
2. Άγ. Στέφανος ο Πρωτομάρτυρας Υπεραγίας Θεοτόκου
(Ανακομ. Λειψάνων)
(Τιμάται και 27 Δεκ.)
24. Άγ. Κοσμάς ο Αιτωλός
25. Άγ. Τίτος ο Απόστολος Ά Επίσκ. Κρήτης
6. Μεταμόρφωση Σωτήρος Χριστού 25. Αγ. Απ. Βαρθολομαίος (Ανακομ.Λειψ.)
8. Άγ. Μύρων Επίσκοπος Κρήτης (Τιμάται και 11 Ιουν.)
9. Απόστολος Ματθίας (εκ των 12) 27. Άγ. Φανούριος ο Μεγαλομάρτυρας
13. Άγ. (Αββάς) Δωρόθεος 29. Άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος
15. Κοίμηση Αποτομή Τιμίας Κεφαλής του
της Υπεραγίας Θεοτόκου (τιμάται 7/1, 24/2, 25/5, 24/6, 29/8, 23/9)
22. Άγ. Αγαθόνικος 30. Άγ. Αλέξανδρος Πατριάρχης Κων/λεως
23. Άγ. Ειρηναίος 31. Κατάθεση Τιμίας Ζώνης
Υπεραγίας Θεοτόκου
1. ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΙΝΔΙΚΤΟΥ 17. Άγ. Ηρακλείδιος

(Νέο Εκκλησιαστικό Έτος) Επίσκοπος Ταμασού Κύπρου
1. Άγ. Μελέτιος ο εν Κιθαιρώνα 17. Αγ. Σοφία και τα τέκνα αυτής
1. Άγ. 40 Παρθένες και Ασκήτριες Ελπίδα, Πίστη και Αγάπη
και ο Διδάσκαλος αυτών Αμμούν
18. Άγ. Ευμένιος Επίσκ. Γορτύνης Κρήτης
3. Άγ. Άνθιμος Επισκ. Νικομηδείας
20. Άγ. Ευστάθιος ο Μεγαλομάρτυρας
5. Προφήτης Ζαχαρίας
και η συνοδεία αυτού: Θεοπίστη η σύ-
και Αγία Ελισάβετ
ζυγός, Αγάπιος & Θεόπιστος τα παιδιά
(γονείς Τιμίου Προδρόμου)
21. Άγ. Δημήτριος Μητροπολίτης Ροστοβίας
6. Αρχάγγελος Μιχαήλ
23. Άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος
(Ανάμνηση του εν Χώναις Θαύματος)
Η Σύλληψη
8. Το Γενέθλιον (τιμάται 7/1, 24/2, 25/5, 24/6, 29/8, 23/9)
της Υπεραγίας Θεοτόκου 24. Παναγία Μυρτιδιώτισσα
9. Άγ. Ιωακείμ και Αγ. Άννα (Σύναξη) 24. Άγ. Θέκλα η Ισαπόστολος
οι Θεοπάτορες (γονείς της Παναγίας) 24. Άγ. Σιλουανός ο Αγιορείτης
11. Αγ. Θεοδώρα εκ Βάστα Πελ/σου 26. Άγ. Ιωάννης ο Θεολόγος
14. Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού Απόστολος και Ευαγγελιστής
(εκ των 12-Μετάσταση) (τιμάται & 8 Μαΐου)
15. Άγ. Βησσαρίων Αρχιεπίσκοπος Λαρίσης 27. Άγ. Καλλίστρατος
15. Άγ. Ιωάννης εκ Σφακίων Κρήτης 28. Άγ. Χαρίτων ο Ομολογητής
15. Άγ. Νικήτας ο Μεγαλομάρτυρας 28. Άγ. Νεόφυτος ο Έγκλειστος
16. Αγ. Ευφημία η Μεγαλομάρτυς (Εύρεση Λειψάνων)
(τιμάται και 11 Ιουλ. - Ανάμν. Θαύματος) (τιμάται και 12 Απρ.)
- 431 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Παναγία Γοργοϋπήκοος
17. Προφήτης Ωσηέ
2. Άγ. Κυπριανός & Αγία Ιουστίνη
18. Άγ. Λουκάς ο Ευαγγελιστής
3. Άγ. Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης
4. Άγ. Ιερόθεος Α’ Επίσκοπος Αθηνών 19. Προφήτης Ιωήλ
5. Αγ. Μεθοδία εν Κιμόλω 20. Άγ. Αρτέμιος ο Μεγαλομάρτυρας
6. Απόστολος Θωμάς (εκ των 12) 20. Άγ. Γεράσιμος εν Κεφαλληνία
(τιμάται και την Κυριακή του Θωμά) (Ανακομιδή Λειψάνων)
7. Άγιοι Σέργιος και Βάκχος 21. Άγ. Ιωάννης ο Μονεμβασιώτης
9. Απόστολος Ιάκωβος του 21. Άγ. Ιλαρίων ο Μέγας
Αλφαίου (εκ των 12) 23. Άγ. Ιάκωβος ο Αδελφόθεος
14. Άγιοι Γερβάσιος, Ναζάριος, (τιμάται και Kυριακή μετά Χριστουγέννων)
Προτάσιος, Κέλσιος 26. Άγ. Δημήτριος ο Μεγαλομάρτυρας
16. Άγ. Λογγίνος ο Εκατόνταρχος και Μυροβλύτης
17. Άγ. Ανάργυροι Κοσμάς & Δαμιανός 28. Αγίας Σκέπης Θεοτόκου
(εκ της Αραβίας)(Σύναξη Αγ. Αναργύρων) 30. Αγ. Κλεόπας ο Απόστολος
1. Άγ. Ανάργυροι Κοσμάς 14. Άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς

και Δαμιανός (εκ της Ασίας) Αρχιεπ. Θεσ/νίκης
1. Άγ. Δαυίδ ο εν Ευβοία (τιμάται και την Β' Κυριακή των
2. Άγιοι Ελπιδοφόρος, Ακίνδυνος, Νηστείων της Μ. Τεσσαρακοστής)
Πηγάσιος, Αφθόνιος, Ανεμπόδιστος 14. Άγ. Κωνσταντίνος ο Υδραίος
4. Άγ. Ιωάννης ο Βατάτζης ο Ελεήμων 14. Απόστολος Φίλιππος (εκ των 12)
4. Άγ. Νίκανδρος Επίσκοπος Μύρων 16. Άγ. Ματθαίος ο Απόστολος
5. Άγιοι Γαλακτίων και Επιστήμη και Ευαγγελιστής (εκ των 12)
8. Σύναξη Παμμεγίστων 17. Άγ. Γεννάδιος Πατριάρχης Κων/λεως
Ταξιαρχών Μιχαήλ & Γαβριήλ 20. Άγ. Θεόκτιστος ο Ομολογητής
και λοιπών Ασωμάτων και Ουρανίων 21. Τα Εισόδια της Θεοτόκου
Αγγελικών Ταγμάτων
9. Άγ. Νεκτάριος Πενταπόλεως 22. Άγ. Κάλιστος Β’ Πατριάρχης Κων/λεως
ο εν Αιγίνη 22. Άγ. Φιλήμων ο Απόστολος
10. Άγ. Αρσένιος ο Καπαδόκης 23. Άγ. Αμφιλόχιος Επίσκοπος Ικονίου
11. Άγ. Μηνάς ο Μεγαλομάρτυρας 25. Αγ. Αικατερίνη η Μεγαλομάρτυς
12. Άγ. Ιωάννης Αλεξανδρείας ο Ελεήμων 26. Άγ. Στυλιανός ο Παφλαγόνας
12. Άγ. Νείλος ο Ασκητής 26. Άγ. Νίκων ο «Μετανοείτε»
12. Άγ. Νείλος ο Μυροβλύτης (εν Άθω) 30. Απόστολος Ανδρέας
13. Άγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος ο Πρωτόκλητος (εκ των 12)
Αρχιεπ. Κων/λεως
(τιμάται και 27 Ιαν. Ανακ. Λειψ. & 30 Ιαν.)
- 432 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
2. Άγ. Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης 17. Άγ. Διονύσιος Ζακύνθου

4. Αγ. Βαρβάρα η Μεγαλομάρτυς Αρχιεπίσκοπος Αιγίνης
4. Άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός 18. Άγ. Σεβαστιανός
4. Άγ. Σεραφείμ ο Νέος Ιερομάρτυρας 20. Άγ. Ιγνάτιος ο Θεοφόρος
Αρχιεπίσκοπος Φαναρίου (τιμάται και 29 Ιαν. Ανακομ. Λειψάνων)
5. Άγ. Σάββας ο Ηγιασμένος 20. Άγ. Ιωάννης της Κροστάνδης
6. Άγ. Νικόλαος Αρχιεπ. Μύρων Λυκίας 21. Άγ. Θεμιστοκλής
7. Άγ. Αμβρόσιος Επίσκοπος Μεδιολάνων 22. Αγ. Αναστασία η Φαρμακολύτρια
8. Άγ. Πατάπιος 23. Άγ. Δέκα Μάρτυρες Κρήτης
9. Αγ. Άννα (μητέρα Υπεραγ. Θεοτόκου) 25. Η Γέννηση του Χριστού
(Η Σύλληψη της Υπεραγ. Θεοτόκου)
26. Σύναξη Υπεραγίας Θεοτόκου
12. Άγ. Σπυρίδων Επ. Τριμυθούντος
13. Άγιοι Ευστράτιος, Αυξέντιος, 27. Άγ. Στέφανος ο Πρωτομάρτυρας
Ευγένιος, Μαρδάριος, Ορέστης (τιμάται και 2 Αυγ. Ανακομ. Λειψάνων)
15. Άγ. Ελευθέριος 29. Άγ. Νηπίων (περίπου 14.000 )
και η μητέρα του Αγ. Ανθία υπό Ηρώδη αναιρεθέντων
17. Προφήτης Δανιήλ 30. Άγ. Γεδεών (ο εν Τυρνάβω)
- 433 -
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Άγ. Θεόδωρος ο Τήρων (17 Φεβ.) Άγ. 318 Πατέρες (Α΄ εν Νικαία
(τιμάται και 43 ημέρες πριν το Πάσχα στην Οικουμενικής Συνόδου) (τιμώνται
ανάμνηση του θαύματος των κολλύβων) την Κυριακή προ της Πεντηκοστής)
Άγ. Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος Άγιοι Πάντες
(τιμάται στις 23 Απριλίου και εάν το Πάσχα (τιμώνται την 1η Κυριακή
είναι μετά τις 23 Απριλίου, τιμάται την μετά την Πεντηκοστή)
επόμενη ημέρα του Πάσχα) Άγιοι Πατέρες Αγιορείτες
Άγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς (τιμώνται την 2η Κυριακή
(τιμάται στις 14 Νοεμβρίου και τιμάται και μετά την Πεντηκοστή)
την Β' Κυριακή Νηστειών της Μεγάλης Αγ. Προπάτορες του Κυρίου μας
Τεσσαρακοστής) (Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ, …)
Άγ. Ιωάννης της Κλίμακος (Τιμώνται όλοι την Κυριακή προ της
(τιμάται στις 30 Μαρτίου και τιμάται και την Γέννησης του Χριστού)
Δ' Κυριακή Νηστειών της Μεγάλης Άγ. Ιωσήφ ο Μνήστωρ
Τεσσαρακοστής) Άγ. Ιάκωβος ο Αδελφόθεος (& 23 Οκτ.)
Άγ. Μαρία η Αιγυπτία Προφήτης Δαυίδ
(τιμάται την 1η Απριλίου και τιμάται και την (Τιμώνται όλοι την Κυριακή μετά τη Γέννηση
Ε' Κυριακή Νηστειών της Μεγάλης
του Χριστού)
Τεσσαρακοστής)
Άγ. Ραφαήλ, Νικόλαος, Ειρήνη
Απόστολος Θωμάς
(τιμώνται την Τρίτη, 2 ημέρες μετά το
(τιμάται στις 6 Οκτ. και την Κυριακή του
Πάσχα)
Θωμά μετά το Πάσχα)
Άγ. Χρυσόστομος Σμύρνης
Αγ. Φωτεινή η Σαμαρείτιδα
(τιμάται την Κυριακή προ της Υψώσεως του
(τιμάται στις 26 Φεβρουαρίου και
Τιμίου Σταυρού )
την Κυριακή της Σαμαρείτιδος)
Κινητή Εορτή
Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής: την Παρασκευή, 5 ημέρες μετά το Πάσχα
- 434 -
Πᾶσαι τῶν Ἀγγέλων αἱ στρατιαί, Πρόδρομε Κυρίου, Ἀποστόλων ἡ δωδεκάς,
οἱ Ἅγιοι Πάντες, μετὰ τῆς Θεοτόκου, ποιήσατε πρεσβείαν, εἰς τὸ σωθῆναι
ἡμᾶς.
ΑΓΙΟΛΟΓΙΟ
Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται Άγιοι της Εκκλησίας μας αλφαβητικά, με τις ημερομηνίες
εορτής αυτών, είτε γνωστοί, είτε λιγότερο γνωστοί, ως ένδειξη τιμής προς τα εκατομμύρια
Αγίων που έχουν υπάρξει έως σήμερα, γνωστοί και άγνωστοι. Ας έχουμε την ευχή τους, να
πρεσβεύουν για εμάς προς τον Κύριο, μαζί με τις πρεσβείες της Παναγίας μας και όλων των
Αγγέλων. Ας είναι η ζωή τους παράδειγμα προς μίμηση και στη δική μας ζωή.
Άγιος Άγιος Άγιος Αθανάσιος Άγιος Αθανάσιος Άγιος

Αγαθάγγελος Αγαθόνικος ο Αθωνίτης ο Μέγας (18 Ιαν. & Αθηναγόρας
(23 Ιαν.) (22 Αυγ.) (5 Ιουλ.) 2 Μαΐου Ανακ. Λειψ.) (24 Ιουλ.)
Αγία Αικατερίνη Άγιος Αλέξανδρος Άγιος Αλέξιος Άγιος Αμβρόσιος Άγιος Αμφιλόχιος
η Μεγαλομάρτυς Πατρ. Κων/λεως ο άνθρωπος του Επίσκ. Μεδιολάνων Επίσκ. Ικονίου
(25 Νοεμ.) (30 Αυγ.) Θεού (17 Μαρτ.) (7 Δεκ.) (23 Νοεμ.)
Άγιοι Ανάργυροι Αγία Αναστασία Απόστολος Ανδρέας Άγιος Ανδρέας Άγιος Ανδρέας
Κοσμάς & Δαμιανός η Φαρμακολύτρια ο Πρωτόκλητος Αρχιεπ. Κρήτης δια Χριστόν σαλός
Θαυμ/γοί (1 Νοεμ.)* (22 Δεκ.) (εκ των 12) (30 Νοεμ.) (4 Ιουλ.) (28 Μαΐου)
[*]: έχουμε 3 ζεύγη Αγίων Αναργύρων με το όνομα Κοσμάς και Δαμιανός: οι εκ της Ασίας που εορτάζουν την
1η Νοεμβρίου, οι εκ της Ρώμης που εορτάζουν την 1 η Ιουλίου και οι εκ της Αραβίας που εορτάζουν στις 17
Οκτωβρίου. Οι Άγιοι Ανάργυροι συνολικά είναι 20 και ονομάζονται Ανάργυροι διότι εξασκούσαν την ιατρική
επιστήμη ως μέσο θεραπείας και θαυμάτων χωρίς υλικά ανταλλάγματα (άνευ αργυρίων), εφαρμόζοντας την
εντολή του Κυρίου: «δωρεάν ἐλάβετε, δωρεάν δότε» (Ματθ. 10,8).
ΑΓΙΟΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΠΡΕΣΒΕΥΣΑΤΕ ΥΠΕΡ ΗΜΩΝ
Άγιος Άνθιμος Επίσκ. Άγιος Άνθιμος Άγιος Αντίπας Άγιος Αντώνιος Άγιος Αντώνιος
Νικομηδείας ο Βαγιάνος εν Χίω Επίσκ. Περγάμου ο Μέγας ο Νέος (εν Βεροία)
(3 Σεπτ.) (15 Φεβρ.) (11 Απρ.) (17 Ιαν.) (17 Ιαν.)
Άγιος Αρσένιος Άγιος Αρτέμιος Άγιος Αυγουστίνος Άγιος Αχίλλιος Αγία Βαρβάρα
ο Καππαδόκης ο Μεγαλομάρτυρας Επίσκ. Ιππώνος Επίσκ. Λαρίσης η Μεγαλομάρτυς
(10 Νοεμ.) (20 Οκτ.) (15 Ιουν.) (15 Μαΐου) (4 Δεκ.)
Απ. Βαρθολομαίος Άγιος Βασίλειος Άγιος Βησσαρίων Άγιος Βλάσιος Άγ. Γαλακτίων
(εκ των 12) & Απ. ο Μέγας Αρχιεπ. Λαρίσης εξ Ακαρνανίας και Αγ. Επιστήμη
Βαρνάβας (11 Ιουν.) (1 Ιαν.) (15 Σεπτ.) (11 Φεβρ.) (5 Νοεμ.)
Άγιος Γεδεών Άγιος Γεννάδιος Άγιος Γεράσιμος Άγιοι Γερβάσιος, Άγιος Γερμανός
(ο εν Τυρνάβω) Πατρ. Κων/λεως εν Κεφαλληνία Ναζάριος, Προτάσιος Πατρ. Κων/λεως
(30 Δεκ.) (17 Νοεμ.) (20 Οκτ. Ανακ. Λειψ.) Κέλσιος (14 Οκτ.) (12 Μαΐου)
«Η ευγνωμοσύνη στο Θεό και η ενάρετη ζωή είναι καρποφορία του ανθρώπου
που είναι αρεστή στο Θεό. Οι καρποί της γης δεν γίνονται μέσα σε μία ώρα αλλά
με τον καιρό, με βροχές και με καλλιέργεια. Όμοια και η καρποφορία των
ανθρώπων στολίζεται με την άσκηση, με τη μελέτη, με το χρόνο, με την
καρτερία, την εγκράτεια και την υπομονή. Και αν με αυτά μερικοί σε
θεωρούν ευλαβή, εσύ μην έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτό σου όσο βρίσκεσαι στη
ζωή και μη νομίζεις για κανένα απ’ όσα κάνεις ότι αρέσει στον Θεό. Γιατί πρέπει
να γνωρίζεις ότι δεν είναι εύκολο στον άνθρωπο να φυλάξει μέχρι το τέλος την
αναμαρτησία.» (Άγιος Αντώνιος ο Μέγας - Φιλοκαλία Α’)
- 436 -
Άγιος Γεώργιος Άγιος Γεώργιος Αγία Άγ. Γρηγόριος ο Θεο- Άγιος Γρηγόριος
ο Τροπαιοφόρος εξ Ιωαννίνων Γλυκερία λόγος Αρχ. Επίσκ. Νύσσης
(23 Απρ. ή κινητή) (17 Ιαν.) (13 Μαΐου) Κων/λεως (25 Ιαν.) (10 Ιαν.)
Άγ. Γρηγόριος ο Ε’ Άγ. Γρηγόριος ο Πα- Προφήτης Όσιος Δαυίδ Προφήτης Δαυίδ &
Πατρ. Κων/λεως λαμάς Αρχ. Θεσ/κης Δανιήλ ο εν Ευβοία Βασιλιάς (Κυριακή
(10 Απρ.) (14 Νοεμ.. & Β’.Κ.Νηστ) (17 Δεκ.) (1 Νοεμ.) μετά τα Χριστούγ.)
«Τοῦτο γάρ ἐστι θέλημα τοῦ Θεοῦ,

ὁ ἁγιασμὸς ὑμῶν»
(Προς Θεσσαλονικείς Ά Επιστολή Αποστ. Παύλου κεφ. 4, στ.3)
«κατὰ τὸν καλέσαντα ὑμᾶς ἅγιον καὶ αὐτοὶ

ἅγιοι ἐν πάσῃ ἀναστροφῇ γενήθητε,
διότι γέγραπται·
Άγιοι Δέκα Μάρτυρες Άγιος Δημήτριος
Κρήτης ἅγιοι γίνεσθε, ὅτι ἐγὼ ἅγιός εἰμι» ο Μυροβλύτης
(23 Δεκ.) (Ά Επιστολή Αποστόλου Πέτρου Κεφ. 1, στ.14 - 16) (26 Οκτ.)
Άγιος Δημήτριος Άγιος Διάδοχος Άγιος Διονύσιος Άγιος Διονύσιος Άγιος Διονύσιος
Μητροπ. Ροστοβίας Επίσκ. Φωτικής Ζακύνθου Αρχιεπ. ο Αρεοπαγίτης ο εν Ολύμπω
(21 Σεπτ.) (29 Μαρτ.) Αιγίνης (17 Δεκ.) (3 Οκτ.) (23 Ιαν.)
Άγιος (Αββάς) Άγιος Δωρόθεος Άγ. 70 Απόστολοι Άγιος Αγία Ειρήνη

Δωρόθεος Επίσκ. Τύρου (Μαθητές του Χριστού) Ειρηναίος η Μεγαλομάρτυς
(13 Αυγ.) (5 Ιουν.) (4 Ιαν. – Σύναξη) (23 Αυγ.) (5 Μαΐου)
- 437 -
Αγία Ειρήνη Άγιος Ελευθέριος Άγ.Ελπιδοφόρος, Ακίν- Άγιος Επιφάνιος Άγιος Ευθύμιος
η Χρυσοβαλάντου και η μητέρα του δυνος, Πηγάσ., Αφθόν., Επίσκ. Κύπρου ο Μέγας
(28 Ιουλ.) Αγ. Ανθία (15 Δεκ.) Ανεμπόδιστ. (2 Νοεμ.) (12 Μαΐου) (20 Ιαν.)
Άγιος Ευμένιος Άγιος Ευσέβιος Άγιος Ευστάθιος ο Άγ.Ευστράτιος, Αυξέ- Άγιος Ευτύχιος
Επίσκ. Γορτ Επίσκ. Σαμοσάτων Μεγαλομάρτυρας & ντιος, Ευγένιος, Μαρ- Πατρ. Κων/λεως
(18 Σεπτ.) (22 Ιουν.) οι συν αυτώ (20 Σεπ.) δάριος,Ορέστης(13Δεκ) (6 Απρ.)
Αγ. Ευφημία η Μεγα- Άγ. Εφραίμ ο Μεγα- Άγιος Εφραίμ Προφ. Ζαχαρίας & Αγ. Προφήτης
λομάρτυς (11 Σεπτ. & λομάρτυρας (3 Ιαν. ο Σύρος Ελισάβετ γονείς Τιμ. Ηλίας
16 Ιουλ. Ανάμν. Θαύμ.) Εύρ. Λειψ. & 5 Μαΐου) (28 Ιαν.) Προδρόμου (5 Σεπ) (20 Ιουλ.)
Άγιος Ηρακλείδιος Άγιος Προφήτης Άγιος Άγιος

Επ.Ταμασού Κύπρου Ηράκλειος Ησαΐας Ησύχιος Θαλάσσιος
(17 Σεπτ.) (18 Μαΐου) (9 Μαΐου) (28 Μαρτ.) (20 Μαΐου)
Αγία Θέκλα Άγιος Άγιος Θεοδόσιος Αγία Θεοδώρα Αγία Θεοδώρα

η Ισαπόστολος Θεμιστοκλής ο Κοινοβιάρχης η Βασίλισσα (†867) η Βασίλισσα Άρτας
(24 Σεπτ.) (21 Δεκ.) (11 Ιαν.) (11 Φεβρ.) (11 Μαρτ.)
- 438 -
Αγία Θεοδώρα Άγιος Θεόδωρος ο Άγιος Θεόδωρος Άγ. Θεόδωρος ο Άγιος Θεόδωρος ο
εκ Βάστα Πελ/σου Σαββαΐτης Επ. Εδέσ- ο Βυζαντινός Στρατηλάτης (8 Φεβ. Τήρων (17 Φεβρ. & σε
(11 Σεπτ.) σης Συρίας (19 Ιουλ.) (17 Φεβρ.) & 8 Ιουν. Αν. Λειψ.) Ανάμν.Θαυμ.Κολλύβ.)
Άγιος Θεόκλητος Άγιος Θεόκτιστος Άγιος Θεόφιλος Άγιος Θεοφύλακτος Άγιος Θεράπων
ο Φαρμακός ο Ομολογητής ο Αγιορείτης Επίσκ. Νικομηδείας Επίσκ. Κύπρου
(26 Φεβρ.) (20 Νοεμ.) (8 Ιουλ.) (8 Μαρτ.) (14 Μαΐου)
Απόστολος Θωμάς Απ. Ιάκωβος ο Αδελ- Απόστ. Ιάκωβος Απόστ. Ιάκωβος Άγ. Ιγνάτιος
(εκ των 12) (6 Οκτ. & φόθεος (23 Οκτ.&Κυ- του Αλφαίου του Ζεβεδαίου ο Θεοφόρος (20 Δεκ.
Κυριακή του Θωμά) ριακή μετά Χριστούγ ) (εκ των 12) (9 Οκτ.)
. (εκ των 12) (30 Απρ.) & 29 Ιαν. Ανακ. Λειψ.)
Προφήτης Ιεζεκιήλ Προφήτης Άγιος Ιερόθεος Άγιος Άγιος Ιλαρίων

(23 Ιουλ.) Ιερεμίας Ά Επίσκ. Αθηνών Ιερώνυμος ο Μέγας
(1 Μαΐου) (4 Οκτ.) (15 Ιουν.) (21 Οκτ.)
Οι βίοι των Αγίων λειτουργούν ως καθρέπτης στον πνευματικό μας αγώνα,

για να βλέπουμε πού βρισκόμαστε πνευματικά σε σχέση με ανθρώπους που
αγάπησαν πάρα πολύ το Χριστό. Είναι παγίδα η σύγκριση με ανθρώπους πολύ
χειρότερους από εμάς, λέγοντας π.χ. «δε σκότωσα, ή δεν έκλεψα», διότι τότε
χαλαρώνουμε τον αγώνα. Για να υπάρχει πνευματική πρόοδος, ο Χριστιανός
δεν κοιτάζει πίσω, αλλά πάντα μπροστά, με πρότυπο τους Αγίους,
εφαρμόζοντας με υπομονή και ταπείνωση το θέλημα του Θεού στη ζωή του και
παρακαλώντας το Χριστό να τον απαλλάξει από τα δεσμά των αμαρτιών.
- 439 -
Απόστολος Ιούδας Άγιος Ιουστίνος Άγιος Ισαάκ Άγ. Ιωακείμ & Αγ Άγιος Ιωάννης ο
ο Θαδδαίος ο Απολογητής ο Σύρος Άννα (9 Σεπ. κοινή) Πρόδρομος & Βαπ-
(εκ των 12) (19 Ιουν.) (1 Ιούν.) (28 Ιαν.) (Αγ. Αννα: 25/7&9/12) τιστής (7 Ιαν. Σύναξη)
Άγιος Ιωάννης Άγιος Ιωάννης Άγιος Ιωάννης Άγ. Ιωάννης ο Θεο- Άγ. Ιωάννης ο
ο Βατάτζης ο Ελεή- ο Δαμασκηνός Αλεξανδρείας ο λόγος Απ. & Ευαγγ. (εκ Καλυβίτης
μων (4 Νοεμ.) (4 Δεκ.) Ελεήμων (12 Νοεμ.) των 12) (8/5 & 26/9) (15 Ιαν.)
Άγιος Ιωάννης ο Άγιος Ιωάννης ο Άγιος Ιωάννης Άγιος Ιωάννης Άγιος Ιωάννης
Καλοκτένης (Θηβών) Συγγρ. της Κλίμακος της Κροστάνδης ο Μονεμβασιώτης ο Ρώσος
(29 Απρ.) (30 Μαρτ. & Δ’.Κ.Νηστ) (20 Δεκ.) (21 Οκτ.) (27 Μαΐου)
Άγιος Ιωάννης Άγ. Ιωάννης ο Χρυσό- Προφήτης Άγ. Ιωσήφ ο Μνή- Άγιος
εκ Σφακίων Κρήτης στομος (13 Νοε. & 27 Ιωήλ στωρ (Κυριακή μετά Καλλίνικος
(15 Σεπτ.) Ιαν.Αν.Λειψ. & 30Ιαν.) (19 Οκτ.) τα Χριστούγεννα) (29 Ιουλ.)
«Γίνεσθε οὖν μιμηταὶ τοῦ Θεοῦ ὡς τέκνα ἀγαπητά»

(Προς Εφεσίους Επιστολή Αποστόλου Παύλου Κεφ. 5, στ.1)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Αν θέλουμε να βαδίζουμε στο δρόμο που οδηγεί στην αγιότητα, τότε

ας εξετάζουμε τον εαυτό μας καθημερινά και κάθε στιγμή λέγοντας:
«Τι θα έκανε τώρα ο Χριστός;» ή «Ο Χριστός θα το έκανε αυτό;»
και μελετώντας το Θείο Του θέλημα, ας Τον μιμηθούμε με φιλότιμο.
- 440 -
Άγιος Κάλιστος ο Β’ Άγιος Άγιος Κασσιανός Απόστολος Άγιος Κλήμης

Πατρ. Κων/λεως Καλλίστρατος ο Ρωμαίος Κλεόπας Εν Σαγματά
(22 Νοεμ.) (27 Σεπτ.) (29 ή 28 Φεβρ.) (30 Οκτ.) (26 Ιαν.)
Άγιος Κόνων Άγιος Κοσμάς Άγιος Κυπριανός Αγία Κυριακή Άγιος Κύριλλος
ο Βαπτιστής ο Αιτωλός και Αγία Ιουστίνη η Μεγαλομάρτυς Αλεξανδρείας
(19 Φεβρ.) (24 Αυγ.) (2 Οκτ.) (7 Ιουλίου) (9 Ιουν. & 18 Ιαν.)
Άγ. Κύριλλος & Με- Άγ. Κωνσταντίνος Άγιος Κωνσταντίνος Άγιος Λαυρέντιος Όσιος Λεόντιος
θόδιος Φωτιστές των και Αγ. Ελένη ο Υδραίος (Σαλαμίνος) ο Αθωνίτης ο Μυρο-
Σλάβων (11 Μαΐου) (21 Μαΐου) (14 Νοεμ.) (7 Μαρτ.) βλύτης (18 Ιούν.)
Άγιος Λογγίνος Άγιος Λουκάς Άγιος Λουκάς ο Άγιος Μακάριος Αγία Μακρίνα
ο Εκατόνταρχος ο Ευαγγελιστής Ιατρός Αρχ. Συμφε- ο Αιγύπτιος Αδελφή Μ. Βασιλείου
(16 Οκτ.) (18 Οκτ.) ρουπόλεως (11 Ιουν.) (19 Ιαν.) (19 Ιούλ.)
«Εκείνος λοιπόν που θέλει να γίνει μιμητής του Χριστού, για να ονομαστεί και
αυτός υιός Θεού, γεννημένος από το Πνεύμα, οφείλει πριν απ’ όλα να υπομένει
τις θλίψεις που έρχονται, δηλαδή τις σωματικές ασθένειες ή τις ύβρεις και
τους ονειδισμούς από τους ανθρώπους, ακόμη και τις επιθέσεις των αοράτων
εχθρών, με γενναιοψυχία και καρτερία. Γιατί κατ’ οικονομίαν Θεού
παραχωρείται στις ψυχές η δοκιμασία των διαφόρων θλίψεων, για να
φανερωθούν οι ψυχές που τον αγαπούν ειλικρινά. Αυτό είναι το σημάδι
των Αγίων όλων των αιώνων» (Άγ. Μακάριος ο Αιγύπτιος – Φιλοκαλία Γ’)
- 441 -
Άγιος Μάξιμος Αγ. Μαρία η Αιγυπτία Αγία Μαρία η Αγία Μαρίνα Αγία Μαρκέλα
ο Ομολογητής (1 Απρ.) & Άγ. Ζω- Μαγδαληνή η Μυρο- η Μεγαλομάρτυς η Παρθενομάρτυς
(21 Ιαν.) σιμάς (4 Απρ.) φόρος (22 Ιουλ.) (17 Ιουλ.) (22 Ιούλ.)
Άγιος Μάρκος ο Άγιος Μάρκος Άγιος Μάρκος Άγ. Ματθαίος ο Από- Απόστολος
Απόστολος & Ευαγ- ο Ασκητής ο Ευγενικός στολος & Ευαγγελ. Ματθίας (εκ των 12)
γελιστής (25 Απρ.) (5 Μαρτ.) (19 Ιαν.) (εκ των 12) (16 Νοεμ.) (9 Αυγ.)
Αγ. Ματρώνα εκ Αγία Μεθοδία Άγιος Μελέτιος Άγιος Μηνάς Άγιος Μύρων
Ρωσίας η αόμματος εν Κιμόλω (ο εν Κιθαιρώνα) ο Μεγαλομάρτυρας Επίσκοπος Κρήτης
(2 Μαΐου) (5 Οκτ.) (1 Σεπτ.) (11 Νοεμ.) (8 Αυγ.)
Άγιος Νείλος Άγιος Νείλος Άγιος Νεκτάριος Άγιος Νεόφυτος Άγια Νήπια 14.000
ο Ασκητής ο Μυροβλύτης Πενταπόλεως ο Έγκλειστος υπό Ηρώδου αναιρε-
(12 Νοεμ.) (εν Άθω) (12 Νοεμ.) (9 Νοεμ.) (12 Απρ. & 28 Σεπτ.) θέντων (29 Δεκ.)
Εν ημέρα κρίσης, ο Κύριος, ερχόμενος μετά δόξης, θα χωρίσει τους ανθρώπους
δεξιά και αριστερά και σύμφωνα με το λόγο Του θα πει στους εκ δεξιών:
«δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν
ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπὸ καταβολῆς κόσμου»
ενώ στους εξ αριστερών θα πει:
«πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ
ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ»
(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.25, στ.34, 41).
Εμείς που θα είμαστε άραγε εκείνη τη στιγμή; εκ δεξιών, ή εξ αριστερών;
- 442 -
Άγιος Νήφων Άγιος Νίκανδρος Άγιος Νικήτας Άγιος Νικηφόρος Άγιος Νικόδημος
ο Αθωνίτης Επίσκ. Μύρων ο Μεγαλομάρτυρας ο Λεπρός ο Αγιορείτης
(14 Ιουν.) (4 Νοεμ.) (15 Σεπτ.) (4 Ιαν.) (14 Ιουλ.)
Άγιος Νικόλαος Άγιος Νικόλαος Άγιος Νίκων Αγία Αγία Όλγα

Αρχ. Μύρων Λυκείας ο Πλανάς ο Μετανοείτε Ξένη η Ισαπόστολος
(6 Δεκ.) (2 Μαρτ.) (26 Νοεμ.) (24 Ιαν.) (11 Ιουλ.)
Αγία Άγιος Παΐσιος Άγ. Παναγής Μπασιάς Άγιος Παντελεήμων Οι Άγιοι Πάντες
Ολυμπία ο Αγιορείτης (Παΐσιος) ο Μεγαλομάρτυρας (Κυριακή μετά την
(11 Μαΐου) (12 Ιουλ.) (7 Ιούν.) & Ιαματικός (27 Ιουλ.) Πεντηκοστή)
Αγία Άγιος Παρθένιος Άγ. Παρθένιος & Άγιος Άγ. 318 Πατέρες εν
Παρασκευή Επίσκ. Λαμψάκου Ευμένιος εν Κουδου- Πατάπιος Νικαία Α’Οικ. Συνόδου
(26 Ιουλ.) (7 Φεβρ.) μά Κρήτης (10 Ιούλ.) (8 Δεκ.) (Κυριακή προ Πεντηκ.)
«τίς ἡμᾶς χωρίσει ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ; θλῖψις ἢ στενοχωρία ἢ
διωγμὸς ἢ λιμὸς ἢ γυμνότης ἢ κίνδυνος ἢ μάχαιρα; καθὼς γέγραπται ὅτι ἕνεκά
σου θανατούμεθα ὅλην τὴν ἡμέραν· ἐλογίσθημεν ὡς πρόβατα σφαγῆς. ἀλλ᾿ ἐν
τούτοις πᾶσιν ὑπερνικῶμεν διὰ τοῦ ἀγαπήσαντος ἡμᾶς. πέπεισμαι γὰρ ὅτι οὔτε
θάνατος οὔτε ζωὴ οὔτε ἄγγελοι οὔτε ἀρχαὶ οὔτε δυνάμεις οὔτε ἐνεστῶτα οὔτε
μέλλοντα οὔτε ὕψωμα οὔτε βάθος οὔτε τις κτίσις ἑτέρα δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι
ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν.»
(Προς Ρωμαίους Επιστολή Αποστόλου Παύλου Κεφ.8, στ.35-39)
- 443 -
Άγ. Πατέρες Αγιο- Απόστολος Άγιος Παχώμιος Απόστολος Πέτρος Άγιοι Πέτρος ο Αθω-
ρείτες (2η Κυριακή μετά Παύλος ο Μέγας (εκ των 12) νίτης & Ονούφριος ο
την Πεντηκοστή) (29 Ιουν.) (15 Μαΐου) (29 Ιουν.) Αιγύπτιος (12 Ιουν.)
Άγιος Πέτρος ο Άγιος Πολύκαρπος Άγιος Πορφύριος Άγιος Προκόπιος Άγιοι Ραφαήλ
Δαμασκηνός Επίσκ. Σμύρνης ο Καυσοκαλυβίτης ο Μεγαλομάρτυρας Νικόλαος & Ειρήνη
(9 Φεβρ.) (23 Φεβρ.) (2 Δεκ.) (8 Ιουλ.) (Τρίτη μετά Πάσχα)
Άγιος Σάββας Άγιοι 40 Μάρτυρες Αγ. 40 Παρθένες Άγιος Άγιος Σεραφείμ

ο Ηγιασμένος εν Σεβαστεία και Ασκήτριες & ο Σεβαστιανός ο Νέος Ιερομάρτυρας
(5 Δεκ.) (9 Μαρτ.) Διδ. Αμμούν (1 Σεπτ.) (18 Δεκ.) (4 Δεκ.)
Άγιος Σεραφείμ Άγιοι Σέργιος Άγιος Σιλουανός Απόστολος Σίμων Αγ. Σοφία, Ελπίδα,
του Σάρωφ και Βάκχος ο Αγιορείτης ο Ζηλωτής (εκ των Πίστη & Αγάπη
(2 Ιαν.) (7 Οκτ.) (24 Σεπτ.) 12)(10 Μαΐου) (17 Σεπτ.)
Η αγιότητα δεν είναι κάτι το άπιαστο και μακρινό, όπως ο διάβολος θέλει να
νομίζουμε. Είμαστε αμαρτωλοί, αλλά ο Χριστός είναι εδώ και μας αγαπάει:
«οὐκ ἐλήλυθα καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν»
(Κατά Λουκάν κεφ.5, στ.32). Ας εφαρμόσουμε κι εμείς αυτό που τόσοι Άγιοι
έκαναν. Ας μετανοήσουμε και ας επιστρέψουμε όπως ο άσωτος υιός λέγοντας:
«ἀναστὰς πορεύσομαι πρὸς τὸν πατέρα μου καὶ ἐρῶ αὐτῷ· πάτερ,
ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου» (Κατά Λουκάν κεφ.15, στ.18).
Και ο φιλεύσπλαχνος Θεός Πατέρας μας θα μας αγκαλιάσει και θα μας
συγχωρέσει, όπως συγχώρησε και αγκάλιασε τόσους Αγίους που μετανόησαν.
- 444 -
Άγιος Σπυρίδων Άγ. Στέφανος ο Πρω- Άγιος Στυλιανός Άγιος Συμεών Άγιος Ταράσιος
Επίσκ. Τριμυθούντος τομάρτυρας (27 Δεκ. & ο Παφλαγόνας ο Θεοδόχος Αρχ. Κων/λεως
(12 Δεκ.) 2 Αυγ. Ανακ. Λειψ.) (26 Νοεμ.) (3 Φεβρ.) (25 Φεβρ.)
Άγιος Τιμόθεος Άγ. Τίτος ο Από- Άγιος Αγία Άγιος Φανούριος

ο Απόστολος στολος Ά Επίσκοπος Τρύφων Υπομονή ο Μεγαλομάρτυρας
(22 Ιαν.) Κρήτης (25 Αυγ.) (1 Φεβρ.) (29 Μαΐου) (27 Αυγ.)
Άγιος Φιλήμων Απόστολος Φίλιππος Αγία Φιλοθέη Αγ. Φωτεινή η Σα- Άγ. Φώτιος ο Μέγας
ο Απόστολος (εκ των 12) (14 Νοεμ.) η Αθηναία μαρείτιδα η Μεγα- Πατρ. Κων/πόλεως
(22 Νοεμ.) (19 Φεβρ.) λομάρτυς (26 Φεβρ.) (6 Φεβρ.)
Άγιος Άγιος Άγιος Χαρίτων Αγία Χριστίνα Άγιος Χριστόδουλος

Χαράλαμπος Χαρίσιος ο Ομολογητής η Μεγαλομάρτυς ο εν Πάτμω
(10 Φεβρ.) (1 Μαρτ.) (28 Σεπτ.) (24 Ιουλ.) (16 Μαρτ.)
Άγιος Χριστοφόρος Άγιοι Χρύσανθος Αγία Άγ. Χρυσόστομος Προφήτης

ο Μεγαλομάρτυρας και Δαρεία Χρυσή Σμύρνης (Κυριακή προ Ωσηέ
(9 Μαΐου) (19 Μαρτ.) (30 Ιαν.) Υψώσ. Τιμ. Σταυρού) (17 Οκτ.)
- 445 -
Ο ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων,

ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω,
γέγονα χαλκὸς ἠχῶν ἢ κύμβαλον ἀλαλάζον.
καὶ ἐὰν ἔχω προφητείαν
καὶ εἰδῶ τὰ μυστήρια πάντα καὶ πᾶσαν τὴν γνῶσιν,
καὶ ἐὰν ἔχω πᾶσαν τὴν πίστιν, ὥστε ὄρη μεθιστάνειν,
οὐδέν εἰμι.
καὶ ἐὰν ψωμίσω πάντα τὰ ὑπάρχοντά μου,
καὶ ἐὰν παραδῶ τὸ σῶμά μου ἵνα καυθήσωμαι,
οὐδὲν ὠφελοῦμαι.
Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ,
χρηστεύεται,
ἡ ἀγάπη οὐ ζηλοῖ,
ἡ ἀγάπη οὐ περπερεύεται,
οὐ φυσιοῦται,
οὐκ ἀσχημονεῖ,
οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς,
οὐ παροξύνεται,
οὐ λογίζεται τὸ κακόν,
οὐ χαίρει ἐπὶ τῇ ἀδικίᾳ,
συγχαίρει δὲ τῇ ἀληθείᾳ·
πάντα στέγει,
πάντα πιστεύει,
πάντα ἐλπίζει,
πάντα ὑπομένει.
ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει.
ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ » ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ Κεφ.13


ΕΙΠΕΝ Ο ΚΥΡΙΟΣ
Ἐγώ εἰμι τὸ Α καὶ τὸ Ω, λέγει Κύριος ὁ Θεός,

ὁ ὢν καὶ ὁ ἦν καὶ ὁ ἐρχόμενος, ὁ παντοκράτωρ.
(Ἀποκάλυψις Ἰωάννου Κεφ.1, στ.8)
Κλείνοντας την εργασία αυτή επιλέγουμε, αντί άλλων κειμένων, να

παραθέσουμε αποσπάσματα από το Λόγο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού από
τα Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης.
Ένας λόγος του Κυρίου μας στο Ευαγγέλιο ήταν αρκετός για να αλλάξει
εντελώς τη ζωή πολλών Αγίων και να μεταστραφεί ο νους τους και η καρδιά
τους προς την αγάπη προς τον Κύριό μας και την Αιώνια ζωή που μας
χαρίζει, ως φιλεύσπλαχνος που είναι.
Για παράδειγμα ο Άγιος Αντώνιος άλλαξε όλη του τη ζωή ακούγοντας μια
Κυριακή από το Ευαγγέλιο την περικοπή σχετικά με τον πλούσιο νεανίσκο,
στον οποίο ό Κύριος μας είπε: "εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε πώλησόν
σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ
δεῦρο ἀκολούθει μοι" (Κατά Ματθαίον Κεφ.19, στ.21) δηλαδή: "εάν θέλεις
να είσαι τέλειος, πήγαινε και πώλησε τα υπάρχοντά σου, μοίρασέ τα στους
φτωχούς και θα αποκτήσεις θησαυρό στον Ουρανό και έλα ακολούθησέ με"
Τον λόγο αυτό του Κυρίου μας, ο Μέγας Αντώνιος τον θεώρησε θεία
υπόδειξη και πρόσκληση γι αυτόν και πραγματικά, κάνοντας τον πράξη,
αφιέρωσε την υπόλοιπη ζωή του στο Θεό, κληρονομώντας την Αιώνια ζωή,
ενώ αναδείχθηκε ως Μέγας αλλά και ο "Καθηγητής της ερήμου", ο ασκητής
των ασκητών.
Οι Άγιοι της Εκκλησίας μας κέρδισαν την αιωνιότητα της ευτυχίας και
έσωσαν τη ψυχή τους ασπαζόμενοι το Λόγο του Κυρίου μας μέσα από το
Ευαγγέλιό Του. Έτσι πλέον βοηθούν και εμάς με το παράδειγμα του βίου
τους, αλλά και με τις πρεσβείες τους, παρακαλώντας τον Χριστό να μας
ελεήσει, κάθε φορά που τους επικαλούμαστε στην προσευχή μας και όχι
μόνο. Εμείς τί θα κάνουμε άραγε; Θα συνεχίσουμε να αναλώνουμε το χρόνο
μας στη ματαιότητα αυτού του κόσμου, ή θα ανοίξουν επιτέλους τα μάτια
της ψυχής μας για να δούμε καθαρά τον πραγματικό σκοπό της ζωής μας και
να αγαπήσουμε το Θεό Πατέρα μας που μας χαρίζει τα πάντα, πάντοτε νυν
και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων;
Ας ακούσουμε λοιπόν το Λόγο του πάνσοφου και δημιουργού των πάντων
Θεού Πατέρα μας, αλλά και των Αγίων Αποστόλων και Πατέρων της
Εκκλησίας μας για να οδηγηθούμε στο δρόμο της αιώνιας ζωής και όχι στο
δρόμο της αιώνιας καταδίκης που πιθανόν να είμαστε μέχρι και σήμερα.
Στην παρούσα ενότητα υπάρχουν αυτούσια ενδεικτικά αποσπάσματα του
Λόγου του Κυρίου μας Ιησού Χριστού (πρωτότυπο κείμενο και ερμηνευτική
απόδοση) γραμμένα μέσα στα 4 Ιερά Ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης (κατά
Ματθαίον, κατά Μάρκον, κατά Λουκάν και κατά Ιωάννην) και ταξινομημένα
ανά ενότητες, όπως φαίνονται παρακάτω. Επιλέξαμε οι ενότητες αυτές να
είναι 24, εντελώς συμβολικά του λόγου: «Ἐγώ εἰμι τὸ Α καὶ τὸ Ω» και οι
οποίες αλφαβητικά έχουν ως εξής:
Αγάπη Μακαρισμοί
Ο αγαπών με Μετάνοια
Η Βασιλεία του Θεού Νηστεία
Γρηγορείτε Νόμος και Εντολές
Ελεημοσύνη Πίστη
Έναν μόνον Κύριον Πλούτος
Εξομολόγηση Προσευχή
Ερευνάτε τας Γραφάς Σταυρός
Η πρώτη και μεγάλη Εντολή Συγχώρηση
Ζητείτε πρώτα τη Βασιλεία του Θεού Ταπείνωση
Θεία Κοινωνία Τεθλιμμένη Οδός
Μη κατακρίνετε Υπομονή
Να επισημάνουμε ότι επιλέξαμε εδώ (όπως και σε όλο το βιβλίο) την
ερμηνευτική απόδοση (βάση Βιβλιογραφίας), στα περισσότερα σημεία, παρά
την κατά λέξη απόδοση στη νεοελληνική γλώσσα διότι, όπως λένε και οι
Πατέρες της Εκκλησίας μας δεν είναι πάντα η κατά λέξη αντιστοιχία η
- 448 -
κατάλληλη απόδοση για να καταλάβουμε το νόημα της πρωτότυπης αρχαίας

ελληνικής γλώσσας στην οποία γράφτηκε η Καινή Διαθήκη. Εξάλλου ο
σωστός τρόπος μελέτης και κατανόησης της Αγίας Γραφής γενικότερα είναι
αναζητώντας επιπροσθέτως αναλύσεις των κειμένων από Αγίους Πατέρες
της Εκκλησίας μας (όπως π.χ. του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου όπου
υπάρχουν πλήθος ομιλιών του πάνω στην Καινή Διαθήκη).
Προσοχή: η προσπάθεια κατανόησης της Αγίας Γραφής, χωρίς τη βοήθεια
ερμηνευτικών αναλύσεων από Αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας, ενέχει
τον κίνδυνο της πλάνης του διαβόλου, όταν προσπαθούμε μόνοι μας να
κατανοήσουμε τα κείμενα, εστιάζοντας σε κάποιες λέξεις ή φράσεις, χωρίς
να αναζητάμε το βαθύτερο νόημα και χωρίς να συνδυάσουμε τις φράσεις
αυτές με το υπόλοιπο κείμενο ή με άλλα κείμενα σε άλλα σημεία.
Η εμβάθυνση αυτή απαιτεί το Φωτισμό και τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος,
την οποία πρέπει και εμείς πάντα να επιζητούμε στην προσευχή μας και
την οποία είχαν οι Άγιοι Πατέρες της Ορθόδοξης Εκκλησίας μας όταν
ερμήνευαν την Καινή Διαθήκη σε κείμενα και ομιλίες τους.
Πολλές παρερμηνείες της Καινής Διαθήκης οδήγησαν την ανθρωπότητα σε
αιρετικά σχίσματα, χάνοντας κάθε τι ωφέλιμο που μας έδωσε τελικά ο
Κύριος μας Ιησούς Χριστός ως Διαθήκη. Γι αυτό πρέπει πάντα να
προσευχόμαστε και να επιζητάμε τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος για να μας
βοηθήσει στην ουσιαστική κατανόηση σε βάθος των κειμένων.
Επίσης πρέπει να προσευχόμαστε να μας δίνει ο Κύριος την ταπείνωση ώστε
να μην πλανηθούμε από τον πονηρό διάβολο με το αίσθημα της
υπερηφάνειας για το φως του Χριστού που αποκτήσαμε με τη μελέτη της
Αγίας Γραφής, διότι τότε είναι σίγουρο οτι δε βρισκόμαστε στο φως του
Χριστού, αλλά στο σκότος του σατανά, με ότι συνέπεια έχει αυτό στην
καταστροφή του πνευματικού μας αγώνα.
Κατά συνέπεια, παρότι αναρτήσαμε μεμονωμένες φράσεις του Κυρίου μας
Ιησού Χριστού από τα 4 Ευαγγέλια, προτρέπουμε εντούτοις τους
αναγνώστες μας να μελετήσουν περισσότερο τα κείμενα αυτά, αλλά και
γενικότερα όλη την Καινή Διαθήκη, θεωρώντας οτι τα κείμενα που
παραθέτουμε είναι απλά το έναυσμα για περαιτέρω μελέτη που οφείλουμε
να κάνουμε ως Χριστιανοί, βασιζόμενοι στο Λόγο του Κυρίου μας: "ἐρευνᾶτε
τὰς γραφάς, ὅτι ὑμεῖς δοκεῖτε ἐν αὐταῖς ζωὴν αἰώνιον ἔχειν·καὶ ἐκεῖναί
εἰσιν αἱ μαρτυροῦσαι περὶ ἐμοῦ" (Κατά Ιωάννην Κεφ.5, στ.39)
- 449 -
ΑΓΑΠΗ
(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.22, στ.36-40)
"...Διδάσκαλε, ποία ἐντολὴ μεγάλη ἐν τῷ νόμῳ; ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔφη αὐτῷ·
ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ
ἐντολή δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.
ἐν ταύταις ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται
κρέμανται" δηλαδή: "...“Διδάσκαλε, ποιά είναι η μεγαλύτερη εντολή μέσα στο
Νόμο;”. Ο δε Ιησούς απάντησε σε αυτόν: να αγαπάς Κύριο το Θεό σου με
όλη την καρδιά σου και με όλη την ψυχή σου και με όλη τη διάνοιά σου.
Αυτή είναι η πρώτη και μεγάλη εντολή. Δεύτερη δε εντολή όμοια με αυτήν: να
αγαπάς τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου. Επάνω στις δύο αυτές
εντολές όλος ο Νόμος και οι Προφήτες στηρίζονται."
<><><><><><><><><><><><><><>
"Εγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τοὺς
καταρωμένους ὑμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς καὶ
προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς καὶ διωκόντων ὑμᾶς"
δηλαδή: "Εγώ όμως σας λέω, αγαπάτε τους εχθρούς σας, ευλογείτε αυτούς που
σας καταριόνται, ευεργετείτε αυτούς που σας μισούν, και προσεύχεσθε για
εκείνους που σας υβρίζουν και σας συκοφαντούν και σας καταδιώκουν άδικα"
"ὅπως γένησθε υἱοὶ τοῦ πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν οὐρανοῖς, ὅτι τὸν ἥλιον
αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους
καὶ ἀδίκους." δηλαδή: "για να αναδειχθείτε έτσι τέκνα του Ουράνιου Πατέρα
σας. Διότι και Αυτός τον ζωογόνο ήλιο Του ανατέλλει σε πονηρούς και αγαθούς
και στέλνει τη βροχή στους δικαίους και στους άδικους."
"ἐὰν γὰρ ἀγαπήσητε τοὺς ἀγαπῶντας ὑμᾶς, τίνα μισθὸν ἔχετε; οὐχὶ καὶ
οἱ τελῶναι τὸ αὐτὸ ποιοῦσι; καὶ ἐὰν ἀσπάσησθε τοὺς φίλους ὑμῶν
μόνον, τί περισσόν ποιεῖτε; οὐχὶ καὶ οἱ τελῶναι οὕτω ποιοῦσιν;" δηλαδή:
"διότι, εάν αγαπήσετε εκείνους μόνο που σας αγαπούν, ποιά ανταμοιβή έχετε
να περιμένετε από το Θεό; Μήπως και οι τελώνες δεν κάνουν το ίδιο; Και εάν
χαιρετίσετε με εγκαρδιότητα τους φίλους σας, τι περισσότερο κάνετε από τους
άλλους; Το ίδιο δεν κάνουν και οι τελώνες;"
(Κατά Λουκάν Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.29-36)
- 450 -
“τῷ τύπτοντί σε ἐπὶ τὴν σιαγόνα πάρεχε καὶ τὴν ἄλλην, καὶ ἀπὸ τοῦ
αἴροντός σου τὸ ἱμάτιον καὶ τὸν χιτῶνα μὴ κωλύσῃς.” δηλαδή: “σε κείνον
που σε κτυπά στο ένα σου μάγουλο, πρόσφερε και το άλλο να κτυπήσει· και
εκείνον που θέλει να σου αρπάξει το επανωφόρι, μη τον εμποδίσεις να σου
πάρει και τον χιτώνα.
“παντὶ δὲ τῷ αἰτοῦντί σε δίδου, καὶ ἀπὸ τοῦ αἴροντος τὰ σὰ μὴ
ἀπαίτει.” δηλαδή: “σε καθένα που σου ζητεί δίδε του με ειλικρινή αγάπη και
διάκριση και από εκείνον που δια της βίας σου αρπάζει τα δικά σου, μην
απαιτείς και μη ανοίγεις δικαστικούς αγώνες για να τα ξαναπάρεις.
"καὶ καθὼς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε
αὐτοῖς ὁμοίως. καὶ εἰ ἀγαπᾶτε τοὺς ἀγαπῶντας ὑμᾶς, ποία ὑμῖν χάρις
ἐστί; καὶ γὰρ οἱ ἁμαρτωλοὶ τοὺς ἀγαπῶντας αὐτοὺς ἀγαπῶσι." δηλαδή:
"και όπως θέλετε να κάνουν και να συμπεριφέρονται απέναντί σας οι
άνθρωποι, έτσι και σεις να πράττετε και να συμπεριφέρεστε προς αυτούς. Εάν
αγαπάτε μόνο αυτούς που σας αγαπούν, ποιά χάρη του Θεού και αμοιβή σας
αξίζει; Διότι και οι αμαρτωλοί αγαπούν εκείνους που τους αγαπούν."
"καὶ ἐὰν ἀγαθοποιῆτε τοὺς ἀγαθοποιοῦντας ὑμᾶς, ποία ὑμῖν χάρις
ἐστί; καὶ γὰρ οἱ ἁμαρτωλοὶ τὸ αὐτὸ ποιοῦσι. καὶ ἐὰν δανείζητε παρ᾿ ὧν
ἐλπίζετε ἀπολαβεῖν, ποία ὑμῖν χάρις ἐστί; καὶ γὰρ ἁμαρτωλοὶ
ἁμαρτωλοῖς δανείζουσιν ἵνα ἀπολάβωσι τὰ ἴσα." δηλαδή: "και εάν κάνετε
το καλό σε εκείνους μόνο που σας ευεργετούν, ποιά ανταμοιβή εκ μέρους του
Θεού σας ανήκει; Διότι και οι αμαρτωλοί το ίδιο κάνουν. Και εάν δανείζετε σε
εκείνους, από τους οποίους περιμένετε να πάρετε πίσω τα δανεικά, ποιά
ευμένεια και ανταπόδοση από το Θεό σας αρμόζει; Διότι και οι αμαρτωλοί
δανείζουν τους αμαρτωλούς, για να λάβουν από αυτούς όμοιες εξυπηρετήσεις
στην ανάγκη τους."
"πλὴν ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν καὶ ἀγαθοποιεῖτε καὶ δανείζετε
μηδὲν ἀπελπίζοντες, καὶ ἔσται ὁ μισθὸς ὑμῶν πολύς, καὶ ἔσεσθε υἱοὶ
ὑψίστου, ὅτι αὐτὸς χρηστός ἐστιν ἐπὶ τοὺς ἀχαρίστους καὶ πονηρούς."
δηλαδή: "αλλά εσείς να αγαπάτε τους εχθρούς σας, να ευεργετείτε και να
δανείζετε, χωρίς να αποβλέπετε σε καμία ανταπόδοση και θα είναι ο μισθός
σας πολύς και θα είστε στη Βασιλεία των Ουρανών παιδιά του Υψίστου, διότι
και Αυτός είναι αγαθός και ευεργετικός και προς αυτούς ακόμη τους
αχάριστους και πονηρούς."
- 451 -
"Γίνεσθε οὖν οἰκτίρμονες, καθὼς καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν οἰκτίρμων ἐστί"

δηλαδή: "Γίνεσθε λοιπόν εύσπλαχνοι στους γύρω σας ανθρώπους, όπως και ο
Πατέρας σας είναι πολυεύσπλαχνος προς όλους."
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Λουκάν Εὐαγγέλιον Κεφ.11, στ.42)
“ἀλλ᾿ οὐαὶ ὑμῖν τοῖς Φαρισαίοις, ὅτι ἀποδεκατοῦτε τὸ ἡδύοσμον καὶ τὸ
πήγανον καὶ πᾶν λάχανον, καὶ παρέρχεσθε τὴν κρίσιν καὶ τὴν ἀγάπην
τοῦ Θεοῦ· ταῦτα δὲ ἔδει ποιῆσαι, κἀκεῖνα μὴ ἀφιέναι.” δηλαδή: “aλλά
αλλοίμονο σε σας τους Φαρισαίους, διότι δίνετε στο ναό το δέκατο, από τον
δυόσμο και από το απήγανο και από κάθε λάχανο, τηρείτε δηλαδή επουσιώδεις
λεπτομέρειες και προσπερνάτε με αδιαφορία την δικαιοσύνη και την
αγάπη προς το Θεό. Αυτά έπρεπε πρωτίστως να τηρείτε και αφού τα κάνετε
αυτά, τότε να μην αφήνετε κι εκείνα.”
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον Κεφ.13, στ.34-35 - Κεφ.15, στ.9-13)
"ἐντολὴν καινὴν δίδωμι ὑμῖν ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους, καθὼς ἠγάπησα
ὑμᾶς ἵνα καὶ ὑμεῖς ἀγαπᾶτε ἀλλήλους. ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι
ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις " δηλαδή: "σας δίνω μία
νέα εντολή· να αγαπάτε με όλη σας τη δύναμη ο ένας τον άλλον, όπως εγώ σας
αγάπησα με πλήρη και τέλεια αγάπη, έτσι κι σεις με την ίδια αγάπη πρέπει να
συνδέεστε μεταξύ σας. Με αυτό θα μάθουν και θα πεισθούν όλοι ότι είστε
μαθητές μου, εάν έχετε αγάπη μεταξύ σας"
"καθὼς ἠγάπησέ με ὁ πατήρ, κἀγὼ ἠγάπησα ὑμᾶς· μείνατε ἐν τῇ ἀγάπῃ
τῇ ἐμῇ. ἐὰν τὰς ἐντολάς μου τηρήσητε, μενεῖτε ἐν τῇ ἀγάπῃ μου, καθὼς
ἐγὼ τὰς ἐντολὰς τοῦ πατρός μου τετήρηκα καὶ μένω αὐτοῦ ἐν τῇ
ἀγάπῃ. Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ἡ χαρὰ ἡ ἐμὴ ἐν ὑμῖν μείνῃ καὶ ἡ χαρὰ
ὑμῶν πληρωθῇ. αὕτη ἐστὶν ἡ ἐντολὴ ἡ ἐμή, ἵνα ἀγαπᾶτε ἀλλήλους
καθὼς ἠγάπησα ὑμᾶς. μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδεὶς ἔχει, ἵνα τις τὴν
ψυχὴν αὐτοῦ θῇ ὑπὲρ τῶν φίλων αὐτοῦ.” δηλαδή: "όπως με έχει αγαπήσει
ο Πατέρας, έτσι κι εγώ σας αγάπησα. Μείνετε, λοιπόν, στην αγάπη μου αυτή,
να φανείτε άξιοι αυτής. Θα μείνετε δε στην αγάπη μου, εάν φυλάξετε και
εφαρμόσετε στη ζωή σας τις εντολές μου, όπως εγώ έχω τηρήσει τις εντολές
του Πατέρα μου και μένω πάντοτε στην άπειρη αγάπη Του. Αυτά σας τα είπα,
για να μεταδοθεί και μείνει σε σας η δική μου χαρά και να γίνει έτσι πλήρης και
τέλεια η χαρά σας. Αυτή είναι η δική μου εντολή, να αγαπάτε ο ένας τον άλλον,
όπως και εγώ σας αγάπησα. Μεγαλύτερη αγάπη από αυτή κανείς δεν έχει,
ώστε τη ζωή του να δώσει χάριν των φίλων του.”
- 452 -
Ο ΑΓΑΠΩΝ ΜΕ
(Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον Κεφ.14, στ.15, 21, 23, 24 - Κεφ.21 στ.16)
"Ἐὰν ἀγαπᾶτέ με, τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσατε" δηλαδή: "Εάν με
αγαπάτε, τηρήστε τις εντολές μου, (διότι αυτό είναι απόδειξη και καρπός της
αγάπης σας προς εμένα)"
"...ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με·
ὁ δὲ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπὸ τοῦ πατρός μου, καὶ ἐγὼ ἀγαπήσω
αὐτὸν καὶ ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν" δηλαδή: "...εκείνος που γνωρίζει και
κατέχει τις εντολές μου και τις τηρεί, εκείνος πράγματι με αγαπά. Όποιος
δε, με αγαπά θα αγαπηθεί από τον Πατέρα μου, και εγώ θα αγαπήσω αυτόν και
με ένα τρόπο πνευματικό και πειστικό θα φανερώσω τον εαυτό μου σε
εκείνον"
"...ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τὸν λόγον μου τηρήσει, καὶ ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει
αὐτόν, καὶ πρὸς αὐτὸν ἐλευσόμεθα καὶ μονὴν παρ᾿ αὐτῷ ποιήσομεν"
δηλαδή "...εάν κανείς με αγαπά, θα τηρήσει στη ζωή του τις εντολές μου, και
ο Πατέρας μου θα τον αγαπήσει και θα έλθουμε σε αυτόν και θα μεταβάλλουμε
τη καρδιά του σε μόνιμη κατοικία μας, ώστε αυτός να είναι ο έμψυχος ναός του
ζώντος Θεού"
"...ὁ μὴ ἀγαπῶν με τοὺς λόγους μου οὐ τηρεῖ· καὶ ὁ λόγος ὃν ἀκούετε οὐκ
ἔστιν ἐμός, ἀλλὰ τοῦ πέμψαντός με πατρός" δηλαδή "...εξ αντιθέτου,
εκείνος που δεν με αγαπά, δεν τηρεί τους λόγους μου, μολονότι ο λόγος μου,
τον οποίον ακούτε, δεν είναι δικός μου, αλλά του Πατέρα που με έστειλε"
“Σίμων Ἰωνᾶ, ἀγαπᾷς με; λέγει αὐτῷ· ναί, Κύριε, σὺ οἶδας ὅτι φιλῶ σε.
λέγει αὐτῷ· ποίμαινε τὰ πρόβατά μου.” δηλαδή: “Σίμων, παιδί του Ιωνά, με
αγαπάς; Κι εκείνος (ο Πέτρος) του απαντά: ναι, Κύριε, εσύ γνωρίζεις ότι σε
αγαπώ. Του λέει τότε ο Ιησούς: ποίμαινε τα λογικά μου πρόβατα.”
- 453 -
Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.4, στ.17 - Κεφ.5, στ.3,10,19)
"…μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν" δηλαδή:
"…μετανοείτε, διότι έχει πλησιάσει πλέον η Βασιλεία των Ουρανών"
οὐρανῶν" δηλαδή: "μακάριοι και τρισευτυχισμένοι είναι εκείνοι, που
συναισθάνονται ταπεινά την πνευματική φτώχεια τους (και εξαρτούν τον
εαυτό τους με ταπείνωση και πίστη από το Θεό), διότι δική τους είναι η
Βασιλεία των Ουρανών"
βασιλεία τῶν οὐρανῶν" δηλαδή: "μακάριοι όσοι έχουν διωχθεί εξαιτίας της
αρετής και της πίστης τους, διότι σε αυτούς ανήκει η Βασιλεία των Ουρανών"
"ὃς ἐὰν οὖν λύσῃ μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων καὶ διδάξῃ
οὕτω τοὺς ἀνθρώπους, ἐλάχιστος κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν
οὐρανῶν· ὃς δ᾿ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ
βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν" δηλαδή: "εκείνος λοιπόν, που θα παραβεί μία από
τις εντολές αυτές, που φαίνονται μικρές και ασήμαντες και διδάξει έτσι τους
ανθρώπους, θα ονομαστεί ελάχιστος στη Βασιλεία των Ουρανών. Εκείνος
όμως που θα αγωνιστεί να τηρήσει όλες τις εντολές και διδάξει τη τήρηση
αυτών και στους ανθρώπους, αυτός θα ανακηρυχτεί μέγας στη Βασιλεία των
Ουρανών"
(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.31 - Κεφ.7, στ.21 - Κεφ.11, στ.12)
"…ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην
αὐτοῦ…" δηλαδή: "... να ζητάτε δε πρώτα τη Βασιλεία του Θεού και την
αρετή που θέλει από εσάς ο Θεός."
"Οὐ πᾶς ὁ λέγων μοι Κύριε Κύριε, εἰσελεύσεται εἰς τὴν βασιλείαν τῶν
οὐρανῶν, ἀλλ᾿ ὁ ποιῶν τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς"
δηλαδή: "στη Βασιλεία των Ουρανών δεν θα εισέλθει ο καθένας, που απλώς με
επικαλείται και με προσφωνεί, Κύριε, Κύριε, αλλά εκείνος που εφαρμόζει το
θέλημα του Ουρανίου Πατέρα μου"
"...ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται, καὶ βιασταὶ ἁρπάζουσιν αὐτήν"
δηλαδή: "η Βασιλεία των Ουρανών αποκτάται με αγώνα και όσοι αγωνίζονται
εναντίον της αμαρτίας, που υπάρχει μέσα τους και μέσα στον κόσμο, την
αρπάζουν και την κρατούν σφικτά"
- 454 -

"… ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία, οὐ μὴ εἰσέλθητε εἰς τὴν
βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. ὅστις οὖν ταπεινώσει ἑαυτὸν ὡς τὸ παιδίον
τοῦτο, οὗτός ἐστιν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν" δηλαδή: "εάν
δεν αλλάξετε φρονήματα και πορεία στη ζωή σας και δεν γίνετε απλοί και
άδολοι σαν τα παιδιά, δεν θα εισέλθετε στη Βασιλεία των Ουρανών. Όποιος
λοιπόν ταπεινώσει τον εαυτό του σαν αυτό το παιδάκι, αυτός είναι
μεγαλύτερος στη Βασιλεία των Ουρανών"
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Μάρκον Εὐαγγέλιον Κεφ.9, στ.47)
“καὶ ἐὰν ὁ ὀφθαλμός σου σκανδαλίζῃ σε, ἔκβαλε αὐτόν· καλὸν σοί ἐστι
μονόφθαλμον εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, ἢ τοὺς δύο
ὀφθαλμοὺς ἔχοντα ἀπελθεῖν εἰς τὴν γέενναν τοῦ πυρός” δηλαδή: “και εάν
το μάτι σου σε σκανδαλίζει και γίνεται αφορμή αμαρτίας, βγάλε το. Είναι
καλύτερο για σένα να μπεις μονόφθαλμος στη Βασιλεία του Θεού, παρά με τα
δύο μάτια να αποπεμφθείς στη γέεννα του πυρός. (Είναι προτιμότερο να
χωρισθείς από πράγματα και πρόσωπα, που σου είναι πολύτιμα σαν τα μάτια,
παρά εξ αιτίας αυτών ή μαζί με αυτά να ριχτείς στην κόλαση)
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Λουκάν Εὐαγγέλιον Κεφ.12, στ.32 - Κεφ.17, στ.20-21)
“Μὴ φοβοῦ τὸ μικρὸν ποίμνιον· ὅτι εὐδόκησεν ὁ πατὴρ ὑμῶν δοῦναι
ὑμῖν τὴν βασιλείαν” δηλαδή: “Μη φοβάστε εσείς, που είστε μικρό ποίμνιο, εν
συγκρίσει προς το πολύ πλήθος των απίστων, διότι ο Πατέρας σας ευδόκησε
να δώσει σε σας τη Βασιλεία των Ουρανών (πολύ δε περισσότερο θα σας
δώσει τα πρόσκαιρα υλικά αγαθά).
"… οὐκ ἔρχεται ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ μετὰ παρατηρήσεως, οὐδὲ ἐροῦσιν
ἰδοὺ ὧδε ἢ ἰδοὺ ἐκεῖ· ἰδοὺ γὰρ ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντὸς ὑμῶν ἐστιν"
δηλαδή: "η Βασιλεία του Θεού δεν έρχεται με εξωτερική πομπή και
εντυπωσιακά γεγονότα, ώστε να προκαλεί την προσοχή και παρατήρηση των
ανθρώπων. Ούτε όταν έλθει θα πουν οι άνθρωποι: ιδού εδώ είναι, ή ιδού εκεί
είναι. Διότι στην πραγματικότητα η Βασιλεία του Θεού βρίσκεται μεταξύ σας,
εφόσον εγώ, ο Μεσσίας και αρχηγός της Βασιλείας του Θεού, βρίσκομαι
ενώπιων σας. Και όμως εσείς δεν το έχετε αντιληφθεί"
- 455 -
ΓΡΗΓΟΡΕΙΤΕ
(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.4, στ.17 - Κεφ.24, στ.43-44 - Κεφ.25, στ.13)
"μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν" δηλαδή: "μετανοείτε,
διότι έχει πλησιάσει πλέον η Βασιλεία των Ουρανών"
"Ἐκεῖνο δὲ γινώσκετε ὅτι εἰ ᾔδει ὁ οἰκοδεσπότης ποίᾳ φυλακῇ ὁ
κλέπτης ἔρχεται, ἐγρηγόρησεν ἂν καὶ οὐκ ἂν εἴασε διορυγῆναι τὴν
οἰκίαν αὐτοῦ. διὰ τοῦτο καὶ ὑμεῖς γίνεσθε ἕτοιμοι, ὅτι ᾗ ὥρᾳ οὐ δοκεῖτε
ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται" δηλαδή: "Γνωρίζετε δε από την πείρα σας και
τούτο, ότι δηλαδή, εάν ήξερε ο οικοδεσπότης, ποιά ώρα έρχεται ο κλέφτης, θα
αγρυπνούσε και δεν θα άφηνε να διαρρήξουν το σπίτι του. Για τούτο και σεις
πρέπει να γίνεστε πάντοτε έτοιμοι, διότι σε ώρα που δεν φαντάζεστε έρχεται ο
Υιός του Ανθρώπου."
“γρηγορεῖτε οὖν, ὅτι οὐκ οἴδατε τὴν ἡμέραν οὐδὲ τὴν ὥραν ἐν ᾗ ὁ υἱὸς
τοῦ ἀνθρώπου ἔρχεται.” δηλαδή: “λοιπόν να είστε άγρυπνοι και έτοιμοι,
διότι δε γνωρίζετε την ημέρα ούτε την ώρα, κατά την οποία ο Υιός του
ανθρώπου, ο νυμφίος της Εκκλησίας, ο Κύριος και κριτής της οικουμένης,
έρχεται. (Δεν γνωρίζετε την ημέρα ούτε την ώρα κατά την οποία δια του
θανάτου θα φύγετε από τον κόσμο, για να παρουσιαστείτε με τα έργα σας
ενώπιον του Υιού του ανθρώπου).
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Μάρκον Εὐαγγέλιον Κεφ.13, στ.35-37 - Κεφ.14, στ.38)
“γρηγορεῖτε οὖν· οὐκ οἴδατε γὰρ πότε ὁ κύριος τῆς οἰκίας ἔρχεται, ὀψὲ
ἢ μεσονυκτίου ἢ ἀλεκτοροφωνίας ἢ πρωΐ· μὴ ἐλθὼν ἐξαίφνης εὕρῃ
ὑμᾶς καθεύδοντας. ἃ δὲ ὑμῖν λέγω, πᾶσι λέγω· γρηγορεῖτε.” δηλαδή:
“αγρυπνείτε λοιπόν και προσέχετε, διότι δε γνωρίζετε πότε ο Κύριος του
σπιτιού έρχεται, αργά το βράδυ ή το μεσονύκτιο ή τα χαράματα, όταν θα
λαλούν οι πετεινοί ή το πρωί. Αγρυπνείτε, μήπως τυχόν έλθει αιφνίδια και σας
βρει να κοιμάστε. Αυτά δε που λέω σε σας, τα λέω σε όλους. Γρηγορείτε”.
πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σάρξ ἀσθενής" δηλαδή: "αγρυπνείτε, προσέχετε και
προσεύχεστε, για να μη πέσετε σε πειρασμό· το μεν πνεύμα είναι πρόθυμο να
υποτάσσεται στο Θείο θέλημα, αλλά η σάρκα, η ανθρώπινη φύση, είναι
ασθενής" <><><><><><><><><><><><><><>
"μακάριοι οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι, οὓς ἐλθὼν ὁ κύριος εὑρήσει γρηγοροῦντας"
δηλαδή: "μακάριοι είναι οι δούλοι εκείνοι, τους οποίους, όταν έλθει ο Κύριος,
θα τους βρει να αγρυπνούν"
- 456 -
ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗ
"Προσέχετε τὴν ἐλεημοσύνην ὑμῶν μὴ ποιεῖν ἔμπροσθεν τῶν
ἀνθρώπων πρὸς τὸ θεαθῆναι αὐτοῖς· εἰ δὲ μήγε, μισθὸν οὐκ ἔχετε παρὰ
τῷ πατρὶ ὑμῶν τῷ ἐν τοῖς οὐρανοῖς" δηλαδή: "Προσέχετε να μη κάνετε την
ελεημοσύνη σας μπροστά στα μάτια των ανθρώπων, για να σας δουν και σας
θαυμάσουν και να σας επαινέσουν, διότι έτσι δεν έχετε κανένα μισθό από τον
Πατέρα σας τον Επουράνιο"
"Ὅταν οὖν ποιῇς ἐλεημοσύνην, μὴ σαλπίσῃς ἔμπροσθέν σου, ὥσπερ οἱ
ὑποκριταὶ ποιοῦσιν ἐν ταῖς συναγωγαῖς καὶ ἐν ταῖς ῥύμαις, ὅπως
δοξασθῶσιν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων· ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπέχουσι τὸν μισθὸν
αὐτῶν" δηλαδή: "Όταν λοιπόν εσύ κάνεις ελεημοσύνη, μη τη διαλαλείς παντού
διασαλπίζοντάς την, όπως κάνουν οι υποκριτές στις συναγωγές και τους
πλατείς δρόμους, για να δοξασθούν από τους ανθρώπους. Αληθινά σας λέγω
ότι παίρνουν αυτοί ολόκληρο το μισθό τους, (δηλαδή απολαμβάνουν ως
αμοιβή τους τον έπαινο από τους άλλους)"
"σοῦ δὲ ποιοῦντος ἐλεημοσύνην μὴ γνώτω ἡ ἀριστερά σου τί ποιεῖ ἡ
δεξιά σου, ὅπως ᾖ σου ἡ ἐλεημοσύνη ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ
βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ" δηλαδή: "Εσύ δε,
όταν κάνεις ελεημοσύνη, να την προσφέρεις με τόση μυστικότητα, ώστε το
αριστερό σου χέρι να μη μάθει το καλό που κάνει το δεξί σου, για να
μείνει έτσι η ελεημοσύνη σου μυστική και άγνωστη και ο Πατέρας σου, που
βλέπει και τα πλέον απόκρυφα έργα, θα σου δώσει την αμοιβή ενώπιον όλου
του κόσμου"
<><><><><><><><><><><><><><>
“εἶπε δὲ ὁ Κύριος πρὸς αὐτόν· νῦν ὑμεῖς οἱ Φαρισαῖοι τὸ ἔξωθεν τοῦ
ποτηρίου καὶ τοῦ πίνακος καθαρίζετε, τὸ δὲ ἔσωθεν ὑμῶν γέμει
ἁρπαγῆς καὶ πονηρίας. ἄφρονες! οὐχ ὁ ποιήσας τὸ ἔξωθεν καὶ τὸ
ἔσωθεν ἐποίησε; πλὴν τὰ ἐνόντα δότε ἐλεημοσύνην, καὶ ἰδοὺ ἅπαντα
καθαρὰ ὑμῖν ἔσται.” δηλαδή: “Είπε δε ο Κύριος προς αυτόν: εσείς οι
Φαρισαίοι καθαρίζετε τώρα την εξωτερική επιφάνεια του ποτηρίου και του
πιάτου, το δε εσωτερικό σας είναι γεμάτο από αρπαγή και κακία. Τηρείτε τους
εξωτερικούς μόνο τύπους, για να φαίνεστε ευσεβείς, πλύνετε το σώμα σας και
τα χέρια σας, αλλά αφήνετε την ψυχή σας εμπαθή και ακάθαρτη. Ανόητοι!
- 457 -
Ο Θεός που έκαμε το απ' έξω, δηλαδή το σώμα, ο ίδιος δεν έκαμε και το από
μέσα, δηλαδή την ψυχή; Πως το μεν σώμα προσπαθείτε να το κρατάτε καθαρό,
το δε σπουδαιότερο, την ψυχή σας, την αφήνετε ακάθαρτη, αφού και το ένα
και το άλλο είναι έργα του Θεού; Πλην όμως δώστε τα υπάρχοντά σας
ελεημοσύνη και γίνετε ευεργετικοί στους άλλους με τα αγαθά σας και ιδού
όλα θα σας γίνουν καθαρά και το φαγητό, το οποίο θα τρώτε, έστω και αν
προηγουμένως δεν πλυθείτε.
<><><><><><><><><><><><><><>
“πωλήσατε τὰ ὑπάρχοντα ὑμῶν καὶ δότε ἐλεημοσύνην. ποιήσατε
ἑαυτοῖς βαλάντια μὴ παλαιούμενα, θησαυρὸν ἀνέκλειπτον ἐν τοῖς
οὐρανοῖς ὅπου κλέπτης οὐκ ἐγγίζει οὐδὲ σὴς διαφθείρει· ὅπου γάρ
ἐστιν ὁ θησαυρὸς ὑμῶν, ἐκεῖ καὶ ἡ καρδία ὑμῶν ἔσται.” δηλαδή: “εάν
βλέπετε ότι τα υλικά αγαθά σας γίνονται εμπόδιο για τη Βασιλεία των
Ουρανών, πουλήστε τα υπάρχοντά σας και δώστε τα ελεημοσύνη. Και κάντε
έτσι για τον εαυτό σας θησαυροφυλάκια που δεν παλιώνουν ποτέ, θησαυρό
στους ουρανούς που δε χάνεται, εκεί όπου ο κλέφτης δεν πλησιάζει και ούτε ο
σκόρος καταστρέφει. Διότι, όπου είναι ο θησαυρός σας, εκεί θα είναι και η
καρδιά σας.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΕΝΑΝ ΜΟΝΟΝ ΚΥΡΙΟΝ

(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.24)
"Οὐδεὶς δύναται δυσί κυρίοις δουλεύειν· ἢ γὰρ τὸν ἕνα μισήσει καὶ τὸν
ἕτερον ἀγαπήσει, ἢ ἑνὸς ἀνθέξεται καὶ τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει. οὐ
δύνασθε Θεῷ δουλεύειν καὶ μαμωνᾷ." δηλαδή: "Κανείς δεν μπορεί να
υπηρετεί συγχρόνως δύο κυρίους, διότι ή θα μισήσει τον ένα και θα αγαπήσει
τον άλλον ή θα προσκολληθεί στον ένα και θα καταφρονήσει τον άλλο. Και
σεις δεν είναι δυνατόν να υπηρετείτε το Θεό και τον πλούτο"
- 458 -
ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ
Το Ιερό Μυστήριο της Εξομολόγησης το παρέδωσε
ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός στους μαθητές Του λέγοντας:
"Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὅσα ἐὰν δήσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένα ἐν τῷ
οὐρανῷ, καὶ ὅσα ἐὰν λύσητε ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένα ἐν τῷ οὐρανῷ"
δηλαδή: "Σας διαβεβαιώνω ότι όσα αμαρτήματα αφήσετε δεμένα και
ασυγχώρητα στη γη, θα μείνουν δεμένα και ασυγχώρητα στον Ουρανό. Και
όσα συγχωρήσετε στη γη, θα είναι συγχωρημένα και λυμένα στον Ουρανό.
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον Κεφ.20, στ.23)
"...λάβετε Πνεῦμα Ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται
αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται" δηλαδή: "...λάβετε Πνεύμα Άγιον·
σε όποιους συγχωρείτε τις αμαρτίες, θα είναι συγχωρημένες και από το Θεό. Σε
όποιους όμως τις κρατείτε άλυτες και ασυγχώρητες, θα μείνουν αιώνια
ασυγχώρητες"
<><><><><><><><><><><><><><>
Σχετικό με την Εξομολόγηση είναι και η υπακοή στον Πνευματικό Πατέρα.
Για την υπακοή μίλησε ο Χριστός προς τους Μαθητές Αποστόλους Του:
"Ὁ ἀκούων ὑμῶν ἐμοῦ ἀκούει, καὶ ὁ ἀθετῶν ὑμᾶς ἐμὲ ἀθετεῖ· ὁ δὲ ἐμὲ
ἀθετῶν ἀθετεῖ τὸν ἀποστείλαντά με" δηλαδή: "Εκείνος που υπακούει σε
σας, υπακούει σε μένα και εκείνος που παρακούει εσάς, παρακούει εμένα·
εκείνος δε που παρακούει εμένα, παρακούει το Θεό, που με έστειλε Σωτήρα
στον κόσμο"
- 459 -
ΕΡΕΥΝΑΤΕ ΤΑΣ ΓΡΑΦΑΣ

(Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον Κεφ.5, στ.37-39)
"καὶ ὁ πέμψας με πατήρ, αὐτὸς μεμαρτύρηκε περὶ ἐμοῦ. οὔτε φωνὴν
αὐτοῦ ἀκηκόατε πώποτε οὔτε εἶδος αὐτοῦ ἑωράκατε, καὶ τὸν λόγον
αὐτοῦ οὐκ ἔχετε μένοντα ἐν ὑμῖν, ὅτι ὃν ἀπέστειλεν ἐκεῖνος, τούτῳ
ὑμεῖς οὐ πιστεύετε. ἐρευνᾶτε τὰς γραφάς, ὅτι ὑμεῖς δοκεῖτε ἐν αὐταῖς
ζωὴν αἰώνιον ἔχειν· καὶ ἐκεῖναί εἰσιν αἱ μαρτυροῦσαι περὶ ἐμοῦ"
δηλαδή: "και ο Πατέρας, που με έστειλε έχει από πολύ καιρό μαρτυρήσει για
μένα μέσα στα βιβλία της Αγίας Γραφής. Αλλά εσείς ούτε την φωνή Αυτού
έχετε ποτέ έως τώρα ακούσει ούτε την μορφή Του είδατε. Και το Λόγο του
Θεού, που περιέχεται στις Γραφές δεν τον έχετε δεχθεί με όλη σας την καρδιά,
ώστε να μένει μέσα σας. Και απόδειξη ότι δεν πιστεύετε σε Εκείνον, τον οποίο
ο Πατέρας έστειλε στον κόσμο. Λοιπόν, εσείς πρέπει να ερευνάτε τις
Γραφές και να συλλαμβάνετε τα βαθύτερα αυτών νοήματα, διότι κι εσείς οι
ίδιοι πιστεύετε ότι με την έρευνα και την πίστη σε αυτές θα έχετε ζωή αιώνια.
Και αυτές ακριβώς οι Γραφές είναι που μαρτυρούν για μένα."
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Η ΠΡΩΤΗ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΕΝΤΟΛΗ

"...Διδάσκαλε, ποία ἐντολὴ μεγάλη ἐν τῷ νόμῳ; ὁ δὲ Ἰησοῦς ἔφη αὐτῷ·
ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ἐν ὅλῃ τῇ
ἐντολή δευτέρα δὲ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν.
ἐν ταύταις ταῖς δυσὶν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται
κρέμανται" δηλαδή: "...“Διδάσκαλε, ποιά είναι η μεγαλύτερη εντολή μέσα στο
Νόμο;”. Ο δε Ιησούς απάντησε σε αυτόν: να αγαπάς Κύριο το Θεό σου με
όλη την καρδιά σου και με όλη την ψυχή σου και με όλη τη διάνοιά σου.
Αυτή είναι η πρώτη και μεγάλη εντολή. Δεύτερη δε εντολή όμοια με αυτήν: να
αγαπάς τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου. Επάνω στις δύο αυτές
εντολές όλος ο Νόμος και οι Προφήτες στηρίζονται."
- 460 -

"Mὴ οὖν μεριμνήσητε λέγοντες, τί φάγωμεν ἢ τί πίωμεν ἢ τί
προστεθήσεται ὑμῖν." δηλαδή: "Μην κυριευθείτε λοιπόν ποτέ από την
ανήσυχη μέριμνα λέγοντας τί θα φάμε; ή τι θα πιούμε; ή τι θα ντυθούμε; Διότι
οι ειδωλολάτρες (που δεν γνωρίζουν τα αιώνια αγαθά και την στοργική
πρόνοια του Θεού), επιζητούν αποκλειστικά και μόνο αυτά τα φθαρτά αγαθά.
Εσείς όμως μη κυριεύεστε από τέτοιες μέριμνες, διότι ο Πατέρας σας ο
Ουράνιος γνωρίζει ότι έχετε ανάγκη από όλα αυτά, και σα Πανάγαθος, που
είναι, θα σας τα δώσει. Να ζητάτε δε πρώτα τη Βασιλεία του Θεού και την
αρετή που θέλει από εσάς ο Θεός και όλα αυτά τα επίγεια αγαθά θα σας
δοθούν μαζί με τα ανεκτίμητα αγαθά της Βασιλείας των Ουρανών."
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΖΗΤΕΙΤΕ ΠΡΩΤΑ ΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ

"Mὴ οὖν μεριμνήσητε λέγοντες, τί φάγωμεν ἢ τί πίωμεν ἢ τί
περιβαλώμεθα; δηλαδή: "Μην κυριευθείτε λοιπόν ποτέ από την ανήσυχη
μέριμνα λέγοντας τί θα φάμε; ή τι θα πιούμε; ή τι θα ντυθούμε;”
ὅτι χρῄζετε τούτων ἁπάντων.” δηλαδή: “διότι οι ειδωλολάτρες (που δεν
γνωρίζουν τα αιώνια αγαθά και την στοργική πρόνοια του Θεού), επιζητούν
αποκλειστικά και μόνο αυτά τα φθαρτά αγαθά. Εσείς όμως μη κυριεύεστε από
τέτοιες μέριμνες, διότι ο Πατέρας σας ο Ουράνιος γνωρίζει ότι έχετε ανάγκη
από όλα αυτά, και σα Πανάγαθος, που είναι, θα σας τα δώσει.”
ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ,
καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν." δηλαδή: ”Να ζητάτε δε πρώτα
τη Βασιλεία του Θεού και την αρετή που θέλει από εσάς ο Θεός και όλα αυτά
τα επίγεια αγαθά θα σας δοθούν μαζί με τα ανεκτίμητα αγαθά της Βασιλείας
των Ουρανών."
- 461 -
Το Ιερό Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας το παρέδωσε ο Κύριός μας
Ιησούς Χριστός στους μαθητές Του κατά το Μυστικό Δείπνο:
“Ἐσθιόντων δὲ αὐτῶν λαβὼν ὁ Ἰησοῦς τὸν ἄρτον καὶ εὐχαριστήσας
ἔκλασε καὶ ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς καὶ εἶπε· λάβετε φάγετε· τοῦτό ἐστι
τὸ σῶμά μου·” δηλαδή: ”Ενώ δε αυτοί έτρωγαν, πήρε ο Ιησούς τον άρτο και
αφού ευχαρίστησε τον έκοψε σε τεμάχια και έδιδε στους μαθητές και είπε:
λάβετε φάγετε· τούτο είναι το σώμα μου”
“καὶ λαβὼν τὸ ποτήριον καὶ εὐχαριστήσας ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων· πίετε
ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ αἷμά μου τὸ τῆς καινῆς διαθήκης τὸ
περὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.” δηλαδή: “και αφού πήρε
το ποτήριο και ευχαρίστησε το έδωσε στους μαθητές και είπε: πίετε από αυτό
όλοι· διότι τούτο είναι το Αίμα μου, με το οποίο επικυρώνεται η νέα διαθήκη
και το οποίο χύνεται για τη συγχώρηση των αμαρτιών και την σωτηρία
πολλών.
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.53-56)
"ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ φάγητε τὴν σάρκα τοῦ Yἱοῦ τοῦ
ἀνθρώπου καὶ πίητε αὐτοῦ τὸ αἷμα, οὐκ ἔχετε ζωὴν ἐν ἑαυτοῖς" δηλαδή:
"ειλικρινά και αληθινά σας λέγω, εάν δεν φάγετε τη σάρκα του Υιού του
ανθρώπου (δια του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας) και δεν πίετε το Αίμα
Του, δεν έχετε ζωή μέσα σας"
"ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἔχει ζωὴν αἰώνιον, καὶ
ἐγὼ ἀναστήσω αὐτὸν ἐν τῇ ἐσχάτῃ ἡμέρᾳ. ἡ γὰρ σάρξ μου ἀληθῶς ἐστι
βρῶσις, καὶ τὸ αἷμά μου ἀληθῶς ἐστι πόσις" δηλαδή: "Εκείνος που τρώγει
τη σάρκα μου, (δια του Ιερού Mυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας), και πίνει το
αίμα μου, έχει ζωή Αιώνια και εγώ θα τον αναστήσω ένδοξο κατά τη μεγάλη
ημέρα της κρίσεως. Διότι η σάρκα μου είναι πράγματι πνευματική τροφή και
το αίμα μου είναι πράγματι πνευματικό ποτό. Και εκείνος που κοινωνεί από
αυτά έχει ζωή Αιώνια"
"ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν
αὐτῷ." δηλαδή: "Καθένας που τρώγει την σάρκα μου και πίνει το αίμα μου,
ενώνεται μαζί μου στενότατα σε ένα πνευματικό σώμα, ώστε αυτός να μένει
μέσα σε μένα και εγώ να μένω μέσα σε αυτόν και να τον μεταβάλλω σε
κατοικητήριο της Θεότητας"
- 462 -
ΜΗ ΚΑΤΑΚΡΙΝΕΤΕ
"Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε" δηλαδή: "Μη κατακρίνετε και μη καταδικάζετε

τον πλησίον σας, για να μη κατακριθείτε και σεις από το Θεό"
"ἐν ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε

μετρηθήσεται ὑμῖν" δηλαδή: "Διότι με τη σκληρή και αυστηρή κρίση, που
κατακρίνετε, θα κατακριθείτε και με το ίδιο μέτρο, που κρίνετε τις πράξεις του
πλησίον, θα μετρηθεί από το Θεό και θα κριθεί και η δική σας ζωή και
συμπεριφορά"
"τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ ἐν

τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκὸν οὐ κατανοεῖς;" δηλαδή: "γιατί βλέπεις το μικρό
αχυράκι, που υπάρχει στο μάτι του αδελφού σου, και δεν αισθάνεσαι το δοκάρι
που είναι στο δικό σου μάτι; (γιατί επικρίνεις το ελαφρύ σφάλμα του αδελφού
σου και δεν συναισθάνεσαι το βαρύτατο δικό σου παράπτωμα;)"
"ἢ πῶς ἐρεῖς τῷ ἀδελφῷ σου, ἄφες ἐκβάλω τὸ κάρφος ἀπὸ τοῦ
ὀφθαλμοῦ σου, καὶ ἰδοὺ ἡ δοκὸς ἐν τῷ ὀφθαλμῷ σου;" δηλαδή: "και με τι
δικαίωμα θα πεις στον αδελφό σου, άφησέ με να βγάλω το αχυράκι από το
μάτι σου (να διορθώσω δηλαδή εγώ, σαν καλύτερος τάχα, το δικό σου
σφάλμα), τη στιγμή που υπάρχει στο μάτι σου δοκάρι ολόκληρο (δηλαδή
βαρύνεσαι εσύ από μεγάλα αμαρτήματα);"
δηλαδή: "Υποκριτή, βγάλε πρώτα το δοκάρι από το μάτι σου και τότε θα δεις
καθαρά, ώστε να βγάλεις με προσοχή και αγάπη το αχυράκι από το μάτι του
αδελφού σου"
- 463 -
ΜΑΚΑΡΙΣΜΟΙ
οὐρανῶν" δηλαδή: "μακάριοι και τρισευτυχισμένοι είναι εκείνοι, που
συναισθάνονται ταπεινά την πνευματική φτώχεια τους (και εξαρτούν τον
εαυτό τους με ταπείνωση και πίστη από το Θεό), διότι δική τους είναι η
Βασιλεία των Ουρανών"
"μακάριοι οἱ πενθοῦντες, ὅτι αὐτοὶ παρακλήθησονται" δηλαδή:
"μακάριοι είναι όσοι πενθούν (για τις αμαρτίες τους και για το κακό που
επικρατεί στον κόσμο) διότι αυτοί θα παρηγορηθούν από το Θεό"
"μακάριοι οἱ πραεῖς, ὅτι αὐτοὶ κληρονομήσουσι τὴν γῆν" δηλαδή:
"μακάριοι είναι οι πράοι, που συγκρατούν το θυμό τους, διότι αυτοί θα λάβουν
ως κληρονομιά τη νέα γη της επαγγελίας, τη Βασιλεία των Ουρανών"
"μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοὶ
χορτασθήσονται" δηλαδή: "μακάριοι όσοι πεινούν και διψούν για να
αποκτήσουν οι ίδιοι, να επικρατήσει δε και στον κόσμο η δικαιοσύνη και η
αρετή, διότι αυτοί θα χορτάσουν"
"μακάριοι οἱ ἐλεήμονες, ὅτι αὐτοὶ ἐλεηθήσονται" δηλαδή: "μακάριοι οι
ευσπλαχνικοί και ελεήμονες, που συμπονούν και ελεούν τον πάσχοντα, διότι
αυτοί θα ελεηθούν πλούσια από το Θεό"
"μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοὶ τὸν Θεὸν ὄψονται" δηλαδή:
"μακάριοι όσοι έχουν καθαρή και αμόλυντη την καρδιά, διότι αυτοί θα δουν το
Θεό στη δόξα Του"
"μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὅτι αὐτοὶ υἱοὶ Θεοῦ κληθήσονται" δηλαδή:
"μακάριοι όσοι έχουν ειρήνη μέσα τους και προσπαθούν να ειρηνεύουν τους
ανθρώπους μεταξύ τους, διότι αυτοί θα ανακηρυχθούν, εμπρός στον Ουράνιο
και επίγειο κόσμο, υιοί του Θεού"
βασιλεία τῶν οὐρανῶν"
δηλαδή: "μακάριοι όσοι έχουν διωχθεί εξαιτίας της αρετής και της πίστης τους,
διότι σε αυτούς ανήκει η Βασιλεία των Ουρανών"
"μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι καὶ εἴπωσι πᾶν
πονηρὸν ῥῆμα καθ᾿ ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ" δηλαδή: "μακάριοι
- 464 -
είστε, όταν σας εμπαίξουν και σας υβρίσουν οι άνθρωποι, και σας διώξουν και
ψευδόμενοι, πουν παντός είδους κακολογία και κατηγορία εναντίον σας,
επειδή πιστεύετε σε μένα"
"χαίρετε καὶ ἀγαλλιᾶσθε, ὅτι ὁ μισθὸς ὑμῶν πολὺς ἐν τοῖς οὐρανοῖς·
οὕτω γὰρ ἐδίωξαν τοὺς προφήτας τοὺς πρὸ ὑμῶν" δηλαδή: "Χαίρετε και
γεμίστε από αγαλλίαση, διότι η ανταμοιβή σας στους Ουρανούς θα είναι
μεγάλη και ανυπολόγιστη - έτσι κατεδίωξαν και τους Προφήτες, τους οποίους
ο Θεός είχε στείλει ενωρίτερα από σας, και οι οποίοι, μέσω των διωγμών που
υπέστησαν, είναι μακάριοι"
<><><><><><><><><><><><><><>
"μακάριος ὁ δοῦλος ἐκεῖνος ὃν ἐλθὼν ὁ κύριος αὐτοῦ εὑρήσει ποιοῦντα
οὕτως" δηλαδή: "μακάριος θα είναι ο δούλος εκείνος, τον οποίον ο Κύριος του,
όταν έλθει, θα τον βρει να πράττει έτσι, πιστά και φρόνιμα, με συναίσθηση της
ευθύνης του."
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Λουκάν Εὐαγγέλιον Κεφ.11, στ.28 και Κεφ.12, στ.37-38)
"μακάριοι οἱ ἀκούοντες τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ φυλάσσοντες αὐτόν"
δηλαδή: "μακάριοι είναι όλοι όσοι ακούνε το Λόγο του Θεού και τον
φυλάσσουν"
"μακάριοι οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι, οὓς ἐλθὼν ὁ κύριος εὑρήσει γρηγοροῦντας.
ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι περιζώσεται καὶ ἀνακλινεῖ αὐτούς, καὶ παρελθὼν
διακονήσει αὐτοῖς." δηλαδή: "μακάριοι είναι οι δούλοι εκείνοι, τους οποίους,
όταν έλθει ο Κύριος, θα τους βρει να αγρυπνούν. Σας διαβεβαιώνω ότι Αυτός
θα γίνει διάκονός τους, θα ζώσει τη μέση Του, για να μην εμποδίζεται στις
κινήσεις Του από τα ενδύματά Του, θα τους βάλει να καθίσουν στο τραπέζι
του φαγητού και Αυτός ο Ίδιος θα έλθει κοντά τους και θα τους υπηρετήσει."
"καὶ ἐὰν ἔλθῃ ἐν τῇ δευτέρᾳ φυλακῇ καὶ ἐν τῇ τρίτῃ φυλακῇ ἔλθῃ καὶ
εὕρῃ οὕτω, μακάριοί εἰσιν οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι. " δηλαδή: "και αν έλθει στο
δεύτερο τετράωρο της νύκτας και στο τρίτο τετράωρο, κατά τα ξημερώματα,
και τους βρει έτσι, δηλαδή να τον περιμένουν άγρυπνοι, σας λέω, ότι είναι
μακάριοι οι δούλοι εκείνοι. "
<><><><><><><><><><><><><><>
"...μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες" δηλαδή: "...μακάριοι θα είναι
εκείνοι οι οποίοι αν και δεν με είδαν, επίστεψαν"
- 465 -
ΜΕΤΑΝΟΙΑ
"…μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν" δηλαδή:
"…μετανοείτε, διότι έχει πλησιάσει πλέον η Βασιλεία των Ουρανών"
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Λουκάν Εὐαγγέλιον Κεφ.5, στ.31-32 και Κεφ.13, στ.2-3 και Κεφ.15, στ.7)
"…οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ὑγιαίνοντες ἰατροῦ, ἀλλ᾿ οἱ κακῶς ἔχοντες· οὐκ
ἐλήλυθα καλέσαι δικαίους, ἀλλὰ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν" δηλαδή:
"…δεν έχουν ανάγκη από ιατρό οι υγιείς, αλλά οι πάσχοντες από ασθένεια· δεν
έχω έλθει να καλέσω δίκαιους, ή εκείνους που θεωρούν τον εαυτό τους δίκαιο,
αλλά αμαρτωλούς σε μετάνοια"
"…δοκεῖτε ὅτι οἱ Γαλιλαῖοι οὗτοι ἁμαρτωλοὶ παρὰ πάντας τοὺς
Γαλιλαίους ἐγένοντο, ὅτι τοιαῦτα πεπόνθασιν; οὐχί, λέγω ὑμῖν, ἀλλ᾿ ἐὰν
μὴ μετανοῆτε, πάντες ὡσαύτως ἀπολεῖσθε" δηλαδή: "...εκ του γεγονότος
ότι έπαθαν αυτά, βγάζετε το συμπέρασμα ότι οι Γαλιλαίοι αυτοί υπήρξαν
αμαρτωλοί περισσότερο από όλους τους Γαλιλαίους; Όχι σας λέγω, διότι και οι
άλλοι Γαλιλαίοι είναι επίσης αμαρτωλοί. Εάν δε δεν μετανοήσετε και σεις όλοι,
κατά τον ίδιο τρόπο θα χαθείτε"
"λέγω ὑμῖν ὅτι οὕτω χαρὰ ἔσται ἐν τῷ οὐρανῷ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ
μετανοοῦντι ἢ ἐπὶ ἐνενήκοντα ἐννέα δικαίοις, οἵτινες οὐ χρείαν ἔχουσι
μετανοίας" δηλαδή: "σας διαβεβαιώνω, ότι έτσι μεγάλη χαρά θα είναι στον
Ουρανό για έναν αμαρτωλό που μετανοεί, περισσότερο κτυπητή από όσο είναι
η χαρά για τους ενενήντα εννέα δίκαιους, οι οποίοι δεν έχουν ανάγκη από
μετάνοια"
- 466 -
ΝΗΣΤΕΙΑ
"Όταν δὲ νηστεύητε, μὴ γίνεσθε ὥσπερ οἱ ὑποκριταὶ σκυθρωποί·
ἀφανίζουσι γὰρ τὰ πρόσωπα αὐτῶν ὅπως φανῶσι τοῖς ἀνθρώποις
νηστεύοντες· ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἀπέχουσι τὸν μισθὸν αὐτῶν"
δηλαδή: "Όταν νηστεύετε, μη γίνεστε όπως οι υποκριτές, σκυθρωποί και
κατηφείς, διότι αυτοί αλλοιώνουν και μαραίνουν το πρόσωπό τους, παίρνουν
την εμφάνιση αδυνατισμένου ανθρώπου, για να φανούν στους άλλους ότι
νηστεύουν· αληθινά σας λέω ότι απολαμβάνουν ολόκληρο το μισθό τους,
δηλαδή τους επαίνους των ανθρώπων"
"σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι,
ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων, ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ
κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ
φανερῷ" δηλαδή: "εσύ όμως, όταν νηστεύεις, περιποιήσου την κόμη σου και
νίψε το πρόσωπό σου, όπως συνηθίζεις, για να μη φανείς στους ανθρώπους ότι
νηστεύεις, αλλά στον Πατέρα σου τον Επουράνιο, ο οποίος βρίσκεται αόρατος
παντού και στα πλέον απόκρυφα μέρη. Και ο Πατέρας σου, που βλέπει και τα
κρυπτά, θα σου αποδώσει στα φανερά την αμοιβή"
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Μάρκον Εὐαγγέλιον Κεφ.2, στ.19-20)
"καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· μὴ δύνανται οἱ υἱοὶ τοῦ νυμφῶνος, ἐν ᾧ ὁ
νυμφίος μετ᾿ αὐτῶν ἐστι, νηστεύειν; ὅσον χρόνον μεθ᾿ ἑαυτῶν ἔχουσι
τὸν νυμφίον, οὐ δύνανται νηστεύειν" δηλαδή: "και είπε σε αυτούς ο
Ιησούς: μήπως είναι δυνατόν οι καλεσμένοι στον γάμο φίλοι του γαμπρού να
νηστεύουν, όσο χρόνο ο γαμπρός βρίσκεται μαζί τους; Όσο καιρό έχουν μαζί
τους το γαμπρό δεν είναι δυνατόν να νηστεύουν, (διότι η νηστεία είναι και
δείγμα πένθους και όχι χαράς)"
"ἐλεύσονται δὲ ἡμέραι ὅταν ἀπαρθῇ ἀπ᾿ αὐτῶν ὁ νυμφίος, καὶ τότε
νηστεύσουσιν ἐν ἐκείναις ταῖς ἡμέραις" δηλαδή: "θα έλθουν δε ημέρες,
κατά τις οποίες θα πάρουν βίαια ανάμεσα από αυτούς τον Νυμφίο, δηλαδή
εμένα το Διδάσκαλό τους, και τότε θα πενθήσουν και θα νηστέψουν"
- 467 -
ΝΟΜΟΣ ΚΑΙ ΕΝΤΟΛΕΣ

(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.5, στ.18-19 και Κεφ.7, στ.12)
"ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἕως ἂν παρέλθῃ ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ, ἰῶτα ἓν ἢ μία
κεραία οὐ μὴ παρέλθῃ ἀπὸ τοῦ νόμου ἕως ἂν πάντα γένηται"
δηλαδή: "σας διαβεβαιώνω με κάθε επισημότητα, ότι έως ότου υπάρχει ο
ουρανός και η γη, ούτε ένα γιώτα η ένα κόμμα, δε θα παραπέσει από το νόμο,
μέχρι τη στιγμή που όλα θα λάβουν επαλήθευση και θα πραγματοποιηθούν
στη ζωή και το έργο μου"
"ὃς ἐὰν οὖν λύσῃ μίαν τῶν ἐντολῶν τούτων τῶν ἐλαχίστων καὶ διδάξῃ
οὕτω τοὺς ἀνθρώπους, ἐλάχιστος κληθήσεται ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν
οὐρανῶν· ὃς δ᾿ ἂν ποιήσῃ καὶ διδάξῃ, οὗτος μέγας κληθήσεται ἐν τῇ
βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν" δηλαδή: "εκείνος λοιπόν, που θα παραβεί μία από
τις εντολές αυτές, που φαίνονται μικρές και ασήμαντες και διδάξει έτσι τους
ανθρώπους, θα ονομαστεί ελάχιστος στη Βασιλεία των Ουρανών. Εκείνος
όμως που θα αγωνιστεί να τηρήσει όλες τις εντολές και διδάξει τη τήρηση
αυτών και στους ανθρώπους, αυτός θα ανακηρυχτεί μέγας στη Βασιλεία των
Ουρανών"
"πάντα οὖν ὅσα ἂν θέλητε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, οὕτω καὶ
ὑμεῖς ποιῆτε αὐτοῖς· οὗτος γάρ ἐστιν ὁ νόμος καὶ οἱ προφῆται" δηλαδή:
"λοιπόν, όσα θέλετε να κάνουν σε σας οι άνθρωποι, παρόμοια και σεις να
κάνετε σε αυτούς, διότι αυτός είναι ο νόμος και οι προφήτες, (δηλαδή να
αγαπάτε τους άλλους και να φέρεστε με αγάπη, όπως θέλετε να σας αγαπούν
και να φέρονται προς εσάς οι άλλοι)"
<><><><><><><><><><><><><><>
"εὐκοπώτερον δέ ἐστι τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν παρελθεῖν ἢ τοῦ νόμου
μίαν κεραίαν πεσεῖν" δηλαδή: "είναι ευκολότερο ο ουρανός και η γη να
περάσουν και να καταστραφούν, παρά ένα κόμμα και η παραμικρότερη
δηλαδή εντολή του νόμου, να αχρηστευτεί και χάσει το κύρος της"
<><><><><><><><><><><><><><>
"Ἐὰν ἀγαπᾶτέ με, τὰς ἐντολὰς τὰς ἐμὰς τηρήσατε" δηλαδή: "Εάν με
αγαπάτε, τηρήστε τις εντολές μου, (διότι αυτό είναι απόδειξη και καρπός της
αγάπης σας προς εμένα)"
- 468 -
ΠΙΣΤΗ
(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.17, στ.20 - Κεφ.21, στ.22 - Κεφ.9, στ.29)
"ἀμὴν γὰρ λέγω ὑμῖν, ἐὰν ἔχητε πίστιν ὡς κόκκον σινάπεως, ἐρεῖτε τῷ
ὄρει τούτῳ μετάβηθι ἐντεῦθεν ἐκεῖ, καὶ μεταβήσεται, καὶ οὐδὲν
ἀδυνατήσει ὑμῖν" δηλαδή: "σας διαβεβαιώνω, εάν έχετε πίστη σαν το μικρό
σπόρο του σιναπιού, θα πείτε στο βουνό τούτο: πήγαινε από εδώ εκεί και θα
πάει και τίποτε δε θα είναι για σας αδύνατο"
"καὶ πάντα ὅσα ἐὰν αἰτήσητε ἐν τῇ προσευχῇ πιστεύοντες, λήψεσθε"
δηλαδή: "και όλα όσα θα ζητήσετε στη προσευχή σας με πίστη θα τα λάβετε"
“…τότε ἥψατο τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν λέγων· κατὰ τὴν πίστιν ὑμῶν
γενηθήτω ὑμῖν.” δηλαδή: ”…τότε άγγιξε τα μάτια τους λέγοντας: σύμφωνα
με την πίστη σας ας γίνει αυτό προς χάριν σας”.
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Μάρκον Εὐαγγέλιον Κεφ.9, στ.23)
"ὁ δὲ Ἰησοῦς εἶπεν αὐτῷ τὸ εἰ δύνασαι πιστεῦσαι, πάντα δυνατὰ τῷ
πιστεύοντι" δηλαδή: "ο δε Ιησούς του είπε τούτο: εάν εσύ μπορείς να
πιστέψεις, τότε όλα είναι κατορθωτά στον πιστεύοντα"
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Ἰωάννην Εὐαγγέλιον)
(Κεφ.5, στ.24 - Κεφ.11, στ.40 - Κεφ.14, στ.12-14 και Κεφ.20, στ.29)
"ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ὁ τὸν λόγον μου ἀκούων καὶ πιστεύων τῷ
πέμψαντί με ἔχει ζωὴν αἰώνιον, καὶ εἰς κρίσιν οὐκ ἔρχεται, ἀλλὰ
μεταβέβηκεν ἐκ τοῦ θανάτου εἰς τὴν ζωήν" δηλαδή: "σας διαβεβαιώνω,
ότι εκείνος ο οποίος ακούει τη διδασκαλία μου και πιστεύει στον Πατέρα, που
με έστειλε, αυτός έχει κερδίσει την Αιώνια ζωή και δε θα περάσει από δίκη και
κρίση, αλλά έχει μεταβεί πλέον από τον πνευματικό θάνατο της αμαρτίας στην
Αιώνια ζωή"
"λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς· οὐκ εἶπόν σοι ὅτι ἐὰν πιστεύσῃς, ὄψει τὴν δόξαν
τοῦ Θεοῦ; " δηλαδή: "της λέει ο Ιησούς: δεν σου είπα ότι εάν πιστέψεις, θα δεις
τη Δόξα και το Μεγαλείο του Θεού, όπως αυτά φαίνονται στα μεγάλα θαύματα
που κάνω;"
"ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, τὰ ἔργα ἃ ἐγὼ ποιῶ κἀκεῖνος
ποιήσει, καὶ μείζονα τούτων ποιήσει, ὅτι ἐγὼ πρὸς τὸν πατέρα μου
- 469 -
πορεύομαι" δηλαδή: "σας διαβεβαιώνω ότι εκείνος που πιστεύει σε μένα θα

κάνει, χάρη σε αυτή την πίστη του, τα μεγάλα και θαυμαστά έργα, τα οποία
εγώ κάνω και ακόμη μεγαλύτερα από αυτά. Όλα δε αυτά με την χάρη που θα
πηγάζει από την σταυρική μου θυσία, διότι εγώ πηγαίνω τώρα προς τον
Πατέρα μου, αφού τελείωσα το έργο μου επί της γης"
"καὶ ὅ,τι ἂν αἰτήσητε ἐν τῷ ὀνόματί μου, τοῦτο ποιήσω, ἵνα δοξασθῇ ὁ
πατὴρ ἐν τῷ υἱῷ" δηλαδή: "και κάθε τι που με πίστη θα ζητήσετε στο Όνομά
μου, θα το κάνω, για να δοξασθεί έτσι ο Πατέρας δια του Υιού"
"ἐάν τι αἰτήσητε ἐν τῷ ὀνόματί μου, ἐγὼ ποιήσω" δηλαδή: "εάν, λοιπόν,
ζητήσετε κάτι, επικαλούμενοι με πίστη φωτισμένη και ζωντανή το Όνομά μου,
εγώ θα το κάνω. "
"μακάριοι οἱ μὴ ἰδόντες καὶ πιστεύσαντες" δηλαδή: "μακάριοι θα είναι
εκείνοι οι οποίοι αν και δεν με είδαν, επίστεψαν"
<><><><><><><><><><><><><><>
Ο Κύριός μας όμως απαντώντας σε ερώτηση των Μαθητών του για τη
συντέλεια του κόσμου (Ματθ. Κεφ. 24, στ.3) μας συμβούλεψε και για τις
περιπτώσεις πλάνης που θα αντιμετωπίσουμε, ώστε να μην πιστέψουμε
σε αυτές. Συγκεκριμένα είπε:
“…βλέπετε μή τις ὑμᾶς πλανήσῃ. πολλοὶ γὰρ ἐλεύσονται ἐπὶ τῷ ὀνόματί
μου λέγοντες, ἐγώ εἰμι ὁ Χριστός, καὶ πολλοὺς πλανήσουσι.” δηλαδή:
“προσέχετε μήπως τυχόν σας πλανήσει κανείς. Διότι πολλοί θα έρθουν με το
δικό μου όνομα και θα λένε· εγώ είμαι ο Χριστός και θα παρασύρουν πολλούς
στο δρόμο της πλάνης.”
“τότε ἐάν τις ὑμῖν εἴπῃ, ἰδοὺ ὧδε ὁ Χριστὸς ἢ ὧδε, μὴ πιστεύσητε·
ἐγερθήσονται γὰρ ψευδόχριστοι καὶ ψευδοπροφῆται καὶ δώσουσι
σημεῖα μεγάλα καὶ τέρατα, ὥστε πλανῆσαι, εἰ δυνατόν, καὶ τοὺς
ἐκλεκτούς.” δηλαδή: “τότε εάν κανείς σας πει· Ιδού ο Χριστός είναι εδώ η εκεί,
μήν πιστέψετε. Διότι θα εμφανιστούν ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήτες και
θα δώσουν μεγάλα σημεία και θα κάνουν καταπληκτικά έργα, ώστε να
πλανήσουν, εάν είναι δυνατόν, και αυτούς ακόμη τους εκλεκτούς
“Ἰδοὺ προείρηκα ὑμῖν. ἐὰν οὖν εἴπωσιν ὑμῖν, ἰδοὺ ἐν τῇ ἐρήμῳ ἐστί, μὴ
ἐξέλθητε, ἰδοὺ ἐν τοῖς ταμείοις, μὴ πιστεύσητε” δηλαδή: “Ιδού σας τα
προείπα, ώστε να λάβετε τα μέτρα σας. Εάν λοιπόν σας πουν: ιδού στην έρημο
βρίσκεται ο Χριστός, μη βγείτε· ή εάν σας πουν ότι ο Χριστός βρίσκεται στα
πλέον απόμερα και ασφαλή δωμάτια, μη πιστέψετε.”
- 470 -
ΠΛΟΥΤΟΣ
(Κατά Μάρκον Εὐαγγέλιον Κεφ.10, στ.23-27)
"...πῶς δυσκόλως οἱ τὰ χρήματα ἔχοντες εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ
εἰσελεύσονται! πῶς δύσκολόν ἐστι τοὺς πεποιθότας ἐπὶ χρήμασιν εἰς
τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν· εὐκοπώτερόν ἐστι κάμηλον διὰ
τρυμαλιᾶς ῥαφίδος εἰσελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ
εἰσελθεῖν." δηλαδή: "...πόσο δύσκολα θα μπουν στη Βασιλεία των Ουρανών
αυτοί, που έχουν χρήματα πολλά... πόσο δύσκολο είναι να εισέλθουν στη
Βασιλεία του Θεού αυτοί, που έχουν στηρίξει την πεποίθησή τους και τις
ελπίδες τους για μια ευτυχισμένη ζωή στα χρήματα! Είναι ευκολότερο μία
καμήλα να περάσει από την μικρή τρύπα που ανοίγει το βελόνι, παρά ο
πλούσιος να εισέλθει στη Βασιλεία του Θεού."
<><><><><><><><><><><><><><>
"Μὴ θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυροὺς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπου σὴς καὶ βρῶσις
ὅπου κλέπται οὐ διορύσσουσιν οὐδὲ κλέπτουσιν· ὅπου γάρ ἐστιν ὁ
θησαυρὸς ὑμῶν, ἐκεῖ ἔσται καὶ ἡ καρδία ὑμῶν" δηλαδή: "μη συσσωρεύετε
για τον εαυτό σας θησαυρούς εδώ στη γη, όπου ο σκόρος και η αποσύνθεση
καταστρέφουν και αφανίζουν και όπου οι κλέφτες διατρυπούν τοίχους και
χρηματοκιβώτια και κλέβουν. Να θησαυρίζετε όμως για τον εαυτό σας και να
αποταμιεύετε θησαυρούς στον Ουρανό, όπου ούτε ο σκόρος ούτε η σαπίλα
αφανίζουν και όπου οι κλέφτες δεν τρυπούν τοίχους και δεν κλέβουν. Διότι,
όπου είναι ο θησαυρός σας εκεί θα είναι και η καρδιά σας (Στον Ουρανό ο
θησαυρός σας, στον Ουρανό και η καρδιά σας)"
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------
ΠΡΟΣΕΥΧΗ
(Κατά Μάρκον Εὐαγγέλιον Κεφ.11, στ.24-25 και Κεφ.14, στ.38)
"πάντα ὅσα ἂν προσευχόμενοι αἰτεῖσθε, πιστεύετε ὅτι λαμβάνετε, καὶ
ἔσται ὑμῖν. καὶ ὅταν στήκητε προσευχόμενοι, ἀφίετε εἴ τι ἔχετε κατά
τινος, ἵνα καὶ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἀφῇ ὑμῖν τὰ
παραπτώματα ὑμῶν" δηλαδή: "όλα όσα με την προσευχή σας ζητείτε,
πιστεύετε ότι θα τα λάβετε και θα σας δοθούν από το Θεό. Και όταν στέκεστε
- 471 -
στην προσευχή, να συγχωρείτε με όλη σας την καρδιά, εάν έχετε κάτι εναντίον
κάποιου, για να συγχωρήσει και ο Πατέρας σας ο Ουράνιος τα δικά σας
παραπτώματα"
πνεῦμα πρόθυμον, ἡ δὲ σάρξ ἀσθενής" δηλαδή: "αγρυπνείτε, προσέχετε και
προσεύχεστε, για να μη πέσετε σε πειρασμό - το μεν πνεύμα είναι πρόθυμο να
υποτάσσεται στο Θείο θέλημα, αλλά η σάρκα, η ανθρώπινη φύση, είναι
ασθενής"
<><><><><><><><><><><><><><>
"εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμῖν, προσεύχεσθε ὑπὲρ τῶν
ἐπηρεαζόντων ὑμᾶς" δηλαδή: "ευλογείτε εκείνους, που σας καταριούνται,
προσεύχεσθε στο Θεό για εκείνους, που σας δυσφημούν και σας βλάπτουν"
<><><><><><><><><><><><><><>
"σὺ δὲ ὅταν προσεύχῃ, εἴσελθε εἰς τὸν ταμιεῖόν σου, καὶ κλείσας τὴν
θύραν σου πρόσευξαι τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου
ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ" δηλαδή: "Εσύ όμως,
όταν θέλεις να προσευχηθείς, προτίμησε το ιδιαίτερο δωμάτιό σου, κλείσε την
πόρτα και κάνε την προσευχή σου στον Πατέρα σου, που είναι αόρατος και
σαν κρυμμένος. Και ο Πατέρας σου, που βλέπει και τα πλέον απόκρυφα, θα σου
αποδώσει στα φανερά την αμοιβή σου"
"Προσευχόμενοι δὲ μὴ βαττολογήσητε ὥσπερ οἱ ἐθνικοί· δοκοῦσι γὰρ
ὅτι ἐν τῇ πολυλογίᾳ αὐτῶν εἰσακουσθήσονται. μὴ οὖν ὁμοιωθῆτε
αὐτοῖς· οἶδε γὰρ ὁ πατὴρ ὑμῶν ὧν χρείαν ἔχετε πρὸ τοῦ ὑμᾶς αἰτῆσαι
αὐτόν" δηλαδή: "Όταν προσεύχεστε, μη πολυλογείτε και φλυαρείτε, χωρίς να
παρακολουθείτε και να καταλαβαίνετε αυτά που λέτε, όπως κάνουν οι εθνικοί,
διότι αυτοί φαντάζονται ότι θα εισακουσθούν με ένα τρόπο μαγικό χάρη στην
πολυλογία τους. Μη μοιάσετε λοιπόν με αυτούς, διότι ο Πατέρας σας γνωρίζει
από ποιά πράγματα έχετε ανάγκη, πριν του τα ζητήσετε"
<><><><><><><><><><><><><><>
"Πάλιν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι ἐὰν δύο ὑμῶν συμφωνήσωσιν ἐπὶ τῆς γῆς
περὶ παντὸς πράγματος οὗ ἐὰν αἰτήσωνται, γενήσεται αὐτοῖς παρὰ
- 472 -
τοῦ πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς" δηλαδή: "Πάλι σας διαβεβαιώνω ότι, εάν
δύο από σας συμφωνήσουν στη γη για κάθε καλό πράγμα, που θα ζητήσουν με
την προσευχή τους, θα το λάβουν από τον Ουράνιο Πατέρα μου"
"οὗ γάρ εἰσι δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τὸ ἐμὸν ὄνομα , ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ
αὐτῶν" δηλαδή: "διότι όπου δύο ή τρεις είναι συγκεντρωμένοι στο Όνομά μου
και για σκοπό σύμφωνο με το θέλημά μου, εκεί είμαι και εγώ εν μέσω αυτών,
για να τους φωτίζω, να τους ευλογώ και να τους ενισχύω
<><><><><><><><><><><><><><>
“καὶ πάντα ὅσα ἐὰν αἰτήσητε ἐν τῇ προσευχῇ πιστεύοντες, λήψεσθε.”
δηλαδή: “και όλα όσα θα ζητήσετε στην προσευχή σας με πίστη θα τα λάβετε”.
<><><><><><><><><><><><><><>
"καὶ ὅ,τι ἂν αἰτήσητε ἐν τῷ ὀνόματί μου, τοῦτο ποιήσω, ἵνα δοξασθῇ ὁ
πατὴρ ἐν τῷ υἱῷ" δηλαδή: "και κάθε τι που με πίστη θα ζητήσετε στο Όνομά
μου, θα το κάνω, για να δοξασθεί έτσι ο Πατέρας δια του Υιού"
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------------
ΣΤΑΥΡΟΣ
"εἴ τις θέλει ὀπίσω μου ἔρχεσθαι, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν
σταυρὸν αὐτοῦ καθ ἡμέραν καὶ ἀκολουθείτω μοι" δηλαδή: "εάν κανείς
θέλει να με ακολουθεί ως οπαδός μου, πρέπει να απαρνηθεί τον αμαρτωλό
εαυτό του, να πάρει την απόφαση, την οποία κάθε ημέρα θα ανανεώνει, να
υποστεί για μένα θλίψεις και αυτόν ακόμη το σταυρικό θάνατο και ας με
ακολουθεί, ας σκέπτεται, ας ζει και ας πράττει έχοντας εμένα ως υπόδειγμα"
"ὃς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾿ ἂν
ἀπολέσῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ, οὗτος σώσει αὐτήν" δηλαδή:
"διότι, όποιος θέλει, αρνούμενος εμένα, να σώσει την πρόσκαιρη ζωή του, θα
χάσει την αιώνια και μακαρία ζωή κοντά στο Θεό. Εκείνος δε που θα θυσιάσει
τη ζωή του για χάρη μου, θα σώσει τη ψυχή του στην Αιώνια ζωή"
"τί γὰρ ὠφελεῖται ἄνθρωπος κερδήσας τὸν κόσμον ὅλον, ἑαυτὸν δὲ
ἀπολέσας ἢ ζημιωθείς;" δηλαδή: "διότι, τί ωφελείται ο άνθρωπος, εάν
κερδίσει όλο τον κόσμο, χάσει δε τη ψυχή του και ζημιωθεί με την αιώνια
καταδίκη και κόλαση;"
- 473 -
ΣΥΓΧΩΡΗΣΗ
Στην προσευχή στο “Πάτερ ἡμῶν”, την οποία μας δίδαξε ο Ίδιος ο Χριστός,
παρακαλάμε το Θεό Πατέρα μας (εκτός των άλλων) λέγοντας:
"καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς
ὀφειλέταις ἡμῶν" δηλαδή: "και συγχώρησε τα βαρύτατα χρέη μας, δηλαδή
τις αναρίθμητες αμαρτίες μας, όπως (ὡς) και εμείς συγχωρούμε εκείνους, οι
οποίοι είναι οφειλέτες απέναντί μας εξ αιτίας των αδικημάτων που μας
έκαναν"
<><><><><><><><><><><><><><>
(Κατά Ματθαίον Εὐαγγέλιον Κεφ.6, στ.14-15 και Κεφ.18, στ.21-22)
"Ἐὰν γὰρ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ
ὑμῖν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος· ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ
παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα
ὑμῶν." δηλαδή: "αν και σεις συγχωρείτε με όλη σας την καρδιά τα
αμαρτήματα που έκαναν σε σας οι άλλοι, και ο Πατέρας σας ο Ουράνιος θα
συγχωρήσει τα δικά σας αμαρτήματα. Εάν όμως δεν δώσετε συγχώρηση στους
ανθρώπους για τα αμαρτήματά τους, τότε ούτε ο Πατέρας σας θα συγχωρήσει
τις δικές σας αμαρτίες"
"Τότε προσελθὼν αὐτῷ ὁ Πέτρος εἶπε· Κύριε, ποσάκις ἁμαρτήσει εἰς
ἐμὲ ὁ ἀδελφός μου καὶ ἀφήσω αὐτῷ; ἕως ἑπτάκις; λέγει αὐτῷ ὁ Ἰησοῦς·
οὐ λέγω σοι ἕως ἑπτάκις, ἀλλ᾿ ἕως ἑβδομηκοντάκις ἑπτά"
δηλαδή: "τότε πλησίασε προς Αυτόν ο Πέτρος και είπε: “Κύριε, πόσες φορές θα
φταίξει σε μένα ο αδελφός μου και θα τον συγχωρήσω; έως επτά φορές; είπε
σε αυτόν ο Ιησούς: δεν σου λέω έως επτά φορές, αλλά έως εβδομήντα φορές
επτά, πάντοτε δηλαδή θα συγχωρείς"
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ
"...πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν
ὑψωθήσεται." δηλαδή: "...κάθε ένας που υψώνει τον εαυτό του, θα
ταπεινωθεί από το Θεό και θα καταδικασθεί, ενώ εξ αντιθέτου εκείνος που
ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί και θα δοξασθεί από το Θεό."
- 474 -

"ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ᾿ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ
ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν"
δηλαδή: "Σηκώσατε επάνω σας το ζυγό της υπακοής σας σε εμένα και μάθετε
από εμένα τον ίδιο ότι είμαι πράος και ταπεινός κατά την καρδία και θα βρείτε
τότε ανάπαυση και ειρήνη στις ψυχές σας.
<><><><><><><><><><><><><><>
"ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἐὰν μὴ στραφῆτε καὶ γένησθε ὡς τὰ παιδία, οὐ μὴ
εἰσέλθητε εἰς τὴν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. ὅστις οὖν ταπεινώσει
ἑαυτὸν ὡς τὸ παιδίον τοῦτο, οὗτός ἐστιν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν
οὐρανῶν." δηλαδή: "Σας διαβεβαιώνω ότι εάν δεν αλλάξετε φρονήματα και
πορεία στη ζωή σας και δε γίνετε απλοί και άδολοι σαν τα παιδιά, δε θα
εισέλθετε στη Βασιλεία των Ουρανών. Όποιος λοιπόν ταπεινώσει τον εαυτό
του σαν αυτό το παιδάκι, αυτός είναι μεγαλύτερος στη Βασιλεία των
Ουρανών."
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -----------------
ΤΕΘΛΙΜΕΝΗ ΟΔΟΣ
"εἰσέλθετε διὰ τῆς στενῆς πύλης· ὅτι πλατεῖα ἡ πύλη καὶ εὐρύχωρος ἡ
ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ἀπώλειαν, καὶ πολλοί εἰσιν οἱ εἰσερχόμενοι δι᾿
αὐτῆς." δηλαδή: "αγωνισθείτε και προσπαθείτε να μπείτε στο δρόμο της
αρετής από τη στενή πύλη. Διότι πλατιά μόνο είναι η θύρα και ευρύχωρος ο
δρόμος, που εκτρέπει και οδηγεί τον άνθρωπο στην απώλεια και πολλοί είναι
εκείνοι, που με μεγάλη ευκολία εισέρχονται σε αυτήν.
"τί στενὴ ἡ πύλη καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδὸς ἡ ἀπάγουσα εἰς τὴν ζωήν, καὶ
ὀλίγοι εἰσὶν οἱ εὑρίσκοντες αὐτήν!" δηλαδή: "Εξ αντιθέτου είναι στενή η
θύρα και γεμάτος δυσκολίες και ταλαιπωρίες ο δρόμος, που οδηγεί στην
Αιώνια ζωή και απαιτείται αγώνας κατά της αμαρτίας, για να τον ακολουθήσει
κανείς. Γι αυτό και λίγοι είναι αυτοί, που τον βρίσκουν και τον ακολουθούν
μέχρι τέλους."
- 475 -
ΥΠΟΜΟΝΗ
"ἐν τῇ ὑπομονῇ ὑμῶν κτήσασθε τὰς ψυχὰς ὑμῶν" δηλαδή: "με την
υπομονή σας θα κερδίσετε (θα σώσετε) τις ψυχές σας (για την Αιώνια ζωή)."
<><><><><><><><><><><><><><>
“…ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος, οὗτος σωθήσεται.” δηλαδή: “…εκείνος όμως, ο
οποίος κατά το διάστημα των δοκιμασιών θα δείξει μέχρι τέλους υπομονή,
αυτός θα σωθεί.”
<><><><><><><><><><><><><><>
Η παραβολή του Σπορέως
"...τὸ δὲ ἐν τῇ καλῇ γῇ, οὗτοί εἰσιν οἵτινες ἐν καρδίᾳ καλῇ καὶ ἀγαθῇ
ἀκούσαντες τὸν λόγον κατέχουσι καὶ καρποφοροῦσιν ἐν ὑπομονῇ."
δηλαδή: "Το δε μέρος του σπόρου, που σπάρθηκε στην εύφορο γη, συμβολίζει
τους καλοπροαίρετους ανθρώπους, οι οποίοι με καλή και αγαθή καρδιά, αφού
άκουσαν το Λόγο του Θεού, τον κρατούν με προσοχή και ευλάβεια μέσα τους
και έχουν ως καρπούς τα έργα της αρετής μαζί με την υπομονή, την οποία θα
δείχνουν σε διάφορες θλίψεις και περιπέτειες."
<><><><><><><><><><><><><><>
Για την υπομονή στις θλίψεις μας λέει ο Κύριός μας:
(Κατά Ιωάννην Εὐαγγέλιον Κεφ.16, στ.20 -22)
“ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι κλαύσετε καὶ θρηνήσετε ὑμεῖς, ὁ δὲ κόσμος
χαρήσεται· ὑμεῖς δὲ λυπηθήσεσθε, ἀλλ᾿ ἡ λύπη ὑμῶν εἰς χαρὰν
γενήσεται·” δηλαδή: “σας πληροφορώ και σας διαβεβαιώνω, ότι θα κλάψετε
και θα θρηνήσετε για τον σταυρικό μου θάνατο, ο δε αμαρτωλός και
αμετανόητος κόσμος θα χαρεί. Εσείς θα λυπηθείτε βέβαια, αλλά πολύ σύντομα
η λύπη σας θα γίνει χαρά.”
ἡ γυνὴ ὅταν τίκτῃ, λύπην ἔχει, ὅτι ἦλθεν ἡ ὥρα αὐτῆς· ὅταν δὲ γεννήσῃ
τὸ παιδίον, οὐκέτι μνημονεύει τῆς θλίψεως διὰ τὴν χαρὰν ὅτι ἐγεννήθη
ἄνθρωπος εἰς τὸν κόσμον.” δηλαδή: “η γυναίκα όταν γεννά, έχει πόνους και
λύπη, διότι ήλθε η ώρα της. Όταν όμως γεννήσει το παιδί, τότε δε θυμάται
πλέον τη θλίψη και τους πόνους, ένεκα της χαράς που δοκιμάζει, διότι
γεννήθηκε άνθρωπος στον κόσμο.”
- 476 -
Ευχαριστώ τον αναγνώστη,
για την υπομονή του
στη μικρή μου αυτή εργασία
κι εύχομαι κάτι χρήσιμο

να βρήκε για την ψυχή του,
και τη δική του σωτηρία.
…Τέλος και Δόξα τω Θεώ…


ΜΙΚΡΟ ΠΡΟΣΕΥΧΗΤΑΡΙΟ
ΠΡΩΙΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ἀπὸ τοῦ ὕπνου ἐξεγερθείς καὶ ἀναστὰς τῆς κλίνης,
στῆθι μετ' εὐλαβείας καὶ φόβου Θεοῦ, καὶ εἰπέ·
Εἰς το ὄνομα τοῦ Πατρός καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀμήν.
Δόξα Σοι, ὁ Θεός ἡμῶν, δόξα Σοι.
Βασιλεῦ Οὐράνιε, Παράκλητε, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁ πανταχοῦ παρὼν

καὶ τὰ πάντα πληρῶν, ὁ θησαυρὸς τῶν ἀγαθῶν καὶ ζωῆς χορηγός, ἐλθὲ καὶ
σκήνωσον ἐν ἡμῖν, καὶ καθάρισον ἡμᾶς ἀπὸ πάσης κηλῖδος, καὶ σῶσον, Ἀγαθέ,
τὰς ψυχὰς ἡμῶν. Ἀμήν.
(Τρισάγιον)
Ἅγιος ὁ Θεός, Ἅγιος Ἰσχυρός, Ἅγιος Ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς
(3 φορές)
Δόξα Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ Ἁγίῳ Πνεύματι, καὶ νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας
τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Παναγία Τριάς, ἐλέησον ἡμᾶς. Κύριε, ἱλάσθητι ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν.

Δέσποτα, συγχώρησον τὰς ἀνομίας ἡμῖν. Ἅγιε, ἐπίσκεψαι καὶ ἴασαι τὰς
ἀσθενείας ἡμῶν, ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός Σου.
Κύριε, ἐλέησον, Κύριε, ἐλέησον, Κύριε, ἐλέησον.
Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά Σου· ἐλθέτω ἡ Βασιλεία

Σου· γενηθήτω τὸ θέλημά Σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς· τὸν ἄρτον ἡμῶν
τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον· καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ
ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν· καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν,
Δι᾿ εὐχῶν τῶν ἁγίων Πατέρων ἡμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ Θεός ἡμῶν,
ἐλέησον ἡμᾶς. Ἀμήν.
ΠΡΩΙΝΗ ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Ἐξεγερθέντες τοῦ ὗπνου, προσπίπτομέν Σοι, Ἀγαθέ, καὶ τῶν Ἀγγέλων τὸν
ὗμνον βοῶμεν Σοι, Δυνατέ· Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶ ὁ Θεός· διὰ τῆς Θεοτόκου
ἐλέησον ἡμᾶς.
Δόξα Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ Ἁγίῳ Πνεύματι.
Τῆς κλίνης καὶ τοῦ ὕπνου ἐξεγείρας με, Κύριε, τὸν νοῦν μου φώτισον, καὶ τὴν
καρδίαν καὶ τὰ χείλη μου ἄνοιξον, εἰς τὸ ὑμνεῖν Σε, Ἁγία Τριάς· Ἅγιος, Ἅγιος,
Ἅγιος εἶ ὁ Θεός· διὰ τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς.
Καὶ νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Ἀθρόον ὁ Κριτὴς ἐπελεύσεται, καὶ ἑκάστου οἱ πράξεις γυμνωθήσονται· ἀλλά
φόβῳ κράξωμεν ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός· Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶ ὁ Θεός· διὰ τῆς
Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς.
Κύριε, ἐλέησον (ιβ’ 12 φορές)

Ἐκ τοῦ ὕπνου ἐξανιστάμενος, εὐχαριστῶ Σοι, Ἁγία Τριάς, ὅτι διὰ τὴν πολλήν
Σου ἀγαθότητα καὶ μακροθυμίαν, οὐκ ὠργίσθης ἐμοὶ τῷ ῥαθύμῳ καὶ
ἁμαρτωλῷ οὐδὲ συναπώλεσάς με ταῖς ἀνομίαις μου, ἀλλ' ἐφιλανθρωπεύσω
συνήθως, καὶ πρὸς ἀπὸγνωσιν κείμενον ἤγειράς με, εἰς τὸ ὀρθρίσαι καὶ
δοξολογῆσαι τὸ κράτος Σου.
Καὶ νῦν φώτισόν μου τὰ ὄμματα τῆς διανοίας· ἄνοιξόν μου τὸ στόμα, τοῦ
μελετᾶν τὰ λόγιά Σου καὶ συνιέναι τὰς ἐντολάς Σου καὶ ποιεῖν τὸ θέλημά Σου
καὶ ψάλλειν Σοι ἐν ἐξομολογήσει καρδίας καὶ ἀνυμνεῖν τὸ πανάγιον ὄνομά Σου,
τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς
αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Δόξα σοι, βασιλεῦ, Θεὲ παντοκράτορ, ὅτι τῇ θείᾳ Σου καί φιλανθρώπῳ
προνοίᾳ ἠξίωσάς με τὸν ἁμαρτωλὸν καὶ ἀνάξιον δοῦλόν σου ἐξ ὕπνου
ἀναστῆναι καὶ τυχεῖν τῆς εἰσόδου τοῦ ἁγίου Σου οἴκου.
Δέξαι, Κύριε, καὶ τὴν φωνὴν τῆς δεήσεώς μου, ὡς τῶν Ἁγίων καὶ νοερῶν Σου
Δυνάμεων καὶ εὐδόκησον ἐν καρδίᾳ καθαρᾷ καὶ πνεύματι ταπεινώσεως
προσενεχθῆναι Σοι τὴν ἐκ τῶν ρυπαρῶν χειλέων μου αἴνεσιν, ὅπως κἀγὼ
κοινωνὸς γένωμαι τῶν φρονίμων παρθένων, ἐν φαιδρᾷ λαμπηδόνι τῆς ψυχῆς
μου, καὶ δοξάζω Σε, τὸν ἐν Πατρὶ καὶ Πνεύματι δοξαζόμενον Θεὸν Λόγον. Ἀμήν.
- 479 -
ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
ΠΡΙΝ ΤΟ ΓΕΥΜΑ
Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· ἁγιασθήτω τὸ
ὄνομά Σου· ἐλθέτω ἡ Βασιλεία Σου· γενηθήτω τὸ
θέλημά Σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς· τὸν ἄρτον
ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον· καὶ ἄφες ἡμῖν
τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς
ὀφειλέταις ἡμῶν· καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς
πειρασμόν, ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ.
Κύριε, ἐλέησον, Κύριε, ἐλέησον, Κύριε, ἐλέησον
Χριστὲ ὁ Θεός, εὐλόγησον τὴν βρῶσιν καὶ τὴν πόσιν τῶν δούλων Σου, ὅτι Ἅγιος
εἶ, πάντοτε· νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
ΜΕΤΑ ΤΟ ΓΕΥΜΑ
Εὐχαριστοῦμέν Σοι, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὅτι ἐνέπλησας ἡμᾶς τῶν ἐπιγείων Σου
ἀγαθῶν· μὴ στερήσῃς ἡμᾶς καὶ τῆς ἐπουρανίου Σου Βασιλείας· ἀλλ᾿ ὡς ἐν μέσῳ
τῶν Μαθητῶν Σου παρεγένου Σωτήρ, τὴν εἰρήνην διδοὺς αὐτοῖς, ἐλθὲ καὶ μεθ᾿
ἡμῶν, καὶ σῶσον ἡμᾶς.
Δι᾿ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ Θεός, ἐλέησον
ἡμᾶς. Ἀμήν.
<><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><>
ΠΡΙΝ ΤΟ ΔΕΙΠΝΟ
Φάγονται πένητες καὶ ἐμπλησθήσονται· καὶ
αἰνέσουσι Κύριον οἱ ἐκζητοῦντες αὐτόν· ζήσονται αἱ
καρδίαι αὐτῶν εἰς αἰῶνα αἰῶνος.
Δόξα Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ Ἁγίῳ Πνεύματι, καὶ νῦν καὶ
ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Κύριε, ἐλέησον, Κύριε, ἐλέησον, Κύριε, ἐλέησον
Χριστὲ ὁ Θεός, εὐλόγησον τὴν βρῶσιν καὶ τὴν πόσιν τῶν δούλων Σου, ὅτι Ἅγιος
εἶ, πάντοτε· νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
ΜΕΤΑ ΤΟ ΔΕΙΠΝΟ
Εὔφρανας ἡμᾶς, Κύριε, ἐν τοῖς ποιήμασί Σου, καὶ ἐν τοῖς ἔργοις τῶν χειρῶν Σου
ἠγαλλιασάμεθα. Ἐσημειώθη ἐφ᾿ ἡμᾶς τὸ φῶς τοῦ προσώπου Σου, Κύριε·
ἔδωκας εὐφροσύνην εἰς τὰς καρδίας ἡμῶν. Ἀπὸ καρποῦ σίτου, οἴνου καὶ ἐλαίου
αὐτῶν ἐνεπλήσθημεν. Ἐν εἰρήνῃ ἐπὶ τὸ αὐτὸ κοιμηθησόμεθα καὶ ὑπνώσομεν·
ὅτι Σύ, Κύριε, κατὰ μόνας ἐπ᾿ ἐλπίδι κατῴκισας ἡμᾶς. Ἀμήν.
Δι᾿ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὁ Θεός, ἐλέησον
ἡμᾶς. Ἀμήν.
(Σε ημέρες νηστείας, μετά το δείπνο, αντί «Εὔφρανας ἡμᾶς...» λέμε την Ευχαριστία του
μεσημβρινού γεύματος «Εὐχαριστοῦμέν σοι, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ὅτι ἐνέπλησας ἡμᾶς τῶν
ἐπιγείων σου ἀγαθῶν…»)
ΜΙΚΡΟ ΑΠΟΔΕΙΠΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Εἰς το ὄνομα τοῦ Πατρός καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀμήν
Δόξα Σοι, ὁ Θεός ἡμῶν, δόξα Σοι.
Βασιλεῦ Οὐράνιε, Παράκλητε, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁ πανταχοῦ παρὼν
καὶ τὰ πάντα πληρῶν, ὁ θησαυρὸς τῶν ἀγαθῶν καὶ ζωῆς χορηγός, ἐλθὲ καὶ
σκήνωσον ἐν ἡμῖν, καὶ καθάρισον ἡμᾶς ἀπὸ πάσης κηλῖδος, καὶ σῶσον, Ἀγαθέ,
τὰς ψυχὰς ἡμῶν. Ἀμήν.
(3 φορές)
Παναγία Τριάς, ἐλέησον ἡμᾶς. Κύριε, ἱλάσθητι ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν.
Δέσποτα, συγχώρησον τὰς ἀνομίας ἡμῖν. Ἅγιε, ἐπίσκεψαι καὶ ἴασαι τὰς
ἀσθενείας ἡμῶν, ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός Σου.
Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά Σου· ἐλθέτω ἡ Βασιλεία
Σου· γενηθήτω τὸ θέλημά Σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς· τὸν ἄρτον ἡμῶν
τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον· καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ
ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν· καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν,
Δεῦτε, προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν τῷ Βασιλεῖ ἡμῶν Θεῷ.
Δεῦτε, προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν Χριστῷ, τῷ Βασιλεῖ ἡμῶν Θεῷ.
Δεῦτε, προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν αὐτῷ Χριστῷ, τῷ Βασιλεῖ καὶ Θεῷ
ἡμῶν.
ΜΙΚΡΟ ΑΠΟΔΕΙΠΝΟ
(Ψαλμός ν’ - 50)
Ἐλέησόν με ὁ Θεός, κατὰ τὸ μέγα ἔλεός Σου· καὶ κατὰ τὸ πλῆθος τῶν
οἰκτιρμῶν Σου ἐξάλειψον τὸ ἀνόμημά μου.
Ἐπὶ πλεῖον πλῦνόν με ἀπὸ τῆς ἀνομίας μου καὶ ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας μου
καθάρισόν με.
Ὅτι τὴν ἀνομίαν μου ἐγὼ γινώσκω καὶ ἡ ἁμαρτία μου ἐνώπιόν μου ἐστὶ διὰ
παντός.
Σοὶ μόνῳ ἥμαρτον καὶ τὸ πονηρὸν ἐνώπιόν Σου ἐποίησα, ὅπως ἂν δικαιωθῇς ἐν
τοῖς λόγοις Σου καὶ νικήσῃς ἐν τῷ κρίνεσθαί Σε.
Ἰδοὺ γὰρ ἐν ἀνομίαις συνελήφθην καὶ ἐν ἁμαρτίαις ἐκίσσησέ με ἡ μήτηρ μου.
Ἰδοὺ γὰρ ἀλήθειαν ἠγάπησας· τὰ ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια τῆς σοφίας Σου
ἐδήλωσάς μοι.
Ραντιεῖς με ὑσσώπῳ καὶ καθαρισθήσομαι· πλυνεῖς με καὶ ὑπὲρ χιόνα
λευκανθήσομαι.
Ἀκουτιεῖς μοι ἀγαλλίασιν καὶ εὐφροσύνην, ἀγαλλιάσονται ὀστέα
τεταπεινωμένα.
Ἀπόστρεψον τὸ πρόσωπόν Σου ἀπὸ τῶν ἁμαρτιῶν μου καὶ πάσας τὰς ἀνομίας
μου ἐξάλειψον.
Καρδίαν καθαρὰν κτίσον ἐν ἐμοί, ὁ Θεός, καὶ πνεῦμα εὐθὲς ἐγκαίνισον ἐν τοῖς
ἐγκάτοις μου.
Μὴ ἀποῤῥίψῃς με ἀπὸ τοῦ προσώπου Σου καὶ τὸ Πνεῦμά Σου τὸ Ἅγιον μὴ
ἀντανέλῃς ἀπ᾿ ἐμοῦ.
Ἀπόδος μοι τὴν ἀγαλλίασιν τοῦ σωτηρίου Σου καὶ πνεύματι ἡγεμονικῷ
στήριξόν με.
Διδάξω ἀνόμους τὰς ὁδούς Σου καὶ ἀσεβεῖς ἐπὶ Σὲ ἐπιστρέψουσι.
Ρῦσαί με ἐξ αἱμάτων, ὁ Θεός, ὁ Θεὸς τῆς σωτηρίας μου· ἀγαλλιάσεται ἡ γλῶσσά
μου τὴν δικαιοσύνην Σου.
Κύριε, τὰ χείλη μου ἀνοίξεις καὶ τὸ στόμα μου ἀναγγελεῖ τὴν αἴνεσίν Σου.
Ὅτι, εἰ ἠθέλησας θυσίαν, ἔδωκα ἄν· ὁλοκαυτώματα οὐκ εὐδοκήσεις.
Θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον, καρδίαν συντετριμμένην καὶ
τεταπεινωμένην ὁ Θεὸς οὐκ ἐξουδενώσει.
Ἀγάθυνον, Κύριε, ἐν τῇ εὐδοκίᾳ Σου τὴν Σιὼν καὶ οἰκοδομηθήτω τὰ τείχη
῾Ιερουσαλήμ.
Τότε εὐδοκήσεις θυσίαν δικαιοσύνης, ἀναφορὰν καὶ ὁλοκαυτώματα τότε
ἀνοίσουσιν ἐπὶ τὸ θυσιαστήριόν Σου μόσχους.
- 482 -
(Ψαλμός ξθ’ - 69)

Ὁ Θεός, εἰς τὴν βοήθειάν μου πρόσχες· Κύριε, εἰς τὸ βοηθῆσαί μοι σπεῦσον.
Αἰσχυνθήτωσαν καὶ ἐντραπήτωσαν οἱ ζητοῦντες τὴν ψυχήν μου.
Ἀποστραφήτωσαν εἰς τὰ ὀπίσω καὶ καταισχυνθήτωσαν οἱ βουλόμενοί μου
κακά.
Ἀποστραφήτωσαν παραυτίκα αἰσχυνόμενοι οἱ λέγοντές μοι· Εὖγε, εὖγε.
Ἀγαλλιάσθωσαν καὶ εὐφρανθήτωσαν ἐπὶ Σοὶ πάντες οἱ ζητοῦντές Σε, ὁ Θεός
καὶ λεγέτωσαν δια παντός·
Μεγαλυνθήτω ὁ Κύριος· οἱ ἀγαπῶντες τὸ σωτήριόν Σου.
Ἐγὼ δὲ πτωχός εἰμι καὶ πένης· ὁ Θεός, βοήθησόν μοι.
Βοηθός μου καὶ ῥύστης μου εἶ Σύ, Κύριε· μὴ χρονίσῃς.
(Ψαλμός ρμβ’ - 142)

Κύριε, εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου, ἐνώτισαι τὴν δέησίν μου ἐν τῇ
ἀληθείᾳ Σου, εἰσάκουσόν μου ἐν τῇ δικαιοσύνῃ Σου.
Καὶ μὴ εἰσέλθῃς εἰς κρίσιν μετὰ τοῦ δούλου Σου ὅτι οὐ δικαιωθήσεται ἐνώπιόν
Σου πᾶς ζῶν.
Ὅτι κατεδίωξεν ὁ ἐχθρὸς τὴν ψυχήν μου, ἐταπείνωσεν εἰς γῆν τὴν ζωήν μου.
Ἐκάθισέ με ἐν σκοτεινοῖς, ὡς νεκροὺς αἰῶνος, καὶ ἠκηδίασεν ἐπ᾿ ἐμὲ τὸ πνεῦμά
μου, ἐν ἐμοὶ ἐταράχθη ἡ καρδία μου.
Ἐμνήσθην ἡμερῶν ἀρχαίων, ἐμελέτησα ἐν πᾶσι τοῖς ἔργοις Σου, ἐν ποιήμασι
τῶν χειρῶν Σου ἐμελέτων.
Διεπέτασα πρὸς Σὲ τὰς χεῖράς μου· ἡ ψυχή μου ὡς γῆ ἄνυδρός Σοι.
Ταχὺ εἰσάκουσόν μου, Κύριε, ἐξέλιπε τὸ πνεῦμά μου.
Μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν Σου ἀπ᾿ ἐμοῦ καὶ ὁμοιωθήσομαι τοῖς
καταβαίνουσιν εἰς λάκκον.
Ἀκουστὸν ποίησόν μοι τὸ πρωῒ τὸ ἔλεός Σου, ὅτι ἐπὶ Σοὶ ἤλπισα.
Γνώρισόν μοι, Κύριε, ὁδόν, ἐν ᾗ πορεύσομαι, ὅτι πρὸς Σὲ ἦρα τὴν ψυχήν μου.
Ἐξελοῦ με ἐκ τῶν ἐχθρῶν μου, Κύριε· πρὸς Σὲ κατέφυγον, δίδαξόν με τοῦ
ποιεῖν τὸ θέλημά Σου, ὅτι Σὺ εἶ ὁ Θεός μου.
Τὸ Πνεῦμά Σου τὸ ἀγαθὸν ὁδηγήσει με ἐν γῇ εὐθείᾳ· ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός Σου,
Κύριε, ζήσεις με.
Ἐν τῇ δικαιοσύνῃ Σου ἐξάξεις ἐκ θλίψεως τὴν ψυχήν μου καὶ ἐν τῷ ἐλέει Σου
ἐξολοθρεύσεις τοὺς ἐχθρούς μου.
Καὶ ἀπολεῖς πάντας τοὺς θλίβοντας τὴν ψυχήν μου, ὅτι ἐγὼ δοῦλός Σού εἰμι.
(Δοξολογία Μικρά)
- 483 -
Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία.

Ὑμνοῦμέν Σε, εὐλογοῦμέν Σε, προσκυνοῦμέν Σε, δοξολογοῦμέν Σε,
εὐχαριστοῦμέν Σοι, διὰ τὴν μεγάλην Σου δόξαν.
Κύριε Βασιλεῦ, ἐπουράνιε Θεέ, Πάτερ παντοκράτορ·
Κύριε Υἱὲ μονογενές, Ἰησοῦ Χριστέ, καὶ Ἅγιον Πνεῦμα.
Κύριε ὁ Θεός, ὁ ἀμνὸς τοῦ Θεοῦ, ὁ Υἱὸς τοῦ Πατρός, ὁ αἴρων τὴν ἁμαρτίαν τοῦ
κόσμου, ἐλέησον ἡμᾶς ὁ αἴρων τὰς ἁμαρτίας τοῦ κόσμου.
Πρόσδεξαι τὴν δέησιν ἡμῶν, ὁ καθήμενος ἐν δεξιᾷ τοῦ Πατρός, καὶ ἐλέησον
ἡμᾶς.
Ὅτι Σὺ εἶ μόνος Ἅγιος, Σὺ εἶ μόνος Κύριος, Ἰησοῦς Χριστός, εἰς δόξαν Θεοῦ
Πατρός. Ἀμήν.
Καθ' ἑκάστην ἑσπέραν εὐλογήσω Σε καὶ αἰνέσω τὸ ὄνομά Σου εἰς τὸν αἰῶνα
καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος.
Κύριε, καταφυγὴ ἐγενήθης ἡμῖν ἐν γενεᾷ καὶ γενεᾷ.
Ἐγὼ εἶπα· Κύριε, ἐλέησόν με, ἴασαι τὴν ψυχήν μου, ὅτι ἥμαρτόν Σοι.
Κύριε, πρὸς Σὲ κατέφυγον· δίδαξόν με τοῦ ποιεῖν τὸ θέλημά Σου, ὅτι Σὺ εἶ ὁ
Θεός μου.
Ὅτι παρὰ Σοὶ πηγὴ ζωῆς· ἐν τῷ φωτί Σου ὀψόμεθα φῶς.
Παράτεινον τὸ ἔλεός Σου τοῖς γινώσκουσί Σε.
Καταξίωσον, Κύριε, ἐν τῇ νυκτὶ ταύτῃ, ἀναμαρτήτους φυλαχθῆναι ἡμᾶς.
Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ Θεὸς τῶν Πατέρων ἡμῶν, καὶ αἰνετὸν καὶ δεδοξασμένον
τὸ ὄνομά Σου εἰς τοὺς αἰῶνας. Ἀμήν.
Γένοιτο, Κύριε, τὸ ἔλεός Σου ἐφ' ἡμᾶς, καθάπερ ἠλπίσαμεν ἐπί Σέ.
Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, δίδαξόν με τὰ δικαιώματά Σου.
Εὐλογητὸς εἶ, Δέσποτα, συνέτισόν με τὰ δικαιώματά Σου.
Εὐλογητὸς εἶ, Ἅγιε, φώτισόν με ἐν τοῖς δικαιώμασί Σου.
Κύριε, τὸ ἔλεός Σου εἰς τὸν αἰῶνα· τὰ ἔργα τῶν χειρῶν Σου μὴ παρίδῃς.
Σοὶ πρέπει αἶνος, Σοὶ πρέπει ὕμνος, Σοὶ δόξα πρέπει τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ καὶ
τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
(Τὸ Σύμβολον τῆς Πίστεως)
Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς,
ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων.
Καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ
Πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων.
Φῶς ἐκ φωτός, Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα,
ὁμοούσιον τῷ Πατρί, δι᾿ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο.
- 484 -
Τὸν δι᾿ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ
τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου
καὶ ἐνανθρωπήσαντα.
Σταυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, καὶ παθόντα, καὶ ταφέντα.
Καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ, κατὰ τὰς Γραφάς.
Καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς οὐρανούς, καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός.
Καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς, οὗ τῆς Βασιλείας
οὐκ ἔσται τέλος.
Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, τὸ Κύριον, τὸ Ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς
ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρί καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ
συνδοξαζόμενον, τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν προφητῶν.
Εἰς Μίαν, Ἁγίαν, Καθολικὴν καὶ Ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν.
Ὁμολογῶ ἓν Βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν.
Προσδοκῶ Ἀνάστασιν νεκρῶν.
Καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Ἀμήν.
οι χαιρετισμοι της θεοτοκου

Τὸ προσταχθὲν μυστικῶς λαβὼν ἐν γνώσει, ἐν τῇ σκηνῇ τοῦ Ἰωσὴφ σπουδῇ
ἐπέστη, ὁ ἀσώματος λέγων τῇ Ἀπειρογάμω· ὁ κλίνας τῇ καταβάσει τοὺς
οὐρανούς, χωρεῑται ἀναλλοιώτως ὅλος ἐν Σοι· Ὃν καὶ βλέπων ἐν μήτρᾳ Σου,
λαβόντα δούλου μορφήν, ἐξίσταμαι κραυγάζων Σοι·
Χαῖρε, Νύμφη Ἀνύμφευτε.
Τὴ ὑπερμάχω στρατηγῶ τὰ νικητήρια· ‘Ως λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν
εὐχαριστήρια· Ἀναγράφω σοὶ ἡ πόλις Σου, Θεοτόκε· Ἀλλ' ὦς ἔχουσα τὸ κράτος
ἀπροσμάχητον· ’Εκ παντοίων μὲ κινδύνων ἐλευθέρωσον· ἵνα κράζω Σοί·
(ΣΤΑΣΗ Α')
Ἄγγελος πρωτοστάτης, οὐρανόθεν ἐπέμφθη, εἰπεῖν τὴ
Θεοτόκω τὸ Χαῖρε·
Ὑπεραγία Θεοτόκε σῶσον ἡμάς·
- 485 -
ΟΙ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
καὶ σὺν τὴ ἀσωμάτω φωνή, σωματούμενόν Σε θεωρῶν Κύριε, ἐξίστατο καὶ

ἵστατο,
κραυγάζων πρὸς Αὐτὴν τοιαῦτα.
Χαῖρε, δι' ἦς ἡ χαρὰ ἐκλάμψει· χαῖρε, δι' ἦς ἡ ἀρὰ ἐκλείψει.
Χαῖρε, τοῦ πεσόντος , Ἀδὰμ ἡ ἀνάκλησις· χαῖρε τῶν δακρύων τῆς Εὔας ἡ
λύτρωσις.
Χαῖρε, ὕψος δυσανάβατον ἀνθρωπίνοις λογισμοίς· χαῖρε, βάθος δυσθεώρητον
καὶ Ἀγγέλων ὀφθαλμοίς.
Χαῖρε, ὅτι ὑπάρχεις Βασιλέως καθέδρα· χαῖρε, ὅτι βαστάζεις τὸν βαστάζοντα
πάντα.
Χαῖρε, ἀστὴρ ἐμφαίνων τὸν Ἥλιον· χαῖρε, γαστὴρ ἐνθέου σαρκώσεως.
Χαῖρε, δι' ἦς νεουργεῖται ἡ κτίσις· χαῖρε, δι' ἦς βρεφουργεῖται Κτίστης.
Βλέπουσα ἡ Ἁγία, ἑαυτὴν ἐν ἁγνείᾳ, φησὶ τῶ Γαβριὴλ θαρσαλέως· τὸ
παράδοξόν Σου τῆς φωνῆς, δυσπαράδεκτόν μου τὴ ψυχὴ φαίνεται· ἀσπόρου
γὰρ συλλήψεως τήν κύησιν πῶς λέγεις; κράζων·
Ἀλληλούϊα.
Γνῶσιν ἄγνωστον γνῶναι ἡ Παρθένος ζητοῦσα, ἐβόησε πρὸς τὸν
λειτουργοῦντα· Ἐκ λαγόνων ἀγνῶν Υἱὸν, πῶς ἐστι τεχθῆναι δυνατόν, λέξον μοί.
Πρὸς Ἥν ἐκεῖνος ἔφησεν ἐν φόβῳ, πλὴν κραυγάζων οὕτω·
Χαῖρε, βουλῆς ἀπορρήτου μύστις· χαῖρε, σιγῆς δεομένων πίστις.
Χαῖρε, τῶν θαυμάτων Χριστοῦ τὸ προοίμιον· χαῖρε, τῶν δογμάτων Αὐτοῦ τὸ
κεφάλαιον.
Χαῖρε, κλῖμαξ ἐπουράνιε, δι ' ἦς κατέβη ὁ Θεός· χαῖρε γέφυρα μετάγουσα τοὺς
ἐκ γῆς πρὸς οὐρανόν.
Χαῖρε, τὸ τῶν Ἀγγέλων πολυθρύλητον θαῦμα· χαῖρε, τὸ τῶν δαιμόνων
πολυθρήνητον τραῦμα.
Χαῖρε, τὸ Φῶς ἀρρήτως γεννήσασα· χαῖρε, τὸ πῶς μηδένα διδάξασα.
Χαῖρε, σοφῶν ὑπερβαίνουσα γνῶσιν· χαῖρε, πιστῶν καταυγάζουσα φρένας.
Δύναμις τοῦ Ὑψίστου, ἐπεσκίασε τότε, πρὸς σύλληψιν τὴ Ἀπειρογάμω· καὶ
τὴν εὔκαρπον ταύτης νηδύν, ὡς ἀγρὸν ὑπέδειξεν ἡδὺν ἅπασι, τοὶς θέλουσι
θερίζειν σωτηρίαν, ἐν τῷ ψάλλειν οὕτως.
Ἔχουσα θεοδόχον, ἡ Παρθένος τὴν μήτραν, ἀνέδραμε πρὸς τὴν Ἐλισάβετ· τὸ
δὲ βρέφος ἐκείνης, εὐθύς ἐπιγνὸν τὸν ταύτης ἀσπασμόν, ἔχαιρε· καὶ ἅλμασιν
ὡς ἄσμασιν, ἐβόα πρὸς τὴν Θεοτόκον.
Χαῖρε, βλαστοῦ ἀμαράντου κλῆμα· χαῖρε, καρποῦ ἀκηράτου κτῆμα.

Χαῖρε, γεωργὸν γεωργοῦσα φιλάνθρωπον· χαῖρε, φυτουργὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν
φύουσα.
Χαῖρε, ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν, οἰκτιρμῶν· χαῖρε, τράπεζα βαστάζουσα
εὐθηνίαν ἱλασμῶν.
Χαῖρε, ὅτι λειμῶνα τῆς τρυφῆς ἀναθάλλεις· χαῖρε, ὅτι λιμένα τῶν ψυχῶν
ἑτοιμάζεις.
Χαῖρε, δεκτὸν πρεσβείας θυμίαμα· χαῖρε, παντὸς τοῦ κόσμου ἐξίλασμα.
Χαῖρε, Θεοῦ πρὸς θνητοὺς εὐδοκία· χαῖρε, θνητῶν πρὸς Θεὸν παρρησία.
Ζάλην ἔνδοθεν ἔχων, λογισμῶν ἀμφιβόλων, ὁ σώφρων Ἰωσὴφ ἐταράχθη, πρὸς
τὴν ἄγαμόν Σε θεωρῶν, καὶ κλεψίγαμον ὑπονοῶν, Ἄμεμπτε· μαθῶν δέ Σου τὴν
σύλληψιν ἐκ Πνεύματος Ἁγίου, ἔφη·
(ΣΤΑΣΗ Β')
Ἤκουσαν οἱ ποιμένες των Ἀγγέλων ὑμνούντων τὴν ἔνσαρκον Χριστοῦ
παρουσίαν· καὶ δραμόντες ὡς πρὸς ποιμένα, θεωροῦσι Τοῦτον ὡς ἀμνὸν
ἄμωμον, ἐν τῇ γατρὶ Μαρίας βοσκηθέντα, ἦν ὑμνοῦντες εἶπον·
Χαῖρε, ἀμνοῦ καὶ ποιμένος Μήτηρ· χαῖρε, αὐλὴ λογικῶν προβάτων.
Χαῖρε, ἀοράτων ἐχθρῶν ἀμυντήριον· χαῖρε, Παραδείσου θυρὼν ἀνοικτήριον.
Χαῖρε, ὅτι τὰ οὐράνια συναγάλλεται τῇ γῆ· χαῖρε, ὅτι τὰ ἐπίγεια συγχορεύει
οὐρανοίς.
Χαῖρε, των Ἀποστόλων τὸ ἀσίγητον στόμα· χαῖρε, των Ἀθλοφόρων τὸ ἀνίκητον
θάρσος.
Χαῖρε, στερρόν της πίστεως ἔρεισμα· χαῖρε, λαμπρόν της χάριτος γνώρισμα.
Χαῖρε, δι' ἧς ἐγυμνώθη ὁ Ἅδης· χαῖρε, δι' ἧς ἐνεδύθημεν δόξαν.
Θεοδρόμον ἀστέρα θεωρήσαντες Μάγοι, τῇ τούτου ἠκολούθησαν αἴγλη· καὶ
ὡς λύχνον κρατοῦντες αὐτόν, δι' αὐτοῦ ἠρεύνων κραταιὸν Ἄνακτα· καὶ
φθάσαντες τὸν ἄφθαστον, ἐχάρησαν Αὐτῷ βοῶντες·
Ἴδον παῖδες Χαλδαίων, ἐν χερσί της Παρθένου, τὸν πλάσαντα χειρί τους
ἀνθρώπους, καὶ Δεσπότην νοοῦντες Αὐτόν, εἰ καὶ δούλου ἔλαβε μορφήν,
ἔσπευσαν τοῖς δώροις θεραπεῦσαι καὶ βοῆσαι τῇ Εὐλογημένη.
Χαῖρε, ἀστέρος ἀδύτου Μήτηρ· χαῖρε, αὐγὴ μυστικῆς ἡμέρας.
- 487 -
Χαῖρε, της ἀπάτης τὴν κάμινον σβέσασα· χαῖρε, της Τριάδος τους μύστας
φωτίζουσα.
Χαῖρε, τύραννον ἀπάνθρωπον ἐκβαλοῦσα της ἀρχῆς· χαῖρε, Κύριον
φιλάνθρωπον ἐπιδείξασα Χριστόν.
Χαῖρε, ἡ της βαρβάρου λυτρουμένη θρησκείας· χαῖρε, ἡ του βορβόρου ῥυομένη
των ἔργων.
Χαῖρε, πυρὸς προσκύνησιν παύσασα· χαῖρε, φλογὸς παθῶν ἀπαλλάτουσα.
Χαῖρε, πιστῶν ὁδηγὲ σωφροσύνης· χαῖρε, πασῶν γενεῶν εὐφροσύνη.
Κήρυκες θεοφόροι γεγονόντες οἱ Μάγοι, ὑπέστρεψαν εἰς τὴν Βαβυλῶνα·
ἐκτελέσαντές Σου τὸν χρησμὸν καὶ κηρύξαντές Σε τὸν Χριστὸν ἅπασιν,
ἀφέντες τὸν Ἡρῴδην ὡς ληρώδη, μὴ εἰδότα ψάλλειν.
Λάμψας ἐν τῇ Αἰγύπτῳ φωτισμὸν ἀληθείας, ἐδίωξας του ψεύδους τὸ σκότος,
τὰ γὰρ εἴδωλα ταύτης, Σωτήρ, μὴ ἐνέγκαντά Σου τὴν ἰσχὺν πέπτωκεν, οἱ
τούτων δὲ ῥυσθέντες ἐβόων πρὸς τὴν Θεοτόκον·
Χαῖρε, ἀνόρθωσις των ἀνθρώπων· χαῖρε, κατάπωσις των δαιμόνων.
Χαῖρε, της ἀπάτης τὴν πλάνην πατήσασα· χαῖρε, των εἰδώλων τὸν δόλον
ἐλέγξασα.
Χαῖρε, θάλασσα ποντίσασα Φαραὼ τὸν νοῆτον· χαῖρε, πέτρα ἡ ποτίσασα τους
διψῶντας τὴν ζωήν.
Χαῖρε, πύρινε στῦλε, ὁδηγῶν τους ἐν σκότει· χαῖρε, σκέπη του κόσμου,
πλατυτέρα νεφέλης.
Χαῖρε, τροφή του Μάννα διάδοχε· χαῖρε, τρυφῆς ἁγίας διάκονε.
Χαῖρε, ἡ γῆ της ἐπαγγελίας· χαῖρε, ἐξ ἧς ῥέει μέλι καὶ γάλα.
Μέλλοντος Συμεῶνος του παρόντος αἰῶνος μεθίστασθαι του ἀπατεῶνος,
ἐπεδόθης ὡς βρέφος αὐτῷ, ἀλλ' ἐγνώσθης τούτω καὶ Θεὸς τέλειος· διόπερ
ἐξεπλάγη Σου τήν ἄρρητον σοφίαν, κράζων·
(ΣΤΑΣΗ Γ')
Νέαν ἔδειξε κτίσιν, ἐμφανίσας ὁ Κτίστης, ὑμῖν τοῖς ὑπ' αὐτοῦ γενομένοις ἐξ
ἀσπόρου βλαστήσας γαστρός, καὶ φυλάξας ταύτην, ὥσπερ ἦν, ἄφθορον· ἵνα τὸ
θαῦμα βλέποντες, ὑμνήσωμεν αὐτήν, βοῶντες·
Χαῖρε, τὸ ἄνθος της ἀφθαρσίας· χαῖρε, τὸ στέφος της ἐγκρατείας.
- 488 -
Χαῖρε, ἀναστάσεως τύπον ἐκλάμπουσα· χαῖρε, των Ἀγγέλων τὸν βίον

ἐμφαίνουσα.
Χαῖρε, δένδρον ἀγλαόκαρπον, ἐξ οὗ τρέφονται πιστοί· χαῖρε, ξύλον
εὐσκιόφυλλον, ὑφ' οὐ σκέπτοναι πολλοί.
Χαῖρε, κυοφοροῦσα ὁδηγὸν πλανωμένοις· χαῖρε, ἀπογεννῶσα λυτρωτὴν
αἰχμαλώτοις.
Χαῖρε, Κριτοῦ δικαίου δυσώπησις· χαῖρε, πολλῶν πταιόντων συγχώρησις.
Χαῖρε, στολή των γυμνῶν παρρησίας· χαῖρε, στοργὴ πάντα πόθον νικῶσα.
Ξένον τόκον ἰδόντες, ξενωθῶμεν του κόσμου, τὸν νοῦν εἰς οὐρανὸν
μεταθέντες· διὰ τοῦτο γὰρ ὁ ὑψηλὸς Θεὸς ἐπὶ γῆς ἐφάνη ταπεινὸς ἄντρωπος,
βουλόμενος ἑλκύσαι πρὸς τὸ ὕψος τους Αὐτῷ βοῶντας:
Ὅλος ἦν ἐν τοῖς κάτω, καί των ἄνω οὐδόλως ἀπὴν ὁ ἀπερίγραπτος Λόγος·
συγκατάβασις γὰρ θεϊκή, οὐ μετάβασις δὲ τοπικὴ γέγονε· καὶ τόκος ἐκ
Παρθένου θεολήπτου ἀκουούσης ταῦτα·
Χαῖρε, Θεοῦ ἀχωρήτου χώρα· χαῖρε, σεπτοῦ μυστηρίου θύρα.
Χαῖρε, των ἀπίστων ἀμφίβολον ἄκουσμα· χαῖρε, των πιστῶν ἀναμφίβολον
καύχημα.
Χαῖρε, ὄχημα πανάγιον του ἐπί των Χερουβείμ· χαῖρε, οἴκημα πανάριστον του
ἐπί των Σεραφείμ.
Χαῖρε, ἡ ταναντία εἰς ταυτὸ ἀγαγοῦσα· χαῖρε, ἡ παρθενίαν καὶ λοχείαν
ζευγνύσα.
Χαῖρε, δι' ἧς ἐλύθη παράβασις· χαῖρε, δι' ἧς ἠνοίχθη Παράδεισος.
Χαῖρε, ἡ κλείς της Χριστοῦ βασιλείας· χαῖρε, ἐλπὶς ἀγαθῶν αἰωνίων.
Πᾶσα φύσις Ἀγγέλων κατεπλάγη τὸ μέγα της Σῆς ἐνανθρωπήσεως ἔργον· τὸν
ἀπρόσιτον γὰρ ὡς Θεόν, ἐθεώρει πᾶσι προσιτὸν ἄνθρωπον ἡμῖν μὲν
συνδιάγοντα, ἀκούοντα δὲ παρὰ πάντων οὕτως·
Ρήτορας πολυφθόγγους ὡς ἰχθύας ἀφώνους ὁρῶμεν ἐπὶ Σοί, Θεοτόκε·
ἀποροῦσι γὰρ λέγειν τὸ πὼς καὶ Παρθένος μένεις καὶ τεκεῖν ἴσχυσας· ἡμεῖς δὲ
τὸ Μυστήριον θαυμάζοντες, πιστῶς βοῶμεν·
Χαῖρε, σοφίας Θεοῦ δοχεῖον· χαῖρε, προνοίας Αὐτοῦ ταμεῖον.
Χαῖρε, φιλοσόφρους ἀσόφους δεικνύουσα· χαῖρε, τεχνολόγους ἀλόγους
ἐλέγχουσα.
- 489 -
Χαῖρε, ὅτι ἐμωράνθησαν οἱ δεινοῖ συζητηταὶ· χαῖρε, ὅτι ἐμαράνθησαν οἱ των

μύθων ποιηταί.
Χαῖρε, των Ἀθηναίων τὰς πλοκὰς διασπῶσα· χαῖρε, των ἀλιέων τὰς σαγῆνας
πληροῦσα.
Χαῖρε, βυθοῦ ἀγνοίας ἐξέλκουσα· χαῖρε, πολλοὺς ἐν γνώσει φωτίζουσα.
Χαῖρε, ὁλκάς των θελόντων σωθῆναι· χαῖρε, λιμήν του βίου πλωτήρων.
Σῶσαι θέλων τὸν κόσμον ὁ των ὅλων κοσμήτωρ, πρὸς τοῦτον αὐτεπάγγελτος
ἦλθε· καὶ ποιμὴν ὑπάρχων ὡς Θεός, δι' ἡμᾶς ἐφάνη καθ' ἡμᾶς ἄνθρωπος· ὁμοίω
γὰρ τὸ ὅμοιον καλέσας, ὡς Θεὸς ἀκούει·
(ΣΤΑΣΗ Δ')
Τεῖχος εἶ τῶν Παρθένων, Θεοτόκε Παρθένε, καὶ πάντων τῶν εἰς σὲ
προστρεχόντων· ὁ γὰρ τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, κατεσκεύασέ Σε Ποιητὴς
Ἄχραντε, οἰκήσας ἐν τῇ μήτρα σου, καὶ πάντας Σοὶ προσφωνεῖν διδάξας·
Χαῖρε, ἡ στήλη τῆς παρθενίας· χαῖρε, ἡ πύλη τῆς σωτηρίας.
Χαῖρε, ἀρχηγὲ νοητῆς ἀναπλάσεως· χαῖρε, χορηγὲ θεϊκῆς ἀγαθότητος.
Χαῖρε, σὺ γὰρ ἀνεγέννησας τοὺς συλληφθέντας αἰσχρῶς· χαῖρε, σὺ γὰρ
ἐνουθέτησας τοὺς συληθέντας τὸν νοῦν.
Χαῖρε, ἡ τὸν φθορέα τῶν φρενῶν καταργοῦσα· χαῖρε, ἡ τὸν σπορέα τῆς
ἁγνείας τεκοῦσα.
Χαῖρε, παστὰς ἀσπόρου νυμφεύσεως· χαῖρε, πιστοὺς Κυρίω ἁρμόζουσα.
Χαῖρε, καλὴ κουροτρόφε παρθένων· χαῖρε, ψυχῶν νυμφοστόλε ἁγίων.
Ὕμνος ἅπας, ἡττᾶται, συνεκτείνεσθαι σπεύδων, τῶ πλήθει τῶν πολλῶν
οἰκτιρμῶν Σου· ἰσαρίθμους γὰρ τὴ ψάμμω ὠδάς, ἂν προσφέρωμέν Σοί, Βασιλεῦ
Ἅγιε, οὐδέν τελοῦμεν ἄξιον, ὢν δέδωκας ἡμῖν, τοὶς Σοὶ βοῶσιν·
Φωτοδόχον λαμπάδα, τοὶς ἐν σκότει φανεῖσαν, ὁρῶμεν τὴν Ἁγίαν Παρθένον·
τὸ γὰρ ἄϋλον ἄπτουσα φῶς, ὁδηγεῖ πρὸς γνῶσιν θεϊκὴν ἅπαντας, αὐγὴ τὸν
νοῦν φωτίζουσα, κραυγὴ δὲ τιμωμένη ταῦτα·
Χαῖρε, ἀκτὶς νοητοῦ Ἠλίου· χαῖρε, βολὶς τοῦ ἀδύτου φέγγους.
Χαῖρε, ἀστραπὴ τὰς ψυχὰς καταλάμπουσα· χαῖρε, ὦς βροντὴ τοὺς ἐχθροὺς
καταπλήττουσα.
Χαῖρε, ὅτι τὸν πολύφωτον ἀνατέλλεις φωτισμόν· χαῖρε, ὅτι τὸν πολύρρητον,
ἀναβλύζεις ποταμόν.
- 490 -
Χαῖρε, τῆς κολυμβήθρας ζωγραφοῦσα τὸν τύπον· χαῖρε, τῆς ἁμαρτίας

ἀναιροῦσα τὸν ῥύπον.
Χαῖρε, λουτὴρ ἐκπλύνων συνείδησιν· χαῖρε, κρατὴρ κιρνῶν ἀγαλλίασιν.
Χαῖρε, ὀσμὴ τῆς Χριστοῦ εὐωδίας· χαῖρε, ζωὴ μυστικῆς εὐωχίας,
Χάριν δοῦναι θελήσας, ὀφλημάτων ἀρχαίων, ὁ πάντων χρεωλύτης ἀνθρώπων,
ἐπεδήμησε δι' Ἑαυτοῦ, πρὸς τοὺς ἀποδήμους τῆς Αὐτοῦ χάριτος· καὶ σχίσας τὸ
χειρόγραφον, ἀκούει παρὰ πάντων οὕτως,
Ψάλλοντές Σου τὸν τόκον, ἀνυμνούμέν Σε πάντες, ὦς ἔμψυχον ναόν, Θεοτόκε,
ἐν τῇ Σὴ γὰρ οἰκήσας γαστρί, ὁ συνέχων πάντα τὴ χειρὶ Κύριος, ἡγίασεν,
ἐδόξασεν, ἐδίδαξε βοᾶν Σοὶ πάντας·
Χαῖρε, σκηνὴ τοῦ Θεοῦ καὶ Λόγου· χαῖρε, Ἁγία Ἁγίων μείζων.
Χαῖρε, κιβωτὲ χρυσωθεῖσα τῶ Πνεύματι· χαῖρε, θησαυρὲ τῆς ζωῆς ἀδαπάνητε.
Χαῖρε, τίμιον διάδημα, βασιλέων εὐσεβῶν· χαῖρε, καύχημα σεβάσμιον, Ἱερέων
εὐλαβῶν.
Χαῖρε τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἀσάλευτος πύργος· χαῖρε, τῆς βασιλείας τὸ ἀπόρθητον
τεῖχος.
Χαῖρε, δι' ἦς ἐγείρονται τρόπαια· χαῖρε, δι' ἦς ἐχθροὶ καταπίπτουσιν.
Χαῖρε, χρωτὸς τοῦ ἐμοῦ θεραπεία· χαῖρε, ψυχῆς τῆς ἐμῆς σωτηρία.
Ὧ πανύμνητε Μῆτερ, ἡ τεκοῦσα τὸν πάντων Ἁγίων Ἁγιώτατον Λόγον·
δεξαμένη τὴν νὺν προσφοράν, ἀπὸ πάσης ρῦσαι συμφορὰς ἅπαντας,
καὶ τῆς μελλούσης λύτρωσαι κολάσεως τοὺς συμβοῶντας·
Τὴ ὑπερμάχω στρατηγῶ τὰ νικητήρια· ‘Ως λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν
εὐχαριστήρια· Ἀναγράφω σοὶ ἡ πόλις Σου, Θεοτόκε· Ἀλλ' ὦς ἔχουσα τὸ κράτος
ἀπροσμάχητον· ’Εκ παντοίων μὲ κινδύνων ἐλευθέρωσον· ἵνα κράζω Σοί·
- 491 -
Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν Σε τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον καὶ

παναμώμητον καὶ Μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ καὶ
ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον
τεκοῦσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, Σὲ μεγαλύνομεν.
Τὴν ὡραιότητα τῆς παρθενίας Σου, καὶ τὸ ὑπέρλαμπρον τὸ τῆς ἁγνείας
Σου, ὁ Γαβριὴλ καταπλαγείς, ἐβόα Σοι Θεοτόκε· Ποῖόν Σοι ἐγκώμιον,
προσαγάγω ἐπάξιον; τί δὲ ὀνομάσω Σε; ἀπορῶ καὶ ἐξίσταμαι· διὸ ὡς
προσετάγην βοῶ Σοι· Χαῖρε, ἡ Κεχαριτωμένη.
(3 φορές)
Παναγία Τριάς, ἐλέησον ἡμᾶς. Κύριε, ἱλάσθητι ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν. Δέσποτα,
συγχώρησον τὰς ἀνομίας ἡμῖν. Ἅγιε, ἐπίσκεψαι καὶ ἴασαι τὰς ἀσθενείας ἡμῶν,
ἕνεκεν τοῦ ὀνόματός Σου.
Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς· ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά Σου· ἐλθέτω ἡ Βασιλεία
Σου· γενηθήτω τὸ θέλημά Σου, ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς· τὸν ἄρτον ἡμῶν
τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον· καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ
ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν· καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν,
Κύριε, ἐλέησον (μ’ 40 φορές)
Ὁ ἐν παντὶ καιρῷ καὶ πάσῃ ὥρᾳ ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς προσκυνούμενος καὶ
δοξαζόμενος, Χριστὸς ὁ Θεός, ὁ μακρόθυμος, ὁ πολυέλεος, ὁ πολυεύσπλαγχνος,
ὁ τοὺς δικαίους ἀγαπῶν καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἐλεῶν, ὁ πάντας καλῶν πρὸς
σωτηρίαν διὰ τῆς ἐπαγγελίας τῶν μελλόντων ἀγαθῶν.
Αὐτός Κύριε, πρόσδεξαι καὶ ἡμῶν ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ τὰς ἐντεύξεις καὶ ἴθυνον
τὴν ζωὴν ἡμῶν πρὸς τὰς ἐντολάς Σου. Τὰς ψυχὰς ἡμῶν ἁγίασον· τὰ σώματα
ἅγνισον· τοὺς λογισμοὺς διόρθωσον· τὰς ἐννοίας κάθαρον· καὶ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ
πάσης θλίψεως, κακῶν καὶ ὀδύνης. Τείχισον ἡμᾶς ἁγίοις Σου Ἀγγέλοις, ἵνα τῇ
παρεμβολῇ αὐτῶν φρουρούμενοι καὶ ὁδηγούμενοι, καταντήσωμεν εἰς τὴν

ἑνότητα τῆς πίστεως καὶ εἰς τὴν ἐπίγνωσιν τῆς ἀπροσίτου Σου δόξης· ὅτι
εὐλογητὸς εἶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Κύριε, ἐλέησον (γ’ 3 φορές)
Τὴν Τιμιωτέραν τῶν Χερουβείμ, καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ,
τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκοῦσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, Σὲ μεγαλύνομεν.
Καὶ σῶσον καὶ βοήθησον ἡμᾶς, Παναγία Παρθένε.
(Εὔχη εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον)
Ἄσπιλε, Ἀμόλυντε, Ἄφθορε, Ἄχραντε, Ἁγνὴ Παρθένε, Θεόνυμφε Δέσποινα· ἡ
Θεὸν Λόγον τοῖς ἀνθρώποις τῇ παραδόξῳ Σου κυήσει ἑνώσασα, καὶ τὴν
ἀπωσθεῖσαν φύσιν τοῦ γένους ἡμῶν τοῖς οὐρανίοις συνάψασα· ἡ τῶν
ἀπηλπισμένων μόνη ἐλπὶς καὶ τῶν πολεμουμένων βοήθεια· ἡ ἑτοίμη ἀντίληψις
τῶν εἰς Σὲ προστρεχόντων καὶ πάντων τῶν Χριστιανῶν τὸ καταφύγιον.
Μὴ βδελύξῃ με, τὸν ἁμαρτωλόν, τὸν ἐναγῆ, τὸν αἰσχροῖς λογισμοῖς καὶ λόγοις
καὶ πράξεσιν ὅλον ἐμαυτὸν ἀχρειώσαντα, καὶ τῇ τῶν ἡδονῶν τοῦ βίου ῥαθυμίᾳ
γνώμῃ δοῦλον γενόμενον·
ἀλλ' ὡς τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ Μήτηρ, φιλανθρώπως σπλαγχνίσθητι ἐπ' ἐμοὶ
τῷ ἁμαρτωλῷ καὶ ἀσώτῳ καὶ δέξαι μου τὴν ἐκ ῥυπαρῶν χειλέων
προσφερομένην Σοι δέησιν·
καὶ τὸν Σὸν Υἱόν, καὶ ἡμῶν Δεσπότην καὶ Κύριον, τῇ μητρικῇ Σου παρρησίᾳ
χρωμένη δυσώπησον· ἵνα ἀνοίξῃ κἀμοὶ τὰ φιλάνθρωπα σπλάγχνα τῆς Αὐτοῦ
ἀγαθότητος·
καὶ, παριδών μου τὰ ἀναρίθμητα πταίσματα, ἐπιστρέψῃ με πρὸς μετάνοιαν καὶ
τῶν Αὐτοῦ ἐντολῶν ἐργάτην δόκιμον ἀναδείξῃ με.
Καὶ πάρεσό μοι ἀεὶ ὡς ἐλεήμων καὶ συμπαθὴς καὶ φιλάγαθος· ἐν μὲν τῷ
παρόντι βίῳ θερμὴ προστάτις καὶ βοηθός, τὰς τῶν ἐναντίων ἐφόδους
ἀποτειχίζουσα καὶ πρὸς σωτηρίαν καθοδηγοῦσά με· καὶ ἐν τῷ καιρῷ τῆς
ἐξόδου μου, τὴν ἀθλίαν μου ψυχὴν περιέπουσα καὶ τὰς σκοτεινὰς ὄψεις τῶν
πονηρῶν δαιμόνων πόρρω αὐτῆς ἀπελαύνουσα·
ἐν δὲ τῇ φοβερᾷ ἡμέρᾳ τῆς Κρίσεως, τῆς αἰωνίου με ῥυομένη κολάσεως, καὶ
- 493 -
τῆς ἀπορρήτου δόξης τοῦ Σοῦ Υἱοῦ καὶ Θεοῦ ἡμῶν κληρονόμον με
ἀποδεικνύουσα.
Ἧς καὶ τύχοιμι, Δέσποινά μου, Ὑπεραγία Θεοτόκε, διὰ τῆς Σῆς μεσιτείας καὶ
ἀντιλήψεως· χάριτι καὶ φιλανθρωπίᾳ τοῦ Μονογενοῦς Σου Υἱοῦ, τοῦ Κυρίου
καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ.
Ὧ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, σὺν τῷ ἀνάρχῳ Αὐτοῦ Πατρὶ καὶ
τῷ Παναγίῳ καὶ ἀγαθῷ καὶ ζωοποιῷ Αὐτοῦ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς
αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
(Εὐχὴ εἰς τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν)
Καὶ δὸς ἡμῖν, Δέσποτα, πρὸς ὕπνον ἀπιοῦσιν, ἀνάπαυσιν σώματος καὶ
ψυχῆς, καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ ζοφεροῦ ὕπνου τῆς ἁμαρτίας καὶ ἀπὸ
πάσης σκοτεινῆς καὶ νυκτερινῆς ἡδυπαθείας.
Παῦσον τὰς ὁρμὰς τῶν παθῶν, σβέσον τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ, τὰ
καθ' ἡμῶν δολίως κινούμενα· τὰς τῆς σαρκὸς ἡμῶν ἐπαναστάσεις κατάστειλον
καὶ πᾶν γεῶδες καὶ ὑλικὸν ἡμῶν φρόνημα κοίμισον.
Καὶ δώρησαι ἡμῖν, ὁ Θεός, γρήγορον νοῦν, σώφρονα λογισμόν, καρδίαν
νήφουσαν, ὕπνον ἐλαφρόν, καὶ πάσης σατανικῆς φαντασίας ἀπηλλαγμένον.
Διανάστησον δὲ ἡμᾶς ἐν τῷ καιρῷ τῆς προσευχῆς ἐστηριγμένους ἐν ταῖς
ἐντολαῖς Σου καὶ τὴν μνήμην τῶν Σῶν κριμάτων ἐν ἑαυτοῖς ἀπαράθραυστον
ἔχοντας.
Παννύχιον ἡμῖν τὴν Σὴν δοξολογίαν χάρισαι, εἰς τὸ ὑμνεῖν καὶ εὐλογεῖν καὶ
δοξάζειν τὸ πάντιμον καὶ μεγαλοπρεπὲς ὄνομά Σου, τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ
καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Ὑπερένδοξε, ἀειπάρθενε, εὐλογημένη Θεοτόκε, προσάγαγε τὴν ἡμετέραν
προσευχὴν τῷ Υἱῷ Σου καὶ Θεῷ ἡμῶν καὶ αἴτησαι, ἵνα σώσῃ διὰ Σοῦ τὰς ψυχὰς
ἡμῶν.
Ἡ ἐλπίς μου ὁ Πατήρ, καταφυγή μου ὁ Υἱός, σκέπη μου τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον·
Τριὰς Ἁγία, δόξα Σοι.
Τὴν πᾶσαν ἐλπίδα μου εἰς Σὲ ἀνατίθημι, Μῆτερ τοῦ Θεοῦ, φύλαξόν με ὑπὸ τὴν
σκέπην Σου.
Ἐπὶ Σοὶ χαίρει, Κεχαριτωμένη, πᾶσα ἡ κτίσις, Ἀγγέλων τὸ σύστημα καὶ
ἀνθρώπων τὸ γένος· ἡγιασμένε Ναὲ καὶ παράδεισε λογικέ, Παρθενικὸν
καύχημα, ἐξ ἧς Θεὸς ἐσαρκώθη καὶ παιδίον γέγονεν ὁ πρὸ αἰώνων ὑπάρχων
Θεὸς ἡμῶν.
Τὴν γὰρ Σὴν μήτραν θρόνον ἐποίησε, καὶ τὴν Σὴν γαστέρα πλατυτέραν
οὐρανῶν ἀπειργάσατο.
Ἐπὶ Σοὶ χαίρει, Κεχαριτωμένη, πᾶσα ἡ κτίσις δόξα Σοι.
- 494 -
(Εὐχὴ εἰς τὸν φύλακα Ἄγγελον)

Ἅγιε Ἄγγελε, ὁ ἐφεστὼς τῆς ἀθλίας μου ψυχῆς καὶ ταλαιπώρου μου ζωῆς, μὴ
ἐγκαταλίπῃς με τὸν ἁμαρτωλόν, μηδὲ ἀποστῇς ἀπ᾿ ἐμοῦ διὰ τὴν ἀκρασίαν μου·
μὴ δώῃς χώραν τῷ πονηρῷ δαίμονι κατακυριεῦσαί μου τῇ καταδυναστείᾳ τοῦ
θνητοῦ τούτου σώματος· κράτησον τῆς ἀθλίας καὶ παρειμένης χειρός μου, καὶ
ὁδήγησόν με εἰς ὁδὸν σωτηρίας.
Ναί, Ἅγιε Ἄγγελε τοῦ Θεοῦ, ὁ φύλαξ καὶ σκεπαστὴς τῆς ἀθλίας μου ψυχῆς καὶ
τοῦ σώματος, πάντα μοι συγχώρησον, ὅσα σοι ἔθλιψα πάσας τὰς ἡμέρας τῆς
ζωῆς μου, καὶ εἴ τι ἥμαρτον τὴν σήμερον ἡμέραν· σκέπασόν με ἐν τῇ παρούσῃ
νυκτὶ καὶ διαφύλαξόν με ἀπὸ πάσης ἐπηρείας τοῦ ἀντικειμένου, ἵνα μὴ ἔν τινι
ἁμαρτήματι παροργίσω τὸν Θεόν· καὶ πρέσβευε ὑπὲρ ἐμοῦ πρὸς τὸν Κύριον
τοῦ ἐπιστηρίξαι με ἐν τῷ φόβῳ Αὐτοῦ καὶ ἄξιον ἀναδεῖξαί με δοῦλον τῆς
Αὐτοῦ ἀγαθότητος. Ἀμήν.
Θεοτόκε Παρθένε, χαίρε κεχαριτωμένη Μαρία, ὁ Κύριος μετά Σοῦ·
εὐλογημένη Σὺ ἐν γυναιξί, καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας Σου, ὅτι
Σωτήρα ἔτεκες τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
(γ’ 3 φορές)
Κύριε, ἐλέησον (γ’ 3 φορές)
- 495 -

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
 Αγία Γραφή – (Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος
www.apostoliki-diakonia.gr)
 Καινή Διαθήκη – (Κείμενο - Ερμηνευτική Απόδοση υπό θεολόγου Ιωάννου
Θ. Κολιτσάρα, Έκδοση: Αδελφότητος Θεολόγων η «Ζωή» - 2009)
 Αμαρτία – τα αποτελέσματα της παράβασης του Θείου Νόμου, Λόγος
Ιερού Χρυσοστόμου για την Αμαρτία (ελεύθερη απόδοση: Πρεσβύτερος
Ηλίας Γ. Διακουμάκος, Εκδόσεις Παρρησία)
 Ανθολόγιο από την ασκητική εμπειρία του Αγίου Ισαάκ του Σύρου
(ερμηνευτική απόδοση, επιμέλεια Κων/νου Χρ. Καρακόλη, Δρος Θεολογίας,
Φιλολόγου, Εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη)
 Ο αόρατος πόλεμος (Αγ. Νικοδήμου του Αγιορείτου - Εκδόσεις Συνοδίας
Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Ιερά Καλύβη «Άγιος Σπυρίδων Α», Νέα Σκήτη
Αγ. Όρος 2011)
 Ο αόρατος πόλεμος των πονηρών λογισμών (Δημητρίου Γ. Καραχάλιου
γυμνασιάρχου - Εκδόσεις: Ορθόδοξος Κυψέλη 2007)
 Βοήθημα Εξομολογούμενου (Φυλλάδιο Ι. Μ. Παρακλήτου, Έκδ. 13η 2014)
 Δοκιμασμένες νουθεσίες σε πνευματικά ζητήματα – σταχυολογήματα
(Γέροντος Εφραίμ Φιλοθεΐτου – Εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη 2011)
 Εξομολόγηση, Θεία Κοινωνία, Νηστεία (Αρχιμανδρίτη Βασιλείου
Παπαδάκη - Ιερά Μονή Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας - Ρέθυμνον 2008)
 Εξομολογητάριον (Αγ. Νικοδήμου Αγιορείτου - Εκδόσεις Συνοδίας
Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Ιερά Καλύβη «Άγιος Σπυρίδων Α», Νέα Σκήτη
Αγ. Όρος 2013)
 Τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα και οι αντίστοιχες αρετές (Δημητρίου Γ.
Καραχάλιου γυμνασιάρχου - Εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη 2007)
 Έργα Ασκητικά (Αββά Δωροθέου - Εκδόσεις «Ετοιμασία», Ιερά Μονή
Τιμίου Προδρόμου, Καρέας 2011)
 Ευρετήριο Αγίων και άλλων Εκκλησιαστικών γεγονότων – με αλφαβητική
σειρά (Εκδόσεις Χ. Δ. Τσολακίδη)
 Θεία Ευχαριστία – για το νόημα και τη σημασία του Ιερού Μυστηρίου της
Θείας Κοινωνίας, Λόγος Ιερού Χρυσοστόμου (ελεύθερη απόδοση:
Πρεσβύτερος Ηλίας Γ. Διακουμάκος, Εκδόσεις Παρρησία)
 Η Θεία Λατρεία - από τον ουρανό στη γη (π. Γεωργίου Α. Καλπούζου -
Εκδόσεις: Φωτοδότες, 4η έκδοση)
 Θέματα Ζωής - Α (Από τις ομιλίες του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου - Ιερά
Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής, 4η έκδοση 2013)
 Θέματα Ζωής - Β (Από τις ομιλίες του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου - Ιερά
Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής, 3η έκδοση 2010)
 Ιερά Εξομολόγησις και πνευματικός οδηγός (Αρχιμανδρίτη Δαμιανού
Ζαφείρη - Εκδόσεις Αγαθός Λόγος - Ζωοδόχος Πηγή 2009)
 Κλίμαξ (Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου – Μετάφραση: Αρχιμ. Ιγνατίου†,
Έκδοση 21η, Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττική 2009)
 Λατρευτικό Εγχειρίδιο (Πρεσβυτέρου Γεωργίου Σ. Κουγιουμτζόγλου - Ι.
Κελλίον Αγ. Νικολάου Μπουραζέρι - Ε' έκδοση 2008)
 Οι λογισμοί και η αντιμετώπισή τους (Βενεδίκτου Μοναχού Αγιορείτου,
Εκδόσεις Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγ. Όρους 16 η
έκδοση 2011)
 Μετάνοια, Εξομολόγησις. Νηστεία, Θεία Κοινωνία (Αγ. Ιωάννου
Χρυσοστόμου - Χρυσοστομικός Άμβων ΣΤ' - υπό Βενεδίκτου Ιερομονάχου
Αγιορείτου Εκδόσεις Συνοδίας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγ.
Όρους, 4η έκδοση 2013)
 Μικρή συμβολή στη σύγχρονη Χριστιανική ζωή (Πρεσβυτέρου Γεωργίου
Σ. Κουγιουμτζόγλου - Γ' έκδοση 2006)
 Το Μυστήριο της Μετανοίας και Εξομολογήσεως (Αρχιμ. Καλλίστρατου Ν.
Λυράκη τ. Ιεροκήρυκα Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, 6η Έκδοση 2009)
 Η Νηστεία της Εκκλησίας (Συμεών Κούτσα, Μητροπολίτου Νέας Σμύρνης
- Έκδοση ΙΒ' 2011, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος)
 Ορθόδοξος Ιερός Ναός (Δημητρίου Θ. Κόκορη - έκδοση 2000)
 Πάθη ή Αρετές; (π. Γεωργ. Α. Καλπούζου-Εκδόσεις:Φωτοδότες, 6η έκδοση)
 Τα πάθη και η θεραπεία τους (Βενεδίκτου Μοναχού Αγιορείτου, Εκδόσεις
Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγ. Όρους 8η έκδοση 2006)
 Πίστις, Ελπίς, Αγάπη (Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου – Χρυσοστομικός
Άμβων Ζ' - υπό Βενεδίκτου Ιερομονάχου Αγιορείτου Εκδόσεις Συνοδία
Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγ. Όρους, 5η έκδοση 2009)
 Πνευματικό Αλφάβητο (Αγίου Δημητρίου του Ροστώφ – Ιερά Μονή
Παρακλήτου Ωρωπός Αττικής, 25η έκδοση 2013)
 Πότε και πώς να εκκλησιάζεσαι (Αρχιμ. Δανιήλ Γ. Αεράκη, 7η έκδοση 2007)
 Πότε και πώς να κοινωνάς (Αρχιμ. Δανιήλ Γ. Αεράκη, 14η έκδοση 2004)
 Η Προσευχή - Τα νεύρα της ψυχής (Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου -
Χρυσοστομικός Άμβων Ε' - υπό Βενεδίκτου Ιερομ. Αγιορείτου, Εκδόσεις
Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγ. Όρους, 3η έκδοση 2009)
 Περί της Συνεχούς Μεταλήψεως των Αχράντων του Χριστού Μυστηρίων
(Αγ. Νικοδήμου Αγιορείτου - απόδοση στη νεοελληνική Ινώ Μπάμπαλη -
Εκδόσεις Μυριόβιβλος, 3η έκδοση)
- 497 -
 Περί συνεχούς Θείας Κοινωνίας (Καλλινίκου Ι. Καρούσου Μητροπολίτη

πρ.Πειραιώς - Εκδόσεις Χρυσοπηγή)
 Σαράντα εικόνες της Παναγίας (Αρχιμ. Νεκταρίου Ζιόμπολα – Γ’ Έκδοση)
 Σύγχρονες Αγιορείτικες Μορφές – Σάββας ο Πνευματικός (Αρχιμανδρίτου
Χερουβείμ † - Ιερά Μονή Παρακλήτου Ωρωπός Αττικής 12η έκδοση 2010)
 Συμβολή στη Λογική Λατρεία του Θεού - για ενεργό συμμετοχή των
πιστών (Πρεσβυτέρου Γεωργίου Σ. Κουγιουμτζόγλου - Ι. Κελλίον Αγ.
Νικολάου Μπουραζέρι - Β' έκδοση 2008)
 Συμβουλευτικό εγχειρίδιο Ορθοδόξου λατρευτικής ζωής (π. Γεωργίου Α.
Καλπούζου - Εκδόσεις: Φωτοδότες, 7η έκδοση)
 Ταμείον Καινής Διαθήκης (Εκδόσεις Παπαδημητρίου - Αθήνα 2002)
 Ταπείνωσις, Υπερηφάνεια, Κενοδοξία, Αλαζονεία, Καύχησις (Αγ. Ιωάννου
Χρυσοστόμου - Χρυσοστομικός Άμβων Β' - υπό Βενεδίκτου Ιερομονάχου
Αγιορείτου - Εκδόσεις Συνοδίας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγ.
Όρος, 8η έκδοση 2013)
 Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών Τόμος Α’ (Μετάφραση Αντ. Γ. Γαλίτη,
Εκδόσεις: Το Περιβόλι της Παναγίας, ΣΤ’ Έκδοση 2004)
 Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών Τόμος Β’ (Μετάφραση Αντ. Γ. Γαλίτη,
Εκδόσεις: Το Περιβόλι της Παναγίας, Ε’ Έκδοση 2006)
 Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών Τόμος Γ’ (Μετάφραση Αντ. Γ. Γαλίτη,
Εκδόσεις: Το Περιβόλι της Παναγίας, Δ’ Έκδοση 2006)
 Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών Τόμος Δ’ (Μετάφραση Αντ. Γ. Γαλίτη,
Εκδόσεις: Το Περιβόλι της Παναγίας, Δ’ Έκδοση 2008)
 Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών Τόμος Ε’ (Μετάφραση Αντ. Γ. Γαλίτη,
Εκδόσεις: Το Περιβόλι της Παναγίας, Γ’ Έκδοση 2002)
 Χρηστοήθεια των Χριστιανών (Αγ. Νικοδήμου του Αγιορείτου - Έκδοση
Συνοδίας Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη Αγ. Όρους 2011)
 Ομιλία μοναχού Γέρων Νίκων Αγιορείτη «Ο πνευματικός αγώνας»
 Ομιλία μοναχού Γέρων Νίκων Αγιορείτη «Η νίκη κατά του διαβόλου»
 Ομιλία μοναχού Γέρων Νίκων Αγιορείτη «Ο διάβολος στο μυαλό»
 Ομιλία μοναχού Γέρων Νίκων Αγιορείτη «Τα πάθη»
 Ομιλία θεολόγου Δημ. Λιάκου «Η τακτική του διαβόλου»
 Ομιλία μακαριστού γέροντα Μωυσή Αγιορείτου «Το νόημα της νηστείας»
Η ταξινόμηση των ανωτέρω είναι κατά το δυνατόν αλφαβητική
- 498 -
Η εργασία αυτή είναι το αποτέλεσμα μιας συστηματικής
προσπάθειας να συγκεντρωθούν σε ένα βιβλίο τα βασικά
θέματα που αφορούν την Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη και
λατρεία μας, ως ένα ελάχιστο ταπεινό βοήθημα και έναυσμα για
το σύγχρονο Χριστιανό, ώστε να βρει τον πραγματικό σκοπό της
ζωής του, που είναι ή ένωσή του με το Θεό Πατέρα μας και
η σωτηρία της ψυχής του.
Το βιβλίο περιγράφει με συνοπτικό τρόπο τις πτυχές του

Πνευματικού Αγώνα του Ορθόδοξου Χριστιανού, βάσει των
Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας μας και λειτουργεί ως ένα
πρακτικό εγχειρίδιο για την Ορθόδοξη Πνευματική Ζωή,
η οποία διαμορφώνεται για τον κάθε πιστό σύμφωνα με την
καθοδήγηση του Πνευματικού του Πατέρα.
ἀγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως·

ἐπιλαβοῦ τῆς αἰωνίου ζωῆς

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ

μια μικρή εργασία

Δημοσιεύεται ηλεκτρονικά στο διαδίκτυο από το συγγραφέα

Το βιβλίο περιγράφει με συνοπτικό τρόπο τις πτυχές του

ἀγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως·

Εὐλογητὸς εἶ, Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν,

Αν όμως είστε καλοπροαίρετοι,

Θέλω να ευχαριστήσω επίσης θερμά τον Πνευματικό μου Πατέρα,

αλλά και όσους άλλους διάβασαν κείμενα του βιβλίου αυτού

Τους ευχαριστώ ολόψυχα όλους.

Βασικές οδηγίες χρήσης εικονικού βιβλίου (εικονίδια κλπ)

ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ

«Ἴσως καί ἄν τι φανείῃ χρήσιμον τῇ ψυχῇ ἐξ αὐτῶν ἀνακαλυπτόμενον.

Απόδοση στη νεοελληνική:

(Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής – Περί Αγάπης)

ΥΠΕΡΑΓΙΑ ΘΕΟΤΟΚΕ ΣΩΣΟΝ ΗΜΑΣ

“μετανοεῖτε· ἤγγικε γὰρ ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν”

ΒΑΠΤΙΣΤΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΠΡΕΣΒΕΥΕ ΥΠΕΡ ΗΜΩΝ

«ἀγωνίζου τὸν καλὸν ἀγῶνα τῆς πίστεως·

Η σημερινή εποχή έχει οδηγήσει την πλειονότητα των Ορθόδοξων

Η άγνοια αυτή του σύγχρονου Χριστιανού, η ελλιπής κατήχησή του, ή και η

«χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»

Η προσπάθεια αυτή, δεν αποσκοπεί στο να καλύψει το σύνολο των θεμάτων

Οι πηγές και τα βοηθήματα που βασίζεται η εργασία αυτή είναι κυρίως η

Ο στόχος του βιβλίου είναι η ενημέρωση και ο προβληματισμός του

Εύχομαι ολόψυχα ο Πανάγαθος Θεός να ελεήσει, ώστε κάτι χρήσιμο να λάβει

Ο ανθρώπινος νους, αν και έχει τεράστιες δυνατότητες, δυστυχώς εμείς οι

Ξεκινώντας με την απλή λογική

Πιστεύουμε στον αόρατο κόσμο από το αποτέλεσμα αυτού

Φυσικά το πιστεύει, διότι βλέπει το αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος που

Υπαρκτά δεν είναι μόνο τα ορατά

Συμπέρασμα: αν σκεφθούμε με την απλή λογική μας λοιπόν, βλέπουμε οτι

Η λογική δεν είναι πάντα το κατάλληλο εργαλείο

Δεν κατανοούμε μόνο με τα όργανα του σώματος και τη λογική

Μας χρειάζεται Φως λοιπόν για να βλέπουμε καθαρά

ΚΥΡΙΕ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΕ ΕΛΕΗΣΟΝ ΗΜΑΣ

Ας μην έχουμε λοιπόν πάντα τη λογική μας ως το μοναδικό μέσο για να

Όποιος είναι έξω είναι αδύνατο να γνωρίζει τα έσω

Αν δεν κάνουμε το βήμα, ο καθένας από μόνος του, να έρθουμε πραγματικά

Όσο πιο κοντά στο Θεό, τόσο περισσότερο Φως

Και όπως όσο διαβάζεις περισσότερο ένα βιβλίο, τόσο και

Τί επιλέγουμε λοιπόν; σκοτάδι, ή Φως;

Ας καταλάβει λοιπόν ο καθένας μας τί πραγματικά θέλει:

Θα συνεχίσουμε δηλαδή άραγε να κοιτάζουμε την εικόνα του Χριστού και

Ο Χριστός και μας φωτίζει και μας φροντίζει

Ο Θεός τρέφει διαρκώς τα πτηνά του ουρανού, χωρίς αυτά να καλλιεργούν

Όταν όμως ξεχνάμε το Θεό;

Ο Θεός Πατέρας μας δε ξεχνάει ποτέ το συμφέρον της ψυχής μας

Ο Θεός, πρέπει να γνωρίζουμε, σαν Πανάγαθος Πατέρας μας που είναι,

Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πάντα ποιό είναι το συμφέρον μας.

Μας ταρακουνάει επιτρέποντας τις θλίψεις για να συνέλθουμε

τα μάτια του, γι αυτό και επέτρεψε στις δυνάμεις του σκότους να

Αν δηλαδή εμείς αποφασίσουμε ελεύθερα και βάση του "αυτεξούσιου" που

Αν αγαπάμε το Θεό, αγαπάμε και το θέλημά Του.

Κάθε θλίψη έχει το σκοπό της

Ευτυχώς η μακροθυμία του Θεού δέχεται τη μετάνοιά μας

Ο Θεός λοιπόν, που θέλει να σωθούμε όλοι οι άνθρωποι, περιμένει τη

Όσο πιο νωρίτερα τόσο πιο ανώδυνα

Δεν μπορούμε ποτέ να ξέρουμε αν ο Θεός θα επιτρέψει να μας συμβούν και

Και για τις θλίψεις Του οφείλουμε ευγνωμοσύνη

Δεν ευθύνεται το Φως για το σκοτάδι, δεν ευθύνεται η πραγματική Ευτυχία

«χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν»

Ας παρακαλέσουμε λοιπόν το Θεό, έστω και τώρα, να συγχωρήσει τις

Μετάνοια λοιπόν τώρα, πριν την ημερομηνία λήξης της