© Michie B.

☆
FILIPINO REVIEWER o Isang mensaheng pinagtutuunan ay ang akto ng pagpapadala sa
pamamagitan ng isang sugo
ARALIN 1: WIKA AT KULTURA parating
Pasabi
WIKA Paabot
HENRY ALLAN GLEASON Pabilin
- ang wika ay masistemang balangkas na sinasalitang tunog na pinili at pahatid
isinaayos sa paraang arbitraryo upang magamit ng mga taong kabilang
sa iisang kultura o Mga salita na may kinalaman sa pagbubunyag o pagpapahiwatig ng
• masistema mga impormasyong kinikimkim sa dibdib at kalooban.
→ sa pagsasama-sama ng mga tunog sa isang tiyak na ayos o Ipagtapat
sequence ay lalo itong nagiging makahulugan sapagkat ihinga
nabubuo ang makabuluhang yunit ng mga salita na ilabas
maaaring magbigay ng bago o ibang kahulugan. ilahad
HALIMBAWA:
FILIPINO - batang malusog, malusog na bata o Mga salita na may kinalaman sa panlabas na aspekto nito, o di kaya’y
INGLES - healthy child kakakawing sa pangangailangang magpakita ng giliw o magandang
• Ang wika ay arbitraryo impresyon para sa madla o tagalabas
→ nangangahulugang ito na ang mga tunog na binibigkas sa pabalat-bunga
wika ay pinili para sa layunin ng mga gumagamit nito. pakitang-tao
Isinaayos ang mga tunog sa paraang palabas
pinagkasunduan ng mga pangkat ng taong “dating”
gumagamit nito.
o Mga salita na may kinalaman sa paglalantad ng sarili na may pagka-
TAGALOG-IBON CEBUANO-LANGGAM matapang ang apog; medyo presko o hambog.
ILOKANO-BILIT BIKOLANO-GAMGAM Pakitang gilas
Porma
KULTURA - kabuuan ng isip, damdamin, gawi, kaalaman at karanasan na bongga
nagtatakda ng maangking kakanyahan ng isang kalipunan ng tao
(Sining,literatura,paniniwala at kaugalian ng isang pangkat ng mga taong o Mga salita na tuwiran ang pagsasagutan; karaniwang nagaganap sa
nananahan sa isang pamayanan. mga okasyong pormal at pangmadla
balitaktakan
DALAWANG URI NG KULTURA tuligsaan
1. Materyal na Kultura - mga bagay na nakikita at nahahawakang pisikal. taltalan
Hal. Kasangkapan,kasuotan,kagamitan,bahay at pagkain
2. Di-Materyal na Kultura - kaugalian, tradisyon, panitikan, musika, sayaw, o Mga salita na may kinalaman sa pagsisiwalat ng mga impormasyong
relihiyon, pamahalaan at hanapbuhay nauukol lamang sa pansariling mga bagay-bagay gaya:
ipangalandakan
WIKA - ang pahayag-pahiwatig, impukan-kuhanan at daluyan ng kultura itsismis
Hal. ibandila
Po at Opo- paggalang sa matatanda ipagsabi
Bigas-sa ibat ibang anyo —palay, bigas, kanin, lugaw, sinangag,
puto, suman, atbp. o Mga salita na nagaganap sa mga sitwasyong sosyal o mga okasyon ng
Klase ng bigas- malagkit, denorado, wagwag, atbp pagsasama-sama at pagtitipon-tipon:
karaniwang pinangungunahan ng pagbabalitaan, pagpapalitan ng
UKOL SA WIKA AT KULTURANG PILIPINO (Zeus A. Salazar) tsismis, huntahan, daldalan, dakdakan

WIKA at KULTURA o Mga salita na may kinalaman sa pagbibigay-balita sa madla o mga

- Ang totoo, wika at ang napapaloob at kinapapalooban nitong kultura
ang bumubuo ng tinatawag na ethnos sa Griyego o Volk sa Aleman
na ang ibig sabihin ay isang bayan o pamayanan (komunidad) na may
pagkakabuklod dahil sa sariling wika at kultura
- Sa kaisipan, ang wika ay batis-ipunan at salukan ng kaisipan ng isang
kultura
Hal: guru, yinyang, nirvana, zen
- Ang wika ay impukan kuhanan din ng nakaraan at kaalaman ng isang
kultura
Hal: typhoon (mula sa tai fung ng Tsino)
catsup (ke-tsap mula sa Amoy)
Paano kinakatawan ng wika ang kulturang Pilipino?
Pahiwatig
- isang katutubong pamamaraan ng pagpapahayag na di-tuwirang
ipinaaabot ngunit nababatid at nahihiwatigan ng matalas na
pakiramdam at matunog na pagbabasa ng mga berbal at di-berbal
na palatandaang kaakibat nito.
MGA SALITA NA MAY KINALAMAN SA PAGPAPAHIWATIG
o Mga salitang nagsasaad ng sinasadyang pasaklay na pagtukoy; mga
palihis na pagpuntirya tulad ng:
Pahaging padaplis
o Mga salitang ang pinag-uukulan ng mensahe ay hindi ang kaharap na
kausap kundi ang nakikinig sa taong nasa paligid at nakaririnig ng
pinag-uusapan gaya ng:
parinig
pasaring
mensaheng nauukol sa pangkalahatan
ipahayag
ibalita
ipaalam
ipatalastas
GAMIT NG KATAWAN SA PAGPAPAHAYAG
- Ang ating kultura ay may pagkiling sa pagtatakip ng marubdob na
damdamin.
- Ang marami sa atin ay nagtatangkang ngumiti kahit nasasaktan,
nagkikibit-balikat, nagpapatawa o tinatawanan ang sarili lalo
na sa mga sitwasyong nalalagay sa kahihiyan at alanganin.
- Ang ganitong pagtatakip ay hindi naman nangangahulugan na ang
ating kultura ay mapanikil.
- May mga mekanismo na minarapat na daanan ng pagpapahayag ng
damdamin. May masalimuot na ritwal at pamamaraan upang
maipaabot ang sidhi ng kinukuyom na niloloob.
- Naihahayag natin ang maraming bagay sa pamamagitan ng
pahiwatig, at ang malaking bahagi nito ay mga di-berbal na
kilos na maselang kinakargahan ng sarisaring kahulugan.
o Dahil hindi tayo tuwirang nagpapahayag ng negatibong damdamin
kung kaya't may iba't iba tayong paraan sa paghahatid nito:
Tampo, mukmok, maktol, dabog, Lambing
Sinusupil natin ang pagsasabi ng negatibong puna bilang:
1. Paggalang sa nakatataas na may edad o kapangyarihan;
2. Pagpapasinaya sa ibang tao o tagalabas ayon sa kagandahang
loob na hinihingi sa atin ng kultura para sa mga estranghero

o Mga salitang humihikayat ng pansin sa pamamagitan ng pandama Panimulang Kodipikasyon ng mga di-berbal na Pagpapahiwatig ng
tulad ng: mga Pilipino (Covar, 1988; Peralta at Racelis; henandez at
Paramdam papansin Agcaoili, 1976; Medina, 1975)

o Mga salitang nagpapahayag ng mga mensaheng ang dating sa Buhok

nakikinig ay waring nasasaling siya o di kaya’y pinahihiwatigan ng
isang bagay na ayaw niya o kinayayamutan gaya ng: kulot Matigas ang ulo
sagasaan Dalawa o tatlong puyo salbahe

o Mga salita na umiinog sa mahalagang paggamit ng isang Noo

tagapamagitan sakali’t may maselang mensaheng kailangang
ipabatid Malapad na noo Matalino
Maihahalimbawa ang mga sitwasyong may alitan, pagsasamaan Taas-noo Walang ikinahihiya
ng loob o di-pagkakaunawaan
© Michie B. ☆
Mata Ano ang nanganganib na wika (endangered language)?
✓ Nanganganib ang isang wika kapag hindi na ito ginagamit ng mga
Makuha sa tingin nagsasalita nito, pabawas nang pabawas ang mga domeyn na
Ligaw-tingin pinaggagamitan nila nito, pakaunti nang pakaunti ang mga rehistro at
paraan ng pagsasalitang pinaggagamitan nila nito, at hindi na nila ito
Mapungay na mata
ipinapasa sa susunod na mga henerasyon (UNESCO).
Namuti ang mata
titig Kailan naglalaho ang isang wika?
sulyap Ayon sa UNESCO, naglalaho ang isang wika kapag:
irap - Naglalaho ang mga taong nagsasalita nito o kapag lumilipat sila sa
pagsasalita ng ibang wika (karaniwan, sa wikang gamit ng isang
Malayo ang tingin
mas malaki o makapangyarihang pangkat).
Hindi makatingin ng deretso
- Hal., mga tagalalawigan na lumipat sa Maynila, iniwan ang
kindat katutubong wika nila at nagsimulang gumamit na ng Tagalog
Pikit-mata - Banta din ang mga panloob na puwersa gaya ng negatibong
pagtingin ng isang komunidad sa kanilang sariling wika.
Tainga
PAANO NAGLALAHO ANG ISANG WIKA?
Malaking tainga mahaba ang buhay
1. Genocide o malawakang pagpatay.
Ilong
Hal., noong puksain ng mga mananakop na Europeo ang mga
pango mamamayan ng Tasmania, di-mabilang ang mga wikang naglaho
Matangos ang ilong Pag-isipan: May mga katutubong wika kayang naglaho sa mga bayan sa
pananakop ng mga Espanyol, Amerikano at Hapones?
Bibig
2. Presyur na pumaloob sa isang mas malaki o
Tikom ang bibig makapangyarihang grupo.
bungangera
Hal., itinuro sa mga mamamayan ng Greenland ang wikang Danish
kasabay ng pagkatuto ng katutubong wika nilang Kalaallisut. May higit
Labi
na oportunidad sa Denmark ang marunong ng Danish.
Pag-isipan: Pinapatay kaya ng pangangailangang matuto ng wika sa
Kagat-labi Maynila ang wika ng mga nagtatrabaho at nag-aaral dito?
Palabi-labi
Nunal sa labi 3. Presyur na kalimutan ang sariling wika at ang
pagkakakilanlan etniko o kultural.
Dila
Hal., ang mga katutubong Kurd sa Turkey ay pinagbabawalan ng
Mahabang dila batas na ilimbag o pormal na ituro ang kanilang katutubong wika.
Pag-isipan: Paano kaya nanganganib ang Filipino at iba pang mga
Madulas ang dila
katutubong wika sa Pilipinas sa paninirahan ng mga Pilipino sa ibang
Matamis na dila bansa?
Mawalan ng dila
▪ Sa kasalukuyan, nawawala ang mga tradisyonal na paraan ng
pamumuhay at lumalakas ang presyur na magsalita ng
Ngipin dominanteng wika sa paniniwalang ito ang paraan upang lubos
na makabahagi sa isang lipunan at magtamo ng kaunlarang
nakanguso pangkabuhayan. Epekto ito ng dumadalas na migrasyon at
bumibilis na urbanisasyon.
Mukha
MGA ANTAS NG PANGANGANIB NG WIKA
Ngising aso
Ngingisi-ngisi
bungisngis Pagpapasa ng Wika sa Susunod na
Antas ng Panganganib
Henerasyon
hagikgik
Gamit ang wika ng lahat ng henerasyon;
halakhak 1. Ligtas (Safe) walang antala o balakid sa pagpapasa ng
wika sa susunod na henerasyon.
Kamay Gamit ang wika ng karamihan sa kabataan
2. Lantad sa Panganib
bagamat maaaring limitado lang ito sa tiyak
hawak (Vulnerable)
na mga domeyn (hal., sa bahay lang).
pisil Hindi na natututuhan ng mga bata ang wika
3. Tiyak na Nanganganib
hipo sa kanilang tahanan bilang unang wika
(Definitely Endangered)
himas (mother tongue).
lamutak Sinasalita ang wika ng mga lolo at lola at ng
nakatatandang henerasyon; maaaring
ARALIN 2: ANG PANGANGANIB NG WIKA AT ANG MGA 4. Malubhang Nanganganib naiintindihan ng henerasyon ng mga
NAMAMATAY NA WIKA (Severely Endangered) magulang ang wika ngunit hindi nila ito
gamit sa pakikipag-usap sa kanilang mga
Anong mayroon sa mga hayop na ito? anak o sa isa’t isa.
Dodo Ang pinakabatang mga nagsasalita nito ay
- Isang ibong di-nakalilipad na endemiko o matatagpuan lang sa Isla ng 5. Kritikal na Nanganganib ang mga lolo at lola na o mga nakatatanda
Mauritius, silangan ng Madagascar sa Indian Ocean. (Critically Endangered) sa kanila; pakau-kaunti at madalang na ang
paggamit nila ng wika.
Thylacine o Tasmanian Tiger
- Isa sa pinakamalalaking carnivore na marsupial (mga hayop na kauri ng 6. Patay na (Extinct) Wala nang nagsasalita.
kangaroo at koala) mula sa Australia.

Western Black Rhino MGA NANGANGANIB NA WIKA SA PILIPINAS

- Ang pinakapambihirang uri ng black rhino na matatagpuan sa Timog- BILANG NG
Silangan ng Africa. WIKA LUGAR NA SINASALITA ITO
NAGSASALITA
Ang mga hayop na ito ay pare-pareho Pinangal Cordillera Administrative Region 11 kabahayan
nang extinct. Permanente nang Nilulubo Rehiyon III at IVB 18 kabahayan
naglaho ang mga ito at hindi na
Kaagan Rehiyon IVB at NCR 22 kabahayan
makikita saanman o kailanman sa
mundo. Malbog Rehiyon X 26 kabahayan
Sulod Rehiyon IVB 30 kabahayan
Gaya ng mga hayop, ang buhay ng wika ay maaari ding manganib.
Maaari din itong maglaho o ma-extinct.
© Michie B. ☆
Ang datos ay nakabatay pa sa 2000 CHP o halos 20 taon na ang nakalilipas
nang magkaroon ng census ng mga wikang sinasalita sa bansa.
Ano na kaya ang katayuan nito sa kasalukuyan?
Ano ang isang wikang naglaho o patay na?
▪ Naglaho o patay na ang isang wika kapag hindi na ito ang unang
wikang natutuhan ng mga sanggol sa kanilang tahanan at may
limang dekada nang patay ang huling taong natuto ng wika sa
gayong paraan.
Ilang wika na ba ang naglaho?
▪ Imposibleng mataya ang kabuuang bilang ng mga wikang
naglaho na sa tanang kasaysayan ng tao bagamat may
pagtataya ang mga lingguwista sa ilang rehiyon:
▪ Europa at Asya Minor (75 wika)
▪ Estados Unidos (115 wika sa nakalipas na limang siglo)
▪ Ilang wika sa daigdig na naglaho nito lamang:
▪ Aasax (Tanzania) – 1976
▪ Ubyh (Turkey) – 1992, nang pumanaw si Tefvic Esenc
▪ Akkala Saami (Russian Federation) – pumanaw ang huling
nagsasalita noong 2003
▪ Eyak (United States, Alaska) – 2008, noong pumanaw si Marie
Smith Jones
2. Pagpapatupad ng Republic Act No. 10533 (An Act Enhancing the
Philippine Basic Education System by Strengthening Its Curriculum
and Increasing the Number of Years for Basic Education,
Appropriating Funds Therefor and for Other Purposes)
- Section 5.(f) The curriculum shall adhere to the principles and
framework of Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-
MLE) which starts from where the learners are and from what they
already knew proceeding from the known to the unknown;
instructional materials and capable teachers to implement the MTB-
MLE curriculum shall be available
3. Pagpapatupad ng patakarang pangwika na titiyak ng
pangangalaga sa isang nanganganib na wika (hal., sa Auckland,
New Zealand, itinatakda ang tumbasang Ingles-Maori sa anumang
publikong paskil upang matiyak na mapananatili sa kamalayan ng mga
mamamayan ang katutubong wika)

MGA IMPLIKASYON NG PAGKAMATAY NG WIKA

▪ Pagkawala ng sosyal o kultural na pagkakakilanlan
▪ Malaking bahagi ng buhay kultural, espirituwal at intelektuwal ng isang
lahi ay nararanasan nila sa pamamagitan ng kanilang wika. Kung
mamamatay ang wikang iyon, kailangang tumbasan ang mga
karanasang iyon sa ibang wika na hindi kumakatawan sa kung sino
silang talaga.
▪ Pagkawala ng kaalaman
▪ Kasabay ng paglalaho ng isang wika ay ang pirming pagkawala ng
karunungan, kasaysayan o kulturang tinataglay nito. Tandaan,
impukan-hanguan ng isang kultura ang wika.
▪ Mas kaunting wika ang nariyan para pag-aralan, mas limitado ang pag-
unawang magagawa sa pag-iisip ng tao.

Paano maililigtas ang isang nanganganib na wika?

▪ Para sa UNESCO, ang pinakamahalagang magagawa upang
mailigtas ang isang wika ay ang paglikha ng mga paborableng
kondisyon upang magamit ng mga tao ang kanilang unang wika
at maituro nila ito sa susunod na mga henerasyon.
▪ Paglikha ng mga pambansang polisiya na kumikilala at
nangangalaga sa mga wikang minorya
▪ Pagtatatag ng sistemang pang-edukasyon na nagsusulong sa
pagtuturo ng unang wika (mother tongue)
▪ Malikhaing kolaborasyon sa pagitan ng mga miyembro ng
komunidad at mga lingguwista upang makabuo ng sistema ng
pagsulat at pormal na paraan ng pagtuturo ng wika.
▪ Ang pinakamahalagang salik ay ang pagtingin ng mga miyembro
ng komunidad sa sarili nilang wika kaya mahalagang lumikha ng
isang kapaligirang sosyal at politikal na humihikayat ng
multilingguwalismo at paggalang sa mga wika ng minorya.
▪ Dapat makita na ang paggamit ng mga wikang minorya ay isang
kalakasan sa halip na kahinaan.

MGA PAGSISIKAP NA MAILIGTAS ANG MGA WIKA

1. Pagtatatag ng isang ahensiyang pangwika, ang Komisyon sa

Wikang Filipino (KWF)

A. Pagtatatag ng mga Bahay at Bantayog-Wika

- Nanganganib na wikang Magbukun ng mga Aeta, ituturo sa
"bahay-wika" para maisalba
- Bantayog-Wika, launched in honor of T’boli Tribe

B. Pangangasiwa ng mga Akademikong Pagtitipon na Nagtataguyod

ng Pangangalaga ng mga Katutubong Wika

C. Etnolongguwistikong Pagmamapa at mga Saliksik Pangwika