RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

6 RASHLADNI FLUIDI
Rashladne fluide možemo podijeliti na 2 grupe:

 PRIMARNI – radni fluidi u rashladnom ciklusu

 SEKUNDARNI – fluidi koji služe kao "posrednici" u prenosu "rashladne"
energije.
U označavanju im je zajedničko to što svima oznaka počinje slovom R koji je
praćen arapskim brojevima.

6.1 Primarni rashladni fluidi

6.1.1 Vrste
a Halougljovodonici (Freoni)
(CFC-Hlor, Fluor, Ugljenik, HCFC –Vodonik, Hlor, Fluor, Ugljenik, HFC
-Vodonik, Fluor, Ugljenik,)
Po definiciji ovi fluidi sadrže halogene elemente: Hlor (Cl), Fluor (F) i Brom (Br).
Označavaju se slovom R praćenim brojevima na sledeći način:
R X X X
(C-1) (H+1) (F).
(C-1) – broj atoma ugljenika umanjen za 1, stim da ako je ≤0 ne upisuje se; (H+1)
– broj atoma vodonika uvećan za 1, (F) broj atoma fluora, ostatak su atomi Cl.
U slučaju da se u molekulu nalaze i atomi broma, dodaje se slovo B i broj
bromovih atoma (R 13 B1 predstavlja CF3Br). Takodje, ako je prva cifra 0 (jedan
atom ugljenika), ona se ne upisuje, odnosno oznaka obavezno sadrži (H+1) i (F)
ma koliki bili.

Bazni molekul Oznaka fluida Hem_Formula Tip Ime

CH4 R 11 CFCl3 CFC Trihlor_monofluor_metan
CH4 R 12 CF2Cl2 CFC Dihlor_difluor_metan
CH4 R 13 CF3Cl CFC Monohlor_trifluor_metan
CH4 R 22 CHF2Cl CFC Monohlor_difluor_metan
CH4 R 40 CH3 Cl CFC Metil_hlorid
C2 H6 R 113 C2F3Cl3 CFC Trihlor_trifluor_etan
C2 H6 R 114 C2F4Cl2 CFC Dihlor_tetraifluor_etan

CH4 R 13B1 CF3Br HFC Monobrom_trifluor_metan

C2 H6 R 134a C2H2F4 HFC Tetrafluor_etan
Napomenimo u ovom trenutku da HFC fluidi su ekološki prihvatljiviji od CFC, i
predstavljaju drugu generaciju rashladnih fluida. O tome će kasnije biti još riječi.

b Neorganski fluidi
Nakon lošeg ekološkog iskustva sa halougljovodonicima-freonima, neorganski
fluidi postaju sve zanimljiviji za upotrebu. To se posebno odnosi na amonijak i
ugljendiosid.
Po definiciji se označavaju tako što je prvi broj 7 a zatim slijedi broj koji označava
molekulsku masu jedinjenja, tako oznaka ima formu
R 7& M (Molekulska masa).
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

Hem_Formula Mol_masa Oznaka Ime

NH3 17 R 717 Amonijak
H2O 18 R 718 Voda
- 29 R 729 Vazduh
CO2 44 R 744 Ugljendioksid
SO2 64 R 764 Sumpordikosid

Brojevi od 600 do 700 su rezervisani za proizvoljno označavanje organskih

jedinjenja koja se mogu koristiti kao rashladni fluidi. Na primjer oznaka za butan
je R 600.

c Ugljovodonici
Ugljovodonici takodje postaju u zadnje vrijeme sve interesantniji za korišćenje u
rashladnim uredjajima. Označavaju se po istom principu kao i halougljovodonici,
stim što ne sadrže halogene elemente.
R ( C-1) (H+1) (F).
Hem_Formula Oznaka Ime
CH4 R 50 Metan
C2 H6 R 170 Etan
C3 H8 R 290 Propan
C3 H6 R 270 Propilen

d Azeotropne smješe
Po definiciji, to su smješe čije se komponente ne mogu razdvojiti destilacijom.
Dakle te smješe se u cijelom ciklusu ponašaju kao jedan fluid. Njihove oznake
počinju od broja R 500. Najpoznatije su

R 502 (R 22 + R 115) HCFC

R 507 A (R 143a+R 125) HFC zamjena za R 502.

e Zeotropne smješe
Za razliku od azeotropnih smješa koje se ponašaju kao jedan fluid, kod
zeotropnih smješa u području faznog prelaza dolazi do "klizanja" temperature
(temperature glide): pri faznom prelazu (isparavanje i kondenzacija) pri p=const.
Temperatura na početku i na kraju faznog prelaza nije ista. Drugim riječima u
zasićenom području izoterme se ne poklapaju sa izobarama. Na slici vidimo da
kondenzacija počinje na TB, a završava se na TC.
p
K
TB
TC
ΔtGK
B
PKD
TA C
TB
TD
ΔtGR TC
PR
A
D
TA
TD

h
 RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

Vidimo da su ove izoterme pomjerene za neko srednje ΔtGK= TB-TC kod

kondenzacije, odnosno ΔtGR= TA-TD kod isparavanja. Sve ovo znači da
temperatura zasićenja za parnu i tečnu fazu nije ista. Objašnjenje za ovu pojavu
leži u prirodi ponašanja smješa (na slici lijevo je prikazan slučaj binarne smješe:
gdje se vide različite temperatura na početku -TB i kraju kondenzacije - TC).
Ako je temperatursko klizanje manje od 1 K, obično se tada govori o polu-
zeotropnim smješama.

Zeotropne smješe se označavaju brojevima počev od R 400. Neke od njih su:

R 403B (R 22 + R 218 +R 290) HCFC

R 404A (R143A + R 125 + R 134A) HFC
R 407A (R 32 + R 125 + R 134A) HFC
R 410A (R 32 + R 125) HFC

6.1.2 Termodinamičke osobine

Što se tiče termodinamičkih osobina fluida, poželjno je da

 Pritisak u bilo kom dijelu instalacije bude veći od barometarskog,

 Pritisak u kondenzatoru nije veliki,
 Temperatura na izlazu iz kompresora bude što manja,
 Bude mali odnos pritisaka u kondenzatoru i u isparivaču,
 Bude što veći faktor hladjenja,
 Bude što manja zapremina pare na usisu u kompresor (tako recimo R 11
zahtijeva centrifugalni kompresor).

Uporedimo neke fluide koristeći standardni ciklus smješten izmedju tR= -15 C,
tK=30 C.

p
K
TK

PKD R pR pK pK/ pR qR vus/ qR εH

TR bar bar kJ / kg l /s /kW
TK 11 0.2 1.3 6.2 155 4.9 5.0
12 1.8 7.4 4.1 116 0.78 4.7
PR 22 2.9 11.9 4.0 163 0.48 4.7
TR 502 3.5 13.1 3.7 106 0.48 4.4
h 717 2.4 11.7 4.9 1103 0.46 4.8
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

p bar R 502 R 22 p bar R 403a

20 R 134a 20
R 12
10 10 R 403b

4 4
R 502

2 2
1 1
R 134a
-40 0 40 t  C -40 0 40 t  C
p - t zavisnost 70 p - t zavisnostK

R 744
p bar

20 p bar
R 407c
20
10
R 22 10
4 R 22
4
2
1 2
R 717
1
-40 0 40 t  C
p - t zavisnost -40 0 35 40 t  C
p - t zavisnost
6.1.3 Fizičke i hemijske osobine
Kad je riječ o fizičkim i hemijskim osobinama one se mogu predstaviti kroz
nekoliko aspekata od kojih će biti navedeni samo najbitniji.

a. Bezbjednost
Bezbjednost se ogleda u 2 ključna parametra: zapaljivost i toksičnost. Prema
klasifikaciji ASHRAE (American Society of Heating, Refrigeration&Airconditioning
Engineers), klasificija ima formu

Najmanja → Najveća
Zapaljivost A1 A2 A3
Toksičnost B1 B2 B3
gdje indeks1 označava najmanju a 3 najveću opasnost.

Freoni: u principu nisu otrovni do oko 20 % koncentracije, tokom boravka od 2

sata. Nisu ni eksplozivni ni zapaljivi. U zadnje vrijeme su se pojavili sistemi u
klimatizaciji koji sadrže veliki broj izvršnih jedinica, odnosno sistem sadrži
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

relativno veliku količinu freona. U takvim slučajevima pojavljuje se kao realna

opasnost da se u nekoj prostoriji poveća koncentracija iznad dozvoljene u slučaju
havarije na izvršnoj jedinici u toj prostoriji.

Amonijak:
Smješa sa vazduhom u koncentraciji amonijaka (molarni sastav) 16 % -25 % je
eksplozivna.
Koncentracija od 0.5 – 1 % je otrovna i posle 0.5 h izaziva oštećenje pluća.
Medjutim, bez obzira na ove činjenice, statistika pokazuje neočekivano mali broj
incidentnih situacija u smislu ugožavanja ljudskih života. Razlog za ovo je taj što i
najmanje curenje, odnosno neispravnost instalacije, se lako osjeti zbog snažnog
neprijatnog mirisa amonijaka.
Kako se amonijak dobro rastvara u vodi, to predstavlja jednu olakšavajuću
okolnost kada je riječ o bezbjednosti: energičnim polivanjem sistema vodom u
značajnoj mjeri se smanjuju potencijalne opasnosti izazvane curenjem gasa iz
sistema.

Ugljovodonici
U zadnje vrijeme, iz ekoloških razloga se koriste ugljovodonici, koji su u načelu i
zapaljivi i eksplozivni. U upotrebi su već niz godina i predstavljaju rashladne
fluide sa veoma dobrim ekološkim svojstvima jer ne sadrže halogene elemente.
Navedimo neke od njih: p bar R 22
20
R 270
R 290
Naziv Formula Oznaka 10
Propan C3H8 R 290
Propilen C3H6 R 270 4
Izobutan C4H10 R 600a
2
1

-40 0 40 t  C
p - t zavisnost

Zbog eksplozivnosti, instalacija sa ovim rashladnim fluidima mora biti izvedena u

protiv-eksplozivnoj zaštiti.

b. Miješanje sa uljem
U klipnim i vijčanim kompresorima rashladni fluid neizbježno dolazi u dodir sa
uljem, tako da ulje sa njim odlazi u isparivač. Rashladni fluid tamo isparava i
dogadjaju se u načelu dvije stvari:
- ako se ulje ne miješa sa rashladnim fluidom ono ostaje u isparivaču,
vremenom se nagomilava i ometa razmjenu toplote (treba predvidjeti njegovo
odvodjenje, tj. vraćanje u sistem),
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

- ako se ulje miješa sa rashladnim fluidom, ono zajedno sa njim isparava, ide
u kompresor itd; dakle nema problema.
Vidimo da miješanje ulja sa rashladnim fluidom predstavlja važan elemenat u
procesu koncipiranja rashladnog sistema i ne smije biti zanemaren.

Amonijak ne rastvara ulje pa se u tom slučaju mora predvidjeti drenaža

isparivača i povratak ulja u kompresor.
Freoni u principu rastvaraju ulje ali i to sve zavisi od vrste fluida i temperature u
isparivaču.

c. Uticaj na proizvode
U slučaju da gas iscuri iz sistema, najčeće on dolazi u kontakt sa proizvodima
koji se nalaze u rashladjivanom prostoru. Kako količina proizvoda može biti
velika, to ovaj aspekt problema ima važnu ulogu u procesu realizacije rashladnog
sistema.
Amonijak se lako vezuje za vlagu, tako da njegov kontakt sa proizvodima
neizbježno dovodi do njihovog kvarenja i neupotrebljivosti. Zato se danas često
izvodi rashladna instalacija u 2 kruga: primarni sa amonijakom (razdvojen od
proizvoda) i sekundarni sa fluidom bezopasnim za proizvode, koji povezuje
amonijačnu instalaciju sa rashladjivanim prostorom.

Freoni i ugljovodonici nemaju ovaj problem kao ograničenje.

d. Materijali i rashladni fluidi

Rashladni fluidi u principu mogu da reaguju u većoj ili manjoj mjeri sa odredjenim
konstruktivnim materijalima i uljima i naravno takve kombinacije moraju biti
izbjegnute.
Amonijak reaguje u prisistvu vode sa bakrom i njegovim legurama, tako da ovi
materijali ne smiju biti korišćeni u amonijačnim instalacijama. Tamo se mora
koristiti gvoždje, odnosno čelik.
Halougljovodonici mogu reagovati sa cinkom, a i postoji odredjena interakcija i
kada su u kontaktu sa prirodnom gumom.
Ulja se javljaju kao problem prije svega u slučaju zamjene "starih" sa "novim"
rashladnim fluidima u postojećoj instalaciji. Tada se obično traži promjena ulja,
najčešće na relaciji mineralna sintetička. Tu prije svega treba slijediti preporuku
proizvodjača rashladnog fluida.

6.1.4 Ekološki aspekt

Kad je riječ o ekološkom aspektu upotrebe rashladnih fluida, po pravilu se misli
na dva uticaja na okolinu:
- Na ugrožavanje ozonskog omotača planete Zemlje i
- Na proces globalnog zagrijavanja izazvanog efektom staklene
bašte.
 Destrukcija ozonskog omotača
U kratkotalasnom dijelu spektra zračenja koje dolazi sa Sunca, prisutno je i UV
(ultraviolentno) zračenje. To zračenje je prodorno i ima visoku energiju. Samim
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

tim je i štetno za živi svijet. Prepreka koja sprečava njegov prodor ka Zemlji je
ozonski omotač (O3) koji se nalazi na visini od oko 10 do 60 km. Ispostavilo se da
prisustvo molekula freona, izaziva uništavanje ozonskog omotača oko Zemlje.
Naime, nakon što freon u gasnom stanju dospije u više slojeve atmosfere, pod
uticajem UV zračenja sa Sunca se raspada, oslobadjajući atome hlora. Hlor (Cl)
kao veoma reaktivan gas reaguje sa ozonom (O3) i razara ga. Nakom toga
sudara nastaje "obični" kisonik (O2) i reaktivni radikal O-Cl koji nastavlja takodje
dalju destruktivnu reakciju. Na taj način u atmosferi se pojavila "ozonska rupa"
kroz koju sada UV zraci direktno dopiru do površine Zemlje ugrožavajući živi
svijet.
-
UV FREON O3 O2

Cl O-Cl
FREON
Cl

Satelitska osmatranja ozonskog omotača su potvrdila smanjenje sloja ozona oko

planete i preduzeta je planetarna akcija u okviru Montrealskog protokola da se
ovaj problem riješi. Ovim protokolom se u prvoj fazi predvidja zamjena CFC sa
HCFC (smanjen broj atoma hlora povećanjem broja atoma vodonika), zatim
prelaz na HFC, odnosno konačno na rashladne fluide bez halogenih elemenata.
Potencijalni uticaj rashladnog fluida na destrukciju ozonskog omotača se definiše
preko tkzv. ODP (Ozon Depletion Potential), pri čemu R11 po definiciji ima
ODP=1 (što je ODP veće to je fluid »gori«).
 Globalno zagrijavanje
Prema trenutnom dominantnom shvatanju stvari, misli se da je globalno
zagrijavanje Zemlje posledica, velikim dijelom i aktivnosti ljudi (treba reći i da
postoji i veliki broj naučnika koji ne misle da je dominatna čovjekova uloga u
globalnom zagrijavanju Zemlje). Tu se prije svega misli na prekomjerno
ispuštanje tkzv. gasova "staklene bašte", u prvom redu CO2. Pored emisije CO2 i
rashladni fluidi imaju značajan štetan potencijal u smislu efekta staklene bašte.
Ovaj uticaj se definiše faktorom GWP (Global Warming Potential) i po definiciji
GWP=1 ima CO2 (što je GWP veće to je fluid »gori«).

Efekat “staklene bašte”

Efekat staklene baste se naziva fenomen u kome se CO2 ponaša kao staklo:
propušta kratke talase a duge ne. Naime, u solarnom spektru maksimum se
nalazi u području kratkih talasa.
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

Ib Kratki talasi
Sunce Dugi talasi

Kratki talasi
Intezitet

Dugi talasi
Zemlja

Zemlja
Atmosfera
sa CO2
Talasna dužina 
To znači da dominantan dio solarnog spektra prolazi kroz atmosferu i zagrijava
Zemlju. Pošto je temperatura Zemlje relativno niska, ona zrači u dugom spektru.
U slučaju da je dospjela energija jednaka odatoj, temperatura planete se ne bi
povećavala. Medjutim, povećana koncentracija CO2 u atmosferi zbog pojačanog
sagorijevanja fosilnih goriva, ne dozvoljava dugim talasima da napuste Zemlju i
ona se zagrijava

Oznaka Formula Tip ODP GWP

R 11 CFCl3 CFC 1 4000
R 22 CHF2Cl HCFC 0.05 1700
R 134a C2H2F4 HFC 0 1300
R407c R 32 /125 /134a HFC 0 1610
R 404a R 143a /125 /134a HFC 0 3750
R 507a R 143a /125 HFC 0 3800
R 410a R 32 /125 HFC 0 1850
R 717 NH3 BH- bez halogena 0 0
R 744 CO2 BH- bez halogena 0 1
R 290 C3H8 BH- bez halogena 0 3

 Zamjena "starih" "novim" rashladnim fluidima

Kada je riječ o zamjeni "starih" rashladnih fluida "novim", dakle fluidima nove
generacije koji ne oštećuju ozonski omotač (HFC ili B(ez)H(lora)), potrebno je
voditi prije svega računa o 3 ključna aspekta ako se radi o postojećoj instalaciji:
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

- da li je postojeće ulje u instalaciji kompatibilno sa novim fluidom,

odnosno odabrati odgovarajuće ulje,
- da li su gustine "starog" i "novog " gasa na ulazu u kompresor
približno iste; jer ako nisu količina usisanog gasa a samim tim i
rashladni kapacitet neće biti isti,
- da li je kriva napona (zavisnost p-t) približno ista.
Ako su navedeni uslovi ispunjeni, postoje uslovi da se u staru instalaciju uvede
novi fluid. U suprotnom to nije moguće.

6.2 Sekundarni rashladni fluidi

Sekundarni fluidi se primjenjuju onda kada je iz nekog razloga potrošač
rashladne energije odvojen od rashladne mašine i on se pojavljuje kao
posrednik. Jedan od najčešće primjenjivanih je voda, stim što ako se radi sa
nižim temperaturama od 0 C, dodaje joj se "antifriz" (etil-glikol, propilen-glikol i
sl). Neki su otrovni, a neki nisu (propilen-glikol). Temperatura smrzavanja
ovakvog rastvora zavisi od koncentracije i to se najbolje vidi u faznom dijagramu.
t [C] A
tL=0 C L TEČNI RASTVOR F
S
tSA C
B G

CL=0 C HL H HD
CD
RASTVOR + LED SO + RASTVOR
EL D E I ED
tE
EUTEKTIČKI EUTEKTIČKI
RASTVOR SOLID-LED SOLID-SO RASTVOR

ČVRSTA FAZA
K
0% KA KONCENTRACIJA KF
100 % ANTIFRIZ
100 % EUTEKTIČKA
KONCENTRACIJA 0 % H2O
Posmatrajmo fazni dijagram (t-K) rastvora vode i nekog dodatka-antifriza.
Koncentracija K=0% označava čistu vodu, odnosno K=100 % čisti antifriz.
Horizontalna linija tE predstavlja eutektičku temparaturu rastvora, dakle najnižu
temperaturu do koje se hladjenjem može doći bez faznog prelaza bilo koje
komponente. Oblast iznad linija L-B-E i S-G-E je oblast tečnog rastvora. Oblast
izmedju ovih linija i eutektičke temperature je oblast faznog prelaza tečno-čvrsto,
odnosno smješe tečnog rastvora i čvrste faze neke od komponenti. Oblast ispod
eutektičke temperature predstavlja oblast čvrste faze smješe eutektičkog
rastvora i neke od komponenti.
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

Hladjenje po liniji A-B-C-D

Posmatrajmo prvo hladjenje tečnog rastvora definisanog tačkom A (koncentracija
KA). Sve do tačke B rastvor ima konstantnu koncentraciju i nema očvršćavanja,
odnosno on je u tečnom stanju. Kada se udje u oblast ispod tačke B, počinje
izdvajanje čvrste faze i to one komponente čija je koncentracija veća od
eutektičke. To je u ovom slučaju voda, pa počinje izdvajanje leda. Tako u tački C
imamo smješu leda (CL=0) i tečnog rastvora stanja CD. Odnos količina leda i
tečnog rastvora je odnos duži C-CD prema CL-C. Snižavajući dalje temperaturu
sve više leda se izdvaja a tečni rastvor povećava koncentraciju. Tako u tački D
tečni rastvor je stanja E (eutektička tačka) a količina izdvojenog leda prema
količini tečnog rastvora je odnos duži D-E prema EL-D. Daljim hladjenjem
koncentracija ostaje ista, led se hladi a eutektički rastvor prelazi u čvrsto stanje.

Hladjenje po liniji F-G-H-I

Tačka F ima koncentraciju veću od eutektičke, tako da kad udje u područje ispod
tačke G, počinje izdvajanje čvrste faze-soli čistog antifriza. Tako u tački H imamo
smješu soli antifriza (čvrsta faza) i tečnog rastvora stanja definisanog tačkom HL.
Analogno prethodnom slučaju, odnos količina je definisan odnosom duži lijevi i
desno od tačke H. Kada daljim hladjenjem stignemo do tačke I, imamo smješu
tečnog rastvora eutektičke tačke E i soli čistog antifriza. Daljim hladjenjem i
eutektički rastvor prelazi u čvrsto stanje.

Na kraju ponovimo još jednom: najniža temperatura koju može postići rastvor
bez promjene faze komponenti je eutektička temperatura i ako se to želi rastvor
mora imati eutektičku koncentraciju.

 Montrealski protokol
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

Antarktik 2006: Ozonska "rupa"

The Montreal Protocol on Substances That Deplete the Ozone Layer is an international treaty
designed to protect the ozone layer by phasing out the production of a number of substances
believed to be responsible for ozone depletion. The treaty was opened for signature on
September 16, 1987 and entered into force on January 1, 1989 followed by a first meeting in
Helsinki, May 1989. Since then, it has undergone a few revisions, in 1990 ( London), 1991
(Nairobi), 1992 (Copenhagen), 1993 (Bangkok), 1995 (Vienna), 1997 (Montreal), and 1999
(Beijing)… Due to its widespread adoption and implementation it has been hailed as an example
of exceptional international cooperation with Kofi Annan quoted as saying it is "Perhaps the single
most successful international agreement to date...". During the 19th Meeting of the UN Parties to
the Montreal Protocol held in Montreal on September 17-21, 2007, following negotiations,
agreement on the following was reached:

- developed countries have agreed to reduce production and consumption of HCFCs by 2010 by
75% and by 90% by 2015 with final phase-out in 2020;

- developing countries have agreed to cut production and consumption of HCFCs by 10% by
2015, by 35% by 2020, by 67.5% by 2025 with final phase-out in 2030.

Even though a small percentage (2.5%) of the original baseline amount will be allowed in
developing countries during the period 2030-2040 for servicing purposes (0.5% in developed
countries during the period 2020 – 2030), the accelerated phase-out of HCFCs (10 years earlier
than the original time frame) should imply that no new plants running on HCFCs shall be operated
in developed or developing countries.

Refrigerants - Rezime
Although there are many types of refrigerants, including air and water, it is necessary to use
chemicals for reasons of efficiency and ultimately to conserve energy.

We hope that this page will give you a better understanding of some of the most common
refrigerants in use today for air conditioning and answer any queries you may have.

We have not made this too technical, we could show you the exact chemical compositions, but
you will gain more information by viewing refrigerant manufacturer sites on the web. By the way,
Daikin also produces refrigerants.

Details are given for the following reference terms with a brief explanation, such as its effect on
the Ozone layer and Greenhouse effect.
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

ODP - The ODP or Ozone Depletion Potential, is the potential for a single molecule of the
refrigerant to destroy the Ozone Layer. All of the refrigerants use R11 as a datum reference and
thus R11 has an ODP of 1.0. The less the value of the ODP the better the refrigerant is for the
ozone layer and therefore the environment.

GWP - The GWP, or Global Warming Potential, is a measurement of how much effect the given
refrigerant will have on Global Warming in relation to Carbon Dioxide, where CO 2 has a GWP of
1. This is usually measured over a 100-year period. In this case the lower the value of GWP the
better the refrigerant is for the environment.

R11 is a single chlorofluorocarbon or CFC compound. It has a high chlorine content and ozone
depletion potential (ODP) and high global warming potential (GWP). The use and manufacture of
R11 and similar CFC refrigerants is now banned within the European Union even for servicing. -
ODP = 1, GWP = 4000

Note: Although the use of R11 is banned, it was used as the datum for ODP therefore having an
ODP of 1. The ODP of all other refrigerants are compared to R11

R22 is a single hydrochlorofluorocarbon or HCFC compound. It has low chlorine content and
ozone depletion potential and only a modest global warming potential. R22 can still be used in
small heat pump systems, but no more new systems can be manufactured for use in the EU after
late 2003. From 2010 only recycled or saved stocks of R22 can be used, as it will no longer be
manufactured. - ODP = 0.05, GWP = 1700

Phase out dates for R22

From 1 July 2002 no more cooling only air conditioning equipment can be manufactured that uses
refrigerant R22.

From 1 January 2004 no more heat pump equipment can be manufactured that uses refrigerant
R22.

After 1 January 2010 no more virgin refrigerant R22 can be used in existing systems.

After 2015 no more recycled refrigerant R22 can be used in existing systems.

If you have recently installed an R22 air conditioning system the phase out dates should not
cause you concern. Your system will only require additional refrigerant should a leak or major
repair is required and this can be effected within current legislation until 2015.

There is already a "drop in" replacement refrigerant for R22 with zero ODP - R417A - See below.

R134A is a single hydrofluorocarbon or HFC compound. It has no chlorine content, no ozone

depletion potential, and only a modest global warming potential. - ODP = 0, GWP = 1300

R407C is a ternary blend of hydrofluorocarbon or HFC compounds, comprising 23% of R32, 25%
of R125 and 52% of R134a. It has no chlorine content, no ozone depletion potential, and only a
modest direct global warming potential. - ODP = 0, GWP = 1610

R410A is a binary blend of hydrofluorocarbon or HFC compounds, comprising 50% of R32 and
50% of R125) it has no chlorine content, no ozone depletion potential, and only a modest global
warming potential. - ODP = 0, GWP 1890
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

R417A is the zero ODP replacement for R22 suitable for new equipment and as a drop-in
replacement for existing systems.

There are currently no restrictions on equipment or use of the following refrigerants: R134A,
R407C, R410A, and R417A.

Alternative Refrigerants

R290 - Pure propane, a hydrocarbon (HC) an efficient naturally occurring refrigerant with similar
properties to R22, but has no ozone depletion potential and an extremely low global warming
potential. Whilst it is environmentally safe, it is also highly flammable and must only be used after
careful consideration is given to safety. - ODP = 0, GWP = 3.

Ammonia - A highly efficient refrigerant, that has been used in industrial applications for many
years and with success. It is however, highly toxic and very careful consideration must be given
to any design or application.

Physical properties of some common refrigerants are indicated  in the table below:

Freezing Critical Point

Boiling point
Point
at
at
atmospheric
Refrigerant Molecular atmospheric Specific
Name pressure Temperature Pressure
No. Mass pressure Volume
14.7 psia, 1 o
14.7 psia, 1 ( F) (psia)
(Cu.Ft./lb.)
bar abs
o bar abs
( F)
(oF)
R-10 Carbontetrachloride 153.8 170.2
R-11 Trichlorofluoromethane1) 137.37 74.9 -168 388 640 0.0289
R-12 Dichlorofluoromethane2) 120.91 -21.8 -252 234 597 0.0287
R-13 Monochlorotrifluoromethane 104.46 -114.6 -294 84 561 0.0277
R-13B1 Bromotrifluoromethane 148.91 -72 -270 153 575 0.0215
Tetrafluoromethane (Carbon
R-14 88.00 -198.2 -299 -50 543 0.0256
tetrafluoride)
R-14 Chloroform 119.4 142
R-21 Dichloro-fluoromethane 102.92 48.1 -211      
R-22 Monochlorodifluoromethane3) 86.468 -41.3 -256 205 722 0.0305
R-23 Trifluormethane 70 -119.9
R-30 Methylene Chloride 84.9 105.2
Monochloromonofluoromethan
R-31 68.5 48.0
e
R-32 Methylene Fluoride 52.0 -61.4
Chloromethane (Methyl
R-40 50.488 -10.7 -144 290 969 0.0454
Chloride)
R-41 Methyl Fluoride 34.0 -109
R-50 Methane 16.044 -259 -296.6      
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

Boiling point Freezing Critical Point

Refrigerant Molecular at Point Specific
Name Temperature Pressure
No. Mass atmospheric at o Volume
pressure atmospheric ( F) (psia)
(Cu.Ft./lb.)
R-110 Hexachloroethane 236.8 14.7 psia, 1 pressure
365
R-111 Pentachloromonofluoroethane 220.3 279
R-112 Tetrachlorodifluoroethane 203.8 199.0
R-113 Trichlorotrifluoroethane4) 187.39 118 -31 417 499 0.0278
1,2-dichloro-1,1,2,2-
R-114 170.92 38.4 -137 294 473 0.0275
tetrafluoroethane
R-115 Chloropentafluoroethane 154.47 -38.0 -149 176 458 0.0261
R-116 Hexafluoroethane 138.0 -108.8
R-120 Pentachloroethane 202.3 324
R-123 Dichlorotrifluoroethane5) 152.93 82 -161 363 533
R-124 Monochlorotetrafluoroethane 136.5 10.4
R-125 Pentafluoroethane 120 -55
R-133a Monochlorotrifluoroethane 118.5 43.0
R-134a Tetrafluoroethane6) 102.03 -15 -142 214 590 0.0290
R-140a Trichloroethane 133.4 165
R-142b 1-chloro-1,1-difluoroethane 100.50 14 -204 279 598 0.0368
R-143a Trifluoroethane 84 -53.5
R-150a Dichloroethane 98.9 140
R-152a Difluoroethane 66.05 -13        
R-160 Ethyl Chloride 64.515 12.2 -218      
R-170 Ethane 30.070 -127 -278 90 710 0.0830
R-218 Octafluoropropane 188 -36.4
R-290 Propane 44.097 -44 -309.8 206 617 0.0728
RC-318 Octafluorocyclobutane 200.04 22 -43 240 404 0.0258
R-32 Difluoromethane (50%
weight), R-125
R-410A 72.6 -55.4   162 690  
Pentafluoroethane (50%
weight)
Dichlorodifluoromethane/
R-500 99.31 -28 -254 222 642 0.0323
Difluoroethane7)
Chlorodifluoromethane/
R-502 111.63 -50 180 591 0.0286
Chloropentafluoroethane
Chlorotrifluoromethane/
R-503 87.50 -128 67 607 0.0326
Trifluoromethane
R-600 n-Butane 58.12 31.2 -217 306 551 0.0702
R-600a Isobutane (2-Methyl propane) 58.12 10.8 -229 275 529 0.0725
R-611 Methyl formate 60.05 89 -146 417 870 0.0459
R-702 Hydrogen 2.016 -423 -434.6      
R-704 Helium 4.0026 -452        
R-717 Ammonia 17.02 -28 -107.9 271 1657 0.0680
R-720 Neon 20.179 -410.9 -415.6      
R-728 Nitrogen 28.0134 -320.4 -346      
R-729 Air 28.966 -320 -357.2      
R-732 Oxygen 31.9988 -297.3 -361.3      
R-740 Argon 39.948 -303 -308.5      
R-744 Carbon Dioxide 44.01 -109.4 -70 88 1070 0.0342
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

Boiling point Freezing Critical Point

Refrigerant Molecular at Point Specific
Name Temperature Pressure
No. Mass atmospheric at o Volume
pressure atmospheric ( F) (psia)
(Cu.Ft./lb.)
R-744A Nitrous Oxide 44.012 14.7 psia, 1 -131.5
-127.3 pressure      
R-764 Sulfur Dioxide 64.06 14.0 -104 316 1143 0.0306
R-1150 Ethylene 28.05 -155 -272 49 742 0.0700
R-1270 Propylene 42.08 -54 -301 197 670 0.0720

1)
Production of R11 or CFC-11 was halted by the clean air act on January 1, 1996

2)
Production of R12 or CFC-12 (Freon) was halted by the clean air act on January 1, 1996

3) R22 or HCFC-22 is a single component HCFC refrigerant with low ozone depletion potential. It
has long been used in a variety of air-conditioning and refrigeration applications in a variety of
markets, including appliance, construction, food processing, and supermarkets

4)
Production of R113 or CFC-113 was halted by the clean air act on January 1, 1996

5)
R123 or HCFC-123 is a replacement for R11 in chillers and is providing this new refrigerant to
chiller manufacturers for use in new and existing chillers

6)
Refrigerant R134a or HFC-134a is a commercially available hydrofluorocarbon (HFC)
refrigerant for use as a long-term replacement for R-12 in new equipment and for retrofitting
medium temperature CFC-12 systems

7)
Production of R-500 was halted by the clean air act on January 1, 1996.

Low Pressure, Medium Pressure and High Pressure Refrigerants

Typical low, medium and high pressure refrigerants are listed in the table below:

Refrigerants
R11 Trichlorofluoromethane
R13 Chlorotrifluoromethane
Low Pressure
R113 Trichlorotrifluoroethane
R123 Dichlorotrifluoroethane
1,2-dichloro-1,1,2,2-
Medium Pressure R114
tetrafluoroethane
R12 Dichlorofluoromethane
R22 Chlorodifluoromethane
R134a Tetrafluoroethane
R410A Difluoromethane/Pentafluoroethane
High Pressure
Dichlorodifluoromethane/
R500
Difluoroethane
Chlorodifluoromethane/
R502
Chloropentafluoroethane
RASHLADNI UREDJAJI VI RASHLADNI FLUIDI

CFS, HCFC, HFC and HC Refrigerants

Refrigerants can be classified as CFS's - ChloroFluoroCarbons refrigerants, HCFC's -

HydroChloroFluorCarbons refrigerants, HFC's - HydroFluorCarbons refrigerants and HC -
HydroCarbon refrigerants.

Refrigerants
R11 Trichlorofluoromethane
R12 Dichlorofluoromethane
R13 Chlorotrifluoromethane
R113 Trichlorotrifluoroethane
R114 1,2-dichloro-1,1,2,2-tetrafluoroethane
CFS
ChloroFluoroCarbons Dichlorodifluoromethane/
R500
Difluoroethane
Chlorodifluoromethane/
R502
Chloropentafluoroethane
Chlorotrifluoromethane/
R503
Trifluoromethane
R22 Chlorodifluoromethane
R123 Dichlorotrifluoroethane
R124 Chlorotetrafluoroethane
R401a R22(53%)/R152a(13%)/R124(34%)
R401b R22(61%)/R152a(11%)/R124(28%)
HCFC
R402a R22(38%)/R125(60%)/R290(2%)
HydroChloroFluorCarbons
R403b R22(56%)/R218(39%)/R290(5%)
R406a R22(55%)/R600a(4%)/R142b(41%)
R408a R125(7%)/R143a(46%)/R22(47%)
R409a R22(60%)/R124(25%)/R142b(15%)

R23 Trifluoromethane
R134a Tetrafluoroethane
R404a R125(44%)/R143a(52%)/R134a(4%)
HFC
R407a R32(20%)/R125(40%)/R134a(40%)
HydroFluorCarbons
R410a R32(50%)/R125(50%)
R416a R134a(59%)/R124(39.5%)/R600(1.5%)
R507 R125(50%)/R143a(50%)
R508a R23(39%)/R116(61%)
HC R600 butane
HydroCarbons R600a iso-butane