MILLETINI ARAYAN DEVLET: TURK MiLLIYETCILIGININ ACMAZLARI* Ayge Kadioglu Bu metinde amag, dzellikle Cumburiyevin kurulus yillannda modemlesme projeleriyle birlikte geligen Tiirk milliyetgiligini agimlamak ve bu milliyetgilik ile resmi kimlik arasinda iliski kurmaktir, Aslinda ‘Tiirk resmi kimligi ile ilgili galiymalar, giiglii deviet gclenegine gondermeler yapmaktadir, Tiirkiye’de milli kimlige istinaden so- rulan sorular tarih boyunea “Tiirkler kimdir?”seklinde degil de “Turkler kim olmalidit?™ geklinde dile getirilmistie. Yani, Tiirk kimligi devlet seckinlerince inga edilmig, kotanimig bir kimliktir, Bu *inga edici” zihniyet, Osmank imparacorlugu’nun Banhlagma sirecine girmesiyle birlikte, devlet seckinlerinin kendilerine atfettikleri toplum mihendisligi misyo- nunun bir wzantsidir, Uzun vadede bu zihniyet devletin toplumsal koklerden kopuk kal masina neden olmus ve Metin Heper‘in belirtigi gibi, devlet “irk siyasal felsefesine ve praksisine yabancs kalmust.”! r istemez bu illkedeki Benim burada iizerinde durmak istedigim konu, Tas Baulilama haceketleriyle birlikte gelisen Tiirk millyetsliginin iginde banndirdigs para doksun (celiskinin) bu giiglii deviet gelene@ine nasil katkida bulundugunu agimlamak. As- linda benzer paradokslani diger bazt -eskiden Ugiineii Diinya denilen- tilkelerin milliyer: Giliklerinde de gévzlemlemek mimkiin. Bu nedenle ayn paradoks baska bajilamlarda da atiglti devlet gelenegini pekistirmistir. Fakat Tuirkiye’de devlet geleneginin bu denli giig iden agiklamalan da vardir, Oncelikle, nat’tan itibaren modernlesme ve li olmasimmn, bilinen tarihsel nedenlerden dteye soz konusu miliyctciik anlayigimin ve celiskisinin bu gelenege yapwsal ir katkisindan ikin: ci olarak da, Tirkive dzelinde bitakum nedenlerden siz. edilebilir. Miliyetgilik, siyasal disGinceler tarihinde en sorunlu ideolojilerden biridir. ‘Taek milliyercii Binin kendine dzgii sorunlan ise temelde bu millivetcligin bir millet yaratma, inga etme zo- runfuluggundan kaynaklanir, Diinyada, Tirk irkmndan pek cok insan olmasina ragmen bunla rnin organik anlamda ortak bir tashi yoktur. Yani Osmanh tarihinden gelmis bir Tarkiye Cumburiyeti vatandag ile bir Grbck arasinda gercek anlamda tarihsel bir iligki yoktur, Eger bir iiski varsa, bu, olan degil, aydinlann olmasine diledieri bir iligki, Murat Belge’nin ifade- il, belki yasanabilir bir gele siyle, “yaganmus bir gegmige di endekslenmmis bir iligkidi ‘Tiirk milliyetgiliginin gelishili vapsst ve bunun resmi Kimlige dair wranolan bu metnin te mel Konusunu olusturuyor, Bunu yaparken de asagadaki alt konu bash tizcrinden iz si: im. Oncelikle, Tiark milliyctiliginin ¢cliskili yapisim irdelemeye yénelik olarak, bu mnilliyetgilik tipini genel milliyetgilik literatiiritigerisinde bir yere oturtacajam. Ikinei ola rak Cumburiyet’in kurulus yillannda irk millivetgiliginin aldigt bigim dzerine rartigma im. Usiineti olarak Tiirk milliyersiliginin bu geliskili yapisinin res mi kimlige dair wanulanna ve ‘iirk siyasal kiilird tizerindcki ctkilerine degines Son olarak da Tiirkiye’de devlet ve millet olgulanmn ortaya akisinda gériilen siralama ve bunun uzantilanndan s6z edece(gim lart giindeme geti = Bu yazt daha once Turkiye Gonluge dexgisinde Soy: 33, 1995, 5 91-101) yayunlanmis 1. Heper, M, “The Strong State 2s » Problem for the Consolidation of Democracy: Turkey and Germany Compared", Comparative Political Studios §. 252, Temmuz 1992, + 188. 2. Belge, M,, Tarkiye ‘Danyanin Neresinee2, Birikim Yayinlan, 1993, 517,3. Parla, T, Turkije’ Siyasal Kalturun fest Kaymaklan, 3, lim Yayinlan, 1992, 5. 185 Inde zikrediinistic, Tiirk iyetciliginin sorunsali: Hars (kiiltiir) ile medeniyetin sentezi Milliyetgilik ile genel olarak ilgilenen galismalar, temelde iki tip milliyetgilikten siz ederle= Kotil ve “chveniscr” milliyetcilikler. Bu baglamda, Alman milliyetciliginden genelde “mee mal olmayan”, “sapkin”, “kot” gibi ifadelerle sz edilir. Alman milliyetgiligi daha “oor mal” ve yi diyemeyecejjim de- chveniger Ban milliyergiliKlerinin karst tezi gibidir. Bats eal liyergiliklerinin -ki bunlann en Klasik Greg Eranstz milliyetciligidir- en temel Szcllibie= kozmopolitlik, evrensellik ve Aydinlinmma felsefesinin temellerine oturmus bir medenivers: liktir, 1789°da Franstz ulus devleti Fransiz milliyetciligi ile cy zamank olarak giindeme se! migtir. Ote tarafta, Alman milliyetsiligi ise, Alman ulus devletinin oluymasindan asags yaks rr yanm yiizyil Gace ortaya gikmus ve bu da Alman milliyetyiliginin iginde otnik ve kiletee! Ogelerin daha Gncelikli olmast sonucunu dogurmustur. Alman milliyetciligi itici gitctind Ay dinlanma felsefesinden degil, bu felsefenin bir elestirisi olma dzelligi tagryan Romantizmaies alr, Sonucta, bu milliyerclik tipi Bau ve Aydinfanma karsit ézellikleriyle Alman sivasal Rat tiiriiniin aldyjs bigim konusunda oldukea belirleyici olmug ve Nazizme agilan kapiys seale mistir, Bu Baul ve Bat: karst diye tanumlanan milliyetsilik tiplerinin, Tiirk milliyetciisss= agimlanmasinda temelde iki nedenle Gnemi vardhr: Birincisi, Tiirk milliyetciliginin, benim Se iki ideal tip, iki kutup olarak dondurdugum milliyecciléklerin her ikisinin de temel 6zelile ini iginde barmdirmasi, dolayistyla geliskili yapis; ikincisi, yukarda sdziinii ettigim devier == millet olgularinin ortaya cikislannda izlenen tarihsel sira ya da ardilik. Frans milliyetcifigi ne kadar medeniyetci ise Alman milliyetgiligi de 0 denli kiltares Se geligme géstermigtir. Alman Romantikleri medeniyet olgusunu Alman kimligine yabans ve yapay olarak deGerlendirmislerdir. Onlara gre esas énemli olan kilttire neelik vere bir tinsel devrim olmustur. Alman milliyergileri yasaciklan roplumdan yabancilagmaya sem yermenin bir yolu olarak kiltiiiin kabul edilmesi ve medeniyetin reddi prensibini beni semislerdir, Medeniyet ve ktltir fen yola grkarak degeriendirildiginde, Tiirk = livetsiliginin on temel Szelligi /celiskisi yukanda Frans Jerinde agumlanan Gvelliklerin her ikisini de Aydinlanma félsefesinin hem de Romantizmin temel preasiplerini benimser, Yani bem medeniyetsi hem de kiltiiretidiir. Medeniyee ve kiiltir kavramlan en net bir sckilde Ze Gokalp’in yazilannda bir araya gelmistir, Ziya Gokalp, Tirk millyet (killer) ve medeniyeti birlikte yerlestirie: eynelmilel yazslacak bir kitab: Her fashint bir milletin harsi teskil edevek.”3 Gelenegin icadi? Kiltiir ve medeniyet sentezlenirken, Bat'nin iyi (maddi) ve k6ti (manevi) yanlan bist rinden aynlias ve iyi yanlannun takdit, Koti yanlarimun da tenkit edilmesi uygun gordi tir, Yani Bati'nn bilim ve teknolojisi taklit edilirken dzgin kileiirel degerlere de sahiip- = kulacak ve bunlardan taviz verilmeyecektir, Medeniyet arzusu ozgin kilrircti bir yaklam= la sentezlenecektir. Bu sentez ve uzanulan, kammea Tiirk millive lesidir. Bu sentezleme misyonunun belleklerde yarattagy ikilem (sizofreni) oldukes asia cbr, Fakat burada daha énemfi olan bu misyonun devlet scgkinlerine yitkledigi rol we die layisyla bu tlkedeki giiclit deviet gelenegine yapuig karkicir. Sonugta Tirkler asm gclenegin icadindan ziyade tepeden Géretilmes’ gibi bir durum oluymustur. leat exiles in temelime fears inin en temel messgelenek, Eric Hobsbawm tarafindan birtakim kurallar, ritiieller ve semboller ile gevrelen mig ve tekrar yolu ile bazi deger ve davrams bicimlerini yerlestirmeyi amaglayan ve otoma- tikman gegmig ile bir stireklilige igaret eden pratikleri ifade etmek igin Kullanulmusnr.t Bu pratikler dogalan gereiii kendi dinamil iygun bir ge¢mig ile siireklilik ihtiva ederler. Ashinda diinyammn her yerinde, gelenekler bir noktada icat edilmisler, yani bilingli bir gekil de dn plana cikanlmuslardir. Dolayisiyla da hemen her kiltiirde bir dereceye kadar, schir- Ii kiltir ile halk kiilrird arasinda bara kopukluklar gézlemlenir. Bu kopuklugu, Ziya Gé- kalp Tiirk toplumu agisindan syle degerlendiri: “Her milletin iki medeniyeti var: resmi medeniyet, halk medeniyeti... Baska kavimlerde resmi medeni k medeniyeti kadar agtk bir surette ayirt edilemez. Tiirklerde ise k bakista giize carpar. Tiirklerde resmi lisandan, resmi ede lkean, resmi hukuktan, resmi iktisadiyattan, resmi tepkilattan sant, halk edebiyat, halk ablaki, halk hukuku, halk iktisadiyan, halk teskilan varcir. Bu ha discnin scbebi T'arklerin kendi miiesseselerini yikksclemek suretiyle bir medeniyet ibda et mek yoluna gitmeyip yabanct milletletlerin miiessesclerini tina ve onlardan yapma bir 1 terkib etmeleridir."§ medeniy Tirkiye'de gelenegin icadi degil de tepeden dgrerilmesinden sz etmemin nedeni, Cum hhuriyer’in kurulus yillannda Tiirk kimligi inga edilicken gegmis ile stirekliligin kinlmasider. Bu Kinlmanin nedeni, bu dtinem devlet seckinlerinin tercibler ie ilintli olmasimn yant s1 ra, kiltiir ile medeniyeti sentezleme misyonunun ve organik bir Tiérk tarihinin olmamast nin bir wzantisidir, Giintimiize gelindiginde, Turkiye Cumhuriyeti’nin rarihsizlik zihniye- tinden ya da bellegini yitirme hastahgindan (emmesia) kaynaklanan serzenisleri dist bir yanda yankslanmaktadir. Bugiin, Tiirkiye Cumburiyetitnin psikoterapiye ve gegmis ile baglanni giislendirerck kendi kilttir tarihini yeniden yazmaya gereksinimi vardir.© Kiiltiir ve medeniyer arasindaki sentez, ashnda Cumhuriyet Oncesinde, Tanzimat déne minde ivme kazanan modernlesme ve Batiilasma hareketlei ile birlikte giindeme gelmig tir. Bu dénemde Batuhlagma ve modernlesme ile ilgili tartismalar genellikie bu siireglere ne sibi sintlamalar getitilecegi sorunsalina odaklanmisur. Bat medenivetinin baliinme?. bir bitin olup olmadigs ya da sadece belli bash Gzelliklerinin taklit edilip bazi yénlerinin de tenkit edilmesinin miimkiin olup olmadigy tarnilaistr. Modernlesmenin sorunsalt: Batililasmanin sinirt ‘Tanzimat yazaelan iginde Bat’mn iyi (maddi) ve kid (manevi) yanlarini aytran ve Batt"mn bilim ve teknolojisinin Tiirk ve islam kiittird ile -deBil canymak- cakistigrm iddia edenlerin sayist oldukga kabankur, Dénemin yenilikgileri, geleneksellik ile modernizm arasindaki yo lun bir ip cambazi becerisivle ytiriinebilmesi gerektigini, Batr'nn medeniyet ile islam kiil- tiiriiniin bagdagunlabileceggini savunmuslarcis, Dénemin en Snemli edebiyat akinsi olan Geng Osmaniiar'in temsilcileri, eserlerini temelde bu sorunsal gergevesinde iiretmislerdin. Modemlesmenin samrlan ve bunun islam’a uygun olup olmadigi Namuk Kemal gibi yazar- lana gikis noktasin: teskil etmistir. Bu dénem yazarlanndan Ahmed Midhat, Samipasazade Sezai, Nabizade Nazim, Hiiseyin Rahmi, Halit Ziya, Fatma Aliye ve Yakup Kadri, comanla- ninda bu sorunsal cergevesinde Gmegin kacinlann sosyal duremlanm iglemigler ve kadinla- in ozgtirlesmesine iliskin birtakam modeller gelistirmislerdir, Bu modeller de Batahlasmanin simrlan iizerinde odaklanmis ve kadinlann durumu “alacurkalik ile iffetsizlik arasinda” bir 4 Hobsbawn. Terence Ranger (der) The invention of Tradition, Cambridge University Press, 1983, Bl 5. Manin, §,, Tork Moderniesmes, ‘Makaleler 4 leis Yayinian, btanbul, 5.25, loinde zikredhngtir 6. Bu noktada kattar tarthinin yeniden yaziias: bugis arte anakronikiesni olan resi ideolajinin tamamen reddedilies olarak aniasiImamalicr Goinki beyle bir tae, ‘mensei Cumhuriyet in kuruius yilarinda bulunan ve belieksiztik hastalgina yol agan iniyetin yeniden ‘retiimesine neden olor, Burada, 262 onus olan, Nut Vergin'nia fadesivle “tastiye" degil gegmis ite baglan ‘gQslendirmeye yolk bir Mtashihte Bu Gok ‘onemli buldugum kavramsal ayn icin balan, Nur Wergin, “Tastye mi Tashih mi2", Tarkiye Ganlogo, S. 20, Giz 1992, 5.810,7. Kadiooiu, A, “alaturkalte lle iFfetsilArasinda Birey lara Kadin”, Gard, 8 Mayes 1993, 5. 58-68, 8. Borkos,N. (der), Turkish Metionaitsm an Western Ciutization: Setected Essays of Ziva Gokalp, Greenwood! Press, Westport, Conneticut. 1959, 5.20, yerlerde tanumlanmustir.7 Ayr dinemde erkeklerin agirt Batublasmast da yerilmis ve ¢ kiltiirel degerlere sahip gikmanin gerckliliZi savunulmustur, Kisacast, déinemin teme! malin geleneksellik ile Batlilasma arasindaki dengelere odaklanmushr. Bu tarymalar ee ler Gniine sermesi agisindan, Tanzimat romani bir altin madeni gibidir, Ornegin 19. y= In sonlarnda Ahmed Midhat tarafindan kaleme alinan Felarwn Bey ile Rakem Efonds( 187% avann Baulilagmanin stnirlarina iligkin olarak kendi kendisiyle girdigi polemik agismaan ot dukca diiindariciidiir. Okur, bir yanda Felatun Bey“in agin taklitgi, kendi dz kira uzakligmis, ziippe ve yapay tanelan, dte yanda Rakim Efendi’nin miitevazt, caliskan, ewe 1, ister isteme, tercihini Rakim Efendi tiplemes izade Ekremae yine ayn donemede kaleme aldiga Armée Sevdast'nda (1896) geligtirdig Bibeuz Bey" caizade Ekrem, tembel, beceriksiz ve agin Baulilasma diisktint Bihruz Bey tipiyle n se alay ederek, tasvip etmedigi bir Batuhlagma modelini elestirir rollii Bauhlaymast arasinda gidip geli dojirultusanda yapmuaya ili. Felatun Bey tiplemesinin bir benzeri de Reca Siiphesiz, bu Smekler cogalulabilir, aneak burada Gnemli olan nokta 19. ytizythn som da Osmank toplumunda aydinlar arasinda Bantlaymanin sunslanna odaklanmus bir pele migin yayginhgidir. Bu polemik, aydinlar ile toplumsal tabanmn_ giderck birbirlerindies kopma egiliminin habercisidir. Bu kopukluk Cumburiyee déneminde netlesmis ve € huriyet donemi aydinlan yerel bir Oryantalist tava ile kendi bentiklerinden kopmaya, kes allerini sevmemeye ve dzellikle de Miisiman kiltirden pek hazzetmeyen bit avr rales maya baslamuslardir, Yani yukanda Ziya Gokalp'in sdzdinii ettigt kopus Cum! nile birlikte ivme kazanmustr, Bu dénemde “Tark kimligi nast| olmal?* sorunsals ¢ ak tin en iistiine yerlestirilmis ve bu doggruleuda birtakim tercihler yapilrmyur Turk milliyetciliginin celiskisi ‘Cumhuriyet dneminin hemen Sncesinde Tiirk miliyetgiigi konusundaki tartgmal me kavanmny ve ay Snemli tig diigiince egilimi olan Bauiltk, {slameable ve Tiirkeildk arasinda gidip gelmislerdir. Ziya Gikalp'in Turk milliyetgil rigleri de bu ditstince efilimle: ni tagyan bir sentez. gaknustir. Bir yanda toplumsal ya rak ortaya koyanlar, bir yanda i i ‘olanlar, bir yanda da istam Oncesi bir Tiirk birligine romantik bir Salem duyanlar arasex aki gerilimi Niyazi Berkes’in ifadesiyle *kendi iginde yasayan” Ziya Gokalp, Namuk § mal geleneinde Matsliman ve Tiirk kiiliirleri ile nian bir Banhlasmay: save mustur. Fakat Namk Kemat'den ve alaler Tanzimat diisiincesinden, millet olguse numladi{s toplumsal gergekligin bireyin usu kargisinda dstiinkiigiinit kabul cttig: mola aynimisar, Ziya Gokalp, Tirkleri bekleyen en dnemli gorevin cagdas medeniyetler sullanna kendilerini uyarlamak amaciyla bir millet olarak uy. ar dénemin nmak oldugunu soy Goriiliiyor ki, Ziya Gokalp’in diisiincesinin temelinde hem Aydinlanmact hem de Roman tik Dir vaklayim birarada bulunmaktacis. Ziya Gokalp hem medeniyetcidir hem de ki siidiir, Kileirsivz bir medeniyetin kuru bir taklit olacagy varsayrmindan hareket etmis ve medeniyet ile ktiltir arasimdaki kpriiniin millet olgusunua uyandindmasiyla inga edileee ini savunmustur, Sonucta, Ziya Gokalp'in sSeiini ertigi milliyersilik, iginde bireyci, Gx “gitrikeit, kozmopolit ve evrensel degerler banndirmis, ancak ayn zamanda birtakam 2 ‘giin ve yerel deGerlerin de muhafizasioun ge: ini savemmustur.Bovlesi bir milliyctgilik anlayig: genelde bitin Ugiineti Diinya iilkelerinde gézlemlenebi- lir. Chatterjee bu medeniyetcilik ile kiltiiredlitk arasindaki gerilimin tim Dogu milliyer- ciliklerinin bir 6zelligi oldugunu siyler.° Bu Seellik, sz konusu baglamlarda milliyetsilik sorusunun gériimsiiz bir problem olarak ortaya @kmasina neden olur. Bu teorik gGziim= sitzliik gu nedenlerden kaynaklanir: Medenivetcilik ve kiltGrcilak ikilemini iginde banndiean milliyetgilik digtincesinin igine distagii coziimsiizliigid anlamak igi in meveusu (tematik) ve sorunsals (problematik) arasindaki farka dikkatleri gekmek gerekiyor. Milliyetgiigin mevzusu -Or- yantalizmin konusunda oldugu gibi- dil ile ilgili birtakum diizenlemelerde kodlanmmister. Milliyetcilik diisiincesi -Oryantalizm gibi- Dogu/Ban, Sark/ Garp, Benlik/Otcki gibi iki li diizenlemclerle ifade edilir. Fakat Oryantalizmin sorunsalt Batr'nin Dogu tizerindeki ik- tidanna odaklanms iken, milliyetsiligin sorunsalinda bu tersine diner. Yani milliyetyilik diigiincesi, mevzu diizeyinde Oryantalizmin Dogu/Ban, $ark/Garp, Benlik/Qreki ayi rimlarin yeniden firetirken, sorunsal ditzeyinde Oryantalist sdylemi tersine cevirmistir. Milliyetciligin sorunsalinda nesne, edilgen ve pasif olarak tammlanan Dogu’ya, Oznclik, etkenlik ve aktif bir misyon yiklenmistir. Benlige referans ile tanumlanan “Otek” dznel lik kazanmugur, Béylece, Dogu milliyetsiliklerinin mevausu ik alt arasinda bir geliy ki belirmigtir. Bu da milliyetcilik sorusunun géztimstizlaigting: getirmistir. Sonugta, Dog imilliyctsiliklerinin sdylemi Bats'ystaklit ve tenkit 6gelesini bislikte banndine. Chatterje gre, bu ikilem igcrisinde kalan aydinlar siirckli Batilayma egilimler ile narodnik, 62 kit tiireit karst egilimler arasindaki gerilimi yasarlar. Bir yanda modemnlegme ve Batiblasma 7e- mini kaydinrken, te yanda hentiz.kirlenmemis, saf ve de hiiltire sabip gikma giidisii bag gisterir. Chatterjee’nin ifadesiyle 20. yiizysla gelindiginde bu geliski arnk pek kimseyi ra hatsz etme, giinkii azgclismis ilkelert inga etmek misyonunu ytiklenmis filozof aydinlar, géciimii Banh gibi davranip, narodnik gibi konusmakta bulurlar.' son Chatter © Batr'nin bilim ve teknolojisi éizgiin kiiltér ile ancak disandan bir miidaha- le ile sentezlenebilir. Bu digandan miidahale, dinemin seckinlerine ister istemez bir misyon vitklemistir. Tiirkiye’de bu misyon Cumhuriyer'in kurulus dineminde bir toplumsal mihen dislik projesi olarak Tiirk mifletinin inga edilmesine yénelik diizenlemeleri getirmistir Yukanda cizilen tcorik cergevenin Turk milliyeteiliginin anlagimast agian son derece yararh oldugunu day i ve iszgtin kiltiirel degerler arasindaki ge rilim, Tarkiye’de Tanzimat ile baslayan Batshlasma hareketleriyle birlikte gtindeme gelmiy tir. Bu gerilim, 19. yizyil Osmanh toplumunun cesiti dinamiklerine damgasint vurmus tur. Bir yanda modemlesmenin, Baulilasmanin dnlenemez yitksclisine ayak uydurmak zo- runlulugu, dre yanda Ozgiin kiiltire! degerferin bekiretini muhafaza etme giidiisti bir ara jiyorum. Bat medeniy da yaganmustir. Cumburiyet'in kurtlus dénemi seckinleri siz konusu sentezlemeyi yapar ken, zaman zaman islami bir retoriée basvursalar da ashnda islam ‘dan pek hazzetmeyen. bir tutum takinmislardir. 1920"Ierde ve 1930°lann ilk yartsinda yapilan diizenlemeler te- melde bu tacumun ve esasht bir medeniyet arzusunun géstergeleridir, Cumburiyet’in kurulug yillarinda devietin roliinde sicrama Cumhuriyct’in ilanindan hemen sonraki yillar, siyasal sisternin laiklegtirilmesini amaglayan cesitli dizzenlemeler igerir. 1920"Ier ve 1930"lann ilk dénemi bu anlamda son derece kok- rncidir, Bu dénemde dini mabkemeler kapatlnus, erkeklerin fes givmesi yasaklanms, tari- 9. Chatterjee, P. Nationalist Thought aed tke Cotorial Works A derivatie Discourse, University of Minnesota Press, Minneapolis, 1983. 10. Chatterjee, Page oA_ 206 “1 Ahmad, F, The Making of Modern Turkey, Routledge, Londra, New York, 1993, 5.80. (Buradakt lint yaar taratindan ‘Torkselestirimisti). 12. Berkes, N age 13. Berkes, N, age 14. Aydin, Sy, Mordernlesme ve ‘Milivetciik, Gondogan Yayinlan, 1993, 5.210 15, Akcura, ¥, “Uc Tarv' Siyeset", Tarkive Gankdiga, 5. 31, Kasim Arak 1996, 5.11 ve 18, 16. Aydin, S, age, 4215, {7 Acura ¥., ag It Katlar kapatslmis, Hieri takvimden Miladi takvime gecilmig, fsvigre’den Medeni Kanun yar Janus, Islam'mn deviet dini konumuna son verilmis, Arap harflerinin yerine Latin alfabest kx bul edilmig, czamin Tarkcelestirilmesine karar verilmistir. Bu diizenlemeler mevcut kittie pratikleri Kiktinden sarsmustir. Yukanda Tiirkiye Cumburiyeti’nin belleksizligi olarak tose cttigim durumun mensci bu diizenlemelerde yatmaktadhr, Feroz Ahmad Tiirtiye Cumhas yeti’nin “inga edilmesi” tezini én plana cikardijy Kitabinda, dzellikle Latin alfabesinin kabe- liinii, en Kéktenci, yerleymig gelenekleri en esash pargalayie: diizenleme olarak degerlendine Ahmad’in ifadesivle: “Bir darbe ile, okuryazar olanlar bile gegmislerinden kopariimust. denbire, fllen bitin bir millet kurta yarma bilmez bic hale getirilmistir.”"! Bu dOnemin resmi milliyetciliginin niteligi tizerine gesitli varsaymlar vardw, Kimileri be ddnemin resmi milliyetciliginin Ziya Gokalp geleneginde Bancilik, islamaahk ve Taree 1k arasnda bir sentez oldugunu ve farkly unsuelarin bir arada yasayabilmesine olanak t= nidigin: savunurken kimileri de dinsel bir kavram olan dimmetin yerine ikame edilen mat fet olgusunun etnik birtakim dzellikler tagidijanr ileri stirmisterdir. Omegin Niyari Ber kes, Atatiirk reformlannin arkasinda Ziya Gokalp’e dayanan bir zibniyet cldugunu sty ler,!? Agikur ki Cumburiyer’in kurulus yillanndaké koktenci ik diizenlemeler Ziys Go alp’in fikirleri ile ters diigmektedir. Ziya Gékalp 1924 senesinde dlmiistiir. Niyazi Berkes emer daha fazla yasasa idi- Ziya Gékalp'in bu diizenlemeler ile kendi fikirlerini uzlasnre bilecegini iddia eder. Ciinkii Berkcs'e gre Ziya Gokalp’in halifelik konusundaki fikirien: zaten Bate milliyetgilik anlayigt ile ters diimekteydi.!3 Burada amag geyitli yorumlaryla bir Ziya Gokalp okumasi yapmak degildir. Asil amac, Cumhuriyet’in kurulus yallan resms milliyctgiligine istinaden vapilan farkh yorumlara dikkat gekmektir. Giinkii bir yandan be: dnemde fark unsurlarin bir arada yasamasin: miimkin kilan bir millet anlayigindan sor edilirken, dte yandan da ctnik bir millivetciligin mevcudiveti s6z konusu oabilmektedir Omnegin, Cumhuriyer’in kurulus déneminde getirilen kéktenei laik diizenlemelere dikkat gckerck, bu dénem milliyetsiligini islam unsurunda direnen Ziya Gokalp ihniyetindes ayirmak miimkindiir. Bu agidan bakildiginda, bu dénem milliyetciligi ile din ve milleti ss rarla biebirinden ayirmaya gaisan Yusuf Akgura’nin fikitleri arasinda benzerlikler de tsp cdilebilir. Omegin, Ziya Gokalp ile Yusuf Akura’mn diigincelerini karstlastiran Suavi Ay din, bu noktadan hareketle Yusuf Akgusa milli yakin oldugunu ifade eder,'4 “Irk tizerine miistenit bir Tiirk siyasi milliyeti"rden séz eden Yusuf Akcura Or Yarz-1 Siyaer'i su sanrlarla noktalar: “Miisliimanlik, Turklak siyasetie rinden hangisi Osmanks devlet icin daha yararh ve kabil-i tarbiktir)”!S giliginin Cumhuriyet ideolojisine dab Ashinda Yusuf Akgura igin bu sorunun cevaby agiktr, Birlestirici unsur Tiirkiik olmalidie Miisliimankk olsa olsa “birlik ruhunu pekistirecek ikineil bir arag” konumundadir.!6 Bu konuyu Yusuf Akgura su sekilde dile getirie: “Zamanimuz tarihinde géirilen usiumi cere yan irklardadit. Dinler, din olmak bakimindan gittikge siyasi chemmivetterini, kuvvetlen ni kaybediyorlar. igtimai olmaktan ziyade sabsilesiyorlar. Cemiyetlerde vicdan seebest din birliginin yerini alyyor. Dinler, cemiyetlerin ck isleri olmaktan vazgegerek, kalblerin hz i ve miasitligini deruhte ediyor, ancak halik ile mahluk arasindaki vicdani rabrta haline gesivor. Dolaytsiyle dialer ancak irklarla birlegerek, wklara yardimet ve hatta hizmet edici olarak, siyasi ve istimai chemmiyetlerini muhafaza edebiliyorlar."!7 Cumburiyerin kurulus donemi resist miliyetsiligine dair farkh tezler bugiin Tiirkiye’ée cinik milliyetgilik oup olmadigt taruymalarinin odak noktasindadir. Aslinda bitin bu tartsmalar bu déneme iligkin baz tarihsel gergek- liklerin Gnemini gOzler Sniine seriyor. Bu ger- gekliklerin belki de en Gnemli olanlan Cumhuri “in kurulus déneminde devlet seckinler yet nin resmi idcolojiye dair yapuklan tercihlerdir, Bu tercihlerin yapiimasinda, Mustafa Kemal ve arka- daslanain dlkenin geri kalmushgindan dini so- rumlu tutma egilimlerinin biyik pay vardi. Boyletikle donemin en etkili ig akim olan Tiirk- Gillik, Banik ve islameihik ile simelanmug bit yapida Cumhuriyet’in kurufus donemi seckinleri tercihlerini islamotlygy dislayarak yapmuslar ve béylelikle Ziya Gokalp’ koylti kitledr arasinda zaten var olan ugurumu derinlestirmislerdir. Dini otoritenin gitgide geri letilmesi ve Cumhuriyet devletinin Ttirklerin devleti olarak tammmlanmaya baslamas) ile, farkh da tutan tutkal giziilmeye bala sorlini ettigi kentli ve uunsurlart bir mist, Merkez-tasra_kiiltirlerinin kopmasi Kent ve ky kiltirlerinin birbirlerinden kopm: ya baslamast, asinda Osmantt. imparatorlu- §u’nun merkezi biirokrasisinin teskili sirasinda ontaya gikmustir. Bu merke7i biirokrasi kent Kiil- tiirlinit tepeden cevreye yaymaya ¢altgirken kéy/tagra kilttiri: de merkezi biirokrasive ka olarak bekasim devam ettirmeye cabaladigt nis pete varhgin korumus ve bir siire sonra ezilen Kesimlerin dizerinde etkili olmaya baslamusur. Bu geligme Tiirkiye’deki adalet a aytsinin esitlikgi bir sdyleme endeksli olmasimim nedenleri Konusunda da Oéreticidir. ‘Tiirkiye’de merkez ire, Kentli-kGyhii kiltiiri: ikilemi adil olan ile olmayan sylemlerin birbirlerinden ayn rak bigimlenmesine de igaret eder.! Merker.ya da kent kiiltitra tepeden yayilan, zorla 6% retilen, “belletilen” bir ke ken, taciz edilen ve sath nin kay tir olmast itibariyle adil olmayan bir siylem olarak bigimlenir ant korumaya galisan tasca ya ch koi kiiltiirid de adalet soylemi afm olusturmustur, Merkes ile tasra arasindaki kopug, Cumburiyer’in kurulus déinemi segkinlerinin, fslam’'dan hagectmeyen tutumlan ve Baueabk ile Tarksiiliigii sentezleme dogrultusundaki tercibleri ile pekigmigtir. Cumhuriyet dénemi dneesi iki kiltiirel dinya arasindaki Fark islam ile Srtiliirken, bu dinem sekinle zeyde kalo ur. iki kiltdir arasindaki sé konusu kopus ve merkezin belletici tavn islam kaltdiriiniin bir karyi tez olarak tagea kiiltir iginde pekiymesine yal agmistar. nin Is) "a iligkin referanslart semantik a Tiiskiye Cumburiyeti’nde merkez tagrayr kendi misyonu dogrultusunda yontmaya galisir Cumfuriyetin 15. yi huttonirken, cengiz Kaheaman agi 18. Bu konuda bakin: Mardin, $, “The Just and the Unjust Daedalus, Journal of ‘the American Academy ‘of fats. and Sciences, 5.1203, Yar 199), 5.113129,419, Barrington, MA, ‘Soci Origins of Dictatorship and Democracy, Bacan Press Boston, 1996, 5.237, ken, tapra da zaman zaman isyanlara sahne olsa bile temelde tarih boyunca merkezi otor tenin boyundurugtunda crilerek gelismistir. Bu noktada Japonya baglaminda bir benzet me yapmak istiyorum, Barrington Moore, Japonya’da merkeade yeni yetmekte olan tiie car kesim ile tagranin asker aristokratlan (saeurras) arasindakdiliskiyi “sembiyotik husumet (antagonizma)” seklinde nitelendirir.1? Yani bu iki grup, aralarindaki ttim grkar cattymala rina ramen varliklanm bisbirlerinden titretirler. Tiirkiye’de de merke2 ve tagra arasindaki iligki sembiyotik bir husumet igermektedir. Merkez kiiltira ve tasra kiletriy yarhklarin birbirlerinden tirctirler. Banu yaparken de birbirleriyle gaugmaya girerler. Yalniz burada Japon dme@i ile kiyastandiganda Gnemli bir fark gze carpmaktadir, Tilrkiye’de askeri gi ce haiz olan kesim merkezdir. Dolaysst ile merkez-tagra sorunsali merkezin tasra tizerinde ki taruismasiz niifuzu olarak belirir Cumburiyee'in kurulus yillannda merkez-gevre dinamigini ortaya sikaran iki Gnemli ayak lanma vardir. Bunlardan birineisi, 1925 Seyh Said isyanr; ikineisi de 1930 Menemen ola yudir, Her iki ayaklanma ve bunlann bastinhis bigimleri giderek artan merkezi devlet giictl niin gostergeleridir. Seyh Said isyaninin hemen arkasindan ‘Takriri Siktin Kanunu sian! mig ve bundan sonra merkezi rejime karst yapilan muhalefet ya basurlmis ya da muhale- fetin kendisi de merkezi rejim tarafindan yarauhmistr. 1930°da Serbest Firka bu amacla kurulmustur. 1930 Menemen olayt sonrasinda ise seckinlerin Kemalist prensiplerin tases: da yeterince miifuz edememesini fark edince duydukdant haya! kinkhg1, bu olaydan sonra merkezi, cumhuriyetsi bir ideoloji yaratmaya yéinelik gabalara ivme kazandirmustir. Bu baglamda 1930 sonrast gelisen Kadro harcketi merkezin -tasra karpisinda- ideolojisini pe- istirme cabalanina bir drnck teskil eder. by Siiphesiz, Cumhurivet'in kurulug dénemi resi mil gu, dénemin seckinlerinin yapuklan tercibler ile ilintlidir, Bu tercihler Osmanli'dan gelen aticli devlet geleneginin bir uzantis| olarak gaten var olan merkez-tasra kopuklugunu pe Kistirmistir. Yukanda Tiick milliyetsiliginin diger Dogu milliyersiliklerine benzeyen gelig kisi nedeniyle zaten deviet seckinlerine diigen bir misyondan sz cumistim. Bu misyon "in kurulus yllarnda gergeklestirilmeye baslanrmstir. Bu yapilirken de birta retiyle bir mil vetciligini agumlarken netlegen bir ol ‘Cumhuriy ‘am tercihler yapilmis ve deviet, Islam faktértinit biiytik dlgtide chislamal Jet yaratma cabasina girmistir. Kisacasi, Cumhuriyet’in ilanandan sonra devlet milletini ara maya koyulmustur. Bu tatihsel gelisme bigiminin gelenejjin icadindan farkt asikirdir. Bu konuda Emst Gellner'in, Arahk 1993’te Ora Dogu Teknik Universitesi'nde yapugt konugitada kullandijs bir iftdeyi hanrlamadan gegemeyecegim. Gellner kendisine yon tilen bir soruyu degerlendirieken, “Milliyetsilik ortak bir bellege deg, ortak bir unutma- ya (oblivion) dayanic” demisti; Bu ifadenin Cumburiyer démemi Tiirk milliyecciligin agimlanmasinda oldukga anlamhi oldugumu diigiiniyorum. Siiphesiz, devlet segkinleri Cumhuriyet’in kuruluy dGneminde yapuiklan tercibler ile merkez tasra arasindaki ayn giiglenditmislerdir, Bu dénemde devlet segkinleri tam da yukands Dogu milliyeteliklerinin celiskisini irdclerken belintigim gibi “Banh gibi davramip, narod. nik gibi konuymuslarcie.” Bir taraftan koktenci diizenlemeler ile Banh dayramss bigimleri, gi yim-kusam tesvik edilitken, diger taraftan da tase, siirekl birligt tehdit edici, yontulmas: ge reken bir unsur olarak algilanmasina ragmen “koylii efendimizdir” ycklinde yiarlara basve ruulmustur. Kanimca merkez-tagra dinamigi Tirkiye’ain en énemli meselelerinden biridir Merkezin tasra tizerindeki otoriter ve yontucu tavrimn nedenlerini yukarida aynstirmaya sa etligtim, Orctles birineisi, merkezin tasea Uzerinde sv olarak varchr; ikincisi, Tiark milliversiig nndardigr celigki devletin bu merkezi taunt pekigtirmigtir; tigtinct 4 tay Osmant geleneginin bir uzant nin -diger Dogu millietsilikleri gibi- iginde ba , Tiirkiye ozelinde, Cumhuriyet dénemi devlet seckinleri iizerinde anlagtlan ortak bir Tiirk kimli belli tercibler gergevesinde bir millet inga etme misyonunu yiiklenmisler ve bu da devletin merkezi roliinde bir sigramaya neden olmustur. Merkez-tagea arasindaki bu dinamik nede olmadiga isin, niyle Cumhuriyet dénemi boyunca tasra hep suclu durumuna konmustur, Buraya kadar yapniam irdelemelerin iki onemli gelismeye iyaret ettigini distintyorum, Bi rincisi, devletin merkezi roliiniin siyasal kiiltiir iizerindeki etkisidir, Ikincisi ise devlet ve millet olgularinin ortaya ¢tkislannda izlenen ardilhk ve bunun bir uzantist olarak merkez- clesinde kilitlenmis olmasidir. Her iki gelisme bir araya geldi finde, Tirkiye giindemini en cok meggul eden kaktendincilik-laikgiik: me: meselesine iliskin taruymalann hangi nokralarda digiimlendibleri belirginlesece nece fim tagra gatiymasimin beka mes gida bu konulara deg Mutlake! siyasal kiiltiir Turkiye’de merkeri devletin tayta dizerindeki bu ctkisi siyasal kilsiriin bigimlenmesinde ol gemen oldugu bir kiltiirde resmi kinlik i denince, Tiirk milletinin milli irade de bir toplumsal mihendislik projesi akla gelmekte dukga etkili olmustur, Merkezi devletin bu denli de mutlaker bir giizergth izlemistir. ‘irk milliyerg! sini kendiliginden kesfetmesinden dir, Devlet segkinleri Tirk milletini uyandinrken merkeviyetgi bir tutumn takinouslar ve gee misle olan baglan koparmaya cabalamuslardir, Bu projeyi kotarabilmek igin de metkesivetci, mutlak ve tekgi bir resmi kimlik olusturmak zorunda kalmuslarder. Bu gelismeye kosut ola rak, ‘Tiark siyasal kileirdi de mutlaka bir sckilde tckamiil ctmisti, Laik Cumhuriyet, dint ide olojinin yerine belletilen bir milliyetgilik ikame etmis ve din dist aik bir etik olusturamamus: tor. Cumhuriyer’in dine karg. aldigi tavar toplumsal dokuda bazs bosluklara neden olmiustur Osmanh toplumunda giinlik yasantya iliskin birgok diizenleme Moshimanhiga basvurarak Cumburiyerin 10. ya stlamalanna kanal iizere sisters bir ages arabast, Cengir ramon see20. Bu konuda bakin ‘Mardin 5. “European Culture and! the Development of Modern Turkey”, Turkey and the European Community, ‘Ahmet Evin ve Geottrey Denton (der), Leske, Budrich, Opladen, 1990, 621 21. Balge, Mage, 5.8, 22. Belge, Mi, age. 0. 23, Kadiaglu, A. “Torkiye'de Yasanan Hiziptesme ve Dreyfus ‘Meselesi",ainikim, 5,59, 1996, 5 96-101 74, Belge, M, age, 596, 25, Belge, M, age. ais yapiling ve bu pratik, kimlikleri netleytirip, psikolojtk gerilimleri yumusatmistir, Miisliman hk bie halk lin olarak iletisim ve aracisk usullerini, cemaat igi lidevik gibi konulan divzen lemigtit. Cumhuriyet doneminde bu fonksyonlar -Arattirk'in kisisel olarak uyandirdigi hii met dignda- yeni dgretiler ve diinya gorisler ile ikame edilememistir 20 ‘Tirkive'de, siyasal kiletirin en olumsuz dgesi olan mutlaklik nedeniyle, “ogra” lar ve “yanks"lar cok kali cizgilerle birbirinden aynlr. Bizim “dogru"lanmaca kanlmayanlar acimasigca dislanir. Bu mutlakss taver son derece dnemlé noktalarmndan yakalayan Murat Belge’nin, siyasal kiltirlimiize iliskin cok énemli ole ina inandsgam bir calismastndan gore “Tiirkiye’de yalniz baza alnolar yapmanin yararh olacagunt diistindyorum, Belge sivasi degil, her tirlt tartigmada, kargt tarati fizikscl deg! ama manevi anlamda imha et. meye yonelik bir siddet ve saldirganik gefeneksel olarak vardir."21 Belge, iyasal kiletirin bu yekilde gelismesinde milli egitim sisteminin roltine de dikkat ce ker: *.Wrk milli egitim sisteminden gegen her birey, asin bir gaba géstermer ya da ola Sandis ir talih sonucu kendini o sistemin etkilerinden bagisik tutamazsa, zihninde cididi bir dogmatizm tortusu olugur. Resmi ideolojik yapryla hesaplagmaya girmeyen bir kimse icin bu o ideolofinin dogmatik bisimde benimscnmesi olur. Ama hesaplasmaya girenler de, inamacaklan herhangi bir seye elestirel dedi, bagnazea inanmalanm saglayacak olan ihni altyapy1 edinmislerdir.”22 ikie, thmbhk Tiirkiy Boy lc kayda deger bir giig olamamakra ve toplum cephelesmeye son derece yatkin bir hale gelmekeedir. Bundan dolays Tiirkiye'de Eransiz Usiincti Cum huriyeti’ne damgasine vuran Dreyius Mesclesi'ni sagnstiran polemikler sik sik giindeme gclmektedir +8 Belge, sonucta, hepimizin “fundamentalist” oldugunu, kimimizin Masle man olarak, kimimizin Atatiirkeii, lim ile kendimizi nurlandischgamuza siiyler. 24 mizin de sosyalist olarak bu ej Battin bu saptamalann siyasal kilirdimiiziin cGzimlenmesi bakumndan Gnemi asikindic Sonugta, Tiirk kimi isellestirilmig bir edim olarak dzgirlik olgusuna yabancidir, Olss sa disandan Konulmus denetimlerin gevgemesiyle ortaya okan serbestlik olgustna asinacke Zaman zaman serbestleyen dis denctimlerden firsat buldugunda, lsoyratea eevresine saldune Belge’nin ifadesiyle “igte bu anlamda Tiirk kimligi Szgiir degildir, ama zaman zaman ser bestlesme firsatt bulabilmektedir, Bu da yanh okulda cocuklann, Ogretmenin uzakea old Sunu anleehklant zaman azap Omen yasuk kavgas yapmas: gibi bir jeydir, Baskac bir gcne Karn inj easyan bu yapr, zaman zaman, ‘Yeleken bir ein calmak? neva ‘bugtn cok ga slik, yan aglayacagiz? gibi kliscleymiy deyimlerde kendini ele verir."25 inkiye'de devletin sivil toplum iizerindcki baskist nedeniyle iberaliam ve bireycilik Kavramla geligememistir. Bunun yerine daha cemaatgi ve kolektf bir biling gelismi ve © yasal kiltir de bu dogrultuda bicimlenmistir, Siyasal kiltirtin bu cizgide gelismesin denlerinin merkez-tasra ilgkisinde ve merkezi devietin Gzellikle Cumhuriyerin kur yillarnda bir miler inya etme cabalan esnasinda yaptigr tercihlerde saklt oldugune de niyorum. Bu “milletini arayan deviet” sendromunun ayn zamanda Tiitkive'de me {agra sorunsalini da klitledigini ditsiniivooum Milletini arayan deviet sendromu ve beka meselesi Gecen yil Topliem ne Bilin ScellikeriniGmnegi” idi.26 Giinkt Almanya’da Alman milliyetcligi Alman ulus-devietinin tarih sayfulana: dda belirmesinden agags yukartyanum ytizyl nce giindeme gelmis, Alman Romantik edebiya ‘unin cesitlicihetlerinde ifade bulmugtur, Alman miliyetsiliginin, bir ulas-deviete duyulan ar ‘zunun, 1810"Iarda Romantik yazinda belirmesinin ve Alman ulus-devletinin 1870°de kurul masinin ialedigi sira ve bu iki olgunun arasinda beliren yam yiizyillk zamansal mesafe, bu millivetgiik tipinin siyasal birikten de@il de etnik ve Kiltirel birlikten riiremesine sebep ol mustur, Yani Almanya'da -ki bunun bugiin bila Alman siyasasinda etkisi vardir- birlik ruhu nun kurucu, teyhil edici faktdrdisiyasal degil de etnik ve kiilieel birliktir. Sonucta Alman mil liyetsiligi bu ardillik ve zamansal mesafe dolayrsyla 1rket bir gitzergih izlemistir. Tiirkiye'de ise Almanya’dakinin tam aksi bir geligme ve bunun uzanulanndan séz etmek miimktindiir. Milliyetgilik ve ulus-devlet arasindaki siralama Almanya'dakinin tersine teza- hair etmis ve Tiirkiye Cumhuriyet’ milletini arayan bir devlet olma dzelligivle Gne gikms- tur. Devletin millet inga etme misyonunun merkez-tagea kopuklugunu giiglendirmesinden ve siyasal kilttirde agnga bellcksizlik, mutlakeihk gibi yaralardan yukanda siz ettim. Bura- da alum Onemle cizmek istedigim nokta, Tiirkiye’de deviet ve millet olgulannin ortaya gl kisinda izlenen stralamanan, siyasal birligin kurueu, teskil edici faktor olarak Sne gikmast na neden olmasidir. Devletin simlan ile béliinmez biittinligi -Almanya’dakinin aksine Tirkiye Cumhuriyeti’nin varhionin temel tag olarak belirmistir, Boylece, Tirkiye'de mer- kez-tagra gatipmasinin similar “beka” meselesiyle gizilmistir. Béylelikle, merkezi devletin inga exci resmi irk kimligidisinda kenini algilayan tunsurlar devietin mev tehdic olarak algilanmist paryalanma tehlikes ile karyt kargiya oldugu varsayalmigtr. Bu nedenle dzgiiventi bir varolus yerine, ii Almanya ile soz konusu siralama agisindan yapilan mukayese bir baska noktaya da igaret et- mektedir. Tirkiye’de milletin kurucu, teskil edict faktdriiniin birincil Gnemde ctnik ve kél- titel olmaktan ziyade siyasal olmast, Alman tipi etnisist, irkci bir millivetciigin geligmesine uygun yaprsal kogullanin almadigy seklinde yorumfanabilic. Gergekten de resmi Tiirk milli- yetciliginin etnisist, kg oldugunu iddia edebilmek icin bir zemin yoktur. Burada dikkatle- ri resmi Tiirk milliyetsiliginin etnisist ve arket olup olmadiga sorunsalindan devietgi olmast -gergegine gckmek istiyorum, Merkezin yaymaya galistg bu milliyetgilik ve tayradan kaynak- Janan repki zamanla farkh milliyetgilik s6ylemlerine de zemin haztrlamustir. Boylelikle mer- kkerdeki se¢kinler ile tasra halla arasindaki usurum idcolojik boyutta da pekistirilmisti, Karumea, Tiirk milliyetsiliginin geliskisinin ve bunun pekigtirdigi devlet geleneginin sal killtir dzerindeki etkiler ile milletin kurucu faktoriiniin siyasal birlik olmast nei énemi ve dolayisivla merkez-tasra kopuklugunun séylem in pekiptindigi pargalanma korkusu dist tste konuldugunda ‘Tiirkiye’nin bugiin kendini iginde buldugu siyasal ukanukhgan nedenleri bir dlgtide anlasi- labilir. Bu durum ile hallesmenin yolunun Osmank geleneginden gelen kilttirel zeaginlik vc kozmopolitik ile tansmaktan gestigini diisintiyorum Ayse Kadwogu, Prof, Dr, Sabancs Universitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakiltesi Ojretim Zyest 26, Kadhod, A, Devletini Aesyan ‘let: lewanya Grnegi", Tope ve Bi 5.62, Ks 1998, 595112