TESİS TASARIMI

ve
PLANLAMASI
-Tesis Yer Seçiminde
Kullanılan Diğer Yöntemler-

Hazırlayan
Doç. Dr. İsmail Karaoğlan

Konya Teknik Üniversitesi

Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi - Endüstri Mühendisliği Bölümü
 1. Görünen Maliyetler için “Histogram Metodu”

Doğrudan hesaplanabilir maliyet kalemleri toplamı

karşılaştırılarak tesis yer seçimi kararı verilir.
Örnek
Bir fabrika için A,B,C,D ve E Toplam
alternatif yerleri vardır. Bu Maliyet

yerler için ulaşım maliyeti,

arazi maliyeti, enerji-su, Enerji ve Su
işçilik giderleri dikkate Arazi Maliyeti
alınmaktadır. Bu maliyet Ulaşım
kalemleri yandaki grafikte
birikimli bir şekilde İşçilik
sunulmaktadır. Bu
alternatifler içerisinden C
alternatifi en iyi bölgedir. C A E B D
Bölgeler

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

2/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 2. Dilsel (Linguistic) Değişkenlerde Puanlama
Yöntemi

Sayısal olarak hesaplanamayan etmenler için geliştirilmiş bir yöntemdir.

Yer seçimini etkileyen faktörler bir uzman tarafından yeterli/yetersiz;
az/bol, kötü/orta/iyi gibi dilsel ifadelerle tanımlanarak seçim işlemi
gerçekleştirilir.
Örnek
Değerlendirmede Verilen Dereceler
Yer Seçimi Faktörleri
C A E B D
İşgücü bolluğu Yeterli Yeterli Çok Çok Yeterli
İşgücü kalitesi İyi İyi Çok iyi Çok iyi Çok iyi
Sosyal çevre Orta İyi Çok iyi İyi İyi
Bölgenin gelişimi Normal Hızlı Çok Hızlı Çok Hızlı Hızlı
Sosyal tesisler Yetersiz Yeterli Çok iyi Çok iyi Çok iyi

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

3/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 3. Dönüşüm Oranı ile Karşılaştırma Metodu
(Rate of Return)

Gelir ve maliyet kalemlerinin ortak paydada (yıllık, aylık vb.)

buluşturularak yapılan yatırımın geri dönüşüm oranlarının
hesaplanması ve en yüksek olanın seçimine dayalı bir yöntemdir.

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

4/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 3. Dönüşüm Oranı ile Karşılaştırma Metodu
(Rate of Return)
Örnek
90000 TL yatırım ile Aday Yerler
Görünür Maliyet Faktörleri
yapılacak bir A B C
konserve fabrikasını 1. Pazar (Satışlar)
dikkate alalım. Bu a) Yıllık satışlar 130000 130000 130000
fabrika için A,B,C b) Satış giderleri 22000 21500 23000
aday bölgeleri ve 2. Üretim Maliyetleri
bunlarla ilgili yıllık c) Hammadde 34500 35500 31000
maliyetler yandaki
d) Taşıma 13500 13000 11500
tabloda
e) Enerji 6500 8500 5000
sunulmaktadır.
f) Ücretler 32500 31500 30500
Bu bilgiler ışığında g) Diğer giderler 4000 4000 5000
Dönüşüm Oranı h) Sabit maliyetler 5500 5500 5500
Yöntemine göre hangi i) Net üretim maliyeti
alternatif
96000 98000 92500
seçilmelidir?
3. Toplam Maliyet 118500 119500 111500
4. Yıllık Kar 11500 10500 18500
5. Dönüşüm Oranı %12.78 %11.67 %20.56
Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.
5/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 4. Derecelendirme (Puanlama) Yöntemi

Tesis Yer Seçimini etkileyen faktörlerin nitel olarak puanlanması

ve en yüksek olanın seçimine dayalı bir yöntemdir.
Örnek
Yandaki tabloda A ve B Verilen (A) (B)
alternatif bölgeler için Tesis Yer Seçimi Faktörleri
tesis yer seçimini Ağırlık Yeri Yeri
etkileyen faktörler 1. Var olan işgücü 80 40 70
bakımından ağırlıklı 1.1 Yok 0
puanlar verilmektedir. 1.2 Primli ücret şartıyla var 20
Bu bilgiler ışığında
Derecelendirme 1.3 Yeterli sayıda var fakat gelecek 40
Yöntemine göre hangi 1.4 Halen ve gelecekte yeter sayıda var 70
alternatif seçilmelidir? 1.5 Çok sayıda kalifiye işçi var 80
2. Araştırma imkânları 250 150 100
3. Toplumun davranışı 75 50 25
240 195

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

6/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 5. Çift Tartılandırma Yöntemi

Tesis Yer Seçimini etkileyen faktörlere 0–10 arası

puanlar verilir (örneğin, işgücü 9).
Bu faktörler toplam ağırlığı geçmeksizin dağıtılır.
Daha sonra alternatif kuruluş yerleri her bir faktör için
belirlenen ağırlık üzerinden puanlandırılır ve ağırlık ile
çarpılarak ilgili faktör için çift tartılandırma değeri
tespit edilir.
Tüm faktörler için toplam ağırlık hesaplanır ve en
yüksek puan alan yer seçilir.

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

7/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 5. Çift Tartılandırma Yöntemi
Örnek
Aşağıdaki tabloda alternatif yerler için tesis yer seçimini etkileyen
faktörler bakımından ağırlıklı puanlar verilmektedir.
Bu bilgiler ışığında Çift Tartılandırma Yöntemine göre hangi
alternatif seçilmelidir?
Faktörler Ağırlıklar Aday Kuruluş Yerleri (0–10)
(0–10) A B C D E
İşgücü 9 1/9 2/18 1/9 3/27 7/63 (0–9)
Pazara yakınlık 7 3/21 1/7 6/42 5/35 3/21 (0–7)
Güvenlik 3 2/6 3/9 1/3 2/6 3/9 (0–3)
Ulaştırma 8 2/16 8/64 8/64 6/48 4/32 (0–8)
Enerji 7 7/49 3/21 4/28 4/28 1/7 (0–7)
Yasalar 5 5/25 2/10 1/5 1/5 4/20 (0–5)
Toplam 126 129 151 149 152

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

8/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 6. Başabaş Noktası Analizi

Tesis Yer Seçimini maliyet kalemleri değişken (her bir

birim ürün üretmek için katlanılacak maliyet) ve sabit
(üretim miktarından bağımsız maliyetler) maliyet
olmak üzere iki başlık altında toplanır.
Bütün alternatifler için sıfır kar sağlayan üretim
miktarları hesaplanarak karşılaştırmalı olarak analiz
edilip karar verilir.

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

9/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 6. Başabaş Noktası Analizi
Örnek
Aşağıdaki tabloda alternatif yerler için tesis yer seçimini etkileyen maliyet
kalemleri ile ilgili bilgiler bulunmaktadır (Birim satış fiyatı 1.45 TL).
Bu bilgiler ışığında Başabaş Analizi Yöntemine göre hangi alternatif
seçilmelidir?

A B
Gider Tipi Açıklama
Alternatifi Alternatifi
Sabit Gider (SG) Arazi (TL/yıl) 110600 35400
Değişken Gider (DG) Malzeme (TL/birim) 0.31 0.49
Değişken Gider (DG) İşçilik (TL/birim) 0.39 0.46
Sabit Gider (SG) Enerji (TL/yıl) 30400 39300
Sabit Gider (SG) Su (TL/yıl) 7000 7300
Sabit Gider (SG) Sigorta (TL/yıl) 12000 13000

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

10/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 6. Başabaş Noktası Analizi
Örnek (devam)
Sabit ve değişken gider tasnifinden giderek iki yer için maliyet
denklemleri elde edilir.

Sabit Giderler Değişken Giderler

𝑨 𝑩 𝑨 𝑩
110600 35400 0.31 0.49
30400 39300 0.39 0.46
7000 7300
12000 13000
160000 95000 0.7 0.95

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

11/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 6. Başabaş Noktası Analizi
Örnek (devam)
Maliyet
(103 TL)
𝐾𝐴 > 𝐾𝐵
300
𝐹𝐵
𝐾𝐵 𝐾𝐴
𝐾𝐵 > 𝐾𝐴
𝐹𝐴
Alternatiflerin 𝐵𝐵𝑁𝐴
grafikleri 200
çizilir ve
karşılaştırmalı 160
150
𝑏𝐵
𝐵𝐵𝑁𝐵
olarak karar 1. Bölgede: 𝐾𝐵 , 𝐾𝐴 < 0: Tesis kurma
2. Bölgede: 𝐾𝐵 > 𝐾𝐴 : B seçilmeli
verilir. 3. Bölgede: 𝐾𝐴 > 𝐾𝐵 : A seçilmeli
100
95 𝑏𝐴

1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge

100 200 260 300 Üretim Hacmi

(103 adet)

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

12/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 7. Ulaştırma Yöntemi

Ulaştırma Yöntemi
Mevcut tesislere ek olarak sadece bir yeni tesis kurulması
istendiği,
Tesisler için kurulum sabit maliyetinin söz konusu olmadığı
ve
Mevcut ve her bir potansiyel tesisler için birim üretim/taşıma
maliyetlerinin bilindiği durumda kullanılan bir yöntemdir.
Bütün alternatif tesisler teker teker mevcut tesislerle
birlikte faaliyet gösteriyor varsayımı altında problem
ulaştırma problemine dönüştürülür, çözülür ve
alternatifler içerisinden en düşük maliyeti veren
alternatif seçilir.
Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.
13/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 7. Ulaştırma Yöntemi
Örnek
Aşağıdaki tabloda bir firmanın fabrikaları, ana depoları ve kurmak istediği
yeni fabrika için alternatif yerler ile ilgili bilgiler bulunmaktadır.
Bu bilgiler ışığında Ulaştırma Yöntemine göre hangi alternatif seçilmelidir?

Mevcut Fabrikalar Alternatif Fabrikalar

Ana Depolar Bursa Eskişehir Manisa Sivas Mersin Talep
Samsun 0.42 0.32 0.46 0.44 0.48 10000
Konya 0.36 0.44 0.37 0.3 0.45 15000
Antalya 0.41 0.42 0.3 0.37 0.43 16000
Kayseri 0.38 0.48 0.42 0.38 0.46 19000
Ankara 0.5 0.49 0.43 0.45 0.27 12000
Üretim Kapasitesi 27000 20000 25000 25000 25000
Birim Üretim Maliyeti 2.7 2.68 2.64 2.69 2.62

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

14/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 7. Ulaştırma Yöntemi
Örnek (devam)

En düşük maliyet yöntemine göre elde edilen başlangıç çözümü.

v Bur = v Esk = v Man = 3
Talep(10 )
Bursa Eskişehir Manisa
3.12 3.00 3.10
u Samsun = Samsun 10
10
3.06 3.12 3.01
u Konya = Konya 15
6 9

3.11 3.10 2.94

u Antalya = Antalya 16
16
3.08 3.16 3.06
u Kayseri = Kayseri 19
19
3.20 3.17 3.07
u Ankara = Ankara 12
2 10
3
Kapasite(10 ) 27 20 25 72

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

15/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 7. Ulaştırma Yöntemi
Örnek (devam)
Dual değişkenler kullanarak elde edilen u ve v değerleri, ve bu değerlere göre
çözüme girecek alternatifin seçimi.
v Bur = 3.03 v Esk = 3.00 v Man = 2.98 3
Talep(10 )
Bursa Eskişehir Manisa
-0.09 3.12 3.00 -0.12 3.10
u Samsun = 0 Samsun 10
10
3.06 -0.09 3.12 3.01
u Konya = 0.03 Konya 15
6 9

-0.12 3.11 -0.14 3.10 2.94

u Antalya = -0.04 Antalya 16
16
3.08 -0.11 3.16 -0.03 3.06
u Kayseri = 0.05 Kayseri 19
19
3.20 3.17 0.08 3.07
u Ankara = 0.17 Ankara 12
2 10 (+)
3
Kapasite(10 ) 27 20 25 72

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

16/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 7. Ulaştırma Yöntemi
Örnek (devam)

Seçilen alternatife göre yeni çözümdeki değişimlerin belirlenmesi.

v Bur = 3.03 v Esk = 3.00 v Man = 2.98 3
Talep(10 )
Bursa Eskişehir Manisa
-0.09 3.12 3.00 -0.12 3.10
u Samsun = 0 Samsun 10
10
3.06 -0.09 3.12 3.01
u Konya = 0.03 Konya 15
6(+) 9(-)

-0.12 3.11 -0.14 3.10 2.94

u Antalya = -0.04 Antalya 16
16
3.08 -0.11 3.16 -0.03 3.06
u Kayseri = 0.05 Kayseri 19
19
3.20 3.17 0.08 3.07
u Ankara = 0.17 Ankara 12
2(-) 10 (+)
3
Kapasite(10 ) 27 20 25 72

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

17/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 7. Ulaştırma Yöntemi
Örnek (devam)

Yeni çözümün elde edilmesi.

v Bur = v Esk = v Man = 3
Talep(10 )
Bursa Eskişehir Manisa
3.12 3.00 3.10
u Samsun = Samsun 10
10
3.06 3.12 3.01
u Konya = Konya 15
8 7

3.11 3.10 2.94

u Antalya = Antalya 16
16
3.08 3.16 3.06
u Kayseri = Kayseri 19
19
3.20 3.17 3.07
u Ankara = Ankara 12
10 2
3
Kapasite(10 ) 27 20 25 72

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

18/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 7. Ulaştırma Yöntemi
Örnek (devam)
Dual değişkenler kullanarak elde edilen u ve v değerleri, ve bu değerlere göre
mevcut çözümün optimal olduğu kararının verilmesi.
v Bur = 2.95 v Esk = 3.00 v Man = 2.90 3
Talep(10 )
Bursa Eskişehir Manisa
-0.17 3.12 3.00 -0.20 3.10
u Samsun = 0 Samsun 10
10
3.06 -0.01 3.12 3.01
u Konya = 0.11 Konya 15
8 7

-0.12 3.11 -0.06 3.10 2.94 ∗

u Antalya = 0.04 Antalya 16
16
3.08 -0.03 3.16 -0.03 3.06
u Kayseri = 0.13 Kayseri 19
19
-0.08 3.20 3.17 3.07
u Ankara = 0.17 Ankara 12
10 2
3
Kapasite(10 ) 27 20 25 72

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

19/20 Dr. İsmail Karaoğlan
 7. Ulaştırma Yöntemi
Örnek (devam)
Aynı işlemler diğer alternatifler için de gerçekleştirilerek optimal sonuçlar
bulunur ve en düşük maliyetli alternatif seçilir.
∗
∗
∗

Konya Teknik Üniv. End. Müh. Bl.

20/20 Dr. İsmail Karaoğlan