TT1 Predavanje9 PDF

ELEKTROTEHNIČKI FAKULTET UNIVERZITETA U SARAJEVU
Odsjek za telekomunikacije
Tema:
Linearne digitalne modulacije: ASK,FSK, PSK i QAM.
Diskretni kanal (Binary Symetric Channel-BSC)
Kanal sa Gaussovim šumom (AWGN)
SADRŽAJ
Linearne digitalne modulacije..........................................................................................3

1. Pojam modulacije.............................................................................................................3
1.1. Digitalni modulacijski postupci................................................................................4
1.2. Elementi digitalno modulisanih signala....................................................................6
1.3. Digitalno modulisani signali.....................................................................................8
1.3.1. Linearne digitalne modulacije…………………… ……………………....8
1.3.1.1. Impulsno amplitudna modulacija…………………………………...9
1.3.1.2. Fazno modulisani signali……………………………………...…..11
1.3.1.3. Kvadraturna amplitudna modulacija………………………………13
1.3.1.4. Multidimenzionalni signali………………………………………..15
1.3.1.5. Ortogonalni multidimenzionalni signali…………………………..15
1.3.1.6. Biortogonalni signali………………………………………………17
1.3.1.7. Signalni simpleks………………………………………………….17
1.3.1.8. Binarno kodni signali........………………………………...………18
1.4. Spektralne karakteristike digitalno modulisanih signala….......…......................18
1.4.1. Spektar snage linearno modulisanih signala........……….……………….19
Diskretni kanal (binarni simetrićni kanal)....................................................................23
2. Model kanala i kapacitet kanala….................................................................................23
2.1. Model kanala……………………………………………………………….........24
2.2. Kapacitet kanala………………………………………………………....…........24
Kanal sa Gaussovim šumom (AWGN)...........................................................................28
3. Šum................................................................................................................................28
3.1.Kanal sa Gaussovim šumom (AWGN)…......................................................…...…30
3.1.1.Optimalni prijemnik za signale sa Gaussovim šumom (AWGN)...................30
3.1.1.1. Korelacioni demodulator……….......................................................31
3.1.1.1.1. Podešeni filter demodulatora............................................34
3.1.1.2. Optimalni detektor….........................................................................37
3.1.2. Osobine optimalnog prijemnika za modulacije bez memorije…..................37
3.1.2.1. Vjerovatnoća greške za binarnu modulaciju......................................39
3.1.2.2. Vjerovatnoća greške M-arnih ortogonalnih signala…….…………..42
3.1.2.3. Vjerovatnoća greške M-arnih biortogonalnih signala………………44
3.1.2.4. Vjerovatnoća greške signalnog simpleksa……………………….…44
3.1.2.5. Vjerovatnoća greške M-arnih binarno kodiranih signala…………...45
3.1.2.6. Vjerovatnoća greške M-arnog PAM…….……………………….…45
3.1.2.7. Vjerovatnoća greške M-arnog PSK…………………………….…..47
3.1.2.8. Diferencijalni PSK (DPSK)…………………………………….…..50
3.1.2.9. Vjerovatnoća greške QAM………………………………….…...…52
Zaključak..........................................................................................................................54
Literatura……………..…………………………………………………………………55
Telekomunikacione tehnike
Stranica 2
LINEARNE DIGITALNE MODULACIJE
Uvod 1.
U prvom poglavlju, razmotrit ćemo opći pojam modulacije, odnosno postupak

transformacije električnog signala koji nosi informaciju u oblik pogodan za prenos
preko kanala. Bitno je i napomenuti i to da ćemo razmotriti karakteristike signala i
sistema pri prenosu digitalnih informacija preko kanala, predstaviti digitalno modulisane
signale te opisati njihove spektralne karakteristike.
1.Pojam modulacije
Poznato je da je potreban uslov za prenos neke informacije iz jedne tačke prostora u

drugu pripremljenost informacije za prenos medijem koji okružuje te dvije tačke. U tački
odašiljanja potrebno je informaciju obraditi tako, da se ona pretvori u oblik pogodan za
prenos. U tački prijema obavlja se inverzni postupak, tj. informacija se ponovo pretvara u
izvorni oblik. Postupak transformacije električnog signala, koji nosi informaciju radi
njegove prilagodbe za prenos, naziva se modulacijom. Proces koji je inverzan modulaciji,
a sastoji se od povratne transformacije primljenog signala u osnovni oblik, naziva se
demodulacijom ili detekcijom
Pod pojmom modulacije u užem smislu podrazumijeva se mijenjanje jednog ili više
parametara jednog pomoćnog signala, ovisno o signalu koji nosi informaciju. Taj se
pomoćni signal naziva prenosnim signalom (nosiocem). Prenosni signal ima veću
frekvenciju te ima bolja svojstva širenja prenosnim medijem. Signal koji nosi
informaciju, i koji upravlja promjenama parametara prenosnog signala, naziva se
modulišućim signalom. Kao rezultat modulacije nastaje signal kojem su parametri
funkcije razine modulišućeg signala i takav se signal naziva modulisanim signalom. Na
prijemnoj strani se vrši obratni postupak-demodulacija, da bi se informacija dobila
ponovo. Postupak modulacije vezan je za predajnik, a postupak demodulacije za
prijemnik.
Modulacija se obavlja u elektroničkom sklopu koji se naziva modulatorom. Sklop u
kome se obavlja demodulacija naziva se demodulatorom. Ukoliko se radi od digitalnom
prenosu signala modulator i demodulator nazivaju se modemom. Pri izvođenju
modulacijskog postupka promjenu jednog parametra prenosnog signala vrlo često prati
promjena ostalih parametara. U tom se slučaju uz korisnu ili osnovnu modulaciju
pojavljuje i više neželjenih ili parazitnih modulacija.
Sistematizacija modulacijskih postupaka može se voditi u dva pravca: prema vrsti
modulacijskog signala i prema vrsti prenosnog signala. U prvom je slučaju riječ o
analognim, odnosno kontinuiranim i diskretnim modulacijskim postupcima, koji
odgovaraju kontinuiranoj, odnosno diskretnoj vrsti modulacijskog signala. Osnovne vrste
analogne modulacije signala su: AM- amplitudna modulacija, FM- frekventna modulacija
Stranica 3
i PM- fazna modulacija. Pri podjeli prema vrstama prenosnog signala razlikuju se:
modulacije sinusnog signala, modulacije periodičnih impulsa (pulseva) i modulacije
ostalih vrsta prenosnih signala. Ovdje treba spomenuti još jednu klasu modulacijskih
postupaka kod kojih se ne može govoriti o prenosnom signalu u užem smislu. To su tzv.
digitalni modulacijski postupci kojima se obavlja digitalizacija kontinuiranih signala.
Modulacijom sinusnog signala premješta se informacijski signal iz osnovnog pojasa
frekvencija u područje viših frekvencija. Postavljanjem različitih informacijskih signala u
različita frekvencijska područja omogučuje se istovremeni prenos više informacijskih
signala preko zajedničkoga prenosnog medija.
1.1. Digitalni modulacijski postupci
Digitalnu informaciju predstavljamo digitalnim električnim signalom, koji se

prenosi medijem i ima oblik slijeda sinusnih impulsa ili slijeda pravougaonih impulsa.
Svaki impuls predstavlja fizikalni prikaz jednog simbola, odnosno svaki se simbol
prenosi pomoću odgovarajučeg signalnog elementa (signal element). Slijed signalnih
elemenata čini signal (signal, waveform). Svaki simbol prenosi jedan ili više bita
informacije. Prenos pri kojem se koriste signalni elementi u obliku pravougaonih impulsa
naziva se prenos u osnovnom pojasu (baseband transmission). To je ustvari signal koji
se sastoji od diskretnih stanja amplitude. U večini slučajeva to su «1» i «0». Izvorna
informacija sadržana je u amplitudi signalnog elementa ili u promjenama amplitude na
razini skupine signalnih elemenata. Prenos pri kojem se koriste signalni elementi u
obliku sinusnih impulsa naziva se prenos u transponovanom opsegu (passband
transmission). Izvorna informacija sadržana je u amplitudi, frekvenciji ili fazi signalnog
elementa, ili se prenosi kao kombinacija tih veličina.
Osnovni razlog za korištenje prenosa modulisanim nosiocem je da se spektar
modulišućeg, digitalnog signala premjesti iz prostora niskih učestanosti, gdje su
najznačajnije komponente u njegovom spektru, na više učestanosti, koje su pogodnije za
prenos na daljinu.
Digitalni modulacijski postupci koriste digitalni signal kao modulišući signal
pomoću kojeg djeluju na neko od obilježja (amplituda, frekvencija, faza) analognog
(sinusnog) signala nosioca (carrier), uslijed čega nastaje modulisani signal, koji se
prenosi medijem.
Signal nosioca dat je u obliku:
s (t ) = A(t )cosθ (t ) (1)
gdje je A(t) vremenski promjenjiva amplituda, a Q(t) vremenski promjenjivi ugao, koji se
može još pisati kao:
s (t ) = A(t )cos[2πf ct + φ (t )] (2)
Dakle, jedan ili više bita zajedno čine simbol koji se prenosi pomoću određene
kombinacije amplitude, frekvencije i faze signala nosioca.
Stranica 4
s(t)
0 1 0 1 0 1 0 1
t
τ
T
Slika 1: Vremenski prikaz digitalnog signala
Iz teorije znamo da periodični niz pravougaonih impulsa sadrže velik broj

harmoničkih komponenti koji u osnovi zauzimaju opseg frekvencija koji je vrlo širok
(teoretski - beskonačan).
Slika 2: Spektar pravougaonog impulsa
Zbog velike širine spektra njihov bi prenos bio vrlo neekonomičan, pa se pravougaoni
impuls mora najprije prikladno obraditi.
Stranica 5
Signal velike amplitude i uskog spektra obično je nekakva kratka smetnja velike snage, a
ako je i stalno prisutna može se lako izolirati. No prisustvo cijelog niza frekvencija unutar
nekog frekventnog raspona (spektra) sa slučajnim promjenama amplitude i frekvencije,
nazvano šum (AWGN) , može vrlo učinkovito omesti komunikaciju. Kvalitet sistema za
komunikaciju očituje se upravo u tome koliko je otporan na svoj vlastiti generirani šum i
vanjski šum.
Primjer. Modem je uređaj koji omogućava da se izvrši prenos digitalnog signala

između dva računara preko telefonske linije. Telefonska linija, prema standardu, prenosi
signal od 300 Hz do 3400 Hz. Učestanosti manje od 300 Hz telefonska linija neće
prenijeti. To znači da se digitalni signal ne može kroz telefonsku liniju prenijeti u
osnovnom opsegu, već se na mjestu predaje mora izvršiti modulacija nosioca, da se duž
telefonske linije prenosi modulisani nosioc, a na mjestu prijema (na drugom kraju
telefonske linije) vrši se demodulacija. Pošto se digitalni signal duž telefonske linije
prenosi u oba smjera (tzv. dupleks), na oba kraja linije se mora nalaziti i modulator i
demodulator, odnosno modem.
1.2. Elementi digitalnih komunikacijskih sistema
Na početku komunikacijskog puta u osnovnom modelu digitalnog

komunikacijskog sistema, nalazi se informacijski izvor koji generiše signal izvora.
Informacija može biti govorna, podatkovna, video, audio i dr.
Signal na ulazu izvora može biti analogni ili digitalni. Signal u općenitom smislu
predstavlja prikaz informacije koju prenosi. Digitalni signal je diskretan signal koji se
sastoji od niza pravougaonih impulsa i definisane amplitude i trajanja. U digitalnom
komunikacijskom sistemu, producirane poruke od strane izvora se pretvaraju u binarne
digitalne sekvence. Proces efikasnog pretvaranja analognih ili digitalnih signala izvora u
binarne digitalne sekvence naziva se kodiranje izvora..
Zadatak je kodera izvora da signal izvora pretvori u digitalni signal, pogodan za
dalju obradu i prenos. Koder izvora je u većini digitalnih komunikacijskih sistema binarni
i sve kodne riječi na izlazu kodera izvora imaju po pravilu jednaku dužinu izraženu
brojem bita. Skladno teoriji informacija, koder izvora mora djelovati na takav način da
prosječna količina bita po svakoj kodnoj riječi bude što manja (donja granica određena
entropijom izvora).
Dalje, koder kanala preuzima formirane kodne riječi i dodaje im redudansu koja u
prijemu omogućava raspoznavanje simbola primljenih sa greškom. Dodavanjem
redudanse povečava se pouzdanost prijemnih podataka i dokazuje tačnost prijemnih
signala. Zapravo, redudansa informacione sekvence pomaže prijemniku u dekodiranju
traženih informacionih sekvenci. Kodiranje koje se sastoji od izdvajanje informacionih k-
bita u sekvencu n-bita naziva se kodna riječ. Veličina redudanse, predstavljena
kodiranjem, mjeri se odnosom n/k. Recipročna vrijednost odnosa ili k/n, naziva se brzina
koda ili kodna brzina.
Stranica 6
Informac. Koder Koder Digitalni

izvor i ulazni izvora kanala modulator
pretvarać
Kanal
Izlazni
signal
Izlazni Dekoder Dekoder Digitalni
pretvarać izvora kanala demodulator
Slika 3. Osnovni elementi digitalnog komunikacijskog sistema

[figure(1-1-1 )]
Binarna informaciona sekvenca se na izlazu kodera kanala prenosi u digitalni

modulator. Digitalni modulator služi kao interfejs u komunikacijskim kanalima. Svrha
digitalnog modulatora je pretvaranje binarne informacione sekvence u signal. Zapravo,
digitalni modulator može na jednostavan način pretvoriti binarnu digitalnu 0 u signal
s0 ( t ) i binarnu digitalnu 1 u signal s1 ( t ) . S tim u vezi, svaki bit iz kodera kanala prenosi
se odvojeno. Ovaj postupak se naziva binarna modulacija. Takođe, modulator može
prenositi i kodirane b informacione bite sadržane u M = 2b različitim signalima
si ( t ) , i = 0,1,..., M − 1 , po jedan signal za svaku od 2b sekvencu b-bita. S toga se ovaj
postupak naziva M-arna modulacija (M>2). Modulator unosi novu sekvencu b-bita svake
b/R sekunde.
Komunikacijski kanal je fizička sredina koja se koristi za prenos signala iz

predajnika u prijemnik. U toku prenosa signala kroz komunikacijski kanal signal je
izložen smetnjama, odnosno, na njega djeluje termalni šum ili intersimbolska smetnja.
Digitalni demodulator detektuje dolazni signal i ponovao ga konvertuje u povorku

bitova, odnosno reducira signale u konačan broj sekvenci koje označavaju procjenu
podataka simbola koji se prenose (binarna ili M-arna). Konačan broj sekvenci se
propušta do dekodera kanala, koji pokušava rekonstruisati orginalnu informacionu
sekvencu pomoću koda i redudanse koja je sadržana u prijemnim podacima. Zapravo
dekoder kanala otkriva greške simbola, koje nastaju u toku prenosa. Zavisno o vrsti
primjenjenog koda neki koderi kanala, mogu i ispravljati greške simbola.
Stranica 7
Izlaz dekodera kanala u obliku kodnih riječi fiksne dužine dolazi na ulaz dekodera
izvora koji kodne riječi pretvara u signal i šalje ga odredištu.
Na odredištu se signal pohranjuje kao informacija. Stepen podudarnosti informacija

najviše zavisi o greškama simbola, a djelom i o vrsti signala izvora.
1.3. Digitalno modulisani signali
U prenosu digitalnih informacija preko komunikacijskog kanala, modulator služi

kao interfejs koji moduliše digitalne informacije u analogne signale podešavajuči ih
karakteristikama kanala. Modulacija se izvršava izdvajanjem k = log 2 M binarnih
digitalnih blokova iz informacione sekvence {a n } , te odabirom M = 2 k signala u funkciji
energije {s m (t ), m = 1,2,..., M } .
U tehničkom i informacijskom smislu razlikujemo kanale sa ili bez memorije. Ako je

izvršena modulacija digitalne sekvence {a n } pod uslovom da prenosni signal u bilo
kojem vremenskom intervalu zavisi od prethodnog prenosa signala, za modulator se kaže
da posjeduje memoriju. S druge strane, kada je modulacija informacione sekvence {a n } u
signal {s m (t )} nezavisna u odnosu na prethodno prenosni signal, modulator je bez
memorije.
Osim navedene podjele, modulatori se mogu podjeliti na linearne i nelinearne.

Linearni modulacioni metod zahtjeva primjenu principa superpozicije u modulaciji
digitalnih sekvenci. Nelinearna modulacija ne zahtjeva primjenu principa superpozicije.
U ovom radu prvenstveno su obrađene linearne digitalne modulacije bez memorije.
1.3.1. Linearne digitalne modulacije
Kao što smo već naveli, modulator u digitalnim komunikacijskim sistemima

moduliše binarnu digitalnu sekvencu u skup odgovarajućih oblika signala. Zavisno od
toga da li se amplituda, frekvencija ili faza nosioca mijenja srazmjerno modulišućem
signalu, postoje amplitudska, frekvencijska ili fazna modulacija. Kod digitalnih sistema
prenosa, za razliku od analognih, puno se koriste kombinovani postupci modulacije,
konkretno kombinovana amplitudsko-fazna modulacija. Ovaj postupak se naziva
kvadraturna amplitudska modulacija ili QAM.
Stranica 8
Koji će se postupak modulacije koristiti zavisi prije svega od toga koliko se bita u
sekundi želi prenijeti kroz liniju veze i koliko iznosi propusni opseg linije veze.
Razmotrit ćemo svaki od ovih signalnih tipova odvojeno, počevši sa digitalnom
impulsnom amplitudnom modulacijom (PAM). Za svaki slučaj, pretpostavit ćemo da se
binarna digitalna sekvenca na ulazu u modulator javlja brzinom R bita s .
1.3.1.1.Impulsno amplitudna modulacija (Pulse Amplitude Modulation-PAM)
Ovo je najjednostavniji postupak prenosa digitalnog signala modulisanim nosiocem.

Modulacija se sastoji od uključivanja i isključivanja nosioca. Kada se u intervalu trajanja
bita T emituje nosilac, to znači da se emituje “1”, a kada se ne emituje, to znači da se
prenosi “0”. Uključivanje i isključivanje nosioca je promjena njegove amplitude, te se
radi o amplitudskoj modulaciji.
U digitalnoj PAM, signal se može napisati u obliku, [1;(4-3-1)]
[ ]
sm (t ) = Re Am g (t )e j 2πf c t
= Am g (t ) cos 2πf ct m = 1,2,..., M , 0≤t ≤T (3)
gdje {Am ,1 ≤ m ≤ M } označava skup amplituda M odgovarajučih za M = 2k k-bitskih
blokova ili simbola. Amplituda signala izdvaja diskretne vrijednosti, [1;(4-3-2)]
Am = (2m − 1 − M )d , m = 1,2,..., M (4)
gdje 2d predstavlja udaljenost između dvije susjedne amplitude signala. Signal g (t ) je
realna vrijednost impulsnog signala čiji oblik djeluje na spektar prenosnog signala.
Brzina simbola za PAM signal je R k . To je brzina pri kojoj se promjene na amplitudi
nosioca odražavaju na prenos nove informacije. Vremenski interval Tb = 1 R naziva se
interval bita ili trajanje bita i vremenski interval T = k R = kTb naziva se interval
simbola ili trajanje simbola.
Energija M PAM signala iznosi,[1;(4-3-3)]

T
Em = ∫ s 2 (t )dt
0
T
1 2 2
2 ∫0
= Am g (t )dt
1 2
=Am Eg (5)
2
gdje je Eg energija impulsa g (t ) . Ovi signali su jednodimenzionalni (N=1) i mogu se
napisati u obliku, [1;(4-3-4)]
sm (t ) = sm f (t ) (6)
Stranica 9
gdje se f (t ) definiše kao jedinični signal u funkciji energije, [1;(4-3-5)],

2
f (t ) = g (t ) cos 2πf ct (7)
Eg
i, [1;(4-3-6)]
1
sm = AmEg , m = 1,2,..., M (8)
2
Odgovarajuči prostorni dijagram signala za M=2 i M=4 prikazan je na slici 4.
0 1
● ●
(a) M=2
00 01 11 10
● ● ● ●
(b) M=4
Slika 4. Prostorni dijagram digitalnog PAM signala
[figure(4-3-1)]
Digitalni PAM se takođe naziva i amplitude-shift keying (ASK). Određivanje

informacionih k-bita u odnosu na M = 2k moguće amplitude signala može se izvesti na
mnogo načina. Najpoželjniji postupak je onaj u kojem se susjedne amplitude signala
razlikuju po jednom binarnom digitalnom signalu, kao na sl.4. Takav postupak se naziva
Grayovo kodiranje (Gray encoding) i kao takav veoma je bitan u demodulaciji signala
obzirom da većina grešaka uzorkovanih šumom obuhvataju greške susjedne amplitude
prenosnog signala. U tom slučaju, prisutna je samo bitska greška u sekvenci k-bita.
Udaljenost između dva susjedna signala ili Euklidanovu udaljenost pišemo u
obliku, [1;(4-3-7)]
( )
e
d min = ( sm − sn ) 2
1
= E g Am − An
2
= d 2 Eg m − n (9)
Odavde, minimalna Euklidanova udaljenost između dva susjedna signala je, [1;(4-3-8)]
(e)
d min = d 2 Eg (10)
Stranica 10
Modulisani noseći PAM signal predstavljen izrazom (3), je signal sa dva bočna
opsega ili DSB signal koji zahtjeva dva puta veču širinu opsega kanala za prenos
ekvivalentnog niskopropusnog signala. Alternativno, može se koristiti i signal sa jednim
bočnim opsegom (SSB) PAM kojeg pišemo u obliku, [1;(4-3-9)]
{ }
sm (t ) = Re Am [g (t ) ± jgˆ (t )]e j 2πf c t , m = 1,2,..., M (11)
gdje je gˆ (t ) Hilbertova transformacija g (t ) . To znači da je širina opsega SSB signala
polovina od DSB signala.
Digitalni PAM signal se može upotrebljavati za prenos preko kanala koji ne

zahtjeva modulaciju nosioca. U tom slučaju, signal se može jednostavno napisati u
obliku, [1;(4-3-10)]
sm (t ) = Am g (t ), m = 1,2,..., M (12)
Takav signal se naziva baseband signal ( signal osnovnog opsega).
Za M=2, binarni PAM signali imaju oblik s1 (t ) = − s2 (t ) . Ova dva signala imaju istu
energiju i kros-korelacioni koeficijent –1, te se nazivaju antipodni.
1.3.1.2.Fazno modulisani signali (Phase Modulated Signals –PMS)
Kod ove modulacije se binarnim znakovima 1 i 0 dodaju diskretne vrijednosti faze koje
su tačno definisane. Kao referentna uzima se faza prenosnog signala. Na primjer, znaku
«1» dajemo fazu 0°, a znaku «0» dajemo fazu 180°, odnosno π. Ovaj modulacijski
postupak možemo jednostavno uporediti sa QAM , uz napomenu da imamo dva prenosna
signala fazno pomaknuta za 180°, a modulacijski signal poprima samo dvije amplitude.
Matematički se M signali mogu napisati kao,[1;(4-3-11)]
[ ]
sm (t ) = Re g (t )e j 2π ( m −1) / M e j 2πf c t , m = 1,2,..., M , 0≤t ≤T
⎡ 2π ⎤
= g (t ) cos ⎢2πf ct + (m − 1)⎥
⎣ M ⎦
2π 2π
= g (t ) cos (m − 1) cos 2πf ct − g (t ) sin (m − 1) sin 2πf ct (13)
M M
gdje je g (t ) impulsni signal i θ m = 2π (m − 1) / M , m = 1,2,..., M , su M faza koje nose
informaciju o modulišućem signalu. Digitalnu faznu modulaciju često nazivamo i Phase
Shift Keying (PSK).
Stranica 11
Signali imaju jednaku energiju [1;(4-3-12)],

T
E = ∫ s 2 m (t )dt
0
T
1 2 1
= ∫
20
g (t )dt = Eg
2
(14)
Signali se mogu predstaviti kao linearna kombinacija dva ortonormalna signala, f1 (t ) i

f 2 (t ) , [1;(4-3-13);(4-3-14);(4-3-15)]
sm (t ) = sm1 f1 (t ) + sm 2 f 2 (t ) (15)
2
f1 (t ) = g (t ) cos 2πf ct (16)
Eg
2
f 2 (t ) = − g (t ) sin 2πf ct (17)
Eg
i kao dvodimenzionalni vektori sm = [sm1; sm 2 ] u obliku, [1;(4-3-16)]
⎡ E 2π Eg 2π ⎤
sm = ⎢ g cos (m − 1); sin (m − 1)⎥, m = 1,2,..., M (18)
⎢⎣ 2 M 2 M ⎥⎦
● 01
0 1 11 00
● ● ● ●
● 10
M=2 M=4
Slika 5. Prostorni dijagram PSK signala

[figure(4-3-3)]
Prostorni dijagram signala za M=2 i 4 je dat na slici 5. Zapravo, M=2 odgovara

jednodimenzionalnim signalima, koji su identični binarnim PAM signalima.
Kao i kod PAM, modulacija informacionih k-bita za M = 2k može se izvesti na mnogo
načina. Poželjan metod je Grayovo kodiranje.
Stranica 12
Euklidanova udaljenost između susjednih signala iznosi, [1;(4-3-17)]

(e)
d min = sm − sn
12
⎧ ⎡ 2π ⎤⎫
= ⎨ Eg ⎢1 − cos ( m − n) ⎥ ⎬ (19)
⎩ ⎣ M ⎦⎭
Minimalana Euklidanova udaljenost između susjednih faza signala za m − n = 1 iznosi,
[1;(4-3-18)],
( )
e 2π
d min = Eg (1 − cos ) (20)
M
1.3.1.3.Kvadraturna amplitudna modulacija (Quadrature Amplitude Modulation –

QAM)
Kvadraturna se modulacija amplitude dobija onda kad dva različita informacijska signala
moduliraju amplitude dvaju prenosnih signala jednake frekvencije, ali relativne fazne
razlike u iznosu od 90°.
Efikasna širina PAM/SSB može se postiči i simultanom impresijom dva odvojena
k-bitska simbola iz informacione sekvence {an } na dva nosioca u kvadraturi, cos 2πf ct i
sin 2πf ct . Rezultujuća modulaciona tehnika naziva se kvadraturna PAM ili QAM.
Odgovarajuči signal može se izraziti u obliku, [1;(4-3-19)]
sm (t ) = Re ⎡⎣( Amc + jAms ) g (t )e j 2π fct ⎤⎦ , m = 1,2,..., M , 0 ≤ t ≤ T (21)

gdje su Amc i Ams amplitude signala nosioca u kvadraturi i g (t ) je impulsni signal.
Alternativno, QAM signal se može izraziti u obliku, [1;(4-3-20)]
[ ]
sm (t ) = Re Vm e jθ m g (t )e j 2πf c t
= Vm g (t ) cos(2πf ct + θ m ) (22)
gdje je Vm = A2 mc + A2 ms i θ m = tan −1 ( Ams Amc ) . Na osnovu ovog izraza slijedi da se
QAM signali mogu posmatrati kao kombinacija amplitudne i fazne modulacije.
S tim u vezi, možemo uzeti u obzir bilo koju kombinaciju M1-nivooskog PAM i M2-
faznog PSK za konstruisanje M=M1M2 PAM-PSK konstelacije signala. Ako je M 1 = 2n i
M 2 = 2m , kombinovani PAM-PSK konstelacioni signal će rezultirati simultani prenos
m − n = log M 1M 2 binarnih digitalnih signala brzinom simbola R (m + n) .
Stranica 13
Primjer prostornog dijagrama signala za kombinovani PAM-PSK je dat na slici 6.

[1;Fig.(4-3-4)]
● ● ● ●
● ● ● ● ● ●
● ● ● ● ● ●
● ● ● ●
M=4 M=16
Slika 6. Prostorni dijagram signala QAM

[figure (4-3-4)]
QAM signal se može predstaviti i kao linearna kombinacija dva ortonormalna signala,
f1 (t ) i f 2 (t ) , [1;(4-3-21);(4-3-22)]
sm (t ) = sm1 f1 (t ) + sm 2 f 2 (t ) (23)
2
f1 (t ) = g (t ) cos 2πf ct
Eg
2
f 2 (t ) = − g (t ) sin 2πf ct (24)
Eg
i [1;(4-3-23)]
sm (t ) = [sm1; sm 2 ]
⎡ 1 1 ⎤
= ⎢ Amc Eg ; Ams Eg ⎥ (25)
⎣ 2 2 ⎦
gdje je Eg energija impulsa signala g (t ) .
Euklidanova udaljenost između vektorskih signala je, [1;(4-3-24)],
(e) 1
d min = sm − s n = Eg ⎡⎣( Amc − Amc ) 2 + ( Ams − Ams ) 2 ⎤⎦ (26)
2
Stranica 14
Euklidanova udaljenost, odnosno minimalna udaljenost između susjednih signala iznosi,

[1;(4-3-25)]
(e)
d min = d 2 Eg (27)
1.3.1.4. Multidimenzionalni signali
Iz gornje diskusije može se uočiti da digitalna modulacija nosioca amplitude i faze

dopušta konstrukciju odgovarajučih dvodimenzionalnih vektorskih signala i prostornih
dijagrama signala.
Međutim, ako želimo konstruisati višedimenzionalne vektorske signale, potrebno je
koristiti vremensku ili frekventnu oblast, ili čak obje.
Neka je dat N-dimenzionalni vektorski signal. Za svako N, vremenski interval
dužine Ts = NT može se podjeliti na N podintervala dužine T = T1 N . S toga se u
svakom podintervalu dužine T za prenos N-dimenzionalnog vektorskog signala može
koristiti binarni PAM. Dakle, N-dimenzionalni vremenski razmaci se koriste za prenos
N-dimenzionalnog vektorskog signala. Ako je N paran, vremenski razmak dužine T se
koristi za simultani prenos dvije komponente N-dimenzionalnog vektora modulacijom
amplituda kvadratnih nosioca nezavisno od odgovarajučih komponenti. Na ovaj način, N-
1 1
dimenzionalni vektorski signal se prenosi za NT sek. ( N vremenski razmak).
2 2
Alternativno, širina frekventnog opsega NΔf može se podjeliti na N frekventnih razmaka
širine Δf . N-dimenzionalni vektorski signal se prenosi preko kanala simultanom
modulacijom amplitude N- nosioca, po jedan u svakom N frekvencijskih razmaka. Ako se
kvadraturni nosioci koriste u svakom frekvencijskom razmaku, N-dimenzionalni vektor
1
se onda prenosi za N frekventnih razmaka.
2
1.3.1.5. Ortogonalni multidimenzionalni signali
Specijalan slučaj konstrukcije multidimenzionalnih signala jesu M ortogonalni

signali sa jednakom energijom. Signali se razlikuju u frekvencijama, te se mogu napisati
u obliku,[1;4-3-26]
[ ]
sm (t ) = Re sm (t )e j 2πf ct , m = 1,2,..., M ;0 ≤ t ≤ T
2E
= cos[2πf ct + 2πmΔft ] (28)
T
Stranica 15
gdje je ekvivalentni niskopropusni signal definisan kao, [1;(4-3-27)]

2 E j 2πmΔft
sim (t ) = e , m = 1,2,..., M ;0 ≤ t ≤ T (29)
T
Ovaj tip modulacije naziva se i frekvencijska modulacija (Frequencu-Shift Keying-
FSK). Modulacijski postupak temelji na tome da se svakom stanju binarnog digitalnog
signala dodijeli jedna diskretna frekvencija prenosnog signala
Za ove signale je karakteristično da imaju istu energiju i kros-korelacione koeficijente,
[1;(4-3-28)]
T
2 E T j 2π ( m − k ) Δft
2 E ∫0
ρ km = e dt
sin πT (m − k )Δf jπT ( m − k ) Δf

= e (30)
πT (m − k )Δf
Realni dio ρ km je, [1;(4-3-29)]
sin[πT (m − k )Δf ]
ρ r = Re( ρ km ) = cos[πT (m − k )Δf ]
πT (m − k )Δf
sin[2πT (m − k )Δf ]
= (31)
2πT (m − k )Δf
Iz izraza (31), slijedi da je Re( ρ km ) = 0 kada je Δf = 1 2T i m ≠ k .Kada je m − k = 1 ,
Δf = 1 2T predstavlja minimalnu podjelu frekvencija susjednih signala za ortogonalne M
signale.
Udaljenost između signala je, [1;(4-3-31)]
(e)
d min = 2E za sve m,k (32)
f2(t) f2(t) s2
● 2E
s1 2E s1
● f1(t) ● f1(t)
● 2E
s2 ● 2E s3
f3(t)
M=N=2 M=N=3
Slika 7. Prostorni dijagram signala

[figure(4-3-8)]
Stranica 16
i to je minimalna udaljenost. Na slici 7. prikazan je prostorni dijagram signala za M=N=2

i M=N=3.
1.3.1.6. Biortogonalni signali
1
Skup M biortogonalnih signala može se konstruisati pomoću M ortogonalnih
2
signala jednostavnim pridruživanjem negativnih ortogonalnih signala.
Korelacija između signala može biti 0 ili –1, odnosno ρ r = 0,−1 . Udaljenost je
d = 2 E ili 2E .
1.3.1.7. Signalni simpleks
Neka je dat skup M ortogonalnih signala {sm (t )} . Srednja vrijednost ovih signala
iznosi, [1;(4-3-32)],
1 M
s= ∑ sm
M m =1
(33)
Zatim, konstruišimo drugi skup M signala oduzimanjem srednje vrijednosti od M

ortogonalnog signala. Odavde, [1;(4-3-33)],
s , m = sm − s , m = 1,2,..., M (34)
Rezultujući signal se naziva signalni simpleks i ima niz pratećih osobina.
Prvo, energija signala iznosi, [1;(4-3-34)],

2 2
s , m = sm − s
2 1
=E− E+ E
M M
⎛ 1 ⎞
= E ⎜1 − ⎟ (35)
⎝ M⎠
Drugo, kros-korelacioni koeficijent signala iznosi, [1;(4-3-35)],
s,m − s,n
Re( ρ mn ) = , ,
sm sn
−1 M 1
= =− (36)
1−1 M M −1
Dakle, skup signalnog simpleksa je jednako korelisan i zahtjeva manje energije za

razliku od skupa ortogonalnih signala. Udaljenost između signala je ista kao kod
ortogonalnih signala, odnosno d = 2E.
Stranica 17
1.3.1.8. Binarno kodni signali
Skup M signala može se generisati iz skupa M binarno kodnih riječi u obliku, [1;(4-
3-36)],
Cm = [cm1 , cm 2 ,...cmN ], m = 1,2,..., M (37)
gdje je cmj = 0 ili 1 za sve m ili j. Svaka komponenta kodne riječi se moduliše u
elementarni binarni PSK kao, [1;(4-3-37)],
2 Ec
cmj = 1 ⇒ smj (t ) = cos 2πf ct (0 ≤ t ≤ Tc )
Tc
2 Ec
cmj = 0 ⇒ smj (t ) = − cos 2πf ct (0 ≤ t ≤ Tc ) (38)
Tc
gdje je Tc = T N i Ec = E N .
Signali se mogu predstaviti u obliku vektora kao, [1;(4-3-38)],
sm = [sm1 , sm 2 ,..., smN ], m = 1,2,..., M (39)
gdje smj = ± E N za sve m ili j. N se naziva blok udaljenost koda, i to je takođe
dimenzija M signala.
To su 2 N signali koji se mogu konstruisati iz 2 N binarno kodnih riječi.
Svaki M signal ima energiju. Kros-korelacija između signala zavisi od odabira M signala
iz 2 N signala, te iznosi, [1;(4-3-39)],
E (1 − 2 N ) N − 2
ρr = = (40)
E N
Odgovarajuća udaljenost iznosi, [1;(4-3-40)],
d ( e ) = 2 E (1 − ρ r )
= 4E N (41)
1.4. Spektralne karakteristike digitalno modulisanih signala
U većini digitalnih komunikacijskih sistema širina opsega kanala je ograničena.

Prilikom izbora modulacione tehnike za prenos informacija, sistemski dizajner mora uzeti
u obzir ta ograničenja. Veoma je važno odrediti spektralni sadržaj digitalno modulisanih
signala, koje smo prethodno opisali.
Stranica 18
Za slučajnu informacionu sekvencu, digitalno modulisani signal je stohastički

process. Zapravo, naš zadatak je odrediti spektralnu gustinu snage iz koje je moguće
odrediti potrebnu širinu kanala za prenos informacija.
1.4.1. Spektar snage linearno modulisanih signala
Počnimo sa izrazom,
{
s (t ) = Re v(t )e j 2πf c }
koji uspostavlja propusni opseg signala s(t) za ekvivalentni niskopropusni signal v(t),
auto-korelacionu funkciju za s(t) možemo napisati kao, [1;(4-4-1)]
[
φ ss (τ ) = Re φvv (τ )e j 2πf τ c
] (42)
gdje je φvv (τ ) auto-korelaciona funkcija ekvivalentnog niskopropusnog signala v(t).
Furijeovom transformacijom (42), određen je izraz za spektralnu gustinu snage Φ ss ( f ) ,
[1;(4-4-2)]
1
Φ ss ( f ) = [Φ vv ( f − f c ) + Φ vv (− f − f c )] (43)
2
gdje je Φ vv ( f ) spektralna gustina snage v(t). To je dovoljno da se odredi auto-

korelaciona funkcija i spektralna gustina snage za ekvivalentni niskopropusni signal v(t).
Prvo razmatramo linearni digitalni modulacioni metod za koji je v(t) dat u obliku, [1;(4-4-
3)]
∞
v(t ) = ∑I
n = −∞
n g (t − nT ) (44)
gdje je brzina prenosa 1 T = R k simbola/s i {I n } predstavlja sekvencu simbola. Ako

posmatramo PAM, {I n } je realna i odgovarajuća za vrijednost amplitude prenosnog
signala. Međutim kod PSK, QAM ili kombinovane PAM-PSK, {I n } je kompleksna
vrijednost (jer su signali dvodimenzionalni).
Auto-korelaciona funkcija v(t) je, [1;(4-4-4)]

1
[
φvv (t + τ ; t ) = E v∗ (t )v(t + τ )
2
]
1 ∞ ∞
= ∑ ∑ E ⎡⎣ I n∗ I m ⎤⎦g ∗ (t − nT ) g (t + τ − mτ ) (45)
2 n =−∞ m =−∞
Pretpostavimo da je sekvenca informacionog simbola {I n }stacionarna sa sredinom μi i
auto-korelacionom funkcijom, [1;(4-4-5)]
1
φii (m) = E ⎡⎣ I n∗ I n + m ⎤⎦ (46)
2
Stranica 19
Odavde, (45) se može izraziti kao, [1;(4-4-6)]

∞ ∞
φvv (t + τ ; t ) = ∑ ∑φ
n = −∞ m = −∞
ii (m − n) g ∗ (t − nT ) g (t + τ − mT )
∞ ∞
= ∑ φii (m) ∑ g ∗ (t − nT ) g (t + τ − nT − mT )
m = −∞ n = −∞
(47)
Drugi dio sabiranja u (47),

∞
∑g
n = −∞
∗
(t − nT ) g (t + τ − nT − mT )
je periodičan u t varijabli sa periodom T. Kao posljedica, φvv (t + τ ; t ) je takođe

periodičan u varijabli t sa periodom T. Tako je, [1;(4-4-7)]
φvv (t + T + τ ; t + T ) = φvv (t + τ ; t ) (48)

Uz to, srednja vrijednost v(t), [1;(4-4-8)]
∞
E{v(t )} = μi ∑ g (t − nT ) (49)
n = −∞
je periodična sa periodom T. S toga je v(t) stohastički proces sa srednjom energijom i
auto-korelacionom funkcijom. Takav proces se naziva ciklostacionarni proces ili
periodični stacionarni proces u širem značenju.
Za izračunavanje spektralne gustinu snage ciklostacionarnog procesa potrebno je
eliminisati zavisnost φvv (t + τ ; t ) o t varijabli. Dakle, [1;(4-4-9)]
T 2
1
T −T∫ 2
φvv (τ ) = φvv (t + τ ; t )dt
∞ ∞ T 2
1
= ∑ φii (m) ∑ ∫ g ∗ (t − nT ) g (t + τ − nT − mT )dt
m = −∞ m = −∞ T −t 2
∞ ∞ T 2 − nT
1
= ∑ φii (m) ∑ ∫ g ∗ (t ) g (t + τ − mT )dt (50)
m = −∞ n = −∞ T − T 2 − nT
Integral u (50), interpretira se kao vremenska auto-korelaciona funkcija g(t) i definiše

kao, [1;(4-4-10)]
∞
φ gg (τ ) = ∫g (t ) g (t + τ )dt
∗
(51)
−∞
Kao posljedica (50) se može izraziti, [1;(4-4-11)]
1 ∞
φvv (τ ) = ∑ φii (m)φ gg (τ − mT ) (52)
T m = −∞
Stranica 20
Furijeovom transformacijom (52), dobijen je izraz za spektralnu gustinu snage v(t) u

obliku, [1;(4-4-12)]
1 2
Φ vv ( f ) = G ( f ) Φ ii ( f ) (53)
T
gdje je G(f) Furijeova transformacija g(t), Φ ii ( f ) označava spektralnu gustinu snage
informacione sekvence i definiše se kao, [1;(4-4-13)]
ℵ
Φ ii ( f ) = ∑φ
m = −∞
ii (m)e − j 2πfmT (54)
Lako je uočiti u (52), zavisnost spektralne gustine snage v(t) o spektralnim

karakteristikama impulsa g(t) i informacionoj sekvenci {I n }. Auto-korelacija φii (m) ima
periodične frekvencije sa periodom 1 T i data je kao, [1;(4-4-14)]
1 2T
φii (m) = T ∫Φ
−1 2T
ii ( f )e j 2πfmt df (55)
Razmotrimo slučaj u kojem su informacione sekvence simbola realne i međusobno

nekorelisane. Slijedi, da se auto-korelaciona funkcija φii (m) može izraziti kao, [1;(4-4-
15)]
⎧⎪σ 2i + μ 2i ; (m = 0)
φii (m) = ⎨ 2 (56)
⎪⎩μ i ; (m ≠ 0)
gdje σ 2i označava varijansu informacionog simbola.
Kada se iz (56) φii (m) zamjeni u (54), dobije se, [1;(4-4-16)]
∞
Φ ii ( f ) = σ 2 i + μ 2i ∑e
m = −∞
− j 2πfmT
(57)
Izraz (57) je periodičan sa periodom 1 T . Može se posmatrati kao i eksponencijalna

Furijeova serija periodičnih impulsa, [1;(4-4-17)]
μ 2i ∞ ⎛ m⎞
Φ ii ( f ) = σ i +
2
∑ δ⎜ f − ⎟
T m = −∞ ⎝ T⎠
(58)
Zamjenom (58) u (53) dobija se spektralna gustina snage v(t) za nekorelisanu sekvencu
informacionog simbola. Tada je, [1;(4-4-18)]
2
σ 2i ⎛m⎞ ⎛ m⎞ μ 2i ∞
G ( f ) + 2 ∑ G⎜ ⎟ δ ⎜ f − ⎟
2
Φ vv ( f ) = (59)
T T m = −∞ ⎝ T ⎠ ⎝ T⎠
Stranica 21
Izraz (59) za spektralnu gustinu snage se sastoji od dva tipa spektralnih komponenti.
Prvi dio se odnosi na kontinualni spektar čiji oblik zavisi od spektralnih karakteristika
impulsa g(t), dok se drugi dio sastoji od diskretnih frekvencijskih komponenti. Za nultu
sredinu informacionih simbola ( μi = 0 ) diskretne frekvencijske komponente isčezavaju.
Dakle, sistemski dizajner može kontrolisati spektralne karakteristike digitalnog

modulisanog signala pravilnim odabirom karakteristika informacionih sekvenci za
prenos.
Zaključak 1.
Da bi bilo moguće prenijeti informaciju iz jedne tačke prostora u drugu, neophodno

ju je prethodno pripremiti za prenos medijem koji okružuje te dvije tačke. U tački predaje
potrebno je informaciju obraditi tako, da se ona pretvori u oblik pogodan za prenos. U
tački prijema obavlja se inverzni postupak, tj. informacija se ponovo pretvara u izvorni
oblik. Postupak transformacije električnog signala, koji nosi informaciju radi njegove
prilagodbe za prenos, naziva se modulacijom. Proces koji je inverzan modulaciji, a sastoji
se od povratne transformacije primljenog signala u osnovni oblik, naziva se
demodulacijom ili detekcijom.
Digitalnu informaciju predstavljamo digitalnim električnim signalom, koji se prenosi
medijem i ima oblik slijeda sinusnih impulsa ili slijeda pravougaonih impulsa. Digitalni
modulacijski postupci koriste digitalni signal kao modulacijski signal pomoću kojeg
djeluju na neko od obilježja (amplituda, frekvencija, faza) analognog (sinusnog) signala
nosioca (carrier), uslijed čega nastaje modulirani signal, koji se prenosi medijem
U večini digitalnih komunikacijskih sistema, širina opsega kanala je ograničena.
Prilikom odabira modulacione tehnike za prenos informacija, sistemski dizajner mora
uzeti u obzir ta ograničenja. S toga je veoma važno odrediti spektralni sadržaj digitalno
modulisanih signala.
Stranica 22
DISKRETNI KANAL (Binarni simetrićni kanal)
Uvod 2.
Osnovna namjena svakog komunikacijskog sistema je da u što kraćem vremenu

prenese što više pravilnih informacija. Nas ustvari zanima, kakve osobine sistema mora
imati kanal (tj. dio komunikacijskog sistema) da bi se takvi zahtjevi mogli ostvariti.
Informacijski kanal je usmjerena veličina s najmanje jednim izvorom i jednim
odredištem.
U ovom poglavlju razmotrit ćemo model i kapacitet diskretnog kanala, odnosno
ulogu kodera, dekodera i modema u savremenim, prije svega digitalnim
telekomunikacijama.
Koder i dekoder signala imaju zadatak da za ravnomjerno ili neravnomjerno
kodirane poruke iz izvora osiguraju optimalan prenos s obzirom na raspoloživi kanal.
Kriterij optimalnosti je dakako ništa drugo nego minimalan gubitak informacije. Ovaj
kriterij nije lako općenito primjeniti, pa se u praktičnim rješenjima, kao prva
aproksimacija koristi kriterij minimalne vjerovatnoće greške.
2. Model kanala i kapacitet kanala
U modelu digitalnog komunikacijskog sistema, predajnik informacionih blokova se

sastoji od diskretnog ulaza i diskretnog izlaza kodera kanala. Funkcija diskretnog kodera
kanala se sastoji u tome da preuzima formirane kodne riječi i dodaje im redudansu koja u
prijemu omogućava raspoznavanje simbola primljenih sa greškom. Zapravo, redudansa
povećava pouzdanost prijemnih podataka i dokazuje tačnost prijemnih signala. Proces
kodiranja koji obuhvata vremensko izdvajanje informacionih k bita i modulaciju k-bitske
sekvence u n-bitsku sekvencu naziva se kodna riječ. Veličina redudanse se mjeri
odnosom n/k. Recipročna vrijednost odnosa k/n naziva se kodna brzina.
Binarna sekvenca na izlazu kodera kanala se prenosi do modulatora, koji služi kao
interfejs u komunikacijskom kanalu. Svrha digitalnog modulatora je pretvaranje binarne
informacione sekvence u signal. Odnosno, modulator može na jednostavan način
pretvoriti binarnu digitalnu 0 u signal s1 ( t ) i binarnu digitalnu 1 u signal s2 ( t ) .
Alternativno, modulator može prenositi q-bitske blokove korištenjem M = 2q signala.
U prijemniku digitalnog komunikacijskog sistema, demodulator detektuje dolazni
signal (binarni ili M-arni) i ponovo ga konvertuje u povorku bitova. Detektor, koji prati
demodulator, donosi odliku o prenosu 0 ili 1. U takvom slučaju, detektor donosi teške
odluke. Ako pogledamo proces odlučivanja kod detektora kao oblik kvantizacije, shvatit
ćemo da teške odluke odgovaraju binarnoj kvantizaciji na izlazu demodulatora.
Generalno, može se smatrati da je detektor koji kvantizira za Q>2 tačnije Q-arni
detektor. Za M-arni signale Q>M, detektor donosi mehke odluke.
Stranica 23
Kvantizirani izlaz iz detektora dolazi do dekodera kanala koji otkriva greške simbola,
nastale u toku prenosa. Ovisno o vrsti primjenjenog koda neki koderi kanala mogu i
ispravljati greške simbola.
2.1. Model kanala
U ovom dijelu opisat ćemo model kanala koji se koristi u dizajniranju kodova.
Najjednostavniji je binarni simetrićni kanal (binary symmetric channel-BSC), slučaj
M=2.
Binarni simetrični kanal Razmotrimo kanal sa dodanim šumom u koji su uključeni
modulator i demodulator/detektor kao dijelovi kanala.
Ulazni Izlazni
podaci Koder Binarni Demodulator Dekoder podaci
kanala modulator Kanal i kanala
detektor
Slika 8. Kanal sa diskretnm ulazom i izlazom

[figure (7-1-1)]
Ako modulator radi s binarnim signalima i detektor donosi važne odluke, kanal je
sastavljen, kao na slici 8., te ima diskretno-vremensku binarnu ulaznu sekvencu i
diskretno-vremensku binarnu izlaznu sekvencu. S toga se takav sastav kanala karakteriše
skupom X = {0,1} mogućih ulaza, skupom Y = {0,1} mogućih izlaza te skupom uslovnih
vjerovatnoća koje uspostavljaju moguće izlaze na osnovu mogućih ulaza.
Ako šum kanala i druge smetnje uzrokuju statistički nezavisne greške u prenosu binarnih
sekvenci sa prosječnom vjerovatnoćom p tada, [3;(7-1-1)]
P (Y = 0 X = 1) = P (Y = 1 X = 0 ) = p
(60)
P (Y = 1 X = 1) = P (Y = 0 X = 0 ) = 1 − p
Dakle, reducirali smo kaskade binarnog modulatora, oblik kanala i binarni demodulator i
detektor u ekvivalentni diskretni vremenski kanal koji je predstavljen pomoću dijagrama,
kao na sl. 8. Ovaj binarno-ulazni, binarno-izlazni, simetrični kanal se jednostavno naziva
binarni simetrični kanal (BSC).
Stranica 24
Ako svaki izlazni bit iz kanala zavisi samo od ulaznog bita, za kanal kažemo da je bez
memorije.
1-p
0 0
p
p
1 1
1-p
Slika 9. BSC
[figure (7-1-2)]
Diskretni kanal bez memorije BSC je specijalan slučaj kanala sa više diskretnih ulaza i
diskretnih izlaza. Pretpostavimo da su na izlazu iz kodera kanala q-arni simboli
X = { x0 , x1 ,..., xq −1} i da se izlaz detektora sastoji od Q-arnih simbola, gdje je
Q ≥ M = 2q . Ako su kanal i modulacija bez memorije, ulazno izlazne karakteristike
kanala opisane su pomoću skupa qQ uslovnih vjerovatnoća, [3;(7-1-2)]
P (Y = yi X = x j ) ≡ P ( yi x j ) (61)
gdje je i = 0,1,..., Q − 1 i j = 0,1,..., q − 1 . Takav kanal se naziva diskretni kanal bez
memorije (DMC). Odavde, ako je ulaz u DMC sekvence n simbola u1 , u2 ,..., un obilježen
sa alfabetom X i odgovarajuči izlaz sekvenci v1 , v2 ,...vn simbola iz alfabeta Y, združena
uslovna vjerovatnoća je, [3;(7-1-3)]
P (Y1 = v1 , Y2 = v2 ,..., Yn = vn / X = u1 ,..., X = un )

n
= ∏ P (Y = vk X = uk ) (62)
k =1
Ovaj izraz predstavlja matematičku izjavu uslova bez memorije.
{ }
Općenito, uslovne vjerovatnoće P ( yi x j ) koje karakterišu DMC mogu se
aranžirati u matricu oblika P = ⎡⎣ p ji ⎤⎦ , gdje je po definiciji p ji = P ( yi x j ) . P se naziva
vjerovatnoća matrice prelaza za kanal.
Stranica 25
2.2. Kapacitet kanala
Razmotrimo DMC sa ulaznim alfabetom X = { x0 , x1 ,..., xq −1} i izlaznim alfabetom

Y = { y0 , y1 ,..., yQ −1} i neka je skup prelaznih vjerovatnoća P ( yi xi ) definisan kao (61).
Pretpostavimo da je simbol x j poslan i da je simbol y j primljen. Uzajamni sadržaj
informacije koji se odnosi na događaj X = x j dobijen pojavom događaja Y = yi je
logaritam odnosa aposteriorne vjerovatnoće P ( yi x j ) i apriorne vjerovatnoće P ( yi ) ,
odnosno log ⎡⎣ P ( yi xi ) P ( yi ) ⎤⎦ , gdje je, [3;(7-1-14)]
q −1
P ( yi ) = P (Y = yi ) = ∑ P ( xk )P ( yi xk ) (63)
k =0
Dakle, prosječni (srednji) sadržaj informacije što ga donosi jedan primljeni signal X na
izlazu Y može se izračunati kao, [3;(7-1-15)]
q −1 Q −1 P ( yi x j )
I ( X ; Y ) = ∑∑ P ( x j ) P ( yi x j ) log (64)
j =0 i =0 P ( yi )
Karakteristike kanala određuju prelaznu matricu P ( yi x j ) , međutim vjerovatnoće

ulaznih simbola nisu pod kontrolom diskretnog kodera kanala.
Vrijednost I(X;Y), koja je maksimizirana preko skupa ulaznih simbola vjerovatnoća

P ( x j ) je količina koja zavisi od karakteristika DMC preko uslovnih vjerovatnoća
P ( yi x j ) . Ova količina se naziva kapacitet kanala i označava se sa C. Dakle, kapacitet
DMC se definiše kao, [3;(7-1-16)]
C = max I ( X ; Y )
P( x j )
q −1 Q −1 P ( yi x j )
= max ∑∑ P ( x j )P ( yi x j ) log (65)
P( x j ) j =0 i =0 P ( yi )
Maksimiziranje I(X;Y) je moguće pod uslovom da,

P( xj ) = 0
q −1
∑ P(x ) =1
j =0
j
Stranica 26
Jedinice za kapacitet kanala C su biti po ulaznom simbolu za logaritam po bazi 2,

odnosno nati po ulaznom simbolu za logaritam po bazi e (prirodni logaritam). Ako
simbol ulazi u kanal svake τ s sekunde, kapacitet kanala u bit/s iznosi C τ s .
Za binarni simetrićni kanal sa prelaznim vjerovatnoćama P ( 0 1) = P (1 0 ) = p , srednji
1
sadržaj informacije se maksimizira kada su ulazne vjerovatnoće P ( 0 ) = P (1) = . Slijedi
2
da je kapacitet za BSC, [3;(7-1-17)]
C = p log 2 p + (1 − p ) log 2 (1 − p ) (66)
Kapacitet C
1.0 -
0.8 -
0.6 -
0.4 -
0.2 -
. . . . .
0.2 0.4 0.6 0.8 1.0
Vjerovatnoća greške, p
Slika 10 . Kapacitet BSC kao funkcija vjrovatnoće greške, p

[figure (7-1-4)]
Odnos kapaciteta C i vjerovatnoće greške p je prikazan na slici 10. Dakle, za p=0,

kapacitet iznosi 1 bit/s. S druge strane , za p=1/2, srednji sadržaj informacije između
ulaza i izlaza iznosi 0. Odavde, predani i prijemni simboli su međusobno nezavisni,
kapacitet je jednak 0, pa prenos informacije nije moguć. Za slučaj, 1/2<p<1, možemo
obrnuti poziciju 0 i 1 na izlazu BSC, tako da C postaje simetrićan o pogledu na tačku
p=1/2.
Zaključak 2.
Imajući u vidu navedene komentare, očigledno je da prenos informacije kroz diskretni

kanal zavisi od statističkih karakteristika kodera izvora, karakteristika kodera kanala te od
karakteristika i strukture grešaka pri prenosu. Najjednostavniji model kanala je binarni
simetrićni kanal. To je kanal bez memorije, dio je informacijskog sistema i stacionaran je.
Naziv simetrićni kanal znači da su uslovne vjerovatnoće konstantne, a pretpostavka da je
kanal bez memorije znači da je pojava grešaka pri prenosu nezavisna od poretka bita.
Stranica 27
KANAL SA GAUSSOVIM ŠUMOM (AWGN)
Uvod 3.
U prvom poglavlju obradili smo modulacioni metod, koji se može koristiti za

prenos digitalnih informacija preko komunikacijskog kanala. Posmatrali smo modulator
kod predajnika koji zahtjeva funkciju modulacije digitalnih sekvenci u signal.
Na ulazu u prijemnik je, pored korisnog signala, uvijek prisutan i šum. Ovaj šum
dovodi do pojave grešaka u odlučivanju o poslanim simbolima. Mjerilo kvaliteta
određenog sistema za prenos digitalnog signala je vjerovatnoća greške.
U ovom poglavlju, razmotrit ćemo dizajn i tražene karakteristike optimalnog

prijemnika za modulacioni metod kada na kanal djeluje aditivni bijeli Gaussov šum .
3. Šum
Šum predstavlja neželjeni signal ili smetnju koja u normalnim uslovima ometa
prenos ili transport signala u prenosnom sistemu. Odnosno, šum čine slučajni signali,
insertovani od strane različitih izvora koji interferiraju sa (korisnim) prenosom podataka i
rezultiraju u pojavi grešaka.
U praksi, šum je nepravilnog oblika i uvijek prati korisni signal. Postoji više različitih
izvora šuma u komunikacijskom sistemu. Izvor šuma s obzirom na sistem može biti
vanjski ili unutrašnji. Šum je nemoguće eliminisati jer je on uvijek vezan za samu
fizikalnu pojavu prenosa signala i on prema tome predstavlja osnovno ograničenje
komunikacijskih sistema. Kod prenosnih sistema postoje dva osnovna uzroka greške kod
prenosa podataka. Jedan od njih je svuda prisutni kanalni šum. Sredstvo pomoću kojeg
vršimo optimalnu detekciju signala zove se podešeni filter.
Bijeli šum
Analize šuma u prenosnim sistemima uglavnom se provode na idealiziranom obliku

šuma koji se obično naziva bijeli šum. Spektralna gustina snage bijelog šuma nezavisna je
o radnoj frekvenciji i iznosi:
N
SW ( f ) = 0 (67)
2
gdje N 0 označava ulazno stanje prijemnika u komunikacijskom sistemu i označava se u
W Hz .
Stranica 28
Kanal sa Gaussovim šumom (AWGN)
Izgled spektralne gustine snage, prikazan je na slici . 11
SW RW
N0/2
N0/2
t t
Slika11. Bijeli šum – Spektralna gustina Slika 12. Bijeli šum - Autokorelaciona
snage funkcija
Za bijeli šum vrijedi da je N 0 = k ⋅ Te , pri tome je k Boltzmanova konstanta, a Te

označava odgovarajuću temperaturu šuma prijemnika ta ona zavisi samo o parmetrima
sistema.
Autokorelaciona funkcija bijelog šuma je inverzna Furijeova transformacija
spektralne gustine snage. Ona je prikazana na slici 12., te glasi:
N
RW (τ ) = 0 δ (t ) (68)
2
Autokorelaciona funkcija bijelog šuma sadrži delta funkciju te za τ = 0 autokorelaciona
funkcija iznosi N 0 2 . Autokorelaciona funkcija je nula za svaki τ ≠ 0 . Prema tome, bilo
koja dva različita uzorka bijelog šuma nezavisno o tome koliko su vremena u kojima su ti
uzorci uzeti bliska su nekorelirana. Ukoliko je bijeli šum istovremeno i Gaussov tada su
ta dva uzorka statistički nezavisni.
Postoji i pravilo za korištenje bijelog šuma, a to je da sve dok je širina
frekvencijskog pojasa šuma na ulazu sistema znatno veća nego širina prenosnog pojasa
sistema, šum možemo modelirati kao bijeli šum.
Stranica 29
3.1. Kanal sa Gaussovim šumom (AWGN)
Prilikom prenosa signala (modulacije) može doći do neželjenih pojava na putu od

predajnika do prijemnika. Na ulazu demodulatora pojavljuje se modulisani signal, ali u
isto vrijeme i smetnja i šum.. Glavni zadatak detektora na prijemnoj strani je dobijanje
toka bitova od primljenog valnog oblika. To treba biti sa što je moguće manje pogrešaka,
i usprkos poteškoćama na koje signal može naići. To je uticaj filtriranja na prijemnoj
strani i šum (smetnje) od raznih uticaja. Taj šum je bijeli ili Gaussov šum. Pojam bijeli-
uzet je u analogoji sa vidljivom svjetlošću koja podjednako sadrži sve frekvencije
3.1.1. Optimalni prijemnik za signale sa aditivnim bijelim Gaussovim šumom

(AWGN)
Dakle, kao što se u predajniku vrši modulacija, tako se u prijemniku vrši

demodulacija. U složenijim sistemima prenosa u prijemniku se generiše lokalni nosilac
iste učestanosti i početne faze kao nosilac korišten na predaji. Prijem u kome se za
demodulaciju koristi lokalni nosilac naziva se koherentan prijem. Jednostavniji postupci
ne koriste lokalni nosilac i kao takvi nazivaju se nekoherentni.
Na samom početku, razmotrit ćemo matematički model signala na ulazu u

prijemnik. Pretpostavlja se da predajnik šalje digitalne informacije u obliku M signala
{sm (t ), m = 1,2,..., M } . Svaki signal se prenosi u trajanju signalizacionog intervala T.
Posmatrat ćemo prenos informacija u intervalu 0 ≤ t ≤ T .
Predajnik Prijemnik
Signal Kanal
sm (t ) r (t ) = sm (t ) + n(t )
Šum
n(t )
Slika 13. AWGN kanal
[figure (5-1-1)]
Kanal sa aditivnim bijelm Gaussovim šumom prikazan je na slici. 13. Prijemni signal se u
intervalu 0 ≤ t ≤ T može izraziti kao, [2;(5-1-1)]
r (t ) = sm (t ) + n(t ) , 0≤t ≤T (69)
Stranica 30
gdje n(t) označava funkciju uzorka bijelog Gaussovog šuma sa spektralnom gustinom
1
snage Φ nn ( f ) = N 0 W Hz . Posmatranjem signala r(t), nastoji se dizajnirati prijemnik
2
koji će biti optimalan i koji će minimizirati vjerovatnoću pravljenja greške.
Optimalni prijemnik se sastoji od dva dijela, demodulator signala i detektor, kao

na sl. 14. Demodulator je opisan kroz dvije realizacije i to kao korelacioni demodulator i
podešeni filter demodulatora. Optimalni detektor je dizajniran tako da smanji
vjerovatnoću greške.
3.1.1.1. Korelacioni demodulator
Korelacioni demodulator detektuje dolazni signal i ponovo ga konvertuje u povorku

bitova. Korelacioni demodulator se sastoji od prijemnog signala i šuma . Drugim
riječima, signal i šum se šire u serije linearno mjernih ortonormalnih funkcija { f n (t )}.
Pretpostavlja se da je { f n (t )} raspon signalnog prostora, tako da se svaki od
prenosnih signala skupa {sm (t ),1 ≤ m ≤ M } može predstaviti kao mjerna linearna
kombinacija { f n (t )}. Međutim u slučaju šuma, funkcija { f n (t )} ne predstavlja raspon
prostora šuma.
Prijemni Izlazna
Demodulator
signala Detektor
signal r (t ) odluka
Slika 14. Konfiguracija prijemnika

[figure (5-1-2)]
Stranica 31
Neka prijemni signal r(t) prolazi kroz paralelni blok N kros-korelatora koji
jednostavno izračunavaju projekciju r(t) na N osnovnih funkcija { f n (t )}, kao na slici 7.,
[2;(5-1-2)]
T T
∫ r (t ) f k (t )dt =
0
∫ [s
0
m (t ) + n(t )] f k (t )dt (70)
rk = smk + nk , k = 1,2,..., N
gdje je, [2;(5-1-3)]
T
smk = ∫ sm (t ) f k (t )dt k = 1,2,..., N
0
T
nk = ∫ n(t ) f k (t )dt k = 1,2,..., N (71)
0
Signal je predstavljen pomoću vektora sm i komponenti smk , k = 1,2,..., N . Njihove

vrijednosti zavise od prenosnih M signala.
f1(t) T
r1
∫ ( )d t
0
○○
f2(t) r2
T
∫ ( )d t
prijemni 0
○○
signal
r(t)
fN(t) rN
T
∫ ( )dt
0
○ ○
Slika 15. Korelacioni tip demodulatora

[figure (5-1-3)]
Komponente {nk } su slučajne varijable koje se javljaju usljed prisustva bijelog šuma.
Zapravo, prijemni signal r(t) u intervalu 0 ≤ t ≤ T , može se izraziti kao, [2;(5-1-4)]
N N
r (t ) = ∑ smk f k (t ) + ∑ nk f k (t ) + n, (t )
k =1 k =1
Stranica 32
N
= ∑ rk f k (t ) + n, (t ) (72)
k =1
Term n, (t ) , definisan je kao, [2;(5-1-5)]

N
n, (t ) = n(t ) − ∑ nk f k (t ) (73)
k =1
nulta sredina Gaussovog šuma jer predstavlja razliku između orginalnog šuma n(t) i
djelimično je odgovoran za projekciju n(t) u osnovne funkcije { f k (t )}. n, (t ) je
irelevantan za odluku o tome, koji će se signal prenositi. Odnosno, pravilne odluke se
isključivo baziraju na izlaznom signalu korelatora i komponentama šuma
rk = smk + nk , k = 1,2,..., N .
Za determinističke signale {sm (t )} , komponente signala su determinističke. Komponente
šuma {nk } su Gaussove. Njihove srednje vrijednosti su, [2;(5-1-6)]
T
E (nk ) = ∫ E [n(t )] f k (t )dt = 0 (74)
0
Njihove kovarijanse su, [2;(5-1-7)]

T T
E (nk nm ) = ∫ ∫ E [n(t )n(τ )] f k (t ) f m (τ )dtdτ
0 0
T T
1
= N 0 ∫ ∫ δ (t − τ ) f k (t ) f m (τ )dtdτ
2 00
T
1
2 ∫0
=
N 0 f k (t ) f m (t )dt
1
= N 0δ mk (75)
2
gdje je δ mk = 1 kada m=k i 0 inače. S toga su N komponente šuma {nk } nulta sredina
1
nekorelisanih Gaussovih slučajnih varijabli sa zajedničkom varijansom σ 2 n = N 0 .
2
Komponente šuma {nk } koje su nekorelisane Gaussovim slučajnim varijablama su
statistički nezavisne. S toga su i korelatori izlaza {rk } uslovljeni prenosnim signalima
statistički nezavisne Gaussove varijable. Slijedi da su uslovne vjerovatnoće spektralne
gustine funkcija slučajnih varijabli r = [r1 , r2 ,..., rN ], jednostavne, [2;(5-1-10)]
N
p ( r sm ) = ∏ p ( rk smk ) m = 1,2,..., M (76)
k =1
gdje je, [2;(5-1-11)]
1 ⎡ (rk − smk ) 2 ⎤
p ( rk smk ) = − exp ⎢ − ⎥, k = 1,2,..., N (77)
π N0 ⎣ N0 ⎦
Stranica 33
Zamjenom (75) u (76), dobijamo izraz za uslovnu vjerovatnoću spektralne gustine

funkcija, [2;(5-1-12)],
1 ⎡ N (rk − smk ) 2 ⎤
p ( r sm ) = exp ⎢ −∑ ⎥ , m = 1,2,..., M (78)
(π N 0 )
N 2
⎣ k =1 N0 ⎦
3.1.1.2. Podešeni filter demodulatora
Podešeni filter je linearni vremenski nepromjenjeni filter koji služi za detekciju

signala koji je proslijeđen kroz kanal u kojem postoji kanalni šum. Zove se podešeni jer
je njegov impulsni odziv usklađen sa impulsnim signalom.
Za generisanje varijabli {rk } se i pored N korelatorskih blokova mogu koristiti i
blokovi N linearnih filtera. S toga, pretpostavimo da su odgovarajuči impulsi za N filtere
u obliku, [2;(5-1-14)]
hk (t ) = f k (T − t ), 0≤t ≤T (79)
gdje su { f k (t )} N osnovne funkcije i hk (t ) = 0 spoljašnost intervala 0 ≤ t ≤ T .
Izlazni signali ovih filtera su, [2;(5-1-15)]
T
yk (t ) = ∫ r (τ )hk (t − τ )dτ
0
T
= ∫ r (τ ) f k (T − t + τ )dτ , k = 1,2,..., N (80)
0
Sada, ako je dat uzorak za filterske izlaze kao t=T, postižemo, [2;(5-1-16)]
T
yk (T ) = ∫ r (τ ) f k (τ )dτ = rk , k = 1,2,..., N (81)
0
Odavde, uzorkovani filterski izlazi za t=T su egzaktan skup vrijednosti {rk } dobijen iz N
linearnih korelatora.
Filter impulsnog odziva h(t ) = s (T − t ), gdje je s(t) ograničen u vremenskom
intervalu 0 ≤ t ≤ T , naziva se podešeni filter za signal s(t).
Impulsni odziv h(t ) = s(T − t ) signala s(t) je, [2;(5-1-17)],

T
y (t ) = ∫ s (τ ) s (T − t + τ )dτ (82)
0
koji je osnovna vremenska auto-korelaciona funkcija za signal s(t).
Stranica 34
r1
f1 ( T − t )
○ ○
r2
f 2 (T − t ) ○ ○
prijemni signal r(t)
rN
f 2 (T − t ) ○ ○
Slika 16. Podešeni filter demodulatora

[figure(5-1-7)]
Osobine podešenog filtera
Interesantna osobina podešenog filtera ogleda se u tome da ako na signal s(t)

djeluje AWGN, impulsni odziv filtera s(t) maksimizira odnos izlazni signal/šum (SNR).
Da bi smo dokazali ovu konstataciju, pretpostavimo da se prijemni signal r (t )
sastoji od signala s(t) i AWGN n(t) sa nultom sredinom i spektralnom gustinom snage
1
Φ nn ( f ) = N 0 W Hz . Neka je signal r (t ) prošao kroz filter sa impulsnim odzivom h(t), u
2
intervalu 0 ≤ t ≤ T , za t=T.
Odziv filtera za signal i komponente šuma je, [2;(5-1-18)]

T
y (t ) = ∫ r (τ )h(t − τ )dτ
0
T T
= ∫ s (τ )h(t − τ )dτ + ∫ n(τ )h(t − τ )dτ (83)
0 0
Za trenutno uzorkovanje t=T, signal i komponente šuma su, [2;(5-1-19)]

T T
y (T ) = ∫ s (τ )h(T − τ )dτ + ∫ n(τ )h(t − τ )dτ
0 0
= ys (T ) + yn (T ) (84)
gdje ys (T ) predstavlja komponentu signala i yn (T ) komponentu šuma.
Stranica 35
Problem odabira impulsnog odziva za filter koji maksimizira odnos izlazni signal/šum
definisan je kao, [2;(5-1-20)]
ys2 (T )
SNR0 = (85)
E ⎡⎣ yn2 (T ) ⎤⎦
Izračunajmo, [2;(5-1-21)],
T T
E ⎡⎣ y (T ) ⎤⎦ = ∫ ∫ E [ n(τ )n(t )] h(T − τ )h(T − t )dtdτ
2
n
0 0
T T
1
= N 0 ∫ ∫ δ (t − τ )h(T − t )dtdτ
2 00
T
1
=N 0 ∫ h 2 (T − t )dt (86)
2 0
Slijedi da varijansa zavisi od spektralne gustine šuma i energije impulsnog odziva.
Zamjenom ys (T ) i E ⎡⎣ yn2 (T ) ⎤⎦ u (73), dobit ćemo izraz za SNR izlaza, kao, [2;(5-1-22)]
2 2
⎡T ⎤ ⎡T ⎤
⎢∫ s (τ ) h (T − τ ) dτ ⎥ ⎢ ∫ h(τ ) s (T − τ )dτ ⎥
SNR0 = ⎣ 0 T ⎦ = ⎣0
T
⎦ (87)
1 1
2 ∫0 2 ∫0
N 0 h (T − t )dt
2
N 0 h (T − t )dt
2
Izraz za izlazni (maksimalni) SNR podešenog filtra je, [2;(5-1-24)]

T
2
SNR0 =
N0 0∫ s 2 (t )dt
2E
= (88)
N0
Što znači da izlazni SNR podešenog filtra zavisi od energije signala s(t) ali ne i od
detaljnih karakteristika s(t).
Interpretacija frekventne oblasti podešenog filtera
Kada je h(t ) = s (T − t ) , Furijeova transformacija ovog izraza je, [2;(5-1-25)]

T
H ( f ) = ∫ s (T − t )e j 2π ft dt
0
⎡T ⎤
= ⎢ ∫ s (τ )e j 2π f τ dτ ⎥ e − j 2π fT
⎣0 ⎦
∗ − j 2π fT
= S ( f )e (89)
Smatramo da podešeni filter ima frekventni odziv koji je kompleksna konjugacija spektra
prenosnog signala pomnožena sa faznim faktorom e− j 2π fT koji predstavlja vremensko
Stranica 36
kašnjenje uzorka T. Drugim riječima, H ( f ) = S ( f ) , tako da je odziv podešenog filtera

identičan spektru prenosnog signala.
Pri prolazu signala s(t) sa spektrom S ( f ) kroz podešeni filter, spektar izlaznog
2
filtera iznosi Y ( f ) = S ( f ) e j 2π fT . Odavde, izlazni signal je, [2;(5-1-26)]
∞
∫ Y ( f )e
j 2π ft
ys (t ) = df
−∞
∞
∫
2
= S ( f ) e − j 2π fT e j 2π ft df (90)
−∞
Uzorkovanjem izlaza podešenog filtera za t=T, postižemo, [2;(5-1-27)]
∞ T
∫ S ( f ) df = ∫ s 2 (t )dt = E
2
ys (T ) = (91)
−∞ 0
Šum na izlazu podešenog filtera ima spektralnu gustinu snage, [2;(5-1-28)]

1 2
Φ0 ( f ) = H ( f ) N0 (92)
2
S toga je totalna snaga šuma na izlazu podešenog filtera, [2;(5-1-29)]
∞
Pn = ∫Φ
−∞
0 ( f )df
∞ ∞
1 1 1
N 0 ∫ H ( f ) df = N 0 ∫ S ( f ) df = EN 0
2 2
= (93)
2 −∞ 2 −∞ 2
Dakle, SNR izlaza predstavlja odnos snage signala Ps i snage šuma Pn , odnosno, [2;(5-
1-31)]
P E2 2E
SNR0 = s = = (94)
Pn 1 EN N0
0
2
3.1.1.3. Optimalni detektor
Potrebno je dizajnirati detektor signala tako da smanji vjerovatnoću pravljenja

greški. S toga, razmotrimo pravilo odluke bazirano na izračunavanju aposteriorne
vjerovatnoće. Kriterij odluke baziran na izračunavanju odgovarajučeg signala za
maksimalni skup aposteriornih vjerovatnoća { P( sm r )} nazivamo kriterij maksimalne
aposteriorne vjerovatnoće.
Stranica 37
Korištenjem Bajesovog pravila, aposteriorna vjerovatnoća može se izraziti kao,

[2;(5-1-38)]
p ( r sm ) P ( sm )
P ( sm r ) = (95)
p (r )
gdje je p ( r sm ) uslovna vjerovatnoća spektralne gustine funkcije, P ( sm ) je apriorna
vjerovatnoća m-tog prenosnog signala. Izraz p (r ) se može izraziti kao, [2;(5-1-39)],
M
p ( r ) = ∑ p ( r sm ) P ( sm ) (96)
m =1
U slučaju AWGN kanala, p ( r sm ) je dat izrazom (78).

Maksimum p ( r sm ) preko sm je ekvivalentan nalaženju signala sm koji minimalizira
Euklidanovu udaljenost, [2;(5-1-41)]
N
D ( r , sm ) = ∑ ( rk − smk )
2
(97)
k =1
D ( r , sm ) , m = 1, 2,..., M se naziva metrička udaljenost.

Druga interpretacija optimalnog pravila odluke se postiže širenjem metričke udaljenosti u
(97), kao, [2;(5-1-42)]
N N N
D ( r , sm ) = ∑ rn2 − 2∑ rn smn + ∑ smn
2
n =1 n =1 n =1
2 2
= r − 2 r ⋅ sm + sm , m = 1, 2,..., M (98)
2
Term r je zajednički za sve metričke odluke i može biti ignorisan prilikom
izračunavanja metrika. Rezultat je skup modifikovanih metričkih udaljenosti, [2;(5-1-43)]
D , ( r , sm ) = −2r ⋅ sm + sm
2
(99)
Dakle, odabir signala sm koji minimalizira D , ( r , sm ) ekvivalentan je odabiru signala koji
maksimizira metriku C ( r , sm ) = − D , ( r , sm ) , [2;(5-1-44)]
C ( r , sm ) = 2r ⋅ sm − sm
2
(100)
Term r ⋅ sm predstavlja projekciju vektorskog prijemnog signala u svaki od M vektorski
prenosni signal. Vrijednost svake od ovih projekcija je korelaciona mjera između
prijemnog vektora i m-tog signala. Iz tog razloga, C ( r , sm ) , m = 1, 2,..., M naziva se
metrička korelacija za odluku o prenosu M signala. Konačno, termovi
2
sm = Em , m = 1, 2,..., M mogu se predstaviti kao termovi koji služe kao kompenzacija za
skupove signala sa nejednakom energijom, kao kod PAM.
Izraz za metričku korelaciju može se takođe napisati i kao, [2;(5-1-45)]
T
C ( r , sm ) = 2 ∫ r ( t ) sm ( t ) dt − Em , m = 1, 2,..., M (101)
0
Stranica 38
Zbog toga, ove metrike se mogu generisati demodulatorom koji kroskorelira

prijemni signal r(t) sa svakim M prenosnim signalom i prilagođava svaki izlaz korelatora
za pomak u slučaju nejednakih energija signala.
3.1.2. Osobine optmalnog prijemnika za modulacije bez memorije
U ovom dijelu, izračunat ćemo vjerovatnoću greške za modulacione signale bez

memorije. Različite postupke modulacije karakteriše različita vjerovatnoće greške. Po
pravilu, u koherentnom prijemniku se ostvaruje manja vjerovatnoća greške nego u
nekoherentnom. Prvo ćemo razmotrit binarne PAM signale, a zatim M-arne signale.
3.1.2.1. Vjerovatnoća greške za binarnu modulaciju
Razmotrimo binarne PAM signale gdje su dva signala s1 ( t ) = g ( t ) i s2 ( t ) = − g ( t ) ,

g(t) je impuls čija je vrijednost 1 za intervalu 0 ≤ t ≤ Tb i 0 inače.
Kada je s1 ( t ) = − s2 ( t ) , signali su antipodni. Energija impulsa g(t) je Eb .
Pretpostavimo da su dva signala jednaka i da je signal s1 ( t ) . Onda, prijemni signal iz
(podešeni filter ili korelacija) demodulatora je, [2;(5-2-1)]
r = s1 + n = Eb + n (102)
gdje n predstavlja komponentu aditivnog Gaussovog šuma, koji ima nultu sredinu i
1
varijansu σ n2 = N 0 . U tom slučaju se pravilo odluke bazirano na korelacionoj metrici u
2
(100) poredi r sa nultom granicom. Ako je r > 0 , odluka se donosi u korist signala s1 ( t ) ,
a ako je r < 0 , donosi se odluka u korist signala s2 ( t ) .
Odnosno, dvije uslovne vjerovatnoće spektralne gustine funkcije su, [2;(5-2-2);(5-2-3)]
1 −( r − )
2
p ( r s1 ) =
Eb N0
e (103)
π N0
1 −( r + )
2
p ( r s2 ) =
Eb N0
e (104)
π N0
Stranica 39
Ove dvije uslovne vjerovatnoće su prikazane na sl. 17.
p ( r s2 ) p ( r s1 )
r
− Eb Eb
Slika 17. Uslovna vjerovatnoća spektralne gustine funkcije dva signala
[figure (5-2-2)]
Ako je s1 ( t ) signal prenosa, vjerovatnoća greške je jednostavna za r < 0 i iznosi, [2;(5-

2-4)]
0
P ( e s1 ) = ∫ p ( r s ) dr
1
−∞
⎡ r− E
( ) ⎤⎥dr
2
0
1 ⎢ b
=
π N0 ∫−∞ exp ⎢ − N0 ⎥
⎢⎣ ⎥⎦
− 2 Eb N 0
1
∫
2
= e − x 2 dx
2π −∞
∞
1
∫
2
= e − x 2 dx
2π 2 Eb N 0
⎛ 2 Eb ⎞
= Q ⎜⎜ ⎟⎟ (105)
⎝ N0 ⎠
gdje je Q(x) funkcija definisana kao, [2;(2-1-97)]
∞
1
Q ( x) = ∫
2
e −t 2 dt , x≥0 (106)
2π x
Slično, ako pretpostavimo da je s2 ( t ) signal prenosa, r = − Eb + n i vjerovatnoća za
r>0 je takođe P ( e s2 ) = Q ( )
2 Eb N 0 . Kada su signali s1 ( t ) i s2 ( t ) jednaki, prosječna
vjerovatnoća greške iznosi, [2;(5-2-5)]
1 1
Pb = P ( e s1 ) + P ( e s2 )
2 2
⎛ 2 Eb ⎞
= Q ⎜⎜ ⎟⎟ (107)
⎝ N0 ⎠
Stranica 40
Potrebno je uzeti u obzir dvije važne karakteristike datog izraza. Prva, vjerovatnoća
greške zavisi samo od odnosa Eb N 0 . Druga, odnos 2 Eb N 0 je takođe izlaz SNR0 iz
podešenog filtera (i korelatora) demodulatora. Odnos Eb N 0 se obično naziva odnos
signal-šum po bitu.
Vjerovatnoća greške se može izraziti i kao udaljenost između dva signala, s1 i s2 .

1
Neka je udaljenost između signala d12 = 2 Eb . Zamjenom Eb = d122 u (96), dobit ćemo,
4
[2;(5-2-6)]
⎛ d2 ⎞
Pb = Q ⎜ 12
⎟ (108)
⎜ 2N0 ⎟
⎝ ⎠
Slijedeće, izračunajmo vjerovatnoću greške za binarne ortogonalne signale. Neka su
signali s1 i s2 dvodimenzionalni i mogu se izraziti kao, [2;(5-2-7)]
s1 = ⎡⎣ Eb 0 ⎤⎦
s2 = ⎡⎣ 0 Eb ⎤⎦ (109)
gdje Eb označava energiju svakog signala, a udaljenost između signala je d12 = 2 Eb .
Za izračunavanje vjerovatnoće greške, pretpostavimo da je signal s1 prenosa. Tada
je prijemni vektor na izlazu demodulatora, [2;(5-2-8)]
r = ⎡⎣ Eb + n1 ; n2 ⎤⎦ (110)
Sada, postoji mogućnost zamjene r u datoj metričkoj korelaciji (100) za postizanje
C ( r , s1 ) i C ( r , s2 ) . S toga, vjerovatnoća greške je vjerovatnoća koja C ( r , s2 ) > C ( r , s1 ) .
Tada, [2;(5-2-9)]
P ( e s1 ) = P ⎡⎣C ( r , s2 ) > C ( r , s1 ) ⎤⎦ = P [ n2 − n1 > Eb ] (111)
Kada su n1 i n2 nulta sredina statistički nezavisnih slučajnih varijabli sa varijansom
1
N 0 , slučajna varijabla x = n2 − n1 je Gaussova nulta sredina sa varijansom N0. Odavde,
2
[2;(5-2-10)]
∞
( ) 1
∫
2
P n2 − n1 > Eb = e − x 2 N0 dx
2π N 0 2 Eb
∞
1
∫
2
= e − x 2 dx
2π 2 Eb N 0
⎛ Eb ⎞
= Q ⎜⎜ ⎟⎟ (112)
⎝ N0 ⎠
Stranica 41
Ista vjerovatnoća greške se postiže i pod pretpostavkom da je s2 signal prenosa. Dakle,

prosječna vjerovatnoća greške za binarne ortogonalne signale iznosi, [2;(5-2-11)]
⎛ Eb ⎞
Pb = Q ⎜⎜ (
⎟⎟ = Q ϒb ) (113)
⎝ N0 ⎠
gdje, po definiciji ϒb je SNR po bitu.
Ako uporedimo vjerovatnoću greške za binarne antipodne signale sa binarnim
ortogonalnim signalima, uvidjet ćemo da ortogonalni signali zahtjevaju povećanje
energije dva puta da bi dobili istu vjerovatnoću greške kao antipodni signali.
3.1.2.2. Vjerovatnoća greške M-arnih ortogonalnih signala
Za jednake ortogonalne signale, optimalni detektor odabire rezultujući signal u

največoj kros-korelaciji između prijemnog vektora r i M prenosnog vektorskog signala
{sm } .
Da bismo izračunali vjerovatnoću greške, pretpostavimo da je signal s1 prenosni.
Tada prijemni vektor signala iznosi, [2;5˙-2-13)]
r = ⎡⎣ Es + n1 , n2 , n3, ...nM ⎤⎦ (114)
gdje su n1 , n2 ,...nM nulta sredina, međusobno ststistički nezavisne Gaussove slučajne
1
varijable sa jednakom varijansom σ n2 = N 0 . U tom slučaju, izlazi M korelatorskih
2
blokova su, [2;(5-2-14)]
C ( r , sM ) = Es nM (115)
Faktor Es se može eliminisati iz korelatorskog izlaza dijeljenjem svakog izlaza sa Es .
Tako da sa ovom normalizacijom, vjerovatnoća gustine funkcije prvog korelatorskog
( )
izlaza r1 = Es − n1 iznosi, [2;(5-2-15)]
pr1 ( x1 ) =
1 ( 1 )
⎡ x − E 2⎤
exp ⎢ −
s ⎥ (116)
π N0 ⎢ N ⎥
⎣⎢ ⎦⎥
0
i vjerovatnoća spektralne gustine funkcije za ostale M-1 korelatorske izlaze iznosi, [2;(5-
2-16)]
1
prm ( xm ) =
2
e − xm N0 , m = 2,3,...M (117)
π N0
Stranica 42
Ovo je vjerovatnoća u kojoj je r1 veći od svakog M-1 korelatorskog izlaza

n2 , n3 ,..., nM . Može se izraziti kao, [2;(5-2-17)]
∞
Pc = ∫ P (n
−∞
2 < r1 , n3 < r1 ,..., nM < r1 r1 ) p ( r1 ) dr1 (118)
gdje P ( n2 < r1 , n3 < r1 ,..., nM < r1 r1 ) označava združenu vjerovatnoću.
Za {rm } statistički nezavisne, združena vjerovatnoća faktora unutar proizvoda M-1

marginalnih vjerovatnoća ima oblik, [2;(5-2-18)]
∞
P ( nm < r1 r1 ) = ∫ p ( x ) dx
m m m , m = 2,3,...M
−∞
r 2 N
1 1 0 − x2 2
=
2π −∞ ∫ e dx (119)
Dakle, vjerovatnoća pravilne odluke iznosi, [2;(5-2-19)]

M
⎛ 1 r1 2 N0 2
∞ ⎞
Pc = ∫ ⎜ ∫ e −x 2
dx ⎟ p ( r1 ) dr1 (120)
⎜
−∞ ⎝ 2π ⎟
−∞ ⎠
i vjerovatnoća (k-bitske) greške simbola iznosi, [2;(5-2-20)]
PM = 1 − PC (121)
gdje je, [2;(5-2-21)]

1
∞ ⎡ ⎛ 1 ∞
⎞
M −1
⎤ ⎡ 1⎛ 2 Es ⎞
2
⎤
∫−∞ ⎢⎢1 − ⎝⎜ 2π ∫e ⎥ exp ⎢ − ⎜ y − ⎥ dy
− x2 2
PM = dx ⎟ ⎜ ⎟⎟ (122)
2π ⎣ ⎠ ⎦⎥ ⎢ 2⎝ N0 ⎠ ⎥
−∞
⎣ ⎦
Ponekad je i moguće pretvoriti vjerovatnoću greške simbola u ekvivalentnu

vjerovatnoću greške binarnih digitalnih signala. Za jednako vjerovatne ortogonalne
signale, sve greške simbola su jednako vjerovatne i javljaju se sa vjerovatnoćom, [2;(5-2-
22)]
PM P
= kM (123)
M −1 2 −1
Stranica 43
3.1.2.3. Vjerovatnoća greške M-arnih biortogonalnih signala
Kao indikacija, skup M = 2k biortogonalnih signala je konstruisan od

1
M ortogonalnih signala uključujući i negativne ortogonalne signale.
2
Da bismo izračunali vjerovatnoću greške optimalnog detektora, pretpostavimo da
prenosni signal s1 ( t ) odgovara vektoru s1 = ⎡⎣ Es , 0, 0,..., 0 ⎤⎦ . Slijedi da je vektor
prijemnog signala je, [2;(5-2-31)]
r = ⎡⎣ Es + n1 , n2 ,..., nM 2 ⎤⎦ (125)
gdje su {nm } nulta sredina, međusobno nezavisne identično distribuirane Gaussove
1
slučajne varijable sa varijansom σ n2 = N 0 . Modul vektora kros-korelatora je, [2;(5-2-
2
32)]
M 2
1
C ( r , sm ) = r ⋅ sm = ∑ rk smk
m = 1, 2,..., M (126)
k =1 2
dok se simbol največeg terma koristi za odluku o prenosu signala sm ( t ) ili − sm ( t ) .
Prema ovom pravilu, vjerovatnoća ispravne odluke jednaka je vjerovatnoći u kojoj je
1
r1 = ES + ns > 0 i r1 prelazi rm = nm za m = 2,3,..., M .
2
3.1.2.4. Vjerovatnoća greške signalnog simpleksa
Razmotrimo vjerovatnoću greške M signalnog simpleksa, uvidjevši da je signalni

simpleks skup M jednako korelisanih signala sa zajedničkim kros-korelacionim
koeficijentom ρ mn = − 1 ( M − 1) . Ovi signali imaju istu minimalnu udaljenost 2E
između susjednih signala u M-dimenzionalnom prostoru ortogonalnih signala. Signali
postižu zajedničku razdvojenost sa prenosnom energijom E ( M − 1) M koja je manja od
one koju zahtjevaju ortogonalni signali za faktor ( M − 1) M .
Zapravo, vjerovatnoća greške signalnog simpleksa je identična vjerovatnoći greške

ortogonalnih signala, ali ove osobine se postižu sa štednjom, [2;(5-2-35)]
M
10 log (1 − ρ ) = 10 log dB (127)
M −1
u SNR.
Stranica 44
3.1.2.5. Vjerovatnoća greške M-arnih binarno kodnih signala
Kao što smo prethodno naveli, binarno kodni signali se mogu predstaviti u obliku
vektorskog signala,
sm = [ sm1 , sm 2 ,..., smN ] , m = 1, 2,..., M
gdje je smj = ± E N za sve m i j. N je blok udaljenosti koda i dimenzija M signala.
(e)
Ako je d min minimalna Euklidanova udaljenost M signala, slijedi da je vjerovatnoća
greške simbola odozgo ograničena kao, [2;(5-2-36)]
⎛ (e) 2 ⎞
( )
⎜ d min ⎟
Pm < ( M − 1) Pb = ( M − 1) Q ⎜
( )
⎡ d ( e) 2 ⎤
< 2k exp ⎢ −
min ⎥ (128)
2 N ⎟ ⎢ 4 N ⎥
⎜ 0 ⎟ ⎣⎢
0
⎦⎥
⎝ ⎠
Vrijednost minimalne Euklidanove udaljenosti će zavisiti od odabira kodnih riječi ili
dizajna koda.
3.1.2.6. Vjerovatnoća greške M-arnog PAM
Podsjetimo se M-arnih PAM signala koji su predstavljeni geometrijski kao M

jednodimenzionalni signali sa vrijednošću, [2;(5-2-37)]
1
sm = Eg Am , m = 1, 2,..., M (129)
2
gdje je Euklidanova udaljenost između signala d 2 Eg , [2;(5-2-39)]
1 M d 2 Eg M
∑ ∑ ( 2m − 1 − M )
2
Eav = Em =
M m =1 2M m =1
2
d Eg ⎡ 1 ⎤ 1
= ⎢ M ( M 2 − 1) ⎥ = ( M 2 − 1) d 2 Eg (130)
2M ⎣ 3 ⎦ 6
Ekvivalentno, signale opisujemo u termovima njihove prosječne snage u iznosu, [2;(5-2-
40)]
Eav 1 d 2 Eg
Pav = = ( M − 1)
2
(131)
T 6 T
Prosječna vjerovatnoća greške za M-arni PAM može se odrediti pomoću pravila

koji maksimizira metričku korelaciju u (100). Zapravo, detektor poredi izlaz r
demodulatora sa skupom M-1 granica smještenih u sredini amplitudskih nivoa. Odluke se
donose na osnovu zatvorenog ampltudskog nivoa sa r . Postavljanje ograničenja pomaže
u izračunavanju vjerovatnoće greške.
Stranica 45
S toga, ako se m ampltudski nivo prenosi, izlaz demodulatora je, [2;(5-2-41)]

1
r = sm + n = Eg Am + n (132)
2
1
gdje varijabla šuma n ima nultu sredinu i varijansu σ n2 = N 0 . Prosječna vjerovatnoća
2
greške simbola je jednostavna vjerovatnoća koja varijablu šuma n proširuje u veličinu
jedne polovine udaljenosti između nivoa.
Međutim, ako se prenose jedan ili dva spoljašnja nivoa, greška se javlja samo u jednom
pravcu. Tako, imamo, [2;(5-2-42)]
M −1 ⎛ 1 ⎞
PM = P ⎜⎜ r − sm > d Eg ⎟⎟
M ⎝ 2 ⎠
∞
M −1 2
∫
2
= e − x N0 dx
M π N 0 d Eg 2
∞
M −1 2
∫
2
= e − x 2 dx
M 2π d 2 Eg N 0
2 ( M − 1) ⎛ d 2 Eg ⎞
= Q⎜ ⎟ (133)
M ⎜ N0 ⎟
⎝ ⎠
Vjerovatnoća greške u (120) se može izraziti i u termovima prosječno prenesene snage. Iz
(131), pišemo, [2;(5-2-43)]
6
d 2 Eg = 2 PavT (134)
M −1
Zamjenom za d 2 Eg u (133), postižemo prosječnu vjerovatnoću greške simbola za PAM
u termovoma prosječne snage kao, [2;(5-2-44)]
2 ( M − 1) ⎛ 6 PavT ⎞
PM = Q ⎜ ⎟ (135)
M ⎜ ( M 2 − 1) N 0 ⎟
⎝ ⎠
ili, ekvivalentno, [2;(5-2-45)]
2 ( M − 1) ⎛ 6 Eav ⎞
PM = Q ⎜ ⎟ (136)
M ⎜ ( M 2 − 1) N 0 ⎟
⎝ ⎠
gdje je prosječna energija.
Stranica 46
Prilikom planiranja vjerovatnoće greške simbola M-arnih signala kao za M-arne

PAM, navika je da se koristi SNR po bitu kao osnovni parametar. Kada je T = kTb i
k = log 2 M , (123) se može izraziti kao, [2;(5-2-46)]
2 ( M − 1) ⎛ ( 6 log 2 M ) Ebav ⎞
PM = Q⎜ ⎟ (137)
M ⎜ ( M 2 − 1) N 0 ⎟
⎝ ⎠
gdje je Ebav = PavTb prosječna bitska greška i Ebav N 0 je prosječna SNR po bitu.
Prijemnik PAM signala se najčešće realizuje kao nekoherentni, jer je to u skladu sa
opštim konceptom jednostavnosti uređaja.S toga, vjerovatnoća greške za ovaj prijem,
1 − 1 Eb N0
Pb = e 2
2
gdje je Eb energija po bitu, N0 spektralna gustina snage šuma.
3.1.2.7. Vjerovatnoća greške M-arnog PSK
Digitalno fazno modulisani signali se mogi izraziti kao, [2;(5-2-47)]

⎡ 2π
sm ( t ) = g ( t ) cos ⎢ 2π f c t + ( m − 1) ⎤⎥ ,1 ≤ m ≤ M , 0 ≤ t ≤ T (138)
⎣ M ⎦
i imaju vektore, [2;(5-2-48)]
⎡ 2π 2π
sm = ⎢ Es cos ( m − 1) ; Es sin ( m − 1) ⎤⎥ (139)
⎣ M M ⎦
1
gdje je Es = Eg energija svakog signala i g(t) impulsni oblik prenosnog signala. Za
2
jednake energije signala, optimalni detektor za AWGN kanal u (89) daje metričku
korelaciju, [2;(5-2-49)]
C ( r , sm ) = r ⋅ sm , m = 1, 2,..., M (140)
Drugim riječima, prijemni vektor signala r = [ r1 , r2 ] se projektuje u svaki od M
vektorskih signala i donosi odluku u odnosu na signal sa največom projekcijom.
Korelacioni detektor je ekvivalentan faznom detektoru koji računa fazu prijemnog
signala iz r i odabire vektor signala sm sa zatvorenom fazom za r. Kada je faza r, [2;(5-2-
50)]
r
Θ r = tan −1 2 (141)
r1
može se odrediti vjerovatnoća gustine funkcije Θ r .
Stranica 47
Razmotrimo slučaj u kojem je faza prenosnog signala Θr = 0 odgovarajuča za

signal s1 ( t ) . Tada, prenosni vektor signala je, [2;(5-2-51)]
s1 = ⎡⎣ Es , 0 ⎤⎦ (142)
i prijemni vektor signala ima komponente, [2;(5-2-52)]
r1 = Es + n1
r2 = n2 (143)
Pošto su n1 i n2 združene Gaussove slučajne varijable, slijedi da su i r1 i r2 združene
1
Gaussove slučajne varijable sa E ( r1 ) = Es , E ( r2 ) = 0 i σ r21 = σ r22 = N 0 = σ r2 . Dakle,
2
[2;(5-2-53)]
pr ( r1 , r2 ) =
1 1 s(
⎡ r − E 2 + r2 ⎤
exp ⎢ −
2 ⎥ ) (144)
2πσ r
2 ⎢ 2σ r2 ⎥
⎣⎢ ⎦⎥
Vjerovatnoća gustine funkcije faze Θ r postiže se promjenom u varijablama ( r1 , r2 ) za,
[2;(5-2-14)]
V = r12 + r22
r2
Θ r = tan −1 (145)
r1
Ovo proizvodi združenu vjerovatnoću gustinu funkcije,
V ⎛ V 2 + Es − 2 Es V cos Θr ⎞
pV ,Θr (V , Θ r ) = exp ⎜ − ⎟ (146)
2πσ r2 ⎜ 2σ 2 ⎟
⎝ r ⎠
Integracija (145) preko područja V proizvodi pΘr ( Θ r ) . Tako je, [2;(5-2-55)]
∞
pΘr ( Θ r ) = ∫ pV ,Θr (V , Θr ) dV
0
∞
1 −2γ s sin 2 Θr − (V − )
32
4γ s cos Θr
=
2π
e ∫
0
Ve dV (147)
gdje za prikladno, imamo definisan SNR simbola kao γ s = Es N 0 .

Kada je prenosni signal s1 ( t ) , odluka greške se donosi u slučaju da šum uzrokuje
opadanje faze izvan područja − π M ≤ Θ r ≤ π M . Odavde, vjerovatnoća greške simbola
je, [2;(5-2-56)]
π M
PM = 1 − ∫ pΘr ( Θr )d Θ r (148)
−π M
Stranica 48
Općenito, integral pΘr ( Θ r ) se ne smanjuje na jednostavni oblik i mora se izračunati

numerički, izuzev za M=2 i M=4.
Za binarnu faznu modulaciju, dva signala s1 ( t ) i s2 ( t ) su antipodna, s toga je
vjerovatnoća greške, [2;(5-2-57)]
⎛ 2 Eb ⎞
P2 = Q ⎜⎜ ⎟⎟ (149)
⎝ N0 ⎠
Kada je M=4, vjerovatnoća greške simbola iznosi, [2;(5-2.58)]
2
⎡ ⎛ 2 Eb ⎞⎤
P4 = (1 − P2 )
2
= ⎢1 − Q ⎜⎜ ⎟⎟ ⎥ (150)
⎢⎣ ⎝ N0 ⎠ ⎥⎦
odnosno, [2;(5-2-59)]
P4 = 1 − Pc
⎛ 2 Eb ⎞ ⎡ 1 ⎛ 2 Eb ⎞ ⎤
= 2Q ⎜⎜ ⎟⎟ ⎢1 − Q ⎜⎜ ⎟⎟ ⎥ (151)
⎝ N 0 ⎠ ⎣⎢ 2 ⎝ N 0 ⎠ ⎦⎥
gdje je Pc vjerovatnoća ispravne odluke za 2-bitska simbola.
Za M>4 vjerovatnoća greške simbola PM se postiže numeričkom integracijom
(145).
Za veće vrijednosti M vjerovatnoća greške simbola iznosi, [2;(5-2-61)]
π M
2γ S
PM ≈ 1 − ∫
2
cos Θ r e −2γ s sin Θr d Θ r
−π M
π
∞
2
∫
2
≈ e −u 2 du
π 2γ s sin (π M )
⎛ π ⎞ ⎛ π ⎞
= 2Q ⎜ 2γ S sin ⎟ = 2Q ⎜ 2kγ b sin ⎟ (152)
⎝ M⎠ ⎝ M⎠
gdje je k = log 2 M i γ s = kγ b .
Vjerovatnoća greške bita za M-arni PSK je, [2;(5-2-62)]

1
Pb ≈ PM (153)
k
Za naš postupak demodulacije pretpostavilo se da je demodulator imao perfektnu
procjenu korisnog nosioca faze. U praksi, nosioc faze se izdvaja iz prijemnog signala
izvođenjem nelinearne operacije koja predstavlja faznu neodređenost. Npr., u binarnoj
PSK, signal se često kvadrira da bi se uklonila modulacija. Da bi se izvela procjena
frekvencije nosioca faze φ , dvostruko-frekventna komponenta se generiše filtriranjem i
djeljenjem sa 2. Ove operacije rezultuju faznu neodređenost 1800 nosioca faze.
Stranica 49
Problem fazne neodređenosti može se prevazići kodiranjem informacije u faznim

razlikama između uzastopnih signalnih prenosa, suprotno faznom kodiranju.
S toga će PSK signali biti diferencijalno kodirani. Demodulacija diferencijalno
kodiranog PSK signala se izvodi ignorisanjem fazne neodređenosti.
Koherentna demodulacija diferencijalno kodiranog PSK rezultuje veću
vjerovatnoću greške od vjerovatnoće greške dobijenu apsolutnim faznim kodiranjem. Sa
diferencijalno kodiranim PSK, greška demodulisanog faznog signala u bilo kojem
intervalu će rezultirati dekodiranje greški preko dva signalizaciona intervala.
3.1.2.8. Diferencijalni PSK (DPSK)
Diferencijalno kodiranje fazno modulisnog signala je tip demodulacije koji ne

zahtjeva procjenu nosioca faze. Odnosno, prijemni signal iz datog signalizacionog
intervala se poredi sa fazom prijemnog signala iz prethodnog signalizacionog intervala.
S toga pretpostavimo da se vrši demodulacija diferencijalno kodiranog signala
množenjem r(t) sa cos 2π f c t i sin 2π f ct i integracijom dva proizvoda u intervalu T.
Za k-ti signalizacioni interval, izlaz demodulatora je, [2;(5-2-63)]

rk = ⎡⎣ Es cos (θ k − φ ) + nk 1 ; Es sin (θ k − φ ) + nk 2 ⎤⎦
ili, ekvivalento
rk = Es e ( k ) + nk
j θ −φ
(154)
gdje je θ k ugaona faza prenosnog signala za k-ti signalizacioni interval, φ je nosioc faze
i nk = nk 1 + jnk 2 je vektor šuma.
Slično, prijemni vektor signala za izlaz demodulatora u prethodnom signalizacionom
intervalu je, [2;(5-2-64)]
rk −1 = Es e ( k −1 ) + nk −1
j θ −φ
(155)
Odluka varijable za fazni detektor je fazna razlika između ova dva kompleksna broja.
Ekvivalentno, možemo projektovati rk unutar rk −1 i koristiti fazu rezultujućeg
kompleksnog broja, tako je, [2;(5-2-65)]
rk rk∗−1 = Es e ( k k −1 ) + Es e ( k ) nk∗−1 + Es e ( k −1 ) nk + nk nk∗−1
j θ −θ j θ −φ − j θ −φ
(156)
koji u odsutnosti šuma proizvodi faznu razliku θ k − θ k −1 . Odavde, prosječna vrijednost

rk rk∗−1 je nezavisna od nosioca faze. Diferencijalno kodiranje PSK signalizacije se naziva
diferencijalni PSK (DPSK)
Stranica 50
Demodulacija i detekcija DPSK uz korištenje podešenih filtera prikazana je na slici 18.,

Podešeni Sampler
x filter
Prijemni
signal
oscilator Zastoj T Fazni Izlaz
komparator
Podešeni
Sampler
filter
x
Slika 18. Blok dijgram za DPSK demodulator
[figure (5-2-11)]
Takođe, izraz (142) se može izraziti i kao, [2;(5-2-66)]

rk rk∗−1 = Es + Es ( nk + nk∗−1 ) + nk nk∗−1 (157)
Komplikacija prilikom određivanja vjerovatnoće gustine funkcije faze je term nk nk∗−1 .

Međutim, ako zanemarimo term nk nk∗−1 i normalizujemo rk rk∗−1 dijeljenjem sa Es , novi
skup metričkih odluka postaje, [2;(5-2-67)]
x = Es + Re ( nk + nk∗−1 )
y = lm ( nk + nk∗−1 ) (158)
Varijable x i y su nekorelisane Gaussove slučajne varijable sa jednakim varijansama
σ n2 = N 0 . Faza je, [2;(5-2-68)]
y
θ r = tan −1 (159)
x
Kod binarne DPSK, dvije prenosne faze razlikuju 0 i π rad. Kao posljedica , jedino
se može iskoristiti realni dio rk rk∗−1 za obnovu informacije. Koristeći (144), možemo
izraziti realni dio kao,
1
Re ( rk rk∗−1 ) = ( rk rk∗−1 + rk∗rk −1 )
2
Opći oblik za ovu vjerovatnoću zavisi u potpunosti od prvog i drugog momenta

kompleksne vrijednosti Gaussovih slučajnih varijabli rk i rk −1 .
Stranica 51
Procjenom parametara kao funkcije momenata, postižemo vjerovatnoću greške za

binarni DPSK u obliku, [2;(5-2-69)]
1
Pb = e − Eb N0 (160)
2
gdje je Eb N 0 SNR po bitu.
3.1.2.9. Vjerovatnoća greške QAM
Dakle, signal QAM se može izraziti kao, [2;(5-2-72)]

sm ( t ) = Amc g ( t ) cos 2π f c t − Ams g ( t ) sin 2π f c t , 0 ≤ t ≤ T (161)
Da bismo odredili vjerovatnoću greške QAM, potrebno je označiti konstelaciju signala.
Pravougaona konstelacija signala QAM ima različite prednosti u vidu generisanja
na dva PAM signala odnosno fazne kvadraturne nosioce. Oni se lako demodulišu.
Vjerovatnoća greške QAM može se odrediti iz vjerovatnoće greške PAM, u slučaju da se
signali u fazno kvadraturnim komponentama razdvoje u demodulatoru.
Tako, izraz za vjerovatnoću greške QAM se može izraziti kao, [2;(5-2-77)]
( )
2
Pc = 1 − P M (162)
Gdje je P M vjerovatnoća greške M − arnog PAM sa jednom polovinom
prosječne snage u svakom kvadraturnom signalu ekvivalentnog QAM sistema.
Odgovarajučom modifikacijom vjerovatnoće greške za M-arni PAM, postižemo, [2;(5-2-
78)]
⎛ 1 ⎞ ⎛ 3 Eav ⎞
P M = 2 ⎜1 − ⎟ Q ⎜⎜ M − 1 N ⎟⎟ (163)
⎝ M ⎠ ⎝ 0 ⎠
gdje je Eav N 0 prosječan SNR po simbolu. Zbog toga je vjerovatnoća greške simbola M-
arnog QAM , [2;(5-2-79)]
( )
2
PM = 1 − 1 − P M (164)
Zapravo, ovaj rezultat je tačan za M = 2k kada je k paran. Međutim, kada je k neparan,
nema ekvivalencije M − arnog PAM sistema.
Slijedi da je vjerovatnoća greške za QAM, [2;(5-2-80)]
2
⎡ ⎛ 3Eav ⎞⎤
PM ≤ 1 − ⎢1 − 2Q ⎜ ⎟⎥
⎢⎣ ⎜
⎝ ( M − 1) N 0 ⎟⎥
⎠⎦
⎛ 3kEbav ⎞
≤ 4Q ⎜ ⎟ (165)
⎜ ( M − 1) N 0 ⎟
⎝ ⎠
za k ≥ 1 , gdje je Ebav N 0 prosječan SNR po bitu.
Stranica 52
Zaključak 3.
Veliki problem u prenosu digitalnog signala je dejstvo šuma na ulazu u prijemnik. Šum
utiće na prijem digitalnog signala tako što, odlučivać u prijemniku ponekad pogriješi u
prepoznavanju bita koje je poslao predajnik. S toga je cilj dizajna digitalnog
komunikacijskog sistema smanjenje vjerovatnoće pogrešnog prijema simbola na ostvarivi
minimum koji je uvijek veći od nule.
Stranica 53
Zaključak
Komunikacijski sistemi imaju zadatak da omoguće razmjenu između izvora i

odredišta, i kao takvi mogu biti analogni i digitalni.
Savremeni komunikacijski sistemi su uglavnom digitalni, što znači da se

informacija cijelim komunikacijskim putem prenosi u digitalnom obliku. Bitno je
napomenuti i to, da se koristi i kombinacija digitalne i analogne komunikacije, tako da je
na pojedinim segmentima komunikacijskog puta signal koji prenosi informaciju digitalni,
a na ostalim dijelovima analogni.
U prenosu digitalnih informacija preko komunikacijskog kanala, modulator služi

kao interfejs koji moduliše digitalne informacije u analogne signale koje podešava
karakteristikama kanala. Modulacija se izvršava izdvajanjem k = log 2 M binarnih
digitalnih blokova iz informacione sekvence {a n } i odabirom M = 2 k signala koji su u
funkciji energije {s m (t ), m = 1,2,..., M } , za prenos preko kanala. Zavisno od toga da li se
amplituda, frekvencija ili faza nosioca mijenja srazmjerno modulišućem signalu, postoje
amplitudska, frekvencijska ili fazna modulacija. Kod digitalnih sistema prenosa koriste se
kombinovani postupci modulacije, konkretno amplitudsko-fazna modulacija. Ovaj
postupak se naziva kvadraturna amplitudska modulacija ili QAM.
Specijalan slučaj diskretnog kanala je binarni simetrični kanal. To je kanal bez

memorije, dio je informacijskog sistema i stacionaran je. Naziv simetrični kanal znači da
su uslovne vjerovatnoće konstantne, a pretpostavka da je kanal bez memorije znači da je
pojava grešaka pri prenosu nezavisna od poretka bita.
U večini digitalnih komunikacijskih sistema, širina opsega kanala je ograničena.

Prilikom izbora modulacone tehnike za prenos informacija sistemski dizajner mora uzeti
u obzir ta ograničenja. S toga, veoma je važno odrediti spektralni sadržaj digitalno
modulisanih signala. Bitno je napomenuti i to da je na ulazu u prijemnik, pored korisnog
signala, uvijek prisutan i aditivni bijeli Gaussov šum. Ovaj šum dovodi do pojave grešaka
u odlučivanju o poslanim simbolima. Mjerilo kvaliteta određenog sistema za prenos
digitalnog signala je vjerovatnoća greške.
Stranica 54
Literatura
1. John G. Proakis, Digital communications, fourth edition, McGraw-Hill Science,
2001.
2. B. P. Lathi, Modern digital and analog communication systems, third edition,
Oxford University, 1998.
Stranica 55

TT1 Predavanje9 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TT1 Predavanje9 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ELEKTROTEHNIČKI FAKULTET UNIVERZITETA U SARAJEVU

Linearne digitalne modulacije..........................................................................................3

LINEARNE DIGITALNE MODULACIJE

U prvom poglavlju, razmotrit ćemo opći pojam modulacije, odnosno postupak

Poznato je da je potreban uslov za prenos neke informacije iz jedne tačke prostora u

1.1. Digitalni modulacijski postupci

Digitalnu informaciju predstavljamo digitalnim električnim signalom, koji se

Slika 1: Vremenski prikaz digitalnog signala

Iz teorije znamo da periodični niz pravougaonih impulsa sadrže velik broj

Slika 2: Spektar pravougaonog impulsa

Primjer. Modem je uređaj koji omogućava da se izvrši prenos digitalnog signala

1.2. Elementi digitalnih komunikacijskih sistema

Na početku komunikacijskog puta u osnovnom modelu digitalnog

Informac. Koder Koder Digitalni

Slika 3. Osnovni elementi digitalnog komunikacijskog sistema

Binarna informaciona sekvenca se na izlazu kodera kanala prenosi u digitalni

Komunikacijski kanal je fizička sredina koja se koristi za prenos signala iz

Digitalni demodulator detektuje dolazni signal i ponovao ga konvertuje u povorku

Na odredištu se signal pohranjuje kao informacija. Stepen podudarnosti informacija

1.3. Digitalno modulisani signali

U prenosu digitalnih informacija preko komunikacijskog kanala, modulator služi

U tehničkom i informacijskom smislu razlikujemo kanale sa ili bez memorije. Ako je

Osim navedene podjele, modulatori se mogu podjeliti na linearne i nelinearne.

U ovom radu prvenstveno su obrađene linearne digitalne modulacije bez memorije.

1.3.1. Linearne digitalne modulacije

Kao što smo već naveli, modulator u digitalnim komunikacijskim sistemima

1.3.1.1.Impulsno amplitudna modulacija (Pulse Amplitude Modulation-PAM)

Ovo je najjednostavniji postupak prenosa digitalnog signala modulisanim nosiocem.

Energija M PAM signala iznosi,[1;(4-3-3)]

gdje se f (t ) definiše kao jedinični signal u funkciji energije, [1;(4-3-5)],

Digitalni PAM se takođe naziva i amplitude-shift keying (ASK). Određivanje

Digitalni PAM signal se može upotrebljavati za prenos preko kanala koji ne

1.3.1.2.Fazno modulisani signali (Phase Modulated Signals –PMS)

Matematički se M signali mogu napisati kao,[1;(4-3-11)]

Signali imaju jednaku energiju [1;(4-3-12)],

Signali se mogu predstaviti kao linearna kombinacija dva ortonormalna signala, f1 (t ) i

i kao dvodimenzionalni vektori sm = [sm1; sm 2 ] u obliku, [1;(4-3-16)]

Slika 5. Prostorni dijagram PSK signala

Prostorni dijagram signala za M=2 i 4 je dat na slici 5. Zapravo, M=2 odgovara

Euklidanova udaljenost između susjednih signala iznosi, [1;(4-3-17)]

1.3.1.3.Kvadraturna amplitudna modulacija (Quadrature Amplitude Modulation –

sm (t ) = Re ⎡⎣( Amc + jAms ) g (t )e j 2π fct ⎤⎦ , m = 1,2,..., M , 0 ≤ t ≤ T (21)

Primjer prostornog dijagrama signala za kombinovani PAM-PSK je dat na slici 6.

Slika 6. Prostorni dijagram signala QAM

Euklidanova udaljenost, odnosno minimalna udaljenost između susjednih signala iznosi,

1.3.1.4. Multidimenzionalni signali

Iz gornje diskusije može se uočiti da digitalna modulacija nosioca amplitude i faze

1.3.1.5. Ortogonalni multidimenzionalni signali

Specijalan slučaj konstrukcije multidimenzionalnih signala jesu M ortogonalni

gdje je ekvivalentni niskopropusni signal definisan kao, [1;(4-3-27)]

sin πT (m − k )Δf jπT ( m − k ) Δf

Slika 7. Prostorni dijagram signala

i to je minimalna udaljenost. Na slici 7. prikazan je prostorni dijagram signala za M=N=2

1.3.1.6. Biortogonalni signali

1.3.1.7. Signalni simpleks

Zatim, konstruišimo drugi skup M signala oduzimanjem srednje vrijednosti od M

Prvo, energija signala iznosi, [1;(4-3-34)],

Dakle, skup signalnog simpleksa je jednako korelisan i zahtjeva manje energije za

1.3.1.8. Binarno kodni signali

1.4. Spektralne karakteristike digitalno modulisanih signala

U većini digitalnih komunikacijskih sistema širina opsega kanala je ograničena.

Za slučajnu informacionu sekvencu, digitalno modulisani signal je stohastički

1.4.1. Spektar snage linearno modulisanih signala