Predavanja Final Kemo PDF

Univerzitet u Sarajevu teorija
Elektrotehnički fakultet
Odsjek za telekomunikacije RADIOTEHNIKA ak. 2007./2008. godina
RADIOTEHNIKA
PREDAVANJA
(nerecenzirani materijal)
Predavač:
mr.sci. Emin Skopljak, dipl.ing.el.
1
1. SADRŽAJ
2. UOPŠTE O RADIOPREDAJNICIMA................................................................................3
3. OSCILATORI..................................................................................................................11
4. PLL SISTEM KONTROLE FREKVENCIJE ....................................................................13
5. MAGNETRONI ...............................................................................................................17
6. VF POJAČAVAČ NAPONA U KLASI „C“ (ODVOJNI STEPEN) ....................................20
7. UMNOŽAVAČ FREKVENCIJA.......................................................................................24
8. POJAČAVAČ SNAGE VF SIGNALA ..............................................................................27
9. AMPLITUDNA MODULACIJA I MODULATORI .............................................................29
10. MODULATOR ZA FM I ΦM SIGNAL.........................................................................34
11. RADIOPRIJEMNICI....................................................................................................35
11.1 DIREKTNI PRIJEMNICI .............................................................................................35
11.2 PRIJEMNIK SA PROMJENOM NOSEĆE FREKVENCIJE ........................................36
12. ANTENA I ULAZNO KOLO ........................................................................................38
13. SELEKTIVNI VF POJAČAVAČ ..................................................................................39
14. LOKALNI OSCILATOR...............................................................................................41
15. STEPEN ZA PROMJENU NOSEĆE FREKVENCIJE.................................................42
(MJEŠAČ, MIKSER, KONVERTOR) ..........................................................................42
16. MEĐUFREKVENCIJSKI POJAČAVAČ ......................................................................44
17. DETEKCIJA AM SIGNALA.........................................................................................47
18. DETEKCIJA FM SIGNALA (DISKRIMINATOR) .........................................................49
19. AUTOMATSKA REGULACIJA POJAČANJA (ARP) ..................................................50
20. AUTOMATSKA REGULACIJA FREKVENCIJE (ARF ili AFC) ...................................52
21. SQWELCH .................................................................................................................54
2
2. UOPŠTE O RADIOPREDAJNICIMA
Radiopredajnici se mogu kategorizirati po:

(a) snazi, pa se dijele na radiopredajnike
(a.1) velike snage
(a.2) srednje snage
(a.3) male snage
(b) frekvencijskom opsegu, pa se dijele na radiopredajnike koji rade na
(b.1) visokim frekvencijama, u što ulaze i VHF, UHF i ostali radiopredajnici
(b.2) srednjim frekvencijama
(b.3) niskim frekvencijama
(c) vrsti modulacije, pa se dijele na radiopredajnike sa
(c.1) amplitudnom modulacijom, AM
(c.2) frekvencijskom modulacijom, FM
(c.3) faznom modulacijom, PM.
Prema standardu Međunarodne telekomunikacione unije (ITU, International

Telecommunication Union), frekvencije koje se zauzimaju i koriste leže u opsegu 9kHz do
100GHz. Može se uopšte reći da se u opsegu frekvencija od 9kHz do cca 30MHz koristi
amplitudna modulacija signala, a više od 30MHz jedna od ugaonih modulacija (FM ili PM).
Ukupni frekvencijski opseg je podijeljen u skladu sa standardima prema namjeni, uz
preporučeno korištenje određene snage predajnika i pogodnog tipa modulacije. Npr.
predajnik na srednjim talasima (500 – 1600 kHz) koristi snagu od oko 1MW i amplitudnu
modulaciju.
Iz teorije o prostiranju elektromagnetnih talasa (EM) je poznato da se EM talasi različito

prostiru u zavisnosti od toga da li je dan ili noć, iz razloga što se jonosfera bitna za
prostiranje EM talasa noću pomiče uvis.
Širina kanala u radio komunikaciji varira od frekvencijskog opsega na kojem se komunikacija

odvija, pa tako npr. za srednje talase (AM) širina kanala iznosi 9kHz, a za ultrakratke talase
(VHF, FM) oko 150kHz. Za prenos TV programa klasičnim metodama širina kanala iznosi
5MHz, s tim što u TV prenosu imamo mnogo više informacija za prenijeti od predajnika do
prijemnika, dakle, pored tona (muzika, govor) i pokretnu sliku.
U nastavku prikažimo blok-šeme radio predajnika u zavisnosti od tipa modulacije koja se u

istoj koristi.
Blok-šema radiopredajnika s AM modulacijom prikazana je na Slici 2.1.

Ovdje možemo ukratko opisati elemente blok-šeme.
Oscilator koji se koristi može biti tipa: Meissnerov, „u tri tačke“ – Hartleyev ili Colpitzov,
kvarcni itd. Oscilator je „srce“ sistema jer:
1. određuje noseću frekvenciju i
2. mora imati vanredno tačnu i stabilnu frekvenciju.
3
Tačnost oscilatora treba da se kreće u granicama 10 −6 − 10 −8 ili još više, a stabilnost u

granicama 10 −6 − 10 −10 . Stabilnost oscilatora znači sposobnost oscilatora da u određenom
intervalu vremena održi frekvenciju koju generiše. Ovdje ćemo dati samo jedan mali primjer
kako tačnost od recimo 0,1% nije nikako dobra ako koristimo frekvencije za prenos od oko
100MHz, jer to znači da su nam odstupanja 100kHz, a to nije malo. Što je veća snaga
predajnika zahtijeva se i veća tačnost & stabilnost. Zato je najbolje koristiti kvarcne
oscilatore, barem u radiotehnici, jer postoje i mnogo tačniji & stabilniji oscilatori, ali imaju
druge namjene. Za stabilnost oscilatora se koriste i termokomore s obzirom da je kvarc
osjetljiv na temperaturne promjene. Napon napajanja koji se dovodi na oscilator se posebno
filtrira i stabiliše.
Slika 2.1 – Blok-šema AM predajnika
Odvojni stepen ima osnovnu ulogu da „ušuška“ oscilator. U principu, odvojni stepen je
pojačavač čije pojačanje nije bitno, jer samo treba da spriječi povlačenje snage iz oscilatora
kojim bi se mogla poremetiti stabilnost frekvencije oscilatora.
Odvojni stepen povlači konstantnu snagu iz oscilatora bez

obzira šta se veže na njegov izlaz tj. koji je sljedeći stepen
u sklopu. Iza odvojnog stepena slijede pojačavači napona i
snage. Primjer „odvajanja“ signala je prikazan na Slici 2.2.
Slika 2.2 – Otpornost R se oslikava na primarno kolo

i vuče snagu preko međuinduktivne sprege
Pojačavač snage radi u klasi „C“. Za signal to znači da se jako izobliči u odnosu na svoj
originalni oblik (ali to nije bitno mnogo, jer je informacija pohranjena u frekvenciji koja se ne
izobličava), ali isto tako, s pojačavačem snage u klasi „C“ postiže se velika iskorištenost
uložene snage u kolo. To je razlog što (amplitudnu) modulaciju ne vršimo na pojačavačima
napona, nego na pojačavačima snage.
Da bi signal iz donje grane sklopa sa Slike 2.1 mogao parirati signalu iz gornje grane sklopa,
potrebno je da pojačavač snage (u „C“ klasi“) koji ujedno predstavlja i modulator, te NF
pojačavač snage moraju biti „bliski“. To u praktičnim primjenama znači da je potrebno
ugraditi komponente za prilagođenje tipa dvije elektronske cijevi za NF pojačavač i jednu
elektronsku cijev za pojačavač snage. Pojačavač u „C“ klasi ima približno iskorištenje
η ≈ 65% (ostatak od 35% ode na toplotu), a pojačavač u klasi „B“ ima iskorištenje η ≈ 30% .
4
Nedostatak predajnika AM signala je velika instalisana snaga na izlaznim komponentama i
veliki gubici.
Primjer: u Visokom su instalisana dva AM predajnika snage 300kW s odgovarajućim (štap)
antenama, a oslobođena toplota se odvodi vodom.
Prednost AM predajnika je uzak spektar pri modulaciji. Na Slici 2.3 je prikazan amplitudno
modulisani (AM) signal. Frekvencija AM signala je jednaka frekvenciji nosioca, a amplituda
AM signala se mijenja u ritmu NF ili korisnog signala.
Slika 2.3 – AM signal
Slika 2.4 – Amplitudno-frekvencijska karakteristika AM signala i raspodjela snage na nosilac i bočne

komponente
5
Ako posmatramo Sliku 2.4 i to raspodjelu snage, možemo reći da na nosilac se utroši 50%
snage, a nosilac ne nosi korisnu informaciju nego jedna od dvije bočne komponente. Dakle,
korisna snaga je sadržana u 25% ukupne snage signala, dok se ostatak od 75% utroši na
toplotu. Ako odbacimo nosioca i jednu bočnu komponentu, ostaje nam jedna bočna
komponenta s korisnim signalom. Takav signal nazivamo SSB (eng. Single Side Band –
jednobočni opseg) modulisani signal. U praksi se uz SSB signal emituje tzv. potisnuti nosač
(umanjen po amplitudi), a snaga se koncentriše na gornji opseg frekvencija. Ako se ipak
potpuno ukida nosač, onda se u frekvencijski opseg namijenjen za obični AM signal, može
smjestiti duplo više radio predajnika tj. njihovih kanala.
Problem je što su sve smetnje i šumovi u prirodi uglavnom amplitudnog karaktera, a rijetko
frekvencijskog, i to smanjuje kvalitet signala.
***
Blok-šema radiopredajnika za FM modulaciju prikazana je na Slici 2.5., a na Slici 2.6 je

prikazan frekvencijski modulisani signal (uz signal nosača i korisni signal).
Slika 2.5 – Blok šema FM predajnika
Oscilator u sklopu FM predajnika

daje osnovnu frekvenciju, ali ne
istu kao što ćemo je imati na
izlazu. Iza oscilatora se nalazi
odvojni stepen, a zatim
umnožavač stepena ili umožavač
frekvencija, gdje je n – cijeli broj.
Umnožavač frekvencija množi
osnovnu frekvenciju n puta.
Pojačavač napona „prečišćava“
signal od smetnji. NF pojačavač
je male snage i obično ima jedan
tranzistor, te je uloga NF
pojačavača da „omekša“ prelaz
između izvora signala i oscilatora,
tek da ne se ulaznim signalom ne
„upada“ direktno na oscilator.
Slika 2.6 – Signal nosača (ref.

Frekvencija oscilatora), korisni signal
koji utiče na varicap diodu i
frekvencijski modulisan signal
6
Sama frekvencijska modulacija se vrši u kolu oscilatora.
Rezonantna frekvencija oscilatora se može izračunati pomoću

Thompsonovog obrasca:
1
f0
2π LC
Kako promijeniti rezonantnu frekvenciju oscilatora?

Slika 2.7 – LC kolo
Ako se radi o običnom LC kolu (Slika 2.7), onda se može mijenjati L ili C, ali je to
komplikovano, jer treba napraviti zavisnost L ili C od promjena ulaznog signala.
Jednostavnije je postaviti u kolo VARICAP diodu.
Varicap dioda je inverzno polarisana dioda: širi se p-n

prelaz (Slika 2.8) i raste kapacitivnost za odgovarajući
polaritet doveden na istu.
Slika 2.8 – p-n prelaz
Karaktiristika varicap diode je približno jednaka kvadratnoj

karakteristici i kao takva je kompatibilna s Thompsonovim
obrascem, a to znači da je zavisnost napona i frekvencije u
konačnici – linearna. Kapacitivnost varicap diode je definisana
S
kao i kapacitivnost običnog kondenzatora: C = ε
d
Slika 2.9 – U-C karakteristika varicap diode
Šema oscilatornog kola u sklopu oscilatora (npr. Meissnerovog) s varicap diodom izgleda
kao na Slici 2.10.
Slika 2.10 – Oscilatorno kolo s varicap diodom za FM
C1 za visoke frekvencije predstavlja veliku otpornost.

ω L
Kvalitet kola je: Q = 0 .
r
7
Uloga otpornika velike otpornosti (R>>) je zaštita od pregorijevanja oscilatora zbog visokog
napona, tj. zbog uništavanja Q faktora.
Varicap dioda ima jako veliku otpornost:
Rdiode
R=
10 ÷ 100
i na bazi je Si.
Slika 2.11 – Odnos R i Rdiode Slika 2.12 – Karakteristika diode
Osnovni nedostatak ovakve konfiguracije FM predajnika je taj što oscilator „napadamo“

signalom NF pojačavača (bez odvojnog stepena). Direktno spajanje NF pojačavača na
oscilator umanjuje tačnost i stabilnost rezonantne frekvencije oscilatora. Zato se ova šema
FM predajnika rjeđe koristi.
U slučaju da imamo kvarcni oscilator, imamo

manju promjenu frekvencije. Na Slici 2.13 je
prikazana impedansna karakteristika kvarca
(iznad ordinate, kvarc se ponaša kao da je
induktivna, a ispod – kao kapacitivna
komponenta).
Slika 2.13 – Impedansna karakteristika kvarca
Frekvencijski modulisan (FM) signal ima širi spektar u odnosu na AM signal.
Da bi se dobila velika stabilnost i tačnost frekvencije oscilator se pravi za neku manju

rezonantnu frekvenciju od one frekvencije koju zrači predajna antena. Rezonantna
frekvencija oscilatora se umnožava u umnožavaču/ima frekvencije određeni broj puta:
N = n1 ⋅ n2 ⋅ ⋅ ⋅ nk
obično 20 do 50 puta. Umnožavanje frekvencije se obavlja u kaskadi umnožavača u kojoj

svaki od umnožavača množi ulaznu frekvenciju 2 ili 3 puta.
S obzirom da u samo jednom dijelu karakteristike varicap diode imamo linearnost,

modulaciju vršimo na početnom dijelu FM predajnika. Umnožavanjem dobijemo potreban
nivo modulacije. Umnožavači na izlazu ne daju „čist“ signal jer umnožavanju podliježu i neki
neželjeni harmonici signala.
Pojačavač napona „čisti“ signal od viših harmonika, tako da se dobije signal jedne
frekvencije i takav je signal priprema za ulaz u pojačavač snage. Između pojačavača snage
i antene se postavljaju filteri (kako se kanali / frekvencije ne bi preklapali), koji su nekad
sadržani u izlaznom stepenu. Filter obično nema operaciono pojačalo i pasivan je (s velikim
vrijednostima L i C).
Kako ukloniti nedostatak date konfiguracije FM predajnika („napad“ na oscilator)?

Korištenjem faznog modulatora (za PM signal).
8
***
Blok-šema radiopredajnika za PM modulaciju prikazana je na Slici 2.14.
Slika 2.14 – Blok šema modulatora za PM signal
Do sada smo se susretali s obrtanjem faze za 180° u spojevima s tranzistorom čiji je emiter
uzemljen ili u spoju sa zajedničkim emiterom (ZE). Ako posmatramo Sliku 2.15 vidimo da van
frekvencijskog opsega ZE stepen ne obrće fazu za 180° zbog uticaja rednih i parazitnih
kapaciteta.
Međutim, ako simuliramo parazitne

kapacitete postoji mogućnost da
promijenimo fazu. Sve ovo važi ako u
kolektoru običnog sklopa s tranzistorom
u spoju ZE imamo otpornik R.
Ako u kolektoru tranzistora imamo LC

kolo, onda je A-f karakteristika drugačija.
A prema blok šemi sa Slike 2.14 svi su
blokovi sklopa s LC kolima.
Mi se obično služimo elektroničkim

šemama s FET tranzistorima, a to su,
kako znamo, komponente osjetljive na
napon (a ne na struju).
Slika 2.15 – A-f i ϕ− f karakteristika

tranzistora
S obzirom da ne postoji velika razlika između FM i PM modulacije (osim matematski), obje

modulacije zovemo jednim imenom – ugaona modulacija. Ali i matematski kad analiziramo
odnos FM i PM možemo reći sljedeće: integral i izvod sin x i cos x su isti, jer je razlika
između tih funkcija π . Integral faze je frekvencija, odnos izvod frekvencije je faza.
2
PM ima nešto širi spektar u odnosu na FM, ali to se u praksi i ne vidi. Nakon prvog stepena
umnožavanja signala, razlike između PM i FM signala nema. Sad se zahtijeva veliko N.
9
Fazna modulacije je, dakle, ugaona. Fazni stav između U i I je 90° , ali se zbog linearnosti
koristi 60° . Nakon prvog stepena dolazi do integriranja signala, pa se fazna modulacija i
praktično pretvara u frekvencijsku. Potreban je veliki broj umnožavača da bi se dobio
potrebni nivo modulacije. Ovakav se način dobivanja FM preko PM često primjenjuje. Pri
tome je poželjno da oscilator ima frekvenciju koja se može mijenjati. Oscilator je uglavnom
kontrolisan nekim integrisanim kolom, te ima stabilnu frekvenciju i fazu.
10
3. OSCILATORI
Oscilator koji se dosta koristi u radiotehnici je Meissnerov oscilator i prikazan je na Slici 3.1.
Slika 3.1 – Šema Meissnerovog oscilatora
Oscilator je pretvarač jednosmjerne u naizmjeničnu energiju (sa željenom amplitudom i

frekvencijom). Iako neki autori oscilator nazivaju generatorom naizmjeničnog signala, to nije
korektno. Oscilator ima selektivnu pozitivnu povratnu spregu i osciluje za A ≥ 1 , gdje je A –
pojačanje. Ako je β - koeficijent povratne sprege, može se pisati da za oscilatore vrijedi:
A⋅ β =1
Ako se pogleda šema Meissnerovog oscilatora, može se reći da RS i C S određuju radnu

tačku FET tranzistora. Pozitivna povratna sprega znači da je ukupan obrt faze u kolu jednak
360° ili nula. U slučaju Meissnerovog oscilatora važi da je: 2 × 180° = 360° , tj. prvi obrt faze
od 180° je na samom FET-u (u spoju sa zajedničkim source-om), a drugi obrt faze od 180°
se ostvaruje na induktivno spregnutom kolu (usaglašeni krajevi).
Ako se poveća sprega (koeficijent M), zbog povećanja

koeficijenta povratne sprege β , onda u prelaznom periodu važi:
A ⋅ β > 1 . A onda se opet oscilator vraća na „normalni“ režim
rada, tj. A ⋅ β = 1 . Znači, pojačanje A se u tom slučaju smanjuje.
A = S i ⋅ Ri
Slika 3.2 – Ulazno-izlazna karakteristika FET-a
11
S označava strminu karakteristike FET tranzistora u sklopu Meissnerovog oscilatora i važi:
∆I D
S= . Ri predstavlja otpornost LC kola. Gore je navedeno da se pojačanje smanjuje,
∆U G
kad se poveća koeficijent povratne sprege, a to znači i da se dinamička strmina smanjuje u
skladu sa Slikom 3.2.
Važi i obrnuto. Što je sprega induktivno spregnutih kola manja (M, odnosno β ), to je
pojačanje A veće, a upravo se tome i teži kod oscilatora. Spregu ipak ne treba previše
smanjiti da oscilator ne bi postao pojačavač. Veća povratna sprega od neke nominalne
(pre)opterećava oscilator.
Dakle, oscilator treba optimizirati regulisanjem povratne sprege, da bi se postigla

zadovoljavajuća amplituda, stabilnost i kvalitet.
Miješanjem frekvencija dva oscilatora (zbog određene potrebe) može doći do pojave
„povlačenja“ frekvencije (Slika 3.3).
Slika 3.3 – Miješanje frekvencija dva oscilatora
12
4. PLL SISTEM KONTROLE FREKVENCIJE
Razvojem mikroelektronike došlo se do PLL sklopa. PLL je akronim za Phase Lock Loop
(petlja zaključana po fazi).
Slika 4.1 – Blok šema PLL sklopa
Objašnjenje šeme PLL sklopa:

• Kvarcni oscilator daje tačnu i stabilnu frekvenciju. Kvarcni oscilator obezbjeđuje
konstantnu frekvenciju, dok se drugi oscilator (naponom upravljani) dovodi na blisku
frekvenciju, a izlazni signali oba oscilatora nakon što se provedu kroz digitalne djelitelje
frekvencija se vode na fazni komparator, odakle se uzima fazna razlika. Kvarci oscilator
generiše frekvencije do 30MHz.
• Prije ulaska sinusiodalnog signala u digitalni frekvencijski djelitelj vrši se obrada
signala u digitalnu formu. Digitalnim frekvencijskim djeliteljima se može upravljati iz vanjskog
izvora, po želji. Digitalni djelitelj frekvencije može biti npr. niz RS flip-flopova (brojač) sa
predupisom, a čine ga milioni elektronskih komponenti.
• Naponom upravljani oscilator u svom sklopu obično ima varicap diodu, kojoj
mijenjajući kapacitivnost (u zavisnosti od ulaznog napona), mijenjamo frekvenciju na izlazu
tog oscilatora. Ovdje se može postaviti i RC oscilator (R bi bilo promjenljivo) s FET
tranzistorom kojem se preko gate-a mijenja napon, itd.
Da bi mogli uporediti fazne stavove ulaznih signala u fazni komparator, potrebno je

pretpostaviti:
f izl fQ
= ili f I = f II
M N
13
Fazni komparator na izlazu daje impulse iste amplitude, ali različite širine, zavisno od faza.
Filter jednosmjerne komponente izvlači jednosmjernu komponentu koja koriguje naponom
upravljani oscilator. Korekcija se vrši dok je f I = f II i petlja se zaključava po fazi. Tada je
M
sistem u kvazi-ravnoteži: f izl = fQ .
N
Faktori dijeljenja M i N su cijeli brojevi, te ih možemo mijenjati zavisno od potrebe i na izlazu
dobijamo frekvenciju po želji. Ranije smo rekli da f Q nosi stabilnost.
Veliki dio ili cijeli PLL sklop se danas izrađuje u integrisanoj tehnici, dakle u chipu. Obično
kvarcni oscilator bude urađen u diskretnoj tehnici.
Primjer primjene PLL-a je digitalna skala radio-prijemnika. PLL petlja može služiti i kao FM
detektor ili demodulator ugaono modulisanih signala. PLL se takođe može koristiti i u
šifriranju poruka zbog mogućnosti „skakutanja“ po frekvencijama kako predajnika, tako i
prijemnika. PLL uvijek koristimo kada trebamo tačan i stabilan sistem.
Šta ako se frekvencije f I i f II ulaznih signala u

fazni komparator toliko razlikuju da se njihove faze
ne mogu porediti?
U tom slučaju se koristi frekvencijski komparator, a
za vrijeme dok se porede bliske frekvencije u
frekvencijskom komparatoru, fazni komparator je
van funkcije.
Slika 4.2 – Poređenje frekvencija u faznom komparatoru
Važni parametri PLL petlje su:

1. sinhronizam ili brzina odziva sistema;
2. opseg frekvencija hvatanja f h - opseg izlaznih frekvencija u kojem će PLL sigurno
„skočiti“ ili ući u sinhronizam;
3. opseg frekvencija držanja f d - opseg frekvencija unutar kojeg možemo lagano
mijenjati frekvenciju, a istem ostaje u sinhronizmu.
Važi da je opseg frekvencija držanja

veći od opsega frekvencija hvatanja:
fd > fh .
Brzina stupanja u sinhronizam, kao i

kvalitet rada PLL petlje, zavisi od rada
filtera.
Slika 4.3 – Brzina odziva sistema, vrijeme ulaska u sinhronizam
Na dijagramima (Slika 4.4) su prikazani unipolarni signali, iako su u praksi ovi signali
bipolarni.
14
Slika 4.4 – Signali na ulazu u komparator i izlazni signal (u tački B) iz komparatora
Slika 4.5 – Funkcija

promjene širine impulsa;
isto što i Slika 4.2
Objašnjenje rada varicap diode: kada U 0 raste, raste i

napon na varicap diodi, a kapacitet pada. Tada frekvencija
1
f I raste i faza ostaje ista. X c =
ωC
Slika 4.6 – Karakteristika varicap diode
Dakle, fazni stav je konstantan za U 0 = const. , te je f izl konstantno i sistem se „zaključao“.
U PLL petljama se koriste i sistemi višeg reda za regulaciju faznog stava. Primjer sistema
višeg reda je najprostiji integrator (Slika 4.7).
15
Fazni stav neće biti nula korištenjem filtera jednosmjerne komponente. Od reda filtera zavisi
da li će fazni stav biti nula ili ne. Uglavnom se sistemi višeg reda prave da se fazni stav
anulira.
Slika 4.7 – Integrator, za regulaciju faznog stava
Frekvencije f I i f II ulaznih signala u fazni komparator su obično reda 10kHz, što je

pogodno jer ne zahtijeva komplikovane komponente (npr. za više frekvencije), a i sistem je
jednostavnije „zaključati“ na ovim frekvencijama. PLL petlju je nemoguće realizirati za
frekvencije reda 10GHz. Ako postoji potreba za generisanjem ovih frekvencija, onda se
obično frekvencija PLL sistema miješa sa frekvencijom nekog vanjskog oscilatora (Slika 4.8).
Slika 4.8 – Miješanje frekvencija za potrebe

dobivanja viših frekvencija
16
5. MAGNETRONI
Oscilatori koji se baziraju na radu magnetrona jedine su komponente određene vrste

predajnika. Ti su predajnici – radarski predajnici ili primarni radari. Od takvog oscilatora se
zahtijevaju oscilacije velike snage i visoke frekvencije. Dakle, magnetron je u suštini
kompletan predajnik (+ generator).
Slika 5.1 – Sinusoidalan oblik EM talasa
c
Talasna dužina elektormagnetnih talasa (koji se generišu u magnetronu) je: λ = .
f
Koaksijalni kabl koji se koristi ima ulogu
talasovoda, ali i filtera jer propušta samo
određenu frekvenciju f (ili uzak opseg
frekvencija) ili njen umnožak n ⋅ f .
Slika 5.2 – Koaksijalni kabl kao talasovod
Objašnjenje uz Sliku 5.3: Šupljina koja vodi iz

rezonatora predstavlja antenu koja vodi rezonantnu
frekvenciju. Rezonantna frekvencija zavisi od
dimenzija rezonatora. Mlaz elektrona izaziva
oscilovanje u rezonatorima.
Slika 5.3 – Jedna rezonantna šupljina magnetrona

(rezonator) sa šupljinom kao izvodom energije
Zašto poluprovodničke komponente ne mogu ostvariti oscilacije velikih snaga i visokih

frekvencija? Vremena kašnjenja (odziva) ograničavaju korištenje poluprovodničkih
komponenti na visokim frekvencijama. Zatim, traži se velika snaga P = U ⋅ I , a to je teško
ostvariti zbog postojanja parazitnih kapaciteta.
17
• Katodne cijevi
Šta ako elektronski top daje

elektronski mlaz određene
brzine, a i simulira skretanje?
Slika 5.4 – Skretanje

elektronskog mlaza pod uticajem
magneta
Magnetron se može posmatrati i kao dioda ili elektronska cijev (Slika 5.5).
Magnetron radi u impulsnom režimu

rada: 1ms radi, a 20ms ne radi tj.
relaksira se. Impulsi koje generiše
magnetron imaju snagu reda MW.
Magnetroni registruju pokrete. (Slika
5.6)
Katoda se zagrijava do velikih

temperatura Æ izlazni rad. Brzina
elektrona zavisi od napona. Stvara se
snažno magnetno polje,
elektromagnetne indukcije B . Čim
elektron krene (početak impulsa),
magnento polje ga skrene po pravilu
„desne ruke“.
Onda se u Cu indukuje struja koja će
početi da mijenja svoje polaritete.
Slika 5.5 – Magnetron: katoda je negativno naelektrisana i elektroni iz oblaka kreću ka anodi
Elektron sada gubi brzinu i zalet, ali onda ga više

ništa ne vuče, pa opet pravi zaokret i to se ponavlja
sve dok ne dođe do anode gdje se oslobađa. Svakim
svojim zaokretom elektron izgubi kinetičku energiju i
dio brzine. Elektron pravi 5-7 „hopova“ ili zaokreta
prije nego dođe do anode.
Slika 5.6 – Impulsni režim rada magnetrona
18
Frekvencija koja nastane ovakvim tipom oscilovanja je reda GHz.
Primjer: izvodi energije iz oscilatora (Slika 5.7).
Slika 5.7 – Izvodi energije iz oscilatora
19
6. VF POJAČAVAČ NAPONA U KLASI „C“ (ODVOJNI STEPEN)
Visoko-frekvencijski pojačavač napona u „C“ klasi predstavljen je u sklopu s FET

tranzistorom koji je kao komponenta – naponski pojačavač (za razliku od bipolarnog
tranzistora koji predstavlja strujni pojačavač).
Slika 6.1 – Elektronska šema VF pojačavača napona (u klasi C)
FET takođe ima i pozitivni temperaturni koeficijent i pandan je elektronskoj cijevi. Na šemi
prikazani RS i C S predstavljaju zaštitu tranzistora u slučaju da bude U G = 0 , da ne bi struja
nekontrolisano potekla kroz tranzistor. Tzv. blok-kondenzator C BL blokira prolazak impulsne
(naizmjenične) struje kroz izvor, dakle, predstavlja zaštitu, a veže se na najkraćem putu od
tačaka A i B. Komponente L i C imaju veliku otpornost na rezonantnoj frekvenciji.
U odvojnom stepenu pojačanje zapravo i nije bitno: A = S i ⋅ R D , a ovdje S i predstavlja

strminu karakteristike FET tranzistora i R D je dinamički otpor. Posmatrano na statičkoj
karakteristici FET-a, U p predstavlja napon prekida.
Za U G > U p i U ul = 0 struja je I D ≈ 0 . Kako bismo prikazali pojačanje ulaznog signala na

karakteristici FET-a I D (U G ) , potrebno je da karakteristiku zamislimo kao ogledalo. Ulazni
signal na FET-u je zapravo signal doveden na ulaz pojačavača superponiran na U G . Struju
ograničava runutrašnje koje se mijenja sa promjenom U ul . (Slika 6.2)
U periodima kada FET vodi, odnosno pojačava ulazni signal i na izlazu imamo impuls, tada
kažemo da FET radi u prinudnom režimu oscilovanja, a taj se period vođenja naziva i uglom
vođenja. Za to vrijeme struja nabije kondenzator C, a ne prolazi kroz induktivitet L, a zatim se
kondenzator C prazni na L. Za vrijeme ugla vođenja α , pojačavač se kao i FET nalazi u
prinudnom režimu rada. U G ne smije preći ordinatnu osu da tranzistor ne bi došao u stanje
vođenja.
20
Slika 6.2 – Signali na gate-u i drain-u FET-a u sklopu pojačavača u C klasi
Sinusioda izlaznog signala je

idealnija što je ugao vođenja ili
oscilovanja α veći. (Slika 6.3)
U biti, svaki pojačavač je pojačavač

snage. Na ulazu dovedeno I ul <<
postaje na izlazu I ul >> .
Slika 6.3 – Izlazni signal iz pojačavača
Slika 6.4 – Zavisnost izlaznog napona od unutrašnje otpornosti (koja zavisi od frekvencije)
21
Napon napajanja U DD bez obzira na stabilizator nije fiksan, pa korištenjem blok-

kondenzatora C BL sprječavamo pojavu lažnih impulsa. Tačka „D“ je „vruća tačka“, a tačka
„A“ je „hladna“ tačka.
Keramički kondenzator može pratiti brzu promjenu impulsa,

dok elektrolitski kondenzator ima ulogu da spriječi uticaj
sporih varijacija napona na rad sklopa. Elektrolitski
kondenzator je trom (joni su „teški“) i ima svoju polarizaciju.
U sklopu se ne smiju zamijeniti polariteti elektrolitskog
kondenzatora. Za postizanje veće frekvencije,
kapacitivnosti kondenzatora moraju biti što manje.
Slika 6.5 – Kondenzatori u sklopu
Automatsko dobijanje prednapona
Ako pogledamo šemu pojačavača u „C“ klasi, vidjećemo da se koristi dodatni izvor na gate-u
FET-a, što je vrlo nepraktično. Dodatni izvor − U G predstavlja i dodatni gabarit, a samim tim i
podiže cijenu sklopa. Iako postoji blok-kondenzator C BL uz ovaj izvor, ostaje mogućnost da
kolo zaosciluje s ostalim ulaznim i izlaznim kolima što je svakako neželjena pojava. Sve
navedeno rješava tzv. automatsko dobijanje prednapona (Slika 6.6).
Slika 6.6 – VF pojačavač napona u C klasi i automatsko dobijanje prednapona
C G ima rezervu napona: − U G . RG >> ili RG je dosta velikog iznosa. Prekoračenje u G

preko ordinate otvori FET, a struja se zatvori prema ulazu. Negativna poluperioda nabija CG ,
a struja se zatvara kroz RGEN i RG , ali ne može isprazniti C G (koji je rezerva napona − U G ).
Tako gate ostaje na „minusu“, a upravo to predstavlja automatsko dobivanje prednapona.
Ako se sad uporede dijagrami sa Slika 6.2 i 6.7, onda se može primijetiti razlika u sljedećem.
Sa prednaponom ( − U G ) se reguliše položaj radne tačke na ulazno-izlaznoj karakteristici
FET-a, što predstavlja prvi slučaj. Ako fiksnog prednapona na gate-u nema, onda se
sklopom, kao sa Slike 6.6 postiže da se automatski, nakon kratkog vremena, napon na gate-
u stabiliše, ali se kontrola radne tačke tad postiže isključivo regulacijom amplitude ulaznog
22
signala. Kad se napon u G stabiliše, onda vrhovi amplituda i dalje prelaze osu, ali su manjeg
iznosa u odnosu na početnu.
Slika 6.7 – Dijagram ulazno-izlazne karakteristike FET-a i signala na ulazu i izlazu FET-a u C klasi
Eventualni problem koji može nastati u radu je: nelinearnost karakteristike FET-a oko tačke
prekidnog napona U p jer to dalje vodi izobličavanju izlaznog signala tj. I D (t ) , što znači da
je moguća i pojava viših harmonika i sve to može imati uticaja na predajni signal.
23
7. UMNOŽAVAČ FREKVENCIJA
1
f0 = = n ⋅ f ul
2π LC
Slika 7.1 – Elektronička šema umnožavača frekvencija
Ulazna frekvencija f ul je fiksna, a izlazna f 0 se podešava promjenom L ili C. Radnu tačku

tranzistora određuje − U G . Komponente RS i C S predstavljaju zaštitu od pregaranja FET-a.
Uzima se da je faktor umnožavanja frekvencije cjelobrojan i važi da je: n = 2,3,... Ako se
pogleda dijagram sa Slike 7.2, može se reći da pozitivne poluperiode otvaraju tranzistor i
tada je oscilatorno LC kolo u režimu prinudnog oscilovanja i ulazna struja se samo preslika
(uz odgovarajuće pojačanje) na izlaz. Dakle, tada FET vodi,
Kad dio periode struje prođe iza prekidnog napona, FET se zakoči. Tada je kolo prepušteno
samo sebi i osciluje frekvencijom f 0 . To je slobodni režim oscilovanja.
24
Slika 7.2 – Ulazni i izlazni signali u umnožavač frekvencija za n=2
Ako je n = 2 , sljedeći impuls se pojavljuje nakon dvije poluperiode. Ako je kvalitet LC kola
velik ( Q = ωL >> ), tada su amplitude signala (kad je FET u prinudnom i slobodnom režimu)
r
bliske, odnosno slabljenje je malo. Na zavojnici se inače dešava „propad“ napona. Dakle, za
n = 2 , θ mora biti oko 90° (inače imamo slučaj kao na Slici 7.3). Pola periode je prinudni
režim oscilovanja, a 1,5 periode je slobodni režim.
Slika 7.3 – Izlazni signal za slučaj da je θ ≠ 90°
Radna tačka se podešava da θ ≤ 90° za n = 2 i ne predstavlja veliki problem ako ugao

vođenja bude nešto manji od 90° . Koliko će prigušenje biti u slobodnom režimu, to zavisi od
kvalitete LC kola. Anvelopa će imati istu frekvenciju kao ulazni signal.
Ako je n = 3 , onda je θ ≈ 60° u odnosu na ulazni signal. A što se tiče izlaznog signala, on
ostaje isti: 180° . Radna tačka mora ići dublje u C klasu. U slučaju da je θ > 60° , onda se
sve mora pomijerati, posebno f ul , da bi se stigla frekvencija n ⋅ f ul , što je krajnje nezgodno.
Manji je problem ako je θ < 60° .
Slika 7.4 - Ulazni i izlazni signali u umnožavač frekvencija za n=3
Radna tačka mora biti stabilna, što određuju RG i C G , a u praksi se ne dodaje izvor − U G u
sklop (tj. koristi se automatsko dobivanje prednapona). Pošto je praktično teško ugoditi
25
vrijednosti RG i C G , zbog tolerancije i preferiranih vrijednosti, konstruktori onda zadaju

manje θ .
Umnožavači s n = 4 se obično ne prave jer se u toku slobodnog režima oscilovanja

amplituda toliko oslabi, da se postavlja pred pojačavač zadatak da isto ispravi. Kada se
zahtijeva umnožavanje frekvencije veće od 3, onda se formiraju kaskade umnožavača sa 2 i
3 itd., pa konačan sklop ima faktor umnožavanja tipa: N = 2 ⋅ 3 ⋅ 2 ⋅ ⋅ ⋅ Specifični su slučajevi
kada se zahtijeva umnožavanje frekvencija npr. 7 ili 11 puta. U tom se slučaju podešava
ulazna frekvencija. U profesionalnim primjenama koriste se samo umnožavači 2 i 3 puta.
Umnožavači se obično izvode u diskretnoj tehnici, a skoro nikad u integrisanoj. Volumen
sklopa treba biti oko 2cm 3 . Faktor umnožavanja do kojeg se često ide je
N = n1 ⋅ n2 ⋅ ⋅ ⋅ nk = 30 što se realizuje s 4 sklopa.
Može se još napomenuti da djelovanje parazitnih kapacitivnosti ( C DS ) u umnožavaču

frekvencija nije zanemarljivo. Iza umnožavača frekvencija opet dolazi pojačavač u C klasi, da
poravna amplitude, a iza njega slijedi – VF pojačavač snage.
26
8. POJAČAVAČ SNAGE VF SIGNALA
Slika 8.1 – Elektronička šema pojačavača snage VF signala
Ovaj je sklop prilagođen za niže frekvencije (ne npr. za 100MHz). Oscilatorno kolo C1 LC 2 je
π -filter tj. četveropol za odgovarajućom ulaznom i izlaznom otpornošću rul i rizl . Napajanje
U DD je „visoki“ napon (reda 100V) i zato se komponente C i L stavljaju samo na
naizmjeničnu komponentu, pa imamo zaštitu kad uštimavamo C1 i C 2 . Izlaz iz skopla su
obično standardni kablovi otpornosti 50Ω ili 75Ω koji vode na antenu. Na izlazu dakle mora
postojati impedansno prilagođenje. 1 Za filter važi: Z ul >> i Z izl << .
Iz elektroenergetike važi: RG = R P za
maksimalni (optimalni prenos energije).
Impedansno prilagođenje se vrši da bi se
anteni prenijela što veća energija. Optimalna
konstrukcija koaksijalnog kabla je na
impedansi 50Ω i to je postao standard. Šema
se Slike 8.2 se češće koristi jer je lakše
proizvesti promjenljivo C.
Slika 8.2 - π -filter s varničarom
Šema sa Slike 8.3 je komplikovana za

napraviti zbog mehaničkih promjena u
sklopu tj. promjenljivog L. Ova šema takođe
ima veliki nedostatak, jer antena „lebdi“ tj.
nema adekvatnog uzemljenja. Šeme sa
prethodnih slika se odnose na predajnike
velikih snaga.
Slika 8.3 – Filter na izlazu VF pojačavača snage
1
Osciloskop se veže preko koaksijalnog kabla koji je asimetričan, a unimer se veže simetrično.
Razlika je u faznom stavu te su potrebna podešavanja od λ .
2
27
U prethodnom tekstu je pomenuta važnost uzemljenja. Funkcija gromobrana je da prenosi

potencijal Zemlje; jonski neutrališe prostor oko sebe i time odbija gromove od sebe. Standard
je da je otpornost uzemljenja Ruzemljenja ≤ 2Ω . Zaštite radi se koristi i varničar (za U >> ),
slično varistoru R = R(U ) , a podnosi intenzitete struje reda kA. Dobra energetska zaštita je
katodni odvod.
Na izlaznom stepenu traži se energija. Kako dakle napojiti taj stepen? Koriste se driver-i ili
predizlazni stepen (predsklopovi, pojačavači), a povezani su međuinduktivnom spregom
(koju je teško korigovati) za f > ili međukapacitivnom spregom za f < . Za još više
frekvencije se ne koristi π -filter već neki drugi. Predajnik stvara nosilac i u to treba
„ukomponovati“ originalni, korisni signal. Modulator je moguće realizovati na pojačavaču
snage za VF signal.
Jedan vid amplitudne modulacije je Morzeova abeceda tj. kod (koja funkcioniše na principu
„ima signala, nema signala“ – digitalno, jednostavno). Morzeov kod ima nekih prednosti, ali
više nedostataka.
28
9. AMPLITUDNA MODULACIJA I MODULATORI
Slika 9.1 – Nosilac, korisni signal i modulisani signal; spektar AM signala na donjoj slici
Na Slici 9.1 su prikazani oblici signala: nosioca (VF), korisnog signala (NF) i amplitudno
modulisanog signala (AM), te je prikazan i spektar AM signala. AM signal se po amplitudi
može sniziti do nule, a teoretski ne može biti modulisan preko 100%. Idealno bi bilo izvesti
100% modulaciju čime se maksimalno iskorištava sistem (Slika 9.2). U praksi se obično ne
izvodi 100%-tna modulacija jer radimo s nelinearnim komponentama koje se „čudno“
ponašaju oko nule, pa bi dobili izobličenja signala.
29
Slika 9.2 – 100%-tna

modulacija:
anvelopa AM signala
dodiruje x-osu, a ne
prelazi je
(a) Modulacija na gate-u FET-a
Slika 9.3 – Elektronička šema modulatora za modulaciju na gate-u FET-a
Uloga komponenti AM modulatora s modulacijom na „G“:

C SP odvaja visoki napon. C bl _ VF ima malu kapacitivnost, te sprječava prolazak signala
visoke frekvencije (kao i VF prigušnica). Na gate-u FET-a se sabiru amplitude NF i VF
signala, te tako ukupni signal ima oblik zmije (Slika 9.4). Na gornjoj VF prigušnici se
dešavaju „propadi“ napona. I D je modulisana jednosmjerna struja u impulsima (samo iznad
x-ose). Preko ove šeme modulatora s modulacijom na „G“ ne može se postići visok nivo
modulacije pa se koristi za modulaciju govora (opseg frekvencija do 4kHz), ali ne i za muziku
(opseg frekvencija do 20kHz). Oko tačke − U G se javljaju velika izobličenja, a inače
karakteristiku FET-a smatramo lienarnom, uz taj navedeni nedostatak.
Dobra osobina ove šeme je ta da snaga NF signala ne treba biti veća od 5% ukupne izlazne
snage za kvalitetno sabiranje i modulaciju.
Teoretski nema nikakve NF struje, ali praktično se ipak pojavljuje zbog uticaja parazitnih
elemenata. Izvori su vezani u seriju. P = U ⋅ I ; I << , a nama je na izlazu bitan napon U.
Pojačanje je oko 20 puta.
30
Slika 9.4 – Modulacija na gate-u FET-a
(b) Modulacija na drain-u FET-a
Slika 9.5 - Elektronička šema modulatora za modulaciju na drain-u FET-a
31
Uloga komponenti AM modulatora s modulacijom na „D“:
Korisni signal U NF dovodi se preko modulacionog transformatora te se vrši superponiranje
signala s jednosmjernom komponentom U DD . U ovakvoj konstrukciji modulatora imamo
familiju karakteristika FET-a (i ulaznih signala, od zavisnosti od NF signala). Radna tačka je
fiksna. Snagu nosi jednosmjerna komponenta U DD . Korisni napon U NF mora imati snagu
reda U DD da bi se ista mogla superponirati na U DD . Signali se sabiraju u tački drain-a („D“).
Sad je NF signal direktno narinut na kolo (ne prolazi kroz FET), pa nema izobličenja, ali se
zahtijeva veliki udio u izlaznoj snazi da bi se dobio potreban nivo modulacije: oko 80%
izlazne snage predajnika. Dakle, dobra osobina ovog modulatora je ta što nema izobličenja
(linearnost), a loša – velika snaga koja se zahtijeva na U NF .
Slika 9.6 – Modulacija na drain-u FET-a
U principu je svejedno da li je modulator konstruisan s elektronskom cijevi, FET-om ili

bipolarnim tranzistorom.
Koeficijenti iskorištenja za pojačavače u određenim klasama su sljedeći:

„A“ 10-30%
„B“ 30-40%
„C“ 60-70%
32
Instalisana snaga na pojačavačkoj komponenti mora biti oko dva puta veća u odnosu na
izlaz, tj. na U NF mora biti jako velika instalisana snaga zbog stepena iskorištenja. Zato se
U NF obično dovodi preko pojačavača koji je u klasi „B“, a FET u sklopu modulatora je
svakako u klasi „C“. (Praktično se postavljaju iste komponente 2x„B“ i 1x„C“).
Bitno je napomenuti sljedeće: da bi se modulacija izvršila, mora postojati neka nelinearna

komponenta (npr. dioda, FET itd.), ali su takođe potrebni i filteri. Gore opisane modulacije su
klasičnog tipa.
33
10. MODULATOR ZA FM I ΦM SIGNAL
Slika 10.1 – Dio šeme FM modulatora sa karakteristikom VARICAP diode i dijagramom napona
C BL je male kapacitivne otpornosti, a služi da jednosmjerna komponenta U 0 ne bi bila

vezana na masu. R0 >> je reda MΩ namijenjeno struji VARICAP diode koja je reda nA. Ako
je otpornost R mala, kratko vežemo izlaz kola na masu, čime se kvari faktor dobrote Q za
f>>. Ne ide se sa jako velikom dubinom modulacije kod šeme sa Slike 10.1, jer se kvari
linearnost modulacije.
Za veće dubine modulacije i
zadovoljavajuću linearnost koristi se
šema sa Slike 10.2. Obje diode rade u
inverznom režimu, a pošto obje imaju
nelinearnu karakteristiku, u određenom
trenutku nastupi linearnost. Potreban
nivo modulacije se dobije
umnožavanjem.
Slika 10.2 –Dio šeme za FM modulator koji

obezbjeđuje veću linearnost; dijagram s
karakteristikama dvije VARICAP diode
Svaka promjena frekvencije zahtijeva promjenu faze. Zato je šema za ΦM modulator ista
kao za FM modulator. Svaka promjena C ekv izaziva promjenu rezonantne frekvencije, a time
i promjenu faze, a na ulazu sad imamo pojačavač, a ne oscilator.
U literaturi se za varicap diodu često kaže – reaktivni elementi (tranzistor itd.).
34
11. RADIOPRIJEMNICI
Osnovne osobine radioprijemnika su:

osjetljivost,
selektivnost i
frekvencijski opseg u kojem rade.
Osjetljivost je mogućnost prijemnika da primi signal sa antene što manje vrijednosti i da iz

tog signala „izvuče“ korisnu informaciju ili to je minimalna indukovana snaga sa antene
(naponski je reda 0,1µV ).
Selektivnost je sposobnost prijemnika da signal željene frekvencije izdvoji iz određenog
frekvencijskog opsega, bez smetnji. Idealno izdvajanje signala tj. njegove frekvencije ili
opsega frekvencija je praktično nemoguće. Bitno je napomenuti da selektivnost nije širina
frekvencijskog opsega.
Slika 11.1 – Selektivnost: idealno i realno izdvajanje signala iz određenog frekvencijskog opsega
11.1 DIREKTNI PRIJEMNICI
Slika 11.2 – Blok šema direktnog prijemnika
Prijemnik, posebno direktni prijemnik, mora da ima veliki broj oscilatornih (LC) kola zbog
postizanja što veće selektivnosti. Sva ta LC kola bi trebala biti podesiva teoretski, ali je to
praktično neizvodivo, jer je nemoguće proizvesti. Za kvalitetnu selektivnost potrebno je
barem 5-6 LC kola u sklopu prijemnika. Između LC kola se postavljaju pojačavači.
Širina frekvencijskog opsega za različite

primjene je različita (Slika 11.4). Npr. za
telefon, širina frekvencijskog opsega kanala
je 4kHz, za TV je 5MHz, a za prenos
Morzeove abecede je 50Hz.
Slika 11.3 – Frekvencijski opseg oko željene

frekvencije, propusni opseg
35
Slika 11.4 – Propusni opseg, kao i selektivnost, je za veće rezonantne frekvencije – veći (ako je
kvalitet oscilatornog kola isti)
Ulazno kolo prijemnika vrši prilagođenje signala sa antene, a detekcijom se izdvaja željena
frekvencija. Što je više LC kola u sklopu prijemnika, veća je selektivnost. Kod direktnih
prijemnika se ne može postići velika osjetljivost, tj. ne može se postaviti veliko pojačanje
zbog postojanja povratnih sprega, jer sistem može zaoscilovati.
11.2 PRIJEMNIK SA PROMJENOM NOSEĆE FREKVENCIJE
Slika 11.5 – Blok šema prijemnika s promjenom noseće frekvencije

(superheterodini prijemnik)
MF – označava međufrekvenciju, a mješač (eng. mixer) je konvertor frekvencije.
f MF = f LO − f s
f s - spektar signala koje treba da prihvati ulazno kolo;

f LO - označava frekvenciju lokalnog oscilatora, a to je zapravo samo pomjerena frekvencija
od ulazne za f MF .
Iako postoji više MF stepena u kolu (pojačavača međufrekvencijskog signala), f MF je fiksna
frekvencija, pa MF pojačavač zapravo predstavlja i filter (propusnik opsega). U sistemima sa
elektronskim cijevima samo su dva MF pojačavača, a ako je prijemnik konstruisan sa
tranzistorima, onda su obično tri MF stepena.
Posmatrano po intenzitetu (voltaži), signal f s je male amplitude, a f LO znatno veće.
36
Problem radioprijemnika je postojanje tzv. dvoznačnosti ili mogućnosti prijema simetrične
frekvencije f ss u odnosu na f LO , koja takođe zadovoljava jednakost:
f MF = f LO − f ss
Dakle, simetrična frekvencija f ss je takva ulazna frekvencija koja je za f MF udaljena od f LO ,

ali simetrično od tražene f s .
Slika 11.6 – Odnos željene (prijemne) i simetrične frekvencije
Posljednja zapreka u prijemniku za signal simetrične frekvencije je selektivni pojačavač, tako

da ulazno kolo i selektivni pojačavač moraju biti kvalitetni i podešavaju se u odnosu na f MF .
Što je međufrekvencija f MF viša, to je uticaj simetrične frekvencije f ss manji. Još jedan

metod za eliminaciju međufrekvencije je postavljanje selektivnijih kola na ulaz prijemnika.
Međufrekvencija je obično određena standardima i ne uzima se iz prijemnog opsega

frekvencija. Primjer za veličine međufrekvencija je: 100kHz, 455kHz (AM radio-difuzija),
10,7MHz (FM radio), 36MHz (za TV prijemnik), 72MHz itd.
Podešavanje rezonantnih frekvencija selektivnog pojačavača i lokalnog oscilatora zavisi

jedno od drugog (obično su im kondenzatori jednaki i na istoj „poluzi“ koja mijenja njihovu
kapacitivnost), jer f MF mora ostati isto tj. konstantno. U savremenim uređajima umjesto
kondenzatora se pojavljuju VARICAP diode.
Problem radioprijemnika je što svaki sklop, a posebno mješači unose svoj šum.
Postoje prijemnici sa dvostrukom promjenom noseće frekvencije (sa dva lokalna oscilatora).
37
12. ANTENA I ULAZNO KOLO
Antena i ulazno kolo su obično objedinjeni u jednom sklopu, a nekad se unutar tog sklopa
nalazi i selektivni pojačavač. Obično se koriste antene koje su rezonantne za dati
frekvencijski opseg, pa time ujedno vrše i frekvencijsku predselekciju signala. Dimenzije
antene se posebno projektuju za prijem (ili predaju) signala određenog frekvencijskog
opsega. Primjer je dipol antena prikazana na Slici 12.1.
Slika 12.1 – Dipol antena (rezonantna antena)
Funkcija ulaznog kola je prilagođenje ulaznog otpora antene ostatku kola. Ulazno kolo je
najčešće LC kolo.
(a) Induktivna sprega se kod ulaznih kola koristi za

prijem signala relativno nižih frekvencija. Statički
elektricitet se vodi na masu i time služi kao
gromobran.
(b) Prednost šeme s međuinduktivnom spregom je u

tome što masa i uzemljenje u ovoj šemi nemaju
veze jedno s drugim.
(c) Kapacitivna sprega se koristi za velike ulazne

otpornosti.
Kod ulaznih kola postizanje rezonanse je u drugom planu,

jer im je osnovna zadaća – ohmsko prilagođenje antene
na ostatak prijemnika. Postoji mnogo vrsta konfiguracija
ulaznih kola.
Slika 12.2 – Šeme ulaznih kola: (a) induktivna sprega, (b)

međuinduktivna sprega, (c) kapacitivna sprega
38
13. SELEKTIVNI VF POJAČAVAČ
Slika 13.1 – Elektronička šema selektivnog pojačavača
Sa Slike 13.1 vidimo da je oscilatorno kolo uzemljeno, a u principu može biti postavljeno na
mjestu VF prigušnice, međutim, jednostavnije je ako je jedan kraj kondenzatora C uzemljen.
Kondenzator iz ulaznog kola i kondenzator u oscilatornom kolu se obično nalaze na jednoj
osovini, što znači da se podešavanjem kapacitivnosti jednog, podešava i kapacitivnost
drugog kondenzatora. U 0 predstavlja jednosmjerni napon za regulaciju pojačanja koji se
dovodi sa detektora.
Radioprijemik bi trebao da
ravnopravno prima i reprodukuje
signale emitovane iz blizine i daljine
(dinamički opseg). Zato je potrebno
regulisati pojačanje (RP) na strani
prijemnika, ali se to zbog signala
visokih frekvencija ne vrši pomoću
potenciometra. Kao što se vidi sa
Slike 13.2 u sklopu selektivnog
pojačavača se koristi FET kao
komponenta s eksponencijalnom
karakteristikom. Podešavanjem
napona na ulazu FET-a da bude
npr. što negativniji U G , radnu tačku
dovodimo na manje strmi dio
karakteristike, a kako je manja
strmina, manje je i pojačanje.
Upravo to podešavanje napona se
vrši putem RP grane.
Slika 13.2 – Karakteristika FET-a u sklopu selektivnog pojačavača
39
Ako je U 0 = 0 , pojačanje će biti maksimalno, jer će strmina biti najveća za U G ≈ 0,2V (blizu
nule). U tom slučaju radnu tačku određuju vrijednosti RS i C S .
Ulazni signal je jako mali (reda mV ili još manji), pa se dio karakteristike gdje se radna tačka
nalazi i oko koje se „namotava“ signal, može smatrati linearnim, pa se ovdje potencijalna
izobličenja zanemaruju.
Selektivni pojačavač je uskopojasni pojačavač, odnosno pojačava one signale koji se nalaze
na frekvenciji koja je jednaka rezonantnoj frekvenciji selektivnog pojačavača ili se nalazi u
blizini te frekvencije, a signale drugih frekvencija ne pojačava. Pojačavač NF signala je
širokopojasan, dakle nema selektivnog (LC) kola u svojoj strukturi tj. uopšte nema
frekvencijski zavisnih komponenti.
Slika 13.3 – Propusni opseg selektivnog VF pojačavača u poređenju s istim za neselektivni pojačavač
(ima otpornik u kolu drain-a)
U radiopredajnicima, kao i u radioprijemnicima vrlo je praktično slijediti unifikaciju. To znači

da se u konstrukcijama sklopova koristi što veći broj istih komponenata sa karakteristikom
koja je npr. dijelom linearna, dijelom eksponencijalna.
40
14. LOKALNI OSCILATOR
Lokalni oscilator služi za samo ovu vrstu prijemnika (heterodini ili sa izmjenom noseće
frekvencije). Od lokalnog oscilatora se zahtijeva da daje što „čišću“ sinusoidu, sa što manje
izobličenja. Viši harmonici uz rezonantnu frekvenciju lokalnog oscilatora dovode do toga da
prijemnik pored željene prima i više neželjenih frekvencija. Lokalni oscilator daje frekvenciju
koja miješanjem s frekvencijom ulaznog signala daje međufrekvenciju:
f MF = f LO − f s
Lokalni oscilator mora da daje tačnu i stabilnu frekvenciju, ali i da ima mogućnost podešenja
u nekom zadatom opsegu. Zahtijeva se stabilnost izlaznih amplituda po vrijednosti u
frekvencijskom opsegu. Stabilnost vrijednosti amplitude se postiže preko podešavanje radne
tačke.
Slika 14.1 – Selektivno kolo unutar lokalnog oscilatora: zavisnost promjene kapacitivnosti i rezonantne
frekvencije, što utiče na kvalitet oscilatornog kola, te na promjene amplitude
Danas se u prijemnicima umjesto lokalnog oscilatora najčešće stavlja PLL petlja kao
sintetizator frekvencija.
41
15. STEPEN ZA PROMJENU NOSEĆE FREKVENCIJE
(MJEŠAČ, MIKSER, KONVERTOR)
a) Mješač za aditivno miješanje frekvencija
Slika 15.1 – Mješač za aditivno miješanje frekvencija s FET-om
Signal lokalnog oscilatora frekvencije f LO će sa RG odrediti radnu tačku, a biće modulisan

(„pomiješan sa“) frekvencijom ulaznog signala f s . Na gate-u FET-a je zbir ulaznih signala.
Sistem radi u AB klasi. Upravljački signal je na gate-u FET-a i to se prenosi na drain (funkcija
oba signala). Bitno je da se miješanje obavlja na nelinearnoj komponenti.
I D = f (ω s , ω LO , ω LO − ω s , ω LO + ω s )
b) Mješač za multiplikativno miješanje frekvencija
Slika 15.2 – Mješač za multiplikativno miješanje frekvencija s FET-om
Multiplikativno miješanje frekvencija se takođe obavlja na nelinearnoj komponenti (FET). Iako

se signali množe, frekvencije se u konačnici sabiru ili oduzimaju međusobno.
42
sin α sin β = −
1
[cos(α + β ) − cos(α − β )]
2
Odatle je: I D = f (ω LO − ω s , ω LO + ω s )
Postavljajući rezonantno kolo na razliku frekvencija, izdvojićemo korisni signal. Signal

frekvencije ω LO − ω s imat će modulisanu amplitudu zato što ulazni signal frekvencije f s
može imati modulisanu amplitudu, a signal lokalnog oscilatora obično ima stabilnu amplitudu.
Izlazni signal će se ponašati u odnosu na ulazni signal frekvencije f s , iako može biti vrlo
male amplitude. Izmjena noseće frekvencije unosi šum. Zato se mješač obično konstruiše sa
vrlo kvalitetnim komponentama.
Pored mješača s tranzistorima (aktivne komponente), postoje i mješači s diodama (pasivne

komponente), ali se na njima obično vrši samo aditivno miješanje, te ulazni signali moraju
imati dovoljno veliku amplitudu, jer dioda ne pojačava, nego slabi signale.
Problem aditivnog miješanja je u tome što se dio ulaznog signala f s vraća na antenu, pa
prijemnik može da emituje što je nedopustivo. Dakle, ako je na ulazu mješača antena, onda
to svakako ne bi smio biti aditivni mješač. Pošto prijemnik može imati više mješača, šema (a)
se izbjegava na prvom mješaču, ali se može postaviti na sljedećem.
Postoji i tzv. samooscilujući mješač čija je šema data na Slici 15.3.
f MF = f s − f LC
fS
Slika 15.3 – Elektronička šema saooscilujućeg mješača
43
16. MEĐUFREKVENCIJSKI POJAČAVAČ
Selektivnost je izdvajanje željenog opsega frekvencija. Međufrekvencijski pojačavač je

selektivni pojačavač (signala čija je frekvencija jednaka međufrekvenciji f MF ) koji se u
radioprijemniku postavlja u kaskadi. Odnosno, iza mješača se obično postave dva ili tri
međufrekvencijska (MF) pojačavača.
Slika 16.1 – Elektronička šema međufrekvencijskog pojačavača
Oscilatorno kolo u sklopu MF pojačavača je polupodesivo (zbog parazitnih kapacitivnosti), tj.

promjenljivo je dok se ne postavi, a onda se više ne dira. Dok je u drugim sklopovima obično
kondenzator promjenljiva komponenta, u MF pojačavaču je to kalem, odnosno prenosni
transformator. Oscilatorno kolo u sklopu MF pojačavača se podešava na međufrekvenciju.
Oscilatorno kolo sa međuinduktivnom spregom je oklopljeno da ne zrači u okolinu i da ne
prima zračenje iz okoline (dakle, kao zaštita). Postoji dosta varijanti izvedbi ovog sklopa (npr.
dva oscilatorna kola u kritičnoj sprezi, Slika 16.3.a).
Na gate FET-a se dovodi jednosmjerna komponenta

koja upravlja sistemom tako što mijenja pojačanje
pojačavača – ARP (automatska regulacija pojačanja).
U principu, za MF pojačavač važi sve isto što i za

selektivni pojačavač, samo što je ovdje rezonantna
frekvencija kola fiksna.
Međuinduktivna sprega dva oscilatorna kola može biti:

podkritična sprega;
kritična;
nadkritična.
Slika 16.2 – Karakteristika FET-a
Kod kritične sprege nam odgovara ravnina i velika strmina karakteristike, jer je dosta slična
idealnoj četvrtki, što se može vidjeti na Slici 16.3.b.
44
Slika 16.3 – a) Dva oscilatorna kola u međuinduktivnoj sprezi, b) Karakteristike međuinduktivne sprege
(amplitudno-frekvencijske), c) Šema povezivanja izlaza za malo prigušenje
Još jedna od izvedbi međuinduktivne sprege je kvarcni (keramički) filter ili transfilter (Slika
16.4). Keramika koja se dobije tehnologijom sintetizovanja praškastih materijala podliježe
piezoelektričnom efektu (mV). Keramički filter treba da bude što stabilniji na temperaturne
promjene. Jednostavnija izvedba keramičkog filtera je bez jednog od dva oscilatorna kola: te
se keramički filter ubaci na mjesto CG . Keramički filter je kapacitivno „dekaplovan“
(decoupled, rasparen), tj. sprega između ulaza i izlaza je minimalna. Keramički filter se koristi
i u kombinacijama s integrisanim kolima (za manja LC kola).
Slika 16.4 – Keramički filter u kombinaciji s međuinduktivnom spregom
Ako se zahtijeva širok opseg (Slika 16.5.b), npr. za prenos TV slike

(4 ili 5MHz), na međufrekvenciji od 36MHz, to se postiže
povezivanjem više LC kola u svakom od nekoliko stepeni MF
pojačavača. (Npr. za 3 x MF pojačavača, imamo 3 LC kola x 3 MF
pojačavača = 9 LC kola, kao na Slici 16.5.a.) Prava
međufrekvencija se u tom slučaju uzima sa srednjeg LC kola.
Ovdje imamo induktivnu spregu (različito od međuinduktivne), a
ista vrijednost struje protiče kroz sva tri LC kola. Za niže
frekvencije oscilatorno kolo je selektivnije i zahijeva se više LC
kola.
Slika 16.5 – a) Tri povezana LC kola

za postizanje širokog opsega
propusnosti, b) Karakteristika kola
prikazanog na Slici 16.5.a.
45
Zadnji pojačavač u kaskadi MF pojačavača radi u

„A“ klasi, zato što je signal do zadnjeg pojačavača
već dovoljno pojačan, velike amplitude, da se mora
koristiti što linearnija komponenta. Na zadnji MF
pojačavač se ne dovodi ARP grana.
Slika 16.6 – Karakteristika FET-a u sklopu MF

pojačavača s položajima radne tačke u zavisnosti od
položaja MF pojačavača u sklopu radioprijemnika.
46
17. DETEKCIJA AM SIGNALA
Slika 17.1 – Elektronička šema detektora (demodulatora) AM signala
Slika 17.2 – Oblik signala u karakterističnim tačkama
47
Detektor se sastoji od diode i RC filtera:
I filter: R1C1
II filter: R2 C 2
III filter: R1C SP
za izoliranje NF signala, NF sa U 0 i samo U 0 . Dioda propušta signal u samo jednom smjeru.
Kondenzator C1 se puni i prazni, te formira anvelopu (NF signal). Otpornik R1 samo prazni
C1 .
Intenzitet detektovanog
signala pokazuje napon U 0
koji predstavlja upravljački
signal za prva dva MF
pojačavača i ulazni,
selektivni pojačavač (ARP).
Vrijednosti kapaciteta
kondenzatora su: C1 ≈ 1nF ,
C 2 ≈ 100nF , a otpornost R
je dosta velika. Takođe je i
τ RC >>, pa propušta samo
U0 .
Slika 17.3 – Detektovani signal razložen u naizmjeničnu
i istosmjernu komponentu
Detektor AM signala je jedna vrsta ispravljača. U praksi se izbjegava korištenje šeme sa

Slike 17.1, pa se obično koristi šema sa Slike 17.4. Razlika je u tome što je u šemi sa Slike
17.1 napon U 0 pozitivan, a zahtijeva se da U 0 za ARP bude negativno. U principu, mogli
smo samo okrenuti diodu na šemi sa Slike 17.1, ali ipak cijeli sklop realizujemo drugačije.
Slika 17.4 – Šema detektora AM signala s negativnim naponom za ARP
Prednost šeme sa Slike 17.4 je u tome što je katoda diode uzemljena i zatvara signal visoke
frekvencije na masu, a na šemi sa Slike 17.1, kao da dioda „lebdi“.
Mora se paziti da vodovi u sklopu budu što kraći, jer bi mogli zračiti, kao antene.
48
18. DETEKCIJA FM SIGNALA (DISKRIMINATOR)
A) Ograničavač (limiter) – ima ulogu otklanjanja smetnji. Dioda

paralelno postavljena oscilatornom kolu je inverzno
polarisana (zapravo i nije polarisana što se tiče
jednosmjernog napona). Ograničavač vrši odsijecanje
amplitude. Nivo signala u kolu je reda 1V (mora biti veći od
naponskog praga diode U diode ≅ 0,7V ).
Slika 18.1 – Oscilatorno kolo s diodom za odsijecanje neželjenih

amplitudnih komponenata u sklopu III MF pojačavača
B) FM Æ AM pretvarač – ovo se kolo ne podešava na međufrekvenciju f MF , već pored

te frekvencije, desno ili lijevo. Time se postiže da svaka promjena frekvencije izaziva
promjenu amplitude.
Slika 18.2 – a) Oscilatorno kolo FMÆAM pretvarača podešeno na frekvenciju koja je bliska
međufrekvenciji, ali nije ista; b) A-f karakteristika oscilatornog kola pod a).
Dakle, ako kod AM prijemnika imamo iza kaskade MF pojačavača postavljen detektor AM
signala, kod FM prijemnika iza kaskade MF pojačavača slijedi limiter, FM Æ AM pretvarač, a
onda detektor AM signala, što znači da su svi ostali sklopovi isti za AM i FM prijemnik.
FM-AM pretvarač se može konstruisati sa dva

oscilatorna kola u seriji, tako da se dobije dvostruko
veća amplituda prije detektora AM signala.
Slika 18.3 – A-f karakteristika dva oscilatorna kola u seriji za

dobivanje dvostruko veće amplitude
Ako je potrebno detektovati SSB modulisan signal, potreban je i dodatni oscilator koji
generiše i simulira nosač frekvencije.
Kao detektor može raditi i PLL, npr. u svrhu mjerenja (mjerni prijemnik), ali je to skupo
rješenje. PLL unutar mjernog prijemnika bi imao svoju klasu tačnosti ili preciznije, svaki sklop
unutar PLL-a ima svoju klasu tačnosti.
49
19. AUTOMATSKA REGULACIJA POJAČANJA (ARP)
Slika 19.1 – Blok šema AM radioprijemnika s ARP granom (upravljački signal)
U 0 je pokazatelj jakosti prijemnog signala, tj. njegove amplitude (uzima se srednja

vrijednost). Upravljački signal se može dovesti i na mješač, ali se to rijetko čini, upravo da bi
se izbjeglo generisanje dodatnih šumova i smetnji. Za veće pojačanje, potreban je veći U 0
(manji po apsolutnoj vrijednosti, jer je negativan) koji upravlja položajem radne tačke na
karakteristikama pojačavača.
Ako upravljački signal U 0 ne postoji,

pojačanje prijemnika je maksimalno, sve
radne tačke su bliske nuli, što znači da
se nalaze na najstrmijem dijelu
karakteristike. U tom se slučaju korisni
signal odbaci, kao što je prikazano na
Slici 19.2.
Dakle, upravljački signal U 0 za

regulaciju pojačanja djeluje automatski
na cijeli sklop, pa otuda naziv –
automatska regulacija pojačanja.
Slika 19.2 – Odsijecanje amplitude (nema

ARP-a)
Postoji i tzv. ručna ARP, jer ARP ima sopstveni dijapazon pojačanja.
Za ARP je važna osobina – brzina reakcije (pa oko toga postoji

cijela teorija). To je posebno bitno za radarske sisteme u
kojima se koristi prijem AM signala. U tu svrhu se konstruira
tzv. „brza ARP“.
Slika 19.3 – Vremenska konstanta

utiče na brzinu reakcije ARP-a
50
Uticaj grmljavine na rad AM prijemnika (i uopšte prijem srednjih talasa) nije zanemarljiv. U 0
je jako veliko, zablokira selektivni pojačavač, kao i prva dva MF pojačavača. Kondenzatori se
napune, a zatim sporo prazne. U zvučnicima je umjesto korisnog signala – tišina, a zatim se
signal postepeno pojačava na isti nivo kakav je i bio prije smetnji.
51
20. AUTOMATSKA REGULACIJA FREKVENCIJE (ARF ili AFC2)
Slika 20.1 – Blok-šema FM prijemnika s upravljačkom granom za ARF
Grana AFC se može uključiti i isključiti. Nakon FM-AM pretvarača, slijedi AM detektor odakle
vodimo upravljački signal U 0 direktno na lokalni oscilator. Tu nastaje problem jer je
nemoguće napraviti stabilan oscilator na 90MHz (kvarcni ne može biti jer zahtijevamo
promjenu frekvencije). Kada se zahtijeva stabilan oscilator, to znači da bude stabilniji po
frekvenciji više od 1%, jer je i to puno na visokim frekvencijama. Npr. za 90MHz je 1% Æ
900kHz.
Ako lokalni oscilator pokuša da promijeni frekvenciju,

promijeni se i U 0 (povećava se ili smanjuje), a proces se
odvija preko varicap diode. U 0 se smanji, kapacitet diode C
se poveća, a onda i frekvencija ostane stabilna.
Slika 20.2 – Uticaj upravljačkog ARF signala na promjene

frekvencije lokalnog oscilatora
ARF grana pravi sa FM prijemnikom frekvencijsko – zaključanu petlju. Dovoljno je da sklop

pokaže samo težnju da promijeni frekvenciju, a upravljački signal U 0 reakcijom stabilizuje
istu.
Zašto se postavlja
prekidač za ARF?
Slika 20.3 – ARF prekidač
2
AFC – Automatic Frequency Control
52
Kad je prekidač u stanju ON: prijemnik „preskače“ radio-stanice slabijeg signala.
Kad je prekidač u stanju OFF: prijemnik prima signale i slabijih radio-stanica (tj. slabije
signale) i prati manuelnu promjenu frekvencije.
53
21. SQWELCH
Slika 21.1 – Blok-šema FM prijemnika sa granom za SQWELCH
SQWELCH je funkcionalnost radio-prijemnika koja djeluje kao prigušivač šuma. Komparator

u sklopu prijemnika reaguje na to da li signala ima (prijem signala) ili nema. Ako signala
nema, tj. prijemnik ne detektuje ništa (nema NF-a), komparator zapravo prekriva šum.
Drugačije rečeno, komparator isključuje i uključuje NF signal, u zavisnosti od U 0 .
Potenciometar se podešava u odnosu na nivo šuma.
SQWELCH pomaže u selektivnom biranju određenog broja radio-stanica (PL ton kao
kodirani poziv; primjer policijskih radio-stanica, tonsko pozivanje radio-stanica).
54

Predavanja Final Kemo PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Predavanja Final Kemo PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Univerzitet u Sarajevu teorija

mr.sci. Emin Skopljak, dipl.ing.el.

Radiopredajnici se mogu kategorizirati po:

Prema standardu Međunarodne telekomunikacione unije (ITU, International

Iz teorije o prostiranju elektromagnetnih talasa (EM) je poznato da se EM talasi različito

Širina kanala u radio komunikaciji varira od frekvencijskog opsega na kojem se komunikacija

U nastavku prikažimo blok-šeme radio predajnika u zavisnosti od tipa modulacije koja se u

Blok-šema radiopredajnika s AM modulacijom prikazana je na Slici 2.1.

Tačnost oscilatora treba da se kreće u granicama 10 −6 − 10 −8 ili još više, a stabilnost u

Slika 2.1 – Blok-šema AM predajnika

Odvojni stepen povlači konstantnu snagu iz oscilatora bez

Slika 2.2 – Otpornost R se oslikava na primarno kolo

Slika 2.3 – AM signal

Slika 2.4 – Amplitudno-frekvencijska karakteristika AM signala i raspodjela snage na nosilac i bočne

Blok-šema radiopredajnika za FM modulaciju prikazana je na Slici 2.5., a na Slici 2.6 je

Slika 2.5 – Blok šema FM predajnika

Oscilator u sklopu FM predajnika

Slika 2.6 – Signal nosača (ref.

Sama frekvencijska modulacija se vrši u kolu oscilatora.

Rezonantna frekvencija oscilatora se može izračunati pomoću

Kako promijeniti rezonantnu frekvenciju oscilatora?

Varicap dioda je inverzno polarisana dioda: širi se p-n

Slika 2.8 – p-n prelaz

Karaktiristika varicap diode je približno jednaka kvadratnoj

Slika 2.9 – U-C karakteristika varicap diode

Slika 2.10 – Oscilatorno kolo s varicap diodom za FM

C1 za visoke frekvencije predstavlja veliku otpornost.

Varicap dioda ima jako veliku otpornost:

Slika 2.11 – Odnos R i Rdiode Slika 2.12 – Karakteristika diode

Osnovni nedostatak ovakve konfiguracije FM predajnika je taj što oscilator „napadamo“

U slučaju da imamo kvarcni oscilator, imamo

Slika 2.13 – Impedansna karakteristika kvarca

Frekvencijski modulisan (FM) signal ima širi spektar u odnosu na AM signal.

Da bi se dobila velika stabilnost i tačnost frekvencije oscilator se pravi za neku manju

obično 20 do 50 puta. Umnožavanje frekvencije se obavlja u kaskadi umnožavača u kojoj

S obzirom da u samo jednom dijelu karakteristike varicap diode imamo linearnost,

Kako ukloniti nedostatak date konfiguracije FM predajnika („napad“ na oscilator)?

Blok-šema radiopredajnika za PM modulaciju prikazana je na Slici 2.14.

Slika 2.14 – Blok šema modulatora za PM signal

Međutim, ako simuliramo parazitne

Ako u kolektoru tranzistora imamo LC

Mi se obično služimo elektroničkim

Slika 2.15 – A-f i ϕ− f karakteristika

S obzirom da ne postoji velika razlika između FM i PM modulacije (osim matematski), obje

Slika 3.1 – Šema Meissnerovog oscilatora

Oscilator je pretvarač jednosmjerne u naizmjeničnu energiju (sa željenom amplitudom i

Ako se pogleda šema Meissnerovog oscilatora, može se reći da RS i C S određuju radnu

Ako se poveća sprega (koeficijent M), zbog povećanja

Slika 3.2 – Ulazno-izlazna karakteristika FET-a

Dakle, oscilator treba optimizirati regulisanjem povratne sprege, da bi se postigla

Slika 3.3 – Miješanje frekvencija dva oscilatora

4. PLL SISTEM KONTROLE FREKVENCIJE

Slika 4.1 – Blok šema PLL sklopa

Objašnjenje šeme PLL sklopa:

Da bi mogli uporediti fazne stavove ulaznih signala u fazni komparator, potrebno je

Šta ako se frekvencije f I i f II ulaznih signala u

Slika 4.2 – Poređenje frekvencija u faznom komparatoru

Važni parametri PLL petlje su:

Važi da je opseg frekvencija držanja

Brzina stupanja u sinhronizam, kao i

Slika 4.3 – Brzina odziva sistema, vrijeme ulaska u sinhronizam

Slika 4.4 – Signali na ulazu u komparator i izlazni signal (u tački B) iz komparatora

Slika 4.5 – Funkcija