Crvena Zvezda 1990

Navijanje kao naznaka rata u Jugoslaviji

Uvod

Ko je FK Crvena Zvezda? To je jedan od samo dva fudbalska kluba iz Istočne Evrope

koji je osvojio titulu šampiona Evrope, a kasnije su postali i šampioni svijeta 1991. godine!
Fudbalski klub Crvena zvezda osnovan je 4. marta 1945. godine, na inicijativu članova
Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Srbije. Crvena Zvezda je jedini klub iz bivše
Jugoslavije (SFRJ) koja je osvojila Kup Šampiona (današnja Liga Šampiona), a ekipa koja je
postigla ovaj uspjeh nazvana je zlatnom generacijom 1990/1991, koju su činili:
Stevan Stojanović, Duško Radinović, Slobodan Marović, Vladimir Jugović, Refik
Šabanadžović, Miodrag Belodedić, Ilija Najdoski, Robert Prosinečki, Dejan Savićević, Siniša
Mihajlović, Darko Pančev, Dragiša Binić, Vlada Stošić, Goran Vasilijević, Ivica Momčilović,
Željko Kaluđerović, Milić Jovanović, Goran Jurić, Rade Tošić, Vladan Lukić, Ljubiša
Milojević.
 Po sastavu se može vidjeti da je ekipa Crvene Zvezde bila multinacionalna ekipa, u
kojoj su igrali igrači iz cijele države zajedno tadašnje Jugoslavije ( danas su to države Bosna i
Hercegovina, Hrvatska, Makedonija, Slovenija, Srbija i Crna Gora), a čak ni u startnih 11 nije
bilo dominatne nacije. Iako je ova ekipa bila toliko moćna da je od nje strepila cijela domaća
fudbalska liga, ali I evropska elita, u burnim vremenima tadašnje Jugoslavije politika je
uticala na sve,pa i na sport, te da su navijači postali instrument politike. Raznim neredima još
od kasnih 80-ih godina, neredi na sportskim događajima, koji su bili ispunjeni jakim
nacionalističkim nabojem, predskazali su nesrećnu sudbinu države Jugoslavije, a sa tim u vezi
i raspad jakih sportskih timova na ovim prostorima.

Do raspada Jugoslavije dolazi tokom 1991/1992. godine, a jedan sportski događaj se

karakteriše kao reprezentativni uvod u ratna zbivanja na ovim prostorima. To je neodigrana
fudbalska utkmica na Maksimiru 13. maja 1990. godine između Dinamo Zagreb i Crvene
Zvezde.

Tenzije

Bila je sunčana nedjelja, 13. maja 1990. godine. Na rasporedu utakmica velikog, u
tadašnjim političkim uslovima koji su potresali Jugoslaviju u raspadanju, najvećeg rizika.
Igraju zagrebački Dinamo, koji tada simbolizuje novu nacionalističku vlast Franje Tuđmana i
HDZ-a, koja je pobijedila na izborima ni dvadesetak dana pre i Crvena zvezda čiji su navijači,
ni godinu dana prije, preimenovani u Delije, simbolizovali Miloševićevu agendu.
U toj šizofrenoj situaciji dolazi do utakmice koja je i prije, u mirnija vremena, bila uvijek više
od igre. Nešto se moralo dogoditi. I jeste. Utakmica nije odigrana, navijački neredi, razbijene
glave, vrhunski politički slučaj, ali će upravo zato ući u istoriju, a neki će (preterano!?) uzeti
taj dan kao početak rata u Hrvatskoj. O ovom događaju su nakon mnogo godina progovorili i
Zvezdini huligani, koji su bili na južnoj tribini stadiona Maksimir, zatim Dinamovi huligani
BBB-ovci (Bad Blue Boys) s “juga” i “severa”, pripadnici tadašnje policije i snaga koje su se
bavile osiguranjem utakmice, kao i sudija Adem Fazlagić (“Mene su namjerno kao
Bošnjaka(Bosanac) delegirali da vodim tu utakmicu”), policajac Refik Ahmetović koji će
ostati upamćen jer ga je udario Zvonimir Boban, zatim tadašnji treneri Dinama Josip Kuže i
Zvezde Dragoslav Šekularac, te igrači Vjekoslav Škrinjar, koji je dobio pendrekom u leđa, ali
nije postao legenda poput Bobana, i Vladan Lukić. Zbog ovih izvora iz prve ruke, ali i video
materijala, imamo mnoštvo pouzdanih informacija o ovom događaju i njegovom značaju.
 Treba reći da se policija u Hrvatskoj nakon izbora našla u nekom bezvazdušnom
prostoru, s obzirom da je nova vlast na čelu sa Tuđmanom policiju, kao i sve drugo, stavila
pod svoju kontrolu, te iz službe počela odmah otpuštati činovnike drugih nacija, pogotovo
Srba. Za utakmicu je bila loše opremljena, uz mnoštvo propusta u organizaciji koji bi mogli
biti namijerni, ali i slučajni. Na primjer, većina policije nije imala ni šljemove ni maske.
Reagovali su sporo kada su navijači Zvezde, izazvani fašističkim povicima Dinamovih
navijača, počeli s rušilačkim pohodom po južnoj tribini. Specijalci nisu mogli da nađu ulaz na
južnu tribinu, nego su trčkarali uz ogradu po tartan stazi, što je tragikomičan podatak.

Čulo se i kako Delije pjevaju nacionalističke pjesme, ali svi se pitamo i dan danas
zašto niko nije pokušao da spriječi dolazak navijača Zvezde u Zagreb, zašto ih niko nije
dočekao i sproveo na stadion, te kako to da nije bilo intervencije kada su Delije provalile na
gornji deo južne tribine gde je bila grupa Dinamovih navijača i kako to da su sporo reagovali
kada su BBB-ovci provalili na teren, nego je do sukoba došlo tek negdje na sredini igrališta?
Niko od gore već navedenih svjedoka ne usuđuje se direktno da spomene namjeru, ali ona je u
naznakama. Naime, ograda na sjeveru popustila je neočekivano lako, kao da je bila
“prethodno pripremljena”. No, kako kaže Ante Ćalušić Toni, jedan od lidera BBB-a, “niko mi
se u ovih 25 godina nije pohvalio da je to učinio, a verovatno bi”. Goran Kovač Macko (BBB)
kaže kako su iz Beograda imali navijačke informacije da će biti frke, dok Saša Aščerić
Asteriks, pripadnik Delija, kaže kako smo “znali da se tamo nešto sprema”. O ovom događaju
je snimljen i dokumentarni film „Nedjelja 13“ u kojem se jasno vidi i koji je  razrešuje jednu
od lažnih misterija koja se stvarala svih ovih godina - Arkan. Na snimcima se jasno vidi kako
se on šeta s rukama u džepovima terena na Maksimiru dok traje divljanje Delija na “jugu” i
sukob BBB-a s policijom kod sjeverne tribine. Film je zanimljiv, napet, iscrpan, ali konačne
odgovore na enigmu 13. maja 1990. nije trebalo ni očekivati. Film je proizvela kuća
Produkcija B, uz saradnju s HRT-om, RTS-om i Al Jazeera Balkans, što je prva takva
saradnja tih televizija sa ovih prostora.

Sada ćemo se osvrnuti na političke događaje i istoriju koji su prethodili ovom

događaju, te pokušati približiti i napraviti vezu između ove utakmice i raspada zajedničke
države koji je uslijedio ubrzo.

Političke prilike u SFRJ

 SFRJ je krajem 1989. godine uvela višepartijski sistem, nakon nekoliko decenija
jednopartijskog sistema. To je bila situacija u kojoj su aspiracije raznih struja mogle izaći na
površinu, pogotovo se misli na jaku nacionalnu struju u Hrvatskoj koja je postojala u ovoj
državi od osnivanja države 1945. godine, a postala je agresivnija i radikalnija već 70-ih
godina 20-og vijeka. Tokom proljeća 1990. godine počelo je formiranje novih političkih
stranaka i pojavljivanje novih političkih lidera. U SR Hrvatskoj su u aprilu 1990. godine
održani lokalni, parlamentarni i predsjednički izbori, gde je pobedila Hrvatska Demokratska
Zajednica (HDZ), a predsjednik SR Hrvatske je postao Franjo Tuđman. Sve do sredine maja
1990. glavne poluge vlasti: policija, tužilaštvo, mediji… bili su kontrolisani od Saveza
Komunista Hrvatske (lider: Ivica Račan). Kako je SKH pretrpio veliki poraz na izborima
aprila 1990. to je značilo da celokupnu vlast u SR Hrvatskoj preuzima Franjo Tuđman i HDZ.

HDZ je od svog osnivanja među glavne političke ciljeve uvrstio: odvajanje SR

Hrvatske od SFRJ i etničko čišćenje Hrvatske od Srba. Tome u prilog govori i izjava lidera
SKH, već pomenutog Račana, da je HDZ stranka “opasnih namjera”. Da bi sproveo te
planove u djelo, Tuđmanu je pored osvajanja vlasti bilo neophodno očistiti i stare
komunističke kadrove iz republičke administracije, koje su u znatnom broju popunjavali Srbi,
ili ljudi iz miješanih brakova. Zato je ova utakmica odlično poslužila za organizovanje i
podmetanje nereda, kako bi MUP Hrvatske bio očišćen od Srba i time bio otvoren put za
sprovođenje zacrtanih planova.

Sa druge strane, među srpskim stanovništvom u Srbiji je vladalo mišljenje i osjećaj

izdaje zajedništva od strane Hrvata, ali je takođe došlo do raspirivanja nacionalne tenzije. To
je u velikoj mjeri bilo omogućeno činjenicom da je Tuđman u svojim političkim planovima
slijedio fašističku politiku iz Drugog svjetskoh rata, što je probudilo loša sjećanja srpskom
narodu i otvorilo duboke rane, s obzirom da su Ustaše, hrvatski fašisti, tokom rata nastojali da
istrijebe Srbe, te je stradalo bezmalo milion ljudi. Ovakva situacija je pogodovala stvaranju
radikalnog nacionalizma sa obje strane, a političari su svojim perfidnim djelovanjem itekako
znali iskoristiti situcaiju za svoje skrivene ciljeve.

Fudbal

FK Crvena zvezda iz Beograda je pored NK Dinamo Zagreb, FK Partizan Beograd i

NK Hajduk Split, dio „velike četvorke“, koji su tokom istorije jugoslovenskog fudbala
uglavnom odlučivali o fudbalskom šampionu Jugoslavije. Sezone 1989/1990 FK Crvena
zvezda je imala odličan tim, koji je nekoliko nedjelja prije ove utakmice obezbijedio prvo
mjesto na tabeli, tako da ova utakmica nije imala takmičarski značaj, ali je svakako bila
zanimljiva za mnoge poklonike fudbala, mad ai ne samo iz fudbaslih razloga. Mada su
navijači Dinama danima prije ove utakmice najavljivali prekid ove utakmice kao i cijelog
šampionata, to u medijima nije bilo dovoljno zastupljeno, niti se tome pridavala pažnja.

Inače, godinama prije toga, kada su klubovi FK Crvena zvezda i NK Dinamo Zagreb
igrali svoje mečeve, kako u Zagrebu, tako i u Beogradu, dolazilo je do nereda i tuča njihovih
navijača na samom stadionu ili oko njega, ali nikad sa ovako fatalnim ishodom kao 13. maja
1990, kada utakmica nije ni odigrana, a stadion potpuno demoliran. O detaljnom toku
događaja oko samog 13. maja 1990. godine ćemo se baviti u narednim redovima ovog rada.

Dolazak navijača

Glavnina Zvezdinih navijača je krenula međunarodnim vozom iz Beograda za

Minhen, preko Zagreba, u ranim jutarnjim časovima 13. maja 1990, ali je i noć ranije jedna
manja grupica navijača iz unutrašnjosti došla u Zagreb. Te noći nije bilo nereda.
U vozu koji je išao iz Beograda ka Zagrebu, preko Srema i Slavonije, ulazili su Zvezdini
navijači i na usputnim stanicama. Oko 12 časova, voz je stao u predgrađu Zagreba, gdje je
preko 500 Zvezdinih navijača izašlo iz voza. Zvezdini navijači izašli su prije Glavne
železničke stanice u Zagrebu, izbjegavajući susret sa Tuđmanovom policijom, ali i sa
članovima BBB. Pošto su ušli u zagrebačko predgrađe Trnje, Zvezdini navijači su započeli sa
navijačkim aktivnostima: pjesmom, a razbijani su i automobili. Ovo je naravno uobičajena
praksa navijača širom planete, a pogotovo je to bilo izraženo u prethodnom vijeku, o kojem
govorimo, u čemu su prednjačili engleski navijači do kraja 80-ih godina, dok se ta praksa na
Balkanu zadržala i do današnjih dana. Jednu zanimljivost vezanu za razbijanje automobile
želim naglasiti. Naime, navijači iz Beograda su ponijeli sa sobom veći broj automobilskih
tablica sa oznakama Beograda, te su ih stavili na mnoga auta širom Zagreba. Navijači
Dinama, BBB, su sva auta sa beogradskim tablicama devastirali, nesvjesni činjenice da je
većina tih vozila zapravo pripadala njihovim sugrađanima.

Incidenti i tuče pre utakmice

 Oko 15-ak minuta je trebalo zagrebačkoj policiji da okruži Zvezdine navijače i da ih
smiri, ali to nije išlo lako, jer je nastala velika tuča između policije i Zvezdinih navijača u
kojoj je jedan policajac teško povrijeđen. Zatim je zagrebačka policija uspjela da, pod
pratnjom, odvede Zvezdine navijače do Maksimirskog parka, nedaleko od stadiona, sa
namjerom da ih tamo zadrži do početka utakmice te da ih odatle sprovede do stadiona, ali im
to nije pošlo za rukom, jer su se Zvezdini navijači uglavnom izvlačili iz tog obruča, koji i nije
bio posebno jak, s obzirom na dezorganizaciju policije o kojoj smo ranije pričali. U samom
centru Zagreba došlo je do nekoliko sporadičnih tuča, između Zvezdinih i Dinamovih
navijača, u kojima su dva Dinamova navijača teško povređena. U Zagrebu je tada prvi put
prošlo nekažnjeno javno pevanje, do tada zabranjenih četničkih pjesama.

Početak utakmice

Kada se primakao početak utakmice, zagrebačka policija je sprovela Zvezdine

navijače (bilo ih je preko 2.000) na južnu tribinu Maksimirskog stadiona. Još dok su se tribine
popunjavile publikom, krenule su verbalne čarke i standardne prozivke Zvezdinih i
Dinamovih navijača, propraćene međusobnim uvredama, čak i na nacionalnoj osnovi.
Samo što je odigrano nekoliko minuta utakmice, Dinamovi navijači „Bad Blue Boys“ su vrlo
lako srušili zaštitnu ogradu na severnoj tribini Maksimirskog stadiona te provalili na sam
teren, dok su Zvezdini navijači potpuno nezaštićeni stajali na južnoj tribini.

Antologijski neredi

Nakon što je velika grupa Dinamovih navijača uletjela na teren, prekinula utakmicu,
dok se većina igrača i delegata sklonila, Dinamovi navijači su krenuli zatim ka južnoj tribini
da se fizički obračunaju sa Zvezdinim navijačima. Ostala je nerazumljiva činjenica da je u
tom trenutku stadion obezbeđivao mali broj pripadnika policije, s obzirom na veliki naboj koji
je uvijek pratio utakmice ovih ekipa, tako da su Dinamovi navijači uspeli da unesu kamenice,
flaše, cigle, sa kojima su krenuli da gađaju Zvezdine navijače, smještene na tzv. „Južnom
stajanju“, u tom trenutku potpuno nezaštićenom delu tribine. Navijači Zvezde su zatim počeli
da lome reklamne table na stadionu, kako bi se njima zaštitili od projektila, kojima su bili
gađani. Dok su oni lomili table, Zagrebačke televizijske kamere planski su preusmerene ka
njima, ne bi li se sva pažnja gledalaca usredsredila na njih i kako bi oni kasnije bili okrivljeni
za nerede. Usledio je fizički obračun između navijača, koji je trajao gotovo sat vremena, a dio
tih nereda zabilježile su kamere TV Zagreba.
Tokom nereda je prvi put javno zapaljena zastava SFRJ, čime je u Zagrebu i SR Hrvatskoj
jasno pokazana netrpeljivost prema jugoslovenstvu i idejama "bratstva i jedinstva", idejama
koje su ovu državu spasile odgovornosti koju je nosila kao dio Snaga osovine iz Drugog
svjetskog rata. Kapiten NK Dinamo Zvonimir Boban, je čak šutnuo policajca Refika
Ahmetovića, čime je pokazao nepoštovanje prema državi u kojoj živi i takvim postupkom dao
loš primjer navijačima Dinama. Tek nakon sat vremena od početka nereda i divljanja
navijača, pojavile su se jake policijske snage, koje su ispraznile stadion, zadržavši navijače
Zvezde na stadionu.

Neredi nakon utakmice

Nakon što ih je zagrebačka policija izbacila sa Maksimirskog stadiona, Dinamovi

navijači su se uputili ka centru Zagreba, gde su imali svoj rušilački pohod i veliku tuču sa
policijom. Tada su i oni pevali zabranjene pesme, koje su imale antisrpsku konotaciju i
ustaške stihove. Dinamovci su prevrtali automobile, rušili tramvaje, izloge, a sve u cilju što
veće devastacije grada za koju bi se kasnije moglo okriviti srpske navijače, odnosno navijače
Crvene Zvezde.

Odlazak Zvezdinih navijača

Skoro tri sata nakon ove neodigrane utakmice, navijači Zvezde su zadržani na
demoliranom stadionu Maksimir. Tada su im obezbjeđeni autobusi koji su ih prevezli u jedno
zagrebačko predrgrađe, pa su onda vanrednim vozom odvezeni ka Beogradu, gde su stigli u
jutarnjim časovima 14. maja 1990.

Posljedice

Nakon utakmice Maksimirski stadion i centar Zagreba su bili demolirani. Već sutradan
14. maja 1990. je krenuo „medijski rat“. Sasvim je razumljivo, u datoj političkoj situaciji, da
beogradski i zagrebački mediji nisu imali isto viđenje događaja od prethodnog dana. Dok su
beogradski mediji krivili Hrvatsku demokratsku zajednicu (HDZ) i Dinamove navijače,
zagrebački mediji su osuđivali Zvezdine navijače i „nesposobnu srpsku policiju“. Kasnije se
saznalo da je u neredima na Maksimiru 13. maja 1990. ključnu ulogu imala dolazeća vlast,
politički vrh HDZ, koji je ovu prekinutu utakmicu upotrijebio kao argument za otpuštanje
Srba iz MUP-a Hrvatske, ali i drugih administrativnih pozicija, te dovođenje Hrvata na
njihovo mesto, i na taj način obezbjedila uslove za kasnije ratne sukobe i etničko čišćenje
Srba iz Hrvatske koje je uslijedilo.

Utvrđeno je da su dan ranije, 12. maja 1990, u kasnim večernjim satima, članovi HDZ-
a ušli na Maksimirski stadion i uneli velike količine kamenica, flaša, cigli, dok su ogradu na
severnoj tribini nagrizli sa kiselinom, što je omogućilo Dinamovim navijačima da sledećeg
dana, vrlo lako sruše ogradu, uđu naoružani na teren i prekinu utakmicu. U ponedeljak, 14.
maja 1990. HDZ je preuzela vlast u SR Hrvatskoj i započela čistku srpskih i drugih
nehrvatskih kadrova iz MUP-a Hrvatske kao i drugih kadrovskih službi.

Zaključak

Mislim da ovaj rad u dovoljnoj mjeri oslikava događaje i situacije u jednoj državi sa
nesrećnim krajem, toliko nesrećnim da je i najvažnija sporedna stvar na svijetu (fudbal),
morala i mogla biti iskorištena u političke svrhe, te kao uvod u ratna zbivanja na ovim
prostorima. Nešto više od godinu dana nakon ove utakmice, Tuđmanov HDZ je uspio u svojoj
namjeri, te je novim provokacijama i isceniranim događajima doveo do proglašenja Republike
Hrvatske, a samim tim i do rata i raspada Jugoslavije.

Iako u cijelom svijetu sport asocira na nešto zabavno, pozitivno, korisno, na prostoru
Balkana je jedan sportski događaj u istoiji ostao upamćen i zabilježen kao počeak svega
onoga što je suprotno sportskim vrijednostima.

Izvori:

 Wikipedia
 b92 news
 Film “Nedelja 13”
 izjave učesnika
 HRT
 RTS
 Youtube