T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

AİLE VE TÜKETİCİ HİZMETLERİ

BÜTÇE HAZIRLAMA
762SHD025

Ankara, 2011
 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan
Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya
yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel
öğrenme materyalidir.
 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
 PARA İLE SATILMAZ.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR ........................................................................................................ii
GİRİŞ ........................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ........................................................................................ 3
1. BÜTÇE HAZIRLAMA............................................................................................ 3
1.1. Bütçe.................................................................................................................. 4
1.1.1. Tanımı ve Önemi........................................................................................ 4
1.1.2. Çeşitleri ...................................................................................................... 4
1.1.3. Yararları ..................................................................................................... 6
1.2. Bütçe Planlama Aşamaları ................................................................................ 7
1.2.1. Ekonomik Amaçların Belirlenmesi ............................................................ 8
1.2.2. Tahmini Gelir ............................................................................................. 8
1.2.3. Tahmini Gider ............................................................................................ 9
1.2.4. Gelir Gider Analizi................................................................................... 10
1.2.5. Plan Yapma veya Yazma ......................................................................... 10
1.2.6. Planın Değerlendirilmesi.......................................................................... 12
1.3. Örnek Bütçe Hazırlama................................................................................... 13
UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 14
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 15
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ...................................................................................... 16
2. BÜTÇE UYGULAMA SONUÇLARI................................................................... 16
2.1. Açık Bütçe....................................................................................................... 17
2.1.1. Açık Bütçenin Nedenleri .......................................................................... 17
2.1.2. Alınabilecek Önlemler ............................................................................. 17
2.2. Artırım............................................................................................................. 18
2.2.1. Artırımın Nedenleri .................................................................................. 18
2.2.2. Değerlendirilmesi ..................................................................................... 18
2.3. Denklik ............................................................................................................ 19
UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................... 20
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 21
MODÜL DEĞERLENDİRME .................................................................................. 22
CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 23
KAYNAKÇA ............................................................................................................. 25

i
 AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 762SHD025

ALAN Aile ve Tüketici Hizmetleri

DAL/MESLEK Ev ve Kurum Hizmetleri

MODÜLÜN ADI Bütçe Hazırlama

Aile bütçesinin gelir ve giderlerini dikkate alarak planlama
MODÜLÜN TANIMI
yapma konusunun anlatıldığı öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL

YETERLİK Aile bütçesini planlamak

Genel Amaç
Uygun ortam ve koşullar sağlandığında aile bütçesini gelir
ve gidere göre planlayabileceksiniz.
MODÜLÜN AMACI Amaçlar
1. Bütçe hazırlamada ailenin ekonomik kaynaklarını
gelir ve giderine göre tespit edebileceksiniz.
2. Bütçe uygulama sonuçlarını ailenin gelir ve
giderine göre değerlendirebileceksiniz.
Ortam: Uygun koşullarda sınıf ortamı
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI Donanım: İnternet, yazılı ve görsel yayınlar, tepegöz,
konuyla ilgili afiş, broşür vb.
Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra
verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.
ÖLÇME VE Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,
DEĞERLENDİRME doğru-yanlış testi, boşluk doldurma vb.) kullanarak modül
uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi
değerlendirecektir.

ii
 GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,

Toplumun en küçük yapı taşı ailedir. Toplumun rahatı, huzuru ve mutluluğu aile
kurumunun istikrarına bağlıdır. Ailenin kaynaklarını çok iyi bilmesi, bunları ekonomik ve
yararlı bir şekilde kullanabilmesi toplumun refaha ulaşması açısından son derece önemlidir.

Aileyi oluşturan bireylerin kendi aralarında ortak bir bütçe planlaması ve elindeki
kaynakları çok iyi değerlendirmesi gerekir. Gelir ve giderlerin saptanması, gereksinimlerin
önem derecesine göre sıralanması ve harcamaların bu saptamalar çerçevesinde yapılması aile
yaşamını önemli derecede etkileyen ekonomik düzensizlikleri önleyerek ani durumlarda
(düğün, cenaze vb.) ortaya çıkan hesapsız harcamalara sıkıntı çekmeden olanak sağlar.
Ayrıca gelir ve giderin düzenli planlanması ile belli miktarda yapılacak artırımlarla da yeni
yatırımlar yapılabilir.

Bu modül ile aile kaynaklarının düzenli ve verimli kullanılması, ailenin gelir ve

giderlerinin planlanması ile ilgili bilgi ve becerileri kazanacaksınız.

1
.

2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

Uygun ortam ve koşullar sağlandığında bütçe hazırlamada ailenin ekonomik

kaynaklarını gelir ve giderine göre tespit edebileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Bütçenin tanımı, önemi, çeşitleri ve yararları ile ilgili araştırma yapınız.

 Edindiğiniz bilgileri dosyalayınız.
 Arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. BÜTÇE HAZIRLAMA
Bütçe, belli bir döneme ait yapılacak giderleri ve elde edilecek gelirleri tahmini olarak
gösterir. Bütçe ekonomik, mali, siyasi ve hukuki sonuçlar yaratır. Bütçenin dikkatli
kullanılması ile millî gelir, gelir dağılımı, ekonomik kalkınma, ekonomik ve sosyal
sorunların giderilmesi vb. üzerinde olumlu etkiler görülür.

Resim 1.1: Bütçe

3
1.1. Bütçe
1.1.1. Tanımı ve Önemi

Bütçe, gelecekte belirli bir dönemde gerçekleşmesi öngörülen gelir ve giderlerin

karşılıklı tahminlerini içeren cetveldir. Başka bir tanıma göre de devletin, bir kuruluşun, bir
aile veya bir kimsenin gelecekteki belirli bir süre için tasarladığı gelir ve giderlerinin
tümüdür. Devlet ve öteki kuruluş veya toplulukların belirli bir dönem içindeki gelir ve
giderlerinin oranlama niceliklerini önceden belirleyen, onaylayan ve bu işlemlerin
yapılmasına izin veren kanun veya karardır.

Aile bütçesi ise bir ailenin gelir ve giderini ve buna göre yaşam standardının
oluşturulmasını konu alan bütçedir. Bir aile bütçesi yapılırken aylık ya da yıllık gelir temel
alınarak giderler (kira, beslenme, giyim, ulaşım, eğitim, sağlık, tatil giderleri vb.) buna göre
belirlenir. İster aile ister şirket ister devlet bütçesi olsun bütçe her zaman yaşamsal önem
taşır ve insanların yaşamını temelden etkiler. Bir ailenin, şirketin ya da devletin iyi yönetilip
yönetilmediği bütçesine bakılarak anlaşılabilir. Aile bireylerinin sağlık, beslenme ve eğitim
gereksinimlerine az para ayıran, gösterişe yönelik harcamalara öncelik tanıyan bir aile
bütçesinde doğru önceliklerin seçildiği söylenemez.

Resim 1.2: Ailede enerji tasarrufu

1.1.2. Çeşitleri

Aile bütçesi kapsadığı konuya ve uygulanacağı süreye ve bütçenin sonucuna göre üç

şekilde sınıflandırılmaktadır. Bunlar:

 Kapsadığı konuya göre bütçe çeşitleri; özel bütçe, geçici bütçe ve genel bütçe
olmak üzere üç grupta incelenir.
 Özel bütçe: Aile yaşamı içindeki özel bir durum nedeniyle yapılacak
harcamalar için hazırlanan bütçedir. Örneğin, okula başlayacak bir
4
 çocuğun masrafları veya evlenmek için yapılacak harcamaları düzenleyen
bütçe vb.
 Geçici bütçe: Aile bireylerinin hepsini veya birkaçını ilgilendiren bir
konuda, belli bir süre içinde aile bütçesinin bir kısmını içine alan
bütçedir. Örneğin, üç günlük bir tatilden yararlanılarak yapılacak bir
dinlenme gezisini düzenleyen bütçe vb.
 Genel bütçe: Zamana göre sınıflandırılmış bütün bütçe türlerinin ailenin
tüm gelir ve giderlerini kapsayacak şekilde genel olarak gösterilmesidir.

Kapsadığı konuya göre bütçe türlerinde gelir ve gider toplamı, bütçe konusu için
ayrılan miktarla denk gelecek şekilde harcamalar tahmini olarak belirtilir. Gerçek harcamalar
toplamının tahmini harcamalar toplamına eşit olduğu veya ayrılan miktarlardan artırım
sağlandığı görülürse hazırlanan bütçenin olumlu olarak uygulandığı söylenebilir. Aksine
gerçek harcamalar toplamı tahmini harcamalardan fazla ise bütçede o fazlalık kadar bir açık
var demektir.

Resim 1.3: Genel bütçe

 Uygulanacağı süreye göre bütçe çeşitleri; aylık bütçe, haftalık bütçe ve

günlük bütçe olmak üzere üç grupta incelenir.
 Aylık bütçe: En yaygın olan bütçe türüdür. Giderler her ne kadar ailenin
gelir durumu, sosyal durumu, aile bireylerinin sayısı bazı faktörlere bağlı
ise de genel olarak aylık bir aile bütçesinin başlıca giderleri barınak,
işletme, yiyecek, giyecek, gelişme ve artırım olarak düşünülebilir. Söz
konusu giderler, aylık gelire denk gelecek şekilde tahmini olarak bütçede
gösterilir.
 Haftalık bütçe: Daha az kullanılan bütçe türüdür. Aylık gelirden devamlı
giderlerin çıkarılmasından sonra geriye kalan kısmın dörde bölünmesi ile
haftalık gelir bulunur. Bir hafta içinde yapılan harcamaların tahmini
5
 miktarı arasında olumsuz yönde bir fark görüldüğünde günlük
harcamalarda bazı kısımlar tekrar gözden geçirilmelidir.
 Günlük bütçe: Haftalık bütçe esaslarının uygulanması ile hazırlanabilir.
Gerek haftalık gerek günlük bütçe devamlı giderlerin gelirden
çıkarılmasından sonra sadece günlük gereksinimler üzerinden
yapılabileceği gibi bu giderlerden bir güne veya bir haftaya düşen miktar
saptanıp biriktirilmek üzere ayrılmak suretiyle de yapılabilir.

Bütçenin ne şekilde düzenlenip uygulanacağı gelirin kazanılma şekline, aile

bireylerinin bu konudaki fikirlerine göre değişen bir konudur. Örneğin bir çiftçi ailesi
bütçesini mevsimlik hazırlamayı kendisi için daha uygun bulabilir veya bir emekli memur
bütçesini üç aylık süreye göre düzenleyebilir. Bütün bunlardan başka yıllık bütçe hazırlamak
da mümkündür.

 Bütçe sonucuna göre bütçe çeşitleri; denk bütçe, denk olmayan bütçe, açık
bütçe ve artırımlı bütçe olmak üzere dört grupta incelenir.
 Denk bütçe: Ailenin varsayımlarının sonucunda gerçekleşen gelir ve
gider miktarının eşit olduğu bütçe denk bütçedir.
 Denk olmayan bütçe: Ailenin varsayımlarının sonucunda gerçekleşen
gelir ve gider miktarının eşit olmadığı bütçe denk olmayan bütçedir.
 Açık bütçe: Gerçekleşen gelir ve gider miktarının eşit olmadığı, gelirin
az tüketimin fazla olduğu bütçe açık bütçedir.
 Artırımlı bütçe: Gerçekleşen gelir ve gider miktarının eşit olmadığı,
gelirin fazla tüketimin az olduğu bütçe artırımlı bütçedir.

Resim 1.4: Açık bütçe

1.1.3. Yararları

Ailenin yaşamını sürdürmesi için en önemli işlerden birisi aile gelirinin planlanması
ve kullanılmasıdır. Doğru harcama yapmak aile üyelerinin katkı ve görüşlerini hesaba katan
bir planlamayla sağlanabilir.

Aile bütçesi yapmada amaç elde edilen kazancın tam olarak ölçülmesi ve ailenin para
harcama bakımından emin bir yola ulaşmasını sağlamaktır.
6
 Bütçe aileye geliri planlama, ailenin ekonomik statüsünü belirleme, ailenin
gereksinimlerine göre her bölüme dengeli bir ayrım yapma gibi avantajlar sağlar. Bütçe,
ailenin zorunlu gereksinimlerinin öncelikle karşılanmasına olanak sağlar. Bilinçli bir
planlama, ailenin türlü kaynaklarını en iyi şekilde değerlendirmesini ve uzun süreli
amaçlarının gerçekleşmesini sağlar. Bütçenin uygulamadaki başarısı gerçekçi, esnek ve
bireylerin gereksinimlerine cevap verecek nitelikte hazırlanmasına bağlıdır. İyi hazırlanmış
bir bütçenin aileye sağladığı pek çok yararlar vardır. Bu yararlar:

 Ana masrafları karşılaştırma imkânı sağlar.

 Gelirin gerekli mallara harcanmasını sağlar.
 Geliri kontrol altına alır.
 Ailenin uzun süreli hedeflerinin gerçekleşmesini sağlar.
 Para değerindeki dalgalanmalardan faydalanmak veya onun etkisini azaltmakta
etkilidir.
 Ailenin çeşitli dönemlerdeki masraflarını planlamalarını sağlar.
 Çeşitli masraf unsurlarının asgari seviyesinin tayin edilmesini sağlar.
 Beklenmedik durumlarda ailenin zor durumda kalmasını önler.
 Ailenin sosyal ve ekonomik statüsünü artırır.
 Ailede çocukların paranın değerini anlayarak iyi harcama alışkanlığı
kazanmalarına yardım eder.
 Ailede iş birliği ve anlayış geliştirir.

Resim 1.5: Denk bütçe

1.2. Bütçe Planlama Aşamaları

Bütçe yapılması ailenin kendi masrafları içindeki kaçamakları, lüzumsuz harcamaları
keşfetme ve yakalama olanağı verir. Bütçe planlama aşamaları aşağıda sıralanmıştır.

7
1.2.1. Ekonomik Amaçların Belirlenmesi

Her aile kurulduğu günden itibaren birlik beraberlik içinde rahat, huzurlu ve mutlu bir
yaşam hedefler. Dengeli ve sistemli ekonomik amaçların belirlenmesi ailenin bu hedeflerine
ulaşmasında başarı şansını arttırır. Amaçların gerçekleştirilebilmesi için aileyi oluşturan tüm
üyelerin hemfikir olacağı ortak amaçların geliştirilmesi gerekir. Bu amaçlar:

 Kabul edilebilir olmalıdır.

 Ulaşılabilir olmalıdır.
 Tanımlanmış olmalıdır.
 Motive edici olmalıdır.
 Birbiriyle uyumlu olmalıdır.
 Doğru seçilmelidir.

Resim 1.6: Bütçe planlama

1.2.2. Tahmini Gelir

Gelir denilince genelde ailenin eline geçen para anlaşılır. Ama sadece ailenin eline
geçen para miktarı olmayıp aile bireylerinin başkalarına ücret karşılığında yaptırabilecekleri
hizmetlerin kendileri tarafından yapılmasını da kapsar. Ailenin geliri; belirli ve sabit gelirler,
değişen gelirler olmak üzere iki grupta toplanabilir. Bunlar:

 Belirli ve sabit gelirler: Bunlar ailenin istek ve ihtiyaçlarını karşılayan, belli

bir süre içinde ve devamlı olarak aldığı gelirlerdir.
 Sabit gelirler: Ailenin servis ve hizmetlerinin para ile değişimi
sonucunda elde edilen ve devamlılığı olan gelirlerdir. Maaş, ücret, ev
kirası vb. para gelirleri sabit gelirlerdir.
 Sabit kârlar: Belli süre içinde yapılan ticari faaliyetlerden elde edilen
ticari kazançlardır.

8
  Değişen gelirler: Süresi ve miktarı belli olmayan gelirlerdir. Özel gelirler de
denilebilir. Örneğin, mesai dışı yapılan ek çalışmalardan elde edilen gelirler
değişen gelirler olarak da adlandırılır.

Resim 1.7: Tahmini gelir

1.2.3. Tahmini Gider

Ailenin çeşitli kaynaklardan elde ettikleri gelirlerinden ihtiyaçlarını karşılamak üzere

yaptıkları harcamalarına “gider’’ denir. Aile bütçesinin planlanmasında ilk adım, bireylerin
istek ve gereksinimlerini saptamak olmalıdır. Bu amaçların gerçekleştirilmesinde hangi
kaynakların nasıl ve ne şekilde değerlendirileceği düşünülmelidir. Ailenin gereksinimleri
doğrultusunda mal ve hizmetlerin listelenmesi, unutulma olasılığını ortadan kaldıracağından
önem taşır. Ailede bu tür hizmet, servis ve mallar belli başlıklar altında gruplanabilir. Bu
gruplamalar ailelerin özelliklerine göre farklılık gösterebilir.

Ailenin bütçede gösterilecek masrafları tüketim alanlarına göre;

 Ev kirası,
 Gıda harcamaları,
 Alınan ev, araba veya bir eşyanın aylık ödemeleri,
 Elektrik, doğal gaz, su, telefon, ısıtma, soğutma, onarım vb. giderler,
 Ulaşım giderleri; benzin, araba bakım ve onarım giderleri, otobüs, taksi vb.
ücretleri,
 Sağlık harcamaları; doktor ve ilaç giderleri,
 Eğitim harcamaları; okul ve dershane masrafları, gazete, dergi, İnternet
ücretleri,
 Eğlence giderleri; sinema, tiyatro, seyahat, hediye giderleri,
 Ev mefruşatı; evin döşenmesi ve süslenmesinde kullanılan perde, yatak örtüleri,
çarşaflar, havlular vb. giderler,
9
  Şahsi harcamalar; aile bireylerinin kişisel olarak yaptıkları berber, kuaför, özel
uğraşılar (hobiler) ile ilgili giderler olarak gruplandırılabilir.

Bütün bunlardan başka ailenin bir de beklenmedik giderleri vardır. Aile bu tür
harcamalarla hiç beklemediği anda karşılaşabilir. Örneğin aniden bir yolculuğa çıkmak,
düğün, nişan, ölüm gibi özel durumlarda yapılan harcamalar vb. Bütçe hazırlarken tüketim
alanlarının öncelik sırası, ailenin yapısına göre değişiklik gösterir.

1.2.4. Gelir Gider Analizi

Bütçe hazırlamada gelir ile gider arasında denge kurmak oldukça önemlidir. Giderleri
gelire göre düzenlemek ve gelir ile tahmini gider arasında denklik sağlamak demektir. Gider
gelirden fazlaysa gideri kısıtlamak veya başka gelir kaynakları bulmak gerekir. Kısıtlamalar
tümüyle bütün harcamalarda yapılabileceği gibi zorunlu gereksinimler dışındaki tüketim
alanlarında daha başarılı olur.

Resim 1.8: Gelir gider analizi

1.2.5. Plan Yapma veya Yazma

Aile bütçesi, ailenin gelecekteki harcamalarını gösteren bir plandır. Bütçenin

uygulamadaki başarısı gerçekçi, esnek ve bireylerin ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte
hazırlanmasına bağlıdır. Bütçede ailenin ulaşmak istediği hedefler açık olarak belirtilmeli ve
bu hedeflerin gerçekleşmesi için hangi kaynaklardan nasıl yararlanılacağı saptanmalıdır.
Bütçede koşullara göre gerekli değişiklikler yapılabilmelidir.

Aile bütçesi planlamada dikkat edilecek noktalar:

 Bütçede belirtilen süre içinde aile bireylerinin istek ve ihtiyaçları tespit
edilmelidir: Ailenin istek ve ihtiyaçlarını saptamak bütçe planlamada ilk adım
olmalıdır. Ailenin amaçlarının gerçekleşmesi için hangi mal ve servislere
ihtiyaç duyulduğu ve bunlara sahip olmak için hangi kaynakların nasıl
değerlendirileceği detaylı olarak incelenmelidir. Ailenin gerekli gördüğü ve
tükettiği türlü mal ve hizmetler listelenirse önemli olanlar unutulmamış olur. Bu

10
 hizmet, servis ve mallar belli başlıklar altında gruplandırılabilir. Bu
gruplandırma ailelerin özel durumlarına göre farklılıklar gösterebilir. Böylece
aile, tüketim alanları için belirli sürede ne kadar harcama yaptığını açıkça
görecek ve başka alanlara yapılan harcamalarla bunu karşılaştırabilecektir.

Resim 1.9: Bütçede belirtilen gider grupları

 Bütçede belirtilen istek ve ihtiyaçların tahmini değerleri belirtilmelidir:

Bütçe planlamada ikinci adım bütçede belirtilen mal, hizmet ve servislerin
fiyatlarını en yakın şekilde saptamaktır. Aile ilk defa bütçe yapıyorsa bu
saptama çok zaman alabilir. Birkaç hafta süre ile yapılan harcamalar
kaydedilerek bazı geçerli verilere sahip olunabilir. Piyasadaki fiyatların sürekli
değişmesi bu tahminleri güçleştirebilir. Gerçekçi bir tahmin yapabilmek için
pazardaki malların fiyatlarını ve kalitelerini incelemek gerekir. Bu sorumluluk
aile bireyleri arasında paylaşılmalıdır.
 Bütçede planlanan süre içerisinde ailenin beklenen toplam gelirleri
hesaplanmalıdır: Sabit gelirli ailelerde beklenen toplam geliri hesaplamak
gerekli olmayabilir. Serbest çalışanlar gerçekçi bir yolla en yakın tahmini
yapabilir. Bazı aileler sabit bir gelirleri olmadığı için bütçe planlamaktan
kaçınabilirler. Bütçe planlamak bu tip aileler için çok daha önemlidir. Bu tip
aileler, harcamalarını en düşük düzeydeki gelirlerine göre planlarlarsa artırım
yapma olanağı bulabilirler.

11
 Resim 1.10: Ailenin beklenen toplam geliri

 Bütçe için planlanan sürede beklenen gelir ile tahmin edilen gider arasında
denge sağlanmalıdır: Giderleri beklenen gelire göre düzenlemek gelir ile
tahmini gider arasında denklik sağlamak demektir. Aslında bütçe planlamada
hedeflenen artırım yapmaktır. Ancak gelir gideri karşılayamıyorsa giderlerden
kısıntı yapılarak denklik sağlanmaya çalışılır. Denk olmayan bütçe, gerekli
düzeltmeler yapılmadan uygulanmamalıdır.

1.2.6. Planın Değerlendirilmesi

 Planlanan bütçe, gerçeğe yakın olup olmadığı incelendikten sonra uygulamaya

konulmalıdır.
 Planlanan bütçe gerçekçi bir görüşle analiz edilmelidir.
 Planlanan bütçenin tümüyle ailenin ihtiyaçlarının ne kadarını karşılayacağı,
olağanüstü durumlar için tedbirler alınıp alınmadığı, ailenin taksit veya borcu
varsa ödemede nasıl bir yol izleneceği, ailenin hedeflerine nasıl ve ne kadar
sürede ulaşacağına cevap verilebilmelidir.
 Planlamada aile daha geniş düşünerek ülkenin koşullarını ve ulusal ekonomiyi
de dikkate almalıdır.
 Bütçe planlamak hiçbir zaman yetersiz bir geliri yeterli bir duruma getirmez
ancak öncelik tanınan ihtiyaç maddelerinin alınmasını sağlar. Ailenin mutluluğu
kazanılan paranın miktarı ile değil, paranın uygun kullanılmasıyla ilgilidir.

12
1.3. Örnek Bütçe Hazırlama

Belirli ve Sabit Gelirler:

Değişen Gelirler:
Aylık Gelirlerin Toplamı:
İstek ve İstek ve
Ailenin Aylık
İhtiyaçların İhtiyaçların
İstek ve Toplam
Tahmini Gerçek
İhtiyaçları Gider
Miktarı Miktarı
Yiyecek
Giyecek
Taksitler
İşletme Giderleri
Taşıt Giderleri
Sağlık Giderleri
Eğitim
Eğlence
Ev
Mefruşatı
Kişisel Harcamalar vb.
Beklenmeyen Giderler
TOPLAM
Tablo 1.1: Taslak aylık bütçe örneği

13
 UYGULAMA FAALİYETİ

UYGULAMA FAALİYETİ
İlköğretimde okuyan iki çocuklu bir aileye yönelik eylül ayı için aylık bir bütçe planı
hazırlayınız.

İşlem Basamakları Öneriler

 Aile bireylerinin sayısını dikkate
alabilirsiniz.
 Bütçeyi planlayacağınız ayı göz önünde
 Bütçede belirtilen süre içinde aile bulundurabilirsiniz.
bireylerinin istek ve ihtiyaçlarını tespit  İhtiyaçları öncelikle haftalık olarak
ediniz. tespit edebilirsiniz.
 Yiyecek, giyinme, işletme, taşıt, sağlık,
eğitim, eğlence, ev mefruşatı ve kişisel
giderleri dikkate alabilirsiniz.
 Bütçede belirtilen istek ve ihtiyaçların  Tahmini ve gerçek değerlerini
değerlerini belirtiniz. yazabilirsiniz.
 Bütçede planlanan süre içerisinde
 Ailenin sabit ve değişen gelirlerini
ailenin beklenen toplam gelirlerini
dikkate alabilirsiniz.
hesaplayınız.
 Tahmin edilen gider beklenen gelirden
 Bütçe için planlanan sürede beklenen fazla ise bütçede belirtilen istek ve
gelir ile tahmin edilen gideri ihtiyaçların gerçek değerlerini
karşılaştırınız. araştırabilirsiniz.
 Piyasa araştırması yapabilirsiniz.
 Bütçe için planlanan sürede beklenen
 Bütçe için planlanan sürede beklenen
gelir ile gerçek giderin birbirine denk
gelir ile gerçek gideri karşılaştırınız.
olmasına dikkat edebilirsiniz.
 Bütçede açık vermemeye özen
gösterebilirsiniz.
 Zorunlu ihtiyaçlara öncelik
 Bütçe için planlanan sürede beklenen tanıyabilirsiniz.
gelir ile gerçek gider arasında denklik  Zorunlu olmayan ihtiyaçlar için sonraki
sağlamaya çalışınız. aylarda harcama yapabilirsiniz.
 Bütçede yer alan istek ve ihtiyaçlardan
kısıtlama yapabilirsiniz.
 Bütçede artırım yoluna gidebilirsiniz.

14
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen

bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) Bütçe, belli bir döneme ait yapılacak giderleri ve elde edilecek gelirleri tahmini
olarak gösterir.
2. ( ) Bütçe ekonomik, mali, siyasi ve hukuki sonuçlar yaratmaz.
3. ( ) Geçici bütçe aile bireylerinin hepsini veya birkaçını ilgilendiren bir konuda, belli
bir süre içinde, aile bütçesinin bir kısmını içine alan bütçedir.
4. ( ) Özel bütçe, zamana göre sınıflandırılmış bütün bütçe türlerinin ailenin tüm gelir
ve giderlerini kapsayacak şekilde genel olarak gösterilmesidir.
5. ( ) Kapsadığı konuya göre bütçe türlerinde gelir ve gider toplamı, bütçe konusu için
ayrılan miktarla denk gelecek şekilde harcamalar tahmini olarak belirtilir.
6. ( ) Bütçenin ne şekilde düzenlenip uygulanacağı gelirin kazanılma şekline, aile
bireylerinin bu konudaki fikirlerine göre değişen bir konudur.
7. ( ) Artırımlı bütçe gerçekleşen gelir ve gider miktarının eşit olmadığı gelirin az
tüketimin fazla olduğu bütçe açık bütçedir.
8. ( ) Ailenin yaşamını sürdürmesi için en önemli işlerden birisi de aile gelirinin
planlanması ve kullanılmasıdır.
9. ( ) Bütçe aileye geliri planlama, ailenin ekonomik statüsünü belirleme, ailenin
gereksinimlerine göre her bölüme dengeli bir ayrım yapma gibi avantajlar sağlamaz.
10. ( ) İyi hazırlanmış bir bütçe geliri kontrol altına alır.
11. ( ) Bütçede ailenin ulaşmak istediği hedefler açık olarak belirtilmeli ve bu hedeflerin
gerçekleşmesi için hangi kaynaklardan nasıl yararlanılacağı saptanmalıdır.
12. ( ) Ailenin istek ve ihtiyaçlarını saptamak bütçe planlamada ilk adım olmalıdır.
13. ( ) Bütçe planlamada ülkenin koşulları ve ulusal ekonomi dikkate alınmamalıdır.
14. ( ) Planlanan bütçenin gerçeğe yakın olup olmadığı incelendikten sonra uygulamaya
konulmalıdır.
15. ( ) Denk olmayan bütçe gerekli düzeltmeler yapılmadan uygulanmamalıdır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

15
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ

Uygun ortam ve koşullar sağlandığında bütçe uygulama sonuçlarını ailenin gelir ve

giderine göre değerlendirebileceksiniz.

ARAŞTIRMA

 Bütçe uygulama sonuçları ile ilgili araştırma yapınız.

 Edindiğiniz bilgileri dosyalayınız.
 Arkadaşlarınızla paylaşınız.

2. BÜTÇE UYGULAMA SONUÇLARI

Ailelerin kaynaklarını en verimli şekilde kullanabilmeleri ve sınırlı kaynakları ile istek
ve ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri ekonomik planlama ve bütçe yapmayı zorunlu hâle
getirmektedir. Bütçe uygulamaları sonucunda yapılan harcamalar gelirden fazla ise bütçede
açık verilir. Aile bütçesi uygulama sonucunda bütçede denklik sağlanması ve artırım
yapılması oldukça önemlidir.

Şekil 2.1: Bütçe uygulama sonuçları

16
2.1. Açık Bütçe
Ailede giderlerinin gelirden fazla olması durumunda açık bütçe oluşur. Yani borçlu
olma durumu meydana gelir. Bütçenin açık vermemesi için iyi bir planlama esastır. Aile
bütçe planının ailenin tüm bireyleri tarafından kabullenilmesi ve plana göre hareket edilmesi
başarı şansını arttırır. Bütçede açık vermek yani borçlu olma durumu kişilerin kendine
güvensizliğine, mutsuz olmasına ve aile içi sorunların artmasına neden olur.

Resim 2.1: Açık bütçe

2.1.1. Açık Bütçenin Nedenleri

Nedenler şu şekilde sıralanabilir:

 Ailede bütçe planının yapılmaması
 Gelecekteki gelirin önceden harcanması
 Aile bireylerinin bütçe planı dışındaki düzensiz harcamaları
 Hastalık, ölüm vb. beklenmedik olaylar sebebiyle yapılan harcamalar
 Nişan, düğün vb. özel günlerde yapılan düzensiz harcamalar

2.1.2. Alınabilecek Önlemler

Alınabilecek önlemler:
 Öncelikle bütçe planı yapılmalıdır.
 Bütçe planında zorunlu ihtiyaçlara öncelik verilmelidir.
 Ani durumlarla karşılaşıldığında kullanılmak üzere tasarruf tedbirleri
alınmalıdır.
 Mümkün olduğunca bütçe planının dışında bir harcama yapılmamalıdır.
 Zorunlu olmadıkça borç almaktan kaçınılmalıdır. Çünkü bu durum, gelecekteki
gelirin önceden harcanması demektir.
 Zorunlu ihtiyaçlar dışına çıkılmadan hatta zorunlu ihtiyaçlardan bile kısıntı
yapılarak harcamalar ayarlanmalıdır.
 Aile bütçesi planlamada artırım yapmak esastır ama giderler gelirden fazla ise
açık vermemek için en azından gelir ve giderin eşit olması gerekir. Bu da denk
bütçe ile gerçekleşir.

17
2.2. Artırım
Aile gelirinin tüketilmeyen kısmına artırım denir. Artırılan para, gelecekte
beklenmedik durumda ve sosyal yaşamda meydana gelebilecek değişiklikleri karşılamak için
ayrılan miktardır. Gelirlerinin tümünü tüketmeyen aileler, belli bir süre sonunda daha iyi bir
statüye ulaşırlar. Çünkü o dönemde elde ettiği gelirin bir kısmını artırarak önceden sahip
olduğu maddi kaynaklara bunu eklemiş olurlar. Bir ailenin artırım miktarı, o ailenin artırım
yeteneğine ve artırım yapma arzusuna bağlıdır.

Resim 2.2: Artırım

2.2.1. Artırımın Nedenleri

Nedenler şu şekilde sıralanabilir:

 Gelecek endişesi artırım yapmaya etken bir faktördür. Yaşlılık, hastalık, işsizlik,
beklenmedik olaylara karşı korunmak vb. durumlar artırım yapmayı gerektiren
etkenlerdir.
 Gelecekte büyük harcamalar yapabilmek için artırım yapılabilir. Ev, arsa vb.
gayrimenkule sahip olma arzusu aileleri artırım yapmaya yönlendirir.
 Aile gelirinin tümünün türlü nedenlerle harcanmamasıdır.
 Ailede gelirin artmasına karşın harcamalarda değişiklik yapılmamasıdır.
 Aile bireylerinin ekonomik özgürlüklerini kazanmalarıdır.

2.2.2. Değerlendirilmesi

Aileler artırımlarını değerlendirirken değer kazanmasını ve kendilerine en fazla faydayı

sağlamasını hedefler. Artırımlarını, kendilerine kazanç getireceğini düşündükleri mal veya
hizmete yatırım yaparak değerlendirirler. Aileler artırımlarını:

 Bankaya yatırarak değerlendirebilir.

 Hisse senedi ve tahvil alarak değerlendirebilir.
 Ev, arsa gibi gayrimenkul alarak değerlendirebilir.

18
  Hayat sigortası yaptırarak değerlendirebilir.
 Altın alarak değerlendirebilir.
 Artırım yapmak kişinin kendine olan güvenini artırır, yaşam standardını
yükseltir, gelecek endişesini ortadan kaldırır.

Resim 2.3: Artırımın değerlendirilmesi

2.3. Denklik
Bütçeyi gerektiği şekilde hazırlayabilmek ve ondan beklenen amacı elde edebilmek
için sadece gelir ve giderin saptanması yeterli değildir. Önemli olan bu saptamaların ışığı
altında gelir ve giderler arasında bir denge kurmak ve onları birbirine eşit duruma
getirmektir.

Aile bütçesinde denklik kavramı, ailenin giderlerini gelire göre düzenleyerek gelir ile
tahmini gider arasında denklik (eşitlik) sağlamak demektir. Aile bütçesinde denkliği
sağlamak için önce giderler önem derecesine göre sıralanır. Giderlerin önem derecesi her
ailede farklı olabilir. Örneğin, bir ailede hasta bir birey varsa o aile için sağlık giderleri
birinci sıradadır. Sağlıklı bireylerden oluşan diğer bir ailede sağlık giderleri daha alt
sıralardadır. Ailede gider gelirden fazla ise iki öneri üzerinde düşünülebilir; birincisi gideri
kısıtlamak diğeri ise başka gelir kaynakları araştırmaktır. Annenin veya babanın normal
çalışma saatlerinin dışında ek iş yapması düşünülebilir. Bütçede amaç gideri gelire göre
ayarlayarak açık oluşturmamaktır. Ancak artırım yapmak en ideal olanıdır. Günümüzde
paranın alım gücü değişiklik gösterdiğinden kısa süreli bütçe taslakları yapmak en
doğrusudur.

19
 UYGULAMA FAALİYETİ

UYGULAMA FAALİYETİ
Ailede doğru bütçe uygulama sonucunda oluşabilecek durumlarla ilgili uyarıcı
bir pano hazırlayınız. FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

 Ailede doğru bütçe uygulama  Yazılı ve görsel yayınlardan
sonuçlarını araştırınız. faydalanabilirsiniz.
 İnternetten, yazılı ve görsel yayınlardan
faydalanabilirsiniz.
 Doğru bütçe uygulama sonucunda
artırımın nedenlerini araştırınız.  Kendiniz için yaptığınız ve
uyguladığınız kişisel bütçe
sonuçlarından yararlanabilirsiniz.
 İnternetten, yazılı ve görsel yayınlardan
faydalanabilirsiniz.
 Artırımı değerlendirme yollarını
araştırınız.  Kendiniz için yaptığınız ve
uyguladığınız kişisel bütçe
sonuçlarından yararlanabilirsiniz.
 Yazılı ve görsel yayınlardan
 Denk bütçeyi artırıma dönüştürme faydalanabilirsiniz.
yollarını araştırınız.  Yaptığınız ve uyguladığınız bütçe
sonuçlarından yararlanabilirsiniz.
 Temiz ve düzenli çalışmaya özen
 Edindiğiniz bilgileri düzenleyiniz.
gösterebilirsiniz.
 Edindiğiniz bilgilerle ilgili resim ve  Çeşitli kaynaklardan resim
fotoğraf derleyiniz. derleyebilirsiniz.
 Renkli fon kartonlarından
 Panonuzu oluşturunuz.
faydalanabilirsiniz.
 Edindiğiniz bilgileri ve resimleri  Resimlerle bilgileri ilişkilendirmeye
panonuza yerleştiriniz. dikkat edebilirsiniz.

20
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) Ailelerin kaynaklarını en verimli şekilde kullanabilmeleri ve sınırlı kaynakları ile

istek ve ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri ekonomik planlama ve bütçe yapmayı zorunlu
hâle getirmektedir.
2. ( ) Aile bütçesi planlamada artırım yapmak esastır.
3. ( ) Gelecek endişesi artırım yapmaya etken bir faktör değildir.
4. ( ) Aileler artırımlarını değerlendirirken değer kazanmasını ve kendilerine en fazla
faydayı sağlamasını hedefler.
5. ( ) Bütçeyi gerektiği şekilde hazırlayabilmek ve ondan beklenilen amacı elde
edebilmek için sadece gelir ve giderin saptanması yeterlidir.
6. ( ) Aile bütçesinde denklik kavramı, ailenin giderlerini gelire göre düzenleyerek gelir
ile tahmini gider arasında denklik (eşitlik) sağlamak demektir.
7. ( ) Bütçe planında zorunlu ihtiyaçlara öncelik vermek gerekmez.
8. ( ) Hastalık, ölüm vb. beklenmedik olaylar sebebiyle yapılan harcamalar açık bütçe
nedenleri arasında değildir.
9. ( ) Bütçede açık vermek kişilerin kendine güvensizliğine, mutsuz olmasına ve aile içi
sorunların artmasına neden olur.
10. ( ) Açık bütçeyi önlemek için bütçe planının dışında bir harcamadan kaçınılmalıdır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.

21
 MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.

1. …………….., gelecekteki belirli bir dönemde gerçekleşmesi öngörülen gelir ve

giderlerin karşılıklı tahminlerini içeren cetveldir.
2. Aylık gelirden devamlı giderlerin çıkarılmasından sonra geriye kalan kısmın dörde
bölünmesi ile …………………….. gelir bulunur.
3. ……………. bütçe, haftalık bütçe esaslarının uygulanması ile hazırlanabilir.
4. Ailenin varsayımlarının sonucunda gerçekleşen gelir ve gider miktarının eşit olduğu
bütçe …………….. bütçedir.
5. Gerçekleşen gelir ve gider miktarının eşit olmadığı, gelirin fazla tüketimin az olduğu
bütçe ……………………. bütçedir.
6. Bütçe aileye geliri planlama, ailenin ekonomik statüsünü belirleme, ailenin
gereksinimlerine göre her bölüme dengeli bir ayrım yapma gibi ………………………
sağlar.
7. İyi hazırlanmış bir bütçe, ailenin sosyal ve ekonomik ……………………….. artırır.
8. Ailenin servis ve hizmetlerinin para ile değişimi sonucunda elde edilen ve devamlılığı
olan gelirler ………………… gelirlerdir.
9. …………………… gelirler, süresi ve miktarı belli olmayan gelirlerdir.
10. Ailenin çeşitli kaynaklardan elde ettikleri gelirlerinden ihtiyaçlarını karşılamak üzere
yaptıkları harcamalarına ……….……….. denir.
11. Bütçe hazırlamada gelir ile gider arasında ………………… kurmak oldukça
önemlidir.
12. Aile bütçesi, ailenin gelecekteki harcamalarını gösteren bir ……………………. .
13. Ailenin istek ve ihtiyaçlarını saptamak bütçe planlamada ……… ………………
olmalıdır.
14. Planlanan bütçenin gerçeğe yakın olup olmadığı incelendikten sonra
………………………. konulmalıdır.
15. Bütçe uygulamaları sonucunda yapılan harcamalar gelirden fazla ise bütçede
……………… verilir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

22
 CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 Y
3 D
4 Y
5 D
6 D
7 Y
8 D
9 Y
10 D
11 D
12 D
13 Y
14 D
15 D

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 CEVAP ANAHTARI

1 D
2 D
3 Y
4 D
5 Y
6 D
7 Y
8 Y
9 D
10 D

23
MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI

1 bütçe
2 haftalık
3 günlük
4 denk
5 artırımlı
6 avantajlar
7 statüsünü
8 sabit
9 değişen
10 gider
11 denge
12 plandır
13 ilk adım
14 uygulamaya
15 açık

24
 KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
 GÜREL Süeda, Ev İdaresi, Fon Matbaası, Ankara.
 KILIÇ Levent, Aile Ekonomisi, Anadolu Üniversitesi, Eylül, 2004.
 YAHŞİ Yazıcıoğlu, Yurdanur ATLIOĞLU, Samiye ERDOĞAN, Aile
Ekonomisi, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.
 MEGEP, Halkla İlişkiler ve Organizasyon Hizmetleri, Organizasyonun
Bütçesini Hazırlama, Ankara, 2007.
 MEGEP, Aile ve Tüketici Bilimleri, Aile Kaynakları.
 TDK, Türkçe Sözlük, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1998.
 TDK, İmla Kılavuzu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2000.
 www.bumko.gov.tr
 www.malihizmet.orgbolumslaytdosya57.pdf
 http://tr.wikipedia.org/wiki/
 archive.ismmmo.org.tr
 http://www.msxlabs.org/forum/ekonomi/14741-acik-butce-politikasi.html
 http://www.ankaraozelidare.gov.tr/haber.php?
 http://bote.hacettepe.edu.tr/wiki/index.php/Teknoloji_Planlama_Modelleri

25