‫بسمه تعالی‬

‫بررسی تأثیر داروی امام کاظم ‪ ‬بر بیماری فارنژیت‬

‫حس‬
‫محقق‪ :‬ین قربانی دامنابی‬

‫مقدمه‬
‫فارنژیت حاد‪ ،‬التهاب ناگهانی و دردناک حلق (پشت گلو) است که یک سوم خلفی زبان‪ ،‬کام گوشتی و لوزه ها را شامل می شود و معموالً به‬
‫آن گلودرد می گویند‪ .‬در آمریکا ساالنه تقریبا ‪ 51‬میلیون ویزیت در منزل در اثر فارنژیت صورت می گیرد‪ .‬به علت قرار گرفتن در معرض عوامل‬
‫ویروسی در محیط و عدم وجود تهویه ی مناسب‪ ،‬الرنژیت در زمستان و ابتدای بهار در مناطقی که تابستان های گرم و زمستان های سرد دارند‪،‬‬
‫شیوع می یابد‪ .‬بیشترین علت ایجاد کننده ی فارنژیت حاد‪ ،‬عفونت ویروسی و ویروس های مسئول آن شامل آدنو ویروس‪ ،‬ویروس آنفوالنزا‪،‬‬
‫ویروس اپشتین‪ -‬بار و ویروس هرپس سیمپلکس است‪ .‬بقیه ی موارد را عفونت های باکتریایی تشکیل می دهند‪.‬‬
‫عالیم و نشانه های فارنژیت حاد شامل قرمزی غشای حلق و لوزه ها‪ ،‬تورم فولیکول های لنفاوی همراه با ترشحات اگزودایی سفید –‬
‫ارغوانی‪ ،‬بزرگی و حساسیت غدد لنفاوی گردن بدون سرفه می باشد‪ .‬تب بیش از ‪ 33/3‬درجه (‪ 505‬درجه ‪ ،)F‬حالت ناخوشی و نیز گلودرد ممکن‬
‫است وجود داشته باشد‪5.‬‬

‫گیاهان بومی تقریباً برای همه بیماریها به عنوان منبع داروهای مورد استفاده قرار گرفته اند ‪ ،‬اما هیچکدام در برابر ویروس ها مورد استفاده‬
‫قرار نمی گیرند ‪ ،‬به این دلیل که تعداد ویروس های خاصی برای تعامل مولکول های طبیعی وجود دارد‪ .‬بیشتر داروهای ضد ویروسی موجود‬
‫اغلب منجر به عوارض جانبی ‪ ،‬مقاومت ویروسی ‪ ،‬عود و تأخیر می شوند‪ .‬طیف گسترده ای از گیاهان دارویی فعالیت ضد ویروسی قوی را با‬
‫مهار همانند سازی ‪ ،‬یا سنتز ژنوم بسیاری از ویروس ها نشان دادند‪ .‬از این رو ‪ ،‬توسعه آنتی ویروس های جدید از منبع طبیعی یک رویکرد‬
‫جایگزین است‪2.‬‬

‫بنابر روایتی که حسن بن بسطام بن سابور (شاپور) زیّات واسطی معروف به اِبْن بِسْطام (محدث شیعی امامی سده ‪ ۴‬ق ‪50/‬م) نقل کرده‪،‬‬
‫روزی امام موسی کاظم ‪ ‬مبتال به بیماری شدند و طبیبان داروهای مختلفی برای ایشان تجویز کردند‪ ،‬امام فرمودند‪« :‬به کجا میروید‪ ،‬از‬
‫این دارو که سید داروهاست استفاده کنید‪ .‬هلیله ‪ ،‬رازیانه و شکر در ابتدای تابستان سه ماه و در هر ماه سه مرتبه و در ابتدای زمستان سه ماه و‬
‫در هر ماه سه مرتبه به جای رازیانه‪ ،‬مصطکی جایگزین کنید‪ ،‬پس تا زمان مرگ مریض نخواهید شد‪3».‬‬

‫در این تحقیق تاثیر داروی زمستانه ی امام کاظم ‪ _‬که متشکل از هلیله [سیاه]‪ ،‬مصطکی و شکر [قهوه ای] است_ بر فارنژیت مورد‬
‫بررسی قرار می گیرد‪.‬‬

‫[‪ ]1‬جانیس ال‪ .‬هینکل و کری اچ‪ .‬چیویر‪ .‬پرستاری داخلی – جراحی برونر و سودارث‪ ،‬ج ‪ 5‬صص ‪ .111-111‬مترجم‪ :‬مرضیه شبان‪ ،‬معصومه لطیفی‪ .‬ناشر‪ :‬جامعه نگر‪.‬‬
‫نوبت و سال چاپ‪ :‬دوم ‪. 1931 /‬‬
‫[‪Dr. Suresh C Banerjee. ROLE AND SCOPE OF ETHNOMEDICAL PLANTS IN THE DEVELOPMENT OF ANTIVIRALS. ]2‬‬
‫)‪Pharmacologyonline 3: 64-72 (2006‬‬
‫[‪ ]9‬الزیات ابن سابور‪ ،‬طب األئمة‪ ،‬ص‪ . ۰۵‬منشورات مکتبة الحیدریة‪ ،‬نجف ‪ 1915‬هـ ‪ 1315 -‬م‪.‬‬
 ‫هلیله [سیاه]‬
‫هلیله سیاه یک درخت متوسط مورد استفاده در طب سنتی است که متعلق به خانواده ‪ combretaceae‬است‪ .‬عالوه بر این به عنوان‬
‫‪ myrobalan‬سیاه و سفید‪ ،‬درخت مرکب یا ‪ Chebulic myrobalan‬نیز نامیده می شود‪ .‬پوسته میوه بالغ هلیله سیاه‪ ،‬به اندازه درخت بزرگ‬
‫یا متوسط در سراسر هند عمدتا در جنگل های برگریز و مناطق با بارش باران اما گاهی نیز در جنگل های کمی مرطوب تا حدود ‪ 5100‬متر‬
‫ارتفاع نیز رشد میکند‪ .‬در سراسر هند‪ ،‬گل های آن از آوریل ‪ -‬اوت ظاهر می شود‪ .‬رسیدن میوه آن از ژانویه ‪ -‬اکتبر شروع می شود‪.‬‬
‫هلیله سیاه شامل ‪ 32‬درصد تانن هستند‪ .‬نوع پیروکالول (هیدرولیز) هلیله سیاه ‪ ،‬حاوی اجزای تانن قابل هیدرولیز شامل اسید گالیک‪ ،‬اسید‬
‫جبولیک‪ ،‬پونیکاالجین‪ ،‬جبوال ‪ ،‬کوریالژین‪ ،‬جبولینیک ‪ ،‬اسید االجیک‪ ،‬چبوالجیک اسید‪ ،‬چبولینیک اسید می باشد‪ .‬محتوای تانن با توجه به تنوع‬
‫زمین شناسی متفاوت است ‪ .‬فالونول گلیکوزیدها‪ ،‬تری تپنوئیدها‪ ،‬کومارین کونژوگه با اسید گالیک به نام چبولین‪ ،‬و همچنین ترکیبات فنلی نیز‬
‫جدا شده بود‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬اتیل گاالت و لوتئولین از میوه هلیله سیاه جدا شد‪ .‬همچنین شامل مواد مغذی مانند ویتامین ‪ ، C‬پروتئین‪ ،‬اسیدهای‬
‫آمینه و مواد معدنی می باشد‪5.‬‬

‫طبق تحقیقی که دکتر ‪ Suresh C Banerjee‬با هدف « نقش و وسعت گیاهان قومی در تولید ضد ویروس ها» روی خاصیت ضد ویروسی‬
‫«تانن» انجام داده‪ ،‬به این نتیجه رسیده است که‪:‬‬
‫«تانن های قابل هیدرولیز گلبوالریک‪ ،‬دهیدروسبولیاکسید ‪ ،‬پونیکالین و پونیکاالژین موجود در هلیله کابلی فعالیت ضد ‪ HIV‬داشتند‪.‬‬
‫نوشیدنی های حاوی تانن مانند چای های سبز می توانند از بروز بیماری های مختلف جلوگیری کنند؛ زیرا تانن ها می توانند سلول های‬
‫فاگوسیتیک را تحریک کنند؛ پروتئین های تولید شده توسط میکروب ها را از بین ببرند؛ ویروس و ‪ RTase‬را به خود جذب کنند‪ .‬یوژنیین و‬
‫اوژنول موجود در «‪ »Geum japonicum‬و «‪ DNA »Syzygium aromaticum‬پلیمراز ویروسی را بلوک کرده و از مقاومت ویروس های‬
‫هرپس سیمپلکس نوع یک و دو ( ‪ ) HSV-2 ، HSV-1‬و ویروس اپشتین‪ -‬بار (‪ )Epstein-Barr virus‬در برابر آسیکلوویر جلوگیری می‬
‫کنند‪ Nepalese ethnomedicine Bergenia ligulata .‬می تواند ‪ RNA‬و پروتئین سنتز شده ی ویروس آنفلوانزا را مسدود کند‪ ،‬در حالی که‬
‫ژرنینین موجود در ‪ RTase ،Phyllanthus amarus‬ویروس ‪ HIV-1‬را مهار می کند‪ Casuarinin .‬موجود در هلیله آرجون از اتصال و نفوذ‬
‫‪ HSV-2‬جلوگیری می کند ‪ ،‬اما کاملیاتانین‪ ،‬آنزیم پروتئاز موجود در ‪ HIV-1‬را مهار می کند‪ .‬در حالی که تانن موجود در ‪Prunellavulgaris‬‬
‫مانع ورود ‪ HIV-1‬به سلولهای ‪ CD4‬می شود‪ .‬چندین تانن از پیشرفت ‪ HIV‬جلوگیری می کند ‪ ،‬در حالی که ‪،phyllamyricin‬‬
‫‪ retrojusticidin‬و ‪ repandusinic‬موجود در اسید ‪ Phyllanthus SP‬فعالیت ‪ HIV-RTase‬را مهار می کنند‪2».‬‬

‫طبق تحقیقات جدید‪ ،‬هلیله (به خصوص هلیله کابلی و سیاه) دارای خواص ضد ویروسی علیه ویروس های «‪( HSV-1‬هرپس سیمپلکس‬
‫نوع یک) و آدنو ویروس»‪« ، 3‬ضد هپاتیت ‪ HIV-1 ،B‬و آنفوالنزا ‪« ۴ »A‬ضد ویروس سیتومگالوویروس انسانی (‪ ، )HCMV‬هپاتیت ‪C‬‬

‫[‪ ]1‬حسامی‪ ،‬صدری و گلناز حسامی‪ ،۳۱۳۱ ،‬نقد و بررسی گیاهان دارویی هلیله سیاه وتشنه داری‪ ،‬کنفرانس بین المللی توسعه پایدار‪ ،‬راهکارها و چالش ها با محوریت‬
‫کشاورزی ‪ ،‬منابع طبیعی‪ ،‬محیط زیست و گردشگری‪ ،‬تبریز‪ ،‬دبیرخانه دائمی کنفرانس بین المللی توسعه پایدار‪ ،‬راهکارها و چالش ها‪،‬‬
‫[‪Dr. Suresh C Banerjee. ROLE AND SCOPE OF ETHNOMEDICAL PLANTS IN THE DEVELOPMENT OF ANTIVIRALS. ]2‬‬
‫)‪Pharmacologyonline 3: 64-72 (2006‬‬
‫[‪ ]9‬سید علی ضیایی و همکاران‪ .‬بررسي اثرات ضد و یروسي بیست گونه از تیره هاي مختلف گیاهان دارویي ایران‪ .‬سال ششم‪ ،‬ویژه نامه شماره ‪( ۳‬گیاهان با اثر ضد‬
‫میکروبي)‪ ،‬زمستان ‪ ، ۳۱3۰‬فصلنامه گیاهان دارویي‪.‬‬
‫[‪S MEGHASMITA. Identification of phytochemicals Rhinovirus. NATIONAL INSTITUTE OF TECHNOLOGY ROURKELA ]4‬‬
‫)‪ ،(HCV‬دانگ (‪ ، )DENV‬سرخک (‪ )MV‬و ویروس سینسیشیال تنفسی (‪« ، 5»)RSV‬ضد باکتریایی و ضد قارچی»‪« ، 2‬ضد التهابی و آنتی‬
‫اکسیدانی»‪ 3‬است‪.‬‬

‫مصطکی‬
‫مصطکی شیره گیـاهی رزینی زردرنگی است که در فارسـی «رمـاس»‪« ،‬رمـاست» و «کیه» و درخت آن را «وکشـک» و «ولمشک» نامنـد‬
‫و به انگلیسـی «‪ »Mastic‬گفته میشـود‪ .‬مصـطکی از شاخه هـا و ساقه هـای درختچـه ای بـه شـکل شـیره گیـاهی گرفتـه میشـود کـه‬
‫گیـاه را به انگلیسی ‪ Lentisk pistache‬و ‪ Mastic tree‬نامند‪ .‬گیاهی است از خانواده پسته ‪ Anacardiaceae‬نام علمی آن‪Pistacia :‬‬
‫‪ lentiscus L‬می باشد‪ .‬گیاه مصطکی درختچه یـا درخت کوچکی است که بلنـدی آن معموال تا ‪ 3‬متر نیز می رسـد‪ .‬بـومی منـاطق بـا آب و‬
‫هوای مـدیترانه ای است و در افریقـای شـمالی و در بعضـی از جزایر یونـان که به نـام جزایر مصـطکی معروف میباشـند‪ ،‬انتشـار دارد‪ .‬میوه‬
‫آن کروی قرمز‪ ،‬کوچک و پس از رسـیدن سـیاهرنگ میشود‪ .‬از میوه این درخت اهـالی جزایر مصـطکی روغنی خوراکی میگیرنـد که قـابض‬
‫است و به جـای روغن زیتون در خوراک مصـرف میکننـد ولی محصول عمـده این درختـان رزینی است که از شاخه و چوب و ساقه های این‬
‫درخت در اثر شـکافی که وارد میکنند‪ ،‬گرفته میشود و به ماستیک معروف است‪.‬‬
‫مصـطکی به صـورت عصـاره زردرنگی در ماه هـای گرم سـال به شـکل قطراتی کوچـک خودبه خـود از سـاقه و شاخه هـای درخت‬
‫مصـطکی به خارج ترشح میشود و پس از مدت کوتاهی در مجاورت هوا سـفت میشود‪ .‬از نظر ترکیبات شـیمیایی قسـمت عمـده صـمغ رزینی‬
‫مصـطکی یعنی تا حـدود ‪ 00‬درصـد آن را اسـیدهایی از جمله مـاستیسـیک اسید‪ ،‬ماستیکولیک اسید‪ ،‬و در آخر ماستیکورزن تشـکیل میدهنـد‬
‫و به عالوه در آن اسانس نیز یافت میشود‪۴.‬‬

‫[‪Liang-Tzung Lin, Ting-Ying Chen, Song-Chow Lin, Chueh-Yao Chung, Ta-Chen Lin, Guey-Horng Wang, Robert Anderson, ]1‬‬
‫‪Chun-Ching Lin & Christopher D Richardson. Broad-spectrum antiviral activity of chebulagic acid and punicalagin against viruses that‬‬
‫‪use glycosaminoglycans for entry. BMC Microbiology volume 13, Article number: 187‬‬
‫[‪ ]2‬حقیقتي فریده‪ ،‬جعفري شهین‪ ،‬مومن بیت الهي جلیل‪ .‬عنوان مقاله‪ :‬مقایسه اثرات ضدمیکروبي عصاره هاي ده گونه گیاهي با دهانشویه کلرهگزیدین بر سه نوع‬
‫میکروارگانیسم آسیب زاي دهان در شرایط آزمایشگاهي‪ .‬عنوان نشریه‪ :‬حکیم ‪ :‬پاییز ‪ ، 1912‬دوره ‪ ، 1‬شماره ‪ ; 9‬از صفحه ‪ 11‬تا صفحه ‪. 11‬‬
‫[‪ ]9‬حسامی‪ ،‬صدری و گلناز حسامی‪ ،۳۱۳۱ ،‬نقد و بررسی گیاهان دارویی هلیله سیاه وتشنه داری‪ ،‬کنفرانس بین المللی توسعه پایدار‪ ،‬راهکارها و چالش ها با محوریت‬
‫کشاورزی ‪ ،‬منابع طبیعی‪ ،‬محیط زیست و گردشگری‪ ،‬تبریز‪ ،‬دبیرخانه دائمی کنفرانس بین المللی توسعه پایدار‪ ،‬راهکارها و چالش ها‪،‬‬
‫[‪ ]4‬حسین میرحیدر‪ .‬معـارف گیـاهی‪ :‬کـاربرد گیاهان در پیشـگیري و درمان بیماریها با ارائه آخرین تحقیقات علمی محققان و دانشمندان جهان‪ ،‬ج ‪ 1‬صص ‪.155-159‬‬
‫مشخصات نشر ‪ :‬تهران‪ :‬دفتر نشر فرهنگ اسالمی‪.1915-1912 ،‬‬
‫طبق تحقیقات جدید‪ ،‬مصطکی نیز دارای خواص ضد ویروسی علیه ویروس های «هرپس سیمپلکس‪ ،‬پولیو ویروس و سیندبیس»‪« ، 5‬ضد‬
‫باکتریایی»‪« ، 2‬ضد قارچی»‪« ، 3‬ضد التهابی و آنتی اکسیدانی»‪ ۴‬است‬
‫شکر [قهوه ای]‬
‫«نیشـکر» به انگلیسی ‪ Sugar cane‬گفتــه میشــود‪ .‬گیــاهی اسـت از خــانواده غالت ‪ Gramineae ،‬نــــــام علمی آن ‪officinarum‬‬
‫‪ Saccharum L‬می باشد‪ .‬نیشکر گیاهی است چندساله که از آسیا برخاسته است‪ .‬ساقه هوایی آن که به بلندی ‪ 1- 2‬متر میرسد‪ ،‬به شکل نی‬
‫استوانه ای دارای گره های متعـدد و مملو از مایع شـیرینی است که به طور متوسط دارای ‪ 51- 53‬درصـد قند ساکاروز میباشد‪ .‬نیشـکر در‬
‫سن ‪51- 52‬ماهه به گل مینشـیند‪ .‬معموال ‪ 3‬ماه پس از گل کردن‪ ،‬نی ها میرسد‪ .‬پس از قطع نی ها که از سطح زمین انجام میشود‪ ،‬برگها و‬
‫قسمت انتهایی آنها قطع و فورا به کارخـانه برای شـکرگیری حمل میشود‪ .‬از نظر ترکیبات شیمیایی در نیشکر در حدود ‪ 51- 53‬درصد ساکاروز‬
‫وجود دارد و به عالوه دارای کلسیم اکساالت است‪1.‬‬

‫طبق یکی از تحقیقاتی که روی خصوصیات فیزیکوشیمیایی نمونههای شکر قهوهای تصفیه نشده انجام شد‪ ،‬نتایج نشان داد که مقدار پروتئین‪،‬‬
‫فنل کل‪ ،‬آنتوسیانین کل و ظرفیت آنتیاکسیدانی نمونه های شکر قهوهای ‪ 7/31‬تا ‪ mg BSA/g 85/9‬نمونه‪ 0/11 ،‬تا‪GAE/g mg 77/0‬‬
‫نمونه‪ 5/023 ،‬تا ‪ mg/kg 187/1‬نمونه و ‪ ۴/07‬تا ‪ ۴/۴4‬به ازاء ‪ g 10‬شکر قهوهای در هر ‪ kg‬نمونه محلول به ترتیب در نمونههای شکر‬
‫قهوهای بودند‪4.‬‬

‫طبق تحقیقات جدید‪ ،‬شکر دارای خواص «آنتی اکسیدانی»‪ 7‬و «ضد عفونی»‪ 3‬است‪.‬‬
‫گفتیم که بیشترین علت بیماری فارنژیت‪ ،‬ویروس های آدنو ویروس‪ ،‬آنفوالنزا‪ ،‬اپشتین‪ -‬بار ‪ ،‬هرپس سیمپلکس و عفونت های باکتریایی‬
‫است و ما ثابت کردیم که طبق منابع علمی‪ ،‬ترکیبات داروی امام کاظم (ع)_ شامل هلیله [سیاه]‪ ،‬مصطکی و شکر [قهوه ای]_ علیه همه ی‬
‫این عوامل‪ ،‬فعالیت دارند و از این رو انتظار می رود داروی مؤثری در درمان و بهبود آن باشد و از آنجایی که ترکیباتش گیاهی است‪ ،‬انتظار می‬
‫رود این دارو‪ ،‬بدون عارضه یا کم عارضه باشد‬

‫[‪F. Mouhajir, J.B. Hudson, M. Rejdali & G.H.N. Towers. Multiple Antiviral Activities of Endemic Medicinal Plants Used by ]1‬‬
‫‪Berber Peoples of Morocco. Pharmaceutical Biology Volume 39, 2001 - Issue 5. Pages 364-374‬‬
‫[‪ ]2‬جالیرنادری نوشین ‪ ،‬نیاکان محمد ‪ ،‬محمدی مطلق مریم‪ .‬تعیین تاثیر عصاره متانولی مصطکی بر میزان رشد باکتری های استافیلوکوک اورئوس‪ ،‬استرپتوکوک‬
‫موتانس‪،‬استرپتوکوک سنگوئیس و پسودوموناس آئروژینوزا‪ .‬دانشگاه شاهد‬
‫[‪Fawzia Atik Bekkara and Tatjana Kadifkova Panovska. Antioxidant and antimicrobial activities of the Pistacia lentiscus and ]9‬‬
‫‪Pistacia atlantica extractsNabila Benhammou. African Journal of Pharmacy and Pharmacology Vol. 2(2). pp. 022-028, April, 2008.‬‬
‫[‪Jun-Wen Chen, Jun Yang, Yan Dong, Mei-Ling Nie, Ye-Ya Wang, Han-Lin Huang, Kun Liu, Ze Li, Jiang-Yu Cui, Ke Hu. ]4‬‬
‫‪Mastic gum suppresses secretion of thymic stromal lymphopoietin in the asthmatic airway via NF-κB signaling pathway. Int J Clin Exp‬‬
‫‪Med 2016;9(8):15900-15906‬‬
‫[‪ ]5‬حسین میرحیدر‪ .‬معـارف گیـاهی‪ :‬کـاربرد گیاهان در پیشـگیري و درمان بیماریها با ارائه آخرین تحقیقات علمی محققان و دانشمندان جهان‪ ،‬ج ‪ 2‬صص ‪.22۱-222‬‬
‫مشخصات نشر ‪ :‬تهران‪ :‬دفتر نشر فرهنگ اسالمی‪.۳۱3۰-۳۱32 ،‬‬
‫[‪ ]1‬پاشایی بهرام روح اله‪ ،‬جوادی افشین‪ ،‬فرمانی بیوک آقا‪ .‬ارزیابی ویژگیهای فیزیکو شیمیایی شکرهای قهوهای تصفیه نشده چغندر قند کارخانههای شمالغرب به‬
‫عنوان جایگزین شکر سفید‪ .‬علوم و صنایع غذایی ایران‪2۳۳-23۳: )3۳( ۳۰ ;۳۱۳3 .‬‬
‫[‪Kensaku TAKARA, Daigo MATSUI,KojiWADA, Toshio ICHIBA, and Yoko NAKASONE. New Antioxidative Phenolic ]1‬‬
‫‪Glycosides Isolated from Kokuto Non-centrifuged Cane Sugar. Biosci. Biotechnol. Biochem.,66(1), 29–35, 2002‬‬
‫[‪ ]1‬حسین میرحیدر‪ .‬معـارف گیـاهی‪ :‬کـاربرد گیاهان در پیشـگیري و درمان بیماریها با ارائه آخرین تحقیقات علمی محققان و دانشمندان جهان‪ ،‬ج ‪ 2‬ص ‪ .22۳‬مشخصات‬
‫نشر ‪ :‬تهران‪ :‬دفتر نشر فرهنگ اسالمی‪.۳۱3۰-۳۱32 ،‬‬